De
Twijfelbrigade Waa r om de klim a at w et ens ch ap wor dt afgewe zen en de w ereldt herm o sta at 4 graden h oger gaat
Jan Paul van Soest m.m.v. Wim Verhoog, redactie en advies
#
inhoud VOORWOORD VERANTWOORDING EN DANK 1. ER IS GEWOON GELOGEN 2. HET WETENSCHAPPELIJK UNIVERSUM 2.1. Klimaatwetenschap: een theorie met status 2.2. Bewijslijn 1: gevestigde natuurkunde 2.3. Bewijslijn 2: onvoltooid verleden klimaat 2.4. Bewijslijn 3: modellen met voorspellende kracht 2.5. Op heterdaad - forensische klimaatkunde met vingerafdrukken
3. HET SCEPTISCH PARALLELUNIVERSUM 3.1. Stijloefeningen en de waarheid 3.2. Het klimaat verandert altijd 3.3. Argumenten
4. BOTSENDE UNIVERSUMS 4.1. Blijf sceptisch! 4.2. Werping en tegenwerping 4.3. Leugens, vervloekte leugens en statistieken: discussie over trends 4.4. Natuur of mens? De oorzaken 4.5. Het flauwekul-detectiepakket en de botsing der universums 1
5. DE TWIJFELINDUSTRIE 5.1. Kanttekeningen vooraf 5.2. Een opmerkelijke kloof 5.3. De achtergronden van klimaatscepsis 5.4. Verdraaiingen, karaktermoorden en andere praktijken
6. DE VRAAG NAAR GERUSTSTELLING 6.1. Scepsis en de Wet van Say 6.2. Het brein: Kahneman en het gelijk van Festinger 6.3. Vormen van ontkenning 6.4. De veldslag der culturen
7. PAT IN DEBAT 7.1. Van risico’s naar welles-nietes 7.2. Een georganiseerde botsing 7.3. De balans: op welk punt zijn we aangekomen 7.4. Wie niet weten wil moet voelen
8. MOED, KRACHT EN VEERKRACHT - EPILOOG BIBLIOGRAFIE NOTEN 2
3
1
Voorwoord Een mengsel van verontwaardiging en
De klimaatsceptici zijn erin geslaagd de
verwondering over klimaatscepsis en kli-
wereld op zijn kop te zetten, door klimaat-
maatsceptici was de aanleiding om dit
wetenschap en -wetenschappers in het
boek te schrijven.
verdomhoekje te plaatsen, in plaats van wetenschappelijke kennis te accepteren
Vanwaar die weerstand tegen het goed
als de beste beschrijving en begrip van de
onderzochte idee dat de door de mens
r ealiteit.
veroorzaakte uitstoot van broeikasgassen de voornaamste oorzaak zou zijn van de
De omkering begint al met de geuzennaam
huidige klimaatverandering? En hoe kon het
‘klimaatsceptici’, waarop niet zelden een
hacken van duizenden e-mails van promi-
diskwalificatie van erkende klimaatweten-
nente klimaatwetenschappers, in 2009, cul-
schappers volgt. De bekende socioloog
mineren in een heuse affaire die ‘climate-
Robert Merton stelde juist dat de weten-
gate’ werd gedoopt? ‘Het definitieve einde
schap georganiseerde scepsis is. De weten-
van de klimaathoax’, luidde de ene lezing.
schappelijke houding betekent permanent
‘Er is niets gevonden dat de klimaatkennis
twijfelen, voortdurend vragen stellen, altijd
ondermijnt’, luidde de andere. Twee com-
veronderstellingen en stellingen opnieuw
pleet verschillende, onoverbrugbare ziens
onderzoeken. Maar als de wetenschappers
wijzen.
de sceptici zijn, hoe moeten we dan de klimaatsceptici gaan noemen? Pseudoscepti-
De ‘climategate’-affaire zette me ertoe aan
ci? Ontkenners? Klimaatcynici? Antiklimaat-
me niet alleen in de klimaatwetenschap te
beweging? Revisionisten? Obscurantisten?
verdiepen, maar ook in de argumenten en
Klimaatstruisvogels? Handelaren in twijfel?
werkwijzen van degenen die de door de
Klimaatsofisten? Lastig, vooral omdat niet
mens veroorzaakte klimaatverandering in
allen die aan de klimaatwetenschap twijfel-
twijfel trekken en bestrijden.
en over één kam kunnen worden geschoren.
