TWEEMAANDELlJKS TIJDSCHRIFT VAN DE NEDERLANDSE ORCHIDEEEN VERENIGING

TWEEMAANDELlJKS TIJDSCHRIFT VAN DE NEDERLANDSE ORCHIDEEEN VERENIGING

Ilf 'uwen orchid

~n

in b eld (deel24)

Dc winter door, het voo~aar in taRica nzc orchldeeen per maan (deel7) rchideeen In het 'oorjaar 'I W lk m In dl' lung! 10 Voor U gel'zen

11 Het samenstellen van een zaai- en voedingsbodem met behulp van een eenvoudige weegschaal (deel III) 12 Valkuilen voor beginners (deel 12) 14 Plagen en ziekten bij orchideeen (deel3) 16 Mjskende schoonheid uit Brazilie: Promenea Groep Oncidieae, ondergroep Zygopetalinae 18 Orchldeeen kweken als hobby

Nederlandse Orchideeen Vereniging Leden van verdienste H.C van Erk; M.I\.M. Pnul; CM. ,ie Weijzc; H .WE pan BntggclI; H.G. KrOl1e11berg; rH. Post;

E.H.M. Klinkcnberg!l-vlIIl Hangell; S. StruikSlI1n; LM.C. dc Lange-vnll Anlde/'m; A. Smit5-D1'IIss.

Vijf eeuwen orchideeen in beeld (deel 24)

Bestuur

Voorzitter: Y.D. Feikema, Pro I3ernhardweg lOA , 6862 ZG Ooste rbeek 026-3334303

Secrctaris: P.G. vall del' Horst, Ribespad 23, 3852 GL Ermelo, tel 0341-553482, fax 0341-563814 Ledelladlllillistratie: L. Kristclijll, ApolloStraat 4, 1431 WR Aalsmeer, 0297-320707

PCllIlillglllccster: E. Villi Holthe, Warmelo 13,5655 jZ Eindhoven, 040-2525871 Tijdsc!zrijt-lIIll1zager: T. vall dell HCIIVc/, VVDrift 53, 9752 LC I-lilren, 050-5341420 tvs. fax Bestllllrslid (Promo): J.G. de Graa!; DageraaJwcg 32,2141 VP Vijfhuizcn 023-5581019

Besltlllrslid: N.A. v.d. Cillgel Redactie N .A. vall drr Cillgcl, Hoo iweg 185,9765 EG Pate rswoJd e, 050-3091902, fax 050-3092011 A. Klaassell.

Krayenhoffstrailt 2, 1222 RW Hilversum

035:6832033, fax 035-6H39064

e- mail: [cdnov@knoH·clrL..nl

Pandora Sellms is een van de kllnstenaars van Kew Gardens. in de vorige aflevering noemde ik haa r ais een van de exposanten op de tentoonstelling in Kew. Zij was oorspronkelijk textielontwerpster en werd later tekenlerares. Ze stelde werk ten toon op een van de bekende tentoonstellingen van de Royal Hortical Society waar zc de aandacht trok van Margaret Stones, die haar vervolgens introduceerde bij het bekende tijdschrift Curtis's Botanical Magazine. Sindsdien heeft ze ononderbroken daarvoor gewerkt. Ze illustreerde onder andere de flora van Jersey, een uitgave llit 1984 en ze leverde een grote bijdrage aan het boek van Phillip Cribb over het geslacht Paphiopcdi/ulI1. Hiervoor maakte ze bijna de helft van aile afbeeldingen. De kwaliteit daarvan is zonder meer subliem te noemen, zoals de hier afgebeelde tekening van Paphiopcdill.ll1l conc%r mag bewijzen. Helaas niet in kle ur en daarom maar een bleke afschaduwing van het originecl. Haar werk is verder nog in een aantal andere Kew-nitgaven te vinden. In 1987 schil­ derde ze het on twerp voor het Franklin Mint herilmeringsbord voor de Princess of Wales Conservatory te Kew en de presentatie-schildering voor de prinses van Wales, de toen nog niet gescheiden Diana, een bewijs dat haar werk hoog wordt gesci1at. Dit blijkt ook nit diverse opdrachten, waaronder postzegelontwerpen ter gelegen­ heid van het WO Congres in Schotland (1993). In 1990 had ze een overzichtstentoon ­ stelling in Kew. Sinds 1992 woont ze met haar ma.n in Herdordshire waar ze vanlli t haar atelier llitziet over de Wye-vallei. Ze kweekt er ook orchideeen in een doo r hilar echtgenoot gebollwde kils. Die orchideeen worden ongetwijfeld vereeuwigd als ze bIoeien.

Realisatie

Prodllktie: DllIkkerij KllIjncl1i)crg, Z uiderhoofdstraat 70, 1561 AP Krommenie Kopii: Bijdragl'l1 voor 'Orchidceen', te zen den aan Redactie OrchideE'en, Hooiweg 185, 976.1 EG Paterswolde, resp. \'66r I februari, 1 apri l, 1 juni, 1 augustus, 1 oktobcr en I december, dus tuiln 2 nlZ1anden voor verschijning.

Versc!lijl1illgsdatllm: 'Orchideeen ' on tvilngt u rond he t midden van de even maanden Bibliotheek: A. Klaassel1 Kra venhofstraat 2,1222 RW Hilversum, 035:6832033, fax 035-6839064 e-mail: [email protected] Advertcllties: \1oor advcrtenties wende men z.ich llitsluitend schriftelijk tot de heer r. van den Hellvci, W Drift 53, 9752 LC Haren. Advertenties inzenden v60r 16 febr., 13 april. 8 juni, 22 aug. 19 okt. en 25 december. COl1tri/JlItir: Nederland,,, led en (met huis­ genoot) f 55,- per kalenderjaiJr; jeugdleden tot 21 jaar f 27,50. Betaling door storting of overschrijvin g nilar rck.nr. 191191 bij d e Postba nk of rek.nr. 45.04.09.376 bij ABl AM RO beide t.n.v. NOV Ledenadministrutie te Auismeer. Buitcnlandsc led en, die het tijd­ sduift ontvangen op ('en Nederlands adres: j 55,-. I3uitenlandse leden, die lid zijn van een kriog en het tijdschrift op hun huisadres wcnsen te ontva ngen: j 60,-. lluitenlandse [eden, di.e geen lid zij n van een kring f 70,-. Ve rzending per luchtpost f 80,-. AIle bank­ kosten (kosten voor afschrijving en bijschrij­ ving) VDor het ove rmaken van de contributie vanuit het buitenland komen voor rekening van het desbetreffendc lid. VE'rmeld clailrom op llW opdracht 'our costs'. De Orchideevriend Belgie

Secretariaat: Mal/rice Cnste!clj1l. Ossenstra,lt 70, 9000 Cent COlltriblltie: 500 Bfr door storting of overschrij­ ving op rekenil1g 737-5110609-13 viln De Orchidee-vriend , llronstraat 21 te 9700 Mater Belgische Orchideeen Vereniging

Zetcl: Jo /111151'11, Fortlaan 16, 2070 Zwijndrecht Secretaris/peIl11.: A. Colnrt, Vuu rkruisban 4, 2610 Antwerpen Lidgeld: Orchika (Orchideeenklub Antwerpe n) 5-0 BFr, inbegrepen tijdsdlrift Orchika (6 nummers). Orchika + Orchideeen 1600 I3Fr. llijd ragen te sto rten op rekening 068-2089058-93. ISSN: 0030 4484

2 Orchideeen 1/98

Atb.: Papiliopedilwll

cOllc%r

Bli de voorplaat

Epidendnlll'l ilense

. Is je d eze 500rt eenmaal gezien hebt, vergeet je hem nooit w eer; mooi helder groen blad , met een neigende bloe mta k me t onde raan een o verw egend w itte bloem met ee.n gefranjerde li p: Epidendn/ ll i iil!l15C og niet zola ng geleden w erd over deze soort als zeld zaa m­ heid gesproken en m et aa n die zeldzaa mheid gekoppeld een onbe taalba re prijs. Me i 1976 w erd een stuk bos in Ec uador gesLecht en de rond­ trekkend e Calaway Dodson trof op een aantalliggende bo men planten aan van Epidc/ilirwlI ilenst'. He t is voor he t geslacht Epidendrlll'll een va n de meest recent on tdekte 'oo rten. De planten werd en d oor ary SeJby l30 ta nical Gar d en in a raso ta, Flori da over een aantal tuinen in d e w ereld verdeeld. Dodson gin g ko rt d aarna naar de plek terug, maar niets van d resterende pop ulatie was nog terug te vinden . C lukkig laa t de plant zich ma kkelijk zaaien en de oarspron­ k lijk onbe taalbare p i, nt n werden al spoedig "gemeen goed" Zaailingen kome n voor ems vooral uit Duitsland en uit de polde r(Nd B). Ze blijken Die t aileen ma kkelijk t zaai n maa r groc.ien ook probleemloo . Om ze tot bloeien te brengen hoef je ech t geen gekke dingen te doell . De bloeiwijze, een gebogen ta k met olld eraa ll bloemen, bloeit meerd ere k -ren : in het voorjaa r I zomer kan de plant op dezelfd e tak 2 tot 3 keer bloeien. Een ,mdere gelukkige omstandigheid van deze soort is d a t mj, op zich al ergmo i, in hybriden erg do minan t is; de hybride gaat er d us nie t op voorui t. Hij is d aaro m me t " rus t gelaten' Een bekend e hybride is pi_Plastic Doll (Epidend/'L1111 ilells(' x Epi. pscudoepidend}'l/JIl). D L e hybride zal met weillig ins pan­ nillg v eel groeien ell goed bloeien, Epide/1d}'l/J11 ilense is eCil pla nt voo r de gematigd-warm e kas. In d e g roeitijd regelma tig w ater en regelma tig, I x per 14 d agen mest, halfschaduw. H oew el ik het nie t heb uitgeprobeerd , lijkt het mij een plant voor de venst rba nk.

De w inter door, het v oorjaar in door I.A.S. Knoop

Het is voor planten u it een a nder w erelddeel nid eenvoudig 2ich aan te pa ssen aan de ede rlandse klimatologische omsta ndigh eden. Dit m erken w e zeker als w e met onze hobby, de orchideeen, in herfst en winter bezig zijn. Er gebeurt zkhtbaar al zo weinjg h e t hele jaar d oor, om da t orchideeen de neigin g hebben om irriterend langzaa m te groeien, maa r ged Llrende de maa nden novembe r, december en januari is d e groei er helemaa l uit . Het enige lichtp unt is dan w I dat dan bij . ommige soorten o.a. Phalacnopsis juist de bloem goed aanzet en er een w lderige b loemenz e onts t
A. Klaassell, 26 december 1997

Heel vaa k is een rela tieve vochtigheid va n 30% nie t te voorko­ men . Maa r hiermee nemen de planten kennelijk voor enige hjd genoegen, want als de maa nd febru ari aangebro ke n is, is he t opva llend d at plotseling zo rond half fe bruari de gTOe i weer duidelijk aanze t: de wortelpunt , n worden weer groen! Dan hebben we het ergste w er achte[ de rug. Maa r w e blijven bezig . U o ntdekken \·ve weer hier en daar de eerste d oplui­ zen, wolluis en wa t o verwinterende sla kken.

Daa r stonden onze p lanten weer, Il U voor de derd maal in d e Euro pa tuin" e Brug". En ook IlU weer w as het een prachtig gezicht. ergens is de natuur perfect te imiteren "n ne rgcns kl.ln je zo eel orchid eeen (ca. 650 st. ) w d anig p bomen p laa t­ sen za nder da t he t du id elijk is d a t het maar namaak i. . aar het was toch, met de beperkte mogel ijkheden d ie wij in ons lan d hebben, zo "natuurlijk" m ogelijk. Om een g rote ku il, w aren de bo men en tmi ke.n vol gchangell . Lan gs d 0 vers van een sll el strome nd beekje hingen cn standen er ook een aa ntal. De arrangeLlr, Herma n ter l3orch, had eer van zijn werk! Drie mooi bloeiende planten werden door de KCO­ keu r meeste rs me t een go uden plak bekroond : Dendrobilll1l victoriae regillac (Schaa reman), I'haTaenopsis III11 i7oincnsis X (om ll ­ cervi (H arzo n) en d e Ol1cidi lllll Starry Baby Sweet rngra nce (De isenroth). Zoals altijd, had de kring Eindhoven '90 veel inze ndingen gckrege n va n bev riende kringe n om deze tentoons telling op te sieren: Groot Ro tterdam, Merge lland, Noord en Midden Limburg, Zuid Li mburg, Wes t Brabant, en de 13elgische vereniging "De rchideeen Vriend". N
2 0 gaa n w e d ' I nte ell d ' zo mer w ee r tegemoet, vol en thou­ siasme en steed al rt om d - mees t optimale g roe i e n bloe i van de planten te be reiken .

