U hebt opdracht gegeven om het volledige Jaarverslag 2009 van het Havenbedrijf Rotterdam te downloaden

U hebt opdracht gegeven om het volledige Jaarverslag 2009 van het Havenbedrijf Rotterdam te downloaden. Het Jaarverslag 2009 van het Havenbedrijf Rotterdam is gecontroleerd door Ernst & Young en voorzien van een accountantsverklaring. Voor een volledig inzicht in de opdracht, de werkzaamheden alsmede het oordeel van Ernst & Young, verwijzen wij u naar het hoofdstuk ‘Over het Jaarverslag en accountantsverklaring’ in deze PDF. U kunt de accountantsverklaring ook op de website van het Jaarverslag 2009 van het Havenbedrijf Rotterdam raadplegen onder het label ‘Over het Jaarverslag en accountantsverklaring ‘ in de linkernavigatie van de online publicatie, bereikbaar via www.portofrotterdam.com/jaarverslag.

U hebt opdracht gegeven om een selectie van het Jaarverslag 2009 van het Havenbedrijf Rotterdam te downloaden. Deze informatie is ontleend aan het Jaarverslag 2009 van het Havenbedrijf Rotterdam zoals op 2 maart 2010 goedgekeurd door de Raad van Commissarissen. Het Jaarverslag 2009 van het Havenbedrijf Rotterdam is gecontroleerd door Ernst & Young en voorzien van een accountantsverklaring. Voor een volledig inzicht in de opdracht, de werkzaamheden alsmede het oordeel van Ernst & Young, verwijzen wij u naar het jaarverslag als geheel zoals opgenomen op de website van het Havenbedrijf www.portofrotterdam.com/jaarverslag.

Jaarverslag 2009 Havenbedrijf blijft investeren

Inhoudsopgave Introductie

6

Verslag van het Havenbedrijf

7

1 Voorwoord van de Directie

2009: Lagere overslag, investeringen gaan door Ruimte voor groei Bereikbaarheid Duurzaamheid Havenmeester Toekomst Slot

8 9 9 10 10 11 11 11

2 Haven in het kort

12

Ligging en positie van Rotterdam Enkele vooruitzichten middellange termijn Havensamenwerking

13 14 14

16

3 Over het Havenbedrijf

3.1 Havenbedrijf in het kort

17

3.2 Missie en strategie

18

3.3 Duurzaam, betrokken en transparant

19

3.4 Onze organisatie

Maatschappelijk verantwoord ondernemen als onderdeel van beleid Duurzaam Betrokken Transparant

Structuur Kernwaarden en bedrijfscode De Corporate Governance Code Risicobeheersing Behartiging van onze medewerkersbelangen Ontwikkeling van onze medewerkers Medewerkerstevredenheid Focus op identiteit en teamwerk (fit)

3.5 Deelnemingen

Havenbedrijf Rotterdam N.V. Jaarverslag 2009

Deelnemingen in het kort Nederlandse deelnemingen Havenbedrijf Rotterdam in het buitenland: porint Overige buitenlandse activiteiten

Inhoudsopgave

19 19 20 20 21 21 22 22 22 25 25 26 26 27 27 27 28 28

1

4 Klant 4.1 Klant in het kort

29 30

Gerichte keuzes Rotterdam Energy Port

30 31

4.2 Port marketing

32

4.3 Havengelden, tarieven

33

4.4 Marktontwikkelingen 2009

34

Marktontwikkelingen 2009 algemeen Marktaandeel

34 35

37

5 Gebied en ruimte

5.1 Gebied en ruimte in het kort

38

5.2 Maasvlakte 2

39

Nieuw land Resultaten vergunningen en procedures Omgeving: overeenkomsten en dialoogakkoorden Duurzame uitvoering FutureLand / naamgeving havens

5.3 Bestaand havengebied

39 39 40 41 41 42

Schaarse ruimte goed benutten Investeringen in Containers, Breakbulk en Logistiek Investeringen in Procesindustrie en Massagoed Stadshavens gaat door Rdm Campus Beeldkwaliteit Milieugebruiksruimte Aanpak bodemverontreiniging Omgaan met beschermde planten en dieren

42 42 43 43 44 44 45 45 46

47

6 Verkeer en bereikbaarheid

6.1 Verkeer en bereikbaarheid in het kort

48

6.2 Duurzaam bereikbaar

49

6.3 Zeevaart

50

6.4 Weg

51

Verkeersonderneming Container Transferium Nieuwe westelijke oeververbinding Duurzame bereikbaarheid over de weg

6.5 Spoor

Spoorhaven Samen werken


Inhoudsopgave

51 52 52 52 53 53 53

2

6.6 Binnenvaart

55

Milieukwaliteit en bereikbaarheid Ontwikkelingen binnenvaart Schone binnenvaart en walstroom

55 55 56

57

6.7 Pijpleiding

Investeren Pijpleidingprojecten

57 57

59

7 Omgeving en duurzaamheid

7.1 Omgeving en duurzaamheid in het kort

60

7.2 Duurzaamheid

61

Verbetering op drie fronten Duurzaamheidsindex Co2-footprint van het Havenbedrijf Rotterdam Duurzaam vastgoed Duurzame inkoop Duurzame uitgifte

7.3 Rotterdam Climate Initiative

61 62 62 63 64 64 65

Betrokkenheid Rotterdam Energiehaven Duurzame mobiliteit

65 65 66

67

7.4 Dialoog

Akkoord van Rotterdam: stimuleren economie Dialoog met belanghebbenden Dialoog met Europa

67 67 68

69

7.5 Innovatie

Strategie Samenwerking met bedrijfsleven Samenwerking met universiteiten

69 69 70

71

7.6 Werkgelegenheid

Arbeidsmarkt Diverse activiteiten 2009

71 71

72

8 Havenmeester

8.1 Havenmeester in het kort

73

8.2 Vlotte scheepvaartafwikkeling

74

8.3 Nautisch veilig

75

8.4 Transport veilig

76

8.5 Schoon (milieuveilig)

77

8.6 Beveiligd

79


Inhoudsopgave

3

9 Financiën

81

9.1 Resultaat

81

9.2 Kasstromen

83

9.3 Financiering

84

10. Vooruitzicht 2010

85

Bericht van de Raad van Commissarissen

87

Jaarrekening 2009

91

Kengetallen

119

1 Cockpit: financieel

120

2 Cockpit: personeel

122

3 Cockpit: Havenmeester

123

4 Cockpit: overslag en marktaandeel haven

124

Over het jaarverslag en accountantsverklaring

128

Over het jaarverslag

129

Geïntegreerd jaarverslag Scope van het jaarverslag Kwaliteit van het jaarverslag

129 129 129

Accountantsverklaring

131


Inhoudsopgave

4

Bijlagen Bijlage I

134 135

Organogram

Bijlage II Leden van de Raad van Commissarissen Leden van de Algemene Directie

Bijlage III

136 136 137

140

Stroomschema havenen industriecomplex

Bijlage IV

141

G3-Richtlijn Global Reporting Initiative

Colofon


Inhoudsopgave

160

5

Introductie Geïntegreerd, geverifieerd, gedigitaliseerd Het Havenbedrijf Rotterdam bracht naast het financiële Jaarverslag in 2007 en 2008 ook een Jaarverslag uit, waarin wij berichtten over onze inspanningen op het gebied van Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO). Voor het MVO verslag 2008 is assurance verkregen van onze externe accountant. Dit jaar presenteren wij in één geïntegreerd Jaarverslag over beide onderwerpen. Wij kiezen hiervoor omdat MVO (duurzaam, betrokken en transparant) een integraal onderdeel is van onze bedrijfsvoering. Wij blijven werken aan de kwaliteit van onze verslaglegging. We besteden daarom aandacht aan de leesbaarheid maar laten de inhoud ook extern toetsen. Naast de Jaarrekening is ook de tekst van het Jaarverslag door de externe accountant beoordeeld en is, in lijn met het geïntegreerde karakter van het Jaarverslag, het geheel van een integrale accountantsverklaring voorzien. Daarnaast is het toepassingsniveau van de G3 richtlijnen getoetst door Global Reporting Initiative, een non-gouvernementele organisatie die wereldwijd standaarden ontwikkelt voor maatschappelijke jaarverslaggeving. Tot slot, ons Jaarverslag 2009 verschijnt alleen in digitale vorm op onze website. U kunt het hele Jaarverslag downloaden als PDF. Er bestaat dit jaar ook de mogelijkheid uw ‘persoonlijke’ Jaarverslag te maken. Door het aanvinken van de gewenste onderdelen stelt u uw eigen Jaarverslag samen, dat u vervolgens kunt downloaden of printen. Voor verdere informatie over ons Jaarverslag lees meer in het hoofdstuk Over het jaarverslag.


Introductie

6

Verslag van het Havenbedrijf

Verslag van het Havenbedrijf 1 Voorwoord van de Directie 2 Haven in het kort 3 Over het Havenbedrijf 4 Klant 5 Gebied en ruimte 6 Verkeer en bereikbaarheid 7 Omgeving en duurzaamheid 8 Havenmeester 9 Financiën 10 Vooruitzicht 2010

Van links naar rechts: André Toet, Hans Smits en Thessa Menssen

Voorwoord van de Directie Investeren

We kijken voor het eerst sinds 2001 terug op een jaar met krimp in de overslag als gevolg van de economische crisis. De haven van Rotterdam bleek relatief sterk en won marktaandeel vanwege een sterk havenbedrijfsleven. Wij zien ook de eerste tekenen van voorzichtig herstel. Ook 2010 zal voor veel van onze klanten uitdagend zijn. Met het oog op de toekomst zal onze aandacht gericht blijven op ruimte voor groei, bereikbaarheid en duurzaamheid.


Verslag van het Havenbedrijf > Voorwoord van de Directie

8

2009: Lagere overslag, investeringen gaan door De gevolgen van de economische crisis deden zich in 2009 duidelijk gelden in de Rotterdamse haven, één van de belangrijke knooppunten en barometers van de wereldhandel. In 2008 werden de eerste tekenen van de terugloop van de overslagcijfers al zichtbaar. Volgens verwachting vertoonde de overslag in 2009 een daling. Er werd 387 miljoen ton goederen overgeslagen tegenover 421 miljoen ton in 2008. Positief was dat de overslag in het 2e kwartaal van 2009 het dal bereikte en dat de trendcurve vanaf het derde kwartaal omhoog boog. Het eerste halfjaar daalde de overslag met 13,1% ten opzichte van 2008, het tweede halfjaar daalde de overslag met 3,0% ten opzichte van 2008, waarbij het vierde kwartaal zelfs weer een stijging laat zien ten opzichte van vorig jaar met 3,7%. Bijna alle goederensoorten vertoonden een negatieve ontwikkeling. Alleen de overslag van minerale olieproducten groeide door in lijn met de ontwikkelingen van de afgelopen jaren en deed dat met zelfs 23%. Voor een specificatie en een nadere toelichting naar overslag per hoofdsegment (Droog massagoed, Nat massagoed, Stukgoed) en deelsegment verwijzen wij naar het persbericht over de overslagcijfers op onze website. De terugloop heeft het afgelopen jaar doorgezet in vele havens in de Hamburg – Le Havre range. Rotterdam won echter marktaandeel. Rotterdam had baat bij een sterk havenbedrijfsleven en een gevarieerd goederenpakket. Daarnaast werd Rotterdam in de containersector minder getroffen. Vanwege rationalisering van vooral de Azië-diensten (vermindering van het aantal aangedane havens) is bewust vaker gekozen voor Rotterdam. Ondanks de recessie blijven wij investeren met oog op de toekomst. In 2009 investeerden wij € 352 miljoen. Hiervan heeft € 11 miljoen betrekking op het in erfpacht nemen van een terrein. Ongeveer de helft van de resterende € 341 miljoen werd geïnvesteerd in het bestaande havengebied, de andere helft werd geïnvesteerd in Maasvlakte 2. Ons bedrijfsresultaat voor bijzondere posten is in 2009, vergeleken met 2008, met € 6,7 miljoen afgenomen tot € 144,2 miljoen. Dat is een teruggang van 4,4%. De belangrijkste oorzaak hiervan is lagere inkomsten uit zeehavengeld (- € 19,1 miljoen) door een afname van de overslag als gevolg van de economische crisis. Tegelijkertijd stegen de contractopbrengsten, vooral door gronduitgiften van de afgelopen jaren. De exploitatielasten zijn al enige jaren stabiel, waarbij stijgende kosten als gevolg van inflatie en CAO-stijgingen door efficiencyverbeteringen zijn opgevangen. Het resultaat inclusief bijzondere posten bedraagt € 167,4 miljoen, als gevolg van het verkoopresultaat van één van de deelnemingen (€ 23 miljoen, exclusief de mutatie voorziening deelneming van - € 1,5 miljoen).

Ruimte voor groei De aanleg van Maasvlakte 2 vordert gestaag. Alle procedures zijn afgerond. De contouren van dit landwinningproject, waarmee Nederland qua grondgebied groter wordt, tekenen zich steeds duidelijker af. Inmiddels is een eiland opgespoten dat eind oktober verbonden werd met het vasteland. Het project ligt goed op schema. Naar verwachting wordt einde eerste kwartaal 2010 op deze plaats gestart met de bouw van de kade voor de eerste containerterminal en in het voorjaar gestart met de aanleg van de harde zeewering. Het project betreft investeringen in de toekomst, die onze positie op lange termijn verder zullen versterken en onze mogelijkheden vergroten om flexibel in te spelen op ontwikkelingen die ruimte vragen.



9

Rotterdam wil een veelzijdige haven blijven. Om groei in de diverse sectoren mogelijk te blijven maken kijken wij behalve naar uitbreiding ook continue naar herstructurering en intensivering van de beschikbare ruimte. Een goed voorbeeld van groei van activiteiten door intensivering in bestaand gebied zijn alle initiatieven die Rotterdam als Energiehaven versterken. In de energiesector gingen enkele grote projecten van start. Het Finse Neste Oil is op de Maasvlakte begonnen met de bouw van een biodieselfabriek. De investering versterkt de positie van de Rotterdamse haven als draaischijf voor biobrandstoffen in Europa. Electrabel en E.ON bouwen een kolencentrale en ook de EnecoGen gascentrale wordt realiteit. Eneco heeft besloten tot de bouw van een gasgestookte electriciteitscentrale in het Rotterdamse Europoortgebied. Abengoa bouwt in Europoort de grootste ethanolfabriek in Europa. De bouw van de eerste Nederlandse LNG-terminal verloopt voorspoedig. In 2011 verwachten wij de eerste tankers bij de LNG terminal van Gate, een consortium van Vopak en Gasunie.

Bereikbaarheid We moeten de haven bereikbaar houden en beter bereikbaar maken. Investeren in goede achterlandverbindingen over weg, water, spoor en pijpleiding is prioriteit. Er werden in 2009 belangrijke mijlpalen bereikt. Voor het Container Transferium is een locatiekeuze gemaakt voor Alblasserdam. Het project richt zich op het per binnenvaart transporteren van containers die tot dan over de weg vervoerd worden van en naar de Rotterdamse haven. Het past in ons beleid om containertransport over spoor en water te bevorderen en daarmee het aantal vrachtwagens op de weg met jaarlijks 200.000 containers te verminderen. De mede op ons initiatief opgerichte Verkeersonderneming startte in juni 2009 het project ‘SpitsScoren’ voor de A15. Dit project is opgezet vanuit de gedachte dat mobiliteit al begint vóór vertrek. De eerste positieve resultaten zijn veelbelovend: 530 auto’s per dag rijden pas na 9 uur de haven in en ontvangen 5 euro per keer. Een nieuwe oeververbinding in het westelijke havengebied is een belangrijk initiatief, vanwege de verwachte ontoereikende capaciteit van de Beneluxtunnel voor 2020. Hierin trekken we samen op met Rijk, Stad en Stadsregio.

Duurzaamheid Bij onze activiteiten worden duurzaamheidaspecten gewogen. Lange termijn groei is alleen maar mogelijk als de omgeving kan rekenen op een havenindustrieel complex dat zich ontwikkelt in balans met het milieu. Begin 2009 ondertekenden wij met Milieudefensie het akkoord ‘Duurzame Maasvlakte’, met afspraken over reductie van uitstoot van 10 % van de totale emissies. Wij dragen bij aan de ontwikkeling van een duurzaamheidindex voor schepen: initiatieven die leiden tot CO2-reductie hebben bij ons hoge prioriteit. Investeren in duurzaamheid doen wij niet alleen. Binnen het Rotterdam Climate Initiative (RCI) investeren we samen met de gemeente Rotterdam, DCMR Milieudienst Rijnmond en Deltalinqs fors in de reductie van CO2. Met het RCI sloten we een convenant om de hoeveelheid opgewekte windenergie in de haven te verdubbelen. Dit komt overeen met energie voor 250.000 huishoudens. We blijven inzetten op verdere duurzame ontwikkeling van onze eigen activiteiten en die van het havengebied.



10

Havenmeester De schone, vlotte, veilige en beveiligde afwikkeling van het scheepvaartverkeer is hoofdonderdeel van de missie van het Havenbedrijf. Door de recessie is het aantal zeescheepsbezoeken in 2009 gedaald met 8,2 % naar 33.352. In 2008 waren er 36.415 scheepsbezoeken. De afwikkeling van de scheepvaart is wederom vlot en veilig verlopen. Er hebben zich zes significante incidenten en/of weersomstandigheden voorgedaan. Een bijzonder moment in 2009 was het binnenbrengen van de MSC Nikita, een schip dat na een aanvaring een veilige plek nodig had. In oktober 2009 is aangekondigd dat René de Vries per 1 maart 2010 de taken overneemt van de huidige (Rijks)Havenmeester Jaap Lems. Na 23 jaar nemen we afscheid van Jaap Lems die op een bijzondere manier invulling heeft gegeven aan het realiseren van een schone, vlotte, veilige en beveiligde haven. Wij danken hem daarvoor hartelijk.

Toekomst Het is een uitdaging om ons marktaandeel te behouden en uit te bouwen. Toch is dat onze doelstelling voor de komende jaren. Na het dieptepunt in het tweede kwartaal 2009 is de overslag weer gestegen en investeringsprojecten lopen door. Het lijkt erop dat de licht stijgende lijn die we sinds medio 2009 in de overslag constateerden zich in 2010 zal voortzetten. De groei van 5,5% die de haven de vijf jaren voorafgaand aan de crisis gemiddeld realiseerde, ligt nog ver van ons. Wij verwachten dat in 2010 Rotterdam de voorspelde bescheiden toename van de wereldhandel volgt en zo bijdraagt aan herstel van de Nederlandse economie. Mede hierdoor kan de overslag weer door de grens van 400 miljoen ton breken. Dat betekent een groei van de overslag met ruim drie procent ten opzichte van 2009. We zullen strak op de beheersing van de kosten blijven letten door slim en efficiënt met onze middelen om te gaan. We gaan ook verder met onze thema’s Ruimte voor groei, Bereikbaarheid en Duurzaamheid. Ook voor de middellange en de lange termijn is de investeringsopgave fors. Tot 2020 verwachten wij ongeveer € 4 miljard te investeren: € 2 miljard in Maasvlakte 2 en € 2 miljard in het bestaande havengebied. 2010 is ook het jaar van gemeenteraadsverkiezingen. Wij kijken uit naar de samenwerking met nieuwe colleges en gemeenteraden in de gemeenten die om ons heen liggen.

Slot Wij sluiten af met dank aan onze medewerkers en de Ondernemingsraad. Met betrokkenheid, inzet en deskundigheid hebben zij zich voor de haven en het Havenbedrijf ingezet en daarmee ieder op eigen wijze een belangrijke bijdrage geleverd aan ‘Samen werken aan wereldklasse’. Havenbedrijf Rotterdam N.V. Rotterdam, 2 maart 2010 Hans Smits


Thessa Menssen


André Toet

11


Haven in het kort Rotterdam, haven van wereldklasse

Rotterdam is het grootste logistieke en industriële knooppunt van Europa. Het havenen industriecomplex strekt zich uit over een lengte van 40 kilometer en meet circa 10.000 ha (exclusief Maasvlakte 2). Met een overslag van 387 miljoen ton goederen in 2009 is Rotterdam verreweg de grootste zeehaven van Europa. Rotterdam dankt zijn positie aan de uitstekende bereikbaarheid via zee, de achterlandverbindingen en de vele bedrijven en organisaties, die in en voor het havenen industrie gebied actief zijn. Samen werken zij aan een haven van wereldklasse. Zie een vereenvoudigd stroomschema van ons havenen industriecomplex in de bijlage.


Verslag van het Havenbedrijf > Haven in het kort

12

Ligging en positie van Rotterdam Het havenen industriegebied van Rotterdam ligt pal aan de Noordzee en is de enige haven in Noordwest-Europa die direct toegankelijk is voor de meest diep stekende schepen. Bovendien biedt de haven een grote verscheidenheid: een breed scala aan marktsegmenten en goederenstromen, hoogwaardige en veelzijdige faciliteiten voor de opslag, overslag en distributie van uiteenlopende grondstoffen en producten. Daarnaast is de (proces)industrie en chemie sterk vertegenwoordigd in Rotterdam. Industriële clusters die op zichzelf lading aantrekken en binden. Met een uitgebreid netwerk aan achterlandverbindingen (binnenvaart, feeder, shortsea, spoor, weg en pijpleiding) verzekert Rotterdam de aan- en afvoer van goederen van en naar de Europese markt – een markt met zo’n 350 miljoen consumenten. De directe toegevoegde waarde van het Rotterdamse havenen industriecomplex bedroeg in 2007 circa € 14,6 miljard. De directe werkgelegenheid van het havencomplex bedroeg in 2007 ongeveer 90.000 personen. Daarnaast genereert de Rotterdamse haven zo’n 56.000 indirecte banen1. Verhoudingen goederensegmenten 2009

Ruwe olie

24,9%

Minerale Olieproducten – en overig nat

26,3%

Droog massagoed

17,2%

Containers

25,9%

Breakbulk

5,7%

In de haven van Rotterdam wordt massagoed (droog en nat massagoed) en stukgoed (containers en breakbulk) overgeslagen. In de figuur wordt de verhouding binnen deze overslag weergegeven. Hierbij is gezien de relatieve omvang nat massagoed onderverdeeld naar ruwe olie en minerale olieproducten inclusief overig nat massagoed. Droog massagoed, containers en breakbulk zijn in de figuur niet verder onderverdeeld. De unieke combinatie van industriële en logistieke voorzieningen maakt dat Rotterdam de grootste Europese aanvoerhaven is van ruwe olie. Dit geldt ook voor de doorvoer van erts naar de Duitse hoogovens in het Ruhrgebied. Bovendien is de haven op de wereldmarkt van minerale olieproducten uitgegroeid tot belangrijke ’handelsplaats’ - onder meer vanwege de beschikbare capaciteit van onafhankelijke tankopslag. Met de bouw van de eerste LNG terminal op de Maasvlakte ontwikkelt Rotterdam zich nu ook als distributieknooppunt in de gasaanvoer voor Nederland en Europa. Er ontstaat een zelfde positie als ’energiehaven’. Dit is het resultaat van de plannen voor de bouw van nieuwe energiecentrales op de Maasvlakte. Daarnaast heeft Rotterdam zich - ook in de huidige crisistijd - bewezen als belangrijkste Europese gateway voor containerstromen. Door de toename van goederenstromen van en naar secundaire havens in Europa versterkte de haven zijn positie als hub in de logistieke netwerken. De ingebruikname van Ultra Large Container Carriers (ULCC’s) op diverse containerdiensten op de route Azië - Europa leverde daar een bijdrage aan. Voor de ontwikkeling van de haven is de toename van bedrijvigheid cruciaal. In het aantrekken van ladingstromen concurreert Rotterdam met andere havens in de Hamburg-Le Havre (HLH)-range. Deze havens bedienen allemaal het achterland van Noordwest-Europa. De concurrentie verschilt sterk per segment. Voor containers zijn Antwerpen en Hamburg de belangrijkste concurrenten; voor kolen is dat Amsterdam, en voor ruwe olie Le Havre en Wilhelmshaven. In de chemiesector geldt een wereldwijde concurrentie. Wordt alleen naar Noordwest-Europa gekeken dan is Antwerpen de belangrijkste tegenspeler. Belangrijke factoren in de concurrentiestrijd zijn: ligging aan diep water, terminals van wereldklasse, beschikbaarheid van ruimte, goede ontsluiting vanwege verschillende achterlandverbindingen (weg, water, spoor, pijpleidingen), kwaliteit van de dienst verlening, kosten en een aantrekkelijk vestigings- en woonklimaat. Beide chemische

1

bron: www.havenraad.nl, gegevens over 2008 en 2009 nog niet bekend



13

complexen zijn echter ook complementair. De petrochemische complexen van Antwerpen en Rotterdam zijn sterk met elkaar verbonden via pijpleidingen en binnenvaart. Rotterdam levert bijvoorbeeld een groot gedeelte van de grondstoffen voor de petrochemie in Antwerpen.

Enkele vooruitzichten middellange termijn Wereldwijde handelsstromen en value chains De industriële productie in Noordwest-Europa is een belangrijke aanjager van internationale goederenstromen. Voor onze haven is met name de olieraffinage, de (petro)chemische en de staalindustrie van belang. Op middellange termijn (vijf jaar) verwacht Havenbedrijf Rotterdam een verandering in de aard van de industriële productie. Dat heeft een belangrijk effect op goederenstromen: minder import van bulkgoederen, zoals ijzererts en ruwe olie. En meer import van halffabrikaten, zoals ruwstaal, minerale olieproducten, chemicaliën en halffabrikaten in containers. De transportindustrie Havenbedrijf Rotterdam verwacht dat de concentratie en verticale integratie van transportbedrijven doorzet. Vooral wegvervoer en expeditie zijn relatief gefrag menteerde sectoren, waar verdergaande consolidatie te verwachten is. Wereldwijde spelers worden daardoor nog belangrijkere klanten van de haven. Duurzame ketens Het belang van CO2-reductie wordt breed erkend. Met als gevolg: veel aandacht voor CO2-emissies in transport, een sector die verantwoordelijk is voor een substantieel deel van de wereldwijde CO2-emissie. Dat is van invloed op de transportketen van verladers, de snelheid van schepen, de structuur van maritieme netwerken en intermodale achterlanddiensten. Het Havenbedrijf Rotterdam speelt een rol in de transitie naar meer duurzaam transport. Internationale economie De wereldwijde economische crisis heeft geleid tot een sterke teruggang van handelsvolumes. Daardoor verwacht het Havenbedrijf Rotterdam de komende paar jaren in de containersector een overcapaciteit, die leidt tot forse concurrentie: tussen rederijen, tussen overslagbedrijven en tussen havens onderling. Op de langere termijn gaan we uit van economische groei en groei van handelsen transportstromen in Noordwest-Europa. Met het oog op bovengenoemde vooruitzichten ontwikkelt het Havenbedrijf Rotterdam lange termijn scenario’s en vertaalt deze naar de best mogelijke invulling van het havenindustrieel complex. Hierbij laten wij ons leiden door onze thema’s Ruimte voor groei, Bereikbaarheid en Duurzaamheid.

Havensamenwerking In juni 2009 heeft het Kabinet de ‘Economische visie op de langetermijnontwikkeling van Mainport Rotterdam; op weg naar een Mainport Netwerk Nederland’ vastgesteld en gepubliceerd. Hieraan hebben wij ook onze bijdrage geleverd. In deze Mainportvisie wordt het grote belang van het Rotterdamse havenen industriecomplex voor de Nederlandse economie benoemd. In de visie wordt kwaliteit als bron van onderscheidend vermogen gepresenteerd. In de Kabinetsvisie is een concrete uitwerking van actiepunten opgenomen, waarbij steeds is aangegeven welke acties de Nationale Overheid dan wel het Havenbedrijf en de overige actoren ondernemen. Deze expliciete vertaling naar afzonderlijke agenda’s en acties is waardevol, omdat wij voor veel van deze ambities (haven samenwerking, de Verkeersonderneming, CO2 opvang en opslag, de nieuwe westelijke oeververbinding) support van de overheid nodig hebben.



14

In de afgelopen periode is er op het terrein van havensamenwerking en netwerk vorming sprake van belangwekkende ontwikkelingen, zowel van Rijkszijde als binnen de havengemeenschap. In de Mainportvisie kiest het Kabinet voor positionering van Rotterdam als centrale hub binnen het Nederlandse haven-logistieke netwerk. In de Tweede Kamer is een breed draagvlak aanwezig voor verzelfstandiging en haven samenwerking, zo bleek bij het debat in september 2009 over de Mainportvisie van het Kabinet. En ook binnen de havenbedrijven van Amsterdam, Moerdijk en Zeeland is de besluitvorming over verzelfstandiging gaande. Tot slot zijn wij met gemeente Dordrecht in gesprek over mogelijke integratie van exploitatie en beheer van de Dordtse zeehaven.



15


Over het Havenbedrijf Samen werken aan wereldklasse

Havenbedrijf Rotterdam is beheerder, exploitant en ontwikkelaar van het Rotterdamse havenen industriegebied. In partnerschap ontwikkelen wij dè Europese haven van wereldklasse. Rotterdam moet zich in onze visie onderscheiden als een kwaliteitshaven. Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen staat hierbij centraal.


Verslag van het Havenbedrijf > Over het Havenbedrijf

16


3.1 Havenbedrijf in het kort Profiel van de organisatie Havenbedrijf Rotterdam is beheerder, exploitant en ontwikkelaar van het Rotterdamse havenen industriegebied. Als naamloze vennootschap (N.V.) hebben wij twee aandeelhouders: gemeente Rotterdam (70 5/6%) en de Staat (29 1/6%).

• •

Bedrijfsopbrengsten Havengelden 274 (x € 1 miljoen euro) Contractopbrengsten 232 Overige opbrengsten 213 Havengelden 274 Contractopbrengsten 232 Overige opbrengsten 213

Investeringsuitgaven projecten

Onze statutaire doelen zijn: ontwikkeling, aanleg, beheer en exploitatie van het havenen industriegebied in Rotterdam; bevorderen van een effectieve, veilige en efficiënte scheepvaartafwikkeling in de Rotterdamse haven en het aanloopgebied voor de kust. Havenbedrijf Rotterdam verhuurt – via langlopende contracten – haventerreinen aan bedrijven, met name aan open overslagbedrijven en de (petro)chemische industrie, waaronder energieproducenten. De belangrijkste inkomstenstromen zijn huur inkomsten en havengelden. Havenbedrijf Rotterdam investeert in de ontwikkeling van nieuwe haventerreinen, met name Maasvlakte 2, in openbare infrastructuur, zoals wegen in het haven gebied, en in klantspecifieke infrastructuur, zoals kademuren en aanlegsteigers. Om de scheepvaart optimaal af te wikkelen, wordt fors geïnvesteerd in een verkeersbegeleidend systeem, verkeerscentrales en patrouillevaartuigen. Bij het Havenbedrijf Rotterdam werken ultimo 2009 in totaal 1.239 medewerkers.

(x € 1 miljoen euro) 350 300 250 200 150 350 100 300 50 250 0 200 2004

2005

2006

2007

2008

2009

150

Investeringen Bestaand Rotterdams Gebied

100

Investeringen Maasvlakte 2

50 0

2004

2005

2006

2007

2008

2009

Havenbedrijf Rotterdam Jaarverslag 2009 Investeringen Bestaand N.V. Rotterdams Gebied

Investeringen Maasvlakte 2


17


3.2 Missie en strategie Partnerschap en aandachtsgebieden Havenbedrijf Rotterdam heeft vanuit haar statutaire doelen – in het bedrijfsplan 2006-2010 – de volgende missie geformuleerd: ‘Havenbedrijf Rotterdam ontwikkelt in partnerschap dè Europese haven van wereldklasse.’ Het Havenbedrijf Rotterdam zet vol in op het doorontwikkelen van het havenen industriecomplex Rotterdam tot het meest concurrerende, innovatieve en duurzame ter wereld. Wij creëren waarde voor klanten door het ontwikkelen van ketens, netwerken en clusters. Om dit te realiseren onderscheidt het Havenbedrijf vier strategische aandachtsgebieden: •

•

•

•

Klant Wij werken als partner samen met onze bestaande klanten. We trekken daarnaast de nieuwe activiteiten en klanten aan die het havenindustrieel complex verder versterken. Gebied en ruimte Wij zorgen voor een efficiënt ingericht havengebied, met adequate openbare infrastructuur. Bovendien streven wij er naar om ruimte te bieden voor groei, door het ontwikkelen van Maasvlakte 2 en (her)structureren en intensiveren van bestaand Rotterdams gebied. Daarnaast kijken wij actief naar mogelijkheden, die zich voordoen buiten Rotterdams gebied. Verkeer en bereikbaarheid Wij zijn verantwoordelijkheid voor een schone, vlotte, veilige en beveiligde scheepvaartafwikkeling in de haven. Daarnaast zijn wij in samenwerking met partners in toenemende mate actief in het verbeteren van de landzijdige bereikbaarheid voor de vier modaliteiten (spoor, weg, binnenvaart en pijpleiding). Omgeving en duurzaamheid Wij investeren met partners in maatschappelijk draagvlak en optimale randvoorwaarden voor een haven die zich wil ontwikkelen. Duurzaamheid, dialoog, arbeid en innovatie zijn daarin belangrijke elementen. Bovenstaande aandachtsgebieden worden geïllustreerd aan de hand van een drietal films over Ruimte voor groei, Bereikbaarheid en Duurzaamheid in ons online Jaarverslag 2009 op www.portofrotterdam.com.



18


3.3 Duurzaam, betrokken en transparant Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen als onderdeel van beleid Het streven is dat al onze activiteiten duurzaam, betrokken en transparant zijn. Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) is daarom een wezenlijk onderdeel van de bedrijfsprocessen en bedrijfscultuur van Havenbedrijf Rotterdam. We willen de haven in balans laten groeien, dus: én Maasvlakte 2 én ruimte voor natuur, én relatief minder vervoer over de weg. Sinds 2006 maakt MVO expliciet onderdeel uit van het beleid. Het uitvoeren van MVO-activiteiten doen wij vanzelfsprekend al veel langer. Met het invoeren van een MVO-beleid en -ambitie en het uitbrengen van een officiële MVO-verklaring in 2006 is het Havenbedrijf Rotterdam de uitdaging aangegaan om duurzaam en betrokken ondernemen in de genen van het bedrijf te krijgen. De verantwoordelijkheid voor het MVO-beleid en -programma ligt bij de Algemene Directie, die deze heeft gedelegeerd aan het hoofd Corporate Strategy. Vervolgens komt MVO terug in de werken gebiedsplannen van de afdelingen.

Duurzaam

•

• •


Duurzaamheid betekent voor het Havenbedrijf Rotterdam het verbeteren van de eigen prestaties én het stimuleren van duurzaam ondernemen in het havenen industriecomplex. Investeren in duurzaamheid is in onze ogen noodzakelijk om draagvlak voor havenactiviteiten te behouden, en daarnaast te kunnen groeien. Havenbedrijf Rotterdam geeft de komende jaren prioriteit aan de aspecten: luchtkwaliteit en klimaat: bijdragen aan het verbeteren van het leefklimaat van omwonenden, het verantwoord benutten van milieuruimte voor economische groei en reductie van CO2-uitstoot; optimaal ruimtegebruik: bestaande ruimte in het havenen industriegebied binnen randvoorwaarden intensief gebruiken; duurzame bereikbaarheid: afname van wegverkeer, meer vervoer per trein en binnenvaart (verschuiving binnen modal split).


19

De ambitie is zowel de duurzaamheidprestaties van de haven als die van onszelf te verbeteren. Voor het versterken van duurzaamheid in onze operationele activiteiten hebben wij voor de periode 2008 - 2010 een aantal duurzaamheidsprojecten benoemd. Enkele duurzaamheidsprojecten zijn naast CO2-reductie van onze eigen bedrijfsvoering, bijdragen aan het Rotterdam Climate Initiative en het mede ontwikkelen van een Duurzaamheidsindex voor de scheepvaart. Lees meer over deze inspanningen in het hoofdstuk ‘Omgeving en duurzaamheid’.

Betrokken In de directe nabijheid van het havenen industriecomplex wonen en werken honderdduizenden mensen. Voor een grote zeehaven is dit een zeldzame situatie, die vraagt om wederzijds begrip. Draagvlak behouden voor onze activiteiten is cruciaal. Zowel werken in, als leven rond de haven moet aantrekkelijk zijn. Voor ons is het daarom belangrijk te investeren in de directe omgeving. Daarnaast vinden wij het een goede zaak om de kennis en kunde van onze medewerkers ook beschikbaar te stellen aan havens in minder ontwikkelde landen. Een voorbeeld is Senegal, waar we meer economische ontwikkeling mogelijk willen maken. In 2009 tekenden we een overeenkomst met de OMVS (Organisation pour la Mise en Valeur du fleuve Sénégal) voor ondersteuning bij het bevaarbaar maken van de rivier de Senegal en het ontwikkelen van de haven van Saint Louis. In 2009 vonden er drie missies plaats met een duur van twee weken. De missies bestonden ieder uit vier specialisten van het Havenbedrijf die ter plaatse specifieke onderzoeksopdrachten uitvoerden. In lijn met ons MVO-beleid voerden de medewerkers deze opdrachten voor de helft in eigen tijd uit. Een ander project dat uiting geeft aan betrokkenheid is de RDM Campus, waar een voormalig havengebied wordt herontwikkeld ten behoeve van een combinatie van leren en werken.

Transparant Transparant houdt in dat we open en duidelijke ambities formuleren én verantwoording afleggen over de bereikte resultaten. Dit jaarverslag is één van de instrumenten om de dialoog met onze stakeholders aan te gaan. Om de transparantie te vergroten hebben wij Ernst & Young gevraagd een oordeel te geven bij zowel de jaarrekening als bij de overige informatie in het jaarverslag. Daarnaast is het toepassingsniveau van de G3 richtlijnen getoetst door Global Reporting Initiative, een non gouvernementele organisatie die wereldwijd standaarden ontwikkelt voor maatschappelijke jaarverslaggeving.



20


3.4 Onze organisatie Structuur Het Havenbedrijf Rotterdam is een niet-beursgenoteerde naamloze vennootschap. Sinds 31 december 2004 voldoet Havenbedrijf Rotterdam aan de eisen die de wet stelt voor het zijn van een ’grote’ vennootschap. Dit betekent dat Havenbedrijf Rotterdam vanaf 21 juli 2008 een structuurvennootschap is. De Algemene Directie heeft de dagelijkse leiding over de onderneming. De onafhankelijke Raad van Commissarissen houdt toezicht op de Algemene Directie en de gang van zaken in de onderneming. De beide aandeelhouders oefenen invloed op de vennootschap uit door middel van de Algemene Vergadering van Aandeelhouders. De bevoegdheden van de Raad van Commissarissen en de Algemene Vergadering van Aandeelhouders zijn vastgelegd in de wet en de statuten. Het organogram van het Havenbedrijf Rotterdam is opgenomen in de bijlage. De stafafdelingen en de commerciële afdelingen leggen verantwoording af aan de President-directeur. Binnen de commerciële afdelingen is onderscheid gemaakt naar marktgebied: Containers, Breakbulk & Logistiek en Procesindustrie en Massagoed. De commerciële afdelingen zijn verantwoordelijk voor het ontwikkelen van het commerciële beleid voor hun eigen markt. Daarnaast werken de afdelingen samen met marktpartijen om de positie als kwaliteitshaven te verbeteren. Naast de commerciële - en stafafdelingen is de President-directeur voorzitter van de Project Board Maasvlakte 2. De directeur Financiën en Informatievoorziening is verantwoordelijk voor financiën en financieringen, informatievoorziening, risicomanagement en (kwaliteit van) besluitvorming rond investeringen. Onder de directeur Infrastructuur & Maritieme Zaken vallen de afdelingen die verantwoordelijk zijn voor uitbreiding en onderhoud van het havenindustrieel complex, de facilitaire afdelingen en de divisie Havenmeester. Deze divisie neemt in het organogram een bijzondere plaats in. Zij voert een groot aantal publiek rechtelijke taken uit, die door het Rijk en de gemeenten Rotterdam, Schiedam en Vlaardingen aan de divisie zijn overgedragen.



21

Kernwaarden en bedrijfscode Het Havenbedrijf Rotterdam hanteert bij het uitvoeren van activiteiten de kern waarden: Betrouwbaar, Ondernemend, Klantgericht, Zorgvuldig en Duurzaam. Deze kernwaarden en andere waarden en normen, onder meer wat betreft integriteit, staan beschreven in de Bedrijfscode van het Havenbedrijf Rotterdam. Met de code laten we zien wie wij zijn, waar we voor staan en wat we belangrijk vinden in het zakelijke en maatschappelijke verkeer. In- én extern! De code bevat richtlijnen die duidelijkheid scheppen over wat wel en niet is toegestaan. Meer over onze kernwaarden en bedrijfscode leest u op www.portofrotterdam.com.

De Corporate Governance Code De Corporate Governance Code is van toepassing op beursgenoteerde onder nemingen. Hoewel het Havenbedrijf geen beursgenoteerde onderneming is, hebben wij ervoor gekozen waar mogelijk en voor ons relevant de bepalingen uit de Corporate Governance Code te implementeren. De principes en best practices van de Corporate Governance Code komen zoveel mogelijk terug in de diverse interne reglementen, zoals het reglement voor de Algemene Directie en het reglement voor de Raad van Commissarissen. Deze en andere reglementen zijn terug te vinden op www.portofrotterdam.com. Conform de Corporate Governance Code hebben wij in een ‘pas toe of leg uit’regeling uitgelegd waarom wij enkele bepalingen minder relevant achten voor het Havenbedrijf Rotterdam. Ook deze regeling is terug te vinden op www.portofrotterdam.com.

• •

• •

Op basis van de geactualiseerde Corporate Governance Code (Frijns 2008) heeft Havenbedrijf Rotterdam alle reglementen nog eens kritisch onder de loep genomen. Met als resultaat voorgestelde wijzigingen in: het reglement voor de Algemene Directie (risicomanagement, Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen); het reglement voor de Raad van Commissarissen (toezicht verhouding Directie met aandeelhouders, Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen, diversiteit samenstelling Raad van Commissarissen); de profielschets Raad van Commissarissen (diversiteit samenstelling); reglement remuneratiecommissie (uitvoeren scenarioanalyses voor bezoldigingsbeleid Algemene Directie, remuneratierapport; leggen van relatie tussen bezoldigingsbeleid en realisatie lange termijn doelstellingen). Ook is een nieuw reglement effectentransacties opgesteld (regels voor het bezit van en transacties in effecten door bestuurders en commissarissen, anders dan die zijn uitgegeven door de eigen vennootschap). De documenten zijn inmiddels in de Raad van Commissarissen besproken en worden in 2010 vastgesteld, ingevoerd en vervolgens op www.portofrotterdam.com geplaatst.