4
En omdat elk label verdere gedachtewisse-
(‘groen van buiten, maar rood (socialistisch)
lingen belemmert.
van binnen’), alarmisten, warmisten, klimaathoaxers, en nog een reeks van termen.
Er zijn er die ontkennen dat het klimaat ver
Ook de termen AGW-ers (AGW = Anthropo-
andert en uiteraard dus ook dat de mens
genic Global Warming, door de mens ver
de oorzaak is, de zogeheten totaalontken-
oorzaakte klimaatverandering) of CAGW-ers
ners. Maar er zijn er ook die opwarming
(CAGW zou dan moeten staan voor Cata
wel als gegeven aanvaarden maar betwijfe-
strofale AGW) worden wel gebruikt. En ook
len of CO 2 hiervan de hoofdoorzaak is, de
dat soort labels staan natuurlijk een open
oorzaakontkenners. Er zijn er die ook met
gedachtewisseling in de weg.
dit laatste nog wel willen meegaan, maar verwachten dat de gevolgen van de klimaat-
Neutrale
beschrijvingen
lijken
niet
te
verandering mee zullen vallen of misschien
bestaan, ieder etiket lijkt te polariseren en
zelfs wel positief zijn, de effectontkenners.
te stigmatiseren. En verhult dat achter elke
En er zijn er die zelfs het idee van schade
zwartwitbeschrijving een schakering aan
door klimaatverandering wel aanvaarden,
grijstinten te vinden is.
maar menen dat de vrije markt de problemen wel zal oplossen. Daar is geen analoge
Eén enkele term zou geen recht doen aan
term voor. Beleidsontkenners wellicht?
de grote verscheidenheid van doelen en motieven die onder de sceptici worden
Er zijn klimaatsceptici die als expliciet doel
aangetroffen. Ik houd het daarom voorlopig
hebben maatregelen op de lange baan te
toch maar, met gemengde gevoelens, op
helpen schuiven, om belangen te dienen.
‘klimaatsceptici’ als verzamelnaam. Later in
Maar er zijn zeker ook eerzame twijfelaars
dit boek blijkt wel of dit een passende term
die op eigen kracht en na studie in de
is. Want als een of andere klimaatscepticus
avond u ren bijvoorbeeld tot de conclusie
evident een lobbyist is, of een ideoloog, dan
zijn gekomen dat waterdamp een veel ster
is het goed het beestje ook bij zijn naam
ker broeikasgas is dan CO 2. Dat klopt, maar
te noemen.
dat wil nog niet zeggen dat waterdamp ook de motor van de huidige klimaatverandering
Hoe kijken klimaatsceptici tegen de wereld
is; daarover later meer. Deze sceptici zou
aan? Hoe kan het dat ze tot zulke andere
ik niet over één kam willen scheren met de
conclusies komen dan klimaatwetenschap-
professionele twijfelbrigade die belangen
pers? Na ‘climategate’ heb ik me op de
en/of ideologieën dient.
inhoud van hun boeken, rapporten en stu dies gestort en geprobeerd me een beeld
5
Klimaatwetenschappers, maar ook leken
te vormen van hun motieven, werkwijzen,
die de klimaatwetenschap als uitgangspunt
netwerken en wereldbeelden. Ik sprak met
voor beleid of maatschappelijk handelen wil-
sceptici
len nemen, worden door de sceptici broei-
ook gamma-wetenschappers die sociale
kasgelovigen genoemd, of watermeloenen
en
en
wetenschappers,
sociaalpsychologische
waaronder
veranderingen
bes tuderen. Via onder andere het blog van
Echter, tijdens het onderzoeken en het
Nederlands
klimaatscepticus
schrij v en ontstonden naast verontwaardi
Hans Labohm op Dagelijkse Standaard
ging ook begrip en mildheid voor de goed
kwam ik een enorme reeks van sceptische
gelovige afnemers van deze tegengeluiden.
instituten, websites, publicaties en experts
Het is immers zó menselijk de werkelijkheid
op het spoor. Ik las maandenlang zowat
niet te kunnen of te willen zien, iedereen
alles wat Labohm en andere sceptici in
maakt zich daar op gezette tijden schuldig
het binnen- en buitenland aanreikten, en
aan. Misschien geldt dat ook wel voor de
vergeleek wat ik las met de stand van zaken
beroepssceptici. Naast verwondering groei
in de re g uliere wetenschap om te begrij
de ook bewondering: communicatief ge
pen hoe ik de verschillende perspectieven
zien is de klimaatsceptische campagne een
moest zien.
meesterstuk. De klimaattwijfelbeweging is
bekendste
er in het publieke en politieke domein in Tijdens die zoektocht ontstond het ge-
geslaagd de wetenschappelijke zekerheid
noemde mengsel van verontwaardiging en
dat CO 2-uitstoot door menselijke activitei
verwondering over het klimaatdebat, over
ten hoofdoorzaak is van de klimaatverande
de klimaatscepsis, over de reacties van de
ring te ondergraven. Dat inzicht is vervan-
wetenschap, en over de reacties van de
gen door de perceptie dat de wetenschap
politiek en maatschappij op zowel de bood-
er nog lang niet uit is, dat een deel van de
schap vanuit de klimaatwetenschap als op
wetenschappers liegt en bedriegt, dat de
de sceptische argumenten.
juiste kennis en argumenten uit de wetenschappelijke arena’s worden geweerd, en
De verontwaardiging speelde op toen ik
dat er miss chien zelfs wel een wonderlijke
door begon te krijgen hoe, waarom en hoe
samen z wering gaande is om de burger
goed gefinancierd de enorme sceptische
schrik aan te jagen teneinde belastingen te
machinerie, vooral die in de Verenigde
kunnen verhogen. Zo’n beeld neerzetten en
Staten, poogt de klimaatwetenschap te on-
breed geaccepteerd krijgen terwijl binnen
dermijnen. Het werd me duidelijk hoe de
de wetenschap de consensus groot is, is
sceptische zienswijzen en argumenten over-
voorwaar een PR-prestatie van formaat.
waaiden naar Nederland, en hier het denken en het beleid beïnvloedden, zonder dat we
Dit boek gaat vooral over de ‘klimaat- arena’.
hier in Europa doorhebben wat de bronnen
Maar daarmee gaat het boek autom atisch
van die scepsis zijn. Nederlandse sceptici
óók over meer dan klimaat. Het gaat over
praten Fred Singer, Patrick Michaels, Roy
de wijze waarop bij thema’s met grote
Spencer en vele anderen van de circa 100
maatschappelijke implicaties het debat kan
actief publicerende sceptische kopstukken
polariseren en de vooruitgang tot stilstand
na als waren zij uiterst betrouwbare infor-
komt. Het gaat over lobby 3.0, welbewuste
matiebronnen in plaats van ideologisch
en goed georganiseerde campagnes om de
gemotiveerde dienaren van de vrijemarkt
samenleving een andere realiteit op te drin-
visie en de fossiele brandstoffenindustrie.
gen dan die uit wetenschappelijk onderzoek
6
blijkt. Het gaat over de wijze waarop private
gasdiscussie voor- en tegenstanders van
belangen en ideologieën het maatschap-
schaliegaswinning nogal selectief en losjes
pelijke discours naar hun hand kunnen zet-
met feiten en argumenten om. Schaliegas is
ten en in hun voordeel kunnen laten uitval-
goedkoop, en de redding van onze econo-
len, door precies die verhalen te vertellen
mie, roept het ene kamp. Schaliegas is de
die onze hersenen eigenlijk het liefste ver-
vernietiging van onze planeet, met een car-
teren. Het gaat om de privatisering van ons
bon footprint die even groot is als die van
reptielenbrein. Het gaat daarmee ook over
kolen. Geen van beide uitspraken klopt.
de ‘condition humaine’, de basisbehoefte
Misschien iets voor een volgend boek.
van de menselijke soort om kennis en inzichten die niet bij het eigen wereldbeeld en
Maar er is toch een wezenlijk verschil: se-
waardenpatroon passen buiten te sluiten en
lectief winkelen in een groot aantal weten-
af te wijzen. Die fenomenen spelen niet al-
schappelijke studies met een bandbreedte
leen rond klimaat, maar speelden al eerder
aan inzichten is wat anders dan een per-
rond tal van andere kwesties, uiteenlopend
manente, systematische stroom van pseu-
van roken en gezondheid tot verzuring en
dowetenschappelijke rapporten produceren
aantasting van de ozonlaag. En ze spelen
en financieren, met als doel de wetenschap
in toenemende mate ook bij natuur en bio
te ondermijnen, en het publiek te laten den-
diversiteit, duurzame energie en andere
ken dat de waarheid een andere is dan die
controversiële thema’s.
uit de wetenschap naar voren komt. Die werkwijze is kenmerkend voor de handel-
Zo gezien is de controverse over klimaat
wijze van partijen met gevestigde belan-
een voorproefje van wat ons nog meer bij
gen, wanneer ze worden geconfronteerd
vraagstukken van milieu en natuur versus
met issues waarbij voor hen schadelijke
economie te wachten staan: er zijn waarden
marktingrepen dreigen. Dan blijkt lobbyen
en wereldbeelden en belangen in het ge
door wetenschapsondermijning een van de
ding, en dan komen er ongekende krachten
meest kosteneffectieve manieren om beleid
tevoorschijn. In een oorlog is de waarheid
op de lange baan te schuiven.
het eerste slachtoffer, zei de Griekse tragediedichter Aeschylus reeds.
Het is van belang deze strategie en de motieven erachter bloot te leggen. We zijn
7
Uiteraard blijken bij nadere beschouwing
er ons amper van bewust dat het zo werkt,
niet alleen klimaatsceptici selectief te win-
en we zijn ons ook niet erg bewust van de
kelen in het feitenmateriaal, inzichten te ver-
sociaal-psychologische mechanismen die
draaien of drogredenen naar voren te schui
ervoor zorgen dat de klimaatsceptische
ven. Ook de ‘groene beweging’ wil wel eens
verhalen er zo goed ingaan. Beide punten
in dezelfde gedragspatronen vervallen als
analyseer ik in dit boek: het aanbod van
de wetenschap kennis produceert die juist
scepsis, en de vraag ernaar. De resulta
met dát wereldbeeld op gespannen voet
ten stemmen niet vrolijk. Op grond van
staat. Zo gaan in de gepolariseerde schalie-
het onderzoek dat ik voor dit boek deed
kan ik met een hoge mate van zekerheid voorspellen dat deze analyse vrijwel geen invloed zal hebben op de discussie. Veel klimaatsceptici zullen mijn bevindingen op voorhand al afwijzen, omdat ze niet bij de eigen opvattingen passen. De mensen die wel zijn overtuigd van een door de mens veroorzaakte klimaatverandering zullen dit boek wellicht lezen om het eigen gelijk bewezen te zien. In dat geval is het de vraag of het ook nog leidt tot reflectie op eigen handelen en communiceren, waarin ook nogal wat te verbeteren valt. Maar allez, als het boek dan weinig effect zal hebben, hoop ik in elk geval dat u zich met mij wilt verbazen op reis door een wonderlijk en soms duister landschap van de geest, van ideologieën en belangen, van complexe systemen, begrippen en denkpatronen. Klarenbeek, april 2014 Jan Paul van Soest
8
Jan Paul van Soest is milieukundige en adviseur. Zijn bureau, Jan Paul van Soest Advies voor Duurzaamheid (JPS), heeft als missie te helpen bij de ontwikkeling van visie en leiderschap voor duurzame verandering. E erder verschenen van zijn hand onder meer: ‘De aarde heeft koorts’ (2008, samen met Erik van Praag en Judy McAllister) en ‘Klompen in de machinerie; bewuste en onbewuste sabotage van de transitie naar een duurzame energiehuishouding’ (2011).
mauritsgoen•mgmc geeft boeken en brochures uit die inspireren tot duurzame oplossingen, www.mgmc.nl