Tentoonstelling Eindhoven

Septt'llIi7cr 1997

Uil: Mededelingt?l1blad 97-1 Kring 0001- Nederla nd

Orchideetje

Te Koop aangeboden: OR H IDEEEN jaargangen 1978 ti m 1992 com pleet tel: 0222-31 7237

Te Koop gevraagd: Het boek "The Cultivated (AngTaecoid ) Orchid s of Mad agasca r", van Hillerman /H 1s t Ben Jan sen, tel/ fax 01 5-369681 8

E. van Holthe. Kring Eindhoven

3 Orchideeen 1/98

Costa Rica Nelis van der Cingel

Cos ta Rica b et~kent letterlijk Rijke Kust en d at sIa at op dat wat de Spaanse 'ontdekkers' (die igenlijk helemaal geen ontdekkers waren, want er woonden reeds lang lndianen) er aa ntroffen. N u kun je het land opvatten als een e n al ku t (1325 km), w,Ul t het grenst aan de Ca ribische zee en aa n d e Grote of Stille Oceaan (Pacific Ocean) met ertussen een tameJij k smalle landstrook, bestaand e uit een aantal hoog oprijzende bergketens, maar dat is wat overdreven. B et oppervlak is wat kleiner dan dat van Lycaste ciliata Ned erland en Belgie sa men. Er is dus ook een binnenland en d at is al even rijk aan natuurwaa rden als d e kustge bieden. ergens op aa rdc vindt je op een zo klein op pervla k bijvoorbeeld zoveel vogels, ruim 830 soorten, of kikkers. Ook wat orchideeen betreft laat het land zich niet onbetu igd . Er zijn er 2O'n l300 it 1500 en er wor­ den ook I' gelmatig nog nieuwe soorten gevonden. B et land is ook zeer rijk aan verschillende ecosystemen: we vinden er een groot laagiandrege.nwoud, het tweede in grootte na het Am a70negebied, en regenwouden op diver e hoogten tegen de hellingen van de bergen. Er is droge savatme en zeer vochtig nevelwoud, en er zijn mang rovegebi d n en vulkani­ sche steppen. En dit is maar een grove indeling. We vinden er ook in CllitUUf gebrachte gebieden, waaronder

Kaaiman

N.A. v.d. Cingel

bananen-, cih'us- en koffieplantages. De eerste soort is arm van wege de eenzijdigheid van deze clutllur die met "kW1St- en vliegwerk gezond moet worden gehouden. De citrus plantages zijn echter best interessant voO r orchi­ d eeenliefhebbers en wij, dwz mevrouw Meijer-Yang uit Assen en ondergetekende, von den in zo'n plantage onze eerste 'wilde' orchidee. Een Baskervilla, een vertegenwoor­ d iger van een geslacht dat volgens Dressler terrestrisch is, en hij was d an oak enigszins verbaasd over onze melding van een epify tische 500rt. Op onze reis hebben we zo ongeveer het he Ie land gedaan via openbaar ve rvoer. De bussen zijn er prima en niet dum en indien vooraf goed gepland kom je overa l waar je zijn w ilt. Er kleeft maar een bezwaa r aan dit soort reis. Je kunt ond er­ weg niet stoppen en uitstappen als je boeiende dingen ziet. Zo was het een voortdurende Ta nta-

luskwclling om langs prachtige wegbermen te rijden met grote aantallen Epidelldrw l7 radi­ ca/1S (= E.ibagllen­ se) en niet een keer in s taa t te zijn een foto te m,l ken. Hoe graa had ik d it ged aa n om mijn mirnicryverhaal compleet te maken me t i1lus­ traties. Immers, E. radicalls vorm t naa!' men veron ­ ders telt een mimicryco mplex me t Asclepias Scaplwsepalum anclwriferlllli N.A. v.d. Cingel Cll rassavica en LaiI la lIa Cilllla ra. Ze trekken dezeJfde vlinders aa n door hun overeenkomstige kleur, w aarbij de orchidee als fraude ur profiteert va n de gelijkenis. Bewijs h iervoor zo u z ijn d , gelijktijdige kleurve r­ schuh/ing in bepaa lde gebieden waa r ze gemeenschappelijk voo rkom en . En ik moet zeggen d at in Costa Rica d e kleuren opva llend gelijk zijn en wellichl in het z uide n gezamenlijk iets verschuiven naar minder uitgesproken oranjerood . Maa r d at kan weI verbeelding zijn of een kwes tie va n lichtinva l bij ander weer. WeI is het opva llen d d at langs de Pacifi highwc1Y van San Jose naa r het Zuiden ron d km-paal 90 een groot aa n­ tal exempl aren vall de o rchidee langs d e weg groeit over een afstand van zo'n tien kilometer zonder begeleiding van de beide andere soorten en dat is eigenlijk een b tj in strijd met de verwachting. Immers, deze soort bed rog is voor succes afh ankelij k van het minder frekwent voorkomen d an de necta r leverende soorten uit het mimicryco mplex. Maar ik loop vooruit op onze toer. Al in het hotel in San Jose maa kten we kennis met kolibries en andere fraa i vogels. En me.t onze eerste orchidee. Maur d at was een allochtoon, Anl/1dinn grnl'l1 ill ifolia, uit ZOAzie ge'im­ portee rd en overal aangeplant en soms verwilderd. We begon­ nen onze ro ndreis door Costa Rica met E'en tocht per bus van­ uit San Jose via Limon aan de kust en dan meer dan 75 km per boot op een ka naal vlak langs d e kust naar het oorden . Daa r ligt een bekend broed gebied van zeeschildpadden Tortuguero, een gebied zonder wegen en zonde r auto verkeer. Maar het heeft nog meer te bieden dan Sd lildpadden, met name een g rote verscheidenheid aan vogel' en ve rder zoogdieren, zoals brulapen en slingerap en, wasberen en drieteenluiaards. En

Ma sdevnllia zalrlbruckneri

4 Orchideeen 1/ 98

N.A. v.d. Cillgel

Baskervilll1 spec.

N.A. v.d. Cingel

Dracliia plisilll1

N.A. u.ri. Cingel

Plntystelc j /'/Ilgcr ntanllioide5

N.!\. u.d. Cingel

niet te ve.rgeten kaaimannen, krokodillen e.n legnanen. Wat orchideeen betreft, in het wild kwamen we weinig t gen . In de ruin van onze lodge vonden we een Catdsetum in knop en nog wat andere soorten. In de tuin van ons volgende verblijf vonden we diverse aangeplante, uit het wild verzamelde soorten ordlideeen en in de dtrusboomgaard achter het huis de genoemde Bnskervilln spec. Samen met andere niet bloeiende epifyten. Pas in Fortuna, aan de voet van de gevaarlijke en nog actieve vulkaan Arenal, onhnoetten we de eerste bloeiende oorten in de vrije naruur. En meteen een viertal sOOiten tegelijk. Hoog in d e bomen en moeilijk fotografeerbaar. En dus ook moeilijk d termineerbaar. Een Ency -lin was er bij, en een Epidel1.dnllll, maar ve rder zijn we nog niet gekomen met de namen.

Bnskervilla pnstnsae

In een volgend gebied in het drogere Noord­ westen ligt nog een ulkaan, Rincon de la Vieja, die enige activiteit vertoont, te oordelen naar de

warme zwavelbronnen en borrelende of ploffende modderputten: H t is het gebied dat de grootste vindplaats herbergt van CattlcYI1 skil1l1Eri, de natiol1a le bloem Vdn osta RiCd. Die bloeit op een ander tijdstip dan wadrop we er WMen. Hier vonden we vooral orchideeen die door apen nadr beneden waren gegooid. Bij hun fOUfdgeertochten trekken ze van alles los uit de boomkrui.nen. Ook wei om er mee naar ons te gooien als we te dicht in hun buurt kwame n. Onder de bomen liggen ook vee] restanten van vruchten die 7e hebben gegeten. Behalve apen zagen we er ook mooie vogel d ie zich soms merk waardig goed heten bendderen, zoals een bosvdlk die zich zelfs liet fotograferen. Aardig is het ook allerlei wilde papegaaien te zien rondvliegen en heel opvdllend zijn ook de toekans, de 'vliegende bananen' met hWl monstru ttze en prdchtig gekleurde snavels, waardoor jc verbaasd nadr ze blijft kijken. Prachtige> vlinders, waar nd r de enorme Morpho's met hun iridiserend blauwe leu<>els bege1eid en je overal op je toch te.n door h t bos. Een echt orchideeenparadijs bleek onze volgende bestemming Monteverde (=Groen B rg) met zijn nevelwouden. We maak­ ten er cen skywd lk over aan staalkabels boven·de bomen opgehangen bruggen en zagen vee I bloeiende planten, waar­ onder Wilt orchideeen, maar ook diverse verwant n van de koffiestruik. Van de orchideeen noem ik de grote Maxillnria trilobl1tn en enkele Pleurothalloiden waaronder een Masriev{lllia in knop. mhet dorp Monteverde op deze berg woont abriel Barboza, een jonge man die de kost verdien t met schilder- e.1l te.kenwerk en met het ondcrhouden van een prachtige orch ideeiffituin, waarin hij in het ncvclwoud gevonden planten opbindt op zeer ndtuurlijke wijze. Bezoekers bct
Vlinder op Lantann call1nra

N.A. v.d. Cingel

betreft. Dressler bezoe.kt hem met een zekere regelmaat en ik weet eigenlijk wel zeker dat een aantal foto's in de "Field Guide to the Orchids of Costa Rica and Panama" in Gabriel's tuin is gemaakt. Het Zou al te toevalLig zijn dat zoveel van de afgebeelde soorten, want e r is maar cen klein de ~ in foto in het boek afgebeeld, overeenkomt met foto 's d ie ik er zelf maaktc. en vijftigtal soorten was tijdens ons bezo kin bloei, waaronder Platystele jllngermnnllioides, het vermoedelijk klein­

5 Orchideeen 1/98

ste bekende orchideetje van deze we reld . H t t lantje, dwz de scheu t is 2-2,5 mm groot en de sepalen met "n 1-1.2 mm. Het plange was te vinden in een afgeschermd gedeelte, een kas bekleed met gaas in plaats van glas. in de bomen van d eze tuin l:,'Toeien vele epifyten, waaronder ook orchideeen en niet all erin is aangeplant. Een bezoek aan d eze tuin i da n ook zeer aanbevelenswaardig. Het aantal Pleurothall6ide soorten van de geslachten Plel/rothallis, Mnsde'1'I1/lin , Dracula, Stelis, Lepal1lires, Restrepiella was opvalJend groot, maar ook soorten van de geslachten Mnxillarin, Epidemlru m, Bnrkerin en 011cidill11"l by. waren bloeiend aanwezig.

Vlak buiten de tuin vonden vve nog een terrestri­

sche orchidee in d berm van de wcg, een

Habenarin clypenta, cerst een enke l exemplaar,

maar I gauw werden het .r meerdere.

Brassnvola nealllis

Terug in Sa n Jose, maakten we een toch Lnaar de Botani che Tuin Vd n Lankest r. Helaas hadden we maar een goed um tot onze beschikking, want op dezeJfde dag bezochten we ook noo- de fre aie vul­ kaan lraz u n de Oros ivallei . De botanische tuin heeft een grote verza meling ordudeeen, waarbij men zich niet beperkt tot de Costaricaanse soorten. Je l iet er ook Vande ' ., Cymbidiu ms en Paphioped ilums bijvoorbeeld. Het meeste plezier beleefden we aan d b loeiende Sta nhopea's. Ook ellk ele Epidendrums waren hier van nature thuis. En ook hier weer vonden \ e een nog lliet be­ schreven soort. f en door Barry Hummel ill 1993 in Sierpe verzamelde wi tte kleinbloemige Ep idend rllmsoort.

Onze orchideeen per maand (deel 7) C.J. Verweij

Maart

In de maand maart begint de natuur weer te h rleven. De eerste vooliaarsp lanten bloeien "n de vogels flu iten weer hun lied. In onze kas en op de ven terbank is er ook weer vee I groei en bloei te zien, Vooral bij mooi zacht weer is het volop lent feest. Er kunnen ed1ter ook nog dagen zijn waarop het weer guur en kOLLd is. '5 ad1ts kan de buitentemperatuur nog £link onder het vriespw1t dalen. Bij de verzorging van onze orchideeen zullen we hiennee goed rekening moeten houden.

- klilllllntbeirccrsillg Vooral het klimaat voor onze orchideeen za l deze maand de nodige aandacht vragen . Op koude dagen moet 's nachts nog gestookt worden. Door toename van de intensiteit en het aanta l uren daglicht loopt de temperatuur in de kas wei enkele graden op. Bij zonneschijn echt r, die al vrij fel kan zijn, kan vooral het jonge blad brand schad oplop n. Door tijdig te schermen kan di t worden voorkomen. Droog en schraa l weer gaan meestal samen met een lage luchtvochtig­ heid. Er mo t dan extra gelet worden op de relatieve lucht­ vochtigheid in de omgeving van onze planten. Ook moet er voldoende frisse lucl1t e11 de nodige luchtbeweging zijn. - verzorgillg De p lan ten di nieuw - scheu ten en/of wortelgroei te z.ien geven, mogen wat ruimer vocht hebben. Daarbij moet er weI op worden gelet dat er geen water in de nieuwe scheu ten

6 Orchideeen 1/98

La ter zouden we in het gebied van de io Sierpe nog rond­ s tr uinen, maar we vo nden daar slechts een bloeiende Brassavoln amulis. Uiteraard is de bns dat je een pas v~~r het eerst gevonden soort zelf nog eens vindt miniem klein .

•

In het zuiden bezochten we om te beginnen na een lange en zoals beschreven uit orchideeenperspectief kwellende, maar overigens comfortabele busreis, het reservaa t Corcovado. Behalve de genoemde bloeiende Brassnvoln ncnu/is zagen we er weinig soorten orchideeen, maar wat dieren betreft was het mangrovegebied erg interessant. KrokodilIen, een krabbeneter (wasbeer), een boa constrictor en de vierde en enige nog niet door ons geziene apensoort, de 'mono titi' of rood rug-doods­ hoofdaapje. c1 nog een aangenaam en vogelrijk verblijf (Jan de Pacifische kust bij Playa Tortuga reisden we tenslotte naar de rand van de beschaafde wereld en Parque ational La mis tad. Dit is een reusachtig gn)ot onbewoond gebied op de grens met Panama . Aan de ran d erv<1l1 verbleven we op een koffiep lan­ tage wam we aile c1specten van de koffieteelt !cerd n kennen met inbegrip van de pluk (door met name Panamese Indianen) en van de seJectie, bewerking e.n br< nderij. We liepen er ook in het oerwoud, waar we weer veel epifyten zagen, maar weinig bloei. We bezochten van hieruit Wilson's Gardens, een botanische tuin van faam, waar veel bijzondere palmbomen, maar bijzonder weinig orchideeen te vinden zijn. Hier foto­ grafeerde ik vIinders op Lnntnnn camara, vlinders du" die tot de bes tuiver · van Epidcl1dnllll radicnlls moeten worden gerekend. Een lang busreis terug naar San Jose besloot on:;:e bo iende reis.

blijft sta.al1. Het gevaa r da t ze verrotten is dan erg groot. Voor aile zel<erheid de plant even op z.ijn kop houd en om het gietwater uit de nieuwe scheuten te schudden. Al zo oud als onze orchideeenJie£l1ebberij is, lopen de op­ va ttingen over het bemcsten van orc:hideeen uiteen . De en Lweert bij kunstmest, de ander bij natuurlijke mest. Oak zijn er liefhebbers die niet mesten maar uitsluitend regellwater gebruiken. Zij gaan er vanui t dat het regen water voldoende meststoffen beva!. Door vervuiling is het gebruik van regen­ water in sommige geb ieden echter af te raden. Welke manier ook toegepast wordt, men zal om bepaa\de grondbeginselen niet h en kunnen. r gaan meer orchideeen heen door teveel dan door te weinig mest. Over het algemeen mag de hoe­ vE'elheid mest slechts en kwar t zijn van wat men aa n gewone ka merplanten geeft. Orchideeen die il rust zijn of kennelijk en groeistoring hebben naoit 11l. st geven. o )orgaans mog n d t planten in het begin an de groei­

periode mest m teen wat hoger stikstofgehalte hebben

(bijv. 30-20-20). Om ad1tergeb leven schadelijke r ts toffen

te verwijderen, is het gewcnst om het ubstraat zo nu en

d an met sci100n water goed door te spoelen.