Risicobeheersing Het Havenbedrijf Rotterdam heeft ambities op het gebied van groei, bereikbaarheid en duurzaamheid. Risicomanagement helpt ons een goede balans te vinden tussen de toegevoegde waarde van de investeringen en de bijbehorende risico’s zodat wij onze ambities waar kunnen maken.



22

Bij het beheersen van onze risico’s richten wij ons op het managen van de strategische, operationele, financiële (verslagleggings) en compliance risico’s. De gestandaardiseerde aanpak op basis van COSO ERM stelt ons in staat organisatiebreed risico’s te identificeren, kwantificeren, bespreken en te beheersen. Risico’s, oorzaken, maatregelen en risico-eigenaren zijn vastgelegd in zogenaamde risicolandschappen. De afdeling risicomanagement ondersteunt de organisatie bij de totstandkoming van deze risicolandschappen en bewaakt de kwaliteit van het risicomanagement proces.

Risicoprofiel Hieronder zijn de belangrijkste risico’s en beheersmaatregelen opgenomen. Strategische risicobeheersing In 2009 zijn de strategische risico’s geactualiseerd en is de impactschaal aangescherpt. De hierna volgende strategische risico’s zijn besproken door het interne risicocomité, de auditcommissie en de raad van commissarissen. De belangrijkste strategische risico’s zijn: •

Ruimte voor groei: Het risico dat investeringen in de haven worden vertraagd of afgesteld door dalende inkomsten uit goederenstromen, beperktere investeringsruimte van (potentiële) klanten of weerstand van de omgeving. Om dit risico te beperken, streven wij in ons uitgiftebeleid naar relatief stabiele inkomstenstromen. Wij beoor delen het verwachte rendement en de risico’s van elke investering, zodat optimaal wordt geïnvesteerd in de groei van de haven. Om mogelijke omgevingsweerstand te beperken, overleggen we in een vroeg stadium met relevante belanghebbenden.

•

Bereikbaarheid: Het risico van knelpunten in de bereikbaarheid via de modaliteiten spoor, weg, pijpleiding en binnenvaart door onvoldoende capaciteit en/of kwetsbaarheid. Dit kan op lange termijn de concurrentiepositie van de Rotterdamse haven verslechteren. Preventief zijn programma’s gestart die zijn gericht op het vergroten van de capaciteit en efficiency en het verminderen van de kwetsbaarheid van de infrastructuur. Voor voorbeelden van dergelijke programma’s zie het hoofdstuk Verkeer en Bereikbaarheid.

•

Het risico van (juridische) onzekerheid door de toekomstige omvang en invulling van de milieugebruiksruimte, door onder andere ontwikkelingen in de regelgeving en de ambitie om verder te groeien. Om tegen te gaan dat hierdoor vertraging op kan treden in de uitgifte van terreinen, hanteert het Havenbedrijf beleid gericht op duurzame uitgifte van terreinen. Zie de paragraaf ‘duurzame uitgifte’ voor voorbeelden. Operationele risicobeheersing Vanwege de omvang en het belang van onze infrastructurele projecten, zoekt het Havenbedrijf Rotterdam in de risicobeheersing van projecten continu naar verbeteringen. Ons grootste project is de realisatie van Maasvlakte 2. Hiervoor is in 2009 de contract management organisatie (CMO1) geoperationaliseerd. Deze organisatie houdt voortdurend toezicht op de realisatie van het contract met aannemerscombinatie PUMA. Uitgangspunten hierbij zijn de bepalingen in het contract en continu monitoring van veranderingen, regelgeving en risico’s. De interne accountantsdienst stelde in 2009 de effectieve werking van de beheersactiviteiten van CMO1 vast. In de haalbaarheidsfase van de klantgebonden projecten was behoefte aan meer inzicht in de projectspecifieke risico’s. Daarom heeft het Havenbedrijf een aanpak ontwikkeld en ingevoerd die in een vroeg stadium meer inzicht geeft in de complexiteit, beheersbaarheid en financiële risico’s. In 2010 wordt deze aanpak uitgebreid



23

naar de voorbereidingsfase van projecten en voert de interne accountantsdienst projectaudits uit. Overige operationele risico’s: Op basis van het operationele risicolandschap van 2009 hebben alle afdelingen in het werkplan voor 2010 een risicoparagraaf opgenomen. Financiële en verslaglegging risicobeheersing Door het toenemende belang van sturen op en beheersen van de financiële vermogenswaarden (zoals balansverhoudingen), de financiële stromen, de financiële posities en de hieraan verbonden risico’s, heeft het Havenbedrijf Rotterdam de treasury activiteiten in een aparte afdeling ondergebracht. Het financieringsbeleid is gericht op het afdekken van risico’s tegen aanvaardbare kosten. Voor een beschrijving van rente-, krediet- en valutarisico’s, zie de Jaarrekening. Compliance risicobeheersing In de operationele risicolandschappen zijn compliance risico’s (naleving van weten regelgeving) onderkend en maatregelen geïdentificeerd. Op basis van de opgestelde control frameworks is de naleving van weten regelgeving getoetst. Daarnaast voert de interne accoutantsdienst compliance-audits uit.

Interne risicobeheersings- en controlesystemen Het Havenbedrijf heeft interne risicobeheersings- en controlesystemen om de risico’s te beheersen die de ambities en doelen kunnen belemmeren. In 2009 is het strategisch risicolandschap driemaal geactualiseerd en zijn de operationele afdelingslandschappen minimaal éénmaal geactualiseerd. De belangrijkste strategische en operationele risico’s, beheersmaatregelen en mijlpalen voor 2010 zijn vastgesteld. De monitoring hiervan vindt plaats in de reguliere planning en controlcyclus. Voor de belangrijkste financiële risico’s zijn de beheersmaatregelen frequent op hun werking getoetst. De hieruit volgende verbeteringen hebben ertoe geleid dat de kosten en contractopbrengsten sneller inzichtelijk zijn en financiële middelen efficiënter kunnen worden aangewend.

Managementverklaring

• • •

Rekening houdend met de inherente beperkingen van risicobeheersings- en controlesystemen en de geïdentificeerde verbetermogelijkheden, geven onze interne beheersing- en controlesystemen ons een redelijke mate van zekerheid dat: wij op de hoogte zijn van de mate waarin de strategische en operationele doel stellingen van onze onderneming worden gerealiseerd; de in- en externe (financiële) rapportages betrouwbaar zijn; de organisatie zich toetst aan de van toepassing zijnde wetten en regels. Hoe zorgvuldig onze hier genoemde systemen en maatregelen ook zijn opgezet, zij kunnen nooit absolute zekerheid bieden dat doelstellingen op het gebied van strategie, operationele activiteiten, (financiële) verslaggeving en naleving van wetten en regels altijd en volledig zullen worden bereikt.



24

Behartiging van onze medewerkersbelangen Op verschillende manieren wordt gewaakt over de belangen van medewerkers binnen het Havenbedrijf. Met betrekking tot de beloningsstructuur kent het Havenbedrijf vanaf 1 januari 2004 een eigen Ondernemings-CAO. Begin 2008 is deze voor de periode 1 januari 2008 tot en met 31 december 2009 overeengekomen met de ABVAKABO FNV, de CNV Publieke Zaak en de Onafhankelijke Vereniging. In de bij deze CAO vastgestelde arbeidsvoorwaarden wordt het niveau van het totale arbeidsvoorwaardenpakket zoveel mogelijk in evenwicht gehouden met dat bij de gemeente Rotterdam. De CAO is niet van toepassing op het hoger management. Hiervoor is een aanvullend gestructureerd beloningsbeleid afgesproken, voorzien van te realiseren targets. Deze targets zijn afgeleid van de targets van de Directie. Binnen onze organisatie fungeert een Ondernemingsraad. De Ondernemingsraad vervult de taken overeenkomstig de Wet op de Ondernemingsraden. Er is een goede samenwerking tussen het Havenbedrijf, de vakorganisaties en de Ondernemingsraad. Dit blijkt onder meer uit een goed verlopende implementatie van afspraken en regelingen. Ons Arbo-beleid richt zich op het optimaliseren van arbeidsomstandigheden. In 2009 zijn 12 arbeidsongevallen gemeld met kort durend verzuim. De Arbo-coördinator en de bedrijfsarts handelen dergelijke gevallen af en indien nodig schakelen zij de Arbeidsinspectie in. Het Havenbedrijf heeft vertrouwenspersonen voor ongewenst gedrag en vertrouwenspersonen voor integriteitskwesties. Er zijn totaal 4 vertrouwenspersonen: 3 zijn medewerkers van het Havenbedrijf en 1 is een externe vertrouwenspersoon. Binnen het Havenbedrijf is eens in de zes weken een Sociaal Medisch Overleg. Hierbij bespreken manager, HR-adviseur, bedrijfsarts en bedrijfsmaatschappelijk werker het ziekteverzuim en stellen gezamenlijk vervolgacties vast.

Ontwikkeling van onze medewerkers Het blijvend ontwikkelen van medewerkers is belangrijk om als bedrijf te groeien. In het Bedrijfsplan 2006-2010 is het versterken van de kwaliteit van medewerkers dan ook als specifiek speerpunt benoemd. Het aantal individueel gevolgde opleidingen voor medewerkers blijft toenemen van 190 in 2007, 242 in 2008 tot 310 in 2009. In 2009 zijn 14 coachingstrajecten gestart op het realiseren van bepaalde ontwikkelingsvraagstukken. Binnen Divisie Havenmeester Rotterdam (DHMR) heeft de afgelopen jaren het verandertraject DHMR Future plaatsgevonden. Doelstellingen hiervan zijn: een moderne - meer flexibele - bedrijfsvoering én betrokken medewerkers met plezier in hun werk. DHMR wil graag een professionele en toekomstgerichte operationele organisatie blijven. Hiervoor zijn onder andere de werkwijzen gemoderniseerd, zodat de divisie efficiënter met mensen en middelen kan omgaan. Vorig jaar vond het grootste project in dit traject plaats, namelijk de invoering van functiehuizen binnen de operationele dienst. Medewerkers krijgen hierdoor meer ontwikkelen doorgroeimogelijkheden. Ze kunnen met behulp van gerichte opleidingen groeien in de benodigde competenties van de nieuwe functiehuizen. Havenbedrijf Rotterdam voert een levensfasebewust personeelsbeleid. Het doel is iedere medewerker - ongeacht leeftijd of levensfase - te ondersteunen, zodat zij langer gezond en gemotiveerd door kunnen werken. We doen er zoveel mogelijk aan het werk en de werkplek zo in te richten dat we dit doel halen. Dat werd in 2009 bijvoorbeeld bevestigd door de uitslag van een TNO-belastbaarheidonderzoek



25

onder oudere medewerkers in een risicofunctie. Geen van de vijf onderzochte functiegroepen kent een substantieel bezwarende werkbelasting. Nieuwe medewerkers worden snel wegwijs gemaakt door het volgen van een interne vierdaagse training. Eigen medewerkers verzorgen deze introductie, door het geven van colleges over hun vakgebied. Dit jaar hebben 56 medewerkers deze training gevolgd en daarbij een intern netwerk opgebouwd. Jong HbR is het jongerennetwerk van het Havenbedrijf, dat een platform biedt voor jongeren in de leeftijd tot 35 jaar. Jong HbR zoekt aansluiting bij andere jongerennetwerken van bedrijven in de haven zoals de Jong Havenvereniging, Jong Rotterdam, Jong Van Oord en Jong Rijkswaterstaat. In 2009 hebben zij diverse bedrijfs bezoeken, themabijeenkomsten zoals ‘Hakken in de haven’ en funactiviteiten, waaronder wintersport, georganiseerd.

Medewerkerstevredenheid Havenbedrijf Rotterdam vindt het belangrijk dat medewerkers betrokken zijn bij de organisatie. Daarom meten wij eens in de twee jaar de medewerkerstevredenheid. In het onderzoek van 2008 was de score: 7,2. Op basis van de resultaten hebben we ons in 2009 gericht op de ontwikkeling van medewerkers, het realiseren van een verbeterde samenwerking binnen en tussen afdelingen, en het verkennen van mogelijkheden om beloningen beter aan te laten sluiten op gemaakte prestatieafspraken. In 2010 wordt een nieuwe meting gehouden met als doelstelling een betere score. Ook voor toekomstige medewerkers wil Havenbedrijf Rotterdam een aantrekkelijke werkgever zijn. Daarom meten wij ons imago via het Intermediair Beste Werkgeversonderzoek (voor zowel profit als non-profit). In 2009 is Havenbedrijf Rotterdam als 36e geëindigd – in het totale onderzoek naar de 50 beste werkgevers. We scoorden relatief hoog op betrokkenheid: 7,1. De score voor arbeidsvoorwaarden is lager: 6,3. Op de overall ranking stegen we vier plaatsen (40e in 2008).

Focus op identiteit en teamwerk (FIT) Het Havenbedrijf wil de interne samenwerking verbeteren. We richten het kantoor opnieuw in zodat de inrichting stimuleert tot het delen van informatie, samenwerking en onderlinge betrokkenheid. De herinrichting laat een speelser, lichter, afwisselender interieur zien, met open werkruimten en vergaderruimten. De bestaande kantoor inrichting (wanden, meubilair) is hergebruikt. De eerste evaluatie laat zien dat de medewerkers van mening zijn dat het doel ‘verbeterde samenwerking met collega’s’ wordt bereikt.



26


3.5 Deelnemingen Deelnemingen in het kort Om de doelstellingen te bereiken houdt het Havenbedrijf Rotterdam nationaal en internationaal een aandelenbelang in een beperkt aantal vennootschappen. Denk daarbij aan de dochtermaatschappij Portbase om ketenefficiency in de Rotterdamse haven te bevorderen of het optimaliseren van landzijdig transport via de pijpleidingen van MultiCore en RC2.

• • •

Belangrijke uitgangspunten bij het aangaan van deelnemingen zijn: de deelneming is versterkend aan de kerntaken; de investering voldoet aan de interne rendementsdoelstelling van het Havenbedrijf Rotterdam; wij hebben voldoende invloed op het te voeren beleid van de organisatie waarin wij deelnemen. De deelnemingen vertegenwoordigen ultimo 2009 samen een totale waarde (financiële vaste activa) van € 18,2 miljoen. Een volledige lijst van deelnemingen is opgenomen in de Jaarrekening.

Nederlandse deelnemingen In 2009 is de toetreding van Havenbedrijf Amsterdam in Port infolink B.V. voor bereid. In samenhang hiermee hebben partijen besloten om de handelsnaam van de vennootschap te wijzigen in Portbase. De gemeenteraad van Amsterdam heeft in januari 2010 met de toetreding ingestemd. Naar verwachting zal in het eerste kwartaal 2010 Havenbedrijf Amsterdam toetreden als aandeelhouder. Hiermee geven wij verdere invulling aan onze ambitie om Portbase te ontwikkelen tot nationaal platform ten behoeve van informatie-uitwisseling voor het havenbedrijfs leven. Sinds de oprichting van Keyrail in oktober 2006 is Havenbedrijf Rotterdam medeaandeelhouder (35%), samen met Havenbedrijf Amsterdam (15%) en Prorail (50%). Keyrail is de commerciële exploitant van de Betuweroute, de goederenspoorlijn die loopt van de Maasvlakte in de Rotterdamse haven tot aan de grens met Duitsland bij Zevenaar. Hiermee is Keyrail een belangrijke schakel in een efficiënte afhandeling van de overslag in de Rotterdamse haven naar het Europese achterland. Wij hebben onze samenwerking met Zeeland Seaports (ZSP) in de joint venture Exploitatiemaatschappij Schelde Maas (ESM) in 2009 beëindigd door verkoop van



27

ons aandelenbelang aan ZSP. Met ZSP hebben wij een intentieovereenkomst ondertekend om toekomstige samenwerking in 2010 verder te onderzoeken en uit te werken. In juli van dit jaar heeft de Stichting Rotterdam Port Experience zijn activa verkocht aan Kranendonk Experience Projects. Met de verkoop van de activa is de exploitatie eveneens op genoemde partij overgegaan. Tot slot zijn wij met joint venture partner David Hart Groep overeengekomen dat ons belang in tien van de gezamenlijke vennootschappen wordt overgenomen. De samenwerking in Zevenmanshaven CV blijft vooralsnog bestaan.

Havenbedrijf Rotterdam in het buitenland: PORint Het Havenbedrijf heeft de ambitie om via PORint (Port of Rotterdam International) in de komende jaren een aantal internationale deelnemingen in port management companies’ te verwerven. Vanuit de gedachte dat havens schakels zijn in wereldomspannende logistieke ketens ligt de focus op de gebieden die ladingstromen hebben van en naar Rotterdam.

• • • •

De vier belangrijkste argumenten voor bovengenoemde ambitie zijn: upgrading van onze vaardigheden ten aanzien van verwerven van marktkennis, uitbreiden netwerk en versterken van ons imago als World Class Port; ladingbinding: de activiteiten versterken de commerciële banden met huidige klanten en creëren de mogelijkheid nieuwe klanten te werven; verhoging rendement: de opbrengsten uit buitenlandse deelnemingen versterken onze financiële positie; een bredere basis voor investeringen in innovatie. Het selecteren van potentiële havendeelnemingen gebeurt gestructureerd. Via het ‘Havenanalyse Model’ bekijken wij of een havenproject voldoende interessant is om in deel te nemen. Hierbij schenken wij veel aandacht aan onder meer risico analyse, duurzaamheid en corporate governance. Internationalisering moet bijdragen aan de doelen van het Havenbedrijf. Daarnaast dienen onze initiatieven te passen in de randvoorwaarden van rendement en voldoende zeggenschap. Joint venture in Oman Het Havenbedrijf heeft twee deelnemingen in het Sultanaat van Oman: Sohar Industrial Port Company (SIPC) en Sohar Industrial Development Company (SIDC). Deze joint ventures met Oman zijn gericht op het managen en ontwikkelen van het havenen industriecomplex van Sohar. Inmiddels is ca. 80% van het 2000 hectare omvattende havencomplex verhuurd. In 2009 hebben wij besloten om € 24,1 miljoen in Oman te gaan investeren. Deze investering betreft de realisatie van een bulkterminal voor drie klanten, waarvan de Braziliaanse multinational Vale er één is. Vale is ‘s werelds grootste producent van ijzererts en een klant van de Rotterdamse haven. Voor Vale wordt een steiger voor de overslag van ijzererts gerealiseerd. De basis hiervoor is een langlopend contract voor de overslag van tenminste 30 miljoen ton ijzererts en pellets. Wij voorzien de oplevering van de steiger in het eerste kwartaal 2011.

Overige buitenlandse activiteiten In 2009 zijn de mogelijkheden van potentiële havendeelnemingen onderzocht in: • Brazilië (Suape): masterplan voor de komende 20 jaar; • Maleisië (Sabah) : ontwikkeling van het havenen industriecomplex van Lahad Datu; • India: onderzoek realisatie ‘greenfield’ haven in het noordwesten.



28


Klant Bestaande en nieuwe klanten

Wij werken als partner samen met onze klanten. We trekken activiteiten en klanten aan die het havenindustrieel complex verder versterken. Terwijl de overslag terugliep, is het marktaandeel van Rotterdam in de Hamburg - Le Havre range gestegen.


Verslag van het Havenbedrijf > Klant

29


4.1 Klant in het kort Gerichte keuzes We werken aan het verbeteren van de concurrentiepositie van de haven, met gerichte keuzes voor bepaalde segmenten. We werken samen aan ontwikkelingen bij bestaande klanten en trekken nieuwe klanten aan. De haven heeft dit jaar zijn positie vastgehouden en in enkele ketens kunnen versterken. Rotterdam won marktaandeel mede door samen met de bedrijven in de haven snel en pro-actief in te spelen op de gevolgen van de crisis. Een van de belangrijke ontwikkelingen die Rotterdam sterk maakt voor de toekomst en aantrekkelijk voor klanten, is de blijvende groeiende behoefte aan energie. Het Havenbedrijf zet daarom door met de ontwikkeling van de Rotterdamse haven als ‘Energy Port’. Belangrijke elementen hierbij zijn de focus op overslag van ‘steam coal’ (voor energieopwekking) en biomassa ten behoeve van energiecentrales, en het verwerven van de marktleiderspositie voor overslag van LNG (Liquefied Natural Gas). Ontwikkelingen op dit gebied worden in de volgende paragraaf nader toe gelicht. Daarnaast zetten wij in op nog twee groeiconcepten, te weten ‘Rotterdam Fuel Hub’ en ‘Rotterdam Container Port’. Bij het eerstgenoemde concept ligt de focus op het uitbouwen van de mogelijkheden voor overslag en opslag van minerale olieproducten en het ontwikkelen van infrastructuur tussen terminals en industrie in de haven. Daarnaast zijn onze inspanningen gericht op het behouden van de huidige marktleiderspositie van Rotterdam als bunkerhaven voor zeeschepen. Bij het andere groeiconcept, ‘Rotterdam Container Port’, ligt de focus op het versterken van de positie van dè Container Mainport van Europa. Een belangrijk facet hierbij is de unieke geografische ligging van de haven van Rotterdam in combinatie met de aanwezige en geplande deep sea terminal capaciteit en alle nautische en infrastructurele voorzieningen. Deze factoren maken Rotterdam tot een zeer geschikte haven voor de afhandeling van de nieuwe generatie Ultra Large Container Carriers (ULCC’s). Het ontwikkelen van een breed feeder netwerk in Noordwest Europa met Rotterdam als hub, en het verbeteren en het uitbouwen van de achterlandverbindingen zijn hierbij essentieel.



30

Rotterdam Energy Port In 2009 werd verder gebouwd aan Rotterdam Energy Port: Europees marktleiderschap in gas & power en (bio)brandstoffen. Met de projecten ‘aanvoer LNG uit andere werelddelen’ en ‘productie van elektriciteit en biobrandstoffen’ neemt Rotterdam als energiehaven steeds meer in betekenis toe. Dit is belangrijk voor een schone, betrouwbare, en betaalbare energievoorziening van de haven, de regio, Nederland en Noordwest Europa. In 2008 was al begonnen met de bouw van een LNG Terminal (Gate), twee electriciteitscentrales (E.ON en Maasstroom-InterGen) en twee biobrandstof fabrieken (Abengoa, Neste). In 2009 werd de bouw van nog twee elektriciteits centrales (Electrabel, EnecoGen), een waterstoffabriek (Air Liquide) en een deminwater-fabriek (Evides) gestart. In totaal vertegenwoordigen deze 9 bouw projecten een investeringswaarde van ongeveer € 6 miljard. Verder werd in 2009 een investeringsbesluit voor nog een waterstoffabriek genomen (Air Products). Een groeiende Rotterdam Energy Port betekent in principe ook een toename van de CO2 - uitstoot. Energie uit fossiele bronnen (kolen, gas, olie) leidt in principe tot extra uitstoot van CO2. Het wordt wereldwijd steeds duidelijker dat het broeikaseffect van CO2 in de atmosfeer zal leiden tot klimaatverandering. Het Havenbedrijf is zich zeer bewust van het dilemma; enerzijds groeit Rotterdam Energy Port om aan de alsmaar groeiende energievraag bij bedrijven en huishoudens te voldoen; anderzijds leidt deze groei tot extra CO2 - uitstoot en dus klimaatbedreiging. Daarom doen wij als Havenbedrijf actief mee aan het Rotterdam Climate Initiative (RCI). Het RCI heeft als doelstelling de CO2 - uitstoot in 2025 te halveren ten opzichte van 1990. Lees meer hierover in hoofdstuk Omgeving en duurzaamheid, paragraaf Rotterdam Climate Initiative.



31


4.2 Port marketing Acquisitie, promotie, dialoog De Rotterdamse haven is onderdeel van een wereldwijde logistieke keten (supply chain). Om te weten hoe het Havenbedrijf Rotterdam hierin zijn rol kan vervullen, vinden wij het belangrijk om intensief contact te onderhouden met bestaande klanten in de haven en met potentiële (buitenlandse) klanten, zowel op het gebied van industriële vestiging als scheepvaartbedrijven en verladers. Deze taak ligt vooral bij onze Business Managers, als aanspreekpunt voor een marktsegment. Naast ontvangst van tientallen binnen- en buitenlandse zakelijke delegaties en het verzorgen van algemene presentaties over de haven op ons kantoor in Rotterdam tonen wij, vaak samen met de Rotterdam Port Promotion Council (RPPC), de haven op internationale beurzen en congressen op het gebied van industrie, transport en logistiek (in 2009 bijvoorbeeld de Intermodal-beurs in Sao Paolo en ‘Transport München’). Reizen naar het ‘achterland’ (Europese vasteland) worden meestal georganiseerd door de RPPC. Naast de traditionele achterlandbestemmingen zoals Duisburg, Dortmund, Mannheim en Wenen, zijn ook meer Centraal en Oost-Europese plaatsen bezocht, zoals Boedapest, Boekarest en Constanza. Met betrekking tot de ‘voorland’ (overzeese) reizen gaan onze medewerkers zelf of met een kleine groep havenondernemingen (terminal operators, cargadoors, expediteurs, douane en tax consultants) op stap. In 2009 hebben wij samen met een groep ondernemingen onder meer China en Japan bezocht. Belangrijkste focus van de Japan-reis was het onderwerp Carbon Capture and Storage. In China bezochten we vooral naar Europa exporterende bedrijven. Een belangrijke rol is ook weggelegd voor onze locale vertegenwoordigers (‘Rotterdam Representatives’) die wij in een zevental landen hebben gestationeerd (Japan, China, Brazilië, Rusland, USA, Oostenrijk, Hongarije). Tot slot hebben wij, om op de hoogte blijven van wat speelt bij klanten, ook in 2009 een achttal discussiesessies gehouden met bedrijven uit de haven. In deze zogenaamde ‘(Dial)oog op de Haven’ sessies presenteert de Directie de laatste ontwikkelingen in de haven en gaat de dialoog aan met het bedrijfsleven in de haven.



32


4.3 Havengelden, tarieven Vernieuwde tariefstructuur, eenmalige crisiskorting In mei 2009 zijn wij overgegaan tot een vernieuwde tariefstructuur voor de zee havengelden. Hiermee wordt het mogelijk invulling te geven aan een prijsbeleid per marktsegment. Tegelijkertijd vergroot de nieuwe structuur de transparantie van de tariefstructuur en vereenvoudigt de structuur de uitvoering. Het Havenbedrijf Rotterdam heeft eind 2009 besloten vanwege de economische crisis een eenmalige crisiskorting van 7% voor 2010 toe te kennen. Na correctie voor structurele stijging resulteert dit in een daling van het havengeld met 5% voor 2010. De aanpassing is tot stand gekomen na consultatie van marktpartijen, vertegenwoordigd door Deltalinqs.



33


4.4 Marktontwikkelingen 2009

Verloop overslag Rotterdam (bruto gewicht x 1 miljoen metrische tonnen)

Marktontwikkelingen 2009 algemeen Het totale overslagvolume is uitgekomen op 387 mln ton, een teruggang van 8,1% ten opzichte van het jaar 2008.

120 100 80 60 40 20 0 Q1

Q2

Q3

2007

Q4

Q1

Q2

Q3

2008

Q4

Q1

Q2

Q3

2009

Q4

De scherpe daling in de wereldhandel als gevolg van de financiële en economische crisis die in het derde kwartaal 2008 is ingezet, heeft zich in het eerste kwartaal van 2009 voortgezet. In het tweede kwartaal hebben de volumes zich enigszins gestabiliseerd. Vanaf het derde kwartaal werden de eerste tekenen van een voorzichtig herstel zichtbaar. De wereldwijde crisis heeft zijn weerslag gehad op het overslagvolume van de meeste goederensoorten en in de productievolumes van diverse industriesectoren. De impact verschilt echter aanzienlijk per goederensoort en per industriesector. De overslagresultaten van de vier hoofdsegmenten is in onderstaande tabel samengevat. Voor verdere details zie paragraaf Marktaandeel.

Goederenoverslag Rotterdam*

2009

2008

Verschil in %

(bruto gewicht x 1.000 metrische tonnen)

Massagoed, droog

66.628

94.935

-29,8

198.090

194.003

2,1

264.718

288.938

-8,4

Containers

100.280

106.999

-6,3

Breakbulk

21.959

25.199

-12,9

Totaal stukgoed

122.239

132.198

-7,5

Totaal goederenoverslag

386.957

421.136

-8,1

Massagoed, nat Totaal massagoed

*

Genoemde overslagcijfers zijn inclusief de overslag op terminals aan de noordzijde van de rivier (Hoek van Holland, Vlaardingen, Schiedam); deze overslag betreft voor 2009 c.a. 3,3% van het totale overslagvolume. Het bijbehorende zeehavengeld komt niet aan Havenbedrijf Rotterdam toe en wordt derhalve niet in de financiële verslaglegging meegenomen.



34

Droog massagoed Droog massagoed heeft de grootste krimp moeten incasseren met -29,8%. De overslag van kolen en ijzererts is sterk gedaald in de eerste helft van het jaar als gevolg van sluiting van diverse hoogovens in Duitsland en België. Nat massagoed Nat massagoed heeft daarentegen een groei van 2,1% gerealiseerd, met name dankzij de groei in overslag van minerale olieproducten en de stabiele overslag van ruwe olie. De overslag van minerale olieproducten is gegroeid als gevolg van de centrale rol die de haven van Rotterdam heeft ingenomen als ‘marktplaats’ voor diverse producten. Dit is tevens het gevolg van de uitbreiding in capaciteit door de investeringen in steigers en terminals van de afgelopen jaren. De overslag van ruwe olie is stabiel gebleven als gevolg van de leidende positie die de haven van Rotterdam van oudsher in deze sector heeft. Containeroverslag De terugval in containeroverslag is beperkt gebleven tot -6,3% (-9,7% in TEU, twenty foot equivalent), dankzij een gestaag herstel sinds het dieptepunt in februari. In de containersector hebben de meeste rederijen hun maritieme netwerk van/naar Noordwest Europa sterk aangepast om efficiëntere scheepvaart mogelijk te maken. De haven van Rotterdam heeft kunnen profiteren van deze rationalisatie van lijndiensten door te behalen schaalvoordelen, gunstige ligging en goede doorvoermogelijkheden naar het Europese achterland. Rotterdam heeft vooral veel transhipment lading naar de Scandinavische en Baltische staten kunnen aantrekken. Breakbulk Bij breakbulk ligt de terugval met -12,9% onder het niveau van de totale overslag, maar is naar omstandigheden een redelijk resultaat. De teruggang in dit hoofdsegment wordt vooral gevoeld in de overslag van overig stukgoed (staal, non-ferro, fruit, etc.). Het aantrekken van extra pakketten aluminium heeft een positieve bijdrage aan het overslagresultaat geleverd. De terugval in de RoRo sector is in lijn met de krimp van de diverse Europese economieën, met name die van het Verenigd Koninkrijk.

Verloop marktaandeel H-L-H range (gebaseerd op totale overslag in ton) 40% 35%

Industrie In de industrie toonde de sector chemie een teruggang in productievolume. Dit was vooral het gevolg van het terugvallen van de vraag naar halffabrikaten voor de auto- en bouwindustrie. Toch is deze teruggang voor Rotterdam relatief kleiner dan in andere chemische clusters in Europa. Enkele chemiebedrijven verminderden hun productieniveau, legden fabrieken tijdelijk stil of stelden geplande investeringen uit. Andere chemiefabrieken gingen juist op volle capaciteit draaien, ter vervanging van terugvallende productie elders in Europa. Om dezelfde reden is ook de raffinageindustrie slechts beperkt getroffen.

30% 25% 20% 15% 10% 5%

Marktaandeel Rotterdam heeft zijn marktleiderspositie in de overslag van goederen in de Hamburg – Le Havre (H-L-H) range versterkt tot 36,8%, een stijging van 1,7%-punt ten opzichte van 2008.

0% 2005

2006

2007

2008

2009

Le Havre

Rotterdam

Bremen

Antwerpen

Duinkerken

Hamburg

Zeebrugge

Amsterdam

Wilhelmshaven


De impact van de crisis op de overslag in de betreffende havens ligt hieraan deels ten grondslag. De haven van Rotterdam heeft relatief beter gepresteerd ten opzichte van de meeste andere havens, mede door samen met de bedrijven in de haven snel en pro-actief in te spelen op de gevolgen van de crisis. Daarnaast leidt de grote mate van verscheidenheid in goederenoverslag in de haven van Rotterdam tot spreiding van risico ten aanzien van ontwikkelingen in specifieke marktsegmenten.


35

Marktaandeel Rotterdam in H-L-H range per Hoofdsegment 60 50 40

Nat massagoed In nat massagoed is het marktaandeel van Rotterdam licht gestegen tot 49,3%. In ruwe olie en minerale olieproducten is de positie nog verder versterkt, maar in de overslag van overige nat massagoedproducten is enig verlies geleden. Rotterdam blijft in dat segment overigens wel marktleider.

30 20 10 0 2005

2006

2007

2008

2009

Nat massagoed Droog massagoed Containers Breakbulk

Droog massagoed In droog massagoed blijft Rotterdam marktleider met 32,5% dankzij de dominante positie in overslag van ijzererts. In het kolensegment is het marktaandeel gestegen, ondanks de forse teruggang in overslagvolume. Dit is deels het gevolg van een mijnsluiting in Duitsland, waardoor extra kolen moesten worden ingevoerd via Rotterdam. In het segment agribulk is marktaandeel verloren, met name aan Hamburg. Dit komt door de sterke toename van export van graan via Hamburg, wat het gevolg was van de relatief goede oogsten in Europa. Containers In containers heeft Rotterdam zijn marktleiderspositie kunnen verhogen, mede als gevolg van de effecten van de crisis (zie ook paragraaf Marktontwikkelingen 2009 algemeen). Op basis van overgeslagen tonnen bedraagt het marktaandeel nu 28%. Uitgedrukt in TEU bedraagt dit zelfs 28,9%. Breakbulk In breakbulk tenslotte blijft Rotterdam in de RoRo overslag marktleider met 34,3%, ondanks de terugval in volume. In de overige stukgoedsegmenten heerst een verdeeld beeld, maar over het geheel is een herstel te zien ten opzichte van de terugval in 2008, tot 14,9%.



36


Gebied en ruimte Uitbreiden, intensiveren, herontwikkelen

Ruimte voor groei is belangrijk voor de ontwikkeling van de haven. Wij doen dit door de aanleg van Maasvlakte 2, maar ook door het intensiveren van het bestaand Rotterdams havengebied en de (her)ontwikkeling van (verouderde) kavels en objecten. Wij zorgen voor een efficiënt ingericht havengebied, met adequate openbare infrastructuur. Daarnaast kijken wij actief naar mogelijkheden die zich voordoen buiten Rotterdams gebied.


Verslag van het Havenbedrijf > Gebied en ruimte

37


5.1 Gebied en ruimte in het kort Uitbreiding en vestiging De grond in de haven is grotendeels in handen van het Havenbedrijf Rotterdam, dat uitgeefbare terreinen langlopend aan bedrijven verhuurt. Met aandacht voor een efficiënte inrichting van het havengebied, met transportinfrastructuur, milieukwaliteit en voorzieningen. Wij streven er naar om, gezien de groeiende internationale goederenstromen, ruimte te bieden voor zowel uitbreiding van bestaande klanten als de vestiging van nieuwe klanten. Daarom leggen wij Maasvlakte 2 aan. Daarnaast investeren en herstructureren wij het bestaande havengebied en gaan wij samenwerkingsverbanden aan om grond buiten de Rotterdamse haven te ontwikkelen en uit te geven.



38


5.2 Maasvlakte 2 Nieuw land Direct ten westen van Maasvlakte 1 is het Havenbedrijf op 1 september 2008 gestart met de aanleg van Maasvlakte 2, het landaanwinningproject dat - na bijna twee decennia van voorbereiding - de haven 20% zal vergroten (2.000 ha, waarvan 1.000 ha verhuurbaar terrein). In 2009 zijn conform planning enkele grote mijlpalen behaald: het bestemmingsplan werd onherroepelijk en het nieuwe land werd aangesloten aan het bestaande land (zie verderop in dit hoofdstuk). In 2013 zal naar verwachting de eerste container worden overgeslagen. Maasvlakte 2 beoogt het meest duurzame havengebied te worden. Daarmee wordt een nieuwe standaard neergezet voor het duurzaam en economisch succesvol ontwikkelen van havenen industriegebieden. Het nieuw aan te leggen en in te richten gebied biedt alle ruimte voor duurzame ontwikkeling. Zo is bij het ontwerp gekozen voor de meest compacte vorm, en groeit het aandeel van binnenvaart en spoor (modal shift) in het transport van containers tot 2033 naar onze verwachting flink. Door concrete afspraken hierover in contracten met klanten, gaan chemische bedrijven elkaars restwarmte gebruiken, worden schone vrachtwagens (vanaf 2013 Euro V-norm; vanaf 2016 Euro VI norm) toegelaten (Milieuzone Maasvlakte 1 en Maasvlakte 2) en worden schonere motoren voor binnenvaartschepen gestimuleerd. Kortom een in onze visie optimale balans tussen milieu en economische ontwikkeling. Bekijk ook de film Ruimte voor groei in ons online Jaarverslag 2009 op www.portofrotterdam.com.

Resultaten vergunningen en procedures De aanlegvergunningen waren in 2008 onherroepelijk. In 2009 liepen er nog bodemprocedures op de Natuurbeschermingswet vergunning (Nb-wet) en het Bestemmingsplan van Maasvlakte 2 (BP Maasvlakte 2), die door de Raad van State werden behandeld. Door afspraken met Faunabescherming is het beroep op de Natuurbeschermingswet voor de uitspraak door Faunabescherming ingetrokken, waardoor de Nb-wet vergunning onherroepelijk is. De zitting bij de Raad van State over het Bestemmingsplan Maasvlakte 2 heeft 13 oktober plaatsgevonden, hier waren nog drie appelanten over. Op 4 november 2009 heeft de Raad van State uitspraak gedaan. De beroepen zijn niet ontvankelijk verklaard of afgewezen. Hiermee is het bestemmingsplan onherroepelijk.



39

Omgeving: overeenkomsten en dialoogakkoorden Wij hechten groot belang aan het creëren van draagvlak. Daarom heeft de project organisatie Maasvlakte 2 vanaf de start van het project gewerkt aan het betrekken van de (project)omgeving. De belangrijkste kwesties rond het project zijn zorgvuldig in kaart gebracht. Samen met de betrokken stakeholders is gezocht naar oplossingen voor deze onderwerpen. Hierbij geldt: ‘Samen is Beter’. Met diverse stakeholders zijn ook in 2009 overeenkomsten en dialoogakkoorden afgesloten, die in de afgelopen periode verder zijn uitgewerkt. Enkele zijn inmiddels afgerond. Het merendeel van de overeenkomsten en convenanten is een uitvloeisel van de gekozen aanpak. Deze heeft geleid tot een aantal afspraken waaronder partijen bereid waren af te zien van verdere juridische acties tegen de vergunningen en het bestemmingsplan voor aanleg en gebruik van Maasvlakte 2. De constructieve dialoog met de stakeholders zal door ons worden voortgezet. De akkoorden zijn belangrijk geweest voor het zekerstellen van de aanleg- en bestemmingsfase van Maasvlakte 2. Overeenkomsten waarover we spreken zijn ‘Visie en Vertrouwen’, ‘De Duurzame Voordelta’, de intentieverklaring om te komen tot ‘Convenant Nieuwe Waterweg verbinding’, de intentieverklaring ‘Samenwerken aan een duurzame verbetering van de Calandspoorbrug’, en de afspraken met stakeholders over de opzet van een vogelbeheerplan voor Maasvlakte 1 en Maasvlakte 2. Met Milieudefensie maakten we een afspraak om ons in te spannen de uitstoot van luchtverontreinigende stoffen met 10% extra terug te dringen. Hiervoor zijn de nodige onderzoeken in 2009 gestart. De maatschappelijke en technologische ontwikkelingen staan niet stil. Zeker niet als het gaat om duurzaamheid. Daarom blijft de projectorganisatie Maasvlakte 2, in overleg met stakeholders en de markt, streven naar optimalisatie in de plannen. In 2009 is de organisatie rond de overeenkomst ‘Visie en Vertrouwen’ verder vorm gegeven. De 13 ondertekenaars onderschrijven de dubbeldoelstelling van PMR (Project Mainportontwikkeling Rotterdam) en hebben zich wederzijds verbonden om de komende 25 jaar samen de kwaliteit van de uitvoering van deze doelstelling te monitoren, te evalueren en te bespreken. Mevrouw Sybilla Dekker, oud-Minister van VROM, is hiervan voorzitter. Eind oktober kwam de eerste Tafel van Borging, het brede platform van de vertegenwoordigers van de ondertekenaars van ‘Visie en Vertrouwen’, bij elkaar. • De overeenkomst Duurzame Voordelta Overeenkomst is gericht op het samengaan van natuur en visserij in het Natura 2000 gebied Voordelta (verduurzaming van de visserij). • In 2009 is de intentieverklaring om te komen tot een Convenant Nieuwe Waterwegverbinding afgerond. In juli hebben 17 publieke en private partijen een Bestuurlijk Appèl Oeververbinding ten westen van de Beneluxtunnel ondertekend; in augustus 2009 is dit appèl door Wethouder Vervat aangeboden aan Minister Eurlings. • De intentieverklaring van de Calandspoorbrug behelst afspraken met stakeholders uit de projectomgeving, waaronder de gemeente Rozenburg en Rotterdam en ProRail, over onderwerpen als geluidshinder, verkeersdoorstroming, goede bereikbaarheid van haven en regio en het structureel aanpakken van de (milieu)problemen rond de Calandspoorbrug.



