Uit het lied van De Kast uitgebracht ter ere van het feest Simmer 2000 geschreven door Baukje Wytsma. Van recht naar praktijk

Fryslân do libbest, do libbest yn myn hert Gjin dei dat ik net even oan dy tink Der baarnt in fjoer yn my, in libbenslang ferlet Dy te rûken, dy te sjen, dyn taal te hearren

Uit het lied van De Kast uitgebracht ter ere van het feest ‘Simmer 2000’ geschreven door Baukje Wytsma

Van recht naar praktijk

Fries in Fryslân: taal tussen mensen

Beleidsplan Fryske taal 2008-2010

Inhoud

Voorwoord: taal tusken minsken

5

Leeswijzer

6

1 Eigentijdse taal met toekomst 1.1 Waarom Fries? 1.2 Waarom taalbeleid? 1.3 Wat aan dit beleidsplan voorafging 1.4 Terugblik taalnota 2003 – 2007 1.5 Van concept-taalnota tot beleidsnota

7 7 7 8 8 9

2 Fries in Fryslân: onze uitdaging 2.1 Taalbeleid met ambitie 2.2 Doelen voor 2020 2.3 Werken aan een zichtbare taal 2.4 Werken aan een goede taaloverdracht 2.5 Taal tussen mensen

10 10 10 11 12 12

3 Wat 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7 3.8 3.9

14 14 14 14 15 15 15 15 16 16

doet de Provincie zelf? Communicatie met gemeenten Samenwerking met het rijk Samenwerking in Europa Fries in het Provinciehuis Berie foar it Frysk Fries en de andere streektalen Coördinatie en decentralisatie organisaties Wetenschappelijk onderzoek Welke resultaten willen wij bereiken in de komende periode?

4 Lokale overheden, stad & platteland 4.1 Fries bij gemeenten 4.2 Fries bij overige overheden 4.3 Welke resultaten willen wij bereiken in de komende periode?

2

Van recht naar praktijk; Fries in Fryslân; taal tussen mensen

5 Zorg & welzijn 5.1 Fries in de zorg 5.2 Wat kan de provincie doen? 5.3 Onze benadering 5.4 Nadruk op twee doelgroepen 5.5 Welke resultaten willen wij bereiken in de komende periode?

21 21 21 21 22 22

6 Voorschoolse opvang & onderwijs 6.1 Het belang van tweetaligheid 6.2 De positie van het Fries op scholen 6.3 Nieuwe accenten 6.4 Digitaal Fries leren 6.5 Welke resultaten willen wij bereiken in de komende periode?

23 23 23 24 24 24

7 Informatie- en communicatietechnologie 7.1 Waarom is ICT belangrijk voor het Fries? 7.2 Wat doet de Provincie? 7.3 Kansen 7.4 Welke resultaten willen wij bereiken in de komende periode?

27 27 27 27 28

8 Bedrijfsleven, cultuur & toerisme 8.1 Fries in het bedrijfsleven 8.2 Fries en cultuur 8.3 Fries en toerisme 8.4 Welke resultaten willen wij bereiken in de komende periode?

29 29 30 30 31

Begroting

32

Bijlage: evaluatie taalnota 2003 – 2007

56

18 18 19 20

Beleidsplan Fryske taal 2008-2010 3

Taal tusken minsken

Mensen veel meer betrekken bij het levend houden van de Friese taal. Dat hebben de collegepartijen met elkaar afgesproken in het koersdocument ‘Fryslân: iepen en eigen!’ Dit jaar loopt de huidige taalnota ‘Ta rjocht komme: it fanselssprekkend plak fan it Frysk 2003 2007’ af. Dit biedt ons de mogelijkheid het taalbeleid een nieuwe impuls te geven.

Wij willen iedereen in Fryslân in staat stellen de Friese taal te gebruiken. Onze rol is die van voortrekker en inspirator. We zijn samen met het Rijk de eerstverantwoordelijke overheid voor de Friese taal. Vanuit die verantwoordelijkheid willen we drempels verlagen en het gebruik van het Fries zo gemakkelijk mogelijk maken. We werken aan draagvlak voor de taal door het scheppen van de juiste voorwaarden. We investeren in informatieoverdracht en maken inwoners, instellingen, overheden en bedrijven bewust van de waarde van meertaligheid. Met dit beleidsplan zetten we bovendien in op het versterken van het imago van het Fries als eigentijdse taal. Zichtbaarheid van de taal nodigt uit tot gebruik. Hoe zichtbaarder het Fries, hoe lager de drempels voor mensen om de taal te gebruiken. Op allerlei manieren en in allerlei toepassingen moet de taal zichtbaar zijn. Op straat, in musea, op het werk, in winkels, op internet en computers en op scholen. Dan zullen steeds meer mensen het gebruik van het Fries als iets vanzelfsprekends zien. Het levend en eigentijds houden van de taal lukt ons natuurlijk niet alleen. We hebben anderen nodig. Ambassadeurs. Voortrekkers. Jongeren. Ouderen. Creatievelingen. Wetenschappers. Ondernemers. Laat door het gebruik van de Friese taal zien dat de taal iets is om trots op te zijn. Iets waar je goed en vertrouwd bij voelt, omdat het de ‘taal fan it hert’ is. Meertaligheid is de toekomst van Europa. Onze inwoners worden steeds meer wereldburger, ‘wrâldfriezen’. Daarbij past ook een eigen en sterke positie van een taal, zoals het Fries. Wij nodigen burgers en organisaties nadrukkelijk uit om met elkaar na te denken over hun eigen rol en met voorstellen te komen. Financiën worden beschikbaar gesteld voor creatieve en innovatieve projecten door middel van een flexibel programma. Het gaat om projecten die mensen verleiden om de taal te (blijven) gebruiken. Projecten die handig aansluiten bij de tijdgeest en gebruik maken van alle nieuwe mogelijkheden om ons heen. Alleen zo blijft het Fries een levende taal die midden in de maatschappij staat. Mensen bewegen. De taal beweegt mee. Dat willen wij laten zien in deze taalnota ‘Taal tusken Minsken’.

Gedeputeerden Staten van Fryslân

4



Leeswijzer

De huidige taalnota beschrijft de provinciale ambities voor het Fries aan de hand van de onderdelen gemeenten, zorg, onderwijs en intern taalbeleid. Dit beleidsplan besteedt opnieuw aandacht aan de sectoren gemeenten, zorg en onderwijs in de hoofdstukken ‘Lokale overheden, stad & platteland’, ‘Zorg & welzijn’ en ‘Voorschoolse opvang & onderwijs’. Daarnaast gaat dit beleidsplan in het hoofdstuk ‘Bedrijfsleven, cultuur & toerisme’ ook in op de rol die de Friese taal kan spelen in het bedrijfsleven, in de culturele en toeristische sector. De snelle groei van informatie- en communicatietechnologie (ICT) en allerlei mobiele telefonietoepassingen, maakt dat communicatie via andere kanalen verloopt. Maar dat niet alleen. Een taal is door toepassing van nieuwe technieken sneller en makkelijker (re)produceerbaar. Deze moderne toepassingen maken tweetaligheid eenvoudiger en dragen bovendien bij aan het eigentijdse karakter van de taal. In dit plan gaan wij daarom apart in op de mogelijkheden die ICT ons bieden (‘Informatie- en communicatietechnologie’) om het gebruik van het Fries te vergemakkelijken. Wat de Provincie zelf kan doen, komt aan de orde in het hoofdstuk ‘Wat doet de Provincie zelf?’ In het hoofdstuk ‘Eigentijdse taal met toekomst’ gaan we in op de vraag waarom aandacht voor het Fries in de vorm van taalbeleid van belang is. Ook blikken we hier kort terug op de resultaten van de huidige taalnota. In het hoofdstuk ‘Fries in Fryslân: onze uitdaging’ benoemen we de doelen en ambities van ons beleid en geven we aan hoe we overheden, instellingen en burgers willen betrekken bij de uitvoering van dit beleid. Als bijlage is de evaluatie van de huidige taalnota opgenomen. Ten slotte nog dit. Tijdens het schrijven aan dit beleidsplan is de samenstelling van het college door verkiezingen veranderd. De bouwstenen voor de conceptnota zijn aangeleverd door het vorige college. Als nieuw college hebben we de inhoud en indeling van die nota op een aantal punten aangepast. Het beleidsplan is daarmee in lijn met het koersdocument ‘Fryslan: iepen en eigen!’

6



1

Het spreken van de Friese taal maakt gelukkig. Mensen willen als het even kan hun moerstaal spreken. Voor vele Friezen is dat het Fries. Dat wil niet zeggen dat Friezen ‘navelstaarders’ zijn. Integendeel, Friezen zijn zich als wereldburgers bewust dat Fryslân onderdeel uitmaakt van een grotere wereld. Tegelijk met de globalisering en schaalvergroting groeit echter de behoefte om de eigen positie te markeren.

1.1

Waarom Fries? Naast landschap, natuur, dorpen, buurtschappen en vergezichten, draagt het Fries in belangrijke mate bij aan het ‘Frysk eigene’. Fries is de taal van het gezin en roept intimiteit, vertrouwdheid, solidariteit en herkenning op. Uit het onderzoek ‘Lokale sociale netwerken in Trynwâlden’ (2005) van het Skewiel Trynwâlden in samenwerking met de Rijks Universiteit Groningen (RUG) blijkt bovendien dat het Fries bijdraagt aan de vitaliteit van sociale verbanden. De Friese taal verbindt mensen, met elkaar en met het bijzondere van het land. Daar komt nog bij dat tweetaligheid grote voordelen heeft (zie kader). In plaats van het dogmatisch hanteren van één taal, kiezen wij daarom voor ‘creatieve tweetaligheid’. Het motto is ‘Fries als het kan’, maar wel zodanig dat het Fries en het Nederlands ‘lenig’ naast elkaar worden gebruikt. Dat vraagt om creatieve oplossingen en die zijn er – juist door de moderne digitale toepassingen – volgens ons genoeg. Denk bijvoorbeeld aan het plaatsen van een Friestalige personeelsadvertentie in de provinciale dagbladen en/of regionale kranten, terwijl de Nederlandse vertaling van een Friestalige personeelsadvertentie op internet wordt gezet. Hier doet goed voorbeeld volgen. Wanneer het gebruik van het Fries toeneemt, durven juist meer mensen de stap te nemen om zich van het Fries te bedienen. Omrop Fryslân, die in 1994 begon met tvuitzendingen, hanteert Fries als voertaal en is in de praktijk vaak tweetalig. Die formule is een succes. De omroep trekt erg veel kijkers en luisteraars en is één van de belangrijkste dragers van de Friese taal en cultuur.

Tweetaligheid biedt voordelen! Uit diverse universitaire wetenschappelijke studies blijkt, dat tweetaligheid goed is voor de sociale, de intellectuele en de taalontwikkeling van mensen. Het wetenschappelijk onderzoek van de Universiteit van Toronto heeft onlangs bewezen dat mensen die hun hele leven intensief twee of meer talen gebruiken minder kans op dementie hebben dan eentalige personen.

Eigentijdse taal met toekomst 8 Fan rjocht nei praktyk; Frysk in Fryslân; taal tussen minsken Beleidsplan Fryske taal 2008-2010 9

1.2

erkend. De Friese taal geniet daarmee een beschermde positie binnen een wettelijk beleidskader. De rijksoverheid heeft zich met dit verdrag verplicht om het huidige beschermingsniveau van de Friese taal minimaal in stand te houden.

Waarom taalbeleid? Uit het onderzoek Taal in Fryslân (1995), Gorter D. en Reitze J. Jonkman/Fryske Akademy, blijkt dat 93 procent van de inwoners kiest voor een tweetalig Fryslân. De Friezen hechten aan hun taal. Dat blijkt ook uit de hoge respons op onze quick scan Friese taal van januari 2007 (zie kader). Taaldiversiteit is rijkdom. Wij willen graag dat alle burgers dit ook zo ervaren. Blijvende actie is nodig om mensen voldoende mogelijkheden te geven om de taal te gebruiken. Daarom werkt de Provincie met taalbeleid aan het vergroten van de sympathie en het draagvlak voor de taal bij overheden, organisaties en burgers. Wij willen investeren in de kwaliteit van uitingsvormen van de taal.

Europees niveau Europees Handvest voor Regionale Talen of Talen van Minderheden

Nationaal niveau Bestuursafspraak Friese Taal en Cultuur 2001 – 2010 Kaderverdrag inzake de bescherming van Nationale Minderheden

Fries in Fryslân Meer dan 17.000 unieke enquêtes zijn ontvangen van de in totaal 32.400 verstuurde enquêtes. Daarmee is een response verworven van 53 procent: het hoogste percentage ooit behaald bij een provinciale enquête.

Provinciaal niveau Provinciale (taal)nota’s

Bron: rapportage quick scan Friese taal, 2007

Gemeentelijk niveau taal- en cultuurbeleidsnota’s van gemeenten

1.3

Wat aan dit beleidsplan voorafging Natuurlijk beginnen we niet bij nul. In 1985 heeft de Provincie Fryslân voor het eerst een taalnota uitgebracht (‘Fan Geunst nei Rjocht’). Daarin staan ‘gelijkwaardigheid’ en ‘gelijkberechtiging’ van het Fries aan het Nederlands als belangrijke uitgangspunten voor het provinciale taalbeleid genoemd. De bevolking van Fryslân moet zich vrij voelen om het Fries te gebruiken, waar en wanneer zij dat wil. De twee uitgangspunten zijn nog steeds de pijlers onder ons taalbeleid. In de tweede taalnota ‘Ramtnota taalbelied’ (1991) doet het Stipepunt Frysk als onderdeel van de Afûk haar intrede. In deze nota stond het stimuleren van de externe voorlichting op het gebied van tweetaligheid centraal. Wat de wettelijke uitvoering van gelijkwaardigheid en gelijkberechtiging betreft, werd duidelijk dat wet en praktijk niet op elkaar waren afgestemd. Het Europees Handvest voor Regionale Talen of Talen van Minderheden (voortaan Europees Handvest) waarborgt de rechten van minderheidstalen. Het Rijk heeft in 1996 voor de Friese taal 48 bepalingen van het Europees Handvest onder deel III geratificeerd. Om de concrete uitvoering daarvan te regelen, hebben Rijk en Provincie een convenant afgesloten waarin 108 gezamenlijke ambities staan (Bestuursafspraak Friese Taal en Cultuur 2001 – 2010, voortaan BFTC). Het Consultatief Orgaan is door het Rijk in het leven geroepen voor advisering over het Europees Handvest en de BFTC. De ambities van de BFTC vormden mede de basis voor de derde taalnota ‘Ta rjocht komme: it fanselssprekkend plak fan it Frysk 2003 2007’. Speerpunten in die nota waren de domeinen gemeenten, zorg en onderwijs. In 2005 heeft de rijksoverheid het Kaderverdrag inzake de bescherming van Nationale Minderheden geratificeerd en de Friezen als enige nationale minderheid

10


1.4

Terugblik taalnota 2003 - 2007 De taalnota ‘Ta rjocht komme: it fanselssprekkend plak fan it Frysk 2003 - 2007’ bevat 36 doelstellingen. 19 daarvan zijn gerealiseerd (53%), acht zijn in ontwikkeling (22%) en acht doelstellingen (22%) zijn niet gerealiseerd. Van één doelstelling is het nog niet bekend of deze gerealiseerd is. 21 doelstellingen hebben betrekking op het onderwijs, elf op zorg en vier op gemeenten. De doelstellingen voor het voorschools onderwijs en de gemeenten zijn allemaal gerealiseerd. Ook het basisonderwijs en het hoger onderwijs ontwikkelen zich positief. De realisatie van de doelstellingen voor de scholen die onder de Wet op de Expertisecentra vallen en de ROC’s (Friese Poort en Friesland College) blijft achterwege. Met name de zorg blijft achter als het gaat om het realiseren van doelen. Hoe komt dat? In vergelijking met de domeinen gemeenten en onderwijs - waar al een geruime tijd beleid voor de bevordering van de Friese taal wordt gevoerd - bevindt het domein Fries in de zorg zich in de pioniersfase. In de derde taalnota is voor het eerst beleid voor het Fries geformuleerd. De Provincie heeft slechts in beperkte mate wettelijke bevoegdheid. De Provincie heeft geen subsidierelaties met zorginstellingen. De laatste beleidsperiode hadden de zorginstellingen andere prioriteiten, zoals de invoering van de Wmo, de zorgverzekeringswet en een ander financieringssysteem.