- verpotten Deze maand kunnen de planten die uitlopers of wo rt~ groei vertonen, worden verpot. AJJeen planten waarbij het sub­ straat i 'erteerd of die ui t de pot groeien, komen daa rvol r in Olanmerkil1g. M n moet bed en ken dat het verpotten van een orchidee E'en noodzakelijk kwaad is; meestal geeft het enige groeistoring. Veel orchideeen gedijen minder goed in een (te) gro te pot. ebruik daarom een nieuwc pot die maar weinig grate r is dan de oude. Tegenwoordig worden vrijwel uitsluitend plastic potten gebruikt die ook gangbaar zijn voor andere kamerplanten. N iet elk model is echter voor orchideeen geschikt. D pot moet aan de onderzijde voldoende open z.ijn. Dit is nLet aILeen vereist vo r de Olfvoer van teveel vocht maar ook voor de toevoer van de voor de wortels noodzakelij ke lucht. Voorheen maakt ik verschillen­

de gaten in de zijkant van de pot. Het nadeel daarvan is dat de wortels er vaak ook doorheen groeiden. Bij het verpotten was het niet mogelijk om deze wortels te sparen. Tegenwoordig snij ik door inkepingen drie of vier openingen in de rand van de pot tussen bodem en wand. Hierdoor ont­ staat in de pot een betere trek en bij het verpotten kunnen de wortels gespaard worden door eenvoudig de bodem verder los te snijden.

- orchidcc uall de maal7d nIaart CoeJogylle cristata. Een orchidee die niet in mijn kas gekweel>t wordt vanwege de speciale kweckwijze die nodig is om hem in bloei te krijgen. Deze plant is afkomstig uit het Himalaya gebergte. Destijds kreeg ik hem van een mevrouw waar hij op de vensterbank elk jaar bloeide. Nad.at zij centrale verwar­ ming had gekregen deed hij het echter niet meer. lnmiddels is het een /linke kluit kogelronde glimmend groene bulben geworden die in een grote bak staat. In het najaar zet ik hem op zolder voor het raam van de dakkapel. Daar blijft hij droog staan tot wanneer begin maart de bloemknoppen ver­ schijnen. Op zolder staan ook andere planten te oven-vinteren, waardoor de luchtvochtigheid er niet te laag is. De tempera­ tuur is dan gemiddeld tien graden. Als hij bloeit mag hij in de huiskamer. Het is dan een plaa~e. De grote witte bloemen met een gele vlek op de lip hangen aan aile zijden van de plant naar beneden. De bloei duurt vele weken. Na de bloci gaat hij de tuin in op een plaats waar hij aileen de morgen­ zon krijgt. In droge perioden wordt hij besproeid met water waarin wat mest. Als de eerste nachtvorst zich aankondigt, wordt hij weer naar hoger sferen verplaatst. April

Ook in deze maand brengt een zwaluw nog geen zomer. De buitentemperatuur kan nog erg afwisselend zijn. Statistisch gezien komt nachtvorst in deze maand vrij veel voor. In onze kas en op de vensterbank is het volop groei en bloei; er valt veel te doen en te bel even.

echter wei dat grotere planten en met veel bulben meer levensvatbaarheid hebben. Ook kunnen zij een kweekfout beter weerstaan. Een an·dere stelregel is dat planten met dikke wortels een grof substraat verlangen; planten met een fijn E"f wortelgestel hebben substraat met een fijnere structuur nodig. In beide gevallen moet het potmengsel vochthoudend maar toch ook goed water- en luchtdoorlatend zijn. Het zelf samenstellen van een goed substraat begint steeds meer een probleem te worden. Oude vertrouwde materialen zoals osmunda, dicksonia. mexifern, sphagnum en harde bark zijn, in verband met de bescherming daarvan, niet meer te verkrijgen of peperduur. Gel ukkig hebben wij in onze kring een lid die deskundig samengesteld en beproefd potmengsel verkoopt. Mjj is bekend dat ook bij verschillende andere kringen deze mogelijkheid bestaat.

- orcizidee vall de lIlaalld april L(lelia cirll1abarin(l heb ik \foor deze maand uitgekozen. Deze plant is ook mooi cds hij niet bloeit. Hij heeft slank bulben met damop een I ng puntig blad. Vooral '5 winters verlangt hij zoveel mogelijk licht en een warm-gematigd plaats in de kas. Omstreeks de jaarwisseling beginnen de nieuwe scheuten al te groeien. Tegelijk ontwikkelen zieh daarbij d bloemstengels uit de top van die scheu ten. Mijn plant begint meestal in april te bloeicn. Aan een vrij lange stengel komen zeven of aeht prachtige fel oranjekleurige bloemen. De bloembladen zijn slank en circa drie centimeter lang, terwijl de lip mooi gefranjerd is. Deze uit Zuid-Amerika afkomstig plant bloeH wei anderhalve maand lang. Daarna begint de groeitijd. Hij verlangt dan veel vocht en regelmatig wat mest. De rusttijd begint al vroeg in het najaar, waarbij hij vrij droog wordt gehouden. Ook wanneer de jong scheu ten al groeien krijgt hij nog weinig vocht.

DE VERENIGING ORCHIDEEEN VERMEERDERING

nodigt u uit voor de

- Klil1laatbehecrsing Het zonlicht heeft nu zo veel kracht dat op heldere dagen voldoende geschermd moet worden. Kassen en vensterban­ ken die '5 zomers profiteren van de schaduw van bomen zijn nu erg kwetsbaar, omdat de meeste born en nog geen blade­ ren hebben. De aanvoer van frisse lucht en goede lucht­ beweging is nu erg belangrijk voor de groei van de planten. Op dagen met veel zonneschijn en wanneer 's nachts de verwarming nog brandt, is het nodig om de luchtvochtigheid op het vereiste niveau te houden. - Vcrzorging Afhankelijk van het weer :wllen we nu onze planten wat vaker moe ten gieten of dompelen. Voorzid1tigheid met d e nieuwe scheuten en uitlopers blijft echter geboden. Ook in deze maand mogen de meststoffen ,vat meer stikstof bevat­ ten. De ramen en de demen van de kas zijn nu wat vaker geopend. Het gevolgd daarvan kan zijn dat ongewenste insecten en dergelijke binnen kunnen komen. Ook slakken benutten graag deze kans. Daarom is het zaak om de planten regelmatig op de aanwezigheid van schadelijk gedierte te controleren. Bladluizen zijn goed te bestrijden met wat zachte zeep in water opgelost waaraan een scheutje spiritus is toegevoegd. Slakken en pissebedden vinden slakkenkorrels lekker. Deze korrels mogen aileen op de vloer en de tabletten terechtkomen en nooit op de planten en de potten. H t beste mid del om slakken te bestrijden is het vvegvangen en doden. - Verpotten Deze maand is ook gunstig voor het verpotten van de plan­ ten die dat nodig hebben. Het is het gewenst om alles wat nog in leven is aan de plant te laten zitten. Soms is het nood­ zakelijk de planten te delen of schemen. Bedenk daarbij

OPENDAG

ZATERDAG 4 APRIL 1998 10.00 . 15.00 u 'HET DORPSHUIS'

DE HONDSVOET 2, OOSTERHOUT (GLD)

Wat kan u verwachten van deze open dag? * Aangezien de open dag van 1997 een groot succes was durven we het aan ook liefhebbers van andere planten­ families uit te nodigen. Vandaar dat er op deze open dag ook Tillandsia's en 'vleeseters' te bewonderen en zelfs te koop zijn. * Amateur kwekers verkopen er hun zaailingen van tropische, maar ook van Europese orchideeen. * Professionele kwekers verkopen volgroeide orchideeen. * Er zijn demonstraties over het bestuiven, zaaien en oppotten van orchideeen. * Op deze dag zijn er allerlei benodigdheden, chemica­ lien e.d. te koop. * Tijdens een diavoorstelling wordt stap voor stap getoond hoe orchideeen worden gekweekt. * Er is een loterij met kleurrijke prijzen. * Natumlijk is er een informatiestand, waar u alles kan vragen over de vereniging en vrijwel alles over orchideeen. * En tenslotte; GRATIS TOEGANG

7 Orchideeen 1/98

Orchideeen in het voorjaar Sara Rittershausen

Dit artikeltje is vooral bestemd voor pas beginllende orchideeenliefhebbers. Maar mea ervarenel1 zlIlien er zeker ook hun voordeel mee kunnen doen. Elk seizoen vragen bepaalde kanten van de verzorging van orchideeiin speciale aandacht. Misschiel1 de mini­ mum- en maximumtemperaturen, de lichtniveau 's, de watergift en de luchtvochtigheid, ziekten en tenslotte de algemene vel'zorging (o.a. het verpotten). Ell dat geldt ongeacht hoe lJ ze ook kweekt: in de kas, in een serre of op een vensterbank. In het vroege voorjaar groeien orchideeen nauwelijks. Bepaalde soorten, zoals Pleiolle, hebben een uitgesproken rust­ periode. Deze planten, die uit India en Nepal afkomstig zijn, groeien op plaatsen met een enorm verschil tussen de seizoenen. r heerst daar een uitgesproken moessonklimaat met overvloedige regen in het groeiseizoen en droogte in de winter. In de teelt vragen deze orchideeen, die in de winter (okt.-febr.) geen blad hebben, nauwelijks enig water. Maar ook de CoelogJJne-soorten (C.ochmcen, cristntn enf/nccidn) vragen nallwelijks water. Maar deze houden wei hun blad. Daarom wordt een spaarzame watergiit op prijs gesteld. Al s de schijnknollen gaan rimpelen hebt 1I ze te weinig water gegeven. Nevelen van de bladeren kan het knolrimpelen voor­ komen. Maar nevelen mag aileen op zonnige dagen. Ook veel Dendrobiul1l-soorten rusten in de winter en worden vrij droog gehouden. Dendrobium nobile en zijn fraaie hybriden zijn er een voorbeeld va n. Als men deze orchideeen te veel water geeft, zullen ze geen bloemknoppen aanleggen, maar knoppen die uitgroeien tot jonge plan~es. Als je vee I plan~es wilt, kun je ze 20 krijgen. Maar dan verspeel je de bloei. Hou daarom de planten vrij droog tot je de bloemknoppen ziet. Maa r er zijn ook planten die in de winter doorgroeien, al­ hoewellangzaa m. Kijk naar de planten en bepaal aan de groei hoe rijk ze gegoten moeten worden. Probeer een begrip te krijgen hoeveel water ze nodig hebben door de potten op te tillen. Als deze licht zijn, zijn de planten te droog gehouden. Planten die wanner gek\.veekt worden drogen sneller lIit. Bemesting is in dit seizoen nallwelijks nodig. Geef aileen mest

OdontoglossliIll cirrhoslIl1l

A. Klaassen

aan planten die duidelijk groeien en dan nog sterk verdllnde mest (1/2 gr. per liter), om de twee weken. Het handhaven van een voldoende hoge tempe ratuur kan een probleem zijn. Probeer koude-beschadiging te voorkomen door van te voren voldoende aandacht te geven aan het onder­ houd van de verwarming. Bepaalde bladverliezende orchideeen vragen minder warmte dan andere. Pleionc, Bletilln, Cnlantlie, Thul7ia, Stenoglotlis en Disa verlangen een minimumtemperatullr van 5-8°C, tenmin­ ste als ze vrij droog gehollden worden. Maar ok bladhouden­ de 500rten als Dendrobium nobile, de CoelogYl1e-soorten C.ochmcea, cristnta, elala en corymbosa en Cymbidium (soorten en hybriden) zijn met deze minimumtemperatuur tev reden. Vee I soOtten en hybriden groeien nog goed als de minimum temperatuur 8-10° is: DClldrobiul1lsoorten als: D.kinginllu1I1, dellsif/orwn, infundibulum; Odontoglossul11soorten als O.corriatu111, cirrhosu111 en grande b.v.. Maar ook Pnphiopedilul1I il1signc, som­ mige Oncidiumsoorten, Eria, Ellcyclin vragen weinig warmte. lets warmer 10-12° moeten de Odontoglossum-hybriden gekweekt worden: Burragemw, Vuylstekeam, Odontonia en Odonlocidillm . Weer iets wanner: kruisingen met Miltonin­ bloed, zoals Miltor/iopsis. Gematigd w';lrm te kweken soorten vragen om een Ininimumtemperatllur van boven de 12°. Catlleya, Sopilrollilis, Lnelin, Brassavoln. Weer iets wanner (15-18°): Phalncnopsis, Paphiopedil1l1l1, Angmecul1l en veel Vnl1dn­ achtigen. Schaf vooral een minimum - maximum thermometer aan (aIs 1I die nog niet heeft). Anders is het moeilijk om te weten welke temperaturen er in de kas of vensterbank optre­ den . En hang de thermomete r tllssen de planten. Als u planten in hllis kweekt, probeer ze voldoende licht te geven. Januari en februari zijn lichtarme maanden . De planten moeten dan zo licht mogelijk staan. Ze profiteren erg van het

Delldrobium infundibulum

8 Orchideeen 1/ 98

A. Klaassen

licht en beschadiging door te veell icht treedt er nog niet op . In de kas wordt beslist nog niet geschermd. Bloem va l (bloem­ abortus) is een veel voorkomende kW
ben worden nu verpot (even tueel gescheurd). Het juiste ver­ pottings moment is als de wortels op he t punt staan weer te gaan groeien of net al groeien. Terwtjl de tuin blliten nog nallwelijks interessant is bloeien er veel orchideeen in de kas. CYl1lbidiulIl bijvoorbeeld. Maar deze groot wordende plan ten vragen weI erg veel ruimte. Pleiones zijn vee I klein blij vender planten. Ze vermcerderen zich goed en in bloei l.ijn ze lIiterst
Vrij veriaald lIit he! engels door

H.e. Kronenberg (Ui!:

the Orchid Review)

Odontog/osSU/1/ cirrhosu m

Welkom in de jungle Internationale Orchideeententoonstelling "MJ:RGELLAND 98"

Cymbig/o SS ll111 cordaiulIl

Op vrijdag 27, z
9 Orchideeen 1/ 98

Voor U gelezen

Nog meet Frans regionale gidsjes B.,JP. en]J. Tilly. Cartographie

des Orchidees de la Sarthe.

Edite par Ie Conservatoire du

Patrimonc aturel Sarthois.

Hotel du Departement 6, Av.

Pierre Mendiz, France 72072

Le Mans. GeiJl. in kleur, 63 pag.

15 x 23 cm. Prijs 95 FFrs.

Michel Demares. Atlas des

Orchidees Sauvages de Haute­

Normandie. Edition Societe

Francaise d'Orchidophilie.

ISBN 2-905734-08-6, 213 pag.

Rijk geill. in kleur en zwart-wit.

30 x 23 cm. Prijs 210 FFrs.

J.F.Servier et C.J.Henn iker. Atlas des Orchidees du

Departem ent de 'llsere. Muse um d'Histoire aturelle de

Grenoble. 2e editie. Met verspreidLngskaartjes in zwartwit.

170 pag. + aanhangsels.

Zuid-Afrika kent zo' n 430 soorten orchideeen, voor 90 % terrestrische soorten. Hieronder horen de bekende Disa 's. Veel van deze soorten zijn 'showy' en het is dan ook geen wonder dat veel amateurkweke.rs graag een aantal van deze soorten zor den willen opnemen in hlm collec tie. Ze worden daarin geremd door de specifieke eisen die deze fraaie planten stellen aan de cultuur. Bovendien, hoe kom je eraan? Voor deze mensen gloort er hoop. Dit boek geeft een antwoord op vee 1 vragen over het kweken en vermeerderen van Zuidafrikaanse orchideeen, wwel epifyten als terrestrische SOOl·ten. Nll is het waarschijnlijk niet zo eenvoudig als de simpele mededeli.ng dat aUes in onze contreien met een half jaar verschuift. Het klimaat stelt zijn eigen eisen. Maar wie dit boek bestudeert wordt gewapend met een enonnc hoeveel­ heid uitstekende informatie. Het boek bespreekt werkeljk aile nodige aspccten. Ik noem: natllurlijke groeicondities, klimaat­ factoren, habitat, mogelijke cultuurvoorzieningen, wateI; bemesting, plagen en ziekten en bestrijding daarvan, asym­ biontische en symbiontische zaadkieming, meristeemcultuur, zorg voor zaailingen. En natuurlijk zijn er hoofdstukken over de speciefieke cultuur van terrestrische en epifytische sOOiten, waarin veel ervaring is verwerkt. En er is een hoofdstuk over hybriden en het produceren daarvan. Ook zaken van wetgeving komen aan de orde.

In de aanhangsels onschatbare gegevens over: het maken van een zaaibox en 'flow cabinet', media voor het zaaien en meristemen, adressen (ook in Europa) waar plantenmateriaal lopende band regionale gidsen over orchideeen verschijnen.

Frankrijk laat zich met name niet onbetuigd. Het feit dat dit in te verkrijgen is en nog veel meer nuttige iniormatie. Kortom, dit is voorlopig het laatste woord als het om kennis zoveel streken v an dit voor ons zo belangrijke vakantieland

gebeurt, wijst. op een gro iende belangst lling voor dit erfgoed over het kweken van Zuidafrikaanse orchideeen gaat. Het boek is schitterend uitgegeven zoals van Balkema kan van een vToegere landbouwcultuur, waarin onder meer exten­

worden verwacht. sieve beweiding met schapen zo'n belangrijke ral speelde.

De prijs is navenant. Maar je krijgt waar voor je geld. Heel lang heeft het erop geleken dat de ene na de andere

vde vindplaats van orchideeen voor goed ZOll verdwijnen, maar

nu heeft het er de schijn van dat meer en meer Fransen gaan

beseffen dat ook natuurlijke rijkdommen wat waard zijn.

The Genus Cypriped ium, Het eerst is een keurig verzorgd boekje over de verspreiding

Philip Cribb. 1997 Een uitgave van de 36 soorten van de Sarthe en bevat niet veel meer dan

va n Timber Press, in ., 10 de gegeve.ns wer het voorkomen, gemustreerd met van elke

11ll' C IHI " soort een kleurenfoto. Enkele hybriden en twee llit de litera­

Market street, Swavesey, CY l'RI PED Il ' \1 tullr vermelde maar niet teruggevonden soorten completeren

ambridge, CB5 5QG, ngeland . IS13 0-88192- 403-2 hetgeheel.

39,95, 15x23 em, 300 pag., Het rweede boek is een kloeke atlas. Prachtig vormgegeven

met steunklf>uren, kaartjes, foto's, tekeningen, betreffende de

veel tekcningen, 124 goede tot VE'rspreiding van 51 soorten. Ook de tekst is de moeite waard

zeer goede kleurenfoto's, 26 aqllarellen. met geg v ns 0 r de geologie, klimaat, vegetatie van het

gebied , de biologie en bestuiving van orchideeen, bloeitijden,

ecologie etc. D ~ kern van het boek vormen de gegevens over

'Goede wijn behoeft geen krans'. H et is een dooddoener, vroeger en huidige verspreiding. Een hoofdstl.lk ov besche-r­

ming en handhaving van vindplaatsen besluit dit mooie boek.

maar soms komt zo' n uitspraak H t derde tenslotte is niet vee! meer dan een zorgvuldig rap­

goed van pas. De combinabe Cribb, Royal Botanic Gardens port in gestenci.lde vorm over de verspreiding van de 67 500r­

Kew en uitgeverij Timber Press ten van de lserc. Verspreidi.ngskaartjes geven een becld van

heeft in het verleden bewezen een kwaliteitsprodllkt tegen het voorkomen in heden en recent verleden. Aanvullende ge­

gevens over bloeitijden, biotopen waarin de soorten voorkomen, betaal-bare prijs te kunnen leveren; ook nu weeI' is deze com­ binatie geslaagd. hoogteverspreiding en begelei­

dendc flora maken er een voor The Genus Cypripediul/1 is er een llit een serie: Botanical ge'interesseerden waardevolle

Magazine Monographs. Dam'in ken ik de eerdere uitgaven: bron van informatie van.

The Genus Cymbidium en The Ge nu PnphiopedilulIl. Over die Een prijs wordt niet vermeld.

beide uitgaven hebben we destijds allovend geschreven. Dit vde. derde deel verdient dezelfde lof, geschreven volgens het sterke concept: duidehjke indeling, hoge kwaliteit, goede leesbaar­ heid, uitstekend gemuSh·eerd. Ik ben geen specialist op het gebied van Cypripediums, dus Karsten H .K. Woodrich. Growing South African over vol.l.edigheid en mogelijke fOllten doe ik geen uitspraken . Een boek voor d e specialist en de breed geinteresseerde Indigenous Orchids. 253 pag. liefhebber. 28x20cm. 98 zwartwit foto's, Aanbevolen. 11 tekeningen en meer dan 90 foto's in kleur. Uitg. A.A. A. Klaassen Balkema. Postbus 1675. 8 december 1997 3000 BR Rotterdam. Prijs f 165,­ in een van de vorige afleve.ri ngen wees ik erop dat er aan de

+l

10 Orchideeen 1/98

~

_~

.% It ·l.

. O~?llcf<~

"

l.

~

E

. ; "'

•~.,;,

NEDERLANDSE ORCHIDEEEEN VERENIGING tijdschrift-manager Westere Drift 53, 9752 LC Haren

.

T-E KOOP

Oude jaargangen en losse nummers van het tiidschrift Orchideeen , vo or zover nog vooradig

Een complete jaargang tim 1992 losse nummers tim 1992 Een complete jaargang 1993, 1994 en 1995 losse num mers tim 1993, 1994 en 1995

a a a

Op aanvraag zenden wij graag onze orchideeen-catalogus naar beroepskwekers .

f 15,­ f 2,50 f 15,­ f 2,50

Eveneens orchitheekb laden in zwart/wit en kleur

verkrij gbaar f 0,40 per stuk.

Op aanvraag krijgt u een lijst toegstuurd.

Bestellingen uitsluitend schriftelijk bij de tijdschrift-manager,

~\1I1t "J,II,I, ,I .. ~"It,I,1 "!I,hlllll,I"II,,, ~ 1111,1,11,1", "I",

,h"",," hi I",'I,'II"II,'/~

HIDEEEH,

:II"

~.;; ~

-

I!

~M

­

:

~

Bermweg 16-B, 2LJll CA

j,"""IIIIIIIIII" "I"

~

~

Deze adv rtentie is te klein om 1I met ons ordlidccCIl-Jssortimen t k ClUlis te laten makcn . Korn du s daarom zelf e n ij on' kijk<m om It te overtuigen van onze hoeveelhe id en kwalitc it: Meer d a ll 1000 soo rten en altijd wel iets in blo i! - Verzending pe r post is moge lijk - '5 Zondag geslo ten

j

f

le uwerkerk

J /

d [Isse i, tel. 0180-314568

--

~

~_- .

,II'" 111""1' 111"1\1'1',1", "'1"11 ,I''''' II' \I' """","11"""'IIII'I"~

Reinhart Orchideeen Westerveen 16 9751 HW Haren

tr

050 - 4062455

leclere ,aterdag open

van 09.00 lIur - 17,00 uur

en op afspra'ik

aRCH IDAC EAE

Cruquiusweg 9, Postbus 17. 2 100 AA Heemstede, tel. (023) 529 00 88, ~ (023) 528 50 22

ORCHI DEEEN WUBBEN Groot assortiment Orchi deeen en Tillandia's.

Botanische Orchideeen , de meesten uit zaad gekweekt en hybriden .

• Oppotmaterialen • Diverse soorten meststoffen • Gewasbeschermingsmiddelen in kleinverpakking

Prijs/ijst schrifte/ijk aanvragen Openingstijden: maandag tim zaterdag van 9.00 u tot 12,30 u en van 13,30 u t ot 18.00 u

nu ook ,.elJ zamc

Tillandsia's te koop

U klint o ns vinde n a ls u op de Rijksstraatweg

tllsse n Haren e n Glimmcn de Viadllctweg

in ~"aat

en J'larna de eerste wcg links nec mt

Europa's Grootste Orchideeenparadijs s.~\1\l1c££l1~

~

o~ ~

Vraagt aan u Botanische Orchideeen te koop, het Herst hele collecties.

Vooral als u uw hel e leven als hobby orchideeen heeft gekweekt

kan het een fijn idee zijn dat ze niet worden verhandeld,

maar een mooie plaats krijgen in onze tropische tllinen lussen

duizenden andere wilde orchideeen,

Ons bedrijf is het hele jaar geopend ook op zondag,

In!. Oosterringenweg 34, 8315 PV LlIttelgeest, TeL 0527-202875

Tolakkerweg 162

3739 JT Hollandsche Rading

Telefoon 035 - 5771222 - Fax: 035 . 5772103

ORC HI DEEEN-TILLAN DSIA'S

SCHALK - - Ook oppotmateriaal, zoals bark en cocos

Mastlanddreef II, 4841 KJ Prinsebeek

Tel. 076-5414023

(Aan de wegRotterdam -Antwerpen, afslag Prinsebeek Breda-Noord)

Geopend aileen zaterdags tot 4 uur,

of na telefonische afspraak.

Wij versturen geen prijscourant.

Voor U gelezen

I.la Croix en P.].Cribb. Flora Zambesiaca. Volume 1l,deel1. 163. Orchidaceae. 1995. 320 pg. Met zwartwit tekeningen en 48 foto's in kleur. Ed. G.v.Pope. Secretary, Flora Za mbesiaca. Royal Botanical Gardens Kew. Richmond, Surrey TW9 3AE. England. De Flora Zambesiaca betreft het gebied van de Zambesi: Mozambique, Malawi, Zambia, Zimbabwe, Botswana. U begrijpt dat dit gebied m ijn bijzondere interesse heeft, want met uitzondering van het laatstgenoemde land heb ik al d ze landen bereisd in de periode dat ik een ontwikkelingsproject in Mozambique superviseerde. Zo'n flora is een kolo$saal werk, waarvan de Orchideeen maar een klein onderdeel vormen, zie de nummering. D it kloeke deel bcvat weten­ schappelijke beschrijvingen van een deel van in het gebied gevond en soorten, nl. van een 40-tal geslachten . Met gegevel over de vo ndsten als vermeld in de literatuur en over hun voorkomen. en tweede decl i in de maak. Onmisbaar voor wie orchideeen uit dit gebied op naam wil brengen. vde.

laelias of Mexico, Frederico Halbinger en Miquel Solo. IIlustraties van Rolanda Jimenez, Ricardo Pelaez, en Roberto Gonzalez Tamayo. 160 pag., veel kleurenfoto's en tekeningen. Een uitgave in d e serie Orquidea, Mexico, Vol 15. ISBN 968-7889-03-9. October 1997. 'Orquidea' is h et equivalent van ons tijdschrift 'Orchideee.n' met dat verschll d at het oruegel­ matig verschijnt. Maar als het verschijnt is het gelijk en hele jaarga ng, sa mengepa kt in een boek . De grote aanjager in Mexico is Eric Hagsater, een lez r van ons blad getuige de positieve reacties en opmcrkingen, die hij ons regelmatig doet toekomen. In het verleden was' rquidea' een verzameling van uitgebrei­ d plantenbesprekingen, die binnen een numme r zowel een Engelse als een Spaanse versie kende. Vorig jaar verscheen een boekje over Lepl1l1liropsis, dit jaar heeft men de Mexicaanse Laelia's aangepakt. Eerst is er een introduc tie, dan volgen een classificatie va n het geslacht Lnclia, een beschrijving van de Mexicaanse groep in het algemeen en een zeer uitgebreide, met tekeningen g mus­ tr erde sleutel. Na eem hoofdstuk over klima t en ecologie komt men dan uiteindelijk tot de beschrijving van Laelia's. Elke 500rt begint met een pagina-grote tekening van de 500rt op de wijze van leones, daarna volgen een synoniembeschrij­ ving, geschiedenis, kenmer ken, verspreiding, vindplaats, varieteiten, hybriden. Steeds voorzien van uitstekende kleu­ renfoto's: d e standaa rdsoort, de soort op d e v indplaats, afwij­ kende vormen zoa ls alba. Voor Laelia albida gebruikt men 8 pagina's, voor Laelia anceps 16. Aan dit boekje is in alle opzichten tijd en geld besteed. Het Lal ongetwijfeld cen s tandaa rdwerk worden over Mexicaanse Laelia 's.