40

Duurzame uitvoering Duurzaamheid is en blijft een belangrijk speerpunt voor Maasvlakte 2. In 2009 is het project een nieuwe fase ingegaan, de planvoorbereiding is afgerond en de bouw van de zeewering gestart. De uitvoering van het contract ‘Zeewering en eerste haventerreinen’ is bijzonder: met een waarde van bijna € 1,1 miljard is het de grootste opdracht die het Havenbedrijf Rotterdam ooit aan een aannemer heeft gegund. In 2009 is samen met de aannemer PUMA het ontwerp van de zeewering van Maasvlakte 2 verder geoptimaliseerd. Dit heeft geresulteerd in een ontwerp met lagere levenscycluskosten en waarin de bestaande blokkendam van Maasvlakte 1 wordt hergebruikt. Tevens is het ontwerp vanuit ecologisch oogpunt verbeterd. Daarnaast is besloten de kades van Maasvlakte 2 toekomstvast te bouwen. De kades worden nu al voorbereid voor eventueel walstroom in de toekomst. Met de uitvoering van dit contract door het consortium PUMA wordt de basis infrastructuur (zeewering, wegen en spoor) aangelegd. Naast de basis infrastructuur worden ook de eerste kades en terreinen aangelegd. Hiervoor zijn al klanten (RWG, APMT en Euromax) gecontracteerd. De eerste fase van de aanleg (tot medio 2010) bestaat uit het aanbrengen van zand; eind 2009 is er 87 miljoen m3 zand gebracht naar Maasvlakte 2 en is het nieuwe land aangesloten aan het bestaande land. Ook worden de nodige ontsluitingswerkzaamheden aan Maasvlakte 1 uitgevoerd om een goed bereikbare Maasvlakte 2 mogelijk te maken. In 2009 hebben deze projecten zich vooral gericht op de bereikbaarheid via de Yangtzehaven. Dit havenbassin, straks de toegang tot Maasvlakte 2, is inmiddels voor een groot deel uitgebaggerd, terwijl de steiger van MOT in 2009 is verplaatst. Daarnaast heeft het project Leidingenpassage Yangtzehaven goede voortgang gemaakt (zie ook hoofdstuk Verkeer en bereikbaarheid, paragraaf Pijpleiding).

FutureLand / naamgeving havens Wij communiceren over (de voortgang van) het project met verschillende doel groepen. In het eerste kwartaal van 2009 vond er, in het licht van de start van de uitvoering, een informatieronde plaats langs de omliggende gemeenten van het project. Daarnaast is regionaal en landelijk de eerste uitgave van het Magazine MV2 verspreid. In april onthulde Koningin Beatrix de namen van de toekomstige havens van Maasvlakte 2, zijnde de namen van de prinsessen. Op 1 mei opende het informatiecentrum FutureLand haar deuren. Eind 2009 hebben meer dan 50.000 mensen het centrum bezocht, waarmee FutureLand voldoet aan de vraag naar informatie over Nederland als Waterbouwland.



41


5.3 Bestaand havengebied Schaarse ruimte goed benutten Om ruimte voor groei te realiseren werken wij, naast uitbreiding van ons gebied (Maasvlakte 2), ook aan het intensiveren en herontwikkelen van bestaand Rotterdams havengebied. Ruimte is schaars. Het verkrijgen van nieuwe ruimte voor bedrijven is hierdoor minder vanzelfsprekend. Bedrijven worden gestimuleerd het ruimtegebruik op de al gebruikte terreinen te intensiveren. Ruimtelijke planvorming gaat vooraf aan concrete projecten. Clustering en meer voudig ruimtegebruik worden ingezet om tot een duurzame en ruimte intensieve haven te komen. Voor de transitiegebieden (Waalhaven Oost en –Zuid, RDM en Maasvlakte 1) wordt op basis van een ontwikkelplan (integrale planvorming) en de (her)ontwikkeling van het gebied aangepakt. Er wordt gewerkt aan gebiedsplannen die het hele havenindustrieel complex dekken. Hierin is het de opgave om binnen de beschikbare milieu- en bereikbaarheidsruimte maximale intensivering te realiseren. Ten slotte wordt samen met de gemeente Rotterdam gewerkt aan vier grote bestemmingsplannen voor het gehele havenindustrieel gebied. Het doel van het bestemmingsplan is het tot stand brengen van een planologische wettelijke regeling. Dit is nodig om voor het plangebied de voorwaarden te scheppen voor de gewenste ruimtelijke ontwikkeling. Met inachtneming van bovengenoemde plannen, investeert het Havenbedrijf Rotterdam in klantspecifieke infrastructuur, zoals kademuren en steigers, maakt het terreinen geschikt voor het beoogde gebruik en creëert het additionele waarde door terreinen aan te passen of uit te breiden. Terreinen kunnen zodoende meer intensief of voor hoogwaardiger activiteiten worden gebruikt. In de volgende paragrafen worden in 2009 bereikte mijlpalen van een aantal actuele projecten beschreven voor ‘Containers, Breakbulk en Logistiek’ en ‘Procesindustrie en Massagoed’.

Investeringen in Containers, Breakbulk en Logistiek Broekman Het terrein gelegen naast de huidige Broekman-All Weather Terminal is door ons geschikt gemaakt voor een capaciteitsuitbreiding door de bouw van een kademuur. Om het optimaliseren van het achterliggende terrein mogelijk te maken werd onder meer de toegangsweg verlegd.



42

Steinweg Al in een eerder stadium is een demping gerealiseerd aan de Mississippiehaven (voormalige Hartelkanaal). Op deze demping wordt een eerste terminal gerealiseerd door de firma Steinweg voor de overslag van brammen (een bram is een staalplaat uit de eerste productiebewerking van ijzererts) van Thyssen Krupp. Stenaline Om de voormalige P&O terminal van Stenaline geschikt te maken voor een nieuwe generatie ferry-schepen is de bestaande kademuur aangepast. Door deze klant specifieke investering kan de smalle Beneluxhaven toch in gebruik blijven als ferry-terminal voor Stenaline. Zonder aanpassing van de kademuur zou de terminal degenereren tot een haven die minder intensief gebruikt kan worden, doordat moderne schepen geen toegang meer hebben tot de haven. Achterland Voorbeelden van projecten die in het achterland zijn geïnitieerd, zijn het Container Transferium in Alblasserdam (zie hoofdstuk Verkeer en bereikbaarheid, paragraaf Weg) en een binnenvaartterminal in Wanssum (Noord-Limburg). In 2009 hebben wij voor beide projecten overeenstemming bereikt met de locale overheden.

Investeringen in Procesindustrie en Massagoed Abengoa Abengoa heeft eind 2009 een biobrandstoffenfabriek in gebruik genomen. Om dit mogelijk te maken is door het Havenbedrijf Rotterdam een steiger gerealiseerd op het terrein van Caldic aan het Calandkanaal. Er zijn afspraken gemaakt over het intensiever ruimtegebruik op dit terrein. Hierdoor is het terrein van Abengoa geschikt gemaakt voor additionele overslag. Electrabel De vestiging van een elektriciteitscentrale van Electrabel is een voorbeeld van intensivering van bestaand gebied, waarbij grond van EMO is terug genomen en uitgegeven aan Electrabel voor de vestiging van een energiecentrale. Na overeenstemming in 2007 tussen het Havenbedrijf Rotterdam, EMO en Electrabel, is Electrabel in mei 2009 gestart met de bouw. Gate Sinds 2008 wordt gewerkt aan de LNG-terminal van het bedrijf Gate op Maasvlakte 1. In goede samenwerking vindt een nauwgezette afstemming plaats van de werkzaamheden op door ons gerealiseerde demping en de werkzaamheden aan de nautische infrastructuur. Het doorgraven van het voormalige baggerdepot Papegaaie bek betekent een intensivering van de gebruiksruimte door de mogelijkheid voor aanlanding van LNG schepen. Odfjell Odfjell Terminals Rotterdam heeft de opslagcapaciteit op bestaand terrein vergroot; als gevolg hiervan ontstond ook behoefte aan meer overslagcapaciteit. Odfjell heeft geïnvesteerd in de bouw van een zeesteiger en het Havenbedrijf Rotterdam heeft geïnvesteerd in een kademuur. Eind 2009 heeft Odfjell deze in gebruik genomen.

Stadshavens gaat door In het Rotterdamse stadshavensgebied liggen op korte én langere termijn kansen voor economische en stedelijke vernieuwing. In Stadshavens Rotterdam werken gemeente en Havenbedrijf samen om havenfuncties en stedelijke functies te combineren. De plannen voor Stadshavens komen in een nieuwe fase. Onze aandacht spitst zich



43

vooral toe op de toekomst van het Waal-/Eemhavengebied, in relatie tot de verwachte groei van de containersector. Waalhaven-Oost en Waalhaven-Zuid moeten geleidelijk tot ‘Port Valley’ transformeren, een service cluster voor de haven met maritieme technische industrie, toeleveranciers zakelijke dienstverlening (kantoren) en een plek voor binnenvaart.

• • • •

Het ontwikkelen van vastgoed is voor het Havenbedrijf Rotterdam waar nodig een middel voor gebiedsontwikkeling. Wij doen dit door op relevante locaties vastgoed te acquireren en te herontwikkelen. In 2009 realiseerden wij de volgende projecten passend in ‘Port Valley’: herontwikkeling Parmentierplein, een modern logistiek centrum op de plek van een vervallen drukkerij; verdere bouw kantorencomplex Port City, aan de Waalhaven Zuidzijde; renovatie van het dokkantoor aan de Heijsehaven; de herontwikkeling van RDM Campus en Droogdok 17 (zie verder onder RDM Campus).

RDM Campus Het Havenbedrijf Rotterdam hecht waarde aan een sterke verbinding tussen stad en haven en ontwikkelt daarom het voormalige RDM terrein. In de afgelopen jaren is de voormalige scheepswerf van RDM getransformeerd in een plek om te werken en te leren: RDM Campus. De oude, indrukwekkende hallen (23.000 m2) herbergen nu les- en bedrijfsruimten. Het gaat hier om (maritieme) technologie, maritieme zakelijke dienstverlening en innovatieve bedrijvigheid voor de bouw, energie en logistiek. Ook wordt hier MBO- en HBO-onderwijs gevestigd in onder andere metaal en logistiek. In oktober 2009 is naast de Hogeschool Rotterdam en het Albeda college door ZKH Prins Willem Alexander het Innovationdock geopend. Dit biedt ruimte voor startende innovatieve bedrijven in relatie tot het onderwijs. RDM Campus wil zich als de place to be presenteren voor de creatieve en innovatieve maakindustrie. In 2009 is het Dokkantoor gerealiseerd ten behoeve van het bedrijf SAIO met opleidingen voor de maritieme - en offshore industrie. De Academie van Bouwkunst heeft zich gevestigd in het voormalige directiekantoor en poortgebouw. Op basis van het inrichtingsplan RDM-terrein is in 2009 een stedenbouwkundig – en beeldkwaliteitsplan uitgewerkt. Specifieke onderwerpen waar wij aan werken voor RDM zijn parkeerbeleid, ontsluiting via openbaar vervoer en vervoer over water. Voor verbetering van de bereikbaarheid van RDM Campus en het dorp Heijplaat is de waterbus Aqualiner in maart 2009 met een halte uitgebreid en is in maart 2009 ook een extra busdienst gaan rijden, de lesexpres (bus 61), voor het vervoer van studenten, bewoners en werknemers. Voor de bereikbaarheid sluit RDM vanaf 2010 aan bij het bereikbaarheidsprogramma Waal/Eemhaven.

Beeldkwaliteit De haven is in eerste instantie een plek waar goed gewerkt moet kunnen worden. Maar het oog wil ook wat, en een haven van wereldklasse moet er in onze visie ook zo uitzien. Een aantrekkelijk havenlandschap is van invloed op ons vestigingsklimaat, en heeft een verhoogde aantrekkingskracht op werknemers, bezoekers en recreanten. De typische havenobjecten zoals tanks, kranen, schepen en infrastructuur geven het havengebied een eigen karakter. Onder de noemer ‘Beeldkwaliteit’ wil het Havenbedrijf Rotterdam dit karakter versterken en het gebied een aantrekkelijker



44

•

•

• •

uitstraling geven. Daarvoor hanteren wij de volgende vier basisprincipes, waarbinnen ook in 2009 een aantal activiteiten is uitgevoerd: architectuur en uitstraling: gebouwen en installaties in lichte kleuren geven een beeld van een innovatieve en duurzame haven waar schoon en veilig gewerkt wordt. Wij voerden basisregels in en reikten het eerste ‘Havenbeeld’ uit aan Euromax; aanpak voor groen en buitenruimte: een rustig straatbeeld door meer eenheid in verhardingsmaterialen en straatmeubilair. Het creëren van beter zicht op de haven activiteiten, door op plaatsen waar lage en/of rommelige (onder)beplanting het uitzicht op de haven belemmert, deze te verwijderen; voorzieningen voor de recreatieve bezoeker: bewegwijzering, ‘panorama’-plekken en fietsroutes; versterken nachtbeeld: een samenhangend lichtbeeld met oog voor veiligheid, hinder, milieu (LED), kosten en onderhoud.

Milieugebruiksruimte Om optimaal gebruik te kunnen maken van de beschikbare fysieke ruimte, is voldoende milieugebruiksruimte voor ons van essentieel belang. Elke ruimtelijke ontwikkeling in het havenen industriegebied wordt geconfronteerd met milieurandvoorwaarden waaraan wordt getoetst.

• •

Momenteel vindt die toetsing op twee niveaus plaats: het niveau van het bestemmingsplan en bijbehorende (plan-)milieu-effectrapportage; in het kader van de milieuvergunning van een bedrijf. Daarnaast vinden ontwikkelingen in de omgeving van het havengebied plaats, die rekening moeten houden met de ontwikkelingen en activiteiten in het havengebied. Denk hierbij aan de beheerplannen voor beschermde natuurgebieden of ontwikkeling van nieuwe woningbouw. Deze ontwikkelingen liggen vaak in elkaars invloeds gebied, resulterend in klachten van burgers in de omgeving over extra hinder, of juist klachten bij het bedrijfsleven over ‘oprukkende woningbouw’ met bijbehorende beperkende maatregelen bij toekomstige uitbreidingen van de activiteiten. Dit heeft in de praktijk regelmatig geleid tot juridische conflicten en beroepen bij de Raad van State. Voor het milieucompartiment geluid hebben we met de bestuurlijke omgeving (Gedeputeerde Staten van de provincie Zuid-Holland en College van Burgemeester en Wethouders van de gemeente Rotterdam) al goede afspraken gemaakt over de benodigde milieugebruiksruimte, uitgedrukt in een wettelijk vastgelegde geluidzone, voor de ontwikkeling van het havenen industriegebied. Hierdoor weet zowel het bedrijfsleven in het havengebied als de (deel)gemeenten rondom het havengebied welke ‘ruimte’ men heeft, nu en in de toekomst. Een dergelijke situatie achten wij op termijn ook wenselijk voor het milieucompartiment luchtkwaliteit/emissies en het compartiment externe veiligheid.

Aanpak bodemverontreiniging In het verleden is door aanwezigheid van industriële activiteiten op tal van plekken in de haven bodemverontreiniging ontstaan. Sinds 1992 hanteren wij een bodembeleid met als doel de bodemkwaliteit van bedrijfsterreinen op orde te brengen en te houden, zodat deze geschikt blijven voor industriële bestemming. In onze uitgifte contracten staat dat terreinen na afloop in hun oorspronkelijke staat moeten worden opgeleverd. Deze aanpak is gebaseerd op een gevalsgerichte aanpak van bodemverontreiniging per bedrijfslocatie.



45

Vanaf 2010 wordt gestart met de monitoring en aanpak van de diepe grondwater verontreiniging (vanaf vier meter onder maaiveld) in het deel van het havengebied dat het meest verontreinigd is. Hiermee wordt voorkomen dat diepe verontreinigingen zich verspreiden buiten de gebiedsgrenzen van het havengebied.

Omgaan met beschermde planten en dieren Wij zijn ons bewust van de unieke en vaak beschermde natuurwaarden die voorkomen in het Rotterdamse havengebied. Zowel de soortenrijkdom als de aantallen soorten zijn bijzonder hoog. Dit is onder andere te danken aan de ligging, in het dynamische estuarium van Rijn en Maas. Omdat het hier een havenen industriecomplex betreft, moet de bedrijfsvoering van de gevestigde bedrijven gewaarborgd blijven. In sommige gevallen, bij de vestiging van een bedrijf of de aanleg van infrastructuur, kunnen bepaalde planten diersoorten niet op de betreffende locatie blijven. Binnen de kaders van de Flora- en faunawet hebben wij voor de Rugstreeppad en de Groenknolorchis generieke ontheffingen verkregen. Voor de Rugstreeppad zijn binnen het havengebied poelen aangelegd en zijn, naar aanleiding van de monitoring in 2008, in 2009 extra zandhopen aangelegd. Voor de zeldzame Groenknolorchis zijn in de leidingstroken in het havengebied plekken gereserveerd waar deze soort zich ongestoord kan ontwikkelen. Voor alle overige activiteiten waarbij natuurwaarden in het geding kunnen komen, zoals bijvoorbeeld beheer- en onderhoudswerkzaamheden, hebben wij onze zorgplicht ten aanzien van beschermde soorten vastgelegd in een gedragscode die in overleg met het ministerie van LNV is opgesteld.

• • •


Kenmerken zijn: een zorgvuldige omgang met beschermde soorten planten en dieren; een bijdrage aan de gunstige instandhouding van beschermde soorten; duidelijk vastgelegde verantwoordelijkheden voor de bescherming van natuurwaarden bij de uitvoering van werkzaamheden.


46


Verkeer en bereikbaarheid Duurzame bereikbaarheid

De Rotterdamse haven kan de grootste zeeschepen accommoderen. Door uitstekende toegang tot het achterland en de Europese markt via binnenvaart, shortsea, spoor, weg en pijpleiding is Rotterdam een belangrijk knooppunt in de logistieke keten. Groeiende overslag leidt tot toename van de benodigde vervoerscapaciteit. Daarom investeren wij in de uitbreiding van infrastructuur en in innovatieve en duurzame vervoersconcepten. Doel: meer goederen over water en spoor en minder over de weg (modal shift). In dit hoofdstuk wordt een beeld gegeven van een aantal grotere projecten die in 2009 mijlpalen behaalden.


Verslag van het Havenbedrijf > Verkeer en bereikbaarheid

47


6.1 Verkeer en bereikbaarheid in het kort De haven duurzaam bereikbaar houden Het Havenbedrijf Rotterdam is verantwoordelijk voor een schone, vlotte, veilige en beveiligde scheepvaartafwikkeling in de haven. Daarnaast is onze organisatie in samenwerking met partners in toenemende mate actief in het verbeteren van de landzijdige bereikbaarheid voor de vier modaliteiten (spoor, weg, binnenvaart en pijpleiding). Om de haven duurzaam bereikbaar te houden zetten wij actief in op samenwerking met de relevante overheden en marktpartijen. Achtergrond is het feit dat niet één partij alle sturing dan wel oplossingen in handen heeft. Overheden hebben een belangrijke rol bij het beter benutten of aanpassen van de infrastructuur en marktpartijen, werkgevers en werknemers kunnen de omvang en het tijdstip van vervoersen verkeersstromen beïnvloeden. Wij participeren in Keyrail (de exploitant van de Betuweroute) en hebben samen met gemeente en Stadsregio Rotterdam en Rijkswaterstaat in 2008 de Verkeers onderneming opgericht. Deze is verantwoordelijk voor het verkeersmanagement in de regio: de wegen in het havengebied en een deel van de A15. Met deze actieve rol dragen wij bij aan de concurrentiekracht van het havenen industriecomplex, omdat de schaarse transportinfrastructuur tussen de haven en het achterland een betere benutting krijgt.



48


6.2 Duurzaam bereikbaar

Modal split 2008* *cijfers over 2009 zijn pas medio 2010 bekend

Wegvervoer

47%

Binnenvaart

37%

Spoorvervoer

16%

Wegvervoer

47%

Binnenvaart

37%

Spoorvervoer

16%

DoelWegvervoer Modal split47% 2033 Binnenvaart Wegvervoer

37% 35%

Spoorvervoer Binnenvaart

16% 45%

Spoorvervoer

20%

Optimaal gebruik modaliteit en verduurzamen transportstromen ‘Duurzame bereikbaarheid’ van onze haven is gericht op het optimaal gebruiken van de diverse modaliteiten en het verduurzamen van de aanwezige transportstromen. Voorbeelden van verduurzaming zijn de toepassing van walstroom voor de binnenvaart, ondersteuning van innovatie in de binnenvaart (als uitwerking van één van de maatregelen in het kader van de Overeenkomst Lucht Maasvlakte 2) en stimulering van de Environmental Ship Index (zie paragraaf Zeevaart). Ook het actief inzetten op meer gebruik van spoor en binnenvaart in het achterlandtransport rekenen wij hiertoe. Dit is vooral relevant voor het achterlandtransport van containers, waar nog een flinke groei van de goederenstromen wordt verwacht. Voor het transport van containers van en naar de Maasvlakte hebben we modal shift doelstellingen ontwikkeld, die ook zijn vastgelegd in de contracten met bedrijven die zich gaan vestigen op Maasvlakte 2: in 2033 is de doelstelling dat het aandeel van het wegverkeer maximaal 35% bedraagt, spoor en binnenvaart nemen dan gezamenlijk 65% van het transport voor hun rekening. In 2008 is het aandeel van het wegverkeer gedaald tot 47% (ten opzichte van 49% in 2007).

Wegvervoer

35%

Binnenvaart

45%

Spoorvervoer

20%

Wegvervoer

35%

Binnenvaart

45% 1.500

Spoorvervoer

20% 1.200

Ontwikkeling Modal split* 900

Voor 2009 zijn op het moment van samenstelling van dit jaarverslag nog geen modal split data beschikbaar.

1.500 600 *cijfers over 2009 zijn pas medio 2010 bekend 1.200 300 (x 1.000 moves) 9000 2006

2007

2008

600 1.500 300 1.200

Wegvervoer 9000 2006

2007

2008 Binnenvaart 600 Spoorvervoer 300 Wegvervoer

2006

2007

0

Binnenvaart 2008 Spoorvervoer Wegvervoer Binnenvaart Spoorvervoer



49


6.3 Zeevaart Environmental Ship Index Als onderdeel van het World Port Climate Initative hebben de havens van Le Havre, Amsterdam, Antwerpen, Rotterdam, Bremen en Hamburg een Environmental Ship Index (ESI) ontwikkeld. De ESI is besproken met belangrijke stakeholders uit de scheepvaartwereld en heeft tot doel milieuvriendelijke scheepvaart te stimuleren. Deelname is vrijwillig. De index identificeert schepen die op emissiegebied (SOx, NOx, PM en CO2) beter presteren dan de huidige voorgeschreven internationale regelgeving. De index kan gebruikt worden door havens, verladers en vervoerders. De ESI formule is getest voor een aantal representatieve schepen. Momenteel wordt de invoering van de ESI onder auspiciën van de International Association of Ports and Harbours voorbereid. Wij willen de ESI gebruiken om reders te stimuleren hun vloot te verduurzamen en schonere brandstoffen te gebruiken door incentives te introduceren in de havengeldtarieven. Lees ook het hoofdstuk Havenmeester voor meer informatie over onze maatregelen om een schone, vlotte, veilige en beveiligde haven te behouden.



50


6.4 Weg Verkeersonderneming De in juli 2008 opgerichte Verkeersonderneming is een goed voorbeeld van een strategisch samenwerkingsverband waarin het Havenbedrijf Rotterdam nauw samenwerkt met Rijkswaterstaat, de gemeente Rotterdam en de Stadsregio. Er moeten drastische maatregelen worden genomen om de haven tijdens de grootschalige verbreding van de A15 bereikbaar te houden. De grootschalige bouwactiviteiten op de 1e en de 2e Maasvlakte verhogen deze noodzaak alleen nog maar. De doelstelling van de Verkeersonderneming is om het aantal auto’s in de spits met 20% te reduceren. Dit door het aanbieden van alternatieven (mobiliteits management) en de doorstroming op de A15 te verbeteren door slim gebruik te maken van de beschikbare wegcapaciteit van de A15 en het wegennet in het havengebied (verkeersmanagement). De Verkeersonderneming wil als slagvaardige regieorganisatie deze doelstellingen realiseren. De belangrijkste resultaten van de Verkeersonderneming in 2009 zijn aanpassing van de verkeerssituatie op het Hartelkruis ten behoeve van een betere doorstroming van het Hartelkruis en de A15 bij de Botlektunnel. Na aanpassing kan naar verwachting 90% van het verkeer sneller en veiliger worden afgewikkeld. Daarnaast zijn panelen geplaatst boven en langs de wegen (A15, N57 en N218) met actuele reisinformatie.

•

•

•

Overige projecten en resultaten van de Verkeersonderneming de deelnemers aan het project ‘Spitsmijden A15’ realiseren onder de noemer ‘SpitsScoren’ vanaf 26 oktober 2009 elke werkdag minimaal 530 spitsmijdingen in de ochtendspits richting haven; op een aantal busbanen in de regio, waaronder die langs de N218, is per 4 mei 2009 een pilot gestart voor medegebruik door bussen en busjes voor collectief bedrijfs vervoer van EMO, P&O Ferries, ECT en EECV, dat tot ongeveer twintig minuten reistijdwinst oplevert; de gebiedsgerichte benadering van bedrijven in de haven is gestart. Doel is per bedrijf, of liever nog per cluster van bedrijven, te komen tot een passende mobiliteitsaanpak. Bekijk ook de film Bereikbaarheid in ons online Jaarverslag 2009 op www.portofrotterdam.com.



51

Container Transferium In 2009 hebben wij belangrijke stappen gezet op weg naar de realisatie van een Container Transferium. In dit concept worden containerstromen gebundeld en per binnenvaartschip vervoerd tussen de zeeterminals op de Maasvlakte en een locatie in het directe achterland van Rotterdam. Doel is het verbeteren van de bereikbaarheid van de containerterminals en het ontlasten van de A15 in het havengebied en daarmee tevens de luchtkwaliteit verbeteren. Concrete ambitie is om structureel 200.000 TEU (een eenheidsmaat voor containers) van de A15 te halen. In juni hebben we een bestuurlijke overeenkomst getekend met het Ministerie van Verkeer & Waterstaat, Provincie Zuid-Holland, gemeente Rotterdam en het Drechtstedenbestuur over de inpassing van het Container Transferium in Alblasserdam. Op dezelfde bijeenkomst is met BCTN (Binnenlandse Container Terminals Nederland) een ‘Memorandum of Understanding’ getekend over de voorgenomen exploitatie van het Container Transferium en een ‘Letter of Support’ door de betrokken marktpartijen.

Nieuwe westelijke oeververbinding Wij voorzien dat een snelle realisatie van een nieuwe oeververbinding voor het havengebied van belang is om voor de toekomst een goede doorstroming op de ruit rond Rotterdam te garanderen. Daarom hebben wij bijgedragen aan de studie ‘Rotterdam Vooruit’ waarin Rijk, provincie en stadsregio samenwerken aan een strategisch masterplan voor een bereikbare regio Rotterdam. Dit heeft geresulteerd in het breed gedragen advies voor een snelle realisatie van een nieuwe westelijke oeververbinding. In oktober 2009 heeft ook de Minister van Verkeer & Waterstaat de noodzaak van de nieuwe westelijke oeververbinding vastgesteld. In de eerste helft van 2010 worden twee tracévarianten uitgewerkt in nauwe samenwerking met de omgeving; medio 2010 zal een voorkeursbeslissing worden genomen om de planuitwerkingsfase voor een van beide varianten (Blankenburgtracé of Oranjetracé) te starten. Wij hebben eind 2009 in een brief aan de minister voorgesteld om samen met andere partners het initiatief te nemen tot versnelde realisatie, waarbij wij in dit proces de leiding willen nemen vanaf de planuitwerkingsfase. Ook hebben we voorgesteld om gezamenlijk te onderzoeken hoe het Havenbedrijf Rotterdam kan bijdragen in het versnellen van de realisatie van de nieuwe westelijke oeververbinding.

Duurzame bereikbaarheid over de weg In het kader van een duurzame ontwikkeling van het havengebied is de verankering van duurzame bereikbaarheid van belang. In 2009 zijn we bij gebiedsontwikkeling gestart met het sturen op beschikbare bereikbaarheidsruimte voor het desbetreffende gebied. Voorbeelden zijn afspraken met bedrijven over goederenvervoer (‘modal shift’) en het actief stimuleren van mobiliteitsmanagement op het gebied van het vervoer van werknemers bij bedrijven. Het Havenbedrijf doet mee aan het Regionaal convenant Mobiliteitsmanagement Rotterdam. Als initiatiefnemer van de Verkeersonderneming hebben wij een voorbeeldfunctie in het nakomen van de hierin opgenomen intenties. Doel is dat per 2013 minimaal 10% van het woon-werkverkeer van onze medewerkers in het stedelijke gebied (Rotterdam Rijnmond) en 40% van het woon-werk verkeer van onze mede werkers in het havengebied-A15 corridor uit de ochtend/avondspits gehaald wordt. Tijdens de filevrije dag van 8 oktober 2009 is het incidenteel thuiswerken gepromoot. Ook wil het Havenbedrijf structureel telewerken mogelijk maken en vastleggen in een regeling; dit is echter nog onderwerp van onderhandeling voor de komende CAO. Op dit moment loopt een onderzoek naar de ‘vergroeningsmogelijkheden’ van onze vervoersmogelijkheden, waarbij naar 3 aspecten wordt gekeken: schone vervoers middelen, milieuvriendelijke alternatieven en tijdstip van reizen.



52


6.5 Spoor Spoorhaven Rotterdam heeft door de aansluiting op de Betuweroute de ambitie om een echte spoorhaven te worden in de komende jaren. Maasvlakte 2 betekent een forse groei van het railgoederenvervoer van en naar de haven. Dit gegeven, in combinatie met de autonome ontwikkeling van het bestaande havengebied en het actievere gebruik van de Betuweroute, zal naar verwachting leiden tot een verviervoudiging van het railgoederenvervoer op de Havenspoorlijn in 2033 ten opzichte van 2008. Om files en milieuvervuiling terug te dringen willen wij het aandeel spoor in de modal split van het containervervoer van en naar de Maasvlakte verhogen van zestien procent in 2008 naar twintig procent in 2033. Een deel van deze groei is in de haven op te vangen door de aanleg van extra railinfrastructuur, zoals emplacementen in de Waalhaven en Maasvlakte. De grootste winst moet echter komen uit efficiëntere processen in de railketen. In december 2009 reden de eerste elektrische locomotieven, voorzien van het Europese spoorbeveiligingssysteem ERTMS, succesvol naar de Maasvlakte. Tot die tijd moest van locomotief worden gewisseld. Een belangrijke mijlpaal, waarvoor enkele jaren intensief en goed is samengewerkt tussen alle belangrijke partijen zoals vervoerders, leveranciers, de overheid en de infra providers.

Samen werken Een goed voorbeeld van samen werken aan wereldklasse betreft onze betrokkenheid bij Keyrail en Prorail. • In 2009 heeft de succesvolle uitrol van het project ‘Ketenregie’ over de gehele intermodale markt van goederenvervoer per spoor in het Rotterdamse havengebied goede resultaten opgeleverd: de punctualiteit steeg in twee jaar tijd van 73% naar 85% van Rotterdam naar het achterland en van het achterland naar Rotterdam zelfs van 58% naar 80%. Ter ondersteuning van de ketenregie is het Spoor Informatiesysteem (SPIN) ontwikkeld om heldere communicatie tussen de partijen te bewerkstelligen. Wij zijn hier, samen met Keyrail, initiatiefnemer en medefinancier • ProRail heeft, in afstemming met Keyrail, met onze organisatie de Integrale Verkenningsstudie Rotterdams Havengebied uitgevoerd. Hierin is onderzoek gedaan naar de invloed van diverse ontwikkelingen in het Rotterdams havengebied, (waaronder de aanleg van Maasvlakte 2) op de spoorweginfrastructuur. Naast aandacht voor procesverbeteringen is gebleken dat voor 2020 de emplacementen Maasvlakte West en Waalhaven uitgebreid dan wel omgebouwd moeten worden. Vervolgstudies



53

zijn inmiddels gestart. Uit de resultaten van de verkenningsstudie blijkt ook dat met behulp van afstemmingsmaatregelen tussen het treinverkeer en de scheepvaart de treinaantallen tot 2020 via de Calandbrug kunnen worden gefaciliteerd. Daarnaast is voor het ontwikkelen van een oplossing voor ná 2020 een project gestart. Het Havenbedrijf wil een groei van het marktaandeel van Rotterdam in de achterlandregio’s realiseren. In 2010 zal de relatie met de terminals in het achterland verder geïntensiveerd worden, om gezamenlijk de keten vanaf Rotterdam naar het achterland te optimaliseren. Eind september ontstonden er ernstige stremmingen als gevolg van een treinongeluk in Barendrecht, waarbij twee goederentreinen en een passagierstrein op elkaar zijn gebotst. Wij betreuren dit incident waarbij een machinist is omgekomen en een machinist zwaargewond raakte.



54


6.6 Binnenvaart Milieukwaliteit en bereikbaarheid In het containervervoer vanuit de totale Rotterdamse haven naar het achterland heeft de binnenvaart een aandeel van 30% (op basis van 2008 overslag in teu). Een binnenvaartschip kan grote volumes vervoeren. Hiermee draagt de binnenvaart bij aan een verbetering van de milieukwaliteit en aan de bereikbaarheid van de haven. Daarom wil het Havenbedrijf dat het aandeel van vervoer per binnenvaart in de toekomst stijgt (zie paragraaf Duurzaam bereikbaar in dit hoofdstuk).Ter bevordering hiervan is onze organisatie gezamenlijk met betrokkenen vergevorderd met de realisatie van een regionaal Container Transferium (zie ook paragraaf Container Transferium). Binnenvaart werd tot nu toe vooral op grote afstanden ingezet. Bij voldoende volume is het binnenvaart-containervervoer ook op kortere afstanden interessant. De economische crisis heeft gezorgd voor daling in de beladingsgraad van de schepen, waardoor de schaalvoordelen van de binnenvaart in een aantal gevallen teniet werden gedaan. Met de verwachte stijgende overslag zal dit zich herstellen.

Ontwikkelingen binnenvaart Eén van de ontwikkelingen in de binnenvaart is de start in juli 2009 van de aanleg van de inland terminal in Alphen aan de Rijn, een gezamenlijk project van Van Uden (terminaloperator), Heineken (leverancier) en het Havenbedrijf (terreinverhuurder). Medio 2010 zal Heineken een groot deel van het exportvolume niet meer over de weg, maar via binnenvaart naar de haven vervoeren. Ook vervoerders van versproducten, die traditioneel overwegend voor wegtransport kiezen, worden in het project ‘Fresh Corridor’ gestimuleerd gebruik te maken van de binnenvaart. Hierbij zijn koelcontainers vanuit het havengebied per binnenvaart naar de regio Venlo vervoerd. De resultaten waren dusdanig positief dat wij nu verder zoeken naar andere achterlandlocaties. Naar aanleiding van een (in 2006) berekend tekort aan afmeervoorzieningen in het westelijke havengebied is het aantal wacht- en ligplaatsen in het westelijke havengebied uitgebreid in het Calandkanaal, de Mississippihaven en de Yangtze haven. In totaal is het aantal wacht- en ligplaatsen voor de binnenvaart in 2009 voor het westelijke havengebied met 18 toegenomen.



55

Daarnaast werd in juni 2009, in samenwerking met Rijkswaterstaat, gestart met de Automatic Identification System (AIS)-pilot, waar 75 binnenvaartschippers aan deelnemen. Doel van het onderzoek is informatie verzamelen over het wacht- en liggedrag in de binnenvaart en het verkrijgen van inzicht in zowel de problematiek als de capaciteitsbehoefte aan wacht- en ligplaatsen.

Schone binnenvaart en walstroom Ook een binnenvaartschip produceert uitlaatgassen. Daarom zijn er maatregelen genomen om deze verder te beperken. In 2009 is een lokale stimuleringsregeling voor schone binnenvaart voorbereid. De regeling stelt gelden beschikbaar aan het Expertise- en Innovatie Centrum Binnenvaart (EICB) ter versterking van bestaande en nieuwe innovaties, die resulteren in een verbetering van luchtkwaliteit en klimaat. Ook voor 2010 en 2011 leveren wij een bijdrage aan het EICB. Vanaf 1 januari 2012 wordt de bijdrage gegenereerd uit een nieuwe heffing voor alle binnenvaartschepen, met uitzondering van schepen zonder voortstuwing en schepen die voor de voort stuwingsmotor voldoen aan CCR fase II emissie-eisen. De regeling is een uitvloeisel van de ‘Overeenkomst lucht Maasvlakte 2’. Op ons initiatief is in de periode mei 2007 tot en met mei 2009 in de Maashaven, met zo’n 150 ligplaatsen de grootste binnenstedelijke binnenhaven van Rotterdam, een nieuw en innovatief walstroomsysteem voor binnenvaartschepen aangelegd en door schippers zo’n 1,5 jaar lang in de praktijk getest. Met dit systeem kunnen schippers zich via GSM en/of internet aan- en afmelden om vervolgens stroom te ontvangen. Ook de afrekening gebeurt volledig digitaal. Het systeem blijkt betrouwbaar en gebruiksvriendelijk en zorgt voor een vermindering van de lokale emissies. Gelet op het succes van de proef is al voor afloop van de proef besloten deze innovatieve walstroomvoorzieningen uit te rollen naar alle overige circa 400 openbare binnenvaart-ligplaatsen in de Rotterdamse haven. De realisatie van de nieuwe voorzieningen is gestart in januari 2010 in het stedelijke gebied Noordereiland. Hierna volgen de andere ligplaatsgebieden in oostelijke richting. Uiterlijk 2012 moeten alle walstroomvoorzieningen operationeel zijn. Om ervoor te zorgen dat de voorzieningen ook daadwerkelijk gebruikt gaan worden, wordt een generatorverbod van kracht op die locaties waar de nieuwe walstroomvoorzieningen aanwezig zijn. Begin 2010 treedt de nieuwe Havenbeheersverordening, waarin dit geregeld wordt, in werking. Het Rotterdamse systeem is opgenomen in een richtlijn van de Nationale Havenraad, die zorg draagt voor landelijke uniformiteit.



56


6.7 Pijpleiding Investeren Transport door leidingen is milieuvriendelijk en veilig. Het verloopt ongehinderd, versterkt de clustervorming tussen bedrijven en vermindert de verkeersbelasting en CO2-emissie. Voor ons zijn dit belangrijke overwegingen om te investeren in deze modaliteit. Het ondergrondse kabel- en leidingennetwerk vormt de verbinding tussen bedrijven onderling binnen het havengebied en petrochemische clusters in ZuidNederland, België en Duitsland. Hierdoor wordt zowel regionaal als internationaal co-siting mogelijk: het gebruiken van elkaars grond-, reststoffen, half- en eind producten. Met circa 1.500 km olie- en chemieleidingen, 800 km nutsleidingen, 2.300 km hoogspanningskabels en vele kilometers dataverbinding is de ondergrondse infrastructuur een belangrijke transportmodaliteit. Leidingen zijn goed voor 33% van het grensoverschrijdende transport vanuit de Rotterdamse haven (2008: 54 miljoen ton, bron CBS). De Rijksoverheid erkent dit belang. In het ontwerp ‘Structuurvisie Buisleidingen’ zijn in 2009 toekomstige leidingstroken voor het vervoer van stoffen zoals aardgas, CO2, olie en chemicaliën vastgelegd, waarvan doorvertaling in lokale Bestemmingsplannen moet plaatsvinden. In 2009 is in onze opdracht onder de Yangtzehaven een technologisch hoogstaand project gerealiseerd: 6 boringen, in diameter variërend van 300 tot 900 mm en een lengte van 1.200 tot 1.450 meter. Voor 2010 zijn twee koelwaterleidingen voorzien om het bij E.ON opgewarmd koelwater te gebruiken om bij Gate het LNG te verwarmen, waarna het afgekoelde koelwater weer wordt geretourneerd aan E.ON.

Pijpleidingprojecten MultiCore Onze organisatie zet zich in voor transport door leidingen met MultiCore, een gezamenlijke onderneming van het Havenbedrijf (75% en Vopak Chemie 25%). MultiCore heeft een ondergrondse leidingenbundel van 4x20 km tussen Europoort, Botlek en Pernis waarvan bedrijven gebruik kunnen maken. Per 1 januari 2009 is het contract met Abengoa voor transport van bio-ethanol geëffectueerd. Verder is in 2009 overeenstemming bereikt over huur van een leidingsectie met Shell Chemicals. Het aantal verhuurde kilometers leiding groeit hiermee naar 65 (= 80%). Het Havenbedrijf Rotterdam en Vopak werken aan een business case voor een nieuwe bundel met in totaal 120 km pijpleidingen tussen Pernis en Maasvlakte.



57

CO2 – pijpleidinginfrastructuur Onder de vlag van het Rotterdam Climate Initiative hebben wij in 2009, samen met bedrijven, een business case voor een CO2 -infrastructuur opgeleverd. De conclusie is dat voor de realisatie van grootschalige infrastructuur voor transport en opslag van CO2 omvangrijke investeringen nodig zijn, die niet kunnen worden gedekt uit de huidige waarde van CO2, zoals bepaald door het emissiehandelssysteem. Het zal een gezamenlijke inspanning van bedrijven, overheden en de financiële sector vragen om deze infrastructuur haalbaar te maken. Hierover kunt u meer lezen onder Rotterdam Energy Port (zie hoofdstuk Omgeving en duurzaamheid, paragraaf duurzaamheid).



58


Omgeving en duurzaamheid Duurzaam en dialoog

In partnerschap investeren in maatschappelijk draagvlak en optimale randvoorwaarden voor een haven die zich wil ontwikkelen. Duurzaamheid, dialoog, arbeid en innovatie zijn daarin belangrijke elementen.


Verslag van het Havenbedrijf > Omgeving en duurzaamheid

59


7.1 Omgeving en duurzaamheid in het kort Draagvlak en dialoog In de directe nabijheid van het havenen industriecomplex wonen en werken honderdduizenden mensen. Voor een grote zeehaven is dit een zeldzame situatie, die vraagt om wederzijds begrip. Draagvlak creëren voor onze activiteiten is cruciaal om te kunnen werken aan optimale randvoorwaarden voor het bedrijfsleven en voor een haven die zich wil ontwikkelen. Het Havenbedrijf is ervan overtuigd dat onze organisatie zich blijvend moet inzetten om de haven sterk en de omgeving leefbaar te houden. Dit zien wij terug in de toenemende aandacht voor duurzaamheid bij burgers, maatschappelijke organisaties (NGO’s), kapitaalverschaffers en havengebruikers. Zij vragen van ons meer inspanningen om onze eigen duurzaamheidsprestaties en die van het havenen industriecomplex te verbeteren. Duurzaamheid betekent voor het Havenbedrijf Rotterdam zowel het verbeteren van de eigen prestaties als het stimuleren van duurzaam ondernemen in het havenen industriecomplex. Verduurzaming hiervan heeft invloed op productieketens en transport in de hele wereld. Het Havenbedrijf Rotterdam blijft in dialoog met haar omgeving. Wij volgen de regionale (Rijnmond), landelijke (Den Haag) en Europese (Brussel) dossiers die van belang zijn voor de ontwikkeling van de Rotterdamse haven. Door de Wereldhavendagen, met jaarlijks honderdduizenden bezoekers, wordt een levendig platform gecreëerd waarop haven en omgeving met elkaar kennis maken en de band verstevigen. Ook het in 2009 geopende FutureLand bij Maasvlakte 2 draagt daartoe bij. Daarnaast ondersteunt het Havenbedrijf Rotterdam onderwijsinitiatieven in zijn rol als intermediair om de aansluiting tussen vraag (bedrijven in de haven) en aanbod (werknemers) te verbeteren. En spannen wij ons in om het innovatieklimaat in de haven te verbeteren.