Het Stipepunt van de Afûk heeft in de afgelopen periode heel wat werk verzet om aandacht te krijgen voor de positie van de Friese taal in de zorg. Praktijkervaring leert dat er eerst gewerkt moet worden aan bewustwording van (de voordelen van) meertaligheid. Pas daarna lukt het om zorginstellingen te stimuleren om van taal beleid te maken binnen de instelling. De doelstellingen op het gebied van zorg in de taalnota zijn, zo blijkt achteraf, te ambitieus gebleken. Een uitgebreide evaluatie hebben wij als bijlage bij dit beleidsplan gevoegd.

1.5

Van concept-taalnota tot beleidsnota Op 27 juni 2006 hebben Gedeputeerde Staten de concept-taalnota ‘Beter zichtbaar, meer vertrouwd 2007 - 2010’ vastgesteld. We hebben het ‘veld’ vervolgens uitgenodigd op de nota te reageren. De reactietermijn liep tot 1 oktober 2006. Binnen die termijn hebben we 24 inhoudelijke reacties ontvangen. We hebben deze reacties behandeld in een aparte nota die tegelijkertijd met dit beleidsplan is uitgebracht. De reacties zijn verdeeld. Een aantal instellingen noemt de concept-nota ambitieus. Andere organisaties zijn minder enthousiast over het ambitieniveau. Uit de reacties komt een aantal belangrijke aandachtspunten voor dit beleidsplan naar voren:

• • • •

• •

De Provincie zou aan moeten geven hoe zij haar voorbeeldfunctie vorm gaat geven en overige (overheids)organisaties en de Friese inwoners gaat inspireren. De Provincie zou een coördinatierol op zich moeten nemen bij het plannen van activiteiten op het gebied van taal. Dit in nauw overleg met de uitvoerende partijen. De Provincie zou een strategie op de lange termijn voor het taalbeleid moeten formuleren om de voordelen van meertaligheid en het gebruik van de Friese taal te communiceren. De Provincie zou een kwalitatief wetenschappelijk onderzoek moeten laten verrichten naar het huidige gebruik en de overdracht van de Friese taal aan toekomstige generaties. Basis voor dit onderzoek zijn uiteenlopende conclusies van diverse onderzoeken naar de toekomst van de Friese taal, bijvoorbeeld van de Ried fan de Fryske Beweging (2001), Afûk/Leeuwarder Courant (2003), NIPO/Omrop Fryslân (2004) en Driessen (2006). De Provincie zou waar mogelijk meer goede en succesvolle praktijkvoorbeelden uit andere minderheidstaalgebieden moeten toepassen in de Friese omgeving. In de taalnota zou duidelijker moeten staan hoe het taalbeleid op andere beleidsterreinen door kan werken.

Over het algemeen is positief gereageerd op de doelstellingen voor de lange termijn. Daarin staan duidelijke normen voor de beheersing van de Friese taal door de inwoners van Fryslân. Ook de aandacht in de nota voor taalbeleid op het gebied van marketing oogst waardering. We hebben bovenstaande reacties verwerkt in dit beleidsplan. Bovendien hebben we ook zelf op basis van het koersdocument wijzigingen aangebracht en accenten verlegd.

12



2

Taal tussen mensen. Mensen moeten vrij zijn en de mogelijkheden hebben om de taal te gebruiken. Centrale vraag in deze nota is: hoe geven we creatieve tweetaligheid in de praktijk vorm? Hoe zorgen we dat de Friese taal een vanzelfsprekende plek heeft naast het Nederlands? Waar werken we aan met ons taalbeleid?

2.1

Taalbeleid met ambitie De Provincie volgt een ‘tweesporenbeleid’. Aan de ene kant werken we aan het imago van het Fries als eigentijdse taal. Aan de andere kant vergroten we het draagvlak voor de taal. Daarbij onderscheiden we een aantal categorieën mensen:

•

•

•

2.2

Mensen die het Fries willen én kunnen gebruiken. Deze mensen hebben een belangrijke voorbeeldfunctie. We zullen deze groep moeten blijven ‘inspireren’ om de taal zichtbaar te maken en zich met taal te onderscheiden. Deze groep willen we graag per domein inzetten om als voortrekkers te dienen. Dan mensen die wel willen, maar niet kunnen. Deze groep moeten we goede mogelijkheden bieden om zich de taal eigen te maken. Factoren die mensen verhinderen om de Friese taal niet te gebruiken binnen de provinciale grenzen dienen weggenomen te worden.‘Opleiden’ en ‘faciliteren’ zijn belangrijke sleutelwoorden. Ten slotte de mensen die wel kunnen, maar niet willen. We moeten deze groep laten zien dat taaldiversiteit rijkdom kan zijn en de Friese taal iets is om trots op te zijn. We moeten kortom werken aan ‘bewustwording’ en ‘veiligheid’. Dat kan bijvoorbeeld door een communicatiecampagne te starten over tweetaligheid, maar ook door meer inzicht te krijgen in het economisch rendement van tweetaligheid (zie hoofdstuk acht).

Doelen voor 2020 Taalbeheersing bestaat uit vier vaardigheden: verstaan, lezen, praten en schrijven. Voor elk van deze vaardigheden stellen we doelen voor de lange termijn (zie kader). Elke vier of vijf jaar zullen we een quick scan houden naar de staat van de taal in Fryslân. De quick scan Friese taal uit 2007 fungeert daarbij als nulmeting en ondergrens.

Fries in Fryslân: onze uitdaging 14


Wat willen we in 2020 hebben bereikt?

• • • • •

Minstens 95% van de Friese bevolking kan het Fries verstaan (situatie 2007: 94%). Minstens 75% van de totale Friese bevolking kan het Fries naar eigen zeggen vrij aardig tot heel goed spreken (situatie 2007: 74%). Minstens 75% van de Friese jongeren in de leeftijdsklasse 18 - 29 jaar kan het Fries naar eigen zeggen vrij aardig tot heel goed spreken (situatie 2007: 71%). Minstens 75% van de totale Friese bevolking kan het Fries naar eigen zeggen vrij aardig tot heel goed lezen (situatie 2007: 68%). Minstens 35% van de totale Friese bevolking kan het Fries naar eigen zeggen vrij aardig tot heel goed schrijven (situatie 2007: 26%).

Om deze ambities waar te kunnen maken, willen we de komende periode werken aan een zichtbare taal en aan een goede taaloverdracht. Deze doelstellingen hebben betrekking op de mensen in Fryslân die naar eigen zeggen het Fries op een vaardigheid van vrij aardig tot en met heel goed beheersen.

2.3

Werken aan een zichtbare taal Het Fries is meer en meer zichtbaar in de Friese samenleving. Om een paar voorbeelden te noemen. Gemeenten kiezen bijvoorbeeld voor Friese plaatsnaamaanduidingen. Met het project ‘Frysk yn de musea’ (2000) zijn veel meer diverse musea in Fryslân voorzien van een Friestalige bewegwijzering. De waternamen in 26 Friese gemeenten zijn vanaf 15 maart 2007 officieel Friestalig geworden. Een ander voorbeeld: meer dan 25 procent van de familieberichten in de krant is in het Fries geschreven. Voor de geboorteaankondigingen is dat zelfs gemiddeld meer dan vijftig procent in de Leeuwarder Courant, zo blijkt uit onderzoek van het Berie foar it Frysk. Ondanks al deze positieve signalen, is er nog veel werk aan de winkel om onze achterstand bij andere minderheidstaalgebieden in Europa in te lopen. Het zichtbaar maken van het Fries is door toepassing van ICT en multimediale technieken veel eenvoudiger dan een aantal jaren terug. Bovendien versterkt dit soort toepassingen het imago van het Fries als eigentijdse taal, waardoor ook de jongere doelgroep wordt aangesproken. In dit beleidsplan besteden wij daarom apart aandacht aan het gebruik van Fries in de ICT. Belangrijk is ook de plek van het Fries in de geschreven media en op internet. In oktober 2006 heeft de Provincie daarom de notitie ‘Fries Geschreven Media 2007 – 2010’ vastgesteld (zie kader).

doelgroep middelbaar onderwijs en pabo’s in de leeftijdsklasse 12 - 23 jaar. Met tienjaarlijkse edities van De Moanne/Trotwaer (Afûk en de KU), het zesjaarlijkse Hjir (St. Hispel) en het tweemaandelijkse vernieuwende Farsk wordt voorzien in een gevarieerd aanbod aan Fries geschreven literatuur voor jong en oud. Ook de uitzendingen van Omrop Fryslân dragen bij aan de zichtbaar- en vertrouwdheid van de Friese taal. Elke dag komt de regionale televisie rechtstreeks bij de Friezen in huis. Voor de komende periode zien wij kansen voor de omroep om een nog grotere rol te spelen op het gebied van taalontwikkeling. Wij zullen met het Rijk voor 2008 in het uitvoeringsconvenant afspraken maken om onderzoek te doen naar de positie van Omrop Fryslân. Het gaat voornamelijk om de realisatie van een volledige en veelzijdige programmering in vergelijking met andere regionale omroepen in de Europese Unie (EU) die zich van een kleinere taal bedienen. Zoals uit de indeling van dit beleidsplan blijkt, speelt het Fries een belangrijke rol in verschillende domeinen van de Friese samenleving. Het taalbeleid staat niet op zichzelf, maar is een vanzelfsprekend en integraal aspect van het provinciale beleid (zie kader). Friese taal en cultuur is onder anderen opgenomen in de onderstaande provinciale plannen

• • • • • • • •

Notitie Streektalen 2004 Onderwijsnota Boppeslach 2007 – 2010 Cultuurnota Sels Dwaan! 2006 - 2008 Notitie Fries geschreven media 2007 - 2010 Notitie Letteren Fryske Fiersichten, thema cultuur en onderwijs Plattelandsbeleid, thema taalidentiteit en cultuur Koersdocument ‘Fryslân: iepen en eigen’ coalitieakkoord 2007 – 2011

Op verschillende plaatsen in dit beleidsplan benoemen we daarom de dwarsverbanden met andere beleidsterreinen en geven we aan hoe het Friese element (het zogenoemde F-element) daar doorwerkt. Fries in de bus Taalbeleid is een vanzelfsprekend onderdeel van al het provinciaal beleid. Een goed voorbeeld is het streekvervoer waarmee de Provincie contracten afsluit. Met aanbieder Connexxion is afgesproken dat alle chauffeurs ten minste het Fries passief beheersen. De nieuwe bussen in Fryslân hebben een toepasselijke naam die de bevolking aanspreekt: De Frysker.

‘Fries Geschreven Media 2007 – 2010’ in het kort Voor de periode 2007 - 2010 is een bedrag beschikbaar gesteld van jaarlijks 423.000 euro voor de realisatie van een volledig en veelzijdig aanbod in Friestalige media. Met een vierjaarlijkse uitgave van de thematijdschriften (Afûk) en een vierjaarlijkse editie van Styl (Migg Media Producties, onlangs overgenomen door Van der Let Partners) wil de Provincie leesbevordering in de Friese taal stimuleren. Met het programma leesbevordering jongeren en Fries wil de Provincie via nieuwe multimediale initiatieven een impuls geven aan de

16



2.4

Werken aan een goede taaloverdracht

2.5

Taal tussen mensen

Voor de continuïteit van een taal is het van belang dat generaties elkaar de taal doorgegeven. Door aanstaande ouders, verzorgers en leerkrachten te informeren over de voordelen van meertaligheid willen we ze stimuleren een bewuste taalkeuze te maken voor de opvoeding van de kinderen. Een goed voorbeeld is de website ‘heitenmem.nl’, een initiatief van de Afûk. Daarop is veel informatie te vinden over tweetalige opvoeding.

De Provincie Fryslân wil werken aan een levende Friese taal, die zichtbaar tussen mensen staat. Om dit te bereiken, zullen wij overheden, instellingen en burgers faciliteren en stimuleren om het Fries te gebruiken. Door ons eigen handelen geven we zoveel mogelijk het goede voorbeeld. Dit beleidsplan stelt de kaders voor het provinciaal taalbeleid. Met dit plan willen we zoveel mogelijk mensen enthousiasmeren en activeren om het draagvlak voor het Fries verder te vergroten.

Taaloverdracht: feiten en cijfers Het aantal ouders dat Fries spreekt tegen kinderen is de afgelopen jaren iets afgenomen. Op dit moment spreekt 48% van de ouders Fries met de kinderen, 47% spreekt Nederlands.

Om dit beleid te doen slagen, hebben we dus mensen nodig die de taal maken. Bondgenoten die het goede voorbeeld geven. Mensen die zich in allerlei geledingen en op allerlei niveaus inspannen om de taal levend te houden. Professionals, maar zeker ook vrijwilligers spelen hierbij een belangrijke rol. In dit plan ligt het accent op de uitvoering, op het Fries in de praktijk van alledag. We nodigen iedereen uit om – in lijn met de inhoud van dit beleidsplan - met creatieve en innovatieve ideeën te komen om de tweetaligheid in de praktijk handen en voeten te geven. Wij zullen een budget door middel van een flexibel programma beschikbaar stellen voor de uitvoering van innovatieve en creatieve projecten. Uiteraard moeten de projecten betrekking hebben op een of meer van de in dit plan onderscheiden domeinen gemeenten, zorg, onderwijs, ICT of bedrijfsleven. De financiën die wij daarvoor beschikbaar willen stellen staan vermeld in de begroting.

Bron: rapportage quick scan Friese taal, 2007

Taaloverdracht vindt alleen plaats als mensen de Friese taal als een verrijking beschouwen. Dat is lang niet altijd het geval geweest, maar het draagvlak voor de taal is de laatste jaren toegenomen. Het Fries krijgt meer ruimte, in gezinnen, op scholen, maar ook in de recreatiesector. Om deze trend te ondersteunen, richt de Provincie zich op vier aspecten: Taalhouding. De Friezen moeten voldoende zelfvertrouwen hebben om het Fries te gebruiken. Veiligheid. Overheden moeten ruim baan geven om het Fries te gebruiken. Alleen zo voelen mensen zich vertrouwd en veilig genoeg om te kiezen voor het Fries in het openbare leven. Schrijfvaardigheid. Meer mensen moeten Fries kunnen schrijven. Kinderen zouden het Nederlands vanuit de eigen taal moeten leren. Dat is beter voor het vertrouwen en de emotionele ontwikkeling van het kind. Daarnaast kunnen kinderen ook profiteren van de transfer van twee of meerder talen (zie hoofdstuk zes). Taaloverdracht bij generaties. Mensen tussen de nul en dertig jaar leveren een belangrijke bijdrage aan de toekomst van het Fries. Wij willen investeren in deze jongere generatie. Om de jongeren te bereiken, is het actueel houden en digitaliseren van het leerstofaanbod van groot belang.

De Provincie is verantwoordelijk voor een goede coördinatie van de uitvoering van dit plan. Per domein geven we aan hoe we de activiteiten coördineren en wie daarbij een rol spelen.

Met de paplepel … In 2007 heeft de Afûk in samenwerking met het IFAT (It Fryske Amateur Toaniel) de Friese voorleesweek georganiseerd. Ongeveer 350 vrijwilligers met diverse bekende Friezen, lezen voor in peuterspeelzalen. Zo’n 8.000 peuters komen op deze manier met het Fries in aanraking.

18



3

De Provincie is samen met het Rijk de eerstverantwoordelijke overheid voor de Friese taal. De uitvoering van het Friese taalbeleid vindt via een decentralisatiemodel plaats, waarbij de Provincie de coördinatierol op zich heeft genomen. Daarnaast stimuleert de Provincie instanties, organisaties, bedrijven en personen om de positie van de Friese taal te versterken. Kortom, de Provincie faciliteert, coördineert, initieert en geeft het goede voorbeeld. Maar wat doet de Provincie zelf om het gebruik van het Fries te bevorderen?

3.1

Communicatie met gemeenten De Provincie Fryslân wil het gebruik van het Fries tussen Provincie en gemeenten bevorderen. Acht Friese gemeenten hebben met het ondertekenen van een intentieverklaring afspraken gemaakt met de Provincie om voor de onderlinge schriftelijke communicatie zoveel mogelijk te kiezen voor het Fries. Denk daarbij bijvoorbeeld aan het opstellen van subsidieaanvragen of officiële uitnodigingen. Voor de komende periode willen wij met ten minste nog eens vijf gemeenten dergelijke afspraken maken. Bovendien zullen we ook periodiek nagaan wat het resultaat van de afspraken is.

3.2

Samenwerking met het Rijk Op nationaal niveau zien wij voor de komende periode drie belangrijke prioriteiten. Allereerst willen we in onze contacten met de rijksoverheid bevorderen dat het Fries als tweede rijkstaal in de grondwet wordt opgenomen. Dit biedt een solide wettelijke waarborg voor continuïteit van de taal, en de meest essentiële stap in de wettelijke verankering op basis van de eerste taalnota ‘Fan Geunst nei Rjocht (1985)’. Tweede belangrijke prioriteit is de vervanging van de huidige bestuursafspraak met het rijk, die in 2010 afloopt. Wij willen in de komende periode samen met het Rijk aan de slag met het formuleren van een nieuwe samenwerkingsovereenkomst voor de periode na 2010. Ten derde zullen wij ons inzetten om als gevolg van het verkenningsrapport van de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) ‘de toekomst van het decentrale bestuur, het decentrale bestuur van de toekomst’ (december, 2006) voor meer bevoegdheid voor de Friese taal te pleiten, in de eerste plaats op het gebied van het Fries in het onderwijs.

Wat doet de Provincie zelf? 20 Fan rjocht nei praktyk; Frysk in Fryslân; taal tussen minsken


3.3

Samenwerking in Europa Nota Streektalen Het provinciaal beleid ten aanzien van het Bildts en het Stellingwerfs is te typeren als stimulerend en volgend. De gemeenten zijn verantwoordelijk en de Provincie volgt. Eén en ander is vastgelegd in de nota streektalen (2004). Uit de quick scan 2007 blijkt dat het Bildts zich goed staande houdt in de gemeente. Het Bildt is een goed voorbeeld, waar het Nederlands, Fries en de streektaal heel goed naast elkaar en in harmonie worden gebruikt. Het Stellingwerfs verkeert daarentegen in een moeilijkere positie. Ruim een derde van de moedertaalsprekers van het Stellingwerfs kiest ervoor om de eigen moedertaal over te dragen. Meer dan de helft van deze groep spreekt Nederlands met de kinderen. In 2009 zal de Provincie het streektalenbeleid evalueren.

Er zijn meer regio’s in Europa met een tweede taal. Zo’n tien procent van de EUburgers spreekt een minderheidstaal. Wij vinden het belangrijk om de samenwerking met deze regio’s te versterken. Doel is samen op te trekken, van elkaar te leren en invloed uit te oefenen op besluitvorming in Europa. We willen daarom chief member worden van het ‘European Network for the Active Promotion of Linguistic Diversity (NPLD)’. Het doel van het netwerk is het vertegenwoordigen van de promotie van de taaldiversiteit en kleine talen op Europees niveau. Samen met de gemeente Leeuwarden hebben we geld uit het stadsconvenant ter beschikking gesteld om Mercator in staat te stellen zich tot een Europees Kenniscentrum voor meertaligheid en hoger onderwijs te profileren. Het kenniscentrum – dat een voortzetting is van het Europese Mercator-Education project – is onderdeel van de Fryske Akademy. Het centrum bevindt zich momenteel in de ontwikkelingsfase. Vestiging van dit centrum in Leeuwarden betekent een unieke kans om ons als provincie met meertaligheid binnen Nederland en daarbuiten te onderscheiden. Om de continuïteit van het centrum te waarborgen, zal ook een beroep worden gedaan op het Life Long Learning Programme 2007 – 2013 van de Europese Commissie.

3.4

3.7

De uitvoering van het taalbeleid en de ambities van de BFTC is georganiseerd in een decentralisatiemodel. Voor specifiek zeven beleidsvelden hebben Rijk en Provincie beleidsvoornemens geformuleerd voor de Friese taal. Het Rijk voorziet de Provincie van financiële middelen en doet wettelijke aanpassingen voor de Friese taal. De Provincie is verantwoordelijk voor de uitvoeringsstructuur binnen het bestaande kader van de Bestuursafspraak Friese Taal en Cultuur (BFTC) en verricht de coördinatie. Enerzijds door middel van subsidieafspraken met instellingen, anderzijds via de subsidieverordening cultuur, taal en onderwijs en diverse regelingen die (particuliere) initiatieven financieel mogelijk maken. Op de volgende bladzijde wordt een kort schema weergegeven van het huidige uitvoeringsmodel per beleidsveld van de BFTC.

Fries in het Provinciehuis In de notitie intern taalbeleid ‘It kin!’ (2006) geeft de Provincie aan hoe zij het gebruik van het Fries in de eigen organisatie wil stimuleren. Daarin staat bijvoorbeeld hoe de ambitie dat 25 procent van alle PS-stukken in 2008 Friestalig bereikt kan worden; de officiële stukken die het college van Gedeputeerde Staten aan Provinciale Staten voorlegt. Wij willen ons uitgangspunt ‘Frysk, as it heal kin’ uitwerken in een communicatieplan, waarbij creatieve tweetaligheid centraal staat.

Bestuursafspraak Friese taal en cultuur 2001 - 2010

O

3.5

Coördinatie en decentralisatie organisaties

R&R

BA& OD

M

C&L

E & SL

GU

31 gemeenten

Omrop Fryslân

Fryske Akademy

St. Partoer

Fryske Rie

Overige overheidsdiensten

Afûk

Afûk

EBLT

Berie foar it Frysk SFBO De Provincie heeft een eigen adviesorgaan op het gebied van de Friese taal en cultuur ‘It Berie foar it Frysk’. De leden zijn afkomstig uit verschillende sectoren van de maatschappij zoals media, bedrijfsleven, bestuur, onderwijs en wetenschappen. Ze werken in drie taakgroepen: ‘Overheid’, ‘Sociaal leven en onderwijs’ en ‘Economie en media’. Wij willen dit adviesorgaan in de toekomst efficiënter en effectiever inzetten voor “advies op maat”. Het accent van de advisering zou juist meer op uitvoering moeten liggen en minder op het doen van onderzoek.

Rechtbank & arrondisementsparket

CEDIN Afûk

Afûk NHL/CHN

Tresoar Van der Let/Migg Media

Tryater It Fryske Boek

Scholen St. Hispel

3.6

Fries en de andere streektalen Naast het Fries worden in Fryslân nog twee andere streektalen gesproken: het Bildts en het Stellingwerfs (zie kader). De Provincie subsidieert de Stichting Ons Bildt en de Stellingwerver Schrieversronte. Daarnaast zullen we ervoor zorgen dat bij de uitvoering van projecten vanuit dit beleidsplan ook zoveel mogelijk aandacht wordt geschonken aan beide streektalen.

22


Afûk Onderwijs

C & L:

Cultuur & Literatuur

R & R:

Rechtspraak en Rechtsverkeer

E & SL:

Economie en Sociaal Leven

BA & OD:

Bestuurlijke Autoriteiten en Openbare Diensten

GU:

Grensoverschrijdende Uitwisselingen

M:

Media

O:


3.8

Wetenschappelijk onderzoek In januari 2007 is op provinciaal initiatief een quick scan gehouden naar de beheersing van de Friese taal en primaire taaloverdracht, dat wil zeggen taaloverdracht binnen het gezin. Met de uitgave van de Friese taalatlas en de rapportage eind april heeft de Provincie Fryslân inzicht gekregen in hoeverre de inwoners van de gemeenten aan het vasteland de Friese taal beheersen. Voor de nieuwe samenwerkingsovereenkomst met het Rijk na 2010 voor de lange termijnplanning is het noodzakelijk om over wetenschappelijke informatie te beschikken naar het gebruik van de Friese taal op het gebied van secundaire taaloverdracht. Met andere woorden, wat is de plaats van het Fries op het schoolplein, op de werkvloer en in de winkels om maar een paar voorbeelden te noemen. Daarmee willen wij de komende beleidsperiode aan de slag.

3.9

Fries en andere streektalen: 10 Het Bildts en het Stellingwerfs hebben een geïntegreerde plaats binnen de nieuwe projecten die uit de taalnota voortvloeien. Wetenschappelijk onderzoek: 11 Voor 2010 is wetenschappelijk onderzoek verricht naar het gebruik en de plaats van de Friese taal in secundaire taalverwerving.

Welke resultaten willen wij bereiken in de komende periode?

Gewenste resultaten Gemeenten: 1 De Provincie Fryslân heeft in 2010 met minstens twaalf Friese gemeenten een intentieverklaring ondertekend om onderlinge schriftelijke taalafspraken te maken. Samenwerking Rijk: 2 In de nieuwe Grondwet is de Friese taal naast het Nederlands opgenomen. 3 Het EU-verdrag verschijnt naast het Nederlands ook in het Fries. 4 In 2010 hebben de rijksoverheid en de Provincie Fryslân een nieuwe samenwerkings-overeenkomst geformuleerd voor de periode na de Bestuursafspraak Friese taal en cultuur 2001 - 2010. 5 De Provincie heeft meer bevoegdheid over het Fries in het onderwijs. Samenwerking Europa: 6 In 2008 is in Leeuwarden het Kenniscentrum Meertaligheid officieel gevestigd. 7 De Provincie Fryslân heeft de beschikking over een uitgebreid netwerk van diverse instellingen van EU-minderheidstaalgebieden. Daarmee is de Provincie beter in staat samenwerkingsverbanden met invloedrijke partijen aan te gaan en krijgt de Provincie inzicht in goede praktijkvoorbeelden. 8 De Provincie wil minstens aan één grootschalig en aansprekend Europees project deelnemen op het gebied van taal. Berie foar it Frysk: 9 Voor 2010 is het Berie foar it Frysk zodanig georganiseerd, dat zij flexibel advies op maat kan leveren en via rechtstreeks contact met het veld coördinatiewerk kan verrichten.

24



4

Gemeenten zijn belangrijke partners van de Provincie, ook bij het bevorderen van het Fries. De gemeenten hebben juist rechtstreeks contact met de burger. Zij kunnen met een eigen taalbeleid het Fries zichtbaar maken in de directe leefomgeving van mensen en het gebruik ervan stimuleren. Naast de gemeenten, wil de Provincie ook andere overheden stimuleren tot een actief taalbeleid. Het gaat dan bijvoorbeeld om gedeconcentreerde rijksdiensten met (een deel van) het werkgebied in Fryslân.

4.1

Fries bij gemeenten In 2007 heeft de Provincie het voortouw genomen een grootschalig onderzoek te houden naar de taalsituatie in Fryslân. Met deze quick scan, die periodiek herhaald zal worden, is de positie en beheersing van het Fries in gemeenten voor het eerst visueel zichtbaar gemaakt. Gemeenten kunnen de cijfers gebruiken als uitgangspunt voor het ontwikkelen van nieuw taalbeleid en als ‘vinger aan de pols’ van bestaand taalbeleid. Ook kunnen ze zien hoe andere gemeenten het doen, zodat ze van elkaar kunnen leren. Daarnaast wordt voor gemeenten dit jaar een digitaal menusysteem ontwikkeld. Aan de hand van een vragenlijst kunnen gemeenten eenvoudig toetsen hoe hun taalbeleid ervoor staat. De positie van het Fries in de gemeenten In plattelandsgemeenten zonder stedelijke kern spreekt ongeveer tachtig procent van de bevolking Fries en draagt driekwart van de ouders de Friese taal over op de kinderen. In een aantal stadsgemeenten en gemeenten met een duidelijke streektaalidentiteit is de positie van het Fries duidelijk minder. In deze gemeenten is een lager aantal Friessprekers, heeft nog geen vijftig procent het Fries als moedertaal en wordt soms nauwelijks Fries met de partner of de kinderen gesproken. Bron: rapportage quick scan Friese taal, 2007

Steeds meer gemeenten hebben een eigen taalnota of taalbeleidsplan (zie de bijlage). De plannen verschillen afhankelijk van de taalsituatie in een gemeente. Bijna de helft van de 31 Friese gemeenten heeft een taalverordening Fries in het schriftelijke verkeer aangenomen die het gemeentelijke taalbeleid een juridische basis geeft. Op allerlei manieren probeert de Provincie gemeenten te stimuleren beleid te ontwikkelen voor het Fries en het gebruik van de Friese taal te bevorderen. Zo organiseren wij jaarlijks in samenwerking met de Afûk en het Berie een conferentie voor gemeenten. Andere voorbeelden zijn de ontwikkeling van de brochure Taal fan it Hert, de website ‘gemeenten-enfrysk.nl’ en de uitreiking van het webstekje

Lokale overheden, stad & platteland 26 Fan rjocht nei praktyk; Frysk in Fryslân; taal tussen minsken


taalbeleid gemeenten

Fries voor de gemeente met de meest taalvriendelijke website. We willen de komende periode de mogelijkheden verkennen om tot een uitvoeringsconvenant te komen tussen Provincie en gemeenten met gemeenschappelijke ambities op het gebied van het Fries. Basis daarvoor zijn intentieverklaringen die we afsluiten met de gemeenten die een taalverordening hebben.

Huwelijkstoespraken in het Fries Bij huwelijksvoltrekkingen wordt bruidsparen nadrukkelijk de keus gelaten of de buitengewone ambtenaar van de burgerlijke stand (babs) gebruik maakt van de Nederlandse of de Friese taal. Uit onderzoek is gebleken dat één op de vier huwelijkstoespraken in het Fries wordt gehouden, in plattelandsgemeenten zelfs veertig procent. Een uitschieter is de gemeente Littenseradiel met meer dan zeventig procent. Het gemeentelijke landschap is steeds in beweging. Dat biedt nieuwe kansen voor het bevorderen van het Fries. Met de invoering van de Wmo (Wet maatschappelijke ondersteuning) kunnen gemeenten nu bijvoorbeeld eisen stellen in contracten aan zorginstellingen om aandacht te schenken aan de taaldiversiteit in Fryslân. De gemeenten Tytsjerksteradiel en Leeuwarden doen dat onder andere. Ook hebben gemeenten in het kader van diezelfde wet een actievere rol bij het uitoefenen van toezicht op peuterspeelzalen en kinderdagverblijven waarbij ook taalbeleid een rol kan spelen. Vergelijkbare taaleisen en/of competenties kunnen bijvoorbeeld ook worden gesteld aan bedrijven die zich binnen de gemeentegrens willen vestigen.

Friestalige huwelijkstoespraken 2002-2005 per gemeente (%)

‘In de gemeente wordt door het overgrote deel van de ambtenaren en politici Fries gebruikt. Ook verschijnen er steeds meer adviezen in het Fries aan college en raad. Als er in de raadsvergadering door raadsleden Fries wordt gesproken, wordt dit ook zo genotuleerd.’ Yvonne Hiemstra Beleidsmedewerkster gemeente Menaldumadeel Bron: TaalActief jaargang 8 (2007), nummer 4, pag. 5-8

4.2

Fries bij overige overheden Naast de gemeenten, wil de Provincie ook andere overheden stimuleren tot een actief taalbeleid. Het gaat daarbij om overheidsdiensten die veel contact hebben met burgers, zoals de Politie Fryslân, het Wetterskip Fryslân, diverse rijksdiensten en intergemeentelijke samenwerkings-verbanden. Het Wetterskip Fryslân is op dit moment bezig met een taalbeleidsplan en -verordening. De Politie Fryslân stelt sinds kort als eis aan haar personeel om het Fries ten minste te verstaan. Een belangrijke speerpunt in de komende periode zijn de ‘gedeconcentreerde rijksdiensten’ waarvan het werkgebied in Fryslân valt. Het gaat om veertien rijksdiensten, waarvan zes diensten ook in onze provincie zijn gevestigd (bijvoorbeeld: de Belastingdienst, Bureau Slachtofferhulp, Inspectie van het Onderwijs, de Inspectie voor de

28



Gezondheidszorg en Rijkswaterstaat). In lijn met de bestuursafspraak willen wij in samenwerking met het Rijk bevorderen dat deze rijksdiensten op beleidsniveau aandacht schenken aan het gebruik van de Friese taal en mede op grond daarvan een verordening vaststellen voor het gebruik van het Fries in het bestuurlijke verkeer. Tot nu toe hebben alleen de Belastingdienst en het Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (VROM) wat betreft de milieuverslaglegging een regeling ingevoerd voor de Friese taal, zo blijkt uit de rapportage van het Europees Handvest van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK). Belastingplichtigen mogen het Fries gebruiken bij het indienen en aanvragen bij de vestiging van de Belastingdienst in Fryslân. Bedrijven in Fryslân mogen de Friese taal gebruiken in het milieuverslag.

4.3


Gewenste resultaten tot en met 2010: Fries bij Gemeenten 1 Ten minste twintig Friese gemeenten hebben in 2010 een taalverordening Fries in het schriftelijk verkeer vastgesteld. 2 Gemeenten hebben in 2008 duidelijkheid over de wettelijke mogelijkheden om de Friese taal op te laten nemen in de Wmo-aanbestedingscriteria. 3 Gemeenten beschikken in 2008 over een digitaal menusysteem, zodat zij hun eigen taalbeleid goed kunnen toetsen en formuleren. Overige overheden 4 Ten minste vijf gedeconcentreerde rijksdiensten hebben een verordening Friese taal in het schriftelijk verkeer vastgesteld. 5 Het Wetterskip Fryslân en de Politie Fryslân hebben een verordening Friese taal in het schriftelijk verkeer vastgesteld.

30



5

De Provincie Fryslân wil het gebruik van het Fries in de zorgsector stimuleren. De zorgsector is gericht op het beter maken van mensen, op het verhogen van de kwaliteit van leven, op contact tussen mensen. Het belang van taal tussen mensen is in deze sector dan ook sterk aanwezig. Ook omdat het in de zorg veelal gaat om de bejegening en beleving van de cliënt. Wat kan de Provincie doen om de Friese taal meer zichtbaar te maken en om op deze manier de drempel om het gebruik van het Fries te verlagen?

5.1

Fries in de zorg Zorg is een speerpunt van het huidige provinciaal taalbeleid. Niet zonder reden. Uit een rapport van het Economisch Bureau Coulon (2001) blijkt dat zorginstellingen op bestuurlijk en beleidsmatig niveau nauwelijks aandacht hebben voor de positie van het Fries binnen de eigen muren. Door de vele veranderingen in de zorg – denk aan de invoering van de DBC-systematiek, de nieuwe zorgverzekeringswet en de aanbesteding van zorg via de Wmo – hadden zorginstellingen minder prioriteit om Fries taalbeleid te formuleren. Dat betekent niet dat er op de werkvloer geen Fries wordt gesproken of dat het belang van Fries als taal tussen de zorgbehoevende (klant) en de verzorgende niet wordt (h)erkend. Integendeel, de vanzelfsprekende plek die het Fries in de zorg heeft, is vaak een extra argument voor het bestuur van zorginstellingen om er geen formele afspraken over te maken. Fries bij Thuiszorg Het Friese Land Klanten van Het Friese Land kunnen bij de intake aangeven of zij in de Nederlandse of Friese taal geholpen willen worden.

5.2

Wat kan de Provincie doen? De mogelijkheden voor de Provincie om het gebruik van het Fries in de zorg te bevorderen, zijn beperkt. Zo hebben we geen subsidierelatie met zorgaanbiedende instellingen op basis waarvan we bepaalde ‘voorwaarden’ kunnen stellen. Wel is er met provinciaal geld een projectcoördinator aangesteld bij het Stipepunt van de Afûk. De Afûk heeft de afgelopen periode diverse activiteiten georganiseerd om draagvlak voor de taal in de zorgsector te vergroten (zie de bijlage). Aansprekende voorbeelden zijn een studiedag over kwaliteitsbeleid, workshops over het belang van de taal en het Vertel- & Voorleesweek Festival voor zorgcentra. De zorginstellingen kunnen verder gebruik maken van het menusysteem ‘Frysk yn de soarch’ dat door de Afûk is ontwikkeld. Dit is een vragenlijst met aandachtspunten voor taal die op de instelling van toepassing kan zijn. Verder heeft de Provincie divers Friestalig logopedisch materiaal laten ontwikkelen (zie bijlage, domein Fries in de zorg). De komende periode willen wij ons voornamelijk concentreren op projecten.

Zorg & welzijn 32 Fan rjocht nei praktyk; Frysk in Fryslân; taal tussen minsken


5.3

Onze benadering Onze rol is stimulerend en faciliterend. Voor de komende periode kiest de Provincie voor een aanpak die zowel bottom-up als top-down te noemen is. Met bottom-up bedoelen wij dat meer Friestalig materiaal wordt ontwikkeld voor activiteitenbegeleiders en personeel in de jongeren- en ouderenzorg en dat de Friese taal op de werkvloer zichtbaarder wordt. Voor aanstaande ouders dient voorlichtingsmateriaal aanwezig te zijn over de voordelen van meertaligheid bij het opvoeden van het kind. Met top-down willen wij mensen op bestuurs- en beleidsniveau in zorginstellingen bewust maken van de meerwaarde van de taal. Dit willen wij realiseren door te werken met ambassadeurs met een netwerk in de zorg. Wij willen binnen onze bestaande netwerken en overlegstructuren met onder andere de GGD, Gehandicaptenzorg, GGZ en De Friesland Zorgverzekeraar zorgbestuurders aanmoedigen aandacht te schenken aan de meertaligheid binnen de beleidsvoering en hen raadplegen voor het ambassadeurschap. Daarnaast zullen wij het zorgkantoor, de Friesland Zorgverzekeraar en het Zorgbelang vragen om aan te geven hoe de Friese taal in instellingen gebruikt wordt in hun inkoopbeleid. Voor zorginstellingen in Fryslân zien wij het als onze taak om het Friestalig behandelmateriaal financieel toegankelijk te maken, zodat bij de Friese zorginstellingen op financieel gebied de drempel wordt verlaagd om Friestalig materiaal aan te schaffen.

5.4

Nadruk op twee doelgroepen

5.5

Welke resultaten willen wij bereiken in de komende periode? Toekomstige ouders: 1 Minstens vijftig procent van de toekomstige ouders en voornamelijk de tweetalige stellen zijn goed geïnformeerd over de voordelen van het gebruik van de Friese taal vanuit het oogpunt van meertaligheid, zodat zij in staat zijn op dat gebied een goed onderbouwde keuze te kunnen maken. (Dit resultaat is overgenomen van de nota Boppeslach en financiën voor acties zijn uit die nota daarvoor beschikbaar gesteld.) Ouderen in verzorgings- en verpleeghuizen: 2 Minstens 25 thuiszorgorganisaties en verzorgingshuizen besteden aandacht aan de Friese taal binnen de beleidsvoering van belevingsgerichte zorg. 3 Het aantal activiteitenbegeleiders dat over Friestalig behandelmateriaal beschikt stijgt vanaf 2008 jaarlijks ten minste met vijftien procent. Gewenste resultaten algemeen: 4 In 2010 heeft de zichtbaarheid van de Friese taal in de zorgsector een grote groei doorgemaakt.

5 Minstens drie van de vijf ziekenhuizen in Fryslân maken gebruik van de Friese taal via bewegwijzering en besteden aandacht aan de Friese taal binnen de beleidsvoering. 6 Voor 2009 is het reeds beschikbare logopedisch materiaal en testen behandelmateriaal voor afasiepatiënten getoetst op bruikbaarheid en mate van gebruik voor de tweetalige situatie in Fryslân.

De Provincie legt de komende periode vooral de nadruk op twee belangrijke doelgroepen: Toekomstige ouders. Deze groep is belangrijk met het oog op de overdracht van het Fries op de komende generatie. Wij willen ouders tijdens de zwangerschapsfase wijzen op het belang van een bewuste taalkeuze. Een goed voorbeeld is de website heitenmem.nl en de folder meertaligheid. Andere voorbeelden zijn het ‘taaltasje’ en het welkomstpakket. Dit zijn informatiepakketten over de voordelen van meertaligheid voor jonge ouders en nieuwe inwoners bij de officiële aangifte op het gemeentehuis. Hiermee willen wij er zorg voor dragen, dat jonge ouders hierover goed ingelicht worden. Ouderen in verzorgings- en verpleeghuizen. Ouderen zijn vaker dan anderen kwetsbaar en eentalig. Met allerlei projecten willen we het verzorgend personeel meer faciliteren in het gebruik van de Friese taal door het beschikbaar stellen en ontwikkelen van Friestalig materiaal. ‘Ik kan het Fries heel goed lezen maar schrijven gaat een stuk minder. Vandaar dat ik meestal gewoon in het Nederlands schrijf. Als we elkaar maar kunnen “verstaan” he?’ Bijdrage op het forum van heitenmem.nl

34



6

Kinderen leren gemakkelijker en sneller lezen en schrijven in de taal waarmee ze opgroeien. Onderwijs in het Fries is daarnaast van belang voor de algemene vorming. Friestaligen kunnen hun kennis van het Fries uitbreiden. Niet-Friestaligen maken kennis met de Friese taal en cultuur. De Provincie Fryslân wil de komende periode de plaats van het Fries in het onderwijs versterken. De inhoudelijke en beleidsmatige koers is beschreven in de nota Boppeslach 2007 – 2010.

6.1

Het belang van tweetaligheid Veel Friese kinderen spreken thuis en met vriendjes meerdere talen. Het is belangrijk dat ze die mogelijkheid aan het begin van hun ‘schoolloopbaan’ ook aangeboden krijgen. Het is dan ook een goede ontwikkeling dat het aantal tweetalige kinderopvangcentra de afgelopen jaren is toegenomen. Onderwijs in het Fries geeft kinderen en jongeren de kans zich goed voor te bereiden op de meertalige samenleving. Met kennis van het Fries hebben schoolverlaters niet alleen een betere positie op de arbeidsmarkt in Fryslân (o.a. bij lokale overheden, zorg en onderwijs), maar het maakt het ze ook gemakkelijker om sociale contacten te leggen. Verder kan taalonderwijs helpen bij het wegwerken van onderwijsachterstanden. Niet in de laatste plaats is onderwijs in het Fries van belang voor het voortbestaan van de taal. Niet voor niets heeft de Provincie geld beschikbaar gesteld aan de scholen om een visie op integraal taalbeleid te formuleren. Daarnaast verhoogt de invoering van Studio F – de nieuwe lesmethode Fries bij basisscholen – bij de scholen de noodzaak om over juiste informatie te beschikken over de talige achtergronden van de leerlingen. Studio F kan namelijk op vier differentiatieniveaus worden toegepast. Sinds 2004 coördineert de Provincie de verschillende activiteiten in de domeinen voorschools onderwijs, basisonderwijs en voortgezet onderwijs via de zogenoemde ‘coördinatie- en adviesgroepen’ (CAG’s) en de stuurgroep Fries in het onderwijs. De specifieke doelen, ambities en gewenste resultaten voor deze domeinen en voor de lerarenopleidingen (Pabo’s, CHN, NHL en de lerarenopleiding voortgezet onderwijs van de NHL) staan in onze onderwijsnota Boppeslach 2007 – 2010.

6.2

De positie van het Fries op scholen Op allerlei manieren heeft de Provincie Fryslân de afgelopen periode geïnvesteerd in onderwijs in het Fries en niet zonder resultaat (zie de bijlage). Zo heeft Fryslân het hoogste aantal taalcoördinatoren van alle provincies. De taalcoördinator speelt een belangrijke rol bij de uitvoering van taalbeleid op scholen. Ook in de komende periode zetten we stevig in op de taalcoördinatoren met bijzondere aandacht voor een goede spreiding over heel Fryslân. Steeds meer basisscholen formuleren taalbeleid. Verder neemt de Onderwijsinspectie het Fries vanaf 2007 structureel mee als

Voorschoolse opvang & onderwijs 36 Fan rjocht nei praktyk; Frysk in Fryslân; taal tussen minsken


criterium in het toezicht van basis- en voortgezet onderwijs. Voor de verschillende onderwijssectoren zijn (digitale) methoden voor Fries taalonderwijs beschikbaar, zoals de Sânglêsrige, Tomke (voorschoolse periode), Studio F (basisonderwijs) en FReemwurk (voortgezet onderwijs). Ten slotte is te noemen dat het aantal leraren met de bevoegdheid Fries is gestegen; het huidige percentage leraren zonder bevoegdheid vinden wij nog steeds te hoog.

6.4

Digitaal Fries leren Door het toepassen van moderne digitale technieken is het mogelijk dat iedereen overal snel en gemakkelijk Fries kan leren (zie ook hoofdstuk 7). Op dit moment digitaliseert de Afûk het bestaande cursusaanbod. Dit digitaal aanbod kan vervolgens via het internet beschikbaar komen (EduFrysk). Door het ontwikkelen van een dergelijk ‘educatief digitaal platform’ is de verwachting dat meer mensen een cursus Fries gaan volgen. Overal ter wereld en van huis uit kunnen mensen vanaf 2008 het Fries op digitale wijze leren. Ook kunnen cursussen door de Afûk op maat worden ontwikkeld voor bijvoorbeeld de politie, leidsters van kindercentra of pabo-studenten.

Trijetalige Basisskoalle (Drietalige Basisschool) Acht jaar lang hebben zeven Friese basisscholen meegedaan aan het project ‘De Trijetalige Skoalle’. In de groepen drie tot en met zes is de helft van het onderwijs in het Nederlands en de helft in het Fries gegeven. In de bovenbouw is Engels als instructietaal toegevoegd. Uit het experiment blijkt dat leerlingen beter scoren op lezen en schrijven in het Fries én hoger scoren op het Nederlands dan de gemiddelde leerling in Fryslân. Bovendien pakken kinderen het Engels sneller op. Het experiment wordt vanaf nu structureel ingezet en toegepast op vijftien scholen.

‘Vorig jaar zijn we vanuit Castricum naar Arum verhuisd. Als ik in een nieuwe streek kom wonen, wil ik mijn best doen om de plaatselijke taal te verstaan. Daarom heb ik een cursus Fries gevolgd.’ Gwen Weers uit Arum

6.3

Nieuwe accenten 6.5 Uit de evaluatie blijkt dat de aandacht voor de Friese taal binnen het beroepsonderwijs achterblijft (zie de bijlage). Daar willen we de komende periode dan ook nadrukkelijk op inzetten. We willen studenten bewustmaken van de waarde van de taal op de werkvloer. We denken dan bijvoorbeeld aan studenten van het MBO-v die later in de zorg terecht komen. Dit willen wij onder andere stimuleren met de uitvoering van het reeds vastgestelde programma leesbevordering jongeren en Fries in de notitie Fries geschreven media 2007 - 2010. Daarnaast willen we het integraal gebruik van de taal op scholen bevorderen. Naast het Fries als vak kan het Fries bijvoorbeeld ook als instructietaal worden gebruikt. Verder zou ook de rol van het Fries bij de transfer naar andere talen meer aandacht kunnen krijgen. Meertaligheid is daarbij een voordeel, zo blijkt bijvoorbeeld uit het project ‘De Trijetalige Skoalle’ (zie kader). Daarnaast zetten we in op het verder ontwikkelen en implementeren van een doorlopende leerlijn Fries met behulp van bestaande methoden als Sânglêsrige, Tomke, Studio F en FReemwurk. Wij zullen ook nauwlettend de huidige ontwikkelingen op onderwijsgebied volgen die mogelijk gevolgen hebben voor de Friese taal. Een voorbeeld ervan is het initiatief dat de staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen (OCW) wil nemen om voor alle peuters in Nederland een verplichte taaltoets in te stellen. Wij zullen expliciet aandacht vragen voor de Friese taalsituatie. Digitaal faklokaal Frysk Het digitaal faklokaal Frysk biedt het vak Fries aan via het internet. Leerlingen van het voortgezet onderwijs kunnen er terecht voor lesmateriaal en allerlei oefeningen. Het faklokaal sluit aan bij de methode FReemwurk en maakt een doorlopende leerlijn binnen het voortgezet onderwijs mogelijk.

38


Welke resultaten willen wij bereiken in de komende periode? Het beleidskader, visie op integraal taalbeleid en het integrale taalbeleid per onderwijssector staan vermeld in de onderwijsnota Boppeslach 2007 – 2010. Volledigheidshalve worden de resultaten van de nota Boppeslach per onderwijssector die betrekking hebben op de Friese taal ook in deze beleidsnota genoemd. Gewenste resultaten Voorschools onderwijs 1 In 2010 is de helft en in 2015 zijn alle ouders van jonge kinderen in Fryslân zo goed mogelijk geïnformeerd over de voordelen van een twee- of meertalige opvoeding. 2 In 2015 komt ten minste driekwart van de jonge kinderen, ouders/verzorgers, de grootouders en alle leidsters in kindercentra systematisch en in verschillende vormen in contact met de Friese taal, zodat daardoor bijgedragen wordt aan stimulering van die taal. 3 In 2010 zijn er minstens honderd Friestalige en/of tweetalige peuterspeelzalen en kinderdagverblijven. Basisonderwijs 4 In 2012 is er een breed draagvlak voor integraal taalbeleid bij ouders, leraren en schooldirecties door vooral goede voorbeelden van Friese scholen onder de aandacht van het brede publiek te brengen. 5 In 2010 hebben zoveel leraren de landelijke opleiding van taalcoördinator gevolgd, dat er sprake is van een dekkend netwerk van taalcoördinatoren over de gehele provincie.


6 De Provincie draagt er zorg voor dat de taalcoördinatoren goed geïnformeerd worden over het provinciaal taalbeleid.

7 De implementatie van het nieuwe onderwijsmateriaal Fries – Studio F – verloopt 8

9

10

11 12 13

kwantitatief vanaf 2006 erg goed. In 2012 is het onderwijsmateriaal Studio F verder zodanig ontwikkeld, dat er een volwaardige integrale taallijn is met een zwaar accent op ICT en een volledige tweetalige schrijflijn Nederlands – Fries. De Provincie sluit een convenant met de bovenschoolse directeuren vanaf 2007 over de beheersing van de Friese taal en de didactiek van meertaligheid in het nascholingstraject. In 2015 is er een werkend systeem van zelfevaluatie, inspectie en visitatie wat betreft integraal taalbeleid in het Friese primair onderwijs, waarbij scholen, de Inspectie van Onderwijs en de Provincie op basis van eigen verantwoordelijkheid samenwerken. In 2012 doet 75 procent van de Friese basisscholen mee aan de eindtoets Fries in het basisonderwijs. In 2012 zijn er ten minste 25 drietalige basisscholen. Jaarlijks zullen er zo’n vijf scholen instromen in dit project. In 2010 is er voor alle kindercentra met Friestalige en/of tweetalige groepen een professioneel systeem van begeleiding, zelfevaluatie, inspectie/visitatie en certificering beschikbaar, zodat de kwaliteit van de taalstimulering op die centra gegarandeerd is.

14 In 2010 is de nascholing in de beheersing van de Friese taal en de didactiek van meertaligheid op meer dan de helft van de scholen opgenomen in het nascholingsplan. Voortgezet onderwijs en beroepsonderwijs 15 In 2015 hebben alle scholen in het voortgezet onderwijs in de provincie Fryslân een breed gedragen concreet beeld wat betreft de Friese taal en cultuur, inclusief concrete afspraken over taalgedrag. 16 In 2012 biedt minstens een kwart van de scholen in Fryslân voor alle leerjaren het vak Fries aan (van vmbo t/m vwo) en wordt de Friese taal ook bij andere vakken gebruikt. 17 In 2010 is minstens de helft van de scholen betrokken bij projecten, waar het Fries de instructietaal is bij andere vakken. 18 Vanaf 2007 kan het Taalsintrum Frysk van Cedin de scholen voor het voortgezet onderwijs optimaal en intensief begeleiden. 19 In 2010 is er voldoende draagvlak voor een goede positie van de Friese taal en cultuur in het voortgezet onderwijs bij een breed publiek. Lerarenopleidingen (pabo’s, NHL en CHN) 20 In 2010 is er naar oordeel van een visitatiecommissie een goede en vanzelfsprekende positie voor de Friese taal en cultuur binnen het curriculum van de Friese opleidingen tot leraar in het basisonderwijs. 21 De Provincie zorgt voor een visitatiecommissie die over de inhoudelijke en vakdidactische kwaliteit van de bevoegdheid Fries kan oordelen. 22 De Provincie sluit in 2007 een convenant met de pabo’s en het primair onderwijs over de vanzelfsprekende plaats van de bevoegdheid Fries binnen het profiel van leraren.

23 In 2010 is de kwaliteit van de bevoegdheid Fries gewaarborgd door een accreditatiesysteem.

40



7

Informatie- en communicatietechnologie (ICT) is niet meer weg te denken uit de moderne samenleving. Denk aan de mogelijkheden die computer, internet of mobiele telefoon bieden. Dit soort ICT-toepassingen maakt het makkelijker om de Friese taal zichtbaar te maken. Bovendien versterkt het gebruik van ICT het eigentijdse karakter van het Fries. De Provincie wil investeren in het geschikt maken van ICT-toepassingen voor het Fries.

7.1

Waarom is ICT belangrijk voor het Fries? Het gebruik van ICT kan het gebruik van het Fries een nieuwe dimensie geven. Niet alleen maakt ICT het gebruik van het Fries eenvoudiger, ook kunnen op het snijvlak van ICT en de Friese taal allerlei nieuwe innovatieve toepassingen ontstaan. Een voorbeeld is het gebruik van text-to-speech-systemen. Ook kan het de taaloverdracht aan de jongere generatie vergemakkelijken. Door het gebruik van ICT krijgt de Friese taal namelijk een eigentijdse en interactievere uitstraling met interactieve tijdschriften en televisie, gaming, YouTube, Second Life en ga maar door.

7.2

Wat doet de Provincie? De Provincie zet zich in om een zo volledig en veelzijdig mogelijk Friestalig aanbod van ICT-toepassingen mogelijk te maken dat beantwoordt aan de behoefte van Friezen. Die toepassingen maken het mensen makkelijker om het Fries te gebruiken. ‘Volledig’ betekent dat er voor elk wat wils moet zijn, voor jong en oud, man en vrouw, woonachtig in Fryslân of daarbuiten. ‘Veelzijdig’ betekent dat er een gevarieerd aanbod is van Friese ICT-toepassingen. De Provincie rekent het tot haar taken om minimaal te voorzien in een technische basisinfrastructuur met toepassingen voor de computer en de mobiele telefoon. In dit beleidsplan beperken we ons tot de rol van ICT als hulpmiddel voor het gebruik en zichtbaar maken van taal. Uiteraard is ICT een thema dat in de volle breedte van het provinciaal beleid een rol speelt en dat in verschillende nota’s aandacht krijgt (zie bijvoorbeeld de onderwijsnota Boppeslach 2007 – 2010 en de huidige cultuurnota).

Informatie- en communicatietechnologie 42 Fan rjocht nei praktyk; Frysk in Fryslân; taal tussen minsken


7.3

ICT is geen doel op zich. Het is belangrijk dat de ontwikkelde infrastructuur ook wordt gebruikt. We zullen iedereen dus goed op de hoogte moeten houden van de nieuwste ontwikkelingen op dit gebied (bijvoorbeeld door goede voorlichting). Daarnaast willen wij stimuleren dat er op allerlei creatieve manieren iets met de techniek gebeurt (denk aan: animaties, gaming, promotiefilmpjes). Daarom zullen we met instellingen die we subsidiëren afspraken maken om waar mogelijk in te spelen op de mogelijkheden die de ICT-toepassingen bieden. Maar ook andere organisaties nodigen we uit om met voorstellen voor projecten te komen. Uitgangspunt is dat Friestalige ICT-toepassingen voor onze inwoners zoveel mogelijk toegankelijk worden gemaakt.

Kansen Wij realiseren ons dat wij een inhaalslag moeten maken als we de situatie in Fryslân vergelijken met die in andere regio’s waar minderheidstalen worden gesproken zoals Baskenland en Wales. De komende periode willen we dan ook investeren in de technische ontwikkeling van verschillende soorten toepassingen, zoals de taalhelp, een Friestalige Microsoft Office, text-to-speech-methoden en SMS-woordenlijsten in het Fries. In dit rijtje hoort ook de ontwikkeling van het ‘educatief digitaal platform’ (EduFrysk) thuis (zie hoofdstuk zes). Ook zullen we investeren in nieuwe projecten en in het draagvlak voor Fries en ICT.

We willen organisaties en instellingen op het gebied van Fries en ICT stimuleren om samen te werken in een (digitaal) netwerk. Zo kunnen ze snel en effectief informatie uitwisselen en zijn er voldoende mogelijkheden om van elkaar te leren. Met een dergelijk netwerk scheppen we goede voorwaarden voor innovatieve projecten op het gebied van Fries en ICT. Een netwerk zou ook vorm kunnen krijgen aan de hand van ‘meetings’ of door middel van een jaarlijks congres. Wij willen daarnaast nieuwe projecten stimuleren op het gebied van Fries en ICT en er zorg voor dragen dat bestaande projecten worden uitgebouwd of met elkaar worden verbonden.

Microsoft Office in het Fries Met een Friestalig Microsoft Officepakket wordt het schrijven van Friese brieven op de computer ineens een stuk eenvoudiger. Dat maakt het bijvoorbeeld voor het bedrijfsleven gemakkelijker om in het Fries te communiceren of informatie meertalig aan te bieden. De Provincie wil met Microsoft de samenwerking aangaan om Microsoft Office ook in de Friese taal te laten verschijnen. De contacten zijn al reeds gelegd. Wales, Baskenland en Catalonië beschikken al sinds enige tijd over een variant in de eigen minderheidstaal.

SMS-en in het Fries Een ander voorbeeld is de T9-functie op de mobiele telefoon die woorden in SMS-berichten herkent en aanvult. Als daarvoor een woordenlijst Fries beschikbaar zou zijn, kan de jeugd veel gemakkelijker in het Fries SMS’en. In onze eigen provinciale organisatie bevorderen we het gebruik van Friestalige ICTtoepassingen. De Provincie maakt nu al gebruik van de nieuwste versie van de Friese taalhelp. Door het installeren van een nieuwe versie van het archiveringssysteem Thesaurus in onze eigen organisatie is het nu mogelijk met Nederlandstalige en Friestalige zoektermen naar dossiers te zoeken. Dit systeem is ook aan gemeenten ter beschikking gesteld.

Automatische woordenlijst op de website van Omrop Fryslân Sinds januari 2007 beschikt de website van Omrop Fryslân over een automatische woordenlijst, die zo’n 9.000 Friese woorden herkent en automatisch de Nederlandse vertaling weergeeft. Op deze manier wil de Omrop zoveel mogelijk de Friese taal voor iedereen toegankelijk maken.

7.4

Welke resultaten willen wij bereiken in de komende periode? Gewenste Resultaten

Friese taalhelp De Friese taalhelp is een programma dat hulp biedt bij het schrijven van Friese teksten en bijvoorbeeld woordenlijsten en een spellingchecker bevat. De taalhelp 1.0 is te gebruiken in combinatie met Microsoft Office 2000, XP, 2003 en Vista. Er is ook een educatieve variant voorhanden: de Berne-taalhelp. Deze taalhelp gaat een stap verder en biedt ook allerlei informatie over de Friese taal. De taalhelp versie 2.0 is onlangs verschenen met een compleet Fries – Nederlands en Nederlands – Fries digitaal woordenboek, een woordenafbreker, een duidelijke lay-out en een nieuwe spellingslexicon. De reeks verschenen taalhelpen vormen de basis voor een geheel Friestalige configuratie die toegepast kan worden in text-to-speech-systemen en systemen voor spraakherkenning (bijvoorbeeld te gebruik in telefooncentrales of navigatiesystemen). Text-to-speech is een technologie waarbij geschreven tekst automatisch wordt omgezet naar vloeiende spraak.

44


1 Het Friestalige Microsoft Officepakket is in 2010 gereed. 2 In 2010 is er ten minste een Friese grammaticacontrole, een T9 functie Fries voor mobiele telefoons en een Friestalig text-to-speech-systeem ontwikkeld. 3 De Friese taal heeft bij het (verder) ontwikkelen van bestaande en nieuwe ICTtoepassingen door de Provincie een vanzelfsprekende plaats gekregen (F-element).


8

De Provincie Fryslân wil de zichtbaarheid van de Friese taal in steden, dorpen en wijken vergroten. Dat betekent bijvoorbeeld dat je als klant je veilig en vertrouwd voelt om in een winkel het Fries te gebruiken, dat de bibliotheek om de hoek voldoende aanbod heeft van Friestalige literatuur en dat de Friese taal en cultuur een onderscheidend element is in het toeristisch aanbod. Het domein ‘bedrijfsleven, cultuur & toerisme’ is daarom een van de speerpunten in dit beleidsplan.

8.1

Fries in het bedrijfsleven De rol en zichtbaarheid van het Fries in het bedrijfsleven is op dit moment niet groot en blijft bovendien achter bij andere Europese regio’s met een minderheidstaal. In het door de Provincie zelf verrichte onderzoek ‘Marketing yn minderheidstalen’ (2007) staat de vraag centraal welke rol de minderheidstaal speelt bij reclame en marketing in Wales, Schotland, Finland, Baskenland en Fryslân. Daaruit blijkt dat het Friese bedrijfsleven in vergelijking met die EU-minderheidstaalregio’s nauwelijks gebruik maakt van de minderheidstaal in deze regio. Niet op de gevel op het bedrijventerrein of in de winkelstraat, in mindere mate in de reclamecampagne op de regionale televisie en ook niet op de eigen website. Een steekproef onder Friese MKB-bedrijven bevestigt deze resultaten: geen enkel MKB-bedrijf heeft een Friestalige website. Natuurlijk zijn er uitzonderingen zoals de bedrijven Frivius Energie en Sonnema die een Friestalige website hebben en het Fries gebruiken in reclame-uitingen. Friese producten hebben een positief imago en stralen kwaliteit uit. Juist de Friese taal maakt die kwaliteit voor de klant herkenbaar. De Friese taal straalt vertrouwen en nuchterheid uit, geen poespas. Wij willen het Friese bedrijfsleven verleiden om creatief om te gaan met de meertaligheid in de producten. Daarbij kunnen ze dankbaar gebruik maken van de ervaringen in andere regio’s met een minderheidstaal. Working Welsh In het onderzoek ‘Marketing yn minderheidstalen’ (2007) staan diverse voorbeelden van succesvolle projecten om het gebruik van het Fries in het bedrijfsleven te bevorderen. Een opvallend project is ‘Working Welsh’. Dit project voorziet in badges voor werknemers van bedrijven, zodat klanten kunnen zien wie het Welsh beheerst of leert. Doel is om het mondeling gebruik van het Welsh te bevorderen en het bewustzijn te vergroten. Om de zichtbaarheid van de Friese taal in het openbare leven te vergroten, zet de Provincie de komende periode in op bewustwording bij bedrijven aan de hand van een bottom-up en top-dowbenadering. Wij zoeken ambassadeurs die het goede voorbeeld geven (top-down) en willen projecten stimuleren die ondernemingen ver-

Bedrijfsleven, cultuur & toerisme 46 Fan rjocht nei praktyk; Frysk in Fryslân; taal tussen minsken


leiden meer het Fries op een creatieve manier te gebruiken (bottom-up). Uit ons onderzoek blijkt dat er vooral kansen liggen bij banken, restaurants en supermarkten. Bedrijven zijn bang dat het gebruik van Fries hen op hoge kosten jaagt. Bovendien vrezen ze eventuele reacties van klanten, met alle gevolgen voor de omzet en winst. Het is van belang om deze ‘koudwatervrees’ weg te nemen door te wijzen op de voordelen van het Fries. Zo is het gebruik van het Fries juist een mogelijkheid om je als bedrijf te onderscheiden, geef je Friese klanten vertrouwen en vestig je een positief imago.

8.2

De Friese taal en cultuur zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Taal verbindt mensen evenals cultuur dat doet. Het zijn beide belangrijke pijlers onder wat we als het ‘Frysk eigene’ aanduiden. In diverse culturele uitingen komt de taal in al zijn schoonheid en rijkdom tot zijn recht (denk aan literatuur, film, muziek, podiumkunsten). Kunst en cultuur leveren dus een belangrijke bijdrage aan de instandhouding en groei van de taal. De kwaliteit van de Friese taal komt ook duidelijk tot uiting bij de voorstellingen van Tryater en bijvoorbeeld bij de Iepenloftspullen. Wij verwijzen hier dan ook naar de cultuurnota ‘Sels dwaan!’ en het bestuursakkoord. Daarin hebben we aangegeven hoe we de rol van het Fries in het culturele domein voor ons zien. In het Stadsconvenant vormt de Friese taal integraal onderdeel van festivals en culturele activiteiten.

‘Minsken wolle graach kommunisearje yn harren eigen taal. It jout fuortendaliks wat fertrouds. In Fries bliuwt Frysk tinken. Wat is no moaier as jinsels wêze te kinnen?’ Oene van der Meulen Frivius Energie, Dokkum

Ook in de cultuursector willen we gebruik maken van de ‘voortrekkers’ en hun vragen collega-instellingen te inspireren en voor te lichten over de praktijkuitwerking van taalafspraken. We denken dan bijvoorbeeld aan Tresoar en Keunstwurk die het Fries op een eigentijdse manier gebruiken.

Wij willen de komende periode meer inzicht krijgen in de economische voordelen van het Fries en/of het gebruik van een minderheidstaal. Ook willen we de komende periode proefprojecten stimuleren gericht op het gebruik van de Friese taal op de website en bij etiketteringen. Daarnaast willen we dat het aantal Friese reclameuitingen toeneemt, bijvoorbeeld door bedrijven en reclamebureaus te wijzen op de mogelijkheden die de Afûk biedt om teksten snel te laten vertalen. Ook zouden we de Kamer van Koophandel en de opleidingen op het gebied van communicatie en marketing willen aansporen het belang van het Fries meer te benadrukken in voorlichtingsmateriaal en curricula van opleidingen. Verder kunnen contacten met Friestalige media (denk aan Omrop Fryslân) wellicht wat opleveren. Zij kunnen adverteerders wijzen op de voordelen om in het Fries te adverteren. Ten slotte is het belangrijk om (jonge) ontwerpers te prikkelen vaker meertalige (reclame)ontwerpen te maken. Dit zouden we kunnen doen door een prijs uit te reiken aan de ontwerper met het beste ontwerp. In Wales en Schotland zijn hier al ervaringen mee opgedaan. Het ‘voorwerk’ is overigens al gedaan met het ‘web-stekje’ voor gemeenten. Het ligt voor de hand dat we gebruik maken van de kennis, ervaring en het netwerk van bedrijven die het Fries nu al gebruiken. Deze ‘voortrekkers’ zijn de aangewezen personen om andere bedrijven te overtuigen ook meer gebruik te maken van het Fries. Wij zien hier een duidelijke rol weggelegd voor ons adviesorgaan It Berie foar it Frysk om mensen uit het bedrijfsleven met een voorbeeldfunctie bij elkaar te brengen.

48


Fries en cultuur

De Provincie Fryslân bevordert dat de Friese taal en cultuur een geïntegreerde plek krijgen in de ruim tachtig bibliotheken in Fryslân. Wij willen de bibliotheken verleiden om aandacht te schenken aan de zichtbaarheid van de Friese taal. Dat willen wij van zowel onderaf als bovenaf stimuleren. Onderaf via productafspraken met It Fryske Boek en Bibliotheekservice Fryslân. Bovenaf via gemeenten. Gemeenten zijn namelijk de eerstverantwoordelijke overheid voor de bibliotheken. Van de Bibliotheekservice Fryslân vragen wij dat zij het aantal uitgeleende Friestalige producten in de bibliotheken in Fryslân periodiek te monitoren. In 2005 bedroeg het percentage uitgeleende Friestalige producten drie procent van het totale aantal producten.

8.3

Fries en toerisme We willen de zichtbaarheid van de Friese taal in de toeristische sector bevorderen en daarbij aansluiting zoeken bij de doelstellingen uit de onlangs vastgestelde notitie ‘Fryslân, toeristische topattractie in Nederland’. Juist de Friese taal maakt dat veel toeristen Fryslân ervaren als een stukje buitenland in Nederland. Het is duidelijk: het Fries maakt Fryslân tot een bijzondere regio met een heel eigen cultuur en identiteit. We kunnen nog meer doen om taal en toerisme te verbinden. Een belangrijke rol is weggelegd voor het toeristisch promotie- en marketingbureau van de Provincie, Fryslân Marketing. Zij kunnen bijvoorbeeld in hun campagnes en op hun website meer aandacht besteden aan het bijzondere van de Friese taal. Ook zouden er speciale taalcursussen kunnen worden ontwikkeld voor toeristen. Een andere kans is het ‘rootstoerisme’. De Friezenreünie ‘Simmer 2000’ heeft aangetoond dat Friese emigranten zich zeer verbonden voelen met hun geboortegrond. Uit onderzoek van Tourdata Noord blijkt ook nog eens dat Fryslân de koppositie bekleedt van alle provincies, waarbij de eigen inwoners het meeste gebruik maken van de eigen toeristische faciliteiten. Nog twee belangrijke redenen om het gebruik van het Fries in de toeristische sector te bevorderen.


8.4


Gewenste Resultaten Algemeen 1 De zichtbaarheid van de Friese taal in het openbare leven en dorpsgemeenschappen binnen de provinciale grenzen maakt vanaf 2008 een grote groei door. 2 De Provincie streeft er naar, dat in 2015 qua zichtbaarheid en gebruik de Friese taal in het bedrijfsleven en toerisme op een vergelijkbaar niveau komt in vergelijking met het Baskisch in Baskenland, het Welsh in Wales en het Zweeds in Finland. Bedrijfsleven 3 Minstens vijf procent van de MKB-bedrijven in Fryslân maakt in 2010 gebruik van de Friese taal op de website. Uit een nulmeting blijkt dat dit nu voor nul procent tot anderhalf procent het geval is. 4 Supermarkten, restaurants en banken maken meer gebruik van de Friese taal in bewegwijzering en het aanbieden van de producten. Jaarlijks vindt er vanaf 2008 een groei plaats van minstens 25 ondernemingen. 5 In 2010 zijn de directies van het bedrijfsleven veel beter voorgelicht over de voordelen van het gebruik van de Friese taal in contact met de afnemers. Cultuur 6 Het aantal cultuurinstellingen dat een actief Fries taalbeleid voert in Fryslân groeit van een kleine tien naar ten minste twintig organisaties. 7 De Friese taal en cultuur krijgen een geïntegreerde en een meer zichtbare plek in de bibliotheken in Fryslân. Toerisme 8 In 2010 heeft de zichtbaarheid van de Friese taal in de toerismesector een grote groei doorgemaakt. 9 De organisaties die een belangrijke rol spelen in de toerismesector in Fryslân besteden meer aandacht aan de Friese taal. 10 In 2008 heeft de Provincie de mogelijkheden verkend hoe de Friese taal en het roots-toerisme elkaar zo goed als mogelijk kunnen versterken.

50



Om de resultaten waar te maken willen wij met een financieel actieprogramma werken, dat voor de vier beleidsvelden en het wetenschappelijke taalonderzoek flexibel ingezet kan worden. Elk jaar zullen wij een verdeelplan vaststellen, waarin een verdeelsleutel zal worden toegepast over de vijf beleidsdomeinen, afhankelijk van de mate van planning van de uitvoering van de taalnota. In het verdeelplan zal tevens rekening worden gehouden met de beschikbare financiën uit bestaande regelingen, zoals het thema Friese taal (70.000 euro) van de Subsidieverordening Friese taal, cultuur en onderwijs en de regeling Kontakten op it mêd fan Twataligens (10.000 euro). Met budgetinstellingen willen wij afspraken maken voor reservering van financiën voor de uitvoering van de taalnota. Voor het jaar 2008 hebben wij een bedrag van in totaal 405.000 euro in de begroting opgenomen voor de uitvoering van deze taalnota. Wij zullen voor de jaren 2009 en 2010 met een apart financieel voorstel komen bij Provinciale Staten. Voor de eerste twee posten schatten wij in dat jaarlijks 435.000 euro nodig is voor de uitvoering. Wij zullen hiervoor voor de begroting van 2009 met een apart financieel voorstel komen bij Provinciale Staten, inclusief een financieel voorstel voor het actieprogramma Fries en ICT. Posten Lidmaatschap network of linguistic diversity Actieprogramma taalnota voor domeinen:

Begroting 2008 (in €) 30.000 235.000

1) lokale overheden, stad en platteland 2) zorg en welzijn 3) bedrijfsleven, cultuur en toerisme 4) wetenschappelijk onderzoek Actieprogramma Fries en ICT

140.000

Projectsubsidie Gemeenten en zorg ¹

(30.000)

Projectcoördinatie zorg/onderwijs bij Afûk ¹

(30.000)

Totaal

465.000

¹ Beschikbaar budget uit huidige taalnota ‘Ta rjocht komme: it fanselssprekkend plak fan it Frysk’ (kasritme)

Toelichting posten: • Lidmaatschap network of linguistic diversity: Het chief member lidmaatschap kost 30.000 euro per jaar. De Provincie heeft met dit lidmaatschap stemrecht en onderhoudt op bestuurlijk niveau contacten met andere EU-minderheidstalenorganisaties.

Begroting 52 Fan rjocht nei praktyk; Frysk in Fryslân; taal tussen minsken


•

• •

•

Actieprogramma taalnota: Wij willen werken met een actieprogramma dat jaarlijks flexibel ingezet kan worden voor uitvoering van projecten die vallen onder de vier domeinen in bovengenoemd schema. Jaarlijks willen wij bekijken welke financiële verdeelsleutel toegepast moet worden voor de vier domeinen op basis van prioriteiten. Voor het jaar 2008 willen wij een bedrag van 235.000 euro daarvoor begroten. Actieprogramma Fries en ICT: Wij willen werken met een actieprogramma dat specifiek voor het domein Fries en ICT ingezet kan worden. Voor het jaar 2008 willen wij een bedrag van 140.000 euro daarvoor reserveren. Projectsubsidie gemeenten en zorg: Voor 2008 is nog een bedrag van 30.000 euro beschikbaar voor een activiteitenprogramma gemeenten en zorg vanuit de huidige taalnota ‘Ta rjocht komme: it fanselssprekkend plak fan it Frysk 2003 – 2007’ die de Afûk/Stipepunt in staat stelt taalbevorderingsactiviteiten voor gemeenten en zorg op te zetten. Projectcoördinatie onderwijs/zorg bij de Afûk: In de nota ‘Ta rjocht komme: it fanselssprekkend plak fan it Frysk’ is een jaarlijks bedrag van 90.000 euro opgenomen voor extra projectcoördinatie bij het Stipepunt/Afûk op het gebied van zorg en onderwijs. De huidige subsidiëring van de projectcoördinatie verloopt van 1 mei 2004 tot 1 mei 2008. Er is daarom nog een bedrag van 30.000 euro (1/3 x 90.000 euro) beschikbaar.

Jaarlijks zullen wij het financieel verdeelplan vaststellen, waarin wij aan de hand van een uitvoeringsnotitie met de (financiële) voorwaarden de acties voor de beleidsvelden van de taalnota zullen bepalen. Aan de hand van het jaarverslag zullen wij Provinciale Staten op de hoogte stellen van de resultaten van de taalnota.

54



A

Fries in het onderwijs Voor de domeinen voorschools onderwijs, basisonderwijs en voortgezet onderwijs zijn CAG’s (coördinatie- en adviesgroepen) in het leven geroepen. Een stuurgroep Fries in het onderwijs houdt zich bezig met de coördinatie in de verschillende onderwijssectoren. Er is specifiek beleid uitgezet voor de voorschoolse periode, het basisonderwijs, het voortgezet onderwijs en de lerarenopleidingen (Pabo’s, CHN, NHL en de lerarenopleiding voortgezet onderwijs van de NHL) binnen de onderwijsnota Boppeslach 2007 - 2010.

Voorschools onderwijs Doelstellingen Alle Friestalige en tweetalige peuterspeelplaatsen en

Gerealiseerd

Niet gerealiseerd

In ontwikkeling

x

kinderdagverblijven worden vanaf 2003 systematisch begeleid en jaarlijks op kwaliteit aangesproken. Jaarlijks neemt het aantal Friestalige en/of tweetalige

x

peuterspeelplaatsen en kinderdagverblijven met tien plaatsen toe tot 2007. Binnen drie jaar is Friestalig materiaal beschikbaar voor

x

alle activiteiten in Friestalige en tweetalige peuterspeelzalen en kinderdagverblijven Daartoe hebben het Rijk en de Provincie inmiddels ieder 109.000 euro beschikbaar gesteld.

Toelichting • De Provincie ondersteunt financieel vanaf 2003 de twee volgende meerjarige projecten, te weten het winnen van centra voor kinderopvang om met Fries en/of tweetalig taalbeleid uit een te zetten en het begeleiden van Friesen/of tweetalig centra voor kinderopvang. Het Sintrum Frysktalige Berneopfang (Centrum Friestalige Kinderopvang (SFBO)) - een samenwerkingsverband van de stichting Friestalige kinderopvang en Partoer CMO Friesland - houdt zich bezig met de uitvoering van de twee projecten. • Uit de evaluatie SFBO 2003 - 2006 is gebleken, dat de doelstellingen voor de uitbreiding van Fries-/tweetalige centra voor kinderopvang meer dan gehaald zijn. De begeleiding van het SFBO was ook geslaagd in vorm en opzet. Op 1 juli 2007 zijn er 55 centra voor kinderopvang (42 peuterspeelplaatsen en dertien kinderdagverblijven) met Fries en/of tweetalig beleid van de ongeveer 260 locaties voor peuterspeelzalen en 120 locaties voor kinderopvang in de voorschoolse fase. Op dit moment is de helft van de peuterspeelplaatsen en kinderdag-

verblijven, die aan het certificeringstraject van het SFBO deelnemen, Friestalig en de andere helft tweetalig. Aan het einde van 2007 zou er voor zo’n 4000 kinderen Fries of tweetalige opvang moeten zijn. Bij negen gemeenten worden al meer dan vijftig kinderen bereikt. De groei is tussen 2003 - 2007 toegenomen met een factor vijf. • Provincie en Rijk hebben beiden eenmalig ruim 109.000 euro aan subsidie gegeven voor het ontwikkelen van programma’s om de Friese taalomgeving bij peuters te bevorderen. In 2004 en 2005 zijn tien verschillende thema’s verschenen onder de naam ‘Sânglêsrige’. Tot en met 2006 zijn er in totaal 190 pakketten verkocht aan peuterspeelzalen, bibliotheken en kinderdagverblijven. Zo’n zeventig procent van de voorschoolse centra in Fryslân maakt gebruik van het materiaal van de Sânglêsrige. Het digitale materiaal van Tomke is tevens op de thema’s van de Sânglêsrige aangepast. In 2006 zijn 18.000 boekjes van Tomke verspreid; alle peuters krijgen gratis elk jaar het boekje van Tomke mee naar huis.

Bijlage: evaluatie taalnota 2003 - 2007 56 Fan rjocht nei praktyk; Frysk in Fryslân; taal tussen minsken


Voortgezet onderwijs

Basisonderwijs Doelstellingen

Gerealiseerd

Clusters van basisscholen komen tot het aanstellen van een

Niet gerealiseerd

In ontwikkeling x

De basisscholen in Fryslân komen tot een taalbeleidsplan

x

Niet gerealiseerd

De scholen die deelnemen aan de projecten voor Fries in de

In ontwikkeling x

(CSG Bogerman, CSG Dockingacollege, OSG Singelland/CSG Liudger en OSG Piter Jelles) hebben in 2003 een taalbeleid

voor hun scholen. x

vastgesteld voor het Fries als vak en als onderwijstaal. Dit beleid wordt per twee jaar bijgesteld. In 2005 zal in

zodat scholen zelf de eigen beginfase kunnen vaststellen

samenwerking met deze scholen een modelleerplan voor

en jaarlijks kunnen bijhouden. De Provincie maakt afspraken met de Staatssecretaris van

Gerealiseerd

basisvorming, havo en vwo en het Fries in het vmbo

taalcoördinator.

De Provincie stelt de scholen instrumenten ter beschikking,

Doelstellingen

x

Fries en tweetaligheid tot stand komen.

Onderwijs en de Inspectie om na drie jaar de gang van zaken

In 2003 is voor de bovenbouw havo en vwo digitaal materiaal

met betrekking tot het Fries op scholen te beoordelen.

gereed voor de leerlingen die Fries als examenvak hebben

x

gekozen. Toelichting • Stichting Leerplan Ontwikkeling (SLO) concludeert, dat Fryslân het hoogste aantal taalcoördinatoren heeft van alle provincies. Het aantal ligt per 1 juli 2007 op zo’n honderd taalcoördinatoren op 482 basisscholen. De taalcoördinatoren hebben een belangrijke taak bij de implementatie van integraal taalbeleid op de scholen. Wij hebben de informatie nog niet beschikbaar om te concluderen dat alle clusters van basisscholen over een taalcoördinator beschikken. De komende tijd zullen wij er meer naar streven om verspreidingsgegevens te krijgen op dit gebied in samenwerking met ISM (Instituut Service Management) van de CHN en ECNO (Educatief Centrum Noord Oost) van de NHL die de opleiding tot taalcoördinator verzorgen. • In 2004/2005 heeft zeven procent van de basisscholen taalbeleid; in 2001 was dat drie procent. Wel vermelden er heel wat meer scholen over het Fries in het onderwijskundige rapport, namelijk 37 procent ten opzicht van twaalf procent in 2001. De verwachting is dat de komende tijd meer basisscholen een taalbeleidsplan formuleren zullen als gekeken wordt naar de volgende ontwikkelingen: 1 Op basis van de onderwijsnota Boppeslach heeft de Provincie een eerste impuls gegeven aan het verbeteren van de onderwijskundige kwaliteit en integraal taalbeleid aan een aanzienlijk gedeelte van de basisscholen in Fryslân. Op 87 basisscholen is voor dan 1.2 miljoen euro aan subsidie beschikbaar gesteld: 36 scholen zullen voor het volgend schooljaar aan de slag met het verbeteren van het integraal taalbeleid en 51 scholen met het verhogen van de onderwijskundige kwaliteit. 2 Vanaf 2006 is de nieuwe lesmethode Fries - Studio F beschikbaar voor de basisscholen in Fryslân. De methode is afgestemd op de nieuwe kerndoelen en gaat uit van vier verschillende differentiatieniveaus. Voor een goede

58


Het doel is dat ongeveer honderd leerlingen het Fries als implementatie van de methode dienen de scholen een goed beeld te hebben van de talige achtergrond van de leerlingenpopulatie. Dit vormt de opmaat om tot een taalbeleidsplan te komen. De methode is op 1 juli 2007 aan 180 scholen (36 procent van alle scholen) verkocht; tachtig scholen (17 procent van alle scholen) hebben een starterpakket aangeschaft. Uit het onderzoeksrapport van de Inspectie van Onderwijs, dat voor het cursusjaar 2008 - 2009 gepland staat, moet duidelijk worden in hoeverre en hoeveel basisscholen in Fryslân uitvoering geven aan taalbeleid respectievelijk taalbeleid hebben geformuleerd. • In de beleidsperiode 2003 - 2007 is het Leerplan Fries voor het Primair Onderwijs - Fries aan bod ontwikkeld. Verder kan de Taalspiegel door scholen gebruikt worden om haar beginsituatie vast te stellen en te monitoren; De Taalspiegel is ontwikkeld voor talen over het algemeen. • Jaarlijks heeft bestuurlijk overleg plaatsgevonden tussen de Minister van OCW en de portefeuillehouder van de Provincie Fryslân, die zorg draagt voor het Fries in het onderwijs. In nauwe samenwerking wordt er aan een waarderingskader gewerkt. Vanaf 2007 heeft de minister besloten 0.2 fte te oormerken aan het toezicht Fries in het basis en voortgezet onderwijs en wordt het Fries meegenomen in de reguliere vragenlijst, specifiek als aandachtspunt bij het vak, voertaal en het schoolbeleid Fries. Jaarlijks zal periodiek kwaliteitsonderzoek gedaan worden bij een kwart van de scholen in Fryslân. Voorheen was het Fries niet geoormerkt aan het takenpakket van de Inspectie van Onderwijs, nu heeft een dergelijke ontwikkeling - ook al is het beperkt - tussentijds plaatsgevonden. Het Fries heeft vanaf 1 januari 2007 structureel de aandacht bij de Inspectie van Onderwijs.

x

examenvak kiezen. In 2005 worden in samenwerking met de rijksoverheid en het

x

onderwijsveld de kerndoelen Fries in de basisvorming opgesteld en vastgesteld. Vóór 2007 wordt multimediaal onderwijsmateriaal vervaardigd.

Toelichting • De vier scholen - CSG Bogerman in Sneek, het Dockingacollege in Dokkum, OSG Singelland/het Drachtster Lyceum en OSG Piter Jelles in Leeuwarden hebben inmiddels een taalbeleidsplan opgesteld. De vier scholen werken met elkaar samen aan het vijf jaar durende project Frysk in de bovenbouw havo en vwo, te weten het project ‘Op weg naar Fries als examenvak in het voortgezet onderwijs’. In het onderzoek ‘Fries in het voortgezet onderwijs, een Echternachse processie’ van de heren J. Van der Bij en R.W Valk is dieper ingegaan op de effecten van bovenstaand project. • Het modelleerplan voor Fries en tweetaligheid is ontwikkeld. Het modelleerplan voor Fries en tweetaligheid, te weten het kaderleerplan Fries in het voortgezet onderwijs dat het doel heeft om richting te geven aan de vernieuwing van het vak Fries, is per 4 april 2005 beschikbaar gesteld. • Het aantal leerlingen dat het Fries jaarlijks als examenvak kiest, heeft de honderd niet gehaald. Uit het inspectierapport blijkt, dat gemiddeld twintig vmbo leerlingen, dertig - vijftig havo leerlingen en tien - twintig vwo leerlingen examen in het Fries doen. De meest recente telling voor het schooljaar 2004/2005 geeft aan, dat 73 studenten examen Fries hebben gedaan (50 havo, 19 vmbo en 4 vwo).

• Vanaf het schoolseizoen 2006 - 2007 heeft de Minister van OCW het wettelijk mogelijk gemaakt, dat leerlingen in Fryslân in het vmbo het Fries als examenvak kiest kunnen binnen het kader- en basisberoepsgerichte leerpad. Het feit dat bij havo meer leerlingen voor het Fries kiest om examen te doen heeft ogenschijnlijk te maken met het feit dat juist aan die leerlingen een keuzemogelijkheid wordt aangeboden, namelijk Fries 1 of Fries 1 + 2. • Vanaf het schooljaar 2006 - 2007 is voor de eerste klassen van het voortgezet onderwijs de methode FReemwurk beschikbaar gesteld. Het aanbod bestaat uit een leerlingenboek en een werkboek voor het vmbo en een leerlingen- en werkboek voor havo-vwo. De thema’s sluiten aan op LinKk en Switsj. Met FReemwurk is een begin gemaakt om te voorzien in het multimediaal onderwijsmateriaal (digiFrysk). Vanaf schooljaar 2007/2008 is het gehele materiaal voor het voortgezet onderwijs in het kader van FReemwurk gereed (vmbo t/m vwo, klas 1 t/m 6).


Hoger onderwijs

Scholen die onder de wet op de Expertisecentra vallen Doelstellingen

Gerealiseerd

Alle scholen hebben in 2004 een taalplan waarin de

Niet gerealiseerd

In ontwikkeling

x

Doelstellingen

Gerealiseerd

Niet gerealiseerd

In ontwikkeling

Binnen drie jaar heeft 75 procent van de studenten op de

mogelijkheden van het Fries als vak en/of als onderwijstaal

beide PABO’s de bevoegdheid Fries gehaald.

opgenomen is. Er wordt rekening gehouden met de

Het aantal studenten op de lerarenopleiding Fries groeit

taalachtergrond en de handicap van de leerlingen.

x

naar dertig.

De Provincie streeft ernaar dat het onderwijspersoneel op

x

De PABO’s omschrijven in 2004 wat de eisen zijn die worden

de desbetreffende scholen zoveel mogelijk met de kinderen

gesteld aan de bevoegdheid Fries, zodat bij het werkveld

in de moedertaal van het kind aanspreekt bij

bekend is wat de bevoegdheid inhoudt. Het aantal lessen Fries dat wordt gegeven door docenten

orthopedagogische en voorzieningstechnische activiteiten. Vanaf 2007 doet meer dan de helft van de groepsleerkrachten

x

x

x

zonder bevoegdheid Fries in 2007 is met tien procent gedaald. De Friese HBO-instellingen werken vanaf 2004 met elkaar samen

aan bijscholing op het gebied van tweetaligheid.

x

op het gebied van Fries en tweetaligheid. Toelichting • In de Wet op de Expertisecentra is vastgelegd dat het onderwijs op scholen voor (voortgezet) speciaal onderwijs ook onderwijs in de Friese taal kan omvatten. Er zijn tien scholen voor speciaal basisonderwijs in Fryslân. Uit het rapport van de Inspectie van Onderwijs blijkt dat geen van de acht onderzochte scholen een taalbeleidsplan heeft. Op zeven van die scholen speelt het Fries een rol in het onderwijs.

De Friese HBO-instellingen werken samen met buitenlandse • De doelstellingen in de taalnota voor dit domein zijn niet gehaald, vanwege het feit dat het beschikbaar gestelde budget voor het Fries in het onderwijs niet toereikend was om in het bijzonder aandacht aan dit domein te besteden. • Voor de komende beleidsperiode neemt de Provincie de eerste stap om een werkgroep in het leven te roepen die de situatie van het speciaal onderwijs zal verkennen.

Beroepsonderwijs Doelstellingen

Gerealiseerd

In goed overleg met de ROC’s streeft de Provincie ernaar om

Niet gerealiseerd

In ontwikkeling x

x

instellingen, maar dan in verband met minderheidstalen. Toelichting • De CHN en de NHL bieden de bevoegdheid Fries aan via de PABO. Momenteel beschikken wij niet over gegevens hoe groot het percentage studenten is dat de bevoegdheid Fries haalt. Wij kunnen vanuit dit oogpunt niet aangeven of deze doelstelling is gerealiseerd. • Het aantal studenten met de lerarenopleiding Fries heeft de dertig niet gehaald. Voor het leerjaar 2006 - 2007 waren er vier en elf studenten die respectievelijk de voltijdopleiding en deeltijdopleiding deden. • De bevoegdheid Fries is opnieuw door de PABO’s gedefinieerd. De beide PABO’s bieden nu een uniform bestel van competenties en voorwaarden voor zowel het kennisniveau als het vaardigheidsniveau. De studielast is als gevolg daarvan wel gegroeid.

• Veertig procent van de leraren Fries in het voortgezet onderwijs heeft geen bevoegdheid voor het vak Fries in de periode 2004 - 2005. Het percentage leraren met bevoegdheid Fries is met zeven procentpunten toegenomen (van 53 procent in 1999/2000 naar zestig procent in 2004/2005). Als wij er van uitgaan om de situatie van 1999/2000 als nulmeting aan te houden, is er sprake van een groei van ruim dertien procent (7/53) van het aantal leraren met de bevoegdheid Fries. • De drie Friese HBO-instellingen werken vanaf 2004 nu wel samen op het gebied van het Fries en tweetaligheid. Op dit moment werken de hogescholen niet samen met grensoverschrijdende organisaties op dit gebied.

binnen drie jaar te komen tot een taalbeleid dat nader ingaat op:

a het belang van tweetaligheid, gelet op de achtergrond van de leerlingen en hun toekomstige werkveld.

b een taalcode over het gedrag en de houding in verband met de Friese taal en cultuur.

c een concrete uitwerking van de plaats van de Friese taal en cultuur in het programma aanbod.

d de aandacht voor de Friese taal en cultuur bij projecten op het terrein van de cultuureducatie. Toelichting • Van de doelstellingen die voor dit domein geformuleerd zijn, kan vastgesteld worden dat ze in ontwikkeling zijn. In de afgelopen beleidsperiode heeft de Provincie actie ondernomen om het college van bestuur van de mbo’s erop aan te dringen taalbeleid te formuleren. De ROC’s van het Friesland College en de Friese Poort hebben dit op bestuurlijk niveau tegengehouden.

60


• Verder heeft de Provincie binnen de notitie Fries geschreven media 2007 - 2010 speciaal voor de hoofddoelgroep 12 - 23 jaar in het middelbaar onderwijs budget beschikbaar gesteld voor het ontwikkelen van multimediale projecten. Met dit programma wil de Provincie een impuls geven aan de leesbevordering Friese taal bij de doelgroep jeugd in het mbo, vmbo en de pabo.


B

Fries in de zorg De twaalf aanbevelingen van het rapport van Coulon ‘Taal in de zorg’ van 2001 was aanleiding voor de Provincie om beleid te ontwikkelen voor het domein zorg in de taalnota. Sinds 1 mei 2004 is een projectcoördinator bij de Afûk voor dit domein actief.

Fries in de zorg Doelstellingen

Gerealiseerd

De Provincie zal overleg voeren met de zorgsector (ziekenhuizen,

Niet gerealiseerd

In ontwikkeling

x

verpleeghuizen, gehandicaptenzorg, thuiszorg, geestelijke gezondheidszorg, jongerenzorg) over het realiseren van de aanbevelingen uit het rapport ‘Taal in de zorg’ met betrekking tot het opnemen van de Friese taal in het kwaliteitsbeleid. De Provincie stimuleert het opzetten van pilot-projecten en het

x

opdoen van ervaringen met het opnemen van Fries in kwaliteitsbeleid. De Provincie streeft er naar dat de door overheid gesubsidieerde

x

instellingen in de gezondheidszorg en de welzijnssector aandacht besteden aan de Friese taal, in algemene zin en in de jaarlijkse verslaglegging en klachtenregelingen. Daarover wordt ook met gemeenten contact gelegd. Het onderwerp ‘tweetaligheid’ wordt opgenomen in de regiovisies

x

die in deze beleidsperiode over de zorgsector zullen verschijnen. De Provincie stimuleert het uitgeven van voorlichtingsmateriaal

x

over het tweetalig grootbrengen van kinderen en het geven van voorlichting over het tweetalig opvoeden bij consultatiebureaus in Fryslân. De Provincie vraagt het PCPF, de belangenbehartigende organisatie

x

op het terrein van de welzijns- en zorgsector, aandacht voor het Fries op te nemen in het jaarlijkse productplan. Met de steunfunctie-organisatie op het gebied van welzijn,

x

Stichting Partoer, worden in 2003 afspraken gemaakt over het opnemen van het Fries in het productenplan 2004, in beleidsplannen en jaarlijkse verslaglegging. De Provincie bevordert dat logopedisch testen behandelmateriaal

x

wordt onderzocht op bruikbaarheid voor de tweetalige situatie in Fryslân. De Provincie bevordert dat voor de behandeling van kinderen met

x

spraak- en taalhandicaps en afasiepatiënten naast Nederlandstalig ook Friestalig testen behandelmateriaal beschikbaar is. In overleg met de Vereniging van Logopedisten en de werkgroep

x

‘Frysk yn de logopedy’ worden afspraken gemaakt over de presentatie en implementatie van het Fries logopedisch testen behandelmateriaal. In de productafspraken met Stichting Partoer wordt opgenomen dat

x

Toelichting • De Provincie heeft met de Afûk in de afgelopen beleidsperiode een werkgroep gevormd om de coördinatie in het oog te houden. De projectcoördinator van de Afûk heeft ruim dertig gesprekken gevoerd met vertegenwoordigers van zorginstellingen. Voor het grootste gedeelte staan organisaties positief tegenover draagvlakverbreding, maar de uitvoering daarvan wordt als moeilijk bestempeld. Er speelt op het gebied van zorg heel wat ontwikkelingen tegelijkertijd; taal heeft in vele gevallen een informele plek en er zijn geen formele afspraken daarover gemaakt. In de laatste beleidsperiode hebben de zorginstellingen een hoop extra werk moeten verrichten als gevolg van omvangrijke beleidsmatige wisselingen in de zorgstructuur op nationaal niveau, zoals de invoering van de Wmo en het Sociale beleidskader om maar een paar voorbeelden te noemen. Met name op bestuurlijk niveau is daar prioriteit aan gegeven. • Het is bekend, dat bij de Zorggroep Plantein en het Revalidatiecentrum Fryslân/Lindensteyn de positie van het Fries verankerd is. Thuiszorgcentrum Het Friese Land houdt met de zorgverlening ook rekening met de taalverscheidenheid: klanten kunnen kiezen in welke taal ze de zorgverlening wensen zoals bij zwangerschapshulp. Het ziekenhuis De Tjongerschans in Heerenveen heeft ook taalbeleid geformaliseerd; er is gekozen dat medewerkers in de eerste plaats het Nederlands als voertaal gebruiken in contacten met klanten en bezoek. Diverse zorginstellingen hebben aangegeven dat het Fries zo’n vanzelfsprekende plek binnen de organisatie heeft, met als gevolg dat het opnemen van de Friese taal in beleid geen hoge prioriteit geniet. • In de afgelopen beleidsperiode zijn door het Stipepunt van de Afûk proefprojecten georganiseerd en zijn ervaringen opgedaan met het opnemen van Fries in het kwaliteitsbeleid, net als Goed Ald (2005), een studiedag over kwaliteit voor kwaliteitsmedewerkers van zorginstellingen en -organisaties (2006) en de organisatie van de Vertel & Voorleesweek Festival voor centra van ouderenzorg in 2006 en 2007. Uit de praktijk en workshops blijkt dat bij de organisaties niet gelijk behoefte bestaat om het Fries als onderdeel van kwaliteitsbeleid op te nemen. De Afûk organiseert bij centra voor ouderenopvang verder workshops over het belang van taal. De portefeuillehouder Friese taal heeft in 2006 apart bestuurlijk overleg gevoerd met de Zorggroep Plantein, Bennema State, Mee Friesland en Thuiszorg Zuidwest Friesland met als doel de plaats van het Fries in die organisaties te verbeteren.

• De zorginstellingen kunnen verder gebruik maken van

•

•

•

•

het menusysteem ‘Frysk yn de soarch’ dat door de Afûk ontwikkeld is: een vragenlijst met aandachtspunten voor taal die op de instelling van toepassing kan zijn. Aan alle instellingen voor centra van ouderenopvang is een dergelijke vragenlijst verstuurd. Op grond van de Cultuurnota ‘Sels Dwaan’ vraagt de Provincie van alle gesubsidieerde cultuur- en taalinstellingen (welzijnssector) om een visie te ontwikkelen voor het gebruiken van de Friese taal. Bij zorginstanties kunnen wij dit niet eisen, omdat wij geen verantwoordelijkheid over de instanties hebben en geen subsidierelatie met ze hebben. Met de invoering van de Wmo kunnen gemeenten nu wel eisen stellen in contracten aan zorginstellingen om aandacht te schenken aan de taaldiversiteit in Fryslân. De gemeenten Tytsjerksteradiel en Leeuwarden doen dat onder andere. Op de jaarlijkse gemeenteconferentie over de Friese taal in 2006 die de Provincie in samenwerking met de Afûk en het Berie foar it Frysk organiseert, is daar onder andere voorlichting over gegeven. Het onderwerp ‘tweetaligheid’ kon niet worden opgenomen in de regiovisies, omdat de regiovisies omgezet zijn in een ander kader, te weten het Sociale Beleidskader. Er is in de beleidsperiode 2003 - 2007 verschillend voorlichtingsmateriaal over het tweetalig grootbrengen van kinderen verschenen, te weten de brochure meertaligheid van de Afûk en verschillend informatiemateriaal van het SFBO. De website heitenmem.nl van de Afûk geeft hierover voorlichting. De Provincie heeft in juli 2007 de Afûk de aanvraag voor voorlichtingsactiviteiten Fries/meertaligheid in voorschoolse voorzieningen gehonoreerd, die gebaseerd is op het visiestuk van de CAG ‘Alles út ‘e kast’ voor het voorschoolse onderwijs. Er zal onder andere een algemene voorlichtingsfolder en een specifieke brochure voor professionals worden ontwikkeld, een dvd zal worden uitgebracht en voorlichting op ouderavonden zal worden gegeven. Voor de centra van ouderenzorg is voor activiteitenbegeleiders geschikt Friestalig materiaal ontwikkeld, namelijk de uitgave Dat wie doe sa (2007). Zorgbelang Fryslân (voorheen Patiënten Consumenten Platform Fryslân) is niet zover om taal in het beleid op te nemen, maar onderstreept wel het belang van taal en communicatie. Deze organisatie heeft onder andere wel meegewerkt aan het thematijdschrift Sûnens (2006) (Nederlandse vertaling: gezondheid).

er voorlichtingsmateriaal wordt ontwikkeld over het tweetalig opvoeden van kinderen.

62



• Stichting Partoer levert het jaarverslag in twee talen

aan, te weten het Nederlands en het Fries. In het productplan 2006 - 2007 levert St. Partoer producten om tweetaligheid op het gebied van de voorschoolse periode. • In de beleidsperiode 2003 - 2007 zijn de volgende testen en onderzoeken verschenen op het gebied van Fries in de Logopedie: Voor kinderen – F-Tarsp (Friese Taal Analyse Remedieëring en Screening Procedure) Het instrument dat het verloop van de taalontwikkeling van jonge Friestalige kinderen onderzoekt (1.9 – 4.2 jaar). Het geeft een breed overzicht van de volgorde van verwerving van morfo-syntactische taalstructuren. Fryske Akademy doet het uitvoeringswerk. Het project is een uitvoering en de verwachting is dat het project voor april 2008 gereed zal zijn. – Fries articulatieonderzoek Een Friestalig articulatieonderzoek dat bruikbaar is voor diagnostiek bij Friestalige kinderen van twee jaar en ouder (aan het eind van de basisschoolleeftijd van twaalf jaar). De uitvoerder is Revalidatie Fryslân. Voor volwassenen – AAT (Akense Afasietest) in het Fries De AAT is een gestructeerd opgebouwde test, die de ernst van de afasie in verschillende taalmodaliteiten (het begrijpen en produceren van de gesproken en geschreven taal) vastgesteld heeft op geluids-, woorden zinniveau. Het project was in 2004 gereed.

–

ANTAT (Amsterdam-Nijmegen Test voor Alledaagse Taalvaardigheid) in het Fries De Antat meet de orale communicatieve vermogens van de afasiepatiënt. Er wordt gekeken op begrijpelijkheid en verstaanbaarheid op grond van antwoorden van de patiënt. Het project was in 2004 gereed. – Friese Reynell Test voor Taalbegrip in Fryslân De Friestalige variant die taalbeheersing/taalbegrip meet van Friestalige kinderen (Revalidatie Fryslân). – Friese UCO (Utrechts Communicatie Onderzoek) De UCO is een observatie-instrument waar de therapeut een algemene indruk krijgen kan van de communicatievaardigheid van iemand die afasieproblemen heeft. • De Provincie heeft een werkgroep Fries in de Logopedie in het leven geroepen, die twee keer per jaar bijeen komt. De werkgroep houdt onder anderen toezicht op stand van zaken van de lopende projecten op het stuk van Fries en logopedie, en de inpassing daarvan in de dagelijkse praktijk. De werkgroep is sinds het jaar 2000 al actief. De werkgroep achtte in de afgelopen periode de tijd nog niet rijp om de invoering van het Fries logopedisch testen behandelingsmateriaal te evalueren. Dat zal de komende tijd aan de orde komen. Verder maakt de werkgroep afspraken over de presentatie en het inpassen van het Friestalig logopediemateriaal.

C

Fries en Gemeenten Sinds 2004 is de stuurgroep Fries en Gemeenten actief die toezicht houdt op de coördinatie van activiteiten onder leiding van de portefeuillehouder Friese taal. De projectcoördinatie ligt in handen bij het Stipepunt van de Afûk.

Gemeenten Doelstellingen Provincie en Rijk zullen in 2003 gemeenten en het Wetterkip

Gerealiseerd

Niet gerealiseerd

In ontwikkeling

x

Fryslân er op wijzen dat de implementatie van de taalregels uit hoofdstuk 2.2. van de Algemene Wet Bestuursrecht een taalverordening vereist die door de gemeenteraad, dan wel volmachten, moet worden vastgesteld, wil het Fries een juridische basis verkrijgen. Gedeputeerde Staten zullen in 2003 bezien met welke

x

gemeenten een afspraak kan worden gemaakt om de Friese taal zoveel mogelijk te betrekken in de onderlinge correspondentie. Daarbij wordt in beginsel gedacht aan de tien gemeenten die een verordening Fries in het schriftelijk verkeer vastgesteld hebben. Dergelijke afspraak zal als groei- en uitbreidingsmodel functioneren met het oog op communicatie met dezelfde of andere Friese gemeenten en (semi) overheidsinstellingen. Gedeputeerde Staten zullen in 2003 de Friese gemeenten

x

vragen naar voornemens, ervaringen met en behoeften van gemeenten wat betreft het uitdragen van tweetaligheid en taalverscheidenheid van Fryslân aan pas ingekomen inwoners van buiten Fryslân. Jaarlijks beleggen Provincie, de sectie cultuur van de VFG en

x

het Stipepunt/Afûk een werkconferentie om, met behulp van de menukaart bij het gemeentelijke taal- en cultuurbeleid, aan de hand van ‘best practices’, te laten zien wat er op het gebied van de Friese taal plaatsvindt en kan plaatsvinden.

Toelichting • De Provincie heeft gekozen voor een persoonlijke benadering om gemeenten te wijzen op de inpassing van de taalregels Awb. De portefeuillehouder en de projectcoördinator van de Afûk hebben een bezoek aan 22 gemeenten gebracht om met de verantwoordelijke gemeentelijke portefeuillehouder van gedachte te wisselen over beleidsvorming op het gebied van de Friese taal. • Per 1 juli 2007 hebben veertien van de 31 gemeenten een taalverordening Fries in het schriftelijke verkeer aangenomen. Dantumadeel is in een ver stadium om de vijftiende gemeenten te worden die een taalverordening zal vaststellen. Elf gemeenten hebben nog geen beleid geformuleerd voor de Friese taal, te weten de Waddeneilanden, de Stellingwerven, Harlingen,

64


Bolsward, Kollumerland c.a. en Nijefurd en GaasterlânSleat. De gemeenten Heerenveen, Smallingerland, Leeuwarden en Opsterland hebben in de periode 2004 - 2007 het besluit genomen om een taalverordening vast te stellen. Het Wetterskip Fryslân is op dit moment bezig met een taalbeleidsplan en -verordening. • In november 2006 heeft de Provincie met acht gemeenten een intentieverklaring ondertekend. De Provincie heeft met de gemeenten Boarnsterhim, Dongeradeel, Ferwerderadiel, Littenseradiel, Leeuwarderadeel, Menaldumeradeel, Tytjerksteradiel en Wymbritseradiel afgesproken om zoveel mogelijk het onderlinge geregistreerde brievenverkeer in het Fries te voeren. Sinds eind mei 2007 is het mogelijk om de uitvoering daarvan te monitoren. Beleidsplan Fryske taal 2008-2010 65

• Sinds 2003 is ieder jaar een conferentie voor de

gemeenten georganiseerd, waarbij verschillende thema’s en activiteiten met het Fries aan de orde waren gebracht. Het aantal deelnemers is in de loop der jaren enorm gegroeid: van twintig in 2003 naar circa zestig in 2007. De laatste twee jaren zijn vertegenwoordigers van ongeveer twintig verschillende gemeenten bij de conferentie aanwezig geweest. Het doel van de conferentie is om gemeenten op de hoogte te brengen van lopende zaken op het gebied van de Friese taal en ze te inspireren beleid te ontwikkelen voor het Fries. • Verschillende projecten en initiatieven zijn opgezet om te bevorderen dat gemeenten aandacht besteden aan het Fries. Voorbeelden daarvan zijn Fries yn Boarger (vijftien voorstellingen van Tryater zijn gratis aangeboden aan gemeenten op de gemeentelijke voorlichtingsavonden voor nieuwe inwoners), het web-stekje Fries (wedstrijd voor gemeenten met de taalvriendelijkste website), de ontwikkeling van de brochure Taal fan it Hert en de website gemeentenenfrysk.nl.

• In april heeft de Provincie de taalatlas ontwikkeld, die

gemeenten kunnen gebruiken en voeden bij het ontwikkelen en voorbereiden van passend taalbeleid. De taalatlas geeft op gemeenteniveau beleidsontwikkelingen en cijfers van de taalsituatie aan. Een nieuw initiatief is het ‘taaltasje’ en welkomstpakket als gevolg van een motie fan de FNP, CDA en de PvdA op 13 december 2006; gemeenten zijn ondertussen gevraagd om aan jonge ouders en nieuwe inwoners bij de officiële aangifte op het gemeentehuis een informatiepakket te geven over de voordelen van meertaligheid. De kosten van de inhoud en kwaliteit van de pakketten worden volledig financieel gedragen door de Provincie.

Bronnen

• De kwaliteit van het vak Fries in het basisonderwijs en het voortgezet onderwijs in de provincie Fryslân; Inspectie van het Onderwijs (juni 2006) • De Friese taalatlas 2007; Friese taal in beeld, Provincie Fryslân (april 2007) • Rapportage onderzoek quick scan, Provincie Fryslân (april 2007) • Evaluaasje Sintrum Frysktalige Berne-opfang 2003 - 2006, Engbert Boneschanker (februari 2007) • Jaarverslag Afûk 2006; jaarverslag Cedin 2006; jaarverslag NHL en CHN 2006 • Fries in het voortgezet onderwijs, een Echternachse processie, Jacob van der Bij en Renze W. Valk (2005)

Uit het lied van De Kast uitgebracht ter ere van het feest Simmer 2000 geschreven door Baukje Wytsma. Van recht naar praktijk

Recommend Documents