Uit Jezelf! Taal die niet tot spraak komt, vindt in communicatie altijd een uitweg Hans van Balkom Inaugurale Rede Radboud Universiteit Nijmegen Nijmegen, 16 juni 2011
Als communicatie niet vanzelf gaat... Filmclip ‘The Diving Bell and the Butterfly ‘
Belemmeringen in de communicatie • Incidentie 585.000 • Problematiek: • • • •
Communicatie: ‘onzichtbare handicap’ Basiszorg: verschraling en probleemgedrag Tekort aan kennis: methodieken en technologie Verstrekking: bekostiging
Aantal mensen met behoefte aan OC
Geschatte aantal mensen met behoefte aan OC Aantal cliënten Kinderdagcentra
OC-Behoefte
15.000
10.000
SO+ VSO+SBO+LGF
125.000
60.000
Zorg (VG+ZG)
180.000
130.000
Zorg-EMB
45.000
45.000
NAH
50.000
50.000
Chronisch Ziek
120.000
90.000
Ouderen intensieve zorg
750.000
200.000
1.285.000
585.000
Totaal
(zie o.a.: M-Magazine van NRC Handelsblad van 4 oktober 2008 ; OCW Inspectierapporten speciaal onderwijs; CVZ-Hulpmiddelverstrekkingen 2010)
Verstrekking en bekostiging
Bekostiging Ondersteund Communiceren • Jaarlijkse vestrekking aan incontinentie materiaal: 156.000.000 Euro, oftewel 427.300 Euro per dag • Jaarlijkse verstrekking aan communicatiehulpmiddelen: 64.100 Euro, oftewel 175 Euro per dag
Stephen Hawking
Spraakcomputer (Mytobii) bestuurd via oogbolbeweging (eyescan) Meer kansen op toegang tot taal en geletterdheid op school .., niet alleen voor ‘Stephen Hawking’. Nu is dat nauwelijks het geval …… De technologie, de kennis is er …., alleen we gebruiken het niet. Het vindt z’n weg niet naar de toepassingen voor kinderen op school)
Hier een voorbeeld van de MyTobii
De Leeropdracht
• Taak 1: Vakgebied
– Wetenschappelijk – Klinisch – Ondersteunende technologie
• Taak 2: Empowerment • Taak 3: Kennisinfrastructuur
Multimodale werkingsgebieden voor taal
Aandacht
Waarneming
-Arousal -Simultaan -Multimodaal -Figuur-achtergrond
Cognitie
-Informatieverwerking -Pobleemoplossen -‐Conceptuele betekenis -‐Verschillen/overeenkomsten
- Samenhang - Patroon - Betekenisvol
Werkgeheugen TAAL
O
Sensomotoriek Lichaamsschema - Embodied cognition - Oorzaak-gevolg - Ruimtelijke oriëntatie
-Auditief
-Visueel -Sequentieel -Capaciteit
Sociaal-Emotioneel Omgeving Sociale Netwerk Taalaanbod Gelegenheden
Van Balkom, H. (2010): Communicatie op Eigen Wijze. Leuven: ACCO
- Sociale cognitie - Ik-besef - Theory of Mind - Gedragsregulatie
Leerstoel OC: Samenwerking 7 partijen
De drie Triangels
Theoretisch Kader Communica)eve competen)e, taalverwerving en gele4erdheid • RepresentaHe: Taal ontstaat in het brein
• MulHmodaliteit: Taal kent meerdere ui)ngsvormen
• Ondersteunde CommunicaHe: Taal kiest de best passende vorm
Representatie
• Taal ontstaat in de hersenen • Nature-Nurture-Culture: • Communicatief en co-creatief proces
Representatie van taal
Jackendoff, R. (1996). The Architecture of the Language Faculty. Cambridge: MIT Press
Taal = communicatief verschijnsel, een co-creatief proces
Multimodaliteit • Netwerk, afstemming en integraHe • ‘Combinatoriality’ • • • •
Conceptvorming Betekenistoekenning UnificaHe Zintuiglijke coherenHe
(zie ook: Ray Jackendoff (2002), FoundaHons of Language, Oxford: University Press).
Ondersteunde Communicatie • Zintuigen en uitingsvormen kunnen elkaar functioneel vervangen • Te allen tijde de meest adequate ondersteuning • Communicatieve competentie cliënt en omgeving • Communicatievormen Motorisch- en grafisch-visueel, 3D-tactiel, Geluid-Akoestisch Met of zonder hulpmiddel (aided and unaided AAC)
Aukje: Epilepsie, blind, verstandelijk beperkt, nietsprekend
Aukje met AlphaTalker bij planning van de dag met voelsymbolen
Aukje met AlphaTalker bij planning van de dag met voelsymbolen
Recent Onderzoek • Communicatie ondersteuning in de thuissituatie • Classificatie van taalontwikkelingsstoornissen • Basisgeletterdheid bij atypische taalontwikkeling • Vroeginterventie peuters en kleuters
Onderzoek & Ontwikkeling
Classificatie van taalontwikkelingsstoornissen • Wat is de typologie van ESM en z-ESM? • Cohort studies 4-, 6- en 8-jarigen • Vier subtypes die elkaar dynamisch beïnvloeden: – – – –
Auditieve verwerkingsproblemen Spraakproblemen Grammaticale problemen Lexicaal-semantische problemen
Van Daal, J., Verhoeven, L., & van Balkom, H. (2004). Subtypes of severe speech and language impairments: Psychometric evidence from4-year-old children in theNetherlands. Journal of Speech Language and Hearing Research, 47, 1411–1423. Van Weerdenburg, M., Verhoeven,L.,& van Balkom, H.(2006).Towards a typology of specific language impairment. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 47, 176–189.
Onderzoek & Ontwikkeling
Basisgeletterdheid bij atypische taalverwerving • Wat is de relatie tussen taalverwerving en geletterdheid? • Longitudinale cohort studies • Voorspelling leesvaardigheid: – – – –
spraakproductie decodeervaardigheid auditieve werkgeheugen woordenschat.
Peeters M, Verhoeven L, Balkom H van , De Moor J. (2008). Foundations of phonological awareness in pre-school children with cerebral palsy: the impact of intellectual disability. Journal of Intellectual Disability Research, 52, 68-78. Van Weerdenburg, M., Verhoeven, L., Bosman, A., & van Balkom, H. (2009). CogniHve and linguisHc precursors to literacy development in children with SLI. Scien)fic Study in Reading, 13, 484–507.
Vroeginterventie • Interactieve speel-/leeromgeving – Reggio Emilia
– Ankergestuurde Instructie – Interactieve computertechnologie
• Longitudinale effectstudie met controlegroepen • Effecten: woordenschat, grammatica, nonverbale intelligentie, communicatieve vaardigheden. Van der Schuit, M., Segers, E., van Balkom, H., & Verhoeven, L. (2010, in press). Immersive CommunicaHon IntervenHon for Speaking and Non-‐ speaking Children with Developmental DisabiliHes. Augmenta)ve and Alterna)ve Communica)on (AAC), 2010. Hengeveld, B.J., Voort, R., Hummels, C.C.M., Moor, J. de, Balkom, H. van, Overbeeke, C.J.., Helm, A. van der (2008). The development of LinguaBytes: an interacHve tangible play and learning system to sHmulate the language development of toddlers with mulHple disabiliHes. Advances in Human-‐ Computer Engineering, 2008.
Nieuw onderzoek Augmentative and Alternative Communication, September 2010 VOL. 26 (3), pp. 149–157
INTRODUCTION TO THE SPECIAL ISSUE
Literacy Learning in Users of AAC: A Neurocognitive Perspective
• Neurocognitieve factoren
• Taalverwerving en geletterdheid (Mariëllaclip)
Augment Altern Commun Downloaded from informahealthcare.com by 80.126.86.106 on 09/27/10 For personal use only.
Taalverwerking via OC
HANS VAN BALKOMa,b* and LUDO VERHOEVENa a
Behavioural Science Institute Radboud University Nijmegen, and bRoyal Kentalis, Sint-Michielsgestel, The Netherlands
The understanding of written or printed text or discourse – depicted either in orthographical, graphic-visual or tactile symbols – calls upon both bottom-up word recognition processes and top-down comprehension processes. Different architectures have been proposed to account for literacy processes. Research has shown that the first steps in perceiving, processing and deriving conceptual meaning from words, graphic symbols, manual signs, and co-speech gestures or tactile manual signing and tangible symbols can be seen as identical and collectively (sub)activated. Results from recent brain research and neurolinguistics have revealed new insights in the reading process of typical and atypical readers and may provide verifiable evidence for improved literacy assessment and the validation of early intervention programs for AAC users. Keywords: Word recognition; Literacy; Augmentative and alternative communication; Neurocognitive processes
INTRODUCTION This special issue of the Augmentative and Alternative Communication (AAC) journal deals with supported literacy for individuals who use AAC systems. In the introduction we first highlight the neurocognitive basis of literacy acquisition and provide new insights from neurolinguistics and neuroimaging studies on language and literacy and their relevance for verification and validation of assessment and intervention methods and techniques on literacy learning through AAC. Then we discuss the specific features of literacy in users of AAC and introduce the papers that follow. Literacy can be seen as a learned capacity to use a complex set of abilities to identify, understand, interpret, create, communicate, and compute printed and written materials that include alphabetical signs, visual icons, and graphic and tactile symbols (i.e., Braille and tangible symbols) associated with varying contexts. Literacy involves a continuum of learning that enables individuals to
achieve their goals, develop their knowledge and potential, and participate fully in their communities and wider society. From a linguistic point of view, literacy can be seen as a secondary language process that usually begins as a visual, occasionally tactile perception, partly derivative of primary spoken language (Richmond, Robinson, & Sachs-Israel, 2008). Reading processes start out with the decoding of perceptual input (visual, tactile) to phonological forms, which then make a range of semantic and grammatical features available to a language comprehension process.
A NEUROCOGNITIVE PERSPECTIVE ON LITERACY ACQUISITION Word recognition and word decoding (accurate and fast perception and retrieval of the wordimage and phonological code for written word forms) are commonly assumed to play a central
*Corresponding author. Behavioural Science Institute (BSI), Radboud University Nijmegen, PO Box 9104, 6500 HE Nijmegen, The Netherlands. Tel: þ31 73 543 00 30. E-mail:
[email protected] or
[email protected] ISSN 0743-4618 print/ISSN 1477-3848 online ! 2010 International Society for Augmentative and Alternative Communication DOI: 10.3109/07434618.2010.505610
• Dynamische Communicatie Assessment • Interventiestudies (effectonderzoek) (FaOC clip) Van Balkom, H. & Verhoeven, L. (2010, in press). NeurolinguisHc Correlates in Literacy Learning and AAC. Augmenta)ve and Alterna)ve Communica)on (AAC), 2010(4).
Onderwijs
Onderwijs • Bachelor trajecten – Introductie programma Ondersteunde Communicatie – Research seminars
• Klinische en Research Master • Post-HBO en post-academisch onderwijs • Ondersteund taal- en communicatielab (‘experiencelab’) – Ontwikkeling evalueren van technologietoepassingen – Training, instructie communicatiehulpmiddelen
Dienstverlening • Ambulatorium • Praktijkcursussen voor ouders, verzorgers, begeleiders • Demonstratie werkplaats communicatiehulpmiddelen • Website: www.ocleerstoel.nl
www.ocleerstoel.nl