60


7.2 Duurzaamheid Verbetering op drie fronten Binnen het centrale thema ‘Duurzaamheid’ is, gerelateerd aan het gebruik van het havenen industriecomplex, de prioriteit gelegd bij de aspecten ‘optimaal ruimtegebruik’, ‘duurzame bereikbaarheid’ en ‘luchtkwaliteit en klimaat’. Het Havenbedrijf kan op 3 fronten een verbetering op het gebied van duurzaamheid bereiken, met een wisselende impact op het bijbehorende effect: Havenbedrijf-

Bedrijvigheid

bedrijfsv oering

Haven- en

Keten

industriecomplex invloed:

invloed:

invloed:

hoog

redelijk

beperkt

effect:

effect:

effect:

beperkt

redelijk

hoog

Veel van onze activiteiten met effect op de keten ziijn ondergebracht in hoofdstuk Verkeer en bereikbaarheid (paragraaf Duurzaam bereikbaar), het hoofdstuk Havenmeester (Safety Environment Index) en het hoofdstuk Verkeer en bereikbaarheid, paragraaf Zeevaart (Environmental Ship Index).

•

•

•


Het Havenbedrijf wil een leidende rol spelen in het verbeteren van de duurzaamheidsprestaties in de havenindustrie door: te zorgen voor een minimale footprint van de Havenbedrijf-activiteiten (o.a. door duurzame brandstof voor schepen van het Havenbedrijf en duurzame inkoop van kantoorartikelen); actief te investeren in vermindering van de milieubelasting van havenactivteiten, bijvoorbeeld door reductie van het aandeel wegverkeer van/naar de haven, door in te zetten op de afvang en opslag van CO2 bij energiecentrales en raffinaderijen in het havengebied en door het geven van korting voor schone schepen; actief in te zetten op het aantrekken van duurzame economische activiteiten in het havengebied, zoals overslag van biomassa, windenergie, productie van tweede generatie biobrandstoffen.


61

Duurzaamheidsindex In ons bedrijfsplan is opgenomen dat wij een eigen duurzaamheidsindex ontwikkelen. De basis voor de index zijn de 3 P’s van duurzaamheid: Planet, People en Profit. Voor het onderdeel Planet was vorig jaar reeds bekend welke onderdelen worden opgenomen. Voor de delen Profit en People is in 2009 gekozen welke indicatoren in de index worden opgenomen (zie tabel).

Planet

Onderdeel Index

Wat in de index, hoe ‘meten’

CO 2-footprint

Footprint Havenbedrijf Rotterdam Doel: 35% reductie jaar 2011 tov 2007 2007: 33.043 ton 2008: 29.094 ton (-12%)

Duurzaam vastgoed

CO 2-reductie tov bouwbesluit - doel: 25% reductie. Toepassen eigen beleid / Greencalc.

Duurzame inkoop

Meten toepassen duurzaamheid inkoop. Doel: Op termijn wordt in 100% van de grote inkooptrajecten (> €150.000,-) specifiek lucht en klimaat als criterium meegenomen.

Duurzame uitgifte

Meten of duurzaamheid is toegepast in uitgifte, conform (concept) beleid. Doel: 60% (2009), 100% (op termijn).

People Profit

MTO

Overall score MTO onderzoek, 2008: 7,2

Beste werkgevers onderzoek

Positie op de lijst BWO, doel 2009: 37, score 2009: 36

Rendement op werkzaam

ROCE

vermogen (ROCE)

doel: 8,5%-8,55% (Bedrijfsplandoel) 2008: 9,2%, 2009: 7,8%

Onderstaand wordt per onderdeel met betrekking tot duurzaamheid de stand van zaken nader toegelicht. De onderwerpen Medewerkerstevredenheidsonderzoek en Beste Werkgeversonderzoek hebben wij ondergebracht in het hoofdstuk Over het Havenbedrijf, paragraaf Medewerkerstevredenheid. Het onderwerp ROCE is terug te vinden in het hoofdstuk Financiën, paragraaf Financiering.

CO2-footprint van het Havenbedrijf Rotterdam Het Havenbedrijf Rotterdam heeft de ambitie uitgesproken tot een CO2- neutrale bedrijfsvoering te komen per 1 januari 2012. Dit moet worden bereikt door een reductie met tenminste 35% en compensatie van de resterende emissies. De jaarlijkse footprint is een belangrijk instrument voor monitoring en input voor selectie van mogelijke (aanvullende) reductiemaatregelen. In 2009 hebben wij ons CO2- emissie rapport opgesteld over de activiteiten in 2008 met als uitgangspunt de ISO 14064-standaard, afkomstig van het Greenhouse Gas (GHG)-protocol. Deze standaard maakt onderscheid in 3 categorieën: de directe emissie (scope 1), de indirecte emissie (scope 2) en andere indirecte emissies (scope 3). In scope 3 rapporteren wij, evenals voor 2007, over de emissie in verband met baggerwerkzaamheden en aanleg kademuren. Voor volgend jaar verwachten wij de rapportage uit te breiden met andere bouwactiviteiten. Nu we voor de tweede keer ervaring hebben opgedaan met het verzamelen van relevante gegevens, en in samenwerking met andere havens internationaal een guideline hebben opgesteld voor CO2- footprinting in havens, blijkt dat er veel komt kijken bij het opstellen van de footprint. De internationale ISO-normen bieden slechts een raamwerk waarbinnen belangrijke keuzes moeten worden gemaakt. Het gaat niet alleen om de uitkomst (het getal) maar veel meer om het proces waarop het resultaat tot stand is gekomen. Wij zullen dan ook de komende jaren de gehanteerde



62

indicatoren, het proces van de gegevensverzameling en de analyse van de uitkomsten verder professionaliseren om zinvolle en ‘harde’ conclusies te kunnen trekken over onze prestaties op CO2-gebied. In figuur 1 is de CO2 footprint over de activiteiten in 2008 in vergelijking met de footprint over 2007 weergegeven. In tabel 1 is de CO2-footprint (en de onderverdeling in scope 1, 2 en 3) getalsmatig weergegeven. Gezien de hiervoor genoemde ontwikkelingen van de footprint dienen de hierbij gepresenteerde cijfers als indicatief te worden beschouwd. Daar waar voor het inzicht noodzakelijk zijn vergelijkende cijfers aangepast aan meer betrouwbare opgaven die wij in 2009 en 2010 hebben ontvangen over de feitelijke situatie in 2007. Figuur 1: CO2-footprint Havenbedrijf Rotterdam

Tabel 1

25.000

tCO 2eq

tCO 2eq

20.000

2008

2007

8.969

8.962

15.000 10.000

Scope 1: Directe emissies

5.000

Scope 2: Energie indirecte emissies

4.294

3.937

0

Scope 3: Overige indirecte emissies

15.831

20.144

Totaal (scope 1,2 EN 3)

29.094

33.043

Scope 1:

Scope 2:

Scope 3:

Directe emissies

Energie indirecte emissies

Overige indirecte emissies 2008 2007

In totaal daalt de footprint met 3.949 tCO2eq van 33.043 in 2007 naar 29.094 in 2008. De daling wordt met name veroorzaakt door daling in scope 3. De daling is fors doordat in 2008, in tegenstelling tot in 2007, geen diepwand kademuren zijn aangelegd. Voor wat betreft scope 2 (indirecte emissie door verbruik elektra en stadsverwarming) treedt een stijging op ten opzichte van 2007. Dit wordt met name veroorzaakt door stijging van emissie ten gevolge van meer gebruik stadsverwarming, toe te rekenen aan de strengere winter van 2008. Daarnaast stijgt de uitstoot door hoger elektriciteitsverbruik op het nautisch service center. Met betrekking tot scope 1 (directe emissie van voertuigen, vaartuigen, en verwarming gebouwen) is de emissie nagenoeg gelijk aan 2007. Binnen scope 1 treedt een aantal mutaties op die elkaar opheffen. Een grote mutatie betreft de daling van de emissie bij de eigen vloot. Hier lijken de resultaten van het ‘groene vloot programma’ (met name het programma Voortvarend Besparen) vruchten af te werpen. Daarnaast is het gasverbruik van gebouwen gestegen ten gevolge van de strengere winter van 2008. Met betrekking tot voertuigen treedt een kleine daling op door het rijden van minder kilometers.

Duurzaam vastgoed Onze organisatie heeft in juli 2008 het convenant duurzaam bouwen voor Rotterdam mede ondertekend en zich gecommitteerd aan de ambitie om bebouwing te realiseren die 25% minder CO2 uitstoot dan het huidige Bouwbesluit toestaat. In 2009 hebben we voor drie gebouwen de bijdrage aan duurzaamheid laten uitrekenen met het programma GreenCalc+. De gebouwen die zijn berekend zijn de kantoor gebouwen Port City 2 en 3 en Droogdok 17 op het RDM-terrein. Binnen het Port City project hebben we gekozen voor een collectief energieconcept in de vorm van een koude- en warmte-opwekkingsinstallatie. In deze methodiek wordt het energiegebruik wel meegenomen, maar is niet expliciet een CO2-reductie te bepalen. De relatie tot



63

het convenant (en de beloofde CO2-reductie) en de manier van ‘meten’ van de duurzaamheidsprestatie wordt volgend jaar verder uitgewerkt.

Duurzame inkoop Duurzaam inkopen is belangrijk om de gestelde ambities te kunnen waarmaken. Duurzaam inkopen is vertaald als ‘het bewust en structureel expliciet maken van duurzaamheidsaspecten in het inkoopproces met als doel een significante bijdrage leveren aan het bedrijfsbeleid en aan de maatschappij als geheel’. Wij willen ons met de inkoop van goederen, werken en diensten vooral richten op de eigen inkoopactiviteiten met de focus op luchtkwaliteit en klimaat. In 2009 is gestart met het uitvoeren van een tweetal pilots die kunnen worden uitgebreid naar het totale inkoopvolume. In 2009 zijn bij negen van de elf grotere aanbestedingen duurzaamheidaspecten opgenomen. Hierbij valt te denken aan schone vaartuigen (eisen aan zwavelgehalte van dieselolie en milieuverklaring leverancier), energie-inkoop (eisen aan groene stroom), beschoeiinghout (eisen aan FSC-hout) en walstroominstallaties (eisen stellen aan energie/ CO2).

Duurzame uitgifte

• • •

• • •

In 2009 is meer ervaring opgedaan met het toepassen van de duurzaamheidscriteria bij vestiging van klanten in het havenindustrieel complex. Doel voor 2009 was dat in 60% van de gronduitgiften duurzaamheid werd meegenomen. Gebleken is dat hoe eerder in het uitgifteproces het onderwerp expliciet benoemd en meegenomen wordt, des te beter de aanwezige potenties benut kunnen worden. Vanaf juni 2008 t/m eind 2009 zijn 92 projecten gestart gericht op herontwikkeling en uitgifte van terreinen. Hiervan hebben 15 projecten betrekking op herontwikkeling van het RDM-gebied. Voor dit gebied is een integrale duurzaamheidsambitie bepaald. De inzet is om het RDM-gebied duurzaam te ontwikkelen met een minimale CO2- reductie van 30% door implementatie van onderstaande maatregelen (op hoofdlijnen): duurzaam (ver)bouwen implementeren: Energie Prestatie Coëfficiënt eisen/hanteren < 0,82 (gebouwen en openbare ruimte/oevers); installatie van warmtepompen in de gebouwen; mogelijkheden in de openbare ruimte: uitwerken en stimuleren van energie innovaties door bedrijven (elektrisch vervoer, openbare verlichting, openbare ruimte, e.d.). Van de resterende herontwikkelings- en uitgifteprojecten is één project specifiek gericht op een modal shift van weg naar binnenvaart en zijn drie projecten specifieke duurzaamheidsprojecten. Dit zijn: verkenning mogelijkheden walstroom bij RoRo-terminals; stoompijp Botlek; verkenning mogelijkheden CO2 verzamelnet. Op basis van bovenstaande kan geconcludeerd worden dat in 20% van de herontwikkeling en uitgifte projecten duurzaamheid al meegenomen wordt. De ‘formele’ toetsing van de doelstelling van 60% kan pas plaatsvinden als de projecten in de uitvoeringsfase komen.



64


7.3 Rotterdam Climate Initiative Betrokkenheid Het Havenbedrijf Rotterdam is partner van het Rotterdam Climate Initiative (RCI), een samenwerkingsverband van gemeente Rotterdam, Havenbedrijf Rotterdam, Ondernemersorganisatie Deltalinqs en DCMR Milieudienst Rijnmond. RCI maakt via de gemeente Rotterdam deel uit van de C40 Climate Leadership Group, een groep wereldsteden die het voortouw neemt in de aanpak van de klimaatverandering. Rotterdam is hiervoor uitgenodigd vanwege het omvangrijke havenen industriecomplex. De C40 Group werkt nauw samen met het Clinton Climate Initiative. De ambitieuze doelstelling van RCI is om de CO2-uitstoot in 2025 te halveren ten opzichte van 1990, bij een groeiende Rotterdam Energy Port. In 1990 was de CO2 - uitstoot in Rotterdam 24 miljoen ton (momenteel bijna 30 miljoen ton) en zonder CO2 reductiemaatregelen zou dit oplopen naar 46 miljoen ton in 2025. De ambitie is dus een totale jaarlijkse reductie van 34 miljoen ton CO2; 46 miljoen ton minus 50% van 24 miljoen ton. Onze betrokkenheid bij het RCI is op 1 januari 2009 versterkt door de benoeming van een projectdirecteur haven voor het RCI. Deze functionaris is in dienst van het Havenbedrijf Rotterdam en vertegenwoordigt ons in het managementteam van RCI, het dagelijks bestuur. Het actieprogramma van RCI is gebaseerd op 5 pijlers. De activiteiten van het Havenbedrijf Rotterdam vallen onder de pijlers ‘Rotterdam Energiehaven’ en ‘Duurzame Mobiliteit’.

Rotterdam Energiehaven • • •

Binnen Rotterdam Energiehaven wordt ingezet op drie soorten maatregelen: energie efficiency (wat je bespaart, leidt ook niet tot uitstoot van CO2) duurzame energie (vervangt CO2 - uitstoot van fossiele energie) CO2 - afvang en - opslag (de CO2 - uitstoot van fossiele energie uit de atmosfeer houden). Energie efficiency Op het gebied van energie efficiency werkt het Havenbedrijf Rotterdam samen aan een pijpleidingsysteem voor uitwisseling van stoom tussen bedrijven. Hierover kunt u meer lezen onder hoofdstuk ‘Verkeer en bereikbaarheid’, paragraaf Pijpleiding.



65

Duurzame energie Het Havenbedrijf Rotterdam initieert het gebruik van duurzame energie. In samenwerking met Deltalinqs onderzoeken wij de toepassingsmogelijkheden van zonne-energie bij vooral de distributiebedrijven. In september 2009 is een ‘Convenant realisatie windenergie in de Rotterdamse haven’ getekend: in de periode 2009-2020 moet het in de haven opgestelde windvermogen van 151 MW zijn verdubbeld naar 300 MW. Daarnaast is in onze opdracht een studie uitgevoerd naar de mogelijkheden van het plaatsen van windturbines direct voor de kust in het zoekgebied Hoek van Holland- Goeree Overflakkee. Zie ook de film ‘Duurzaamheid’ over windenergie op onze website. CO2 –afvang en –opslag Zelfs bij maximale inspanningen op het gebied van energie efficiency en duurzame energie zal de CO2 - reductiedoelstelling van het Rotterdam Climate Initiative alleen worden gehaald, als ook wordt ingezet op CO2- afvang en - opslag (Carbon Capture & Storage, CCS). Het idee van CCS is eenvoudig: filter de CO2 uit de rookgassen van de fabrieken, stop het in een pijpleiding of een schip en breng het naar lege gasreservoirs, waar de CO2 wordt geïnjecteerd voor blijvende opslag. Maar de uitvoering is complex en kostbaar, en de technologie voor afvang van CO2 is nog in ontwikkeling. Onder onze leiding is samen met zeven bedrijven – Gasunie, EBN, Taqa, Wintershall, OCAP, Stedin, GdF/Suez – een businesscase opgesteld voor een pijpleidingnetwerk voor transport van CO2 naar lege gasreservoirs onder de Noordzee. RCI heeft deze business case in haar CCS-rapport opgenomen, dat in september 2009 werd uitgebracht. E.ON en Electrabel, die beide een kolen/ biomassacentrale op de Maasvlakte bouwen, willen samen een grootschalige demofabriek voor CO2- afvang op de Maasvlakte realiseren, en de CO2 offshore in een gasveld opslaan. De Europese Unie geeft dit project € 180 miljoen subsidie. Met dit project kan een eerste stap worden gezet naar realisatie van een pijpleidinginfrastructuur voor common carrier transport van CO2 in en vanuit de haven van Rotterdam. Hiermee geven wij vorm aan de ambitie om CO2- hub voor NoordwestEuropa te worden.

Duurzame mobiliteit Om ‘Duurzame Mobiliteit’ te bevorderen heeft het Havenbedrijf Rotterdam een programma opgezet om zowel het eigen wagenpark als de eigen vloot te vergroenen. Bij de eigen vloot lijken de resultaten van ‘het groene vloot’-programma (met name het programma ‘Voortvarend besparen’) vruchten af te werpen. Het Havenbedrijf Rotterdam heeft daarnaast sinds 2008 een convenant, waarin is afgesproken om alle service verlenende vaartuigen in het havenindustrieel complex te laten varen op zwavelarme brandstof. Het wagenpark van het Havenbedrijf Rotterdam wordt omgevormd naar gebruik van duurzame motoren. Tevens hebben we toegezegd ons in te spannen om het aantal tankstations in de stad waar men biobrandstoffen (biodiesel, bio-ethanol, biogas) kan tanken, te vergroten. Wij doen dit vanwege de aanwezigheid c.q. bouw van enkele world scale biobrandstoffabrieken in het havengebied.



66


7.4 Dialoog Akkoord van Rotterdam: stimuleren economie Om de negatieve gevolgen van de economische recessie in het havenen industriecomplex te beperken en om voor te sorteren op kansen voor de periode na de recessie hebben wij met Deltalinqs en de gemeente Rotterdam een havenpakket samengesteld, als onderdeel van het Akkoord van Rotterdam. Het Akkoord is in juni 2009 ondertekend namens het College van B&W van Rotterdam, alle betrokken bedrijven, (onderwijs)instellingen en koepelorganisaties. Deze partijen zijn hiermee een inspannings- en financieringsverplichting aangegaan. De maatregelen die het Havenbedrijf heeft ingebracht zullen naar verwachting mede leiden tot het vitaal houden van de arbeidsmarkt, het intensiveren van investeringen in R&D en innovatie en het onverminderd voortzetten van voorgenomen investeringen. Daarnaast zetten wij ons in om lastenverzwaring voor het havenbedrijfsleven te voorkomen en investeringen naar voren te halen.

Dialoog met belanghebbenden Rondom het havengebied liggen zo’n 25 gemeenten en deelgemeenten met honderdduizenden inwoners. De grens tussen de haven en het omliggende gebied is ruim 100 kilometer lang, en raakt omwonenden, politiek, media, natuur- en milieuorganisaties, overheidsorganisaties, brancheverenigingen, scheepvaart en koepelorganisaties. De uitstraling van het havenindustrieel complex reikt nog veel verder dan de directe omgeving. Voor de omgeving is de haven een bron van werk, welvaart en kansen, maar soms ook van hinder en van zorg. Met een goede relatie tussen het Havenbedrijf en de omliggende lokale stakeholders wordt bereikt dat er geen verrassingen ontstaan en dat eventuele knelpunten tijdig worden gesignaleerd. Wij hebben ook bewust rekening gehouden verschillende belangen in het proces dat geleid heeft tot de start van de aanleg van Maasvlakte 2. In dit proces hebben wij reeds in een vroeg stadium belanghebbenden structureel betrokken en procesmatig gewerkt aan een duurzame dialoog. Hierbij zijn de belangrijkste issues rond het project zorgvuldig in kaart gebracht. Samen met betrokken partijen zochten we met succes naar oplossingen. Door in een vroeg stadium een relatie op te bouwen met belanghebbenden ontstond de ruimte om te opereren en te groeien op Maasvlakte 2.



67

Op basis van deze positieve ervaringen wordt het structureel betrekken van belanghebbenden en werken aan een duurzame dialoog bij projecten in 2010 nadrukkelijk verder uitgebouwd.

Dialoog met Europa

• • • •

Havens worden in belangrijke mate beïnvloed door weten regelgeving van de Europese Unie, zoals beleid op maritiem en havengebied, maar ook door milieu-, veiligheids- en arbeidsbeleid. Ook draagt Europa met Trans Europese Netwerken bij aan de kwaliteit van achterlandnetwerken. Inspelend op de verandering in 2009 in het Europees Parlement hebben wij onze Europese agenda 2009-2014 ‘Samenwerken aan Europa’ gepresenteerd. Hierin leggen wij accent op: krachtig en integraal transport- en havenbeleid, met een helder staatssteunkader; hoogwaardige achterlandverbindingen door de realisatie van een marktgeoriënteerd vervoersnetwerk met intermodaliteit als uitgangspunt; realistisch en brongericht milieubeleid, bijvoorbeeld met betrekking tot het gassen van containers en het voorkomen van tegenstrijdige en overlappende milieuwetgeving; het voorkomen van protectionisme en bevordering van de vrije wereldhandel. Daarnaast hebben wij – mede in samenwerking met de European Sea Ports Organisation (ESPO) – bijgedragen aan de herziening van de Trans-Europese Netwerken, de uitwerking van het in 2007 gepresenteerde Europese havenbeleid, het groenboek voor territoriale cohesie en de uitwerkingen van het Europese Maritiem beleid. Ook zijn ontwikkelingen ten aanzien van staatssteun in de Europese Unie nauwlettend gevolgd. Qua subsidieprojecten zijn een tweetal projecten in de Rotterdamse havens mede mogelijk gemaakt door Europa: de ontwikkeling van de RDM Innovation Dock op de RDM Campus en een walstroom programma voor de binnenvaart.



68


7.5 Innovatie Strategie

•

•

•

‘Gezamenlijk maken we Rotterdam de slimste haven van de wereld’ blijft het credo van onze innovatiestrategie. De uitdagingen op het gebied van ruimte, bereikbaarheid en duurzaamheid zijn veelomvattend en vragen om samenwerking en onconventionele oplossingen. Met bedrijven, universiteiten en andere partners investeren wij in onderzoek en innovatie. Daarnaast besteden we veel aandacht aan vernieuwing in operationele activiteiten. Zichtbare resultaten op dit laatste gebied zijn bijvoorbeeld: reserveringsprocedure Palen 80: in het Calandkanaal is een transparante toewijzingprocedure van kracht, ondersteund door een online kalender en webformulieren. Hierdoor worden ligplaatsen beter benut. Het Havenbedrijf Rotterdam ontwikkelde deze module en voerde deze in; pilot project PAT-PACT: het slimmer plannen van de binnenvaart met behulp van ‘agent technology’ (computermodellen) wat tijd en brandstof bespaart; hier koppelde het Havenbedrijf Rotterdam de binnenvaartsector aan de wetenschap (TU Twente); de hybride locomotief: een nieuwe rangeerlocomotief die naar verwachting 40 procent brandstof bespaart, de helft minder uitstoot (CO2, NOx, fijnstof) en stiller is; het Havenbedrijf Rotterdam ondersteunt dit project financieel.

Samenwerking met bedrijfsleven

• •

•


Het Havenbedrijf Rotterdam heeft in een aantal innovatietrajecten een stimulerende en verbindende rol. Het bedrijfsleven moet de vertaalslag maken van onderzoek naar toepassing. Wij werken daarom samen met diverse bedrijven en organisaties om dit proces te versnellen. In 2009 ondersteunden wij onder meer: Dnamo, een kraamkamer voor nieuwe bedrijven op het gebied van duurzaamheid, die in september 2009 haar deuren opende op de RDM Campus. Plant One, een unieke faciliteit voor demonstratie van innovatieve, duurzame procestechnologie. Nieuwe technologieën voor minder energie- en grondstoffenverbruik of toepassing van schone grondstoffen kunnen hier snel en kosteneffectief op pre-industriële schaal bewezen worden. Het Havenbedrijf Rotterdam is samen met Deltalinqs initiatiefnemer voor dit project. Met Tygron BV en TU Delft is de vertaalslag gemaakt van een wetenschappelijk simulatiespel naar een ‘serious game’, waarin Maasvlakte 2 de hoofdrol speelt. Dit bijzondere product is vanaf november 2009, met onze ondersteuning bij de lancering, commercieel op de markt gezet, specifiek in de wereld van executive trainingen.


69

Samenwerking met universiteiten Geen innovatie zonder onderzoek. Daarom investeren wij in fundamenteel en toegepast (wetenschappelijk) onderzoek. Enerzijds vanuit de eigen behoefte aan kennis, zodat wij onze processen en diensten kunnen vernieuwen of verbeteren. Anderzijds om kansen in het vizier te krijgen. Wij werken samen met een aantal universiteiten. Technische Universiteit Delft (TUD) De samenwerking met de TUD heeft geleid tot meer onderzoek, meer gastcolleges en duidelijker profilering van de haven onder studenten. We ondersteunen een drietal Leerstoelen rond het thema ‘Port Development’. Hiermee wordt het ‘’havenonderzoek’’ weer naar een internationaal concurrerend niveau gebracht en worden complexe onderwerpen in de haven op een vernieuwende, integrale, wetenschappelijke manier geadresseerd. Erasmus Universiteit (EUR) Door het College van Bestuur van de EUR is in 2009 de ontwikkeling van het vakgebied ‘Port Management’ hoog op de agenda gezet. Gezamenlijk zijn ambities bepaald voor de interfacultaire samenwerking van havenspecialisten, onder de werktitel ‘SmartPort’. Het onderzoeksinstituut INSCOPE van de Erasmus Universiteit Rotterdam heeft in opdracht van de havenbedrijven van Rotterdam en Amsterdam de eerste Haven Innovatie Monitor uitgevoerd. Wageningen Universiteit en Research Centrum (WUR) In 2009 is met de WUR een grondige verkenning uitgevoerd naar de concrete kansen voor biochemie in de haven van Rotterdam.



70


7.6 Werkgelegenheid Arbeidsmarkt

• • •

De directe werkgelegenheid van het havenen industriecomplex bedroeg in 2007 ongeveer 90.0002 personen. Daarnaast genereert de Rotterdamse haven zo’n 56.000 indirecte banen. Voor bedrijven, die zich willen vestigen of al hebben gevestigd in de Rotterdamse haven, is de arbeidsmarkt een belangrijke factor. Op basis van potentieramingen voor toekomstige goederenstromen hebben we berekend dat er op Maasvlakte 2 in 2030 behoefte is aan 4.000 tot 6.000 werknemers. Het Havenbedrijf Rotterdam werkt samen met partners aan het verbeteren van de regionale arbeidsmarkt. Onze taken zijn: jaarlijks monitoren van de arbeidsmarkt zodat we trends en bedreigingen signaleren; investeren in de haven als aantrekkelijke werkomgeving; lobbyen voor goede regionale randvoorwaarden zoals woningbouw, openbaar vervoer en recreatiemogelijkheden.

Diverse activiteiten 2009 •

•

•

2

bron: www.havenraad.nl, gegevens over 2008 en 2009 nog niet bekend


Afgelopen jaar vertaalden deze taken zich ondermeer in de volgende activiteiten: met het MBO-convenant 2008-2011 willen wij de aansluiting van het middelbaar beroepsonderwijs op de vraag naar nieuw personeel in de haven verbeteren en tevens de kwantitatieve tekorten wegwerken; het project ‘World Port Masterclass’, waarbij wij nauw samenwerken met het Educatief Informatie Centrum (EIC). In totaal stonden ongeveer twintig directeuren uit het havenbedrijfsleven voor de klas van het voortgezet onderwijs. Doel van het project is jongeren te informeren en enthousiasmeren over werken in de haven; een arbeidsmarktverkenning is samen met Kennisinfrastructuur Mainport Rotterdam (KMR) en werkgeversvereniging Deltalinqs uitgevoerd. Uit de verkenning blijkt dat een behoefte van ongeveer 3.000 nieuwe werknemers per jaar tot 2012 in de haven bestaat. In 2010 moet een speciale ‘Haven Mavo’ jongeren in het middelbaar onderwijs meer leren over de haven en betere mogelijkheden bieden tot doorstroming naar een opleiding op het Scheepvaart en Transportcollege. Tot slot richten wij ons op het enthousiasmeren van HBO-studenten voor de Rotterdamse haven. Om hen te wijzen op de mogelijkheden voor een toekomstige baan is het lectoraat Ideale Haven bij de Hogeschool Rotterdam gestart. Veel meer studenten (2.224 i.p.v. 250 in 2008) namen deel aan een van de activiteiten van het lectoraat. Ook waren meer van onze collega’s betrokken bij gastcolleges en studieopdrachten. Het totaal aantal studenten dat in 2009 stage liep bij het Havenbedrijf steeg licht ten opzichte van 2008 tot boven de 30.


71


Havenmeester Schoon, vlot, veilig en beveiligd

Een van onze hoofdopdrachten is het bevorderen van schone, vlotte, veilige en beveiligde scheepvaartafwikkeling in de Rotterdamse haven en het aanloopgebied voor de kust. Deze taak neemt de divisie Havenmeester voor zijn rekening. Belangrijke begrippen zijn onder meer Turn Around Time en de Safety Environment Index.


Verslag van het Havenbedrijf > Havenmeester

72


8.1 Havenmeester in het kort Voor de haven is het van belang van alle kanten goed bereikbaar te zijn: zowel over zee, als via de binnenwateren, over de weg, per spoor en per pijpleiding. De (Rijks) havenmeester van Rotterdam is verantwoordelijk voor een schoon, vlot, veilig en beveiligde afwikkeling van de scheepvaart. Hiervoor voert hij een groot aantal publiekrechtelijke taken uit. Deze bevoegdheden zijn door verschillende overheden aan de Havenmeester overgedragen, zoals het Rijk en de gemeenten Rotterdam, Schiedam en Vlaardingen. Kortweg staat de Havenmeester voor de nautische orde en veiligheid o.a. door het bemensen van de patrouillevaartuigen, het Havencoördinatiecentrum, de radarposten, bruggen en sluizen en het uitvoeren van diverse soorten inspecties op schepen en bij bedrijven. De Havenmeester is bij de uitvoering van zijn bevoegdheden gebonden aan wettelijke regels, bijvoorbeeld uit de Algemene wet bestuursrecht en de Havenverordening. Daarom zijn operationele instructies vastgesteld die heldere en eenduidige uitoefening van publieke bevoegdheden bevorderen. In 2009 is gewerkt aan de ‘Havenbeheersverordening Rotterdam 2010’, wat dient als opvolging van de ‘Havenverordening 2004’. Deze wordt aangepast gezien de behoefte aan het verminderen van de administratieve lastendruk op gebruikers én de inspectielast op de toezichthouders. Via de nieuwe Havenbeheersverordening maken we de regelgeving voor ons havengebied toegankelijker. In maart 2009 hebben wij samen met de Gemeentelijke GezondheidsDienst, de Veiligheidsregio Rotterdam-Rijnmond en zeven andere partijen een convenant ondertekend voor de oprichting van de ‘virtuele’ Port Health Authority Rotterdam. Het doel hiervan is een gezamenlijke inzet voor infectieziektebestrijding in de haven van Rotterdam. Hiermee willen de deelnemende partijen de publieke gezondheid bewaken. Het Haven Coördinatie Centrum is het centrale aanspreekpunt voor schepen en bemanning voor meldingen van infectieziekten.



73


8.2 Vlotte scheepvaarta fwikkeling

Turn Around Time en aantal scheepsbezoeken (zeevaart Rotterdam) 38.000

4:70

35.000

4:60

32.000

4:50

29.000

4:40

26.000

4:30

23.000

4:20

20.000

4:10

17.000

4:00 2005

2006

2007

2008

De gemiddelde vaartijd (afhandelingstijd) van zeeschepen van zee (Maas Center) naar de ligplaats en vice versa wordt tot uitdrukking gebracht door de Turn Around Time. Dit wordt elektronisch gemeten en uitgedrukt in uren en minuten. Het geeft een indicatie over de vlotheid van afhandeling van de zeeschepen, mede in relatie tot de tijdige beschikbaarheid van de middelen van de nautische serviceverleners (loodsen, sleepboten, roeiers). De metingresultaten gaven aan dat in 2009 binnen de gestelde tijdsnormen is geopereerd (norm was 4:31, resultaat 4:30).

2009

Scheepsbezoeken Turn Around Time Rotterdam in uren

Aantal Scheepsbezoeken (zeevaart Rotterdam)

14000

14.000 12.000 10.000 8.000 6.000 4.000

Tankschepen

12000

Droge bulk

10000

General cargo

8000

Volcontainer

6000

Overige

4000 2000

2.000

0

0 2004

2005

2006

2007

2008

2009

2004

2005

2006

2007

2008

2009

Tankschepen General cargo Volcontainer Overige Droge bulk



74


8.3 Nautisch veilig Nautische veiligheid in de Rotterdamse haven is van belang voor een betrouwbare afwikkeling van de scheepvaart, dat van essentieel belang is voor de rederijen, onze klanten en de omgeving. Het aantal nautische ongevallen is licht gedaald van 126 in 2008 naar 124 in 2009. Dit is een afname van twee procent ten opzichte van 2008.

Scheepsbewegingen en Nautische ongevallen (zeevaart Rotterdam) 93.000

200

82.000

170

71.000

140

60.000

110

49.000

80

38.000

In totaal hebben zich 57 nautische ongevallen voorgedaan op de doorgaande 94.000 230 object, vaarweg en 67 in de havenbekkens, opgesplitst in 70 aanvaringen met 90.000 200overige 28 aanvaringen tussen vaartuigen en 26 nautische ongevallen in de Norm Nautische incidenten 86.000 categorieën. Van deze ongevallen waren er 6 significant. Een nautisch ongevalNautische incidenten 82.000 140 is significant als één of meerdere van de volgende factoren voorkomen: dodelijke 78.000 of zwaargewonde slachtoffers, grote vaarweg-, scheeps-, lading- of milieuschade 74.000 of als er een volledige stremming is geweest van één uur of meer. 80

50 2005

2006

2007

2008

2005

2009

Scheepsbewegingen zeevaart Nautische ongevallen Norm Nautische ongevallen

93 82 71 60 49 2005

2006

2007

2008

2006

2007

2008

2009

Op 30 augustus 2009 vond ‘buiten ons beheersgebied’ een groot nautisch ongeval plaats. Het betrof de aanvaring tussen de NirintScheepsbewegingen Pride en de zeevaart MSC Nikita. De Nirint Pride kon op eigen kracht, onder begeleiding, naar Moerdijk varen. De MSC Nikita was echter dusdanig beschadigd dat deze met spoed (in verband met steeds slechter wordende weersomstandigheden) geborgen moest worden. Onder vooraf gestelde strenge eisen van de Havenmeester heeft de Havenmeester, in samenspraak met diverse partijen, besloten de MSC Nikita binnen te laten komen. Er is Scheepsbewegingen zeevaart een plan van aanpak vastgesteld, dat gebruikt werd bij de verdere afwikkeling van de MSC Nikita. Dit alles binnen 48 uur na het incident. Door dit optreden van alle betrokken partijen is een mogelijke ramp op zee in de aanloop naar de Rotterdamse haven voorkomen.

38

2009

•

•


Om de nautische veiligheid zo hoog mogelijk te houden zijn buiten de reguliere taken verschillende specifieke activiteiten uitgevoerd, onder andere: in het kader van de bouw Maasvlakte 2 zijn er procedures opgesteld om problemen te voorkomen bij de afwikkeling van het scheepvaartverkeer. Veranderingen in stroming door de aanleg werden (online) geregistreerd en gecommuniceerd met de operationele diensten en het loodswezen. Bij geconstateerde afwijkingen konden dusdoende tijdig de juiste maatregelen worden genomen; in samenwerking met de nautische dienstverleners zijn verschillende innovatieve oplossingen uitgewerkt. Voorbeelden hiervan zijn ‘Early Boarding’, wat een bijdrage levert aan de ketenefficiency, Shore Tension System en het succesvol testen van een afmeerboei, de Koekoeksboei genaamd, die beide bijdragen aan de veiligheid in de haven. De twee laatst genoemde oplossingen zijn ook technisch gerealiseerd.


75


8.4 Transport veilig In het kader van risicobeperking ten aanzien van veiligheid is toezicht op de lading en ladinghandelingen nodig. De Havenmeester voert hiertoe inspecties en controles uit, en initieert corrigerende maatregelen. In het landelijke programma Vernieuwing Toezicht heeft de Havenmeester als coördinerend toezichthouder voor het aspect ‘Schip’ en ‘Havenbeveiliging’, er voor gezorgd dat in december 2009 door achttien overheidsinstanties een convenant is ondertekend. Hierin zijn afspraken gemaakt over de vermindering van de toezichtlast voor het bedrijfsleven. Dit door samenwerking tussen toezichthouders aan boord van zeeschepen binnen Rotterdam en Amsterdam. Het jaar 2010 zal gebruikt worden om de eerste fase van de afspraken te concretiseren. Met de Safety Environment Index (SEI) meet de Havenmeester in welke mate regels op het gebied van veiligheid en milieu worden nageleefd aan boord van de (zee) scheepvaart. Basis hiervoor zijn de bevindingen tijdens inspecties aan boord en de systematische controle van naleving van wettelijke administratieve meldplichten door rederijen en agenturen. De index bestaat uit drie streefwaarden voor milieu (zie paragraaf Schoon), veiligheid en kwaliteit van meldingen. De gestelde streefwaarde voor 2009 voor veiligheid (7,9) is met een 8,3 gehaald. De index voor de kwaliteit van meldingen staat op 7,0, mede als gevolg van invoer van nieuwe regelgeving. Momenteel is de waarde weer aan het stijgen naar de streefwaarde van 8,1. Door de naleving van schepen en bedrijven structureel te monitoren kan gerichter gecontroleerd worden. In 2009 is gewerkt aan het invoeren van risicoprofiel van de schepen en bedrijven op basis van inspectierapporten. Dit moet resulteren in het ontzien van de goed presterende klanten en het streng aanpakken van slecht presterende klanten. Hierdoor kan met een kleiner aantal controles veiligheid en milieuniveau op het gewenste niveau blijven en waar nodig worden verbeterd. Bijkomend voordeel is dat het (goed presterende) bedrijfsleven minder wordt belast met inspecties en controles. In totaal werden 11.341 inspecties verricht: 5.385 milieucontroles en 5.956 veiligheidscontroles. Dit komt in grote lijnen overeen met de voorgenomen aantallen controles (11.750).



76


8.5 Schoon (milieuveilig) Ter wille van een duurzame haven houdt de Havenmeester actief toezicht op het naleven van milieuwetgeving door de havengebruiker. Samen met de Inspectie VROM en de Inspectie Verkeer en Waterstaat is in 2007 het ‘Draaiboek handhaving afvalstoffen van de zeescheepvaart’ ontwikkeld, met daarin wetgeving ter voor koming van vervuiling van de zee door schepen. Het draaiboek is in 2008 geëvalueerd. De Havenmeester levert al een bijdrage aan regelgeving over scheepsafvalstoffen aan boord van zeeschepen. In 2009 zijn de aanbevelingen uit het draaiboek besproken. Eén van de aanbevelingen was om toezichthoudende bevoegdheden toe te kennen aan havenbeheerders omtrent de wet ‘voorkoming verontreiniging door schepen’. Dit om de milieu-inspecties aan boord van zee schepen beter te kunnen handhaven. Hiertoe is in 2009, samen met het Ministerie van Verkeer en Waterstaat en de Haven van Amsterdam, een wetswijziging voorgesteld. Ook in de binnenvaart is het Havenbedrijf Rotterdam actief ter voorkoming van vervuiling door scheepsafval, onder meer door de ontwikkeling en implementatie van het Scheepsafvalstoffen-besluit. Ook is bij de Centrale Meldkamer Haven meester het landelijk Meld- en Informatiepunt belegd. Hier worden alle vragen en meldingen over het Scheepafvalstoffenverdrag ontvangen en doorgespeeld aan andere overheidsdiensten. Zes maanden na invoering van het Scheepsafvalstoffenverdrag vindt een evaluatie plaats. Op basis van deze evaluatie wordt beoordeeld of het Meld- en Informatiepunt bij de Centrale Meldkamer Havenmeester blijft. De Safety Environment Index (SEI) geeft behalve informatie over het niveau van veiligheid ook een beeld van de naleving van milieuvoorschriften aan boord van schepen. Hierin wordt onderscheid gemaakt tussen de naleving binnen en buiten de haven. De SEI voor zowel het havenmilieu als het maritieme milieu is grotendeels stabiel en bevinden zich boven de norm van 8,2. Daarnaast zijn 3.585 aanvragen en meldingen van risicoverhogende activiteiten zoals reparaties en alternatieve losmethoden beoordeeld. Indien er gevaar is voor een schone en veilige haven, wordt gepaste actie ondernomen, zoals het eisen en goedkeuren van een plan van aanpak of extra toezicht. Bij het bunkeren van olie, het overslaan van vloeistoffen of door andere oorzaken kunnen olie en/of chemicaliën in het water terechtkomen. Bij een dergelijk incident zorgt de Havenmeester voor het indammen van de morsing, met als doel om het



77

risico op gevolgschade te minimaliseren. Het vervuilde water en de vervuilde schepen of overige objecten worden vervolgens gereinigd. In 2009 waren er 228 geregistreerde morsingen; bij 40 morsingen is overgegaan tot een daadwerkelijke ruiming. Overigens is er een neergaande lijn waarneembaar in het aantal morsingen en daarmee het aantal ruimingen. De afgelopen vijf jaar daalde het aantal ruimingen van ca. 60 naar ca. 45 stuks (per jaar). Het opruimen van morsingsincidenten is voor ons van groot belang voor een schone, vlotte, veilige en beveiligde haven. Ter voorkoming van vertraging van de Turn Around Time van een vervuild schip en vervuiling van de haven is 24/7 beschikbaarheid van een ruimingsorganisatie noodzakelijk.



78


8.6 Beveiligd De Havenmeester is tevens Port Security Officer. In deze rol is hij verantwoordelijk voor de naleving van de Havenbeveiligingswet, in relatie tot terrorisme. De Port Security Officer geeft goedkeuring aan het beveiligingsplan van havenfaciliteiten en risicovolle objecten, organiseert het toezicht, en treedt zonodig handhavend op. Hierbij wordt voldaan aan Europese wetgeving. Om te kunnen voldoen aan de internationale veiligheidstandaard is hercertificering in 2010 verplicht. Hiertoe is een inventarisatie van verbeterpunten naar de betreffende bedrijven toegestuurd. Deze verbeterpunten komen voort uit ervaringen vanaf 2004 en bevindingen van in het eerste kwartaal van 2009 uitgevoerde inspecties door de Europese Commissie en de US Coast Guard. In 2009 zijn voorbereidingen getroffen voor de hercertificeringen. Bedrijven in de haven kunnen hun terreinen goed beveiligen voor zover het een land-land scheiding betreft. Voor een land-water scheiding is dit lastig en bestaat er, zeker in geval van verhoogde dreiging, een plicht voor de overheden tot beveiliging. Ontwikkeling van technische oplossingen worden door de Havenmeester actief gevolgd en soms ook ondersteund. In aanvulling hierop zijn afspraken gemaakt met KRVE (Koninklijke Roeiers Vereniging Eendracht) voor ondersteuning op het water in geval van terroristische dreiging, en is een cursus ‘security awareness’ in voorbereiding voor operationele medewerkers van de Havenmeester en de roeiers. Bedrijven die beschikken over een goedgekeurd beveiligingsplan worden periodiek geïnspecteerd door de Havenmeester. Daar waar de beveiliging in het verleden als onvoldoende werd beoordeeld, wordt frequenter geïnspecteerd. Het beveiligings niveau is volgens interne normering voldoende als de gemiddelde beoordeling een 7,1 scoort op een schaal van 1 tot 10. In 2009 is deze norm met een score van 7,1 gehaald.



79


Financiën Het bedrijfsresultaat bleef stabiel ondanks de omzetdaling als gevolg van teruglopende overslag. Ondanks de recessie blijft het Havenbedrijf Rotterdam investeren met oog op de toekomst.


Verslag van het Havenbedrijf > Financiën

80


9.1 Resultaat • •

Het resultaat over 2009 exclusief bijzondere posten bedraagt € 144,2 miljoen. Ten opzichte van het resultaat over 2008 betekent dit een daling van € 6,7 miljoen. De belangrijkste ontwikkelingen zijn onder andere: een afname van bedrijfsopbrengsten (€ 3,2 miljoen) veroorzaakt door minder havengelden (€ 19,1 miljoen) en een toename van de contractopbrengsten (€ 18,1 miljoen); toename van de afschrijvingskosten (€ 7,6 miljoen). Het resultaat inclusief bijzondere posten bedraagt € 167,4 miljoen. Het verschil met het resultaat exclusief bijzondere posten wordt veroorzaakt door het resultaat (inclusief mutatie voorziening - € 1,5 miljoen) op de verkoop van één van de deelnemingen (€ 21,7 miljoen).

Resultaatontwikkeling

Verschil in %

2009

2008

Havengelden

-

274,1

293,2

Contractopbrengsten

-

232,4

214,3

Overige opbrengsten

-

12,9

15,1

-0,6

519,4

522,6

Bedragen x € 1 miljoen

Bedrijfsopbrengsten Lonen, salarissen, sociale lasten

-

95,1

86,4

Overige bedrijfslasten

-

127,2

134,9

0,5

222,3

221,3

-1,4

297,1

301,3

-

100,8

93,2

-5,7

196,3

208,1

Financiële baten- en lasten

-

-51,8

-56,5

Resultaat deelnemingen

-

-0,3

-0,7

-4,4

144,2

150,9

23,2

0,0

167,4

150,9

Bedrijfslasten Resultaat voor rente en afschrijvingen (EBITDA) Afschrijvingen Bedrijfsresultaat (EBIT)

Resultaat excl. bijzondere posten Verkoopresultaat deelneming Resultaat



10,9

81

De crisis heeft in 2009 geleid tot lagere overslagvolumes dan in 2008 ( 34 miljoen ton / -8,1%) en daarmee samenhangende havengelden. De contractopbrengsten zijn toegenomen met € 18,1 miljoen (+ 8,5%) als gevolg van de toegenomen hoeveelheid verhuurd terrein en indexering van de prijzen. De huur- en erfpachtprijzen volgen veelal de inflatie.

• •

De bedrijfslasten (€ 222,3 miljoen) zijn nagenoeg op hetzelfde niveau gebleven als 2008. De belangrijkste ontwikkelingen zijn: toename personeelslasten (€ 8,7 miljoen): hogere pensioenpremies, CAO-stijging (3%), en toename van het gemiddelde aantal medewerkers; afname overige bedrijfslasten (€ 7,8 miljoen): gevolg van minder inhuur externen ( € 5 miljoen) en andere efficiencymaatregelen. Het gereedkomen van een aantal investeringsprojecten in 2009 heeft geleid tot een toename van de afschrijvingen (€ 7,6 miljoen). Mede als gevolg van de gestegen netto creditpositie die begin 2009 is ontstaan door een kapitaalstorting van de aandeelhouders, is het saldo Financiële baten en lasten met € 4,7 miljoen afgenomen.



82


9.2 Kasstromen

Kasstroom overzicht

2009

2008


Bedrijfsresultaat (EBIT)

196

Afschrijvingen en mutaties voorzieningen e.a.

208

92

78

Mutaties werkkapitaal

-105

92

Kasstroom uit bedrijfsactiviteiten

183

378

Rente

-47

-60

Operationele kasstroom

136

318

-321

-183

Financieringskasstroom

356

-138

Saldo kasstroom

171

-4

Investeringskasstroom

De operationele kasstroom is ten opzichte van 2008 met € 182 miljoen afgenomen tot € 136 miljoen. Het bedrijfsresultaat is afgenomen met € 12 miljoen en de mutaties in het werkkapitaal, voornamelijk door aflossingen op kortlopende schulden, met € 197 miljoen. Daarentegen zijn in 2009 de afschrijvingskosten toegenomen en is minder aan rente betaald. Investeringen Havenbedrijf Rotterdam

2009

2008

2007

2006

304

154

173

168

37

36

62

68

341

190

235

231


Klantgebonden Niet klantgebonden TOTAAL

Het investeringsniveau ligt ruim boven het niveau van 2008 wat zich uit in de toename van de (uitgaande) investeringskasstroom. De investeringen in het bestaand Rotterdams Gebied zijn op hetzelfde niveau gebleven als in 2008, terwijl de investeringen in de Maasvlakte 2 zich meer dan verdubbeld hebben. De financieringskasstroom nam fors toe vanwege een kapitaalstorting van € 450 miljoen door de aandeelhouders.



83


9.3 Financiering Begin 2009 is van beide aandeelhouders – Nederlandse Staat en gemeente Rotterdam – een kapitaalstorting ter grootte van 450 miljoen euro ontvangen. Door de kapitaalstorting is minder gebruik gemaakt van de beschikbare leningsfaciliteiten en is een deel uitgezet op korte termijn deposito’s. Eind 2009 bestaat de financieringsstructuur van het Havenbedrijf Rotterdam hoofdzakelijk uit eigen vermogen van meer dan € 1,6 miljard en vreemd vermogen, dat met name bestaat uit de door de gemeente Rotterdam in 2004 verstrekte (achtergestelde) leningen (looptijd 10 jaar) en financiering op de private markt. Het financiële beleid van het Havenbedrijf is risico-avers. Financiële risico’s worden in belangrijke mate afgedekt. Ter voorkoming van renterisico’s op leningen met variabele rente zijn een 3-tal renteswaps afgesloten. Daarnaast is eind 2008 een fuelswap afgesloten, waarmee het risico op fluctuerende olieprijzen gedurende de aanleg van Maasvlakte 2 is afgedekt. In 2009 is het Euro/US Dollar valutarisico dat het Havenbedrijf Rotterdam loopt op een deelname in Oman, afgedekt. Kengetallen

2009 Rentedekking

4,1

Net Debt / EBITDA

2,6

3,7

Solvabiliteit (in %)

66,0

59,0

7,8

9,2

Rendement werkzaam vermogen (in %)

3

De ratio rentedekking is berekend door EBIT te delen door de rentelasten van uitstaande leningen

4

Uitstaande schuld minus erfpacht en minus positieve stand liquide middelen / winst voor rente en afschrijving

5

De solvabiliteit is berekend inclusief achter-

2008

3,7

De ratio’s rentedekking3, Net Debt / EBITDA4, en solvabiliteit5, zijn verbeterd ten opzichte van 2008. Door kapitaalstorting, aflossing van achtergestelde leningen en een afname van kortlopende schulden, is de solvabiliteit toegenomen. Evenals in 2008 voldoen de ratio’s ruim aan de norm die door externe financiers zijn opgelegd. De bancaire ratio’s zullen door de hoge investeringsuitgaven komende jaren onder druk staan maar blijven naar verwachting voldoen aan de afspraken met de financiers.

gestelde leningen 6 Bedrijfsresultaat/ gemiddeld balanstotaal minus kortlopende schulden


Het rendement op het werkzaam vermogen (ROCE6) is afgenomen door een lager bedrijfsresultaat en hogere investeringen in 2009 ten opzichte van 2008. Deze ontwikkeling ligt in lijn met de verwachtingen uitgesproken in 2008 en wordt grotendeels veroorzaakt door toename van de investeringen in Maasvlakte 2. De ROCE zal komende jaren door de hoge investeringen nog verder afnemen.


84


Vooruitzicht 2010 De kredietcrisis heeft effect gehad op de overslagvolumes in 2009. De verwachting is dat het lichte herstel, wat zich in het laatste kwartaal van 2009 heeft voorgedaan, in 2010 zal doorzetten. Wij verwachten een toename van de overslag van ruim 3% ondanks dat 2010 een lastig jaar wordt voor de Rotterdamse haven.


Verslag van de Directie > Vooruitzicht 2010

85


Het Havenbedrijf heeft eind 2009 besloten vanwege de economische crisis een eenmalige crisiskorting voor 2010 toe te kennen. Na inflatiecorrectie resulteert dit in 2010 tot een daling van het havengeld met 5%. De aanpassing is tot stand gekomen na consultatie van marktpartijen, vertegenwoordigd door Deltalinqs. De bedrijfslasten zullen naar verwachting in 2010 niet groeien ten opzichte van 2009. Net als in 2009 staan in 2010 tegenover inflatoire kostenontwikkeling en groei van de loonsom op basis van CAO-afspraken een restrictief aannamebeleid en focus op kostenbeheersing. Ook in 2010 zal het Havenbedrijf intensief blijven investeren in de Rotterdamse haven. De bovenstaande ontwikkelingen bieden voldoende ruimte voor voortzetting van het investeringsprogramma. De bouw van Maasvlakte 2 verloopt volgens planning en zal er voor zorgen dat vanaf 2013 weer ruim voldoende overslagcapaciteit aan diep water voorhanden is. Het tempo waarin wij investeringen zullen uitvoeren wordt mede bepaald door de ontwikkelingen bij onze klanten. Grote investeringen worden met name gedaan in de sectoren containers (infraplus voor Delta schiereiland, kademuur APMT), breakbulk (terrein brammenterminal), chemie en biobased industrie (Neste) en Gas & Power (Gate, Electrabel), droog massagoed (EMO) en vastgoed (Port city). Grote niet-klantgebonden projecten zijn het verkeersbegeleidend systeem voor de scheepvaart en onderhoud van kademuren. Om de bereikbaarheid van de haven te vergroten zal grond worden aangekocht om het containertransferium mogelijk te kunnen maken. Daarnaast zal in 2010 de Verkeersonderneming nog meer activiteiten uitvoeren om de bereikbaarheid te vergroten en wil onze organisatie een prominente rol vervullen in de aanpak van een nieuwe westelijke oeververbinding. De beschikbare kredietfaciliteiten en de operationele kasstroom zijn voldoende om in de bijbehorende financieringsbehoefte te voorzien.


Verslag van de Directie > Vooruitzicht 2010

86


Bericht van de Raad van Commissarissen Economische crisis

De economische crisis en haar mogelijke consequenties voor ondernemingen actief in de Rotterdamse haven zijn iedere vergadering punt van aandacht en zorg geweest. Wij hebben met instemming gevolgd hoe de algemene directie door het ontwikkelen en monitoren van vele scenario’s, het extra vinger aan de pols houden bij de klanten en het bewaken van het bedrijfsresultaat en de ratio’s, heeft ingespeeld op de crisis. In het verlengde van bovenstaande is gesproken over de timing van investeringen (deels temporariseren maar deels juist ook anti-cyclisch investeren). Daarnaast ondersteunen wij de afgesproken lastenverlichting voor het havenbedrijfsleven door de eenmalige crisiskorting voor 2010. De in de komende jaren geplande investeringen kunnen gerealiseerd worden vanwege stabiele operationele kasstromen aangevuld met reeds overeengekomen externe financieringen.

Maasvlakte 2

De beoogde investering betreffende Maasvlakte 2 is met kracht doorgezet. De ontwikkelingen Maasvlakte 2 zijn door ons uiteraard nauwlettend gevolgd en beoordeeld. Halverwege het jaar kwam het eerste land permanent boven water en in november is de aansluiting met de bestaande Maasvlakte gerealiseerd. Ook enkele (deel-)projecten maken goede voortgang of zijn al opgeleverd. Hiermee loopt het project conform planning. De projectorganisatie functioneert goed; dit is nog eens bevestigd door de interne audit dienst. Gedurende het afgelopen jaar zijn de marktontwikkelingen nauwlettend gevolgd en deze zijn meegenomen in de businesscase die we eind van het jaar uitvoerig hebben besproken. Eind 2009 zijn de laatste vergunningen en het bestemmingsplan onherroepelijk geworden. Nu we ruim een jaar met de bouw onderweg zijn, is het project nog steeds op koers.

Corporate Governance

In 2008 heeft de Monitoring Commissie Corporate Governance Code (commissie Frijns) de geactualiseerde Nederlandse Corporate Governance Code gepresenteerd. Deze aangepaste code treedt in werking vanaf het boekjaar beginnend op of na 1 januari 2009. Op basis van de nieuwe Code zijn door ons alle reglementen nog eens kritisch onder de loep genomen. Een en ander heeft geresulteerd in voorgestelde wijzigingen in de diverse reglementen waaronder het reglement van de Raad van Commissarissen en de bijbehorende profielschets. Tevens is een nieuw reglement effectentransacties opgesteld (regels voor het bezit van en transacties in effecten door bestuurders en commissarissen anders dan die uitgegeven door de eigen vennootschap). De gewijzigde documenten zijn inmiddels door ons besproken en zullen in maart 2010 worden vastgesteld en vervolgens op de website worden geplaatst.

Jaarrekening 2009

De Directie heeft de voorliggende jaarrekening 2009 opgemaakt. Het netto resultaat over 2009 bedraagt € 167,4 miljoen waaronder € 23,2 miljoen bijzondere baten. Op grond van de bestaande afspraken met de aandeelhouders zal hierover € 61,1 miljoen aan dividend over 2009 worden uitgekeerd. Wij hebben ingestemd met het voorstel van de directie om op 15 oktober 2009 een interim dividend over 2009 van € 31,2 miljoen aan de aandeelhouders uit te keren. Op 2 maart is de jaarrekening voorzien van een goedkeurende accountants verklaring van Ernst & Young door de Algemene Directie van het Havenbedrijf en ons ondertekend. Wij hebben de jaarrekening goedgekeurd en stellen de Algemene Vergadering van Aandeelhouders voor de opgestelde jaarrekening vast te stellen.



88

Samenstelling en bijeenkomsten Raad van Commissarissen

• • • • •

De Raad van Commissarissen is vijf keer bijeen gekomen. Naast de gebruikelijk investeringen en de onderwerpen die hierboven al zijn beschreven is de mogelijke samenwerking met andere havens onderwerp van gesprek geweest. Verder is een start gemaakt met het denken over het (nieuwe) businessmodel, als basis voor het volgend jaar op te stellen nieuwe ondernemingsplan. Tot slot zijn we op reguliere basis geïnformeerd over allerlei bestaande en nieuwe ontwikkelingen waaronder de nieuwe westelijke oeververbinding, vastgoedportefeuille, beloningsbeleid, buitenlandbeleid, het spoorbeleid en de verwachte toekomstige ontwikkelingen in de chemie. Naar aanleiding van onze jaarlijkse zelfevaluatie – in afwezigheid van de directie – is afgesproken dat dit in de toekomst verder zal worden gestructureerd aan de hand van vragenlijsten. De samenstelling van de Raad van Commissarissen is in 2009 niet gewijzigd . Alle leden zijn onafhankelijk in de zin van de corporate governance code. de heer A.J. Scheepbouwer; President-commissaris; lid remuneratiecommissie de heer drs. R.J.N. Abrahamsen; plaatsvervangend President-commissaris; voorzitter auditcommissie de heer ir. J.M. Kroon MBA; lid auditcommissie de heer R.P.M. van Slobbe; lid auditcommissie de heer drs. R.M. Smit; voorzitter remuneratiecommissie In maart 2009 is de heer J.M. Kroon per 22 juni 2009 en de heer A.J. Scheepbouwer per 6 september 2009 door de Algemene vergadering van Aandeelhouders herbenoemd voor de periode van 4 jaar. In oktober 2009 is de heer R.P.M. van Slobbe door de Algemene vergadering van Aandeelhouders per 1 januari 2010 herbenoemd voor de periode van 4 jaar.

Commissies

De Raad van Commissarissen kent twee adviserende commissies: de auditcommissie en de remuneratiecommissie. De auditcommissie is in 2009 drie keer bijeengekomen. Besproken werden onderwerpen zoals de jaarstukken 2008, de kwartaalrapportages en de financiering van het HbR. In de auditcommissie is verder aandacht besteed aan risicomanagement, projectcontrol, corporate governance en inkoop. De remuneratiecommissie is in 2009 twee keer bijeengekomen. Tijdens de bijeenkomsten zijn reguliere onderwerpen aan de orde geweest zoals: organisatie van het Havenbedrijf, opvolging van de Algemene Directie en de beoordeling van de directieleden. Punt van aandacht is het beloningsbeleid geweest vanwege de in ontwikkeling zijnde beleidskaders binnen het ministerie van Financiën over beloning bij staatsdeelnemingen. Daarnaast zijn de herbenoemingen van twee leden van de Raad van Commissarissen en de CFO besproken.

Ondernemingsraad


Een lid van de Raad van Commissarissen is bij een overlegvergadering van de Ondernemingsraad aanwezig geweest. Wij hebben geconstateerd dat de Onder nemingsraad een positieve inbreng heeft binnen het Havenbedrijf en waarderen de inzet van de Ondernemingsraad.


89

Woord van Dank

We willen de Algemene Directie en alle werknemers van het Havenbedrijf complimenteren met de bereikte resultaten over 2009. We hebben gezien hoe tijdens het afgelopen jaar de inzet, de expertise en betrokkenheid nog verder werd vergroot, waarvoor waardering en dank. Wanneer gegeven de omstandigheden op deze manier met elkaar wordt samengewerkt, biedt dit alle vertrouwen voor de toekomst! Havenbedrijf Rotterdam N.V. Rotterdam, 2 maart 2010 De Raad van Commissarissen

A.J. Scheepbouwer

Drs. R.J.N. Abrahamsen

Ir. J.M. Kroon MBA

R.P.M. van Slobbe

Drs. R.M. Smit



90

Jaar rekening 2009

Inhoudsopgave jaarrekening Balans

93

Winst-en-verliesrekening

94

Kasstroomoverzicht

95

Toelichting op de balans en winst-en-verliesrekening

96

Grondslagen voor waardering van activa en passiva

97

Grondslagen voor de bepaling van het resultaat

100

Toelichting op de balans

102

102 103 103 103 104 105 106 107 107 109

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Materiële vaste activa Financiële vaste activa Vorderingen Liquide middelen Eigen vermogen Voorzieningen Langlopende schulden Kortlopende schulden Niet in de balans opgenomen regelingen Financiële instrumenten

Toelichting op de winst- en verliesrekening

110

110 110 111 111 111 112 112 112 115 115

11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

Som der bedrijfsopbrengsten Lonen, salarissen en sociale lasten Overige bedrijfslasten Overige toelichtingen op de winst-en-verliesrekening Financiële baten en lasten Resultaat deelnemingen Werknemers Bezoldiging commissarissen en bestuurders Verbonden partijen Accountantskosten

Overige gegevens

116

116 116 117 117 117

21 22 23 24 25


Statutaire regeling winstbestemming Voorstel winstbestemming Onttrekkingen/stortingen op agio Gebeurtenissen na balansdatum Accountantsverklaring

Verbonden partijen

Jaarrekening > Inhoudsopgave

118

92

Balans

(voor resultaatbestemming, bedragen x m 1.000) Ref.

31/12/2009

31/12/2008

Activa Vaste activa Materiële vaste activa

1

2.779.858

2.535.648

Financiële vaste activa

2

24.914

29.940 2.804.772

2.565.588

Vlottende activa 574

532

Vorderingen

Voorraden 3

107.193

106.810

Liquide middelen

4

175.158

Totaal activa

4.235 282.925

111.577

3.087.697

2.677.165

Passiva Eigen vermogen Geplaatst aandelenkapitaal

5

900.000

650.000

Agio

5

391.200

191.200

Wettelijke reserves

5

3.435

1.566

Overige reserves

5

213.945

108.709

Te bestemmen resultaat

5

136.163

128.971 1.644.743

1.080.446

Voorzieningen

6

80.579

83.288

Langlopende schulden

7

1.058.564

1.102.076

Kortlopende schulden

8

303.811

411.355

3.087.697

2.677.165

Totaal passiva


Jaarrekening > Balans

93

Winst-en-verliesrekening (bedragen x m 1.000) Ref.

2009

2008

Netto-omzet

11

506.510

507.501

Overige bedrijfsopbrengsten

11

12.921

15.076

Som der bedrijfsopbrengsten

519.431

522.577

Lonen, salarissen en sociale lasten

12

95.062

86.434

Afschrijvingen op materiële vaste activa

1

100.813

93.093

Overige bedrijfslasten

13

127.242

134.892

Som der bedrijfslasten

323.117

314.419

Bedrijfsresultaat

196.314

208.158

Financiële baten en lasten

15

-51.827

-56.497


16

22.941

-691

167.428

150.970

Resultaat


Jaarrekening > Winst-en-verliesrekening

94

Kasstroomoverzicht (bedragen x m 1.000) Ref. Bedrijfsresultaat

2009

2008

196.314

208.158

Aanpassingen voor: Afschrijvingen

1

Mutaties in voorzieningen

6

100.813

93.093

358

-9.071

Onttrekking egalisatie afkoop erfpacht

-9.786

-9.619

Afwaarderingen financiële vaste activa

708

4.000 92.093

78.403

Mutaties in werkkapitaal:

Vorderingen

3

-383

-34.326

Voorraden

-42

-54

Kortlopende schulden

-104.550

126.255

Kasstroom uit bedrijfsactiviteiten

-104.975

91.875

183.432

378.436

Ontvangen rente

3.318

-111

Betaalde rente

-50.548

-60.369

Kasstroom uit operationele activiteiten

-47.230

-60.480

136.202

317.956

Investeringen

-345.913

-185.064

Desinvesteringen

25.245

2.004

Kasstroom uit investeringsactiviteiten

-320.668

-183.060

Kasstroom vóór financiering

-184.466

134.896

Aflossingen op langlopende schulden

-102.579

-88.974

Opgenomen leningen

61.081

53.791

Storting aandelenkapitaal

5

450.000

0

Betaald dividend

5

-53.113

-103.273

Kasstroom uit financieringsactiviteiten

355.389

-138.456

Saldo kasstroom

170.923

-3.560

Saldo geldmiddelen begin boekjaar

4

4.235

7.795

Saldo geldmiddelen eind boekjaar

4

175.158

4.235

170.923

-3.560

Mutatie geldmiddelen


Jaarrekening > Kasstroomoverzicht

95

Toelichting op de balans en winst-en-verliesrekening Algemeen Structuurregime

Grondslagen voor het opstellen van de jaarrekening

Vrijstelling consolidatieplicht

Toelichting op het kasstroomoverzicht

Stelselwijzigingen

Salderen


Conform de bepalingen van artikel 153 BW 2 heeft Havenbedrijf Rotterdam N.V. (hierna te noemen Havenbedrijf Rotterdam) op 20 juli 2005 opgaaf gedaan ten kantore van het handelsregister dat zij sedert 31 december 2004 voldoet aan de eisen die de wet stelt voor het zijn van een ’grote’ vennootschap. Dit betekent dat Havenbedrijf Rotterdam vanaf 21 juli 2008 een structuurvennootschap is. In de statuten was al rekening gehouden met dit structuurregime. De jaarrekening is opgesteld in overeenstemming met de wettelijke bepalingen van Titel 9 Boek 2 BW en de stellige uitspraken van de Richtlijnen voor de Jaarverslaggeving, uitgegeven door de Raad voor de Jaarverslaggeving. Met ingang van 2009 maakt Havenbedrijf Rotterdam gebruik van de vrijstelling van de plicht om de gegevens te consolideren van de in de consolidatie te betrekken maatschappijen wier gezamenlijke betekenis te verwaarlozen is op het geheel (RJ 217.304). Voor een overzicht van de deelnemingen wordt verwezen naar het overzicht verbonden partijen. Het kasstroomoverzicht is opgesteld volgens de indirecte methode. De geldmiddelen in het kasstroomoverzicht bestaan uit de liquide middelen. Ontvangen en betaalde rente, alsmede ontvangen dividenden zijn opgenomen onder de kasstroom uit operationele activiteiten. Betaalde dividenden zijn opgenomen onder de kasstroom uit financieringsactiviteiten. In 2009 zijn geen stelselwijzigingen doorgevoerd waarvan het resultaateffect materieel is. Saldering vindt uitsluitend plaats als het juridisch mogelijk is en het stellige voor nemen bestaat om de afzonderlijke posten als zodanig af te wikkelen.

Jaarrekening > Toelichting op de balans en winst-en-verliesrekening

96

Grondslagen voor waardering van activa en passiva Algemeen Uitgangspunt voor de waarderingsgrondslagen zijn de historische kosten en kost prijzen. Activa en passiva worden gewaardeerd tegen nominale waarde, tenzij een andere waarderingsgrondslag is vermeld. Toelichtingen op posten in de balans, winst-en-verliesrekening en kasstroomoverzicht zijn in de jaarrekening genummerd. Geamortiseerde kostprijs

Bijzondere waardeverminderingen van vaste activa

Oordelen en schattingen

De geamortiseerde kostprijs wordt bepaald door middel van de effectieverentemethode verminderd met eventuele afboekingen (direct, dan wel door het vormen van een voorziening wegens bijzondere waardeverminderingen of oninbaarheid). In de berekening wordt rekening gehouden met agio of disagio op het moment van verkrijging en transactiekosten en honoraria die een integraal onderdeel van de effectieve rentevoet zijn. Op iedere balansdatum wordt beoordeeld of er aanwijzingen zijn dat een actief aan een bijzondere waardevermindering onderhevig kan zijn. Indien dergelijke indicaties aanwezig zijn, wordt de realiseerbare waarde van het actief vastgesteld. Indien het niet mogelijk is de realiseerbare waarde voor het individuele actief te bepalen, wordt de realiseerbare waarde bepaald van de kasstroomgenererende eenheid waartoe het actief behoort. Van een bijzondere waardevermindering is sprake als de boekwaarde van een actief hoger is dan de realiseerbare waarde; de realiseerbare waarde is de hoogste van de opbrengstwaarde en de bedrijfswaarde. Een bijzonder waarde verminderingsverlies wordt direct als last verwerkt in de winst-en-verliesrekening. Bij de toepassing van de grondslagen en regels voor het opstellen van de jaarrekening vormt de leiding van Havenbedrijf Rotterdam zich diverse oordelen en schattingen. De belangrijkste oordelen en schattingen inclusief de bijbehorende veronderstellingen zijn: Afschrijvingen De afschrijvingstermijn is gebaseerd op de verwachte economische levensduur van de activa. De gehanteerde afschrijvingstermijnen zijn uiteengezet in toelichting 1 Materiële vaste activa. Voorziening personeelsregelingen De schattingselementen betreffen vooral de te hanteren rentepercentages, ontslag-, invaliditeit- overlijdens- en pensioneringskansen, alsmede de inflatieveronderstellingen en de carrièretabellen. Voorziening bodemsanering Hiervoor wordt een berekening gemaakt op basis van de huidige saneringskosten, het tijdstip van sanering (in de toekomst), prijsindexeringen en verwachte effecten op de saneringskosten door ontwikkelingen op dit gebied.

Activa Materiële vaste activa


Materiële vaste activa worden gewaardeerd tegen verkrijgingsof vervaardigingsprijs inclusief direct toerekenbare kosten, waaronder bouwrente, onder aftrek van lineaire afschrijvingen gedurende de geschatte economische levensduur, of realiseerbare waarde indien deze lager is. De vervaardigingsprijs bestaat uit de aanschaffings kosten van grond- en hulpstoffen en kosten die rechtstreeks toerekenbaar zijn aan de vervaardiging inclusief installatiekosten. Voorbereidingskosten op investerings

Jaarrekening > Grondslagen voor waardering van activa en passiva

97

projecten worden geactiveerd vanaf het moment dat vaststaat dat deze projecten feitelijk uitgevoerd zullen worden. Op terreinen en op materiële vaste activa in aanbouw wordt niet afgeschreven. De afschrijving is lineair en gebaseerd op de verwachte gebruiksduur rekening houdend met de restwaarde. Indien de verwachting omtrent de afschrijvingsmethode, gebruiksduur en/of restwaarde in de loop van de tijd wijzigingen ondergaat, worden deze als een schattingswijziging verantwoord. Subsidies op investeringen worden in mindering gebracht op de verkrijgingsof vervaardigingsprijs van de activa waarop de subsidies betrekking hebben. Financiële vaste activa

Deelnemingen in groepsmaatschappijen en overige deelnemingen waarop invloed van betekenis kan worden uitgeoefend, worden gewaardeerd volgens de nettovermogenswaardemethode. Invloed van betekenis wordt in ieder geval verondersteld aanwezig te zijn bij een aandeelhoudersbelang van meer dan 20% van de aan de aandelen verbonden stemrechten. De nettovermogenswaarde wordt berekend volgens de grondslagen die gelden voor deze jaarrekening; voor deelnemingen waarvan onvoldoende gegevens beschikbaar zijn voor aanpassing aan deze grondslagen, wordt uitgegaan van de waarderingsgrondslagen van de betreffende deelneming. Indien de waardering van een deelneming volgens de nettovermogenswaarde negatief is, wordt deze op nihil gewaardeerd. Indien en voorzover Havenbedrijf Rotterdam in deze situatie geheel of ten dele instaat voor de schulden van de deelneming respectievelijk het stellige voornemen heeft de deelneming tot betaling van haar schulden in staat te stellen wordt een voorziening getroffen. Indien en voorzover Havenbedrijf Rotterdam niet zonder beperking uitkering van de positieve resultaten aan haar kan bewerkstelligen, worden de resultaten in een wettelijke reserve opgenomen. Haar aandeel in de rechtstreekse vermogens vermeerderingen en verminderingen van de deelnemingen wordt ook in de wettelijke reserve opgenomen. De eerste waardering van gekochte deelnemingen is gelijk aan de reële waarde van de identificeerbare activa en passiva op het moment van acquisitie. Het verschil tussen de verkrijgingsprijs en de reële waarde van de identificeerbare activa en passiva wordt als goodwill geactiveerd onder de immateriële vaste activa. Voor de vervolgwaardering wordt uitgegaan van de bepaalde nettovermogenswaarde. Deelnemingen waarop geen invloed van betekenis kan worden uitgeoefend, worden gewaardeerd tegen de verkrijgingsprijs of de realiseerbare waarde indien deze lager is (hier de hoogste van de bedrijfswaarde en directe opbrengstwaarde). De onder financiële vaste activa opgenomen leningen worden na de eerste verwerking gewaardeerd tegen de geamortiseerde kostprijs. Baten en lasten worden in de winst- en-verliesrekening verwerkt via het amortisatieproces. De post overige effecten bestaat geheel uit obligaties. Deze worden in beginsel tot het einde van de looptijd aangehouden. De obligaties worden gewaardeerd tegen de geamortiseerde kostprijs. Baten en lasten worden in de winst-en-verliesrekening verwerkt via het amortisatieproces.

Voorraden


De voorraden betreffen hoofdzakelijk reserveonderdelen en verbruiksmaterialen voor de vaartuigen en technische installaties. De voorraden worden gewaardeerd tegen de laagste van verkrijgingsprijs en opbrengstwaarde.


98

Vorderingen

Liquide middelen

Handelsvorderingen worden opgenomen tegen nominale waarde onder aftrek van een eventueel benodigde voorziening voor oninbaarheid. Liquide middelen bestaan uit kas, banktegoeden en deposito’s met een looptijd korter dan twaalf maanden. Rekening-courantschulden bij banken zijn opgenomen onder schulden aan kredietinstellingen onder kortlopende schulden.

Passiva Voorzieningen

Voorzieningen worden gevormd voor in rechte afdwingbare of feitelijke verplichtingen die op de balansdatum bestaan waarbij het waarschijnlijk is dat een uitstroom van middelen noodzakelijk is en waarvan de omvang op betrouwbare wijze is te schatten. Indien van toepassing worden voorzieningen opgenomen tegen contante waarde. Pensioenen en overige personeelsregelingen Havenbedrijf Rotterdam kent een zogenaamde toegezegde pensioenregeling. Volgens Richtlijn 271 mag deze regeling worden verwerkt als toegezegde bijdrage regeling. Behalve de betaling van premies heeft Havenbedrijf Rotterdam geen verdere verplichtingen uit hoofde van deze pensioenregeling. Derhalve is daarvoor geen voorziening getroffen. Wel zijn voorzieningen getroffen voor toekomstige betalingen inzake vervroegde uittreding, ziektekosten en overige uitgestelde beloningen. Jaarlijks worden de verplichtingen ingevolge bedoelde personeelsregelingen berekend door onafhankelijke actuarissen. De waarde van de verplichting wordt berekend door het contant maken van de geschatte toekomstige kasstromen, rekening houdend met verwachte salarisontwikkelingen en sterfte-, respectievelijk invaliditeitskansen. Hierbij wordt uitgegaan van rentetarieven die gelden voor hoge kwaliteit ondernemingsobligaties.


Afkoop erfpacht Voor huurders van terreinen bestaat de mogelijkheid om erfpachtcontracten tegen contante waarde af te kopen. De ontvangen afkoopsommen zijn opgenomen onder de langlopende schulden. Jaarlijks wordt de rente over het uitstaande saldo toegevoegd en worden de bij het betreffende boekjaar behorende opbrengsten ten gunste van de contractopbrengsten gebracht.

Derivaten en hedge accounting

Het beleid van Havenbedrijf Rotterdam is rente-, valuta- en productprijsrisico’s effectief af te dekken. Indien hierbij derivaten worden gebruikt dan past Havenbedrijf Rotterdam hedge-accounting toe. De derivaten worden conform de kostprijshedgeaccounting methode gewaardeerd tegen kostprijs. Indien de hedge effectief is blijven waardeveranderingen off-balance.

Leasing

Financiële leasing Activa die worden gefinancierd door middel van financiële leasing worden geactiveerd in de balans op het tijdstip van het aangaan van het leasecontract tegen de reële waarde van het actief of de lagere contante waarde van de minimale leasetermijnen. De te betalen leasetermijnen worden op annuïtaire wijze verdeeld in een aflossings- en een rentecomponent, gebaseerd op een vast rentepercentage. De leaseverplichtingen worden exclusief de rentevergoeding opgenomen onder de langlopende schulden. De rentecomponent als onderdeel van de leasetermijnen wordt verantwoord in de winst-en-verliesrekening. De relevante activa worden afgeschreven over de resterende economische levensduur. Operationele leasing Verplichtingen uit hoofde van operationele leasing worden verwerkt in de winst-enverliesrekening over de looptijd van het contract. De verplichtingen vanaf 2010 zijn opgenomen onder de niet in de balans opgenomen regelingen.



99

Grondslagen voor de bepaling van het resultaat Opbrengstverantwoording Onder netto omzet wordt verstaan de opbrengst uit levering van diensten onder aftrek van kortingen en degelijke en van over de omzet geheven belastingen. Deze opbrengsten hebben voor het overgrote deel betrekking op havengelden en inkomsten uit verhuur van terreinen.

Kosten De kosten worden bepaald op historische basis en toegerekend aan het verslagjaar waarop zij betrekking hebben. (Voorzienbare) verplichtingen en mogelijke verliezen die hun oorsprong vinden voor het einde van het boekjaar worden in acht genomen indien zij voor het opmaken van de jaarrekening bekend zijn geworden en overigens wordt voldaan aan de voorwaarde voor het opnemen van voorzieningen.

Personeelsbeloningen Periodiek betaalbare beloningen

De uit de arbeidsvoorwaarden voortvloeiende lonen, salarissen en sociale lasten zijn verwerkt in de winst-en-verliesrekening.

Pensioenen en overige

Havenbedrijf Rotterdam betaalt voor de toegezegde pensioenregeling, die volgens Richtlijn 271 mag worden verwerkt als toegezegde bijdrageregeling, premies aan pensioenfondsen en verzekeringsmaatschappijen. De premies worden verantwoord als personeelskosten in de periode waarover deze verschuldigd zijn. Vooruitbetaalde premies worden opgenomen als overlopende activa indien deze tot een terugstorting leiden of tot een vermindering van toekomstige betalingen. De dotaties aan de voorziening personeelsregelingen worden verantwoord als personeelskosten.

personeelsregelingen

Bijzondere Baten en Lasten Dit betreffen baten of lasten die voortvloeien uit gebeurtenissen of transacties die behoren tot het resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening, maar die omwille van de vergelijkbaarheid apart toegelicht worden op grond van de aard, omvang of het incidentele karakter van de post.

Overheidssubsidies Exploitatiesubsidies worden als baten verantwoord in de winst-en-verliesrekening in het jaar waarin de gesubsidieerde kosten zijn gemaakt, opbrengsten zijn gederfd of een gesubsidieerd exploitatietekort zich heeft voorgedaan. De baten worden verantwoord als het waarschijnlijk is dat deze worden ontvangen en Havenbedrijf Rotterdam de condities voor ontvangst kan aantonen. Subsidies met betrekking tot investeringen in materiële vaste activa worden in mindering gebracht op het desbetreffende actief en per saldo als onderdeel van de afschrijvingen verwerkt in de winst-en-verliesrekening.


Jaarrekening > Grondslagen voor de bepaling van het resultaat

100

Afschrijvingen De afschrijvingen op materiële vaste activa worden gebaseerd op de verkrijgingsof vervaardigingsprijs. Op terreinen en op materiële vaste activa in aanbouw wordt niet afgeschreven. Afschrijvingen vinden plaats volgens de lineaire methode op basis van de geschatte economische levensduur (zie ook ‘Grondslagen voor waardering van activa en passiva – Materiële vaste activa’).

Financiële Baten en Lasten Rentebaten en rentelasten

Rentebaten en rentelasten worden tijdsevenredig verwerkt, rekening houdend met de effectieve rentevoet van de betreffende activa en passiva.

Activeren van rentelasten

Rentelasten worden geactiveerd voor kwalificerende activa gedurende de periode van vervaardiging van het actief. De te activeren bouwrente wordt berekend op basis van de intern gewogen gemiddelde rentevoet van de langlopende leningen van Havenbedrijf Rotterdam, gecorrigeerd voor de verhouding vreemd vermogen / totaal vermogen. Indien sprake is van projectfinanciering wordt de te activeren rente berekend op basis van het voor deze financiering geldende rentepercentage.

Passiveren van rentelasten

Rentelasten worden toegevoegd aan voorzieningen en langlopende schulden waarvan de balanswaarde wordt bepaald op basis van een contante waardeberekening.

Vennootschapsbelasting Alle aandelen van Havenbedrijf Rotterdam worden gehouden door publiekrechtelijke rechtspersonen. Op grond van artikel 2 lid 3 en 7 van de Wet op de vennootschapsbelasting zijn de (huidige) activiteiten van Havenbedrijf Rotterdam daardoor vrijgesteld van heffing van vennootschapsbelasting.


Jaarrekening > Grondslagen voor de bepaling van het resultaat

101

Toelichting op de balans 1 Materiële vaste activa Terreinen en infraplus

Kademuren,

Materiële

Vaste bedrijfs-

havenbekkens steenglooiingen,

vaste activa

middelen en

steigers en

in aanbouw

overige activa

Openbare infra,

en vaarwegen

Totaal

overige afmeervoorzieningen 31 december 2008 Aanschafwaarde

1.012.697

531.241

892.320

223.183

290.154

2.949.595

Cumulatieve afschrijvingen

-73.043

-113.210

-152.543

-

-75.151

-413.947

Boekwaarde

939.654

418.031

739.777

223.183

215.003

2.535.648

351.838

Mutaties 2009 Investeringen

-

-

-

351.838

-

Desinvesteringen

-

-

-3.803

-

-3.012

-6.815

Afschrijvingen

-18.969

-24.391

-36.117

-

-21.336

-100.813

Ingebruikname

29.510

33.904

43.851

-146.948

39.683

-

10.541

9.513

3.931

204.890

15.335

244.210

31 december 2009 Aanschafwaarde

1.042.207

565.145

931.672

428.073

326.041

3.293.138

Cumulatieve afschrijvingen

-92.012

-137.601

-187.964

-

-95.703

-513.280

Boekwaarde

950.195

427.544

743.708

428.073

230.338

2.779.858

Afschrijvingsperioden in jaren

0 tot 30 jaar

25 tot 50 jaar

25 tot 40 jaar

n.v.t.

5 tot 50 jaar

(Bedragen X € 1.000)

In het boekjaar werd ter zake van materiële vaste activa in aanbouw een bedrag van € 6,9 miljoen aan bouwrente geactiveerd. Overheidssubsidies

In 2009 is voor € 1,8 miljoen aan overheidssubsidies (nationaal en Europees) verwerkt. Dit bedrag is in mindering gebracht op de vervaardigingsprijs van de investeringen. Bij de oprichting is het economische eigendom van de haventerreinen in Havenbedrijf Rotterdam ingebracht. De juridische eigendom van deze terreinen berust bij de gemeente Rotterdam. Hierop wordt ten behoeve van Havenbedrijf Rotterdam erfpacht gevestigd. Per ultimo 2009 is dit voor circa 99% van het totale areaal gerealiseerd, waarvan 30% onder opschortende voorwaarde.


Jaarrekening > Toelichting op de balans

102

2 Financiële vaste activa Deelnemingen

Overige effecten

Totaal

Overige langlopende vorderingen

31 december 2008 Boekwaarde

17.055

7.544

5.341

29.940

Mutaties 2009 Verstrekte leningen

-

-

1.012

1.012

Desinvestering

-

-3.309

-

-3.309

Aflossingen

-

-

-121

-121

Amortisatie

-

155

-

155

-

-

1.163


1.163*

Koersresultaat

-18

-

-

-18

Voorziening

-

-

-3.908

-3.908

Totaal mutaties

1.145

-3.154

-3.017

-5.026

18.200

4.390

2.324

24.914

31 december 2009 Boekwaarde

(Bedragen X € 1.000) *

Excusief het resultaat in verband met de verkoop van een deelneming (zie toelichting 6 en 16).

Voor een overzicht van de deelnemingen wordt verwezen naar het overzicht verbonden partijen. Onder de overige effecten is een obligatieportefeuille opgenomen met een boekwaarde van € 4,3 miljoen. De marktwaarde van de portefeuille bedraagt per 31 december 2009 € 4,5 miljoen. In 2009 is een deel van de obligaties verkocht voor € 3,3 miljoen.

3 Vorderingen 31/12/2009

Vorderingen op gemeente Rotterdam Handelsvorderingen Overige kortlopende vorderingen Overlopende activa Totaal

31/12/2008

2.374

2.217

76.121

81.306

8.382

3.650

20.316

19.637

107.193

106.810


Overlopende activa

De belangrijkste posten van de overlopende activa zijn nog te factureren posten en te ontvangen BTW.

4 Liquide middelen 31/12/2009

31/12/2008

175.158

4.235

Rekening-courant bank (Bedragen X € 1.000)

De liquide middelen staan geheel ter vrije beschikking.



103

5 Eigen vermogen Het garantievermogen of aansprakelijk vermogen van Havenbedrijf Rotterdam is als volgt samengesteld:

Eigen vermogen Achtergestelde leningen gemeente Rotterdam Totaal garantievermogen

31/12/2009

31/12/2008

1.644.743

1.080.446

404.525

496.925

2.049.268

1.577.371


Mutatieoverzicht

Het mutatieoverzicht van het eigen vermogen over 2009 luidt als volgt: Agio

Wettelijke

Overige

Te

reserves

reserves

bestemmen

Totaal

Geplaatst

Preferent

aandelen

aandelen-

kapitaal

kapitaal

600.000

50.000

191.200

1.566

108.709

128.971

1.080.446

Resultaat boekjaar

-

-

-

-

-

167.428

167.428 450.000

31 december 2008

resultaat

Mutaties 2009 Storting aandelenkapitaal

250.000

-

200.000

-

-

-

Omzetting aandelenkapitaal

50.000

-50.000

-

-

-

-

-

Uitgekeerd slotdividend 2008

-

-

-

-

-

-21.848

-21.848

Uitgekeerd interimdividend 2009

-

-

-

-

-

-31.265

-31.265

Bestemming resultaat 2008

-

-

-

-

107.123

-107.123

-

Reserve omrekeningsverschillen

-

-

-

-18

-

-

-18

Dotatie wettelijke reserve

-

-

-

1.887

-1.887

-

-

TOTAAL MUTATIES

300.000

-50.000

200.000

1.869

105.236

7.192

564.297

31 december 2009

900.000

0

391.200

3.435

213.945

136.163

1.644.743


Aandelenkapitaal

Het maatschappelijk kapitaal van de onderneming bedraagt € 3 miljard, verdeeld in drie miljard doorlopend genummerde gewone aandelen van € 1 elk. Het geplaatste en gestorte aandelenkapitaal is ultimo 2009 € 900 miljoen en bestaat uit 900 miljoen gewone aandelen van € 1 nominaal. Begin 2009 is de tweede en laatste fase van de toetreding van de Staat als aandeelhouder in Havenbedrijf Rotterdam afgerond. Hierbij zijn voor een bedrag van € 250 miljoen nieuwe aandelen uitgegeven met een nominale waarde €1 elk en is een bedrag van € 200 miljoen aan agio gestort. Tevens zijn 50 miljoen cumulatieve preferente aandelen van € 1 nominaal omgezet in 50 miljoen gewone aandelen van € 1 nominaal.

Wettelijke reserves

Het saldo wettelijke reserves heeft betrekking op de reserve deelnemingen en de reserve (valuta) omrekeningsverschillen deelnemingen.

Totaal resultaat

Het totaalresultaat van Havenbedrijf Rotterdam is gelijk aan het resultaat van het boekjaar.



104

6 Voorzieningen Voorziening

Voorziening voor

personeels-

toekomstige

regelingen

bodemsanering

Voorziening

Voorziening

Totaal

vermeend negatieve waarde afgegeven

deelnemingen

garanties

31 december 2008

26.457

26.438

23.615

6.778

83.288

Dotaties

1.000

4.659

-

1.459

7.118

Onttrekkingen

-5.034

-267

-

-

-5.301

Vrijval

-

-

-

-8.237

-8.237

Toerekening rente

1.338

1.512

861

-

3.711

31 december 2009

23.761

32.342

24.476

0

80.579


Voorzieningen personeelsregelingen

Voorzieningen zijn getroffen in verband met verplichtingen aan (voormalig) personeel in het kader van vervroegd uittreden, toekomstige bijdragen in ziektekostenpremies en overige uitgestelde beloningen. De aard van deze voorziening is langlopend.

Vervroegde uittreding

31/12/2009

31/12/2008

19.534

22.784

Ziektekostenpremies na pensionering

2.965

2.830

Overige uitgestelde beloningen

1.262

843

23.761

26.457

Totaal


Voorziening voor toekomstige bodemsanering


De voorziening voor toekomstige bodemsanering heeft voor € 26,9 miljoen betrekking op door Havenbedrijf Rotterdam geaccepteerde restvervuiling bij huurbeëindiging van terreinen en wordt gevoed vanuit de hiermee samenhangende ontvangen afkoopsommen. Aan dit bedrag wordt jaarlijks rente toegevoegd. De overige € 5,4 miljoen heeft betrekking op de contante waarde van de verwachte saneringsuitgaven op locaties waar daadwerkelijke sanering met het bevoegd gezag is overeengekomen. Voor bodemvervuiling van de overige terreinen is in de jaarrekening geen voorziening opgenomen. Eventuele sanering van deze terreinen zal doorgaans op zeer lange termijn plaatsvinden. Vanwege voortschrijdende technologische ontwikkelingen alsmede wijzigingen in weten regelgeving is de omvang van de bijbehorende toekomstige saneringsuitgaven op dit moment slechts met grote onzekerheden in te schatten. Voorts geldt dat in de standaard contractbepalingen van Havenbedrijf Rotterdam bij verhuur dan wel uitgifte in (onder)erfpacht is opgenomen dat de bodem bij beëindiging van het contract in oorspronkelijke staat aan Havenbedrijf Rotterdam dient te worden opgeleverd. De verwachting is dan ook dat toekomstige sanerings uitgaven in belangrijke mate verhaald kunnen worden op de vervuiler. De aard van deze voorziening is langlopend.


105

Voorziening vermeend afgegeven garanties

Voorziening negatieve waarde deelnemingen

Op 24 januari 2007 is door de rechtbank Rotterdam uitspraak gedaan in de procedure tussen Commerz (Nederland) NV en Havenbedrijf Rotterdam. Daarbij zijn de vorderingen van Commerz afgewezen. Tegen deze uitspraak heeft Commerz beroep aangetekend. De uitspraak in beroep zal naar verwachting in 2010 plaatshebben. In verband hiermee is de hiervoor getroffen voorziening per 31 december 2009 gehandhaafd. De Investeringsovereenkomst die op 2 september 2005 is gesloten tussen de Staat der Nederlanden, de gemeente Rotterdam en Havenbedrijf Rotterdam bepaalt dat eventuele toekomstige vrijval van de voorziening ten goede komt aan de gemeente middels een extra dividend. Aan de voorziening voor vermeend afgegeven garanties is in 2009 alleen rente toegevoegd. De aard van deze voorziening is langlopend. De voorziening had betrekking op door Havenbedrijf Rotterdam verstrekte garanties aan een externe financier van een van de deelnemingen. De garantstelling is vervallen door de verkoop van de deelneming. De vrijval van de voorziening is verantwoord als verkoopresultaat deelnemingen.

7 Langlopende schulden 31/12/2009

31/12/2008

Totaal

Totaal

Aflossing

Aflossing

Aflossing

< 1 jaar

1-5 jaar

> 5 jaar

Achtergestelde leningen gemeente Rotterdam

92.400

312.125

-

404.525

496.925

Overige leningen gemeente Rotterdam

7.570

130.637

62.131

200.338

207.465

Afkoop erfpacht

9.800

49.000

96.007

154.807

152.446

Financiële leaseverplichtingen

287

1.891

12.809

14.987

4.168

Schulden aan kredietinstellingen

7.415

53.021

222.471

282.907

240.072

Overige langlopende schulden

-

-

1.000

1.000

1.000

TOTAAL

117.472

546.674

394.418

1.058.564

1.102.076


Faciliteiten voor langlopende schulden

Achtergestelde leningen gemeente Rotterdam

Overige leningen gemeente Rotterdam Financiële leaseverplichtingen


In januari 2008 zijn kredietfaciliteiten gesloten met Europees Investeringsbank, Bank Nederlandse Gemeenten, ING, Rabo en Fortis tot een bedrag van € 2 miljard. Daarmee zal naast investeringen in het bestaande havengebied tevens het eerste deel van Maasvlakte 2 worden gefinancierd. De jaarlijkse rente is gebaseerd op de 3 maands Euribor notering. Deze rentevergoeding is deels geswapt naar een vast rentepercentage van gemiddeld 4,8%. Voor de faciliteiten voor langlopende schulden zijn geen zekerheden verstrekt. De achtergestelde leningen zijn achtergesteld tegenover alle andere bestaande en toekomstige schuldeisers. De jaarlijks verschuldigde rente over deze leningen bedraagt 5,72%. De jaarlijks verschuldigde rente over deze leningen ligt in een bandbreedte van 5,03% tot 6,14%. Havenbedrijf Rotterdam least een vaartuig voor representatieve doeleinden en least terreinen.


106


Op de in januari 2008 afgesloten financieringsfaciliteiten is in december 2009 € 50 miljoen bij de Europese Investerings Bank (EIB) opgenomen. Van de in totaal, vanaf 2006, bij EIB opgenomen leningen ad € 282,9 miljoen is ruim 50% vastrentend (bandbreedte 4,6% - 4,8%) en de overige leningen zijn tegen een variabel rente percentage afgesloten gebaseerd op de 3 maands Euribor notering.

8 Kortlopende schulden 31/12/2009

31/12/2008


35.755

159.535

Schulden gemeente Rotterdam

20.228

24.494

Vooruitontvangen investeringsbijdrage VBS

15.371

16.799

Handelscrediteuren

43.004

41.515

3.478

3.074

545

561

Loonbelasting Premies sociale verzekeringen Dividendbelasting Vakantiegeld en vakantiedagen Overige schulden en overlopende passiva Totaal

0

3.277

8.110

7.030

177.320

155.070

303.811

411.355


Faciliteiten voor kortlopende schulden

Overige schulden en overlopende passiva

Havenbedrijf Rotterdam beschikt over een kortlopende kredietfaciliteit ter grootte van € 200 miljoen. Hiervoor zijn geen zekerheden verstrekt. Deze post bestaat voornamelijk uit vooruitgefactureerde contracten en havengelden en passiveringen van kosten.

9 Niet in de balans opgenomen regelingen Voorwaardelijke regelingen

Met een aantal (markt)partijen zijn voorwaardelijke afspraken gemaakt betreffende toekomstige investeringen, herstructureringen en dergelijke. Deze afspraken betreffen o.a. te verstrekken (€ 9,5 miljoen) en te ontvangen vergoedingen (€ 4,7 miljoen). Havenbedrijf Rotterdam heeft zich tevens garant gesteld voor een lening (€ 0,7 miljoen). Ten behoeve van een aantal groepsmaatschappijen en deelnemingen zijn garanties verstrekt betreffende de nakoming van lease-, huur-, aflossings- en renteverplichtingen jegens derden tot een bedrag van € 4,5 miljoen. De vennootschap staat garant voor een minimum rendement van een deelneming ten behoeve van de medeaandeel houder. Daarnaast staat Havenbedrijf Rotterdam garant voor een restwaardegarantie van installaties (€ 1,4 miljoen). Havenbedrijf Rotterdam heeft ten behoeve van een bank een letter of comfort afgegeven voor een maximum van € 4,4 miljoen.



107

Meerjarige financiële regelingen

Havenbedrijf Rotterdam heeft zich voor de komende jaren tot maximaal € 93 miljoen gecommitteerd tot infra-plus investeringen, waarbij de toekomstige huurders van de betreffende infrastructuur het moment van investeren kunnen bepalen. Het Havenbedrijf verwacht tot 2020 € 2 miljard te investeren in Maasvlakte 2. Fase 1 van deze investering is aanbesteed aan een aannemerscombinatie (€ 1,1 miljard waarvan € 178 miljoen gerealiseerd). Ook in het bestaande havengebied verwacht het Havenbedrijf € 2 miljard te investeren tot 2020. Hiervan zijn ultimo 2009 € 90 miljoen openstaande verplichtingen. De aangegane meerjarige financiële verplichtingen jegens marktpartijen bedragen ultimo 2009 € 6,5 miljoen, waarvan € 4,0 miljoen in 2010 zal worden afgewikkeld. In het kader van de verzelfstandiging van het Gemeentelijk Havenbedrijf Rotterdam tot Havenbedrijf Rotterdam zijn de gemeente en Havenbedrijf Rotterdam overeen gekomen dat Havenbedrijf Rotterdam de uitvoering van de BRG-leefbaarheids projecten en de kosten daarvan tot en met 2020 voor haar rekening neemt (gemiddeld € 2,6 miljoen per jaar). De openstaande verplichting ultimo 2009 bedraagt € 25,4 miljoen. Langlopende verplichtingen (€ 26,1 miljoen) zijn aangegaan betreffende de huur van kantoorpanden, (operationele) lease van voertuigen en onderhoud van het havengebied. Voorts zijn onderhoud van het Verkeers Begeleidend Systeem(VBS) en de levering van water aan de binnenvaart contractueel vastgelegd. Havenbedrijf Rotterdam heeft een huurcontract tot en met 2015 voor een kantoorpand met een optie op verlenging. De jaarlijkse huurlasten bedragen ongeveer € 8,0 miljoen. Voor voertuigen worden veelal vijfjarige operationele lease overeenkomsten gesloten. De jaarlijkse last bedraagt circa € 2,7 miljoen. Met diverse leveranciers zijn voor het onderhouden van het havengebied contracten afgesloten. Deze contracten betreffen o.a. het uitvoeren van baggerwerk, onderhoud van glooiingen, wegen en buitenruimte. De jaarlijkse last bedraagt € 13,0 miljoen. Voor onderhoud van het VBS en de levering van drinkwater is jaarlijks respectivelijk € 1,7 en € 0,7 miljoen overeengekomen.

Lopende claims en geschillen


Door een aantal ondernemingen, daarin gesteund door een aantal oliemaatschappijen, is bezwaar gemaakt tegen de door Havenbedrijf Rotterdam gehanteerde tarieven voor het zeehavengeld van olietankers. Dit heeft geresulteerd in een fiscale procedure (voor zeehavengeld geïnd tot oktober 1997), alsmede een civiele procedure (voor het gedefiscaliseerde zeehavengeld van na oktober 1997) tussen Havenbedrijf Rotterdam en genoemde ondernemingen. Op basis van de tussenuitspraken tot dusverre in zowel de fiscale als in de civiele procedure is besloten geen voorziening te treffen. In de op 2 september 2005 gesloten Investeringsovereenkomst tussen de Staat der Nederlanden, de gemeente Rotterdam en Havenbedrijf Rotterdam is een vrijwaringclausule opgenomen ten aanzien van een eventuele terugbetaling van zeehavengeld. Deze vrijwaring is van kracht indien het terug te betalen bedrag groter zou zijn dan € 50 miljoen en (individueel) niet lager dan € 5 miljoen.


108

10 Financiële instrumenten

Algemeen De in deze toelichting opgenomen gegevens verschaffen informatie die behulpzaam is bij het schatten van de omvang van risico’s die verbonden zijn aan zowel de in de balans opgenomen als de niet in de balans opgenomen financiële instrumenten. De financiële instrumenten van Havenbedrijf Rotterdam, anders dan derivaten, dienen ter financiering van de operationele activiteiten van Havenbedrijf Rotterdam of vloeien direct uit deze activiteiten voort. Havenbedrijf Rotterdam maakt gebruik van valuta- en renteswaps om het valuta- en renterisico af te dekken. De marktwaarde van de derivaten bedraagt ultimo 2009 -/- € 103,1 miljoen. De belangrijkste risico’s zijn :

Renterisico

Havenbedrijf Rotterdam loopt renterisico over de rentedragende vorderingen (met name onder financiële vaste activa), liquide middelen en rentedragende langlopende en kortlopende schulden (waaronder afkoop erfpacht en schulden aan krediet instellingen). Voor vorderingen en schulden met variabele renteafspraken loopt Havenbedrijf Rotterdam risico ten aanzien van toekomstige kasstromen. Met betrekking tot vastrentende vorderingen en schulden loopt Havenbedrijf Rotterdam risico over de marktwaarde. Met betrekking tot schulden met variabele renteafspraken is een aantal financiële derivaten met betrekking tot het renterisico gecontracteerd.

Valuta- en kredietrisico

Havenbedrijf Rotterdam loopt valutarisico over investeringsactiviteiten in het kader van een internationale participatie. Ter afdekking van dit valutarisico is een valutaswap afgesloten voor de verwachte totale financieringskasstroom. Havenbedrijf Rotterdam heeft geen significante concentraties van kredietrisico.

Commodity risico

Op basis van de gemaakte afspraken met de contractor voor de aanleg van de eerste fase van het Maasvlakte 2 project loopt Havenbedrijf Rotterdam in het bijzonder risico over het verloop van de olieprijs. Ter afdekking van dit risico is een fuelswap afgesloten voor de verwachte kasstroom voor de periode tot en met september 2013.



109

Toelichting op de winst-en-verliesrekening 11 Som der bedrijfs opbrengsten

Zeehavengeld Binnenhavengeld Huur, erfpacht, kadegelden Totaal netto omzet Overige bedrijfsopbrengsten TOTAAL

2009

2008

262.203

279.062

11.847

14.153

232.460

214.286

506.510

507.501

12.921

15.076

519.431

522.577


De post overige bedrijfsopbrengsten betreft voornamelijk de bijdrage voor het Verkeers Begeleidend Systeem.

12 Lonen, salarissen en sociale lasten 2009

2008

Lonen en salarissen

76.219

70.090

Pensioenlasten en wachtgelden

11.187

10.590

Sociale lasten

5.646

4.328

Overige personeelslasten

2.010

1.426

95.062

86.434

TOTAAL


De stijging in 2009 van lonen en salarissen wordt deels veroorzaakt door CAO verhoging. Daarnaast is er een toename van het gemiddeld aantal personeelsleden door invulling van bestaande formatieplaatsen. De toename van de pensioenlasten ten opzichte van 2008 wordt voornamelijk veroorzaakt door stijgingen van de ABP-premies.


Jaarrekening > Toelichting op de winst- en verliesrekening

110

13 Overige bedrijfslasten

Exploitatielasten Overige bedrijfskosten TOTAAL

2009

2008

104.069

114.374

23.173

20.518

127.242

134.892


In de post exploitatielasten zijn opgenomen de reguliere lasten ten behoeve van scheepvaartbegeleiding, ontwikkeling, beheer en onderhoud van de haven infrastructuur, beheer materieel en nautische informatiesystemen, informatie- en communicatietechnologie, acquisitie- en accountmanagement en apparaatskosten. De overige bedrijfskosten betreffen onder meer bijdragen aan leefbaarheidsprojecten, herstructureringskosten, ontwikkelingskosten, programmakosten en de vorming van de voorziening voor oninbaarheid van debiteuren.

14 Overige toelichtingen op de winst-en-verliesrekening Operationele leasing

Kosten van onderzoek en ontwikkeling

Gedurende het boekjaar is € 2,5 miljoen (2008: € 2,1 miljoen) aan leasebetalingen in de winst-en-verliesrekening verantwoord met betrekking tot operationele leasing van voertuigen. De ten laste van het resultaat over 2009 gebrachte kosten van onderzoek en ontwikkeling bedragen € 5 miljoen (2008: € 5 miljoen).

15 Financiële baten en lasten 2009 Opbrengst langlopende vorderingen en effecten Overige rentebaten

753

750

7.155

1.368

Totaal financiële baten Rentelasten Geactiveerde rente over materiële vaste activa in aanbouw

2008

7.908 -66.672

2.118

-70.614

6.937

11.999

Totaal financiële lasten

-59.735

-58.615

Totaal

-51.827

-56.497


Het geactiveerde rentepercentage over de investeringsuitgaven van het project Euromax is gelijk aan de 3-maands Euribor met een opslag van 113 basispunten. Voor de overige projecten is het gehanteerde bouwrentepercentage, ten opzichte van 2008 van 3,7% naar 2,4% verlaagd. Dit is het gewogen gemiddelde van de rentevoet van vreemd vermogen, gecorrigeerd voor de verhouding vreemd vermogen/totaal vermogen.



111

16 Resultaat deelnemingen Het resultaat deelnemingen bestaat uit het aandeel van Havenbedrijf Rotterdam in het resultaat van deelnemingen (€ 1,2 miljoen) en het (positieve) resultaat inzake de verkoop van een deelneming ( € 23,2 miljoen) exclusief mutatie voorziening deelneming (- € 1,5 miljoen).

17 Werknemers Het gemiddelde aantal werknemers in dienst in het jaar 2009 is 1.221 (in 2008: 1.194). Hiervan waren gemiddeld 549 werknemers werkzaam bij de divisie Havenmeester (in 2008: 550). Het aantal medewerkers werkzaam buiten Nederland in het jaar 2009 is 12 (in 2008: 9).

18 Bezoldiging commissarissen en bestuurders

Commissarissen De bezoldiging van de voorzitter van de Raad van Commissarissen bedraagt € 30.000 per jaar. Voor de leden bedraagt de bezoldiging € 25.000 per jaar. Daarnaast wordt aan commissarissen die zitting hebben in de auditcommissie of de remuneratiecommissie een vergoeding verstrekt van € 5.000 op jaarbasis . De bezoldiging aan commissarissen is als volgt:

Raad van commissarisen

2009

2008

A.J. Scheepbouwer

35.000

35.000

R.J.N. Abrahamsen

30.000

30.000

J.M. Kroon

30.000

30.000

R.P.M. van Slobbe

30.000

30.000

R.M. Smit

30.000

30.000

TOTAAL

155.000

155.000

(Bedragen X € 1)

Bestuurders Beloningsbeleid

Het beloningsbeleid zoals dat sinds 1 januari 2005 geldt voor de leden van de Algemene Directie is in december 2004 vastgesteld door de Algemene Vergadering van Aandeelhouders na advies van het externe adviesbureau HayGroup. Het beloningsbeleid van Havenbedrijf Rotterdam is vastgesteld op het mediaanniveau van in de relevante beloningsmarkt vergelijkbare functies. Het beloningsbeleid biedt de onderneming de mogelijkheid een bezoldiging te bieden, die qua hoogte en structuur zodanig is dat gekwalificeerde en deskundige bestuurders kunnen worden aangetrokken, gemotiveerd en behouden. Hiertoe biedt Havenbedrijf Rotterdam een arbeidsvoorwaardenpakket, bestaande uit een vast inkomen en een variabel inkomen korte termijn, alsmede een variabel inkomen lange termijn. Het variabele inkomen korte termijn bedraagt 20% van het geldende vast inkomen en wordt toegekend indien is voldaan aan vooraf gestelde prestatiecriteria. Vanwege de specifieke geaardheid (strategisch, lange termijn) van Havenbedrijf Rotterdam wordt de beloning van de bestuurders ook gebaseerd op meerjarenprestaties (4 jaar): bij het behalen van deze lange termijndoelstellingen wordt na 4 jaar een bonus uitgekeerd van 60% van het gemiddelde vast jaarinkomen over de voorafgaande 4 jaar. Ingeval van een korter dienstverband wordt de bonus pro-rata berekend. Indien de af te rekenen periode korter is dan 2 jaar (bijvoorbeeld door latere indiensttreding of eerder vertrek) komt de lange termijn bonus niet tot uitbetaling.



112

Zoals eind 2005 met de ondernemingsraad en vakorganisaties is overeengekomen, zal het beloningsbeleid voor de Algemene Directie en voor het buiten-CAO-personeel worden getoetst aan de marktontwikkelingen. Aan HayGroep is in het voorjaar 2008 opdracht gegeven hiertoe een benchmark uit te voeren. In het najaar 2008 heeft het Rijk een nieuwe beloningscode gepubliceerd, welke nieuwe en aangescherpte eisen stelt aan het beloningsbeleid. Mede hierdoor wordt de eindrapportage en besluitvorming eerst in de loop van 2010 voorzien.

Basissalaris 2009

In 2009 zijn de volgende basissalarissen toegekend: 2009

2008

H.N.J. Smits

324.110

299.020

A.G.F. Toet

258.840

250.090

T. Menssen

258.840

250.090

841.790

799.200

TOTAAL

(Bedragen X € 1)

De genoemde bedragen zijn inclusief vakantiegeld en exclusief werkgeverspremies sociale verzekeringen en dergelijke.

Variabel inkomen korte termijn (jaarbonus)

Voor de bepaling van het variabel inkomen korte termijn zijn voor de prestatiecriteria normen vastgesteld. Deze prestatiecriteria hebben o.a. betrekking op nettoresultaat, klanttevredenheid en voortgang Maasvlakte 2. Onderstaande reserveringen zijn gebaseerd op de realisatie van de doelstellingen.

2009

2008

H.N.J. Smits

32.410

59.800

A.G.F. Toet

25.885

37.515

T. Menssen

25.885

50.020

84.180

147.335

TOTAAL

(Bedragen X € 1)



113

Variabel inkomen lange termijn

De lange termijn bonus heeft betrekking op een periode van vier jaar: van begin 2009 tot eind 2013. De maximaal te behalen bonus bedraagt 60% van het gemiddelde vaste jaarinkomen over deze periode (gemiddeld 15% per jaar). Jaarlijks wordt voorzichtigheidshalve naar rato de maximumbedragen gereserveerd ten laste van het resultaat. De prestatiecriteria voor de lange termijn bonus hebben betrekking op marktaandeel, duurzaamheid, veilige en vlotte scheepvaart en de ontwikkeling van de bedrijfslasten. Gedurende de jaren 2005 tot en met 2007 is dit ook gebeurd. Begin 2009 is bekend geworden in hoeverre de lange termijn doelen gerealiseerd zijn en is het daadwerkelijk uit te keren bedrag vastgesteld. De bestaande reservering is in 2008 hier op aan gepast en voorzover van toepassing vrijgevallen. De prestatiecriteria voor de lange termijn bonus hadden betrekking op klanttevredenheid, ruimte, veilige en vlotte scheepvaart en de ontwikkeling van de bedrijfslasten. 2009

2008

H.N.J. Smits

48.617

-7.024

A.G.F. Toet

38.826

32.355

T. Menssen

38.826

14.003

P. Struijs*

-

-37.002

G.J. van Tongeren*

-

-37.856

TOTAAL

126.269

-35.524*

(Bedragen X € 1) *

De heren Van Tongeren en Struijs zijn respectievelijk per 1 juli 2007 en 1 januari 2008 geen bestuurders meer. De negatieve bedragen in 2008 zijn correcties, per bestuurder, op totaal opgebouwde reservering voor de lange termijn bonus.

Pensioenkosten en overige emolumenten

De leden van de Algemene Directie zijn deelnemer van het Algemeen Burgerlijk Pensioenfonds (ABP). De pensioenregeling van de bestuurders is gelijk aan de regeling voor de CAO-werknemers van het Havenbedrijf. Sinds 1 januari 2004 is de ABP-regeling gebaseerd op het middelloonstelsel. In onderstaande tabel staan de kosten vermeld, die in 2009 gemoeid waren met de werkgeversbijdrage van de ABP-pensioenpremie en de vaste kostenvergoeding. 2009

2008

H.N.J. Smits

66.021

62.526

A.G.F. Toet

49.255

43.852

T. Menssen

52.794

44.295

168.070

150.673

2009

2008

841.790

799.200

84.180

147.335

Totaal

(Bedragen X € 1)

Totale bezoldiging bestuurders

Basissalaris Variabel inkomen korte termijn (Jaarbonus) Variabel inkomen lange termijn

126.269

-35.524

Pensioenkosten en overige emolumenten

168.070

150.673

1.220.309

1.061.684

Totale bezoldiging bestuurders

(Bedragen X € 1



114

19 Verbonden partijen Alle groepsmaatschappijen en andere deelnemingen, zoals opgenomen in het overzicht verbonden partijen, alsmede de gemeente Rotterdam en het Rijk worden aangemerkt als verbonden partij. In de rentekosten is een bedrag van € 36,9 miljoen inbegrepen voor de gemeente Rotterdam (2008: € 42,6 miljoen). Daarnaast is in de overige bedrijfslasten een bijdrage aan Port infolink B.V. (Portbase) begrepen van € 8,7 miljoen (2008: € 7,2 miljoen).

20 Accountantskosten De jaarrekening wordt gecontroleerd door Ernst & Young Accountants. De totale kosten die ten laste van het resultaat 2009 zijn gebracht bedragen € 201.890.

2009

2008

Controle van de jaarrekening

101.625

88.000

Overige controleopdrachten

50.085

38.720

Overige niet-controleopdrachten

50.180

34.200

201.890

160.920

Totaal

(Bedragen X € 1)

Havenbedrijf Rotterdam N.V. Rotterdam, 2 maart 2010



115

Overige gegevens 21 Statutaire regeling winstbestemming Voor de winstbestemming is van belang hetgeen is vermeld in de statuten en het bepaalde in de Investeringsovereenkomst die op 2 september 2005 is gesloten tussen de Staat der Nederlanden, de gemeente Rotterdam en Havenbedrijf Rotterdam, alsmede hetgeen ter zake is vermeld in de Aandeelhoudersovereenkomst tussen beide aandeelhouders. In 2009 zijn aanvullende afspraken voor de winstbestemming door de drie voornoemde partijen vastgelegd in de Kapitaalsovereenkomst 2009 van 30 januari 2009 en de Vaststellingsovereenkomst uit maart 2009. In de Aandeelhoudersovereenkomst is in artikel 3 ondermeer bepaald dat de aandeelhouders vanaf 1 januari 2006 jaarlijks 4% op het door hen ingelegde vermogen ontvangen onder toepassing van een indexeringsclausule. In artikel 11.1 van de Investeringsovereenkomst is het door de gemeente op 1 januari 2006 ingelegde vermogen bepaald op € 1 miljard. De Staat is op 23 mei 2007 toegetreden als medeaandeelhouder en heeft daarbij € 50 miljoen aandelenkapitaal gestort (eerste tranche). De tweede tranche betreft een kapitaalstorting van € 450 miljoen in 2009 door de Staat en gemeente Rotterdam. Hiervoor zijn nieuwe aandelen uitgegeven. Als gevolg van de genoemde overeenkomsten 2009 is met de uitgifte van de nieuwe aandelen de basis voor de verdeling van het dividend over de aandeelhouders veranderd. Tot de uitgifte werd het dividend per aandeelhouder berekend over het door hen ingelegd vermogen. Nu is de verdeling van de aandelen bepalend geworden. Het bedrag van € 450 miljoen is op 30 januari 2009 ontvangen.

22 Voorstel winstbestemming Het netto resultaat bedraagt € 167,4 miljoen. Conform het bepaalde in de Investeringsovereenkomst en de Aandeelhoudersovereenkomst, de Kapitaalovereenkomst 2009 en de Vaststellingsovereenkomst wordt voorgesteld over te gaan tot de volgende dividenduitkering aan de gemeente Rotterdam en de Staat. Omschrijving Dividenduitkering gemeente Rotterdam

44,6

Dividenduitkering Staat

16,5

Totaal

61,1

(Bedragen x € 1 miljoen)

Gedurende het boekjaar is een interimdividend uitgekeerd van € 22 miljoen aan de gemeente Rotterdam en € 9,2 miljoen aan de Staat (totaal € 31,2 miljoen). Derhalve resteert over 2009 aan de aandeelhouders nog uit te keren € 29,9 miljoen.


Jaarrekening > Overige gegevens

116

23 Onttrekkingen/ stortingen op agio Kapitaalstorting 2009

Vrijwaring garantie-kwestie

De kapitaalstorting van € 450 miljoen eind januari 2009 heeft plaatsgevonden door middel van uitgifte van 250 miljoen nieuwe aandelen a € 1 nominaal en een agio storting van € 200 miljoen. Artikel 12.1 van de Investeringsovereenkomst bepaalt dat de gemeente Rotterdam aan Havenbedrijf Rotterdam de netto kosten zal vergoeden die Havenbedrijf Rotterdam maakt in het kader van de garantie-kwestie indien de totale kosten hoger zijn dan de drempelwaarde van € 5 miljoen. Artikel 14.1 bepaalt dat in dat geval de Staat gerechtigd is tot het indienen van een claim. In dat geval betaalt de gemeente Rotterdam aan Havenbedrijf Rotterdam een vergoeding in de vorm van een storting op agio. Ten laste van het resultaat over 2009 is in totaal € 0,2 miljoen aan kosten gebracht die verband houden met de garantie-kwestie.

24 Gebeurtenissen na balansdatum Er zijn geen gebeurtenissen na balansdatum geweest die nadere informatie geven over de feitelijke situatie per balansdatum.

25 Accountantsverklaring Het jaarverslag van het Havenbedrijf Rotterdam is voorzien van een door Ernst & Young Accountants LLP afgegeven goedkeurende accountantsverklaring. Deze verklaring is te raadplegen in het Hoofdstuk ‘Over het jaarverslag en accountantsverklaring’.


Jaarrekening > Overige gegevens

117

Verbonden partijen Hierbij een overzicht van de verbonden partijen van Havenbedrijf Rotterdam: Directe deelnemingen Havenbedrijf Rotterdam Mainport Holding Rotterdam N.V. (MHR) Keyrail B.V. Indirecte deelnemingen via MHR Port infolink B.V. (Portbase) Cruise Port Rotterdam B.V. Koninklijke Scheepsagentuur Dirkzwager B.V. Mainport Foreign Investments B.V. Sohar Industrial Port Company Sohar Industrial Development Company Ontwikkelingsmaatschappij Noordoever B.V. Northcoast Properties Zevenmanshaven C.V. Mainport Rotterdam Properties B.V. Mainport Project II B.V. Mainport Project III B.V. Mainport Project IV B.V. Mainport Project V B.V. Mainport Project VI B.V. Northcoast Investment Vulcaanhaven Beheer B.V. Northcoast Investment Vulcaanhaven C.V. Northcoast Properties Wiltonhaven Beheer B.V. Northcoast Properties Wiltonhaven C.V. Northcoast Real Estate Schiedam Beheer B.V. Northcoast Real Estate Schiedam C.V. Northcoast Real Estate Wilhelminahaven Beheer B.V. Northcoast Real Estate Wilhelminahaven C.V. Northcoast Properties Mathenesse Beheer B.V. Northcoast Properties Mathenesse C.V. MHR Commanditaire Vennoot B.V. MultiCore B.V. MultiCore C.V. MHR Silent Partner B.V. RC2 C.V. RC2 B.V. Scheepvaartmaatschappij Eendracht B.V.

Belang Vestigingsplaats 100% 35%

Rotterdam Rotterdam

Belang Vestigingsplaats 100% 100% 46% 100% 50% 50% 50% 50% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 50% 50% 50% 50% 50% 50% 50% 50% 50% 50% 100% 50% 75% 100% 50% 50% 11,7%

Rotterdam Rotterdam Maassluis Rotterdam Sohar, Oman Sohar, Oman Schiedam Schiedam Rotterdam Rotterdam Rotterdam Rotterdam Rotterdam Rotterdam Schiedam Schiedam Schiedam Schiedam Schiedam Schiedam Schiedam Schiedam Schiedam Schiedam Rotterdam Rotterdam Rotterdam Rotterdam Rotterdam Rotterdam Rotterdam

Stichtingen Vestigingsplaats Stichting Rotterdam Port Experience


Jaarrekening > Bijlage Verbonden Partijen

Rotterdam

118

Ken getallen

Cockpit Financieel

Kengetallen Havenbedrijf (Bedragen x € 1 miljoen)

**** Resultaten

**** Balansgegevens

**** Ratio’s

2009

2008

Som der bedrijfsopbrengsten

519

523

Bedrijfsresultaat (EBIT)

196

208

Netto resultaat

167

151

Groepsvermogen

1.645

1.080


1.059

1.102

Geïnvesteerd vermogen

2.704

2.183

Totaal vermogen

3.088

2.677

7,8

9,2

Rendement werkzaam vermogen* (in %)

66

59

Net Debt / EBITDA **

2,6

3,7

Rentedekking ***

4,1

3,7

Investeringen****

341

190

Goederenoverslag (x 1 miljoen ton)

387

421

33.352

36.415

Totaal (in %)

36,8

35,1 47,8

Solvabiliteit (in (%), incl. achtergestelde leningen)

Operationele gegevens

Aantal bezoeken zeeschepen Marktaandeel Hamburg – Le Havre Range

Personeel

Nat massagoed (in %)

49,3

Droog massagoed (in %)

32,5

34,5

Containers (in %)

28,0

26,1

Breakbulk (in %)

25,3

23,1

1.239

1.203

Aantal medewerkers ultimo (excl. deelnemingen)

*

**

***

Bedrijfsresultaat/gemiddeld balanstotaal minus kor tlopende schulden. Uitstaande schuld minus erfpacht en minus positieve stand liquide middelen / winst voor rente en afschrijving. De ratio rentedekking is berekend door EBIT te delen door de rentelasten van uitstaande leningen.

**** Havenbedrijf Rotterdam maakt gebruik van de vrijstelling van consolidatieplicht omdat de financiële gegevens van de deelnemingen verwaarloosbaar zijn voor inzicht in resultaat en vermogen van de jaar rekening. De cijfers 2008 zijn, in tegenstelling tot de vorige jaar rekening, niet geconsolideerd.


Kengetallen > Cockpit financieel

120

Financieel historisch overzicht Havenbedrijf (Bedragen x € 1 miljoen)

Vanaf 2003 geconsolideerd; 2004 aangepast conform RJ 271 (2005). Overige jaren niet geconsolideerd; voor zover mogelijk aangepast voor vergelijkingsdoeleinden. 2009

2008

2007

2006

2005

2004

Activa

3.088

2.678

2.548

2.430

2.293

2.330

Eigen vermogen

1.645

1.080

1.033

971

843

801

Balans


1.059

1.102

1.139

1080

1.127

1.218

Geïnvesteerd vermogen

2.704

2.183

2.172

2.051

1.970

2.019

Voorzieningen + Kortlopende schulden

384

495

376

378

323

311

TOTAAL VERMOGEN

3.088

2.678

2.548

2.430

2.293

2.330

Winst- en verliesrekening Som der bedrijfsopbrengsten

519

523

488

455

440

442

Bedrijfslasten

222

224

220

226

222

290 78

Afschrijvingen

101

93

87

83

79


0

-1

-10

1

-1

-2

Financiële baten en lasten

-52

-56

-57

-55

-65

-67

NETTO RESULTAAT

*144

149

114

*92

*73

5

Goederenoverslag (x 1 mln ton)

387

421

409

**382

370

353

Kengetallen Aantal bezoeken zeeschepen

33.352

36.415

37.097

35.989

Investeringsuitgaven (x € mln)

341

190

235

231

Rendement werkzaam vermogen

7,8

9,2

8,2

*7,3

34.954 Havengelden34.818 274 135 Contractopbrengsten 232115 6,6opbrengsten 2133,4 Overige

*

Cijfers genormaliseerd

**

Met ingang van 2007 worden de ROLL ON/ ROLL OFF in Hoek van Holland en in Vlaardingen meegenomen in de overslagcijfers Groot Rotterdam. De overslagcijfers over 2006 zijn hierop aangepast (oorspronkelijk 378,2 miljoen ton).

Bedrijfsopbrengsten

Investeringsuitgaven projecten

(x € 1 miljoen euro)

(x € 1 miljoen euro) 350 300

Havengelden 274

250

Contractopbrengsten 232

200

Overige opbrengsten 213

150 100 50 0 2004

2005

2006

2007

2008

2009

Investeringen Bestaand Rotterdams Gebied Investeringen Maasvlakte 2


121

Kengetallen > Cockpit financieel

350 300

Vrouw

250 81%

80%

2007

78%

2008

0

2007

2008

2009

2009

Cockpit 1.250

15%

600

1.000

500

750

400

14%

500

16%

250

300

86%200 2008 100

85%

Personeel 2007 2007

2007

2008

2008

0

84%

1.250

2009

0

2009

1.000

Fulltimers 2009

750

Man Parttimers

500

Vrouw

250

0-5 6-10

0

11-15

2007

2008

2009

> 15

19%

Man-vrouw verhouding

Gemiddelde leeftijd

Havenbedrijf totaal

50 600 45 500

20%

22%

81% 2007

80%

78%

2008

2009

1500

15%

85%

0

2007 2007

86%

84%

< 30

2008 2008

30 200

400

350

25 100

50 350

2009

2007

0

40 - 49

452009 300

2008

40 250

Haven

200

35 200

Manag

Parttimers

Nieuwe medewerkers 6-10 150

30 150

100

11-15

50

> 15

50 - 60

2008

50

2009 Havenbedrijf totaal

<5

> 60

6-10

11-15

Medewerkersleeftijd

2009 2009

Nieuw

25 100 2007

0 30 - 39

30 25

0-5 Management

500 250

400

40 35

Fulltimers

16%

14%

450

2008 250Havenbedrijf 2009 totaal

1000 750

500

35 300

2008 300

50 45

550

450

2007 Management

Aantal medewerkers

40 400

2007

1250

Fulltimers

Aantal dienstjaren Parttimers

0

> 15 Management

Nieuwe medewerkers 2007

2007

Man

2008

Aantal medewerkers

2008

Vrouw

2009

450

2009

4006 3505 3004

Medewerkers aantallen

2503 2002

1.000 500

1501

6

750 400

1000

5

50

4

500 300

2007

2008

2009 Kort (1 t/m 7 dgn)

250 200 1000 2007

2008

2007

< 30

30 - 39

0

3

<5

40Middellang - 49 50 - 60(8 t/m> 42 60 dgn)

6-10

11-15 2 1

20

2009Fulltimers

Jaar (1 t/m2008 2 jr.)

0

20

0-5 Parttimers

Streefwaarde 2009

0

2007

2008

20

2009

6-10

Kort (1 t/m 7 dgn)

11-15

Middellang (8 t/m 42 dgn)

> 15

Lang (43 t/m 365 dgn) Jaar (1 t/m 2 jr.)

Medewerkers aantallen

2009

2008

Streefwaarde

2007 50 45

50 45 Aantal interne medewerkers

1.239

1.203

1.185

Fulltimers 40 450

1.093

1.061

1.043

Parttimers 35 400

146

142

142

Aantal managers (3-lagen) 25 300 2008

2009

250

74

72

2007

80

2008

450

30 25

350 250

Nieuwe medewerkers

100

Kengetallen > Cockpit personeel

50 0

0 30 - 39

40 - 49

50 - 60

> 60

300

Management150

Management 150

< 30

400

Havenbedrijf200 totaal

Nieuwe medewerkers 100

50

40 35

2009

Havenbedrijf totaal 200


550 500

30 350 2007

> 15

Lang (43 t/m 3652007 dgn)

2009

2008

Ziekteverzuim (in %)

1.250 600

<5

6-10

11-15

> 15

122

Cockpit Havenmeester

2004

2005

Turn Around Time en

Scheepsbewegingen

Aantal scheepsbezoeken

aantal scheepsbezoeken

en nautische ongevallen

(zeevaart Rotterdam)



2006

2007

2008

14.000

38.000

4:70

93.000

12.000

35.000

4:60

82.000

10.000

32.000

4:50

71.000

8.000

29.000

4:40

60.000

6.000

26.000

4:30

49.000

4.000

23.000

4:20

2.000

20.000

4:10

0

17.000

4:00

2009

Tankschepen

2004 2005

2005 2006

2006 2007

2007 2008

2008 2009

6000

80

Overige 2007

8000

110

Volcontainer

2006

10000

140

General cargo

2005

12000

170

Droge bulk

38.000

14000

200

Tankschepen

4000

50 2008

2000

2009

0 Scheepsbewegingen zeevaart

2009

Scheepsbezoeken

Nautische ongevallen

Turn Around Time Rotterdam in uren

Norm Nautische ongevallen

General cargo Volcontainer Overige

93

Droge bulk

82 71 60 49 2005


Kengetallen > Cockpit havenmeester

2006

2007

2008

2009

38

123

Sc

Cockpit Overslag en marktaandeel haven

Aanvoer goederen in de haven van Rotterdam* (brutogewicht x 1.000 metrische tonnen) 2009

2008

Verschil in %

Massagoed, droog 6.867

8.548

-19,7

Ertsen en schroot

Agribulk

20.184

40.880

-50,6

Kolen

23.665

27.688

-14,5

6.442

9.634

-33,1

57.158

86.750

-34,1

Ruwe aardolie

95.676

100.068

-4,4

Minerale olieproducten

42.241

36.246

16,5

Overig massagoed, droog Massagoed, nat

Overig massagoed, nat

Totaal massagoed Containers

18.070

22.908

-21,1

155.987

159.222

-2,0

213.145

245.972

-13,3

47.890

52.865

-9,4

Breakbulk Roll on/roll off

8.025

9.009

-10,9

Overig stukgoed

4.232

5.174

-18,2

12.257

14.183

-13,6

60.147

67.048

-10,3

273.292

313.020

-12,7

Totaal stukgoed Totaal aanvoer

*

Genoemde overslagcijfers zijn inclusief de overslag op terminals aan de noordzijde van de rivier (Hoek van Holland, Maassluis, Vlaardingen); deze overslag betreft voor 2009 c.a. 2,8% van het totale overslagvolume van de aanvoer. Het bijbehorende zeehavengeld komt niet aan Havenbedrijf Rotterdam toe en wordt derhalve niet in de financiële verslaglegging meegenomen.


Kengetallen > Cockpit overslag en marktaandeel haven

124

Afvoer goederen in de haven van Rotterdam* (brutogewicht x 1.000 metrische tonnen) 2009

2008

Verschil in %

Massagoed, droog Agribulk

1.467

1.872

-21,6

Ertsen en schroot

3.114

3.121

-0,2

Kolen

1.168

865

35,0

Overig massagoed, droog

3.721

2.327

59,9

9.470

8.185

15,7

Massagoed, nat Ruwe aardolie Minerale olieproducten Overig massagoed, nat

742

338

119,5

29.949

22.330

34,1

11.412

12.113

-5,8

42.103

34.781

21,1

Totaal massagoed

51.573

42.966

20,0

Containers

52.390

54.134

-3,2

Breakbulk Roll on/roll off

7.980

8.897

-10,3

Overig stukgoed

1.722

2.119

-18,7

9.702

11.016

-11.9

62.092

65.150

-4,7

113.665

108.116

5,1

Totaal stukgoed Totaal afvoer

*

Genoemde overslagcijfers zijn inclusief de overslag op terminals aan de noordzijde van de rivier (Hoek van Holland, Vlaardingen, Schiedam); deze overslag betreft voor 2009 c.a. 4,7% van het totale overslagvolume van de afvoer. Het bijbehorende zeehavengeld komt niet aan Havenbedrijf Rotterdam toe en wordt derhalve niet in de financiële verslaglegging meegenomen.



125

Aan- en afvoer goederen in de haven van Rotterdam* (brutogewicht x 1.000 metrische tonnen) 2009

2008

Verschil in %

Massagoed, droog Agribulk Ertsen en schroot

8.334

10.420

-20,0

23.298

44.001

-47,1

Kolen

24.833

28.553

-13,0

Overig massagoed, droog

10.163

11.961

-15,0

66.628

94.935

-29,8

96.418

100.406

-4,0

Massagoed, nat Ruwe aardolie Minerale olieproducten

72.190

58.576

23,2

Overig massagoed, nat

29.482

35.021

-15,8

198.090

194.003

2,1

Totaal massagoed

264.718

288.938

-8,4

Containers

100.280

106.999

-6,3

16.005

17.906

-10,6

5.954

7.293

-18,4

21.959

25.199

-12,9

Totaal stukgoed

122.239

132.198

-7,5

Totaal aan- en afvoer

386.957

421.136

-8,1

Breakbulk Roll on/roll off Overig stukgoed

*

Genoemde overslagcijfers zijn inclusief de overslag op terminals aan de noordzijde van de rivier (Hoek van Holland, Vlaardingen, Schiedam); deze overslag betreft voor 2009 c.a. 3,3% van het totale overslagvolume van de aan- en afvoer. Het bijbehorende zeehavengeld komt niet aan Havenbedrijf Rotterdam toe en wordt derhalve niet in de financiële verslaglegging meegenomen.



126

Marktaandeel Rotterdam in Hamburg-Le Havre range (brutogewicht x 1 miljoen metrische tonnen) Overslag

Groei 2008-2009

Marktaandeel in %

2009

2008

Absoluut

in %

2009

2008

Rotterdam

387,0

421,1

-34,1

-8,1

36,8

35,1

Antwerpen

157,6

189,5

-31,9

-16,8

15,0

15,8

Hamburg

110,4

140,4

-30,0

-21,4

10,5

11,7

Amsterdam

86,7

94,7

-8,0

-8,4

8,2

7,9

Le Havre

73,7

80,1

-6,4

-8,0

7,0

6,7

Bremerhaven

63,0

74,6

-11,6

-15,5

6,0

6,2

Duinkerken

45,0

57,7

-12,7

-22,0

4,3

4,8

Zeebrugge

44,9

41,9

3,0

7,2

4,3

3,5

Wilhelmshaven

33,6

40,2

-6,6

-16,4

3,2

3,3

Zeeland Seaports

29,0

33,3

-4,3

-12,9

2,8

2,8

Gent

20,8

27,0

-6,2

-23,0

2,0

2,2

TOTAAL

1.051,7

1.200,5

-148,8

-12,4

100,0

100,0

Marktaandeel Rotterdam in H-L-H range

Verloop marktaandeel H-L-H range

Verloop overslag Rotterdam

per Hoofdsegment 60

(gebaseerd op totale overslag in ton)

(bruto gewicht x 1 miljoen metrische tonnen)

50

40%

120

40

35%

100

30

30%

80

20

25%

60

10

20%

40

0

15%

20

2005

2006

2007

2008

2009

Nat massagoed

5%

Droog massagoed

0%

Containers

0

10%

2005

2006

2007

2008

Q1

Q2

Q3

2007

Q4

Q1

Q2

Q3

2008

Q4

Q1

Q2

Q3

2009

Q4

2009

Breakbulk Le Havre

Rotterdam

Bremen

Antwerpen

Duinkerken

Hamburg

Zeebrugge

Amsterdam

Wilhelmshaven



127

Over het jaarverslag en accountantsverklaring

Over het jaarverslag Geïntegreerd jaarverslag Voor verslagjaar 2009 heeft Havenbedrijf Rotterdam voor het eerst het traditionele verslag van de Directie, de jaarrekening, het MVO verslag en overige informatie geïntegreerd in één verslag: het jaarverslag 2009. Het jaarverslag 2009 is bedoeld om stakeholders van het Havenbedrijf, Rotterdam met oog voor relevantie en transparantie, een realistisch beeld te geven over de stand van zaken ten aanzien van onze bedrijfsvoering en onze inspanningen in het havenen industriecomplex en de keten. Het jaarverslag biedt een terugblik over 2009 en een vooruitblik op voorgenomen activiteiten. Het jaarverslag is opgesteld met inachtneming van de wettelijke bepalingen van Titel 9 Boek 2 BW, de Richtlijnen van de Jaarverslaggeving en G3 richtlijn van het Global Reporting Initiative (GRI). Verdere uitleg van de grondslagen voor de jaarrekening is te vinden in de Jaarrekening. Voor het volledige jaarverslag 2009 hanteren wij tevens de G3-richtlijn van GRI voor zover die van toepassing is op onze organisatie. De aansluiting met de richtlijnen van de GRI is zichtbaar gemaakt in de bijgevoegde GRI tabel. De tabel verwijst per indicator naar de pagina waar een toelichting wordt gegeven. Bij indicatoren die niet gebruikt worden, is aangegeven waarom deze afweging is gemaakt of waarom geen informatie beschikbaar is.

Scope van het jaarverslag De rapportage is breder dan het Havenbedrijf Rotterdam alleen. Dit omdat wij beseffen dat het effect van de eigen bedrijfsvoering op milieu en omgeving beperkt is, maar in het havenen industriecomplex en de transportketen groter. Door samenwerking proberen wij onze invloed uit te oefenen. Daarom besteden wij in ons jaarverslag uitgebreid aandacht aan gezamenlijke activiteiten van Havenbedrijf Rotterdam en haar samenwerkingspartners. De scope en reikwijdte van het jaarverslag 2009 is gelijk aan het jaarverslag en het MVO-verslag van vorig jaar. De definities en verslaggevingsgrondslagen zijn ongewijzigd gebleven ten opzichte van vorige jaar. Bij kwantitatieve cijfers zijn waar mogelijk de vergelijkende cijfers van voorgaande jaren opgenomen. Bij de selectie van de onderwerpen van het jaarverslag 2009 is gekeken naar relevantie, actualiteit en continuïteit in de verslaglegging. Uitgangspunten hierbij waren ontwikkelingen in 2009, de dilemma’s van het Havenbedrijf Rotterdam in de bedrijfsvoering, stakeholderdialogen als onderdeel van projecten en voortgangsbeschrijvingen van eerder gestarte ontwikkelingen. Dit laatste met het oogmerk aan te sluiten bij de eerder gepubliceerde MVO-verslagen.

Kwaliteit van het jaarverslag Het Havenbedrijf hecht belang aan het juist, volledig en transparant rapporteren over haar bedrijfsvoering, inclusief financiële uitkomsten en inspanningen en resultaten ten aanzien van Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen. Om de gewenste kwaliteit te bereiken is intensief en projectmatig samengewerkt door een groot aantal medewerkers. De stuurgroep, onder leiding van de CFO, en het projectteam bestonden uit medewerkers van de afdelingen Corporate Strategy, Corporate Communication Strategy, Financiën en de Interne Accountantsdienst. Na voordracht van de onderwerpen door Corporate Strategy zijn de individuele teksten



129

geschreven door verantwoordelijke medewerkers uit het gehele bedrijf. De teksten zijn daarna samengevoegd en geredigeerd door Corporate Communication. Gedurende het project zijn de teksten op juistheid, volledigheid en relevantie gecontroleerd door de interne accountantsdienst. Financiën heeft gedurende het gehele traject de consistentie tussen cijfermaterieel uit de jaarrekening en de tekst bewaakt. Uiteindelijk heeft Corporate Communication (Digitale Media) intensief zorggedragen voor de kwaliteit van de on-line en PDF-publicaties van het verslag. Wij hebben het jaarverslag laten beoordelen door externe partijen. Global Reporting Initiative heeft het toepassingsniveau van de G3 richtlijnen getoetst. Ernst & Young Accountants LLP heeft naast het uitvoeren van de wettelijke verplichte accountantscontrole, ook de tekst van het jaarverslag geverifieerd. Dit heeft geleid tot de geïntegreerde accountantsverklaring zoals hier opgenomen.



130

Accountantsverklaring Aan: de Algemene Vergadering van Aandeelhouders en de Raad van Commissarissen van Havenbedrijf Rotterdam N.V.

Opdracht

• •

Verantwoordelijkheid Directie

Verantwoordelijkheid van de accountant

•

•

De Directie van het Havenbedrijf Rotterdam N.V. (hierna: Havenbedrijf Rotterdam) heeft ons verzocht zekerheid te verschaffen over de financiële en niet-financiële informatie in het Jaarverslag 2009 van het Havenbedrijf Rotterdam (hierna: Jaarverslag). In het Jaarverslag geeft de Directie van het Havenbedrijf Rotterdam een toelichting op het gevoerde beleid, de bedrijfsvoering en de prestaties in het afgelopen jaar. Op grond van de aan ons verstrekte opdracht hebben wij de in het Jaarverslag opgenomen: Jaarrekening bestaande uit de balans per 31 december 2009 en de winst- en verliesrekening over 2009 met de toelichtingen gecontroleerd; Verslag van het Havenbedrijf en de overige informatie (hierna: Verslag) beoordeeld.

De Directie van het Havenbedrijf Rotterdam is verantwoordelijk voor het opmaken van de Jaarrekening die het vermogen en het resultaat getrouw dient weer te geven, alsmede voor het opstellen van het Verslag, beide in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 BW en het verslaggevingsbeleid van het Havenbedrijf Rotterdam. Deze verantwoordelijkheid omvat onder meer: het ontwerpen, invoeren en in stand houden van een intern beheersingssysteem relevant voor het opmaken van de Jaarrekening en het Verslag zodanig dat deze geen afwijkingen van materieel belang als gevolg van fraude of fouten bevatten, het kiezen en toepassen van aanvaardbare grond slagen voor verslaggeving en het maken van schattingen die onder de gegeven omstandigheden redelijk zijn. De door de Directie gemaakte keuzes, de reikwijdte van het Jaarverslag en het verslaggevingsbeleid zijn uiteengezet in het hoofdstuk ‘Over het jaarverslag’ van het Jaarverslag. Onze verantwoordelijkheid is het op basis van onze werkzaamheden geven van een oordeel over de Jaarrekening en het Verslag. Wij hebben onze werkzaamheden verricht in overeenstemming met Nederlands recht waaronder Standaard 3410N ‘Assurance standaard inzake maatschappelijke verslagen’. Dienovereenkomstig zijn wij verplicht te voldoen aan de voor ons geldende gedragsnormen en zijn wij gehouden: onze controle van de Jaarrekening zodanig te plannen en uit te voeren dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de Jaarrekening geen afwijkingen van materieel belang bevat; onze beoordeling van het Verslag zodanig te plannen en uit te voeren dat een beperkte mate van zekerheid wordt verkregen dat het Verslag in alle van materieel belang zijnde opzichten een aannemelijke weergave is van het gevoerde beleid, de bedrijfsvoering en prestaties gedurende 2009. Werkzaamheden met betrekking tot de Jaarrekening De controle van de Jaarrekening omvat het uitvoeren van werkzaamheden ter verkrijging van controle-informatie over de bedragen en de toelichtingen in de Jaarrekening. De keuze van de uit te voeren werkzaamheden is afhankelijk van de professionele oordeelsvorming van de accountant, waaronder begrepen zijn beoordeling van de risico’s van afwijkingen van materieel belang als gevolg van fraude of fouten. In die beoordeling neemt de accountant in aanmerking het voor het opmaken



131

van en getrouw weergeven in de Jaarrekening van vermogen en resultaat relevante interne beheersingssysteem, teneinde een verantwoorde keuze te kunnen maken van de controlewerkzaamheden die onder de gegeven omstandigheden adequaat zijn maar die niet tot doel hebben een oordeel te geven over de effectiviteit van het interne beheersingssysteem van de entiteit. Werkzaamheden met betrekking tot het Verslag De beoordeling van het Verslag omvat het uitvoeren van werkzaamheden ter verkrijging van beoordelingsinformatie over de aannemelijkheid van de informatie aangaande het gevoerde beleid, de bedrijfsvoering en de prestaties. Door de aard en omvang van onze werkzaamheden resulteert onze beoordeling in een beperkte mate van zekerheid. Deze mate van zekerheid is lager dan die welke aan een controle kan worden ontleend.

• •

• • •

•

•

De beoordeling van het Verslag omvat onder meer: het toetsen aan de criteria volgens de ‘Sustainability Reporting Guidelines’ van GRI welke zijn opgenomen in het verslaggevingsbeleid van het Havenbedrijf Rotterdam; het verkrijgen van inzicht in de opzet en het bestaan van de gebruikte systemen en gehanteerde methoden voor het verzamelen en verwerken van gegevens die dienen als basis voor de gerapporteerde informatie; het beoordelen van de aannemelijkheid van de informatie in het Verslag door een combinatie van cijferanalyses en het inwinnen van inlichtingen; het interviewen van verantwoordelijke functionarissen; het beoordelen van relevante bedrijfsdocumenten en het raadplegen van externe bronnen. Werkzaamheden met betrekking tot de Jaarrekening en het Verslag Onze werkzaamheden met betrekking tot de Jaarrekening en het Verslag omvatten mede: een evaluatie van de aanvaardbaarheid van de toegepaste grondslagen voor de verslaggeving en van de redelijkheid van schattingen die bij het opmaken van het Jaarverslag zijn toegepast; een evaluatie van het algehele beeld van het Jaarverslag. Wij zijn van mening dat de door ons verkregen informatie voldoende en geschikt is als basis voor ons oordeel.



132

Oordeel

Naar ons oordeel geeft de Jaarrekening een getrouw beeld van de grootte en de samenstelling van het vermogen van Havenbedrijf Rotterdam per 31 december 2009 en van het resultaat over 2009 in overeenstemming met Titel 9 boek 2 BW. Op grond van de wettelijke verplichting ingevolge artikel 2:393 lid 5 onder f BW melden wij dat het Verslag verenigbaar is met de Jaarrekening zoals vereist in artikel 2:391 lid 4 BW. Op grond van onze beoordeling van het Verslag is ons niets gebleken op basis waarvan wij zouden moeten concluderen dat het Verslag niet in alle van materieel belang zijnde opzichten, een aannemelijke weergave is van het gevoerde beleid, de bedrijfsvoering en de prestaties gedurende 2009, in overeenstemming met Titel 9 boek 2 BW, en het verslaggevingsbeleid van het Havenbedrijf Rotterdam.

Rotterdam, 2 maart 2010 Ernst & Young Accountants LLP namens deze Voor het Verslag w.g. prof.dr. D.A. de Waard RA MA

Voor de Jaarrekening w.g. J.T. de Hek RA



133

Bij lagen

Bijlage I Organogram

Raad van Commissarissen Algemene Directie PRESIDENT-DIRECTEUR HANS SMITS (CEO)

CORPORATE AFFAIRS CORPORATE STRATEGY HUMAN RESOURCES CORPORATE COMMUNICATION STRATEGY CORPORATE & PUBLIC RELATIONS PORT OF ROTTERDAM INTERNATIONAL INTERNE ACCOUNTANTSDIENST ESPO (EUROPEAN SEA PORTS ORGANISATION)

CONCERNCONTROL & FINANCIËLE ADMINISTRATIE INVESTMENT MANAGEMENT TREASURY RISICOMANAGEMENT

DIRECTEUR FINANCIËN & INFORMATIEVOORZIENING THESSA MENSSEN (CFO)

DIRECTEUR INFRASTRUCTUUR & MARITIEME ZAKEN ANDRÉ TOET (COO)

HAVENEXPLOITATIE HAVENONTWIKKELING REALISATIE INFRASTRUCTUUR MANAGEMENT INFRASTRUCTUUR FACILITIES

HAVENGELDEN INFORMATIEVOORZIENING INKOOP- & CONTRACTMANAGEMENT

MAASVLAKTE 2 RONALD PAUL

CONTAINERS, BREAKBULK & LOGISTICS EMILE HOOGSTEDEN


Bijlage I

PROCES-INDUSTRIE & MASSAGOED BAS HENNISSEN

DIVISIE HAVENMEESTER JAAP LEMS

135

Bijlage II Personalia leden van de Raad van Commissarissen per 2 maart 2010 De Raad van Commissarissen bestaat uit momenteel vijf leden. A.J. (Ad) Scheepbouwer Geboortejaar Nationaliteit

Benoemd

Commissies

1944 Nederlandse Lid van de Raad van Commissarissen Havenbedrijf Rotterdam sinds 6-9-2005 President-commissaris van de Raad van Commissarissen Havenbedrijf Rotterdam N.V. per 1-1-2006 Lid van de Remuneratiecommissie

Huidige positie / loopbaan

Voorzitter Raad van Bestuur Koninklijke KPN N.V.

Nevenfuncties

• • •

Voorzitter Raad van Toezicht Maasstad Ziekenhuis Lid van Raad van Commissarissen en investeerder in RFS Holland Holding B.V. Zwolle Lid Adviesraad ECP.NL

Drs. R.J.N. (Rob) Abrahamsen Geboortejaar Nationaliteit

Benoemd

Commissies

1938 Nederlandse Lid van de Raad van Commissarissen Havenbedrijf Rotterdam sinds 1-1-2004. Plv President-commissaris van de Raad van Commissarissen van het Havenbedrijf Rotterdam N.V. Voorzitter Auditcommissie


Voormalig lid van de Raad van Bestuur en CFO van KLM

Nevenfuncties

• • • • • • • •


Lid van Raad van Commissarissen PON Holdings B.V. Lid van Raad van Commissarissen Fluor Daniel B.V. Lid van Raad van Commissarissen TNT Post Group Lid van Raad van Commissarissen ANP Voorzitter Raad van Commissarissen Optimix Vermogensbeheer N.V. Lid van Raad van Commissarissen Koninklijke BAM Groep N.V. Lid van Raad van Commissarissen Vitens N.V. Lid van Raad van Commissarissen N.V. Bank Nederlandse gemeenten (BNG)

Bijlage II

136

R.P.M. (Rutger) van Slobbe

Nationaliteit

1952 Nederlandse

Benoemd

Lid van de Raad van Commissarissen Havenbedrijf Rotterdam N.V. sinds 1-1-2006

Geboortejaar

Commissies

Lid van de Auditcommissie


Voormalig lid van de Raad van Bestuur Koninklijke P&O Nedlloyd N.V.

Nevenfuncties

• • • • • •

Non executive member Board of Directors van Dockwise Ltd VZ Raad van Commissarissen Cargonaut BV Lid Raad van Toezicht Koninklijke Nederlandse Redding Maatschappij (KNRM) Lid Raad van Toezicht Scheepvaart Transport College (STC) Lid Raad van Commissarissen Scheepvaartmaatschappij Eendracht B.V. Partner Oxalis Cooperatie U.A.

Ir. J.M. (Mel) Kroon MBA

Nationaliteit

1957 Nederlandse

Benoemd


Geboortejaar

Commissies

Lid van de Auditcommissie


Voorzitter Raad van Bestuur Tennet BV.

Nevenfuncties

• • • • • • • •

Lid van de Raad van Commissarissen Diamonds Tools Group N.V. Lid van de Raad van Commissarissen APX ENDEX B.V. Lid Raad van Commissarissen HTM Personenvervoer N.V. Voorzitter Raad van Commissarissen NOVEC B.V. Bestuurder Belpex S.A. Membre Comité d’Administration Powernext S.A. Verwaltungsrat Transpower GmbH Vorsitzender Aufsichtrat Transpower GmbH

Drs. R.M. (René) Smit

Nationaliteit

1959 Nederlandse

Benoemd


Geboortejaar

Commissies

Voorzitter Renumeratiecommissie


Voorzitter College van Bestuur Vrije Universiteit

Nevenfuncties

• • • •


Voorzitter Raad van Toezicht Isalaklinieken Lid van de Raad van Commissarissen Kloosterboer Groep B.V. Voorzitter bestuur Grote of St. Laurenskerk Rotterdam Lid Innovatie Platform Nederland

Bijlage II

137

Leden van de Algemene Directie De Algemene Directie bestaat uit drie leden.

Ir. drs. H.N.J. (Hans) Smits

Nationaliteit

13-03-1950 Nederlandse

Benoemd

President-directeur (CEO) Havenbedrijf Rotterdam N.V. sinds 01-01-2005

Geboortejaar

Einde huidige termijn

01-01-2013

Voorgaande functie

Voormalig directeur Arthur D. Little Nederland

Nevenfuncties

• • • • • • • • • • •

Lid Raad van Commissarissen Sohar Industrial Port Company SAOC (SIPC) Lid Raad van Commissarissen KLM Nederland N.V. Voorzitter Raad van Commissarissen Jansen de Jong Groep Voorzitter Programmacommissie ‘Pieken in de Delta’ voor de Zuidvleugel Voorzitter Raad van Toezicht Stichting de Ombudsman Voorzitter Raad van Advies Arthur D. Little Benelux N.V. Voorzitter Bestuur Ronald McDonald Huis Sophia Rotterdam Lid International Advisory Board (IAB) gemeente Rotterdam Lid Raad van Advies Rotterdam Airport Lid Commissie Vermindering Regeldruk Lid Economic Development Board Rotterdam (EDBR)

Ir. T. (Thessa) Menssen MBA

Nationaliteit


Benoemd

Directeur Financiën & Informatievoorziening (CFO) sinds 15-03-2006

Geboortejaar


15-03-2010

Voorgaande functie

Voormalig Financieel directeur Unilever Nederland Home and Personal Care

Nevenfuncties

• •


Lid Raad van Toezicht Maritiem Museum Lid Raad van Toezicht Rotterdams Philharmonisch Orkest

Bijlage II

138

Ing. A.G.F. (André) Toet

Nationaliteit


Benoemd

Directeur Infrastructuur & Maritieme Zaken(COO) sinds 01-01-2008

Geboortejaar


01-01-2012

Voorgaande functie

Voormalig CEO Maersk Central Europe

Nevenfuncties

• • • • • • •


Voorzitter Raad van Commissarissen Portbase B.V. Lid Advisory Board Maritime Economics and Logistics (MEL) Erasmus Universiteit Voorzitter Policy Board Cruise Rotterdam B.V. Lid Nationale Havenraad Lid Board Nederland Maritiem Land Lid Raad van Commissarissen Keyrail Voorzitter Stichting garantiefonds Zeelieden

Bijlage II

139

Bijlage III Stroomschema havenen industriecomplex

TOTAL IMPORTS ROTTERDAM

DIRECT ONWARD TRANSPORT

DRY BULK

TO HINTERLAND

LIQUID BULK CONTAINERS

PROCESSING IN THE PORT

ONWARD TRANSPORT AFTER PROCESSING IN

OTHER GENERAL CARGO

AND INDUSTRIAL COMPLEX

PORT AND INDUSTRIAL COMPLEX

RO/RO

IMPORT BULK GOODS

CHEMICALS

IMPORT CONTAINERS

PETROL, DIESEL, KEROSENE, PETCOKES

added value in the port and industrial complex REFINING

DISTILLATION CAPACITY CRUDE OIL

ENERGY AND GASSES

GENERATION USING COAL, GAS, WASTE, WIND

CHEMICALS AND BIOFUELS

MORE THAN 40 BUSINESSES

OTHER INDUSTRY AND

3 DISTRIPARKS

LOGISTIC ACTIVITIES

MORE THAN 80 BUSINESSES

POWER & GAS SUPPLIED TO GRID

SEA-SEA TRANSSHIPMENT DRY BULK LIQUID BULK CONTAINERS

INCL. SHIPBUILDING, AGRO-INDUSTRY AND METAL INDUSTRY

TOTAL EXPORT FROM ROTTERDAM

EXPORT AFTER PROCESSING

SUPPLY FROM HINTERLAND FOR PROCESSING

OIL- AND CHEMICAL PRODUCTS

INCL. BY PIPELINE FROM ANTWERP

DRY BULK LIQUID BULK CONTAINERS OTHER GENERAL CARGO

DIRECT ONWARD TRANSPORT FROM HINTERLAND

RO/RO


Bijlage III

140

Bijlage IV G3-Richtlijn Global Reporting Initiative Niet opgenomen in publieke uitingen

Over sommige indicatoren wordt niet gerapporteerd in publieke uitingen, terwijl de indicatoren relevant en beschikbaar zijn. De reden voor het niet openbaar maken van deze indicatoren is dat daarvoor intern, noch extern eerder de behoefte is gebleken.

Niet of minder relevant voor het Havenbedrijf Rotterdam

De relevantie voor een aantal indicatoren schatten wij voor onze bedrijfsactiviteiten als laag of nihil in. Om deze reden rapporteren wij niet over deze indicatoren in publieke uitingen. In deze tabel wordt hierop voor zover mogelijk een toelichting gegeven.

Niet of minder relevant voor het Havenbedrijf Rotterdam in 2009

GRI indicator

De relevantie voor een aantal indicatoren schatten wij voor onze bedrijfsactiviteiten in 2009 als laag of nihil in. Om deze reden rapporteren wij niet over deze indicatoren in publieke uitingen. In deze tabel wordt hierop voor zover mogelijk een toelichting gegeven.

Verwijzing naar hoofdstuk jaarverslag / publieke uiting

Korte toelichting

1.1 Een verklaring van de hoogste beslissingsbevoegde van de organisatie (bv. bestuursvoorzitter, directeur of gelijkwaardige leidinggevende functie) over de relevantie van duurzame ontwikkeling voor de organisatie en haar strategie.

3.3 Duurzaam, betrokken en transparant - MVO als onderdeel van beleid [19]

In 2006 heeft de Directie met het invoeren van het MVO beleid en ambitie ook een officiële MVO verklaring uitgebracht.

3.2 Missie en strategie [18]

Duurzaamheid is belangrijk element van het strategische aandachtspunt Omgeving en één van de Kernwaarden.

1.2 Beschrijving van belangrijke gevolgen, risico’s en mogelijkheden.

7.1 Omgeving en duurzaamheid in het kort [60]

Verduurzaming heeft invloed op productieketens en transport in de hele wereld.

3.4 Onze organisatie - Risicobeheersing [23]

Havenbedrijf Rotterdam beheerst de risico's door het managen van de strategische, operationele, financiële (verslagleggings) en compliance risico's.

3.3 Duurzaam, betrokken en transparant Duurzaam [19]

Havenbedrijf Rotterdam geeft prioriteit aan Luchtkwaliteit en Klimaat, Optimaal Ruimtegebruik en Duurzame bereikbaarheid.

PROFIEL 1. STRATEGIE EN ANALYSE

2. ORGANISATIEPROFIEL 2.1 Naam van de organisatie.

3.4 Onze organisatie - Structuur [21]

Havenbedrijf Rotterdam N.V.

2.2 Voornaamste merken, producten en/of diensten.


Havenbedrijf Rotterdam is beheerder, exploitant en ontwikkelaar van het Rotterdamse havenen industriegebied. Merken en producten zijn niet van toepassing.

3.2 Missie en Strategie [18]

Strategische aandachtsgebieden zijn: Klant, Gebied en ruimte, Verkeer en bereikbaarheid, Omgeving en duurzaamheid.


Bijlage IV > G3-Richtlijn Global Reporting Initiative

141

GRI indicator


Korte toelichting

2.3 Operationele structuur van de organisatie, met inbegrip van divisies, werkmaatschappijen, dochterondernemingen en samen werkingsverbanden.”

3.4 Onze organisatie - Structuur [21, 140]

Het organogram inclusief toelichting.

3.5 Deelnemingen [118]

Overzicht nationale en internationale havendeel nemingen (zie ook: Jaarrekening 2009 - Verbonden partijen).

2.

Haven in het kort - Havensamenwerking [15]

Havensamenwerking met bijvoorbeeld het havenbedrijf van Dordrecht.

2.4 Locatie van het hoofdkantoor van de organisatie

Colofon

World Port Center Wilhelminakade 909 3072AP ROTTERDAM

2.5 Het aantal landen waar de organisatie actief is en namen van landen met ofwel grootschalige activiteiten, ofwel met specifieke relevantie voor de duurzaamheidskwesties die in het verslag aan de orde komen.

3.5 Deelnemingen [28]

Oman en overige deelnemingen.

3.3 Duurzaam, betrokken en transparant Betrokken [20]

Senegal

2.6 Eigendomsstructuur en de rechtsvorm.


Havenbedrijf Rotterdam is een naamloze vennootschap met twee aandeelhouders: de gemeente Rotterdam en de Staat.

2.7 Afzetmarkten (geografische verdeling, sectoren die worden bediend en soorten klanten/begunstigden).

3.1 Havenbedrijf in het kort [17]

Het havenbedrijf verhuurt haventerreinen aan bedrijven, met name open overslagbedrijven en de (petro)chemische industrie, waaronder energieproducenten.

4.4 Marktontwikkelingen 2009 [34, 35]

Vermeld zijn de goederenstromen die in de Rotterdamse haven worden overgeslagen inclusief bestemming.

9.

Financiën [80 - 84]

Financiële cijfers.

Jaarrekening 2009 [93 - 118]


Cockpit Financieel [120 - 121]


Cockpit Personeel [122]

Aantal medewerkers.

2.8 Omvang van de verslaggevende organisatie.

3.1 Havenbedrijf in het kort - Structuur [17]

Aantal medewerkers.

2.9 Significante veranderingen tijdens de verslagperiode wat betreft omvang, structuur of eigendom.


Eigen Vermogen / Aandelenkapitaal .

2.10 Onderscheidingen die tijdens de verslag periode werden toegekend.

www.portofrotterdam.com

Havenbedrijf Rotterdam reikt jaarlijks aan bedrijven onderscheidingen uit, zoals Port Dues Award en het Havenbeeld. www.portofrotterdam.com/nl/nieuws/persberichten /2010/20100128_03.jsp

3.1 Verslagperiode (bijvoorbeeld fiscaal jaar of kalenderjaar) waarop de verstrekte informatie betrekking heeft.


Het boekjaar van het Havenbedrijf loopt van 1 januari tot 31 december.

3.2 Datum van het meest recente verslag (indien van toepassing).


Jaarverslag 2008 (3 maart 2009) www.portofrotterdam.com/nl/over_het_havenbedrijf/ jaarverslag/index.jsp


MVO jaarverslag 2008 (online). www.portofrotterdam.com/nl/over_het_havenbedrijf/ jaarverslag/index.jsp


Jaarverslag 2009 (2 maart 2010). Eén jaarverslag voor financiële verantwoording en Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen. www.portofrotterdam.com/nl/over_het_havenbedrijf/ jaarverslag/index.jsp

3. VERSLAGPARAMETERS Verslagprofiel



142

GRI indicator


Korte toelichting

3.3 Verslaggevingscyclus (jaarlijks, tweejaarlijks, etc.)

Introductie [6]

Jaarlijks.

3.4 Contactpunt voor vragen over het verslag of de inhoud ervan.

Colofon

e-mail en overige contactgegevens.


Reactieformulier. www.portofrotterdam.com/nl/ contactformulier/index.jsp

3.5 Proces voor het bepalen van de inhoud van het verslag

Over het jaarverslag en accountantsverklaring [129 - 130]

Totstandkoming van het proces inclusief interne en externe assurance.

3.6 Afbakening van het verslag

Over het jaarverslag en accountantsverklaring [129]

Rapportage / Scope

3.7 Vermeld eventuele specifieke beperkingen voor de reikwijdte of afbakening van het verslag.


Rapportage / Scope

3.8 Basis voor verslaggeving over samenwerkingsverbanden, dochterondernemingen in gedeeltelijk eigendom, gehuurde faciliteiten, uitbestede activiteiten of andere entiteiten die de vergelijkbaarheid tussen verschillende verslagperioden of verslaggevende organisaties aanzienlijk beïnvloeden.


Zie toelichting op de balans en winst-en-verliesrekening

3.9 De technieken en berekeningsgrondslagen voor gegevensmetingen, waaronder de voor schattingen gebruikte aannames en de technieken die zijn toegepast op de samenstelling van de indicatoren en overige informatie in het verslag.


Al het opgenomen cijfermateriaal is intern onderbouwd en door de extern accountant geverifieerd. De wijze van berekeningsgrondslag is toegelicht bij het betreffende cijfer.

3.10 Uitleg over de gevolgen van eventuele herformuleringen van eerder verstrekte informatie (bijvoorbeeld fusies of overnames, verandering van referentiejaar of verslaggevingsperiode en veranderingen met betrekking tot de aard van de activiteiten of de meetmethoden).

Cockpit Overslag en marktaandeel haven [125]

Zie toelichting onder "Afvoer goederen in de haven van Rotterdam".

3.10 Uitleg over de gevolgen van eventuele herformuleringen van eerder verstrekte informatie (bijvoorbeeld fusies of overnames, verandering van referentiejaar of verslaggevingsperiode en veranderingen met betrekking tot de aard van de activiteiten of de meetmethoden).

Cockpit Financieel [121]

Zie toelichting onder "Financieel Historisch overzicht Havenbedrijf".

3.11 Significante veranderingen ten opzichte van vorige verslagperiodes ten aanzien van reikwijdte, afbakening of meetmethoden die voor het verslag zijn toegepast.

Introductie [6]

Eén jaarverslag voor financiële verantwoording en Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen.

Jaarrekening 2009 [96]

Vrijstelling consolidatieplicht.


GRI-tabel


Totstandkoming van het proces inclusief interne en externe assurance.



Reikwijdte en afbakening van het verslag

GRI inhoudsopgave 3.12 Tabel waarin staat waar in het verslag de standaardonderdelen van de informatievoorziening te vinden zijn.

Assurance 3.13 Beleid en huidige praktijk met betrekking tot het betrekken van externe assurance van het verslag.



143

GRI indicator


Korte toelichting

4.1 De bestuursstructuur van de organisatie, met inbegrip van commissies die vallen onder het hoogste bestuurslichaam en verantwoordelijk zijn voor specifieke taken, zoals het bepalen van de strategie of het overzicht over de organisatie.

3.4 Onze organisatie - Structuur [21, 140]

Verwijzing naar het organogram en toelichting Algemene Directie en Raad van Commissarissen.

3.4 Onze organisatie De Corporate Governancecode [22]

Verwijzing naar de reglementen Algemene Directie en Raad van Commissarissen op www.portofrotterdam.com.

4.2 Geef aan of de voorzitter van het hoogste bestuurslichaam eveneens een leidinggevende functie heeft (en, zo ja, zijn/haar functie binnen het kader van de organisatie en de redenen voor deze situatie).


Algemene Directie heeft de dagelijkse leiding en vermelding van taken CEO, CFO, COO.


Verwijzing naar de reglementen Algemene Directie op www.porofotterdam.com.

4.3 Voor organisaties met een enkelvoudige bestuursstructuur: vermeld het aantal onafhankelijke en/of niet-leidinggevende leden van het hoogste bestuurslichaam.


Het Havenbedrijf kent een meervoudige bestuursstructuur.

4.4 Mechanismen die aandeelhouders en medewerkers de gelegenheid geven om aanbevelingen te doen aan of medezeggenschap uit te oefenen op het hoogste bestuurslichaam.


De aandeelhouders oefenen hun invloed op de vennootschap uit door middel van de Algemene Vergadering van Aandeelhouders. De bevoegdheden van de Algemene Vergadering van Aandeelhouders zijn vastgelegd in de wet en de statuten.

3.4 Onze organisatie - Behartiging van onze medewerkersbelangen [25]

Binnen het Havenbedrijf fungeert conform de Wet op de Ondernemingsraden een Ondernemingsraad.

4.5 Een koppeling tussen vergoedingen voor leden van het hoogste bestuurslichaam, top-managers en leidinggevenden (met inbegrip van vertrekregelingen) en de prestaties van de organisatie (met inbegrip van sociale en milieu-gerelateerde prestaties).

Bezoldiging commissarissen en bestuurders.


Aanvullend gestructureerd beloningsbeleid voor hoger management.

4.6 Processen waarmee het hoogste bestuurslichaam waarborgt dat strijdige belangen worden vermeden.


Hoewel het Havenbedrijf geen beursgenoteerde onderneming is, hebben wij ervoor gekozen waar mogelijk en zinvol de bepalingen uit de Corporate Governance Code te implementeren.


De onafhankelijke Raad van Commissarissen houdt toezicht op de Algemene Directie.

4.7 Proces voor het bepalen van de kwalificaties en expertise van de leden van het hoogste bestuurslichaam voor het sturen van de strategie van de organisatie aangaande economische, milieugerelateerde en sociale onderwerpen.


Dit staat vermeld in de reglementen Algemene Directie en Raad van Commissarissen zie www. portofrotterdam.com.

4.8 Intern ontwikkelde missie- of beginsel verklaringen, gedragscodes en uitgangs punten die van belang zijn voor de economische, milieugerelateerde en sociale prestaties, met vermelding van de mate van invoering ervan.

3.2 Missie en strategie [18]

Havenbedrijf Rotterdam heeft een missie geformuleerd en vier strategische aandachtspunten om de missie te realiseren.

3.3 Duurzaam, betrokken en transparant MVO als onderdeel van beleid [19]

MVO verklaring .

3.4 Onze organisatie - Kernwaarden en bedrijfsscode [22]

Havenbedrijf Rotterdam hanteert de kernwaarden betrouwbaarheid, ondernemend, klantgericht, zorgvuldig en duurzaam.

4. BESTUUR, VERPLICHTINGEN EN BETROKKENHEID. Bestuurstructuur




144

GRI indicator


Korte toelichting

4.9 Procedures van het hoogste bestuurslichaam voor het overzien van de inventarisatie en het beheer door de organisatie van economische, milieugerelateerde en sociale prestaties, met inbegrip van relevante risico’s en mogelijkheden en naleving van of conformiteit met internationaal overeen gekomen standaarden, gedragscodes en principes.

7.2 Duurzaamheid - Duurzaamheidsindex [62]

Samenstelling van intern ontwikkelde indicatoren met betrekking tot duurzaamheid.


Hoewel Havenbedrijf Rotterdam geen beursgenoteerde onderneming is, hebben wij ervoor gekozen waar mogelijk en zinvol de bepalingen uit de Corporate Governance Code te implementeren.


Toelichting op taken en verantwoordelijkheden Algemene Directie.

4.10 Processen voor het evalueren van de eigen prestaties van het hoogste bestuurslichaam, in het bijzonder betreffende economische, milieugerelateerde en sociale prestaties.


We beheersen de risicos door het managen van de strategische, operationele, financiële (verslagleggings) en compliance risico's.

Reglement Raad van Commissarissen onderdeel D


Verplichtingen i.v.m externe initiatieven 4.11 Toelichting over de toepassing van het voorzorgsprincipe door de verslaggevende organisatie.


We beheersen de risicos door het managen van de strategische, operationele, financiële (verslagleggings) en compliance risico's.

7.4 Dialoog - Dialoog met belanghebbenden [67 - 68]

Duurzame dialoog.

4.12 Extern ontwikkelde economische, milieugerelateerde en sociale handvesten, principes of andere initiatieven die de organisatie onderschrijft.

7.3 Rotterdam Climate Initiative [65]

Het Havenbedrijf is partner van het Rotterdam Climate Initiative welk onderdeel uitmaakt van het C40 Climate Leadership Group / Clinton Climate Initiative.

4.13 Lidmaatschap van verenigingen (zoals brancheverenigingen) en/of nationale/ internationale belangenorganisaties

Het Havenbedrijf is lid van en levert de voorzitter van de ESPO .

Bijlage 1 [135]

Overleg met belanghebbenden 4.14 Lijst van groepen belanghebbenden die de organisatie heeft betrokken.

5.2 Maasvlakte 2 - Omgeving: Overeenkomsten en dialoogakkoorden [40]

Het Havenbedrijf hecht aan het creëren van draagvlak bij haar stakeholders en derhalve zijn in 2009 met diverse stakeholders overeenkomsten en dialoogakkoorden gesloten bijv NGO's (faunabeheer, milieudefensie), omliggende gemeenten Westvoorne, Rozenburg, overige zoals Prorail.

6.1 Verkeer en bereikbaarheid in het kort [48]

Samenwerking met relevante overheden en marktpartijen

4.15 Basis voor inventarisatie en selectie van belanghebbenden die moeten worden betrokken.

7.4 Dialoog - Dialoog met belanghebbenden [67]

Lijst met belanghebbenden: omwonenden, politiek, media, natuur- en milieuorganisaties, overheidsorganisaties, brancheverenigingen, scheepvaart, en koepelorganisaties.

4.16 Benadering van het betrekken van belanghebbenden, waaronder de frequentie ervan per type en groep belanghebbenden.


Vakbondsoverleg.

8.1 Havenmeester in het kort [73]

Publiekrechtelijke taken.

6.4 Weg - Verkeersonderneming [51]

Samenwerking met Rijkswaterstaat, Gemeente Rotterdam en Stadsregio.


RCI samenwerkingsverband met Gemeente Rotterdam, Deltalinqs, DCMR.

5.2 Maasvlakte 2 - Omgeving: Overeenkomsten en dialoogakkoorden [40]

In het kader van Maasvlakte 2 is middels constructieve dialoog enkele overeenkomsten gesloten: Visie en Vertrouwen, De Duurzame Voordelta en Convenant Nieuwe Waterweg verbinding en Samenwerken aan een duurzame verbetering van de Calandspoorbrug.

4.17 De voornaamste onderwerpen en vraagstukken die naar voren zijn gekomen door de betrokkenheid van belanghebbenden en hoe de organisatie hierop heeft gereageerd, onder meer via haar verslaggeving



145

GRI indicator


Korte toelichting

Verslaggeving over trends: Er moet informatie worden opgenomen voor de huidige verslag periode (bv. één jaar) en ten minste twee voorgaande periodes, evenals toekomstige doelen, indien gesteld, voor de korte en middellange termijn.

Kengetallen / Cockpits [120 - 123]

Financieel, personeel en havenmeester.

Gebruik van protocollen: Organisaties moeten bij de verslaggeving over de indicatoren de protocollen gebruiken die erbij horen. Deze bieden een kader voor de interpretatie en verzameling van informatie.


BW2 Titel 9, Richtlijnen jaarverslaggeving, G3-Richtlijn van de Global Reporting Inititative

Weergave van gegevens: In sommige gevallen zijn verhoudingen of genormaliseerde gegevens nuttige en geschikte formaten voor de weergave van gegevens. Indien verhoudingen of genormaliseerde gegevens worden gebruikt, moeten ook absolute gegevens worden vermeld.

Kengetallen / Cockpits [119 - 127]

Waar het naar onze inschatting toegevoegde waarde oplevert, zijn tevens de absolute getallen opgenomen

Samenvatting van gegevens: Verslaggevende organisaties moeten vaststellen in welke mate informatie wordt samengevat. Zie de aanvullende aanwijzingen in het gedeelte van de richtlijnen ‘Algemene opmerkingen over de verslaggeving’.

Over het jaarverslag [129-130]

Scope van het Verslag en het proces van totstandkoming wordt uiteengezet.

Meeteenheden: De gegevens in het verslag moeten worden weergegeven met behulp van de gebruikelijke internationaal aanvaarde meeteenheden (bijvoorbeeld kilogram, ton en liter) en berekend met behulp van gestandaardiseerde omrekeningsfactoren. Waar sprake is van specifieke internationale conventies (bv. GHG-gelijkwaardig) worden deze doorgaans gespecificeerd in het indicatorprotocol.

Verspreid door het jaarverslag.

Containers in TEU, Overslag in Tonnage, CO2 in tCO2eq, Financiën in Euro's, personen in aantallen.

Managementbenadering en prestatieindicatoren



146

GRI indicator


Korte toelichting

ECONOMISCHE PRESTATIE-INDICATOREN

Informatie over managementbenadering De rol van het Havenbedrijf Rotterdam is het beheren, exploiteren en ontwikkelen van het Rotterdamse havenen industriegebied. De directe toegevoegde waarde van het Rotterdamse havenen industriecomplex bedroeg in 2007 circa € 14,6 miljard. De directe werkgelegenheid van het havencomplex bedroeg in 2007 ongeveer 90.000 personen. Daarnaast genereert de Rotterdamse haven zo’n 56.000 indirecte banen. Havenbedrijf Rotterdam verhuurt – via langlopende contracten – haventerreinen aan bedrijven, met name aan open overslagbedrijven en de (petro)chemische industrie, waaronder energieproducenten. De belangrijkste inkomstenstromen zijn huurinkomsten en havengelden. Havenbedrijf Rotterdam investeert in de ontwikkeling van nieuwe haventerreinen, met name Maasvlakte 2, in openbare infrastructuur, zoals wegen in het havengebied, en in klantspecifieke infrastructuur, zoals kademuren en aanlegsteigers. Om de scheepvaart optimaal af te wikkelen, wordt fors geïnvesteerd in een verkeersbegeleidend systeem, verkeerscentrales en patrouillevaartuigen. Bij het Havenbedrijf Rotterdam werken ultimo 2009 in totaal 1.239 medewerkers. Voor een nadere toelichting wordt verwezen naar: 9 Financiën [80 – 84] • Cockpit Financiën [120 – 121] 2 Haven in het kort [13 – 15] 4.4 Marktontwikkelingen 2009 [34 – 36] • Cockpit Overslag en marktaandeel haven [124 – 127] 3.3 Duurzaam, betrokken en transparant [19 – 20]

ECONOMISCHE ASPECTEN Aspect: economische prestatie EC1 Directe economische waarden die zijn gegenereerd en gedistribueerd, waaronder inkomsten, operationele kosten, personeelsvergoedingen, donaties en overige maatschappelijke investeringen, ingehouden winst en betalingen aan kapitaalverstrekkers en overheden.


Overzicht van alle financiële gegevens uit 2009 en vergelijkende cijfers uit 2008.

3.3 Duurzaam, betrokken en transparant - Betrokken [20]

Eén van de MVO doelstellingen is investeren in de omgeving en er is een tweetal projecten aangewezen: RDM en Senegal.

EC2 Financiële implicaties en andere risico’s en mogelijkheden voor de activiteiten van de organisatie als gevolg van klimaatverandering.

4.1 Klant in het kort - Rotterdam Energy Port [31]

Energy Port versus CO2-reductie wordt onderkend als dilemma


CO2 reductiemaatregelen om de ambitie van 50% in 2025 reductie te realiseren en Carbon Capture & Storage.

6.3 Zeevaart [50]

Stimuleren van milieuvriendelijke zeescheepvaart.

6.4 Weg - Duurzame bereikbaarheid over de weg Vergroeningsmogelijkheden van ons vervoersbeleid. [52] 6.6 Binnenvaart - Schone binnenvaart en walstroom [56]

Bestaande en nieuwe innovaties.


Doelstellingen en maatregelen CO2-reductie.

EC3 Dekking van de verplichtingen in verband met het vastgestelde uitkeringenplan van de organisatie.

1

Toekomst, met onder andere toelichting op middellange en lange termijn investeringsopgave o.a. in Maasvlakte 2.

EC4 Significante financiële steun van een overheid.

7.3 Rotterdam Climate Initiative - Rotterdam Energiehaven [66]

Voor Carbon Capture & Storage geeft de Europese Unie € 180 miljoen subsidie.

EC5 Spreiding in de verhouding tussen het standaard aanvangssalaris en het lokale minimumloon op belangrijke bedrijfslocaties.


Hier wordt ingegaan op het arbeidsvoorwaardenpakket van zowel hoger management als de rest van de organisatie.

EC6 Beleid, methoden en deel van uitgaven betreffende lokaal gevestigde leveranciers op belangrijke bedrijfslocaties.

7.2 Duurzaamheid - Duurzame inkoop [64]

Toelichting op ons inkoopbeleid.

Voorwoord van de Directie [9 - 11]

Aspect: marktaanwezigheid



147

GRI indicator


Korte toelichting

EC7 Procedures voor lokale personeelswerving en aandeel van het topkader dat afkomstig is uit de lokale gemeenschap op belangrijke bedrijfslocaties.

7.6 Werkgelegenheid - Arbeidsmarkt [71]

Activiteiten ter verbetering van de regionale arbeidsmarkt.


Advisering door Havenbedrijf Rotterdam in OMVS project in Senegal.

5.3 Bestaand havengebied - Beeldkwaliteit [44]

Aanpak voor groen en buitenruimte en voorzieningen voor recreatieve bezoeker.


Advisering door Havenbedrijf Rotterdam in OMVS project in Senegal.

2

Toegevoegde waarde Rotterdams HIC bedroeg € 14,6 miljard.

Aspect: indirecte economische effecten EC8 Ontwikkeling en gevolgen van investeringen in infrastructuur en diensten die voornamelijk ten behoeve van het algemeen nut worden geboden door middel van verplichtingen van commerciële aard, dan wel in natura of pro bono.

Haven in het kort [13]

7.6 Werkgelegenheid - Arbeidsmarkt [71]



Indirecte werkgelegenheid 56.000 banen.

148

GRI indicator


Korte toelichting

MILIEUPRESTATIE-INDICATOREN

Informatie over managementbenadering Wij investeren met partners in maatschappelijk draagvlak en optimale randvoorwaarden voor een haven die zich wil ontwikkelen. Duurzaamheid is hierin een belangrijk element. Duurzaamheid betekent voor het Havenbedrijf Rotterdam het verbeteren van de eigen prestaties én het stimuleren van duurzaam ondernemen in het havenen industriecomplex. Investeren in duurzaamheid is in onze ogen noodzakelijk om draagvlak voor havenactiviteiten te behouden, en daarnaast te kunnen groeien. Havenbedrijf Rotterdam geeft de komende jaren prioriteit aan luchtkwaliteit en klimaat, optimaal ruimtegebruik en duurzame bereikbaarheid. Het Havenbedrijf wil een leidende rol spelen in het verbeteren van de duurzaamheidsprestaties in de havenindustrie door te zorgen voor een minimale footprint van de Havenbedrijf-activiteiten, actief te investeren in vermindering van de milieubelasting van havenactiviteiten en actief in te zetten op het aantrekken van duurzame economische activiteiten in het havengebied, zoals overslag van biomassa, windenergie, productie van tweede generatie biobrandstoffen. Lees meer over onze aanpak duurzaamheid in hoofdstuk 7 Omgeving en Duurzaamheid (pagina 59-71). Havenbedrijf Rotterdam is in samenwerking met partners in toenemende mate actief in het verbeteren van de landzijdige bereikbaarheid voor de vier modaliteiten (spoor, weg, binnenvaart en pijpleiding). Lees meer over onze aanpak voor duurzame bereikbaarheid in hoofdstuk 6 Verkeer en Bereikbaarheid (pagina 47-58). Meer gedetailleerde informatie over milieuaspecten treft u aan in: 2 Haven in het kort 4.1 Klant in het kort - Rotterdam Energy Port 5.2 Maasvlakte 2 - Nieuw land 5.2 Maasvlakte 2 - Omgeving: overeenkomsten en dialoogakkoorden 5.2 Maasvlakte 2 - Resultaten vergunningen en procedures 5.3 Bestaand Havengebied - Milieugebruiksruimte 5.3 Bestaand havengebied - Omgaan met beschermde planten en dieren 6 Verkeer en bereikbaarheid 6.4 Weg - Duurzame bereikbaarheid over de weg 7.2 Duurzaamheid - CO2 footprint van het Havenbedrijf Rotterdam 7.2 Duurzaamheid - Duurzaam uitgifte 7.2 Duurzaamheid - Duurzaam vastgoed 7.2 Duurzaamheid - Duurzaamheidsindex 7.3 Rotterdam Climate Initiave 7.5 Innovatie 7.5 Innovatie - Strategie 8.5 Schoon (milieuveilig) • http://www.hetmilieuinderegiorotterdam.nl/binaries/msr/rapporten/2009/msr2009_h4_lucht.pdf • http://www.portofrotterdam.com/mmfiles/MVO_PDF_P12_tcm26-59346.pdf.

MILIEUASPECTEN Aspect: materialen EN1 Totale hoeveelheid gebruikte materialen naar gewicht of volume.

5.2 Maasvlakte 2 - Duurzame uitvoering [41]

Wij hebben in 2009 87 mln m3 zand aangebracht voor Maasvlakte 2 .

EN2 Percentage van de gebruikte materialen dat bestaat uit afval uit externe bronnen

5.2 Maasvlakte 2 - Duurzame uitvoering [41]

Keuze voor een ontwerp met lagere levenscycluskosten en hergebruik van blokkendam.

7.3 Rotterdam Climate Initiative - Rotterdam Energiehaven [65]

Uitwisseling van stoom tussen bedrijven via een pijpleidingsysteem.

6.7 Pijpleiding [57]

Het E.ON opgewarmd koelwater te gebruiken om bij GATE het LNG te verwarmen.

7.2 Duurzaamheid - CO2 footprint van het Havenbedrijf Rotterdam [62 - 63]

Scope 1: directe emissies.

7.2 Duurzaamheid - Duurzame inkoop [64]

Inkoop van groene stroom door het Havenbedrijf. Rotterdam.


Scope 2: energie indirecte emissies.

Aspect: energie EN3 Direct energieverbruik door primaire energiebron.

EN4 Indirect energieverbruik door primaire bron.



149

GRI indicator


Korte toelichting

EN5 Energie die bespaard is door besparingen en efficiëntieverbeteringen.

7.3 Rotterdam Climate Initiative [65 - 66]

Projecten in het kader van energie efficiency en duurzame energie.


Afname CO2 door energiebesparende maatregelen.

7.5 Innovatie [69]

Hybride locomotief: ca 40% brandstof besparing.


Schone, betrouwbare en betaalbare energie voorziening voor de haven.

7.3 Rotterdam Climate Initiave [66]

Maatregelen tbv energie efficientie, duurzame energie en Carbon Capture & Storage.

7.2 Duurzaamheid - Verbetering op 3 fronten [61]

Maatregelen in duurzame energie.

7.2 Duurzaamheid - Duurzaam vastgoed [63]

Koude- en warmte-opwekkingsinstallatie.

7.2 Duurzaamheid - Duurzaam uitgifte [64]

Inzet om RDM duurzaam te ontwikkelen.

EN8 Totale wateronttrekking per bron.


Waterontrekking heeft slechts betrekking op persoonlijk gebruik werknemers.

EN9 Waterbronnen waarvoor wateronttrekking significante gevolgen heeft.

5.3 Bestaand Havengebied - Aanpak bodem verontreiniging [45 - 46]

Beschrijving van het grondwaterbeheer in het havengebied.

8.5 Schoon (milieuveilig) [77 - 78]

Adequaat optreden bij morsingen in het oppervlakte water.

Gegevens niet bekend

Informatie van deze indicator is niet beschikbaar.

2

Het havengebied is in erfpacht van de gemeente Rotterdam en circa 10.000 ha groot.

EN6 Initiatieven ten behoeve van energie-efficiënte of op duurzame energie gebaseerde producten en diensten, evenals verlagingen van de energie-eisen als resultaat van deze initiatieven.

EN7 Initiatieven ter verlaging van het indirecte energieverbruik en reeds gerealiseerde verlaging.

Aspect: water

EN10 Percentage en totaal volume van gerecycled en hergebruikt water.

Aspect: biodiversiteit EN11 Locatie en oppervlakte van land dat eigendom is, gehuurd wordt, beheerd wordt in of grenst aan beschermde gebieden en gebieden met een hoge biodiversiteitswaarde buiten beschermde gebieden.

EN12 Beschrijving van significante gevolgen van activiteiten, producten en diensten op de biodiversiteit in beschermde gebieden en gebieden met een hoge biodiversiteitswaarde buiten beschermde gebieden.

EN13 Beschermde of herstelde habitats.

EN14 Strategieën, huidige maatregelen en toekomstige plannen voor het beheersen van de gevolgen van de biodiversiteit.

EN15 Aantal op de rode lijst van de IUCN vermelde soorten en soorten op nationale beschermingslijsten met habitats in gebieden binnen de invloedssfeer van bedrijfsactiviteiten, ingedeeld naar hoogte van het risico van uitsterven.


Haven in het kort [12]

5.2 Maasvlakte 2 - Omgeving: overeenkomsten en dialoogakkoorden [40]

Duurzame Voordelta Overeenkomst.

5.3 Bestaand havengebied - Omgaan met beschermde planten en dieren [46]

Dynamische estuarium van Rijn en Maas.

5.2 Maasvlakte 2 - Resultaten vergunningen en procedures [40]

Afspraken met Faunabescherming in het kader van de Natuurbeschermingswet.


Duurzame Voordelta Overeenkomst met natuur en visserij in het Natura 2000 gebied.


Verkregen generieke ontheffingen van en de gedragscode met ministerie LNV.


Duurzame Voordelta Overeenkomst.


Dynamische estuarium van Rijn en Maas.

5.2 Maasvlakte 2 - Resultaten vergunningen en procedures [40]





Verkregen generieke ontheffingen van en de gedragscode met ministerie LNV.


We beschrijven hoe de rugstreeppad en Groenknolorchis een plek hebben gekregen in het havengebied.


150

GRI indicator


Korte toelichting

EN16 Totale directe en indirecte emissie van broeikasgassen naar gewicht.


Opgenomen is de footprint (scope 1 t/m 3) van onze bedrijfsvoering.

EN17 Andere relevante indirecte emissie van broeikasgassen naar gewicht.


Rotterdamse ambitie van 34 mln ton CO2 reductie in 2025.

EN18 Initiatieven ter verlaging van de emissie van broeikasgassen en gerealiseerde verlagingen.


Schone, betrouwbare en betaalbare energievoorziening voor de haven.

5.2 Maasvlakte 2 - Nieuw land [39]

Schone vrachtwagens.

7.3 Rotterdam Climate Initiave [66]

Maatregelen tbv energie efficiëntie, duurzame energie en Carbon Capture & Storage.

Aspect: luchtemmisies, afvalwater en afvalstoffen


Doelstellingen voor CO2 reductie.

EN19 Emissie van ozonafbrekende stoffen naar gewicht.

http://www.hetmilieuinderegiorotterdam.nl/binaries/ msr/rapporten/2009/msr2009_h4_lucht.pdf

Voor onze bedrijfsvoering is deze indicator niet materieel omdat wij een dienstverlenend bedrijf zijn. Voor een totaal overzicht van emissies in de regio verwijzen wij naar een publicatie van MSR.

EN20 NO, SO en andere significante luchtemissies naar type en gewicht.

http://www.portofrotterdam.com/mmfiles/MVO_PDF_ De ESI heeft als doel om schepen te identificeren P12_tcm26-59346.pdf. die beter scoren op Sox, Nox, PM, CO2. 7.5 Innovatie - Strategie [69]

Hybride locomotief die de helft minder uitstoot.

http://www.hetmilieuinderegiorotterdam.nl/binaries/ msr/rapporten/2009/msr2009_h4_lucht.pdf

Voor onze bedrijfsvoering is deze indicator niet materieel omdat wij een dienstverlenend bedrijf zijn. Voor een totaal overzicht van emissies in de regio verwijzen wij naar een publicatie van MSR.

EN21 Totale waterafvoer naar kwaliteit en bestemming.


Waterontrekking heeft slechts betrekking op persoonlijk gebruik werknemers.

EN22 Totaalgewicht afval naar type en verwijderingsmethode.

8.5 Schoon (milieuveilig) [77]

Het Havenbedrijf is actief in het voorkomen van vervuiling door scheepsafval.

EN23 Totaal aantal en volume van significante lozingen.

8.5 Schoon (milieuveilig) [77 - 78]

Het Havenbedrijf is actief in het indammen van morsingen met als doel het risico op gevolgschade te minimaliseren. In 2009 waren er 228 geregistreerde morsingen; bij 40 morsingen is overgegaan tot een daadwerkelijke ruiming.

EN24 Gewicht van getransporteerd, geïmporteerd, geëxporteerd of verwerkt afval dat als gevaarlijk geldt op grond van bijlage I, II, III en VIII van de Conventie van Bazel en het percentage afval dat internationaal is getransporteerd.


Als (Rijks)Havenmeester zien wij wel toe op toepassing van wet en regelgeving hieromtrent (zie 8.1 Havenmeester in het kort)

EN25 Benaming, grootte, beschermingsstatus en biodiversiteitswaarde van wateren en gerelateerde habitats die significante gevolgen ondervinden van de waterafvoer en -afvloeiing van de verslaggevende organisatie.


Duurzame Voordelta Overeenkomst met natuur en visserij in het Natura 2000 gebied.


Het havengebied ligt in het dynamische estuarium van Rijn en Maas.

EN26 Initiatieven ter compensatie van de milieugevolgen van producten en diensten en de omvang van deze compensatie.


Duurzame Maasvlakte en Overeenkomst duurzame Voordelta.

EN27 Percentage producten dat is verkocht en waarvan de verpakking is ingezameld, naar categorie.


Wij verkopen geen producten (zie tevens indicator 2.2).

Aspect: producten en diensten



151

GRI indicator


Korte toelichting


In 2009 zijn ons geen significante boetes opgelegd.

6

(Beleids)beschrijving van de transportmodaliteiten spoor, weg, binnenvaart pijpleiding en zeevaart.

Aspect: Naleving EN28 Monetaire waarde van significante boetes en totaal aantal niet-monetaire sancties wegens het niet naleven van milieuwet- en regelgeving.

Aspect: transport EN29 Significante milieugevolgen van het transport van producten en andere goederen en materialen die worden gebruikt voor de activiteiten van de organisatie en het vervoer van personeelsleden.

Verkeer en bereikbaarheid [47 - 58]

Aspect: algemeen EN30 Totale uitgaven aan en investeringen in milieubescherming naar type.


Investeringen in gas & power en (bio)brandstoffen


Investering in CO2 reductie.

6.4 Weg - Duurzame bereikbaarheid over de weg Actief stimuleren mobiliteitsmanagment van [52] werknemers. 7.2 Duurzaamheid - Duurzaamheidsindex [62]



Investering in maatregelen planet.

152

GRI indicator


Korte toelichting

SOCIALE ASPECTEN

Informatie over managementbenadering Wij investeren met partners in maatschappelijk draagvlak en optimale randvoorwaarden voor een haven die zich wil ontwikkelen. Arbeid is hierin een belangrijk element. Op verschillende manieren wordt gewaakt over de belangen van medewerkers binnen het Havenbedrijf. Lees hierover meer in de paragraaf “Behartiging van onze medewerkers belangen” (pagina 25). Daarnaast hechten wij veel waarde aan de blijvende ontwikkeling van onze medewerkers. Lees hierover meer in de paragraaf “Ontwikkeling van onze medewerkers” (pagina 25). Meer gedetailleerde informatie over sociale aspecten treft u aan in: 3.4 Onze organisatie - Behartiging van onze medewerkersbelangen 3.4 Onze organisatie - Ontwikkeling van onze medewerkers 8.3 Nautisch veilig • Cockpit Personeel • Bijlage 2

ARBEIDSOMSTANDIGHEDEN EN VOLWAARDIG WERK Aspect: werkgelegenheid LA1 Totale personeelsbestand naar type werk, arbeidsovereenkomst en regio.

Niet opgenomen in publieke uitingen

Tot nu toe is intern, noch extern de behoefte gebleken aan deze informatie. In onze bedrijfsvoering schenken wij uiteraard aandacht aan de verschillende soorten werk. Lees hierover meer in 3.4 Onze organisatie - Ontwikkeling van onze medewerkers.

LA2 Totaal aantal en snelheid van personeelsverloop per leeftijdsgroep, geslacht en regio.


Nieuwe medewerkers 2007-2009 opgenomen in tabel "gemiddelde leeftijd".

LA3 Uitkeringen aan voltijdmedewerkers die niet beschikbaar zijn voor deeltijdmedewerkers, per grootschalige activiteit.


Informatie over deze indicator ligt vast in onze CAO. Deze wordt intern via intranet ter beschikking gesteld aan onze medewerkers. Conform de CAO gelden alle uitkeringen voor voltijdmedewerkers naar rato ook voor deeltijdmedewerkers.

LA4 Percentage medewerkers dat onder een collectieve arbeidsovereenkomst valt.


Toepassingsgebied van de CAO

LA5 Minimale opzegtermijn(en) in verband met operationele veranderingen, inclusief of dit wordt gespecificeerd in collectieve overeenkomsten.


Informatie over deze indicator ligt vast in onze CAO. Deze wordt intern via intranet ter beschikking gesteld aan onze medewerkers.

LA6 Percentage van het totale personeelsbestand dat is vertegenwoordigd in formele gezamenlijke arbo-commissies van werkgevers en werknemers die bijdragen aan de controle op en advies over arbo-programma’s.


"De Arbo-coördinator en de bedrijfsarts handelen dergelijke gevallen af en indien nodig schakelen zij de Arbeidsinspectie in. Als Havenbedrijf Rotterdam hebben wij één externe en drie interne vertrouwenspersonen.”

LA7 Letsel-, beroepsziekte-, uitvaldagen- en verzuimcijfers en het aantal werkgerelateerde sterfgevallen per regio.


Aantal arbeidsongevallen

Verzuimcijfers

Aspect: verhouding tussen werkgever en werknemer

Aspect: gezondheid en veiligheid

LA8 Opleidings-, trainings-, advies-, preventieen risicobeheersingsprogramma’s ten behoeve van personeelsleden, hun families of omwonenden in verband met ernstige ziekten.



8.3 Nautisch veilig [75]

Vermelding nautische ongevallen


"Binnen het Havenbedrijf Rotterdam is eens in de zes weken een Sociaal Medisch Overleg (SMO). Manager, HR-adviseur, bedrijfsarts en bedrijfsmaatschappelijk werker bespreken hier het ziekteverzuim en stellen gezamenlijk vervolgacties vast.


In 2009 is uitgebreid voorlichting gegeven met betrekking tot de Mexicaanse griep.


Eigen Ondernemings-CAO en Arbo-beleid


153

GRI indicator


Korte toelichting

LA10 Gemiddeld aantal uren dat een werknemer per jaar besteedt aan opleidingen, onderverdeeld naar werknemerscategorie.

3.4 Onze organisatie - Ontwikkeling van onze medewerkers [25]

Het aantal individueel gevolgde opleidingen en coachingstrajecten.

LA11 Programma’s voor competentiemanagement helpen bij het afronden van hun loopbaan. en levenslang leren die de blijvende inzetbaarheid van medewerkers garanderen en hen helpen bij het afronden van hun loopbaan.

3.4 Onze organisatie - Ontwikkeling van onze medewerkers [25]

Levensfasebewust personeelsbeleid.

LA12 Percentage medewerkers dat regelmatig wordt ingelicht omtrent prestatie- en loopbaanontwikkeling.

3.

Levensfasebewust personeelsbeleid.

Aspect: opleiding en veiligheid

Onze organisatie - Ontwikkeling van onze medewerkers [25]

Aspect: diversiteit en kansen LA13 Samenstelling van bestuurslichamen en verdeling van medewerkers per categorie, naar geslacht, leeftijdsgroep, het behoren tot een bepaalde maatschappelijke minderheid en andere indicatoren van diversiteit.” onder-

LA14 Verhouding tussen basissalarissen van mannen en vrouwen per medewerkers categorie.


Bijlage 2 [136 - 139]

Samenstelling Algemene Directie en Raad van Commissarissen.


Verhouding man-vrouw en management leeftijdgroep.


Informatie over deze indicator ligt vast in onze CAO. Deze wordt intern via intranet ter beschikking gesteld aan onze medewerkers. In onze CAO wordt geen onderscheid gemaakt tussen mannen en vrouwen.


154

GRI indicator


Korte toelichting

MENSENRECHTEN

Informatie over managementbenadering Het Havenbedrijf opereert hoofdzakelijk in Nederland en acht hierdoor de indicatoren minder relevant. Met betrekking tot de deelneming in Oman heeft de kwaliteit van en aandacht voor mensenrechten in het sultanaat een rol gespeeld. Voor nieuwe buitenlandse activiteiten hanteren wij het “Havenanalyse model” met aandacht voor risicoanalyse, duurzaamheid en corporate governance.

Aspect: investerings- en inkoopbeleid HR1 Percentage van en totaal aantal aanmerkelijke investeringsovereenkomsten waarin clausules over mensenrechten zijn opgenomen of waarvan de naleving van de mensenrechten is getoetst.


Het Havenbedrijf opereert hoofdzakelijk in Nederland en acht hierdoor deze indicatoren minder relevant. Met betrekking tot de deelneming in Oman heeft de kwaliteit van en aandacht voor mensenrechten in het sultanaat een rol gespeeld. Voor nieuwe buitenlandse activiteiten hanteren wij het "Havenanalyse model" met aandacht voor risicoanalyse, duurzaamheid en corporate governance.

HR2 Percentage belangrijke leveranciers en aannemers die getoetst zijn op naleving van de mensenrechten en op getroffen maatregelen.


Het Havenbedrijf opereert hoofdzakelijk in Nederland en acht hierdoor deze indicatoren minder relevant. Met betrekking tot de deelneming in Oman heeft de kwaliteit van en aandacht voor mensenrechten in het sultanaat een rol gespeeld. Voor nieuwe buitenlandse activiteiten hanteren wij het "Havenanalyse model" met aandacht voor risicoanalyse, duurzaamheid en corporate governance.

HR3 Totaal aantal uren personeelstraining over beleid en procedures betreffende aspecten van mensenrechten die relevant zijn voor de activiteiten, met inbegrip van het percentage van het personeel dat de trainingen gevolgd heeft.


Het Havenbedrijf opereert hoofdzakelijk in Nederland en acht hierdoor deze indicatoren minder relevant. Met betrekking tot de deelneming in Oman heeft de kwaliteit van en aandacht voor mensenrechten in het sultanaat een rol gespeeld. Voor nieuwe buitenlandse activiteiten hanteren wij het "Havenanalyse model" met aandacht voor risicoanalyse, duurzaamheid en corporate governance.


In 3.4 Onze organisatie- Behartiging van onze medewerkersbelangen staat dat wij 4 vertrouwenspersonen hebben gericht op ongewenst gedrag en integriteit. Meldingen zijn vertrouwelijk. Informatie over aantallen is niet openbaar.


Bij de Ondernemings-CAO zijn de vakorganisaties, zoals ABVAKABO en CNV Publieke zaak en de Onafhankelijke Vereniging als CAO-partij betrokken.


Het Havenbedrijf opereert hoofdzakelijk in Nederland en acht hierdoor de indicatoren minder relevant. Met betrekking tot de deelneming in Oman heeft de kwaliteit van en aandacht voor mensenrechten in het sultanaat een rol gespeeld. Voor nieuwe buitenlandse activiteiten hanteren wij het "Havenanalyse model" met aandacht voor risicoanalyse, duurzaamheid en corporate governance.

Aspect: verbod op discriminatie HR4 Totaal aantal gevallen van discriminatie en de getroffen maatregelen.

Aspect: vrijheid van vereniging en collectieve arbeidsonderhandelingen HR5 Activiteiten waarvan is vastgesteld dat daarbij een aanzienlijk risico zou kunnen gelden voor het recht op de uitoefening van de vrijheid van vereniging en collectieve arbeidsonderhandelingen, alsmede de maatregelen die zijn getroffen ter ondersteuning van deze rechten.

Aspect: kinderarbeid HR6 Activiteiten waarvan is vastgesteld dat er een aanzienlijk risico is van gevallen van kinderarbeid, alsmede de maatregelen die zijn getroffen gericht op de uitbanning van kinderarbeid.



155

GRI indicator


Korte toelichting






Het Havenbedrijf opereert hoofdzakelijk in Nederland en acht hierdoor de indicatoren minder relevant. Overigens hebben wij in 2009 geen melding ontvangen van overtreding van de rechten van de inheemse bevolking.

Aspect: gedwongen en verplichte arbeid HR7 Activiteiten waarvan is vastgesteld dat er een aanzienlijk risico is van gevallen van gedwongen of verplichte arbeid, alsmede de maatregelen die zijn getroffen gericht op de uitbanning van gedwongen of verplichte arbeid.

Aspect: veiligheidsbeleid HR8 Percentage van het beveiligingspersoneel dat training heeft gevolgd in het beleid of de procedures van de organisatie betreffende aspecten van de mensenrechten die relevant zijn voor de activiteiten.

Aspect: rechten van de inheemse bevolking HR9 Totaal aantal gevallen van overtreding van de rechten van de inheemse bevolking, alsmede de getroffen maatregelen.



156

GRI indicator


Korte toelichting

MAATSCHAPPIJ

Informatie over managementbenadering Wij investeren met partners in maatschappelijk draagvlak en optimale randvoorwaarden voor een haven die zich wil ontwikkelen. Dialoog en draagvlak zijn hierin belangrijke elementen. Wij hechten groot belang aan het creëren van draagvlak. Daarom heeft de projectorganisatie Maasvlakte 2 vanaf de start van het project gewerkt aan het betrekken van de (project)omgeving. De belangrijkste kwesties rond het project zijn zorgvuldig in kaart gebracht. Samen met de betrokken stakeholders is gezocht naar oplossingen voor deze onderwerpen. Hierbij geldt: ‘Samen is Beter’. Zie hiervoor de paragraaf Omgeving: overeenkomsten en dialoogakkoorden (pagina 40). Meer gedetailleerde informatie over maatschappij treft u aan in: 2 Haven in het kort – Havensamenwerking 3.4 Onze organisatie – Risicobeheersing 5.2 Maasvlakte 2 - Omgeving: overeenkomsten en dialoogakkoorden 7.4 Dialoog - Dialoog met belanghebbenden • Jaarrekening 2009 • http://www.portofrotterdam. com/mmfiles/bedrijfscode_tcm26-63607.pdf.4

Aspect: gemeenschap SO1 Aard, reikwijdte en effectiviteit van alle programma’s en methoden die de effecten van de activiteiten op gemeenschappen bepalen en beheren, waaronder vestiging, activiteiten en vertrek.


Overeenkomsten en dialoogakkoorden.

7.4 Dialoog - Dialoog met belanghebbenden [67]

Lijst met belanghebbenden.

SO2 Percentage van en totaal aantal bedrijfseenheden geanalyseerd op corruptiegerelateerde risico’s.


Maakt onderdeel uit van het risicolandschap.

SO3 Percentage van het personeel dat training in anticorruptiebeleid en -procedures van de organisatie heeft gevolgd.


Personeel van het Havenbedrijf volgt geen afzonderlijke trainingen maar schenkt in de bedrijfscode expliciet aandacht aan anticorruptiebeleid en -procedures. Zie http://www.portofrotterdam. com/mmfiles/bedrijfscode_tcm26-63607.pdf.

SO4 Maatregelen die zijn getroffen naar aanleiding van gevallen van corruptie.


In 2009 is geen melding gemaakt van corruptiegevallen.

SO5 Standpunten betreffende publiek beleid en deelname aan de ontwikkeling ervan, evenals lobbyen.

2.

Bijdrage aan ‘Economische visie op de langetermijnontwikkeling van Mainport Rotterdam; op weg naar een Mainport Netwerk Nederland’.

SO6 Totale waarde van financiële en in-naturabijdragen aan politieke partijen, politici en gerelateerde instellingen per land.


Sponsorbeleid is vermeld op www.portofrotterdam. com/nl/over_het_havenbedrijf/sponsoring/, waarbij is opgenomen dat wij geen activiteiten met een politiek of religieus karakter sponsoren.

Jaarrekening 2009 [108]

Lopende claims en geschillen



Aspect: corruptie

Aspect: publiek beleid Haven in het kort - Havensamenwerking [14]

Aspect: concurrentiebelemmerend gedrag SO7 Totaal aantal rechtszaken vanwege concurrentiebelemmerend gedrag, anti-kartel-, en monopolistische praktijken, alsmede de resultaten van deze rechtszaken. Aspect: naleving SO8 Monetaire waarde van significante boetes en totaal aantal niet-monetaire sancties wegens het niet naleven van weten -regelgeving.



157

GRI indicator


Korte toelichting

PRODUCTVERANTWOORDELIJKHEID

Informatie over managementbenadering Het Havenbedrijf verkoopt geen producten. Daarnaast zijn de indicatoren met betrekking tot product verantwoordelijkheid minder relevant voor onze dienstverlening. Wanneer deze indicator van toepassing zou zijn op dienstverlening met betrekking tot veiligheid scheepvaartafwikkeling, wordt hierover uitgebreid gerapporteerd in hoofdstuk 8. Meer gedetailleerde informatie hierover treft u aan in: 8.3 Nautisch veilig 8.4 Transportveilig 8.5 Schoon (milieuveilig) • www.portofrotterdam.com • http://www.portofrotterdam.com/nl/over_het_havenbedrijf/sponsoring/

Aspect: gezondheid en veiligheid van consumenten PR1 Levensduurstadia waarin de gevolgen van verbetering en het percentage van belangrijke producten dienstencategorieën die aan dergelijke procedures onderhevig zijn. “ producten en diensten voor gezondheid en veiligheid worden beoordeeld met het oog op

8

PR2 Totaal aantal gevallen van niet-naleving van regelgeving en vrijwillige codes betreffende gevolgen voor gezondheid en veiligheid van producten en diensten gedurende de levensduur, naar type resultaat.


Wij verkopen geen producten. Daarnaast is de indicator minder relevant voor onze dienstverlening. Wannneer deze indicator van toepassing zou zijn op dienstverlening mbt veiligheid scheepvaart afwikkeling, wordt hierover uitgebreid gerapporteerd in hoofdstuk 8.

PR3 Type informatie over producten en diensten dat verplicht wordt gesteld door procedures en het percentage van belangrijke producten en diensten die onderhevig zijn aan dergelijke informatie-eisen.


Type informatie is niet van toepassing op onze diensten.

PR4 Totaal aantal gevallen van niet-naleving van regelgeving en vrijwillige codes betreffende informatie over en etikettering van producten en diensten, naar type resultaat.


Wij verkopen geen producten. Daarnaast is deze indicator minder relevant voor onze dienstverlening. Wannneer deze indicator van toepassing zou zijn op dienstverlening mbt veiligheid scheepvaartafwikkeling, wordt hierover uitgebreid gerapporteerd in hoofdstuk 8.

PR5 Beleid ten aanzien van klanttevredenheid, met inbegrip van resultaten van onderzoeken naar de klanttevredenheid.


Tweejaarlijkse Klanttevredenheidsmeting meest recente meting 2008. Uitkomsten niet openbaar.

PR6 Programma’s voor de naleving van wetten, standaarden en vrijwillige codes met betrekking tot marketingcommunicatie, waaronder reclame, promotie en sponsoring.


Wij sponsoren geen activiteiten met een politiek of religieus karakter. Zie http://www.portofrotterdam. com/nl/over_het_havenbedrijf/sponsoring/

PR7 Totaal aantal gevallen van niet-naleving van regelgeving en vrijwillige codes betreffende marketingcommunicatie, waaronder reclame, promotie en sponsoring, naar type resultaat.

-

Wij hebben op dit moment geen beschikking over informatie met betrekking tot deze indicator.

Havenmeester [75 - 78]

Wij verkopen geen producten. Daarnaast is deze indicator minder relevant voor onze dienstverlening. Wannneer deze indicator van toepassing zou zijn op dienstverlening mbt veiligheid scheepvaart afwikkeling, wordt hierover uitgebreid gerapporteerd in hoofdstuk 8.

Aspect: etikettering van producten en diensten

Aspect: marketingcommunicatie



158

GRI indicator


Korte toelichting

-

Over deze indicator doen wij geen uitspraken in openbare publicaties in verband met de privacy



Aspect: privacy van klanten PR8 Totaal aantal gegronde klachten over inbreuken op de privacy van klanten en het kwijtraken van klantgegevens.

Aspect: naleving PR9 Monetaire waarde van significante boetes wegens het niet-naleven van weten -regelgeving betreffende de levering en het gebruik van producten en diensten.



159

Colofon Uitgave


Concept en realisatie


Inhoud en redactie


Vertaling

Translingua

Ontwerp en opmaak

Smidswater

Technische realisatie en hosting

AV producties thema’s

Fotografie

Contact

Netvlies internetdiensten

Het Kader, audio visuele produkties

Ben Wind, Freek van Arkel, Eric Bakker, Martijn Hessing, Aeroview

Bezoekadres Havenbedrijf Rotterdam N.V. World Port Center (WPC) Wilhelminakade 909 3072 AP Rotterdam Havennummer 1247 Postadres Postbus 6622 3002 AP Rotterdam

T 010 - 252 10 10 E [email protected] W www.portofrotterdam.com


Colofon

160

U hebt opdracht gegeven om het volledige Jaarverslag 2009 van het Havenbedrijf Rotterdam te downloaden

Recommend Documents