r'
UIT HET PEPERHUIS
MEDEDELINGEN OVER HET
ZUIDERZEEMUSEUM FEBRUARI 1955
detaveerne en het
Zuiderzeemuseum Voortreffelijk Restaurant '• in het Museumgebouw.
FRISSE-DRANKEN — K O U D E EN WARME MAALTIJDEN Gebruikt Uw diner en lunch In deze unieke gelegenheid en U zuii t e v r e d e n zijn. Billijk tarief. Grote gezelschappen (tot 150 personen) gereduceerde prijzen op aanvraag. Telefoon 02280-485 ook 462 en 318
Dè
Exploitanten
R. v. J. ZEE - F. P. HOEKEMA.
Broinsma k Gek k Boer Aannemers en Restaurateurs van oude Bouwwerken, Onderhoudswerken en Nieuwbouw
E N K H U I Z E El Noordergracht 1 - Telefoon K 2280r_877
HOUTWORM BESTRIJDING onder garantie •
BLEIJS - LEIDEN LORENTZKADE 18 - TEL 21078 Vraagt referenties
Elke dag verliest U woonruimte tenzij U 's winters de
VROLING HETELUCHTKACHEL •*** Want mei de VROLING-Heieluchtkachel is het in Uw HELE kamer behaaglijk warm. Geen koude hoeken, geen kilte langs de vensters. Thans ook de Vroling-heteluchtOLIEkachel uitgerust met de Vroling-brander. De brander is van een radicaal nieuw systeem en ver. i/ eist een minimum aan schoorsteentrek. (Ned. Octrooi) «^^r*"«£.
VROLINGS' HANDELMAATSCHAPPIJ N.V.
\ / /
ENKHUIZEN
N/
TEL. K. 2280 - 532
UIT
H E T P E P E R H U I S
EERSTE SERIE
•
No. 8
•
FEBRUARI 1955
Redactie • Mr. A. F. Kamp, K. Boonenburg, Drs. A. Schaper en S. Spoelstra. Alle stukken voor de redactie te zenden aan S. Spoelstra, Kuipersdijk 40, Enkhuizen. Tel. 02280-692 Bureau Zuiderzeemuseum: Wierdijk 13. Geopend van 9—12.30 en 14-17 uur. Tel. 02280—388. Postrekening van de Comptabele van het Zuiderzeemuseum 317350. VERENIGING „VRIENDEN VAN HET ZUIDERZEEMUSEUM 1 1 Administratie, Pers en Propaganda: Kuipersdijk 40, Tel. 02280—692 Administratie Financiën: Wierdijk 29, Tel. 02280-388 Voorzitter: Westerstraat 210 - Tel. 02280-854 Secrefaris: Snouck van Loosenpark 1, Tel. 02280—885 Penningmeester: Urk, Tel. 1 Museum-Commissie: Noorderweg 22 Klederdracht-Comité: Westerstraat 195, Tel. 02280-614 Postrekening van de Vereniging 440970 Dit periodiek is een uitgave van de Vereniging „Vrienden van het Zuiderzeemuseum" en verschijnt vier maal per jaar.
WINTERDAG. Wijd ligt de zee voor het Peperhuis. Koppels wilde zwanen hebben zich in de vlagerige herfst reeds geroerd op de korte golfslag van het Kooizand. Waar 's zomers de kinderen pootjebaadden, daar rekten nu de lange zwaanshalzen naar omlaag om van de bodem wat voedsel op te halen. Energieke meeuwen doken telkens vlak naast de zwanen om ook nog wat mee te pikken. Toen kwamen de meerkoeten, in groten getale en in lange zwierige groepen over het water trekkend, tot aan de plotselinge plassende en druisende dalingen in het water. En nu vriest het dan weer. De strook grondijs langs de waterzoom voor het museum is al weer een paar honderd meter breed. Vóór het Krabbersgat verzamelt zich bij Noordenwind een hele witte vlakte van verwaaid ijs, dat langs de strekdammen en op de banken is gevormd. Vissersboten hebben moeite er doorheen te komen en moeten elkaar bijstaan met de motor op volle kracht vooruit. De witte Sta verse boot met zijn eeuwige rookpluim en de Urkerboot hebben er nu nog weinig moeite mee. Maar zal de vorst doorzetten? In de stad is alles rustig en vredig, zoals altijd. Als er een strenge winter komt, een ,,puur pittige" winter zoals men zegt, wel . . . . dan moet dat „vanzelf" zo wezen. Timmerman Valk bezig met maquettebouw
En wat wordt er nu in het museum gedaan ? In het oog van de leek niet veel, want de museumzalen zijn voor een groot deel ontruimd en niet toegankelijk. De ontruiming was noodzakelijk, omdat de beide panden van het „Peperhuis" nog steeds geen centrale verwarming hebben. Was dit wel zo, dan kon alles rustig blijven staan en zou het museum ook 's winters geopend kunnen zijn! De Taveerne is geen taveerne meer. Toch is het er niet doods en verlaten, want in het najaar werden volgens de voorschriften alle schepen onttakeld en de masten en verdere rondhouten in deze taveerne opgeslagen, waar ze in het aanstaande voorjaar meteen •weer een goede beurt kunnen krijgen. Want dat is steeds weer nodig, wil de zaak in goede conditie blijven ! Op de zalen is alles rustig, behalve op zaal 5, de zgn. Maquettezaal. Deze is volkomen leeggehaald en alleen timmerman Valk trotseert de koude in deze enorme ruimte. Hij is bezig met de houten onderbouw voor de nieuwe opstelling van deze zaal, volgens plannen van de Directeur. Houten maquettes zullen hier de plaats innemen van de bekende silhouetten. De artist Rein Snapper heeft al een paar van die maquettes gereed, en ook hij werkt in de winterdag aan het voorjaarskleed van ons museum ! Zaal 7, aan de Wierdijkzijde, is in de winter een verzamelplaats van alle zaken die geen vocht of koude kunnen verdragen, want . . . die kan verwarmd worden! O.m. vinden alle klederdrachtpoppen hier een plaatsje. In zaal 8 zijn de schilderijen-schotten tegen de wand geklapt. Het filmseizoen is immers weer begonnen en in December van het vorige jaar werd er reeds weer een filmmiddag gegeven, waarbij o.m. de Z.M.T.-film werd gedraaid (1949) en een geluids-kleurenfilm over Colonial Williamsburg, het grootscheepse Amerikaanse openluchtmuseum van John D. Rockefeller. Boven, op de Werkplaats, is men druk in de weer met het vervaardigen van een viertal bottermodellen. Deze worden volgens de zgn. stapelmethode gebouwd uit limbahout en zijn bestemd voor de Visserijzaal. Als deze fraaie modelletjes klaar zijn zullen nog twee modellen van blazers volgen. Bij deze stapelmethode gaat men uit van zorgvuldig op de juiste dikte geschaafde planken, waaruit men de ruwe vorm van bepaalde lengtedoorsneden van het schip zaagt en die men later stevig op elkaar lijmt, waarna het schip wordt afgewerkt. Een zeer interessante methode, die het toelaat om van de uit het „inwendige" gezaagde stukken weer kleinere schepen te vervaardigen en zo vervolgens tot de grens der redelijkheid is bereikt! En wat doen de scheepmakers ? Zij zijn bezig met een werkje dat buitengewoon veel plezier geeft, en wel de restauratie van het 114
Restauratie tjotler „Hou Moed"
tjottertje „Hou Moed". Dit minuscule eikenhouten bootje was er wel heel treurig aan toe en het heeft dan ook altijd veilig opgeborgen gezeten in het ruim van de hektjalk. Maar nu is het er uitgekomen en o.m. van een paar nieuwe huidgangen en spanten en een nieuwe mastdoft voorzien. Het schilderwerk vooral is een lust voor het oog. Het is wel jammer dat er in ons orgaan geen sprake kan zijn van kleurenreproducties, anders zou deze „Hou Moed", die inderdaad altijd de moed erin heeft gehouden en nu daarvoor rijkelijk wordt beloond, zeker daarvoor in aanmerking komen ! Het vergulde roerleeuwtje is een juweeltje! Er zijn plannen om ook de Zaanse gondel, de Urker ijsvlet en de Harlinger fuikenboot onderhanden te nemen. Dit kunnen allemaal heel fraaie bootjes worden voor parterre-expositie, waarvoor later een gelegenheid zal worden gezocht. Ook dit is een deel van de winterse activiteit: de restauratie van het laatste deel van het Binnenmuseum, waarover U in het voorgaande „Peperhuis" hebt kunnen lezen. 115
Bouw van de bottermodellen.
De decorateur ontwerpt nieuwe richtingborden voor plaatsing in de stad en werpt zich ook op het probleem van de expositie van de hoofdsieraden der klederdrachten. Waarschijnlijk zal daarvan in het volgende seizoen reeds een en ander te bespeuren zijn. Voorts hebben enkele mensen de omvangrijke tegelcollectie onder handen genomen om daarvan met zorg alle onnodige aanhang te verwijderen. En dan zijn er nog de papierwinkel-afdelingen met de wetenschappelijke afdeling waar de bedrijvigheid in het geheel niet spectaculair is, doch zonder welke ook een modern museum niet leven kan! K. Boonenburg.
116
SOUVENIRS VAN IJSTOCHTEN OVER DE ZUIDERZEE UIT VROEGERE TIJDEN. Ofschoon wij in de laatste vijftien jaren stellig harde winters hebben gehad, wordt er toch altijd nog gesproken over ouderwetse winters, alsof het vroeger pas je ware was. Of er voorheen gemiddeld meer ijs is geweest, weet ik niet, maar wel is het zeker, dat uit vroegere eeuwen jaren bekend zijn, waarin een abnormaal strenge vorst is opgetreden, zó hevig, dat de Zuiderzee - toen nog zout dicht vroor en men vanuit de Friese kust Enkhuizen over ijs kon bereiken, ja zelfs strekten die tochten zich uit tot Amsterdam. Bij het volbrengen van zon tocht naar de overkant, was het de gewoonte een souvenir te kopen, meestal van zilver, waarop door een inscriptie, een gedicht of een afbeelding, de reis werd gememoreerd. Van deze ijstochten zijn een aantal souvenirs bewaard gebleven. Op de tentoonstelling „De Friese IJssport in de loop der tijden", in de winter van 1938 op 1939 in het Fries Museum te Leeuwarden gehouden, was een belangwekkende verzameling bijeengebracht. Later zijn er nog meer exemplaren bekend geworden. Wij zien dan dat vooral in de jaren 1674, 1684, 1709, 1712, 1716. 1740, 1763, 1803, 1805, 1818, 1823, 1838 en 1855 een zeer strenge vorst heeft geheerst in deze gewesten. Daar deze voorwerpen zo zeer met de Zuiderzee in verband staan en de gedichten en graveringen vaak zo aardig zijn, laten wij hier een zoveel mogelijk volledige lijst volgen, welke door de Heer E. J. Penning, amanuensis van het Fries Museum en ondergetekende is samengesteld. 1674 'Zilveren lepel, waarop: ..Gebraght over ijs met sleed en paart van Enckhuysen tot Stavoren den 12 Maart DR 1674 door W.F.K.-R.L" 22 Maart Merk: Enkhuizen. 1684 Zilveren lepel, waarop: ,,1684. Den 1 Febr. heb ik LM. Met Paerd en -slee op Vlieland geweest alsoo ter gedaglenisse mijn vrou G.l. dese Lepel tot Welcomtuys vereert." Zilveren lepel, waarop: ,,F. Sloterdijck en Huysvrouw Van Vlielant Bragt met Pard en Slee op Lichtmisdag dees lepel mee. Ao. 1684 2 f eb." Merk: Amsterdam. 117
Zilveren mosterdpot, waarop: ,,Den 30 Januarius 1684 is desej mosterpot met peerd en sleed j gehaalt van Amsterdam / De mosterpot spreeckt: „Het groene schuimend pekel plas is nu door kil en kou als glas Maar weet bebeent van 't moedigh ras Dit maackt mij van den Amstel los Onlangs gesplitst door snelle kielen Onbruickbaar voor Nepthunus wielen en 't snoeren van getuimde sleden en dienstbaar aan de vriese seden." 1709 Zilveren lepel, waarop: ,,Wan Enkhuysen gehaelt met Sleed en paerd den 7 Februwary 1907 P.B. Merk: Enkhuizen. 1712 Ovaal koperen tabaksdoos, waarop een IJsgezicht voor een haven en: .,1709. Ter Gedagtenis van de Ongemeene Harde Winter In 't Jaar 1712. Aanmerkt Hoe In Dit Jaar Met Karr En Paard En Sleeden Veel Menschen Om plaisier Op Zee bij Hadeng (Harlingen) Reden." 1716 Zilveren etui, waarop: Klaas Hinloopen heeft met Peert en Slee dit van Enkhuisen gehaalt den 21 Janu. 1716." Merk: Amsterdam. Zilveren trekpot, waarop: ,,Dick Hinloopen heeft met Peert en Slee dit van Enkhuise gehaalt den 21 Janu. 1716". Merk: Haarlem. Zilveren pepermuntdoosje met wapenschild en: ..Over see gehaalt met de ijssleed den 20. Janu. 1716. G.J. v. Elcoma." Merk: Amsterdam. 1740 Zilveren lepel, waarop een paard en arreslede en: ,.1740 Den 26 Feb. Doe ik na Enkhuijsen Ree Over Zee met mijn Eigen Paard en Slee. A.R." Merk: Enkhuizen. 118
Zilveren lepel, waarop: „Dees siher Lepel is gekogt En van Enkhuisen meebrogt Ter Gedagtenis dat men reeden Met seer veele Paard en Sleeden Na Enkhuisen ovet de Zee En ik met mijn dogter mee. Den 20 Februarij 1140 Hero de Jager en Antie de Jager." Op de steel een arreslede. Merk: Enkhuizen. Zilveren lepel, waarop: ,.Y. O. F. ouer de Suiersee met peerd en slee gereden na Enckhuisen 27 Feb. 1740." Zilveren lepel, waarop: ..Johannes Eelties. 25 Febr. 1740. 's morgens van Wolsum met peerd en slee oi>er de zee naar Enckhuijsen gereden 's avonds weer thuis." Zilveren inktstelletje, waarop een arreslede en : „Sijne Algra van Sanders 1740 Den 28 Februarij Doen ik was 11 Jaaren 17 Daagen Reed ik met veel Behaagen met mijn vader en moeder met paard en slee van Bolswart na Enkhuijsen over de see wij konden doe bemerken Gods Groote Wonder Werken". Merk: Amsterdam. Zilveren arreslede met paardje (kinderspeelgoed). waarop: ..Workum den 25 Febr. 1740 Doe reed men over see Met paerd en slee Doe nam ik dit gedagtnis mee". Zilveren bonbonmandje, waarop: .,1740 den 25 Feb op Zee van Enk. gehaalt met de slee door BB." Merk: Amsterdam. 1763 Zilveren snuifdoosje, waarop: „ter Gedagtenis dat men Reeden met seer veel Paard en Sleeden na Enkhuisen ower de Zee en ik en Anske Scheltis mee den 18 Januarij 1763. LA." 119
Zilveren snuifdoosje, waarop: ,,Met schaatsen over Zee. van Enkhuijsen gehaald den 19 Januari 1763 door G.M.N." Verder voorstellingen van schaatsenrijders, een ar, prikslee en ijstentje. Zilveren melkkannetje, waarop: ,,Ao. 1763 den 19 Januarij Is Jelle Wildschut, 's morgens te 7 uur op schaatsen, van Harlingen Gereeden, was 's Avonds te 7 uur te Amsterdam, heeft dit te Enkhuijsen Gekogt. en is wederom Over de Zuiderzee op Stavoren naar Huis Gereden." Borstel met zilveren greep, waarop: „Ik die wel Eer Gewoon was mijn schip te varen Op 's werels woeste See Int mijdden van de Baaren Reed met mijn dopter Eens o wonder op de See Tot na Enkhuijsen Toe. met mijn Eggen Paard En Slee alwaar dees Beesems Plaat, met meerder silwerDingen Te Saam door mij Gekogt mijn vrou te huis deedt Bringen Hijlke Jansz (Kingma) mit Trijntie En Bottie Hijlkes Anno 1763 den 29 Janu". Zilveren lepel, waarop arreslede en: ,.Den 21 Janua 1763 dese Lepel van Amsterd. Over Ijs gehaald In geselschap van Sjoert Hannema 16 Personen en 7 Paarden sleden." Merk: Amsterdam. Zilveren tabakspot met: ..ik ben mee Genomen Van Enkhuijsen oper .Zee En ben aan d'Vriesse Wal gekomen De _"?, met peerd en slee Door Nanne Jouwerts en Foekjen Pekama 1763. Merk: Amsterdam. Zilveren suikertafeltje, waarop: ..Van Enkhuijsen Gehaelt op schaatsen oyer Zee den 29 Jan. 1763 F.I." Merk: Haarlem. Zilveren mesheft, waarop: ,.1763 18 Januarij gereden over see, bragt ik dit hefpe mee J.H." Zilveren lepel, waarop: ..Ik Tjalling Gongrijp ben int jaar 1763, 20 Januarij met een geselschap Sneker burgers op een dag over Stavoren na Enkhuisen op schaatsen geweest." Zilveren lepel, waarop: ..Ik Gosse Meintes Joustra ben den 20 Januarij 1763 op schaatsen na Enkhuisen geweest en dit aldaar gekogt". 120
Zilveren beugel met tas, waarop: den 21 Januarij 1763 is deeze beugel gehaald met Peerd en Sleed van Enkhuizen oi>er zee A.S." Koorddanser van zilver (kinderspeelgoed), waarop: „Dit heb ik tot een gedagt Mijn Frou te welkom tuys gebragt Doe ik over zee met schaatsen ras Van Makkum na Enkhuisen was Geschied den 28 Januari 1763 Door mij Piet Westerbaen." Merk: Haarlem. Gestampt zilveren doosje, waarop: ,, W.P. van Enkhuyze Gehaelt Over Zee met paart en Slee op den 25 Januarij 1763". Merk: Amsterdam. Zilveren vork, waarop: ,,den 23 Januari 1763 door Meindert Igrams met schaatsen van Enkhuizen gehaald." 1803 Zilveren peperbus, waarop: ,,Op den 10 Maart 1803 door C. L. van Beyma op het ijs op de Zuiderzee yoor Harlingen besteld aan F. Lieuwma en door dezen gemaakt. Merk: Harlingen. Zilveren lodderijndoosje, waarop: „Gekogt op 't Ijs buiten de Haven van Harlingen den 8 Maart 1803. Anna Westra." Zes kurken met zilver beslag, waarop achtereenvolgens: ,,L. Spannenburg - gekogt ~ op 't ijs - op Zee - Den 9 Maart 1803." Zilveren knipbeugel, waarop aan de binnenzijde: ,,Dit is mij door mijn vader op het sterk zeeijs buiten Harlingen present gedaan d. 9 Maart 1803. J. Hannema." Zilveren doosje, waarop: ,.Op zee gekogt den 10 mAart 1803. S. Vellinga". Merk: Harlingen. 1805 Zilveren lodderijndoosje, waarop: ..Harlingen 10 Maart 1805 ter gedagfenis op zee gekocht". 1818 Zilveren lepel, waarop: ..Van het ys der woeste zee Bracht moeder mij dees lepel mee. Workum 12 Feburuari 1818 Hendrikje Boersma." 121
1823 Zilveren pijpedop, waarop: ..Op de Zee gekogt bij Hatlingen den 18.Jan.i.l823." 1838 Zilveren vorkje, waarop: ..Gekocht op de Zuiderzee buiten de Haven van Harlingen voor Hielke Prins de Jong door J de Jong den 28 Janij 1838." Porseleinen beker, waarop: ..Den 15 de Februari] 1838 is Jacomina Louisa Fokke Huisvrouw van Douwe Hayes Van der Werf op Schaatsen van Stavoren naar Enkhuizen Geweest". Zilveren lepel, waarop: .,S. E. Schoonbergen is Geboren den 19 Nov. 1837. Gekocht op Zee den 28 Jan. 1838". Zilveren lepel, waarop: ..Gekocht op het ijs yoor de haven van Harlingen op den 26 January 1838 uoor en met Sybrand J. Hoekstra. Geboren den 17 October 1832." Zilveren lepel, waarop: ,,Gekocht op het ijs voor de haven van Harlingen op den 26 January 183& voor en met Freerk J. Hoekstra. Geboren den 2 Juny 1832. 1855 Zilveren lepeltje, waarop: ..Gekogt. op zee 19 Febr. 1855." Wij zien uit deze lijst, dat de Friezen Enkhuizen veelal uitverkoren hadden als doelwit voor hun tochten; omgekeerd weten wij niet of de Westfriezen zich op een gelijke wijze hebben thuisgevoeld op dit traject. Misschien dat er in Enkhuizen een verzameling is samen te stellen van Friese IJssouvenirs. Dr. A. Wassenbergh. Litteratuur: Gids voor de bezoekers der Historische Tentoonstelling van Friesland. Leeuwarden 1877. Catalogus der tentoonstelling van Antieke goud- en zilverwerken in het Fries Museum te Leeuwarden. 1927. Gestencilde catalogus der tentoonstelling ,.De Friese IJssport in de loop der tijden". Fries Museum Leeuwarden 1938/39. Catalogus der Historische tentoonstelling „Oud Harlingen in het Licht" 1954. Edelmetaal (vakblad gewijd aan de belangen van de edclmetaalnijverheid en handel) 1950 Nrs. 1 en 4.
122
VoUenhove, Aquarel van S. J. Bouma Lemmer, Tekening van S. J. Bouma
ENQUÊTE. In het achter ons liggende jaar zijn de zomermaanden o.m. benut voor het instellen van een enquête onder de bezoekers. Gedurende enige tijd werd aan iedere bezoeker gevraagd of hij of zij bereid was, een speciaal daartoe ontworpen enquête-formulier in te vullen. Bij een bevestigend antwoord werd het formulier, waarop een tiental vragen was vermeld, ter hand gesteld. De vragen luidden als volgt: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Hoe is Uw naam? Wat is Uw adres? Met welk vervoermiddel kwam U naar Enkhuizen ? Bent U met vacantie of maakt U zo maar eens een uitstapje ? Bent U speciaal voor het museum naar Enkhuizen gekomen of wilt U hier ook nog iets anders zien of doen ? Bent U in Enkhuizen op bezoek bij kennissen of familieleden? Hebt U een reclamefolder of een artikel over het museum gelezen vóór U hier kwam? Bent U op aanbeveling van anderen naar het museum gekomen? Is het de eerste keer dat U het museum bezoekt? Hebt U nog bijzondere opmerkingen?
Een duizendtal van deze formulieren werd uitgegeven en iets minder dan dit aantal werd ingevuld weer ingeleverd. In het algemeen bleek men er mede ingenomen dat men in de gelegenheid werd gesteld om zijn mening over het museum kenbaar te maken. Het zal geen betoog behoeven dat deze enquête zeer nuttige gegevens heeft opgeleverd omtrent de herkomst der bezoekers, de door hen gebezigde transportmiddelen, de verblijfsmogelijkheden, het nuttig effect van onderscheidene propagandamethoden en verschillende andere zaken. De laatste vraag: „Hebt U nog bijzondere opmerkingen?" heeft veel interessante gezichtspunten opgeleverd. Daar dit een zgn. vrije vraag was konden de antwoorden oneindig gevarieerd zijn. Dit was evenwel niet in die mate het geval als men zou verwachten. Van het totale aantal deelnemers waren er 40% die verklaarden geen bijzondere opmerkingen te hebben; 60% maakte wèl opmerkingen. Als we deze laatste groep eens wat nader beschouwen, dan blijkt, dat 70% van deze mensen de behoefte gevoelt om neer te schrijven, dat het museum heel mooi is. De resterende 30% zijn 124
weer te verdelen in een negental categorieën, en wel zij die: 1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) 8) 9)
een enkel détail speciaal mooi vinden, meer propaganda zouden wensen, verklaren tijdgebrek te hebben, lof brengen aan de suppoosten, graag nog andere dingen gezien zouden willen hebben, opmerkingen maken over de schepen en de scheepsmodellsn, opmerkingen maken over het toekomstige buitenmuseum, bepaalde bezwaren hebben, bepaalde wensen hebben en suggesties doen.
Laat ik beginnen met te constateren dat de twee laatste groepen voor ons de belangrijkste waren. De critiek die hier werd gegeven, was een welkome aanvulling op de overigens weivoorziene dis van de appreciatie, die zo gauw leidt tot zelfgenoegzaamheid. Om U te demonstreren op welke wijze de zelfgenoegzaamheid kan worden opgewekt geef ik U een kleine bloemlezing van de vele prijzende woorden uit deze grote groep: „steeds weer met bewondering vervuld „voortreffelijke verzameling en expositiemethode „alles prima verzorgd „zeer interessant; komen zeker terug „zeer leerzaam „zeer verrast door het gebodene ,,in één woord schitterend „prachtig „zeer modern ingericht „het is af „very interesting „zeer tevreden Het is inderdaad heel prettig om dit allemaal te lezen doch het gevaar bestaat dat je er - figuurlijk dan! - bij indommelt. Desal' niettemin zijn het bewijzen van de grote weerklank die het museum bij het publiek vindt. En nu de resterende 30°,'0, verdeeld in 9 groepen: 1)
De eerste groep vermeldde enkele aspecten die bijzonder veel indruk hadden gemaakt, b.v.: 125
„toepassing van moderne hulpmiddelen, waardoor museumsfeer doorbroken wordt „vooral de Visserijzaal „moderne poppen zeer geslaagd „schilderijen Van Mastenbroek zeer goed Uiteraard kunnen niet alle opmerkingen gepubliceerd worden doch heel duidelijk blijkt uit de reacties van deze groep dat men de Visserijzaal („het unieke visserij-gedoe", zoals weer een ander zei) het meest waardeert. Het is heel belangrijk dit te weten ! 2)
De tweede groep geeft de raad, meer propaganda te maken. Enkele suggesties: „meer reclame op scholen maken „apart poststempel voor in het museum geposte stukken „more advertisement and certainly more signs to show the way „meer propaganda op de stations „you need more signs in three languages and more advertisement in foreign countries „propaganda maken in „De Waterkampioen"
3)
Deze groep deelt mede, onvoldoende tijd voor het bezoek aan het museum te hebben uitgetrokken. „moet bepaald terug komen en meer tijd nemen „komen terug daar het bezoek wat haastig was
Een Amerikaan heeft zelfs geen tijd meer om vraag 10 te beantwoorden en hij vult in: „Nee. Geen tijd 4)
Veel lof wordt toegezwaaid aan de suppoosten. Hoort 11 maar: „goede explicatie „personeel buitengewoon voorkomend „bijzondere dank aan Uw gids voor zijn boeiende uitleg „met dank voor de gids „vriendelijke suppoosten „prettige explicatie „alle lof voor Uw deskundige suppoosten
5)
Deze groep zou o.m. gaarne ook iets gezien hebben van oudheidkundige opgravingen en van bodemvondsten uit de drooggelegde polders.
126
„het zou interessant zijn, de antiquiteiten te zien, die de Zuiderzeebodem heeft opgeleverd „waar zijn de opgegraven oude schepen en andere antiquiteiten? „die historischen Gegenstande von den Ausgrabungen und Funden im IJsselmeer sollten hier auch zu sehen sein „te weinig van Schokland „ik had verwacht aan te treffen een collectie van voorwerpen uit het drooggelegde gebied „er was weinig van Wieringen. Daar is wel meer „zou meer over de Zuiderzeewerken hebben willen zien Misschien zal het mogelijk zijn om aan deze begrijpelijke wensen in de toekomst wat tegemoet te komen, b.v. bij de inrichting van het derde deel, waarvan de panden nu in restauratie zijn. 6)
Opmerkingen over de schepen en de scheepsmodellen: Er was iemand uit Scheveningen die voorstelde de schepen met de kop op de Kade te leggen. Aan dat verlangen is eigener beweging reeds voldaan. Een ander deelt mede dat de Wieringer aak geen „lomp" schip is, zoals in de Gids staat vermeld, en we kunnen dat met hem meevoelen. Andere wensen en bezwaren: „de W L 15 is geen blazer. Een blazer is achter een piekschip met een puntig uitlopend vlak „waarom ligt er buiten geen botter, gebouwd in één der Zuiderzeeplaatsen buiten Friesland „ik miste Marker botters „ook een model aanschaffen van een pluut...... „graag schaal van scheepsmodellen Er worden ook meer technische punten behandeld die we hier buiten beschouwing zullen laten. 7)
Over het toekomstige Buitenmuseum. De opmerkingen in deze categorie waren voor ons natuurlijk dubbel interessant, omdat het onze toekomstplannen betreft. De reacties liepen ver uiteen: „hoop slechts op verdere uitbreiding „zou het niet aan te bevelen zijn, de paar bomen op de Wierdijk om te kappen? Binnen een enkel jaar zullen ze het verrassende uitzicht wegnemen „hoop nog voldoende lang te leven om later ook het Zuiderzeedorp te kunnen bezoeken 127
„alle waardering voor het museum, doch a.u.b. geen museumdorp op het Kooizand! Deze Kitsch zou het uitzicht maar bederven „hoop dat het Openluchtmuseum spoedig komt „museumdorp met bewoning is niet levensvatbaar 8)
De groep die bezwaren heeft: „jammer dat het originele meubilair van deze huizen niet aanwezig was „jammer dat het museum en de restauratie 's avonds niet geopend zijn „"Niet Roken" kan worden "S.v.p. niet roken" „vloeren te glad „misten apparaten voor het snijden van riet te Genemuiden „op de Engelse aardglobe is Nederland uitgekrabd „opstelling dorp Kolhorn deugt niet „de schotten tegen de wanden zijn te laag geplaatst „lampen in schilderijenzaal niet mooi „belichting van sommige schilderstukken kon beter „belichting schilderijen zeer slecht
En zo was er nog meer. Al deze klachten worden stuk voor stuk nagegaan en op hun eventuele gegrondheid onderzocht. Van ieder punt is wel iets te zeggen doch dit kan hier uiteraard niet geschieden daar het artikel dan te lang zou worden. 9)
De laatste groep, omvattende de wensen en suggesties: „ik mis bij binnenkomst een overzichtskaart van de Zuiderzee „Engelse tekst bij de voorwerpen „wenselijk opschriften in Frans, Duits en Engels „boottocht over het IJsselmeer organiseren „een modern schilder zou eens een dijkdichting moeten schilderen „folders met aanduidingen omtrent andere Zuiderzeemusea wenselijk „wellicht enige afbeeldingen te tonen van de 19de eeuwse stoomvaart op de Zuiderzee „wordt ten zeerste aanbevolen reproducties der schilderijen verkrijgbaar te stellen
128
„zag het museum gaarne uitgebreid met stukken uit de tijd der Oost Indische Compagnie „zou wel eens willen uitrusten op een bank „hier en daar een bank of stoel En hier moeten we het bij laten ! Aan verschillende wensen is inmiddels reeds voldaan. Zo ook aan het verzoek: „groeten aan de heer Bouma ! K. Boonenburg.
OUDE ZILVERMERKEN
ROND
DE
ZUIDERZEE
II In het vorige artikel werd in het algemeen gesproken over de vier merken op oud zilver, te weten het stadsmerk, het meesterteken, de jaarletter en de provinciale leeuw van vóór 1800, doch ons is gebleken, dat er wel belangstelling voor bestaat hoe de stadsmerken er hebben uitgezien. Van de zeven toen opgesomde plaatsen vindt U thans in dit nummer de stadsmerken afgebeeld. Daarbij valt al dadelijk op te merken, dat de samenstelling van deze stadsmerken van tijd tot tijd veranderde. Nemen wij bij voorbeeld het merk van Amsterdam, dan zal de kroon daarvan soms een ander aanzien hebben dan op de afbeelding is aangegeven. Ook de paal, waarop de drie Andrieskruisen zijn geplaatst, zal nu eens in en dan wel zonder een apart lijstje voorkomen; nu eens zijn de kruisjes klein genomen, dan weer reiken ze van rand tot rand. Voorts wordt de jaarletter wel gevonden onder en soms naast het stadsmerk en daarmede verbonden. In 1734 is dit samengestelde stads- en jaarmerk in gebruik voor de zogenaamde kleine keur zilver, maat vóór dat jaar kreeg de kleine keur geen jaarletter om die door weglating daarvan van de Grote Keur te onderscheiden. Tot 1663 betekent het wapen van Amsterdam steeds Grote Keur; na dat jaar geldt de provinciale leeuw hiervoor. In het eerder genoemde handige boekje van Elias Voet Jr. kan men daarover meer lezen. Wil men speciaal oud-Amsterdams zilver thuis brengen, dan kan men zich verdiepen in: Elias Voet Jr. „Merken van Amsterdamse Goud- en Zilversmeden" (Nijhoff 1912), een boek van 170 bladzijden, dat tal van stadsmerken en meester129
tekens geeft, die allen even nauwkeurig nagetekend zijn onder vermelding van de voorwerpen, waarop ze werden aangetroffen. Ook vindt men hierin de gildetekens en jaarletters van 15 alphabetten. Helaas is dit werk alleen nog maar antiquarisch te verkrijgen. De oude meestertekens zijn meestal ontleend aan de naam of het bedrijf van de zilversmid. Soms is het zijn uithangteken, ook komt zijn monogram wel voor in de 18e eeuw, maar meestal zijn het de beginletters van zijn naam en voornaam in een vierkant, rechthoek of ovaal. Het merk van Enkhuizen toont drie haringen onder elkaar. Het merk van Hoorn heeft een jachthoorn. Er komen nog wel eens vervalsingen voor met het mondstuk naar de andere kant. Ons medelid, de Heer }. C. Kerkmeyer, oud-Directeur van het Westfries Museum te Hoorn, beschikte indertijd over ruim 100 namen van zilversmeden, chronologisch gerangschikt. Men moet niet gering denken over het archief-onderzoek, dat het samenstellen van een dergelijke lijst heeft gekost. Het werk is het waard, dat dit eenmaal in druk zal verschijnen.
ENKHUIZEN HOORN
HA RUN GEN
KAMPEN
STAVOREN
WORKUM
R-D Z I L V E R M E R K E N V A N D E STEDEN R O N D DE ZUIDERZEE
130
Hoorn, met zijn belangrijke Oost-Indische handel, telde natuurlijk vele rijke ingezetenen en dit waren de lieden, die in de bloeitijd van de 17e eeuw de opdrachten gaven. De oudste vorm van het stadsmerk van Kampen wordt op de afbeelding weergegeven. De letters R.D. daarin betekenen „Keizer Rudolf". Kampen was namelijk één van de drie keizerlijke steden. In de 18e eeuw en later vindt men deze toevoeging niet meer boven de stadspoorten van het merk. Vervolgens krijgen we de groep der steden van Friesland, gelegen aan de Zuiderzee: Harlingen, Stavoren en Workum. We zijn zo gelukkig hier te kunnen verwijzen naar een voortreffelijk boekwerk, alweer van Elias Voet Jr. „Merken van Friesche Goud- en Zilversmeden" (Nijhoff 1932). Het telt 340 blz. Het stadsmerk van Harlingen is het stedelijk wapen, soms St. Michaël. Het wapen is gevierendeeld en toont in de kwadranten franse lelies en breedarmige kruisjes. Het stadsmerk van Stavoren heeft twee gekruiste bisschopsstaven. Het stadsmerk van Workutn is gedeeld. De ene helft vertoont de Friese halve adelaar en de andere een hekwerkje, waarboven een franse lelie of zespuntige ster. Het provinciale teken van Friesland bestaat uit twee lopende leeuwen boven elkaar geplaatst in een schild, dat door een kroon gedekt is. Dit merk vindt toepassing vanaf 1695. In de Friese steden werden overal ter zelfder tijd dezelfde jaarletters gebruikt, waarvan alleen de vorm verschilde. De bovenstaande uiteenzetting zal de geïnteresseerde lezer in staat stellen de herkomst van oud-zilverwerk uit het Zuiderzeegebied, dat in zijn bezit is of hem onder ogen komt, vast te stellen. W. Th. C. Zimmerman. PEPERKORRELS. Enkhuizen 600 jaar stad. In het jaar 1355 werd aan Enkhuizen stadrecht verleend en de stad maakt zich op dit feit dit jaar feestelijk te herdenken. Het volgend nummer van „Uit het Peperhuis" zal in het teken staan van dit stadsjubileum en zich in het bijzonder bezig houden met de plaats, die Enkhuizen gedurende de zes eeuwen van haar bestaan als stad in de geschiedenis van de Zuiderzee heeft ingenomen. 131
Filmvertoningen. Zaterdagmiddag 18 December 1954 werd in de filmzaal van het museum een zeer geslaagde propaganda-bijeenkomst gehouden. Er werd een aantal kleurenplaatjes vertoond uit de omvangrijke collectie van het museum, waarna de film van de ZuiderzeeMuseum-Tentoonstelling (1949) werd gedraaid, begeleid door illustratieve muziek. Na de pauze was er de geluids-kleurenfilm ..Colonial Williamsburg", een zeer goede documentaire over het grootste openluchtmuseum van de Verenigde Staten. De Directeur leidde een en ander in. Men was zeer enthousiast over het gebodene. Op Zaterdagmiddag 29 Januari j.1. werd wederom een filmmiddag gehouden. Thans werden kleurenplaatjes van Enkhuizen vertoond, waarna men de rede beluisterde, welke Prof. van der Leeuw indertijd uitsprak ter gelegenheid van de opening van het museum (1950). Ook werd een film gedraaid betreffende deze opening. Na de pauze werd een drietal filmpjes vertoond van de Rijksvoorlichtingsdienst t.w. a),. Het 1100-jarig bestaan van Zierikzee", b) „Parlevinkers" en c) ,,'t Schot is te boord". Er was grote deelname. De voorstelling werd 's avonds herhaald! De Vloot der Verlorenen. In het Kerstboek 1954 van de „Katholieke Illustratie" is een artikel opgenomen van de hand van de bekende journalist Fred Thomas, getiteld „De Vloot der Verlorenen". Hierin geeft de auteur zijn persoonlijke visie op het wel en wee, de nuttigheid en de aesthetiek van onze eigen museumvloot. Het verhaal is met sympathie en kunde geschreven. De zeer geslaagde illustraties, zeven in getal, zijn van Anton Pieck.
132
„UIT HET PEPERHUIS" No. 8, Februari 1955 Inhoud :
K. Boonenburg, Winterdag Dr. A. Wassenbergh,
113-116
Souvenirs van ijstochten
over de Zuiderzee uit vroegere tijden . . . S. J. Bouma, Aquarel en Tekening
117-122 123
K. Boonenburg. Enquête W. Th. C. Zimmerman, Oude Zilvermerken rond de Zuiderzee II
124-129 129-131
Peperkorrels
131-132
Dit tijdschrift wordt kostenloos toegezonden aan de leden van de Vereniging „Vrienden van het Zuiderzeemuseum", maar een bijdrage boven de contributie tot steun van deze uitgave zal zeer geapprecieerd worden.
VERENIGING VRIEMIENVINHEF ZUDERZEEMISEUM TEE1MKHDHEN
Inlichtingen en aanmelding bij de Administratie: Kuipersdijk 40, Enkhuizen.
Cafetaria
( /). v m S
Tel. 512 " Westerstraat 66-68
, f"~\ /f
IPZ
l> > j> ' Restaurant Resta I
llU
/
T l 675
Stationsrestauratie met terras
Speciaal voor gezelschappen Prima consumptie Ruime parkeerplaats
KORFF's CHEMISCHE WASSERIJ CHEM. REINIGEN TRIPLONEREN STOPPAGE PLISSEREN KOUSENREPARATIE STOFKNOPEN STOFGESPEN CEINTUURS BORDUREN CORDONNEREN AJOUREN KNOOPSGATEN Winkel: WESTERSTRAAT 63. TEL. 737 Werkplaats: MAELSONWEG l +3,TEL. 786
AANLEG EN REPARATiC
Fa. SCHILD WESTERSTRAAT 237, TEL. 5 3 4
ENKHUIZEN
ENKHUIZEN AMSTERDAM DE BEKENDE AUTODIENST.
DIJK 12 - ENKHUIZEN - TELEF. 823 Amsterdam — Zaanstreek — Rotterdam — Leiden — Den Haag — Delft
UW ADRES VOOR
CENTRALE VERWARMING
s.
R .WAA
|JER
ENKHUIZEN TELEFOON -268
DIJK 44-46
v.v.v.
Vereniging
voor
Vroomdellnganvorkear
ENKHUIZEN Folders en inlichtingen worden gaarne verstrekt door het Secretariaat: Dijk 28 Telefoon 02280 - 935 en 824
STRUIK & Co. N.V. Z A A DTE E LT E N Z A A D H A N D E L
ENKHUIZEN
Tuin-, Bloem- en Landbouwzaden TELEFOON 0 2 2 8 0 - 5 6 3
Wij verzorgen deze uiigaye Ook Uw drukwerk zullen wij gaarne verzorgen I
m
SINDS 1764
DRUKKERIJ OVER DE LINDEN ENKH'JIZEN - TELEFOON 500