Opvallende artikelen in Orchideeenperiodieken ge­ durende de periode.september 1997 - december 1997 Journal fur den Orchideenfreund, jahrgollg 4, Heft 4,4. Quartai1997 - E tdeckung der neu en Ga ttung Secgeriella, Senghas, K., bi z. 188-1 97; - iJaphiopedillll/l c/wricSlVortliii, Bille nsteiner,H ., biz . 197-201 ; - Orchideenurlaub im Aveyro n, Siebold,P., blz.202-207/ 217-220; - Lepol1tlwpsis und ihre Geschichte, History of Pleuroth,1llids 7, Jenny,R., biz. 221-227; Orgideejoernaal, \lO[l/lllC 28/3, September 1997

- Cu ltiva ting th e cove ted yeLl ow Di5n Ul liflom, Crous,H., biz 70-72;

- Am711gis rLisitl/r llsi.s: a new species from Eas te rn Zimbilbw e,

Fibeckl Da re, bIz . 7 -76; - The Di:'n dmcollis complex, Voge lpoel,L., biz. 77-85; - The vela me n of orchid roots, Furniss/Edwards, bIz. 87-91; - The C nus CYllurkis in So uth Africa, McDona ld, bIz. '16-97; Die Orchidee, jn[l1sallg 48, Heft 5, Septe/1/ber/Oktaba 1997

- Deudrobil/III obtllsiscpa[ulJ[, Rollke,G., bI z. 179;

- Ein e neue Cllljtrog[ossa-Art aus Bras ilien, Bock,I., biz. lSO-183;

- Oplm)s ,flll[wlIltii, von Ramin , biz. 183-1 85;

Oncidill l/l IricllOdes, od er was man bei der Kultur e.iner Orchidce , 1110'S lernen kann, Lorenz. P., biz. 185-1 89; - Be tra chtungcn zur Ga ttung Denrimvilll" , Rich ter,\>\'., biz. l'}O- 19J; - Impre ionen von aLUla und Orchid een fl ora in iidwest-G uya na , Popper, H., bI z. 195-1 98; - Wenn O rchideen wm Proble m we rd e n, Ma gl'nre ute r,U. , bI z. 200-20J; - 8arbosella llnd ande re Zwcrgorch ideen in einer Kleinvitrine, Pelz, HW. , bIz. 20J-207; - Pnphiop~d[ llIll arrllerriacl.1I11 va l'. lIlarkii, Cm s,;,O., biz. 21.'1 -21 6;

Orchids, Oc tober 1997 - Pllil/nell ops is, America's mos t popu lilr h o usep lant is easy to grow and fl ow er w ith th e prope r care, Fitch, bI z. 1018-1025; - Im porting orchid pI,lnts, Hu nt,J,G. biz. 103,-103Y; cl1in, a uniquC' genus from Madaga ca r, He rm ans,J., bI z. 1050-1055; - Papliiopedi[llIlliYIlJline, Christenso n, E., bi z. 1056-1058;

Orchids, Septelllver '1997

- Singapore Pride, Kiat W. Tan, bI z . ' 98-903;

- Hybridizing trends in H awa ii , Phillips, c., bIz. 909-919;

yp riped ium hea'ven, Pippin,5., bi z . 924-927; - ( ntt[eya sclli[[erilllln, Rogt'rson,WP., biz. '128-933; - Phillilenopsis light requi rt:me nts and scheduling of flowerin g, biz. 934-940;

L'Orchidophile, no 128, ()ctobre 1997 - Aper<;u lll" I orchideE's d 'Au s tral ie, biz. 149-152; - Les igriteJ les d es P renees, d Ia C haine C~ n ta briqu e e t du massif e ntra I, 2e pa rtie, G undel/ Foe.lsche, biz. 152-158; - Les Orchldees de Po lyn esie fran <;a ise, 4e partie, Roux,B., bI z. 159-165; - Quatre Epipactis de la flo re d e France, Ie parrie, Kleyne n /C lilcsscns, biz. 167-172; - Dell rira biu lll x Catto[7 SUI/ray: un solei! au coe ur grenat, Surand, b iz. 173-175; - Opli rljs x IIlillllticnl/ dn Duffort nsubsp.dollOrmsis, Grasso/G ulli, biz 177-179; The Orchid Review, \101 105, 1Il//1/ber "121 8, Novelllber-Dccelllber "1997 - Orchids of Eth iop ia a nd r itrea, Thomas/C ribb, bIz 333-335; - Represe ntati ve of th MnxiJlariene in contempory co llectio ns: part 4 : i'vll1xilll1riillae, Dnvies,KL, /11::. :136-341; - The w ilds 0 Umbria - Ml ibilini, Davies,PH., bIz. 45-349; - Dracula, part4: ~ t ho me and in ca ptivity, H e rmans,J., bi z. 353-357; African te rrestrial orchids: the othl'r Disas, La Croix,I., bi z. 361-366; Australian Orchid Review, Oc tober 1997

Aanbevolen. A. Klaassell 8 december 1997

ang,

- NIaxilll1rin, Rice,f{., bi z, 4-12; - Sarcocll i[ II So[ivacell s,W;) lsh,G., biz 38-39; A. K[aass/!ll, 1 decem ber 1997

Actueel

Voor al uw beriehten voor het komende kwurtaal. Als he t maar met o rchj cleeell te ma ken ht.'eft IO'n aelueel is, du~ geen s tandaard­ tekst. Teks t vom deze rubriek opgeven bij secretaris- OV (dus flid blj red actie); pe r brief, fax of telefon isch . lndj(c'n afwez ig bij T vd Heuve!. Vragen bel d an eVell. Vol gende slu.iting ·da tum 14 m aart 199R. NOV

N oord Brabant West LA Boogaart 0164.259661 16/2 jaarvergadering en plantcnveiling; 16 /3 A klaassen fo togra fi efl /verpotten; 20/4 ... ; 26/2 tm 1/3 Stand op "Tuin ei1 Vee" Leelandhil llen Goes, zie tentoons tellin gen Noordoost-Brabant tvlarjolijn rdow 0412.472010 20/2 bio to pen in Venezuela door Ed Schmidt; 20 /3...; 17/4...; -15/5 veiling; tim juni elke eer­ ste dinsdag van d e maand cursusavond " kweken" in " De Voeg" te Bes t

lEUV\IS

Noord-Holland Noord NOV-activite.i ten '98

CJ Guic hel ililr-Ro() z~ndaa l 072.5113497 NOV-dag ",j 10; Bl?stuu rde rsBe raa d (BB) 21/3, 21 / 2 Plant hunting in de tropen door L Koning; 21 /3 planknbespreking door 7/ 11. Verz k in u w planning h iennet' reke­

A Kl aassen; 18/4 algemene vergader in g; 16/5 flin g te ho ud en

excursie n,l ar H ortus Lei den, kwe kerij Aneo Den Hoom en "DE.' Wilg" lieuwcrkt'rk aid Amsterdam i\,lw de Bre.e 023.5339760

1] 5sel 27/1 J Pijnakl:T, kweken \'an o. speciaal

hui ska meJ·; 27 ledenverga dering; 24 /4

Noord- en Midden-limburg Mmli.ni'lue, Guad elo upe en orch.b iotoop

Wieringa 077.4721b5) 16/2 .. Antill 'n door M. Cardozo; 29/5 ???

n

Arnhem JAG Riksen 0317.314399

13/2 veil ing; 20/3 a lgemene vergaderi ng +

bingo?; 10 / 4 onde rlin ge tentoo ns te lling

De n H aag Th Bentveizen 01 5.26 17322

23 /2 dialezing H ter Borch ove r Dracul a;

30/3 z.i .kte.l1 en pl agen door J 'iA,fubben; 27/4

Orch . a ls biologisci1" groe p door Rolf vd

Pavert; 25/5 plantenvei ling

Eindhoven 1990 J de Vries 040.2216174

11 /3 Iezin g ...; 8/4 jaa rverg'1dering ~ n uitg

breid c plan tenbespreking; 25/4 voo rjaars­

beurs; lJ /5..

't Gooi H Nieuwenhuis-Visser 035.54125 19

21/2 excurs ie Brugge tentoonste lling

" Pa p iJi o"; 28/2,1/3 O rch,w eekend Bot.Tuin

De Vith of trecht, zi' tentoons tellirlgen; 9/4

lez.in g ...

Haarlem C HOQgendijk 023.5289207

3/3 algem ene lederwergad ering, Colombia

d(~o r...; 7/4 e.en il\'ondje. verpotten; 12 /3

Cymbidium door. ..

Hart van Brabant A \ld Donk 0"13.5283454

b ijeenkomsten 27 / 2,27/ 3

Keurings Commissie Orch, (KCO) A Janssen 041 2.451027 geen gegevens Kring Ned , Orch, Producenten (KNOP) H Boots 072.5719425 geen gegevcns Masdevallia F v Krieken 0596.572200 geen opgave Mergelland PH1 Cngel, 043.3621953 17/2 voorb reiden tentoo nstcll ing; 17/3 jaar­ vergade ring, voorbereiden tcn toonstelling; 27t/m29 / 3 Tentoonstelling tuin cen trum Tan, Nu th (L), zic tentoonstellingen; 21 / 4 f es te­ lijke a fsluiting Villl onze tentoo nstelling; 16 /6 A Klaassen

Noord Nederland H deBoer-Koezen 0522. 257531 14/2 jaarvergadering en K Eisses ; 14 /3 J Berg; 4/ 4 ???; 9/5 onderLinge kellring Noordwest-Veluwe HvV VVolldenberg 038.3316200 20/3 video-a vond uver onzt' h obby; 17/4 TVlasdeva lita, Dracul a en plantenbc'spreking door AP Sijm; .. /5 open kas; 15/3 a lles over Orch. door 0 Bruyninekx O ost-Nederland GJ] Scharrenborg 0545.2720H2 27 / 2 exc ursie Bad Salzlltlen; 10 / esp reks­ avond over a ttl eY,l o .l. \', dhr Jan Nijh uis; 18/ 4 djap r,,-~e nta ti e eigen leden; 16 / 5 grote kringveiling Praktijkwerkgroep Amateurs C Bruin 0229.571270 Elke 1e zatl'rdag va n de maa nd in d e kasse n van Orchid Bruin. Wat hebben de bllisjes aa n planten ons gl'leerd ; aanbinden b. v. robinia; 27,28 / 2 /98 excursie n, ar Bad Salzuflen, bclangstel.lende n dienen zich op te geven! Groot Rotterdam MH vdVccn-vl im wegen 0186.617712 9 /3 A.Klaa sen, po hn atE:rialcn en plantenbe­ spreking. Bijeenkomst a ltijd twcL'de m aanda g van de maand , in de p ersoneelskantin c: Diergaarde Blijdorp; zilal open 19.0011 aan­ va.ng 19.30u Utrecht J Berg 030.6031616 7/3 ...; 25/4...; cursusavo nd "beginners" en belan gs telk'nden 23 /3, 6/4 Ver, Orch, Vermeerdering Rob Brandon 046.4528524 4/4 o pen dag te Oost~rhout . Bijeenkomsten: 26 /9,12/ 12; tenzij and ers " ermeld, in "De Magneet" JuJiana strua t 44 t Bilthoven, aa nva ng 13.00u . Uw o rchid t'eenzaad graag sturen aa n: Jaa p Kanis, Veld eksterweg 11,8172 VZ Vaa ssen

Zuid-Limburg PIN de Vree 045.5725579 6,7,8/3 Tentoon stellillg tuinccntrum Lumens, Liinbricht, z ie tcntoonslellingen; 2"1/3 oppot­ d ag; .. april demons tratie zaait'n door dhr Brandon; vanaf mei open-kns-da gen BELGIE O rchika A Co llar t 00323.8274811 geen opgave ITNTOONSTELLlNGEN etl Stoot u10 tClitoollstrllil1g/l1ctil'iteil ilia al hip 77 7 7 --1998-­ 20 ti m 26 / 2 Orch.tent. " Papi lio" StiJdsh - lien Brugge 27,28/2 Orch.tent. Bild Salzutlen 26 / 2 tm 1/3 SIn/Iii Noonl BmbI7l1t-\Nes t "Tllill ell Vcr" Zeelalld/wllell Goes 28 /2,1!J Orellidreellweekend ill d,' Bof . Jilill De WI/wi Utreclil lllcl IIIcdewakillg !ill ll Krillg 'IGoOi. NJet G.a.: O.doktrrs, bOI'dUllrfverkl!l!, O.lekcllen, zl1nicn, pinlltl'l'l'koop; illlicJlti llgclI :

030.2535455 6-8/3 Orch.tent. dierentuin Krefe ld 6,7,8/3 Tellioollsiellillg 2 11id Lim burg IlIinccl1­ Inllll LU/1/C1l$, Bovl'Ilstmnl 49, LiJllbnclil 7-8/3 T he London O rchid show RHS H a ll, IA,fe tmin ste.r Lond on 13-15/3 DOG Congr met ten toons tcll ing e u- 1m 27t / m29/3 Tellioollstellillg Krillg Mergelllllld, luil/celllru l11 Tl7J/, Vn~5 mdl' 10, N utll (LJ 4/ 4 01'1'17 dng vOV Ie Oo~lerlwut l1t/mlJ/4 Bonsa is et Orchide -, 10-19u; usee de l'Ea u t d e la Fontall1e, Av HocJVer, enval (10 km oos t Wa terloo), Belgie (t/ fx 067 /647 86) 4-5/4 B -- ~() n gl s a nte bury Eng-eland 24-26 /4 Orc hideen Markt Munchen 25/4 rtli lbclI1'<: KrillS Eilldho l'cil 1990 3 / 5 Orchid ociety of Grea t Britain Spring ' how at Ga tto n H a ll, Royal Alexa ndra and Albe rt School, Catton f'ilrk , Reigatc, Surrey, Engelilnd 8-1:; ~ept. 6th Asia Pacific O rch id Conferc.nce, Townsville, Q ueensland, Australie. lnformiltie bij T vdHeuvel 16 t i m 19/9 tel1toOl k, lellillg Krillg Noordwtsl­ \fe/mec Ie lJssel llllliden 25-27/ 9 Oreh. tt'nt, Be rlijn 9-11/10 C rd l .tent <1 arland 20-22 / 11 Orch.tent. Ingo lstad t --1999-­ 28 / 4 - 2 / 5 16 th Wor ld O rchid C n ference Vancouver, Briti sh oillmbia, Canad a (E-mall [email protected]) --2001-­

OV-tentoonstelling ORCHIADE (?) --2002--

Wcrcld Orehideeen Confe rentie, Shah Ala m City, Mal eisie BERICHTE (ll iet voor/1IlI1delsdoeleilldclI) *GROB E RAM - ! lede.reen he'e ft .or last van; he t v uil is een combinatie van kaJkresten en algen. Het is belangrijk de ramen in ieder geva l v66r d e w inter goed schoon te m ,l ken. De p lantcn moeten tijdens de donkere dagen maximaal kllnnen profiteren van het wein.ige Lichl. Zo o iet d an krijg je ernstige groeiproble­ men of ze leggen zt'lfs het loodj c. OOk in het voo rjaar is vaak een sc hoonmaakbe urt hard nodig. De buitenkant is met het nodige k lim­ en klautcrwerk mees t
alhoewel ills je een dagje ouder wordt... Het probleem bij de mees ten, denk ik, is echter de binnen kan t. Om er goed bij te kunnen moel bijna J iles Lijdel ijk verplaJtst worden. Hen rot­ kIlls dus. Mijn vraag is of er wdlicht middt'!­ ~ - zijn am kalk- en algvorming te voorko­ men, of a m deze gemakkelijk te verwijderen. Ik denk dan aan aanbrengen met een neveI­ spuit. Het middel moet niel -chadelijk zijn voor de planten. Want bij spuiten klln je nl! eenmaa l nIet vonrkomen dat de planten oak iets mee krijgen, al spuit je nog zo voo rzich­ tig l Wie heeft voo r mij de go uden tip? Jaap Verhaagen, KI.Doesb urg 4, S181 ZL 1 recrcle; 0578692423

TfK OOP Planten kas 4 3x2,5 inclusief el ctrische en verw armings ilppnriltllur. Vrilil gprijs f 973. lnrichtingen bij M. van der Velde tfn OS.OO - 1600040.2782106, n
TRANSPORTKOSTEN BIT IMPORT . Luchtvaartmaatschappijen han teren tarie­ ven die tot 45 kg vrij hoog uitva llen. Bovendien is cr mcestaJ e'en hoog mini­ mum tarid (Dollar 50). Voor klein,"re zen­ dingen tot 20 kg is het zogenaamde EMS (Express l'v!ail e.rvice) tmief mees tal v Of ­ deliger. De Ieverancie r/kweker die.nt de zcnding daa r\'oor bij zijn locole postkan­ toor ills EIVIS-pak ket ,1an te biedE'n. Op Schiphol besti'lilt cen K ,1- EiVlS-afdeling die dergelijkt' zcnd ingE'.n inkI, art en d r­ zendt nuar gea dre~~ee t'de (regeLing m t PIT). De EMS-zending doet er vauk wei nkele dagen langer ove.r, maar de pla nten komcn doorgaan s tach in primil conditie Ja n. UiteraMd rno l de CITES-im-portver­ g Wlning tijdig bij K tI.- EMS-Schip hol aa n­ \vezi zijn. Verdere inlichtingen: KL 1­ EMS-5c.hiphol 020.649S130. Ad KOllli,

Intemct e meest acluel in.f()rmatie vindt u op onze internetsite: http://www.dedas.comlgasten/nov/ Va r ~ nt'lie plaa tsing van uw bericbt op Internet: ema il: rolf®dedas.cllm; teldoon: R.v.d .Pavert, 070.3673 57 *HlE R KA

OOK UVI' BERICHT KOM EI

Redactie noch uitgever aanvaarden aun­ sprakelijkheid voor schade tengevnIge va n enige fout die, ondanks aile aan tekst f afbeelding bestede zorg, in deze uitgave ZO Ll kunnen voorkornen .

AIle rechten voorbehoud en. ie ts uit deze uitgave milg wo rden verveelvoudigd , opge ' la gen in een ge:lUtomJtiscerd gege­ ven bestand, of openbilar gc'm
Stuif-es-in 37

Big-Ban g in Australische orchideeen Veel soorten van het geslncht Dl'l1drobilllll in Austr<:llie vertonen massa­ Ie bloei, waarbij vrijwel all bloemen tege)jjkertijd open zijn. Dit wordt ook wei het big-bang effect genoemd. Het heeft wcinig te maken met de grate knal waarmee de wereld ooit begon, maar daarentegen aUes met het aantrekken W111 bestuivers. De bloemen geuren krachtig en bij zonnig w eer wordt veel geurstof geproduceerd, die dan ook massa's insek ten aantrekt. Wilde bijen, maar ook ingev erde honingbijen komen op de ge ll r af, evenals vlinders,zwce.f liegen, sluipw spen en som zelfs bloemkevers en muggen. M estil l zijn het wilde bijensoorten die dis de echte bestui vers dienst do n. Je z u venvachten da t dit moet leiden tot veelvuldige bestuiving en zaad zet­ ling, vooral omdat d e b stuivende bijen SOlTIS langdurig in de bloem ve.rblijven, bij D.nlOllophlJllulll bv 20-30 minuten, maar dat is niet het gcval. r zijn soorten w voor verschil­ lend aanzien en de neiging hebben om een bezoek te brengen aan andere varie­ teiten als ze op een bepaaJde kleurvorm uitgekeken zijn. Het interessantste deel van het bestui­ vingsverhaal van de Dendrobiums is dat van het gedrag van de bijen. De bestui­

vers kornen narnelijk en rna e op de geur a f hoewel er geen nectar wordt afg cheiden. Wat hebben ze dan to zoe­ ken? vVel, ze kruipen in de bl e naal' de basis van de lip, WuM vaak een spe­ ciale donkere plek d prodllctieplaat van geurstoffen markeert en ve rzamelen daar door kauwen of chrapen de geur­ stof die ze vervolgens opbergen. Die geurstof of beter geurstoffen spelen een belangrijke 1'01 in het lev n Viln d ' bijen en dienen aIs middel tot onderlinge commun ica tie. hel zijn zg. tmil phero­ mones of 'geurspoorstoffen', Wclarmee de bijen elkaar boodschappen kllnnen overbrengen over plaa tsen waar bv. wat te halen valt, wellicht x. Ecn vergelijk­ buar verschijnsel kennen w e van de Zuidamerika ansc en Midde.n­ ame rikaan 'e p rachtbijen, waarvan de manne~es geur ·to ffen van orchideeen gebruiken in de bal tsrituelen, om . vrollw~es te lokken 0 ander man.ne~es te weren. Het heeft er aIle schijn van dat deze voortplantingsstrategie z.ich dus on, fhankelijk in vcrschillende gebieden op aard heeft ontwikkeld. We n o~en dat parallelle evoluti of convergentie. og en o\lereenkomst i~ h t feit dat bij Dcndrobillll1 /icilcntJst ruIH j w argeno­ men da t een bij (Trigo1la ;pec. ) die lang­ durig een bloeiwijze bezocht 'd ronken' of 'in kenne)jjke staat van nbek...vaa m­ hid' ter aa rd > tuimeldc, een verschijn el dat in Zuid- m rika r gelmatig is waar­ genom en bij de orchidcecn bloemen om hun g urstoffen bezoekend bijen. Bij massaal bloei ende planten van h · t gesJach t Dcndrollilllli hebben ver" hillen­ de .50orten v rsch illende bijen al - bestui­ verso Deze gedragcn zich d us ook ve r­ s hillencl, de en 500rt vertoeft b v. lang r in de bloemen dan de andere. Verschillen in grootte, geur, kleur en \form hebben in de loop van d e evo[utie geleid tot spedfieke aanpas ingen. Dat de geurstof blijkbaar niet al te oortsp "­ cifiek is blij kt lIit de aantr kkingsk racht an vee l Dendrobiumsoortcn voor d iverse ty pen en soorten insecten. Wat de bijen vervolgens rn t die verzame.!de gelU- toffen doen om er soorteigen com­ mu nicatiestoffen van te prod uceren is nog n iet b ~end . r valt du nog heel wat te onderzoeken en daarbij kunnen de Australisch' vvctenschappe.rs onge­ tvvijfeld profiteren van de in Z uid- en Midden-Ame.rika onhvikke.lde metho­ den en techni ken. Ecrd r schreef ik in deze fubriek ul eens ov r de bestuivi ng van DClldrob iul11 mppianzll1l. Toen bestreed ik de gedachte van de ond n ekers van deze soort dat de doolod e bijen verzameldc beJoning niets met sex te maken ZOll kllnneJ1 heb­ be.n. Het lijkt er nu or dat ik daarmee bet gelijk aan mijn zijde krijg. ik zal de ont\ ikke Lingcn nauwJette.nd blijven volgen.

R et samenstellen van een zaai- en voedings­ bodem met behulp v an een eenvoudige w eegschaa l (deel III). Nadat ill de afleverillgen I en IT de 'theoretisclte' achte,.­ grolld van de i1ereiding van eell zaai- en vocdillgsbodel11 m.b.v. cell eellvolldige weegschaa/ is lJehandeld, worrlt hier een b gin gcmankt met de toepassing vall de daar bescltreven methode op cen zaaibodem. Practijkvoorbeeld Als voorbeeld van het samenstcllen vall een bodem neem ik de kiemingsbodem LB S4.12. Dit is een goed voorbceld van een algemeen bruikbare bodem die o.a. in het zaainummer van 'Orchideeen van 1987 staat. Hie ron der is opgegeven hoeveel van elk van de verbindingen in 1 liter zaaibodem van LB 54.12 aanwezig moet zijn: Macro-elementen:

KN0 1 NH 4N03 CaCl 2·2H20 NaH 2P0 4·HP MgSO...7I1P Spore-elementen:

EDTA FeSO... 7H zO MnS04.4H 20 Matrixverbindingen:

saccharose agar-agar pepton water

808,9 mg (milligram)

640,3 mg

147,2 mg

138,0 246,S mg

mg

14,0 mg

13,3 mg

10,7 mg

20,0 g (gram)

6,0 g

2,0 g

aanvlIllen tot 1 liter

De laatstc groep verbindingen dllid ik aan met he t begrip "matrix"; een woord dat d e laatste tijd meer en meer wordt gebruikt. In feit i' de matrix de drager van de esse.n ti voor het ki men en groeien van d e zaden resp. p!antjes. Moge!ijk ten overvloede wil ik er op wijzen dat verschillende van d e genoemde zOllten oak and ere hoeveelheden kristal­ water kunncn bevatten. Ne · m exact het opgegeven zout. Zouten met een ander aanta Imoleculen kristalwater kunnen weI worden gebruikt, maar dan moet de hoeveelheid af te wegen zout ook worden aa ngepast. Dit valt buiten het onder­ werp van dit artikel. Voor het maken van 1 liter zaaibodem zijn enkele maatcylin­ deI'S nodig. Deze krijgen de codes A, B en C enz. Het beste kunnen enkelc maatcylind rs van 2S0 ml en van 1 liter wor­ den gekocht. Deze maatcylinders zijn in de grotere plaatsen weI te koop; misschien na enig zoeken. Eventueel kan een (doorzichtige) keukenmaatbeker ook goede diensten verlenen. Overigens heeft dat niet mijn voorkeur. Mocht 1I er niet in

slagen het benodigde glaswerk te kOPE!l" dan kan de VOV u ongehvijfeld verder I)elpen. Het adres van het secretariaat is aan het ei.nd van dit artikel vermeld. In t'tns voorbeeld z ijn twee maatcylinders met een inhoud van 1 liter nodig. Deze coderen we met de le ttE'xs C en D . Verdc[ hvee maatcyli.nders gecodeerd A en B elk met cen inhoud van 2S0 ml. In maatcylinder D w rdt de gewenste eindoploss ing van de macro-clementen en d e spore-elementen b rei. et behulp van de andere maatcylinders worden d e 'tussenoplos­ singcn' gemaakt. Wilt u het helemaa l fraai d oen dan schaft u in plaats van

maatcylil1dcrs maatkolvcll aan . Dezc mak n naLlw ke li riger wer­ ken mogelijk, maa r zijn aanmerkelijk duurd er. Temeer omdat voor elk volume een aparte maatkolf nodig is. Ee.n maa tko lf van 250 ml kan bijv. nie t worden gebruikt om een oplossing van 200 ml te maken.

1. Macro-clelllentclI: We b ginnen met het afwe en van de ma ' ro-e1cmen ten. Dit zijn de basiselementen die een plant i.n z ijn algemeenheid nodig heeft voor de gr i. In eerste in ta n tie valt op dat de gewichten van kalilllllllitraat (KN 3) en van IlnlillOllilll1lnitl'llnt ( H4 0 3) ieder voor zich m er dan SOO m "" zijn. Deze twee zouten wegen w e eer t af. De ho veelheden van d e an e dTil:' zijn elk kleiner d an SOO mg en wcgen we pas in een later stadium af. Omdat WE' hebbE!l1 afge.sprok n minimaal 10 gra m KN0 3 af te wegen, moeten we het twintigvoudige afw gen van de in d e voorschrift opgegeven hoeveelhc.id; afgerond op n decimaal 16,2 gram kaliumnitraat. U wIt zeggl:'n: "dat is 6,2 gram meer dan de mini.01aal benodigde hoeveelheid van 10 gram". Oat is waar, maar het waarom daarvan za l d adelijk blijken. Deze 16,2 gram kaliumnitraat brengen we ove r i.n maa tcylinder A. Dezelfde procedure w rdt oak tllegepast op NH.j O~; hier­ van wordt veneens het twintigvoudige genomen van wat nodig is: afgerond 12,8 grc m . Dit wordt evelleen ' toegevoegd aan maa tcylinder A. Du - i11 d ie maa tcylinde.r bevindt zich n u L6,2 gra m ka liumIljtraat en 12,8 gram ammoniunu1itra at. v vu nen nu, onder goed r e r n, met bijv. zo'n houtje, waar­ mee ook verf wordt ge mengd, aa n met water tot 200 ml. Als u <.::en mac tcylinder va n 2~O ml hebt genomen, wordl deze niet tot d e streep bij 250 m l ange Id maar tut d e streep bij 200 ml . Hiervoor kan he t beste een mineraalarm bronw.1ter worden genomen. U h eft de n ni · t het dUfe gedestiUeerd of gedemineraliseerd watc.r te kop n. Da t ro ren is Vdl1 het a ller­ gTootste belang. Is niet voldoend.e wordt geroerd, wordt alsnog een grote fout in de 5amenstelling va n de bodem verkregen. u bren en we met behulp van ee11 injectiespuit [() ml va n d ie oplossing v n kaliumnitraat over in maatcylin­ der O. eze inj ctiespuit h bt u a l omdat Ll die ook nodig heeft \'0 r het steriliscren van het zaad. \oVat hebben we I u gedaan ? We hebben om te beginnen 20 maal te veel ka liumnitraat en ammoniumnitraat afgewog n . Deze hoeveelhcid heb ben we in 200 m! water opgelost. Door hier nu ] 0 ml oplossing me t behulp van cen injectiespuit LIit te hale n, hebben we het twintigste deel van aIle opgeloste kab­ umnitraat en ammoniumnitraat via de injecticspuit in maat­ cylinder D overgebracht. M.a.w. l' r z it nu in maatcylinder 0 , opgelos t in wa ter, 810 mg kalillmni lraat en 640 mg ammoniumrlitraat. Practisch exact de hoeveelheid die we nodig hebben voor onze bodem.

Als 11 lIlet eell ill iectic-puit 10 millit ('cn oplo 'illg wilt IlIllen, zuigt II iets meeT (bijli. 11 Ill/) L/ it de oplossing op wnnn1n l/ zoveel vloeistof wl'cr lIit de il1jecticspu il dmkt totdal dc zuigcr op de stnnd 10 ml stnnt. U bent er dal'lnltijd VIlIl verzckerd dnt de l1aald gevuld is I/let vloeistoj. Ais 11 deZl:' procedure voigt, bevat de il1jcctiespllit nltijd ccnzeljdc hoevcellzeid vloeistoj.

11

De rest van de oplossing in de maatcylinder kan eventueel in een voorraadfles worden bewaard. P rsoonlijk ben ik er niet zo'n voorsta nder van om oplossingen te bewaren, maar een mengsel an kalium- en ammoniumnitraat 'bijt' elkaar niet. M.a.w. en mengsel van kaliLLm- en ammoniumnitraat reagee.J't niet met elkaar. Zo'n mengsel kan voor een periode van een half jaar wei worden be'vvaard; als de oplossing maar koe l en danker wordt weggezet. Verdunde oplossingen moe ten b list worden weggegooid; in het bijzonder betreft dit de oplossingen van d spore-elementen. Ze kUTmen reac­ ties met ionen uit het gl.a ., waarin de oplossingen worden bewaard, aangaan. U kunt er dan zeker van zijn dat d e oplos­ sing niet langer de gewenste samenstelling heeft. Ook kLUmen er door ch nische reacti es neerslagen ontstaan. En zo'n neer­ slag z,iet 1I niet omdat het zlch in een heel dunne onzichtbare film op de glaswand afzet.

Vaar een goede :aai- af voedingsbodelll zijn verse aplossillgm eell ccrste voarwaorde. Mijn advies is dan ook: bewaar nooit oplossingen. Je moet een aardig inz icht (en weI meer dan delt !) in de chemie h bben om op verantwoorde wijze te kunnen beoord elen welke oplossingen w 'I en welke niet kunnen worden bewaard. Overigens werken we bij het 'amenstellen van een doorsnee bodem vaak m et relarief goedkope verbindingen, zodat het weggooien van res toplossingen niet zo bezwaarlijk is. Waawm hebben we i.p.v. 16,2 gram kaIiumnitraat niet 10 gram van dit zout afgewoge.n en van ammoniumnitraat 12,8 gram i.p.v. 10 gram? Als u weI 10 gram afweegt, z ult u 16,2 ml van de oplossing moeten nemen om de gevvenste hoeveelheid kaIiumnitraat te krijgen ell 12, ml \ran de oplos­ sing van ammoniumnitraat om de benodigde hoeveelheid ammoniumnitraat in uw zaaibodem te krijgen. Op zich is het opzlligen van 16,2 ml van een opl ssing in een injectiespuit al een las tige, zo niet practisch onmogelijke, zaak. Als dit al mogelijk is, neemt u van de gemengd oplossing de juis te hoeveelheid kaliumnitraat. Maar dan bevindt zich in die zelf­ de oplossing te veel ammoniumnirraat. Van dat zout had u 12,8 ml van de oplossing in de injectiespuit moeten opzuigen. En in dat geval zou er te weinig kaliumnitraat in de uitein­ delijke zaaibodem komen. Overigens kunt II w eI van beide zouten 10 gram afwegen, maar dan z ult u elk zo ut apart moeten verdunnen, maar dan blijft u zi tten me t het probleem van het opzuigen van 16,2 res p. 12,8 ml vloeistof. In de laatste aflevering van deze serie wordt nader in gegaan op het samenstellen van de rest van het voorschrift. N.B. Maakt II gebruik van een mechanische brievenweger,

dan adviseer ik u heIe graOlmen af te wegen; dus afronden.

Dit vergemakkelijkt he t aflezcn van d weegsc haal. De fout

die u in de voedingsbodem maakt is verwaarloosbaar klein.

Overigens zijn de voorschriften vanuit de chemie bekeken

nogal kunstmarig samengesteld. Voor chemis h ter zake kun­

digen: van de di verse ve.rbindingen zijn vaak gelijke aantallen

millimolen genomen of aantallen millimolen die een gehele

factor van elkaar verschilJen.

YD. Feikema

wordt vervo!gd

12 Orchideeen 1/98

Valkuilen voor beginners (deel12) Advies 12: Let op: er zijn orchideeen die aileen maar bloeien als de planten enige tijd op lagere temperatuur worden gehouden,

Laat ik daar nu zelf in een valkuil vallen dje feitelijk niets met orchideeen maar ook weer a!les met orchideeen heeft te maken . Wat was er aan de hand? Mevrouw Z, 10V-lid uit Den Haag, belde mij op en maakte mij er pmerbaam op dat ik in 'Valkuilen voor beginners (10)' bij de beschrijving van Daritis puichcrrima geschrev 1 had dat deze plant pseudobul­ ben had I Mijn eerste reactie was: 'Het is toch njet waar dat ik dat heb geschreven ?'. Nu, he t w as wei waar n ik realiseerde me dat ik in de valkuil van de onachtzaamheid was geva!l("_n. atuurlijk wist ik dat planten uit de geslachten Phniac/1opsi" en Dariti geen pseudobulben hebben. Ik kweek zeJf planten uit deze geslachten. Ondertussen is een correctie.ill het decem­ bernumme.r van 'Orchideeen' ve rsch n n. In p laats van 'pseudobulben' had ik moe ten schrijven: 'nieuwe scheuten' of 'uitlopers'. Maar dat was - gelukkig - niet het einde van het telefoon­ gesprek met mevrouw Z. Zij vertelde mij dat Fha/ncl/apsis sc/zi/­ /erilllln in bijv. Jakarta uitbundig groeH, maar daar nooit bloeit. In Bogor, iets hoger is gelegen dan Jakarta, ontstaan ook geen bloemen, maar weI kciki' s. Mevrou\ Z. heeft dit verschijnsel i.n het begin van de jaren 'SO in Bogor (het voonnalig Buiten­ zorg) nad er bestudeerd en de resultaten van haar onderzoek in een publikatie beschreven. Ze vroeg of ik een afdruk van dat artikel wilde ontvangen. Enkele dagen later had ik het artikel, gepubli.ceerd in 'Annilles Bogorienses', in de bus. Red n voor mij om opnieuw stil te staan bij de invloed van cle temperatullf op de bloei van orchideeen. Ik vind namelijk dat elke beginnende kweker van orchideeen hierviln het nodige moe t weten. Vandaar dat ik v or de derde achtereenvolge.nde maal aandacht aan dit onderwerp bes teed. Een kas of venster­ bank vol met niet- bloeiende orchideeen is toch ni et om aan te zien l Althans dat vind ik. P. schillerinna groeit in de natullf op de Filippijnen en is in Indonesie cen importplant. Deze orchidee groeit in de Filippijnen op een hoogte van 600 tot 1200 m waar de gemid­ delde dagtemperatuur, naar schatting, in januari zo'n 17 a lSoc is. Lijkt nogal koud, maar de gemiddelde dagtempera­ tum in juli in ederland is ongeveer even hoog. P. sclzilierinllLl doe t het in onze gematigde kas voortreffelijk ell is een relatief gemakkelijke bloeier! Og nschijnlijk vormt nch in Bogor aan P. schil/erimza aanvan­ kclijk een normale bloemstengel, maar na enkele weke n neemt de groei af. De stengel kan daama nog uitgroeien tot 1 m leng­ teo Maar daarbij ontsta n geen bloem n maar bladeren. (l enige tijd oo k wortels. r heeft zlch een nieuw plantje, een keiki, gevonnd, dat kan worden opgepot. Als de plant enkele weken in de be rg 1 wndom Bogor wordt geplaatst, ontstaan er bloemsten gels en gaat de orchidee bloei­ en. Dit lukt aileen als de aanzet van de (bIoem)stengel niet groter dan 3 em is. Zijn ze langer dan ontstaan er, ondanks het verblijf op grotere hoogten, toch kriki' -.Onderzoek heeft uit­ gewezen dat er aileen bloemen ontstaan als de tempera tuur gedLlIende een verblijf van enkele weken in de bergen '5 nachts beneden 21 °C. komt. Incidentecl, als het koeler is in Bogor, komen de planten 0 k claar in bloei. Ais op die grotere hoogte de bloei is ge"Lnduc erd, komt, na te rugkeer in Bogor, de orchidee zelfs sncller in bloei dan bij langer verblijf in de bergen. Uiteraard heeft mevr. Z. onderzocht waarom deze orchidee zich zo gedraagt. lk ga daar niet op in, omdat dit, zoals ik

recent las, ook nll nog niet geheel dllidelijk is. Er is gesugge­ reerd dat dit te maken heeft met bepaalde bloeihormonen, maar deze bloeihormonen (niet te venvarren met de groeihor­ monen) zijn nog steeds niet ge·isoleerd. Wie hier meer over wil weten, verwijs ik naar het boek 'Levensprocessen van planten' van A.W. Galston, waarvan in 'Orchideeen 5/,97 een bijzonder goede recensie stond. Op zich is dit verschijnsel van die koudeschok niet bijzonder omdat het verschijnsel bij meer planten wordt aangetroffen. Zo bestaan van tarwe twee varianten: zomer- en wintertarwe. Wintertarwe moet in de herfst worden gezaaid om's winters

Phalaellopsis schillerinlw common" II

A. Klaassen

bankkweker die zijn hlliskamer constant, dag en nacht, op 22°C houdt: hij of zij zal.nooit een 1'. schillcria/Ja in bloei krij­ gen! En allicht andere orchideeen lIit het geslacht Phalacl10psis ook niet. Er zijn meer orchideeen die pas gaan bloeien als ze een oudeschok hebben ondergaan. Dat geldt ook bijv. voor Dendrobiw'I1 nobile en Dcndrobitllll aphyllum. Zie 'Valkuilen voor beginners (11)'. In de Iiteratllur vond ik dat 's winters, op plaatsen waar deze Dendrobiums groeien, de temperatllur 's nachts gemiddeld daalt tot 7 a 9°C en overdag gemiddeld stijgt tot 20 a 25°C. Dan pas begrijp je goed waarom zo'n nachtelijke koudeschok nodig iSI De orchidee die ik, en dat kan nu niet meer and ers, tot slot bespreek is P schilleriana. Een niet moeilijk te kweken plant. En ook een fraaie orchidce l Phalaenopsis schilleriana Deze orchidce wordt, zoals al is beschreven, op de Filippijnen gevonden en wei op het noordelijkste iland Luzon. In 1858 werd de plant door C. Schiller naar uropa gebracht. Een vol­ wassen plant heeft 5 a 7 vrij stugge bladeren. De bladcren zijn licht grijsgroen van kleur waarop onregelmatige donkergroene vlekken. De paarsgroene bloemstengel verschijnt bij ons meestal in de herfst of de vroege winter. Bloei treedt op in het vroege voorjaar. Bij grote planten, die voorzien zijn van vee I wortels, is de stengel vaak sterk vcrtakt. De bloemen zijn circa 7 cm in diameter. De kleur is rose tot lichtrose. De lip heeft een rose middenlob met twee spierwitte roodgevlekte zijlobben. Aanbevolen wordt de plant op kurkschors of een blokje tc kweken. Hier-door is deze orchidee mogelijk minder geschikt voor kweek op de venstcrbank. Omdat de pLant cen goed waterdoorlatend plantmateriaal vraagt, moet teelt in een pot, gevuld met bark, op de vensterbank mogelijk zijn, op voor­ waarde dat een voldoend hoge luchtvochtigheid kan worden gewaarborgd. De beste kweektemperatuur is 15 a 20°C bij 50 DIr, schaduw. Een lage temperatllur is's nachts, zoals uit deze Valkuil wei duide­ lijk is geworden, noodzakelijk. YD. Feikema

Orchideetje

Aan aile kringen:

Phalaenopsis schilleriana tonacula ta" II

A. KlaassCII

een kOlldeschok te ondergaan. Anders vindt geen bloei - en dlls geen zaadvorming - plaats. In onze contreien ligt die kriti­ sche temperatllur tussen enkele graden boven ooe en 15°C. Bij tropische pLanten ligt die kritische temperatulIr, hetgeen wei begrijpeJijk is, hoger. NlI is dat voor P schillcriana bij ons in de kas en op de vensterbank geen probleem. In het boek 'Orchideenkultur' van Fast lees ik dat (op gematig­ de breedtes) Phalenopsis niet tot bloei komt als de nachttempe­ ratuUI boven lyoe ligt. Aanbevolen wordt een nachteLijke afkoehng tot 13 a 15°C. En dit gedllrende een periode van 3 a 4 weken. Gelllkkig stellen de meesten van ons hlU1 thermo­ staat af op een lagere nachttemperatuur. Dit geldt zowel voor kas- als vensterbankkweek. De thermostaat in mijn kas is over­ dag op 19°C en's nachts op 14°C afgesteld. Wee de venster­

Twee jaar geleden kreeg ik een grote paJ"tij boeken en tijd­ schriften om te verkopen. De eigenaar stopte met het kweken van orchideeen en het verzamelen van boeken en stapte over op een andere hobby. Vorige maand schreef ik hem met de vraag wat ik moest doen met de tijdschriften die ik nog niet kwijt had kllnnen raken, zoals ik hem had beloofd. Hij belde me met de mededeling dat hij ze niet meer wilde hebben; ik mocht er mee doen wat ik wilde. Op mijn voorstel om ze dan uit te delen aan de kringbibliotheken reageerde hij heel posi­ tief. Daarom wil ik aan aile kringbestllren vragen om me te laten weten welke jaargangen en/o f losse nllmme.rs ze nog missen in hun bibliotheek van het tijdschrift Orchideeen van de NOV. Heeft lIW kring nog geen bibliotheek? Dan is dit weelicht een mooie manier om er een te beginnen! Schroomt 1I niet!!! De tijdschriften zijn geheel gratis. De bedoeling is echter wei dat ze ook werkelijk in de kringbibliotheek komen. Ze zijn niet bedoeld om te verhandelen of voor privegebruik. De eventllele verzendkosten zijn wei voor lIW rekening, maar ik ben regel­ matig door het hele land op zoek naar boeken en kom wellicht ook bij Ll in de buurt. Daar is wei een mOLlW aan te passen.

Bert van Zuylen, PCl111ingkruid 3, 5411 GM Zeeland (N.Br.) Tel. + fax: 0486 452772

13 Orchideeen 1/98

Plagen en ziekten bij orchideeen (deel 3)

boord afgezoomd zijn. Later worden bruine tot zwarte stippen (sporen) gevormd. Komt o.a. voor op DClldrobilll1l.

Anne RONSE

E) Op bladeren van Pnphiopedilurn kun.nen ronde of langwer­ pige vlekken ontstaan na infektie door de zwakteparasiet Penicillium thomii. De vlekken worden 3,5 tot cm groot, zijn diepbruin gekleurd met een lichtere rand, doorschijnend en z ien er nat nit.

Ziekten en hun chemlsche bestrijding Schimmels en be eteri"n kunnen zeer uiteenlopende ziekte­ symptomen bij orchideeen veroorzaken. Vaak wijzen deze laatste op een verzwakking va n de planten, en verschijnen ze niet meer op de nieuwe scheu ten na een ande.re behandeling van de plant. Soms volstaat het om de plant van een koele naar een warmere afdeling te brengen (of omgekeerd l ). In het alge.meen mogen de planten niet te lang nat staan en moet cr voldoende verluchting in de serre zijn. De planten zijn ook gevoehger als men ze te eenzijdig stikstofrijke voeding geeft: geef Ii ver aI en toe ook een meststof met een hoog ka liumge­ halle, d it ve rhoogt de weerstand van de planten. Verpot tijdig, zoniet ro tten de wortel en tenslotte de hele plant (verluci1ting va n de wortelkluit). Het is ook belangrijk om de hygiene in de kas in acht te nemen: verwijde.r dode bladeren, e.n was de potten en tabletten in een oplossing van 10 0;;, kommercieel bleekwater Gavel). vVees er tens lotte van bewu. t dat de ver­ preiding van schimmels en bacterien kan gesch ieden via water (drup van gietwater komende van andere planten bijv.) of door snoeigereedschap. a het afsnijden van bloemen of andere delen kan men best de wonden met een fungicide in poedervorm bedekken, of met verpulverde houtskool.

Sehimmels kunnen zeer lliteenlopende symptomen veroor­ za ken op orchideee.n . We delen ze hier in in bladvlekken, voet­ en wortdrot, bloemvlekken, roest en roetdall\. a h un bespreking in deze volgorLe ",orden de ziekten besproken die door bacterien en virussen veroorzaElkt worden. Voor een meer gedetailleerde beschrijving verwijzen we naar het literatuur­ overzicht van H adle, en medewerkers (1987). BLAOVlEKKEN: Verschillende soor ten bladvlekken kunnen door schimmels veroorzaakt worden. De m te van deze schimmels worden bestreden door fungiciden op basis van dithiocarbamaten, zoals thiram, rna neb (bijv. DithElne) of zineb, of door benomyl (Benlate), captan (Orthocide), carbendazim (o.a. Bavisti n of Derosal), of methylthiofanaat (T()psin). Men kan best erst ook de zieke delen afsnijden. A) Anthracnose: Bruinz warte bandvormige rijen met vruchtli­ chamen (stippen) komen voor op de bladuiteinden, veroor­ zi1a kt door Colletotrichul1l gloeosporioides (= Glol?/ere/ln cingulatn), op o.a. Odontoglos5um, Pnphiopedillllll ell Laelia. Deze z iekte komt voornamelijk voor bij verzwakte of gewonde planten, en wordt ve rs preid via WElter. Dezelfde schimmel kan ook ronde tot ova Ie, duidelijk begrensde, zwarte vlekken op de bladeren of pseudobulben vormen, o.a. bij Zygopctnlul?/, Miltollia en Odontogloss1I 111. Op deze vlekken komen dan coneentrisehe kringen van bruine vruchtlichamen voor. B) Min of meer ronde vlekken worden ook door volgende schimmels gevormd: GJoeosporiwll nffil1e e.a. schlmmels geven roodbruine, scherp omrande vlekken van enkele mm tot 2 cm groot, onder vorm van concentrisehe kringen. De vlekken ver­ smelten en worden groter, en kun.nen ga nse bladeren doen afsterven. SchimmeLs van het genus Cercospora geven ronde gele vlekken die vervolgens purper en tenslotte zwart worden; uiteindelijk kan op de onderzijde van de bladeren een zwa rt poeder gevormd worden. Deze z iekte komt voor op o.a. Dendrobium, Odontoglossum, Oncidiul11 en Zygopetnillln.

Pizy/losticta cnpitaiensis vormt kleine gele inzin­ kingen op de bladeren, die hoekig uitgroeicn en met een gele

C) De schimmel

14 Orchideeen 1/98

0) Door Fu sl1rillllT woredn lichtbrlline onregelmatige vlekken met 'donker roodbruine rand gevormd, meestal op de blad­ onderzijde; op Cymbidium el1 DCl1drobiu111.

BLOEMVlEKKEN: Bloemvlekken bij orchideeen kunnen ver­ oorzaakt worden door de schimmel Botrytis cinerea (Grijsrot). Deze schimmel veroorzaakt op talrijke planten, bijv.aardbeien en rozen, uiteenlopende schade. Bij orchideeen kunnen kleine doo rsc hijnende tot bruine vlekjes op de bloemen voorkomen. Vi zonderlijk kunnen soms zaailingen verge an onder een grijs schimmelpluis, bijv. Vuylstekeara; ook de scheuttoppen van Cymbidium kunnen aangetast worden. Botrytis wordt pas cen plaag bij een zeer hoge luchtvochtigheid; er wordt daarom aan­ geraden niet op de bloemen te nevelen. Ter bestrijding kunnen verschiLiende fungiciden gebruikt worden, zoals ea rbendazim (o.a. Bavistin of Derosal), iprodione (Rovral), methylthiofanaat (Topsin), thiram, vinclozoline (Ronilan), of zineb. Bloemstengels kunnen ook door Fusariu11/ 11/onilijonne aa n­ getast worden: er ontwikkelen 2ieh donkerbruine tot zwa rte vcrzonken vlekken, en de bloemknoppen vallen af. Later verschijnt een wit poeder met kleine raze stipjes. Bestrijding met bijv. benomyl (Benlate), rna neb, of zineb. ROEST: Roest uit zi h door orElnje, gele of bruine sporenhoop­ jes, meestal onderaan d " bladeren (soms op de stengel). Het treedt op bij o.a. Oncidilll11, Cnttleya, Lactio en Epidendnl1lT, voor­ namelijk ge'importeerde en verzwakte planten. Bes trijding door middel van captan (Onhocid), maneozeb (o.a. Dithane), maneb, triforine (Saprol) of zineb. ROETOAUWSCHIMMELS: Roetdauwschimmels zien er zwart en poederachtig uit; ze komen enkel voor als er honing­ daLl\-\! op de plant aanwezig is. Honingdauw is de zoetc kleve­ rige vloeistof die uitgescheiden wordt door blad- en dopluizen: de roetdauwschimmels leven van honingdauw. Ze veroorzaken enkel schade door vermindering van het groen bladoppervlak: men kan ze eenvoudig van de bladeren afwassen. Dit laatste geldt ook voor ALGE en KORSTMOSS die soms op de planten voorkomen. VOET· en WORTElROT: Deze ehimme.ls zijn bijzonder te duchten bij orchideeen; ze betekenen vaak een snelle dood van de planten, vooral in de donkere wintermaanden, wanneer de planten te nat blijven staan. Aangetaste delen moeten wegge­ sneden worden, de wonde moet opdrogen of ontsmet worden. Preventief kan men de potten onderdompelen in of aangieten met een mengsel van methylthiofanaat (Topsin) en propamo­ carb (Previcur), of mel benomyl (niet werkzaa m tegen Pythiu11l en PhytopiLtora), furalaxyl (Fongarid), rna neb, of zineb. A) Sclerotium (=CorticiUln) rolfsii geeft stengelrot of witrot: op de stengel verschijnen lichtbruine d oo rschijnende vlekken, vervolgens wordt de stengel rot en knikt om; ook de wortels kun nen rotten. Daarna wordt een wit tot gee 1 schimmelpluis (mycelium) gevormd met witte tot zwarte korrels (de sclerotia of 'rattekeutels') . Deze ziekte komt voor bij hoge temperatuur en luchtvochtigheid, vaak secundair na aantasting van de wor­ tels door wortelmijten. Er wordt soms aangeraden om de plan­ ten te dompelen in een oplossing van 1 'X, kopersulfaat. B) Verschillende schimmels veraorzaken wortelrot (Rhizoctollia so/ani, Fusnrium oxysporum ssp. cnttleYl1e, Fusarium roseum en I'" Cylindrocnrporr mdicicoln). De wortels worden helemaal bruin,

of verkleuren roze tot paars binnenin; de pseudobulben wor­ den bruin. Bij F. rosell11l op Phalafl/opsis worden roze sporen gevormd rond de worteLhals. Aangezien de wortets afsterven, blijft de groei van de planten achterwege en gaan de bladeren vergelen of verdrogen. Komt o.a. voor bij PaphiopedilII Ill. Men raadt aan te spuiten met Olaneb of z ineb, of te dompelen met benomyl (Benlate), hydroxyquinolinesulfaat (Cryptonol of Kinol), of methyl-thiofanaat (Topsin).

B) Cymbidiummozaiekvirus (CyMV): bij CYlllbidiLllIl, Cnltlcya, Phalllcnopsis, Epidclldnllll, Vlmda , Zygopell1i1ll11, Angmecul1l, Laeiia, Dendrobiul11, Millonia. Dit veroorzaakt gelc, later verdon­ kerende, onregelmatige vlekken en strepen op de bladonder­ zijd~ en op de bloemen van Cymbidium en sommigc Cattleya's; op de bladeren ontstaan ringvonnige vlekken die afsterven, of ingezonken bruine tot zwarte vlekken. Bij 01JcidiwIl manifes­ teren zich korte en langere gele strepen op de bladeren.

c) Zwartrot (Pythilllll spp. en Pl1ylophtom caetorul1l) kan bliksem­ snel za ailingen van o.a. Cattleya, DcndrobiuI1l, Lnelia of Vanda doen afsterven; de groeipunten en bladeren worden zwart en verrotten. ok grotere planten kunnen geteisterd worden onder de vorm van purperzwarte vlekken op de bladeJen, die nadien rotten. Bestrijding door dompelen of bespuiten met o.a. benamyl (Benlat~'), captan (Orthocid), propamocarb (Previcur) of zincb.

og andere virussen zijn bekend van orchideeen, o.a.: - Tabaksmoza'iekvirus (TMV-O) op allerlei 500rten; - Dendrobiummoza'iekvirus geeft moza'iekpatroncn en vlekken op de jonge bladeren en concentrische groene ringen op oude bladeren; - Bean Yellow Mosaic Virus op Calan/he ('II Ml1sdcvallia, Turnip Mosaic virus op Orchi, lIIililaris; Vanilla Mosaic Virus; - een viru' die donkerrode ringvormige vlekken geeft op de bladeren an Laelia; - Dendrobium White Streak geeft witte strepen op de bl oemen.

BACTERJE : Diverse bacterien kunnen op orchideee n ziekten veroa rzak~l. M tal uit de ziekte zich onde r vorm an door­ , chij nende vlekken, die groter en donkerder worden QIl inzin­ ken. De kleur van de lekken ka n Vc.rieren van bleek door­ sch ijne nd tot zwart. Zowel blade:ren als pseudobulben worden aangetast, en soms ook de bloemen. Vooral in warme e.n voch­ tige llmstandigheden kunn n deze z-iekten zeer snel v rderen en d e gan -e plant doden . De. meeste bacterien die orchideeen tciste.ren b oren tot de enera Erwinia en Pseudomonas. Enkele voorbeelden: PSeUdOI'lIOI111S cattlcyae vormt op o. a. Plwlat'l /Ops i, kleine, doorschij nende vlekken die evolueren tot welafgelijn­ de, verzonken bruine of zwarte vlekken. Soms is een gele of bleekgroen gekleurde zone aanwezi rond de vle kken. Deze bacteri veroorz aakt d verrotting va n jonge bladgedeelt n in en vroeg tadiulTI, waardoor misvorming van de bladeren optreedt. Bacteride bruinrot (Erwillia cypripedii) is eQIl blad- en stengeJziekte die op bladeren kJeine ronde gele, kastanjebruin verklew'ende vlekken vormt. Het ka n zich snel uitbreiden tot de ganse pla nt en komt o.a. voo r op Paphiopcdi/ ul1l ell Phalacnopsis. Voor de bestrijding van bacterie.n moeten de aangetaste delen weggesnede n en de wonden on tsmet word n; planten kunnen bes poten w orden met 1 gi l kop rsulfaat, met kal.iulTI permang­ an aa t, of met produkten op basis van koper(ox ychloride), captan ( r thocide), zineb, of benomyl (13enlate). r worden weI eens antibiotica angeraden, maar hun gebruik in de land­ bouw is verboden (behalve streptomycine tegen perevuur); streptomyd ne zotJ trouwen s toxisch zijn voor orchideee n. Er bestaan weI antibiotica die enkel in de landbouw gebruikt worden, zoals kasugamycine; dit is echter tamclijk fytotoxisch, en het is in Bdgie nict toegelaten.

VIRUSSEN: Virussen zijn zeer kleine organismen die geen eigen stofwisseling bezitten; het zijn steeds parasieten. Ze heb­ ben e n wonde nodi g om binnen te kunnen d ringen in plan­ ten: dit gebeurt meestal door l lligende insektcn zoals trips en bladluizen, of via snoeigerief. Om de ver preiding van virus­ sen te vermijden wordt dan ook aangeraden om steeds messen en snoeischaar te ontsmetten door flamberen, of met bleekwa­ ter. Eens een plant ge'infecteerd is, bestaat er geen bestrijdings­ Oliddel. Men moet de planten opruimen; enkel door weefseI­ kwee k (meristeQIllCultuur) ka n men erin slagen een plant virusvrij te vermeerder n. De diagno evan een virusaantas­ ting dient door gespecialiseerde dienste.n te worden uitge­ voerd (door elektronenmicroscoop of serologische methode).

o twee meest voorkomende soorten zijn: A) Odontoglossumkringvlekkenvirus (Odontoglossum Ring Spot Virus): op CYl11bidiulII, Cattli!1)a, Epidcndrll111, Phalaellopsis, Vallda, Millollia, Demirobiwll, ... Dit virus geeft diverse sympto­ men, o.a. de breking van de bloemkJeur in Cattlcya ell Cymbi­ diunl (dit is een blekere kleur dan norma
Ziekten veroorzaakt door abiotische faktoren clast de ziekten di door levendc organismell worden veroor­ zaa kt, zijn r deze die door verkeerde ultuuroms tandigheden worden veroo rzaa kt. Zo onderscheiden we:

BLADV ERB RANDI C: Bij directe zonnestraling kLmnen de bladeren vcrbrand worden, hoofd za kelijk in het voorjaar, als d e planten het volle zonlicht nog nie t gewoon zijn. Verbranding uit zich eerst onder vorm van witte vlekken, die later donkerder worden. Het zijn de hoge tempera turen op de bladeren die d' v ' rbranding veroorzaken, n een te hoge luchtvochtigheid en onvoldoend ontwikkeldc wortels, waar­ door uit de plant niet genoeg water kan verdampt worden om af te koelen. Om dit te vermijden dienen we tijdig af te scher­ m en, en voldoende te luchten. Er kan echter ook verbranding optreden door de fytotoxiciteit van pesticiden. Dit kan men meestal vermijden door te spuiten bij bewolkt weer of bij valavond . Tenslotte kunnen de bladtoppen bruin worden en afsterven als de plantcn te zwaar bemest worden. DICHTGEVOUWEN BLAD EREN: Soms blijven de jonge blade.ren dichtgevouwen, als het ware aan e.lkaar geplakt. Dit is tc wijten te aan een te lage osmotische druk in de plant door onvoldoenc! ontwikkelde worte.ls of door een te hoge verdam­ ping door de bladcren. ETHYLEENSCHADE: Ethyleen is een oll zichtbaar ell reuk­ 1005 gas dat in zeer klc.ine hoeveelheden door planten zelf wordt geproduceerd. Het is name lijk een plantengroeiregula­ tOl~ en werkt dus in op de ontwikkeling van de planten. Het is ook betrokken in verouderingsverschijnselen bij planten. Bij onvollcdige verbrandillg van brandstoffen komt echter ethy­ leen vrij in de atmosfeel~ en wei in schadelijke concentraties. Het veroorzaakt dan ongewenste verschijnselen zoals knopval, remming van de ontwikkeling van bloemknoppen, verdroging van de (uiteinden van) bloemen, bij Cattleya zelfs vergeling en val van de bladeren. Het vergelen en afvalJen van bloemknop­ pen kan echter ook te wijten zijn aan een tc hoge of lage tem­ peratuur, of aan het droogstaan van de planten. HARMONICABLAD (KRINKELBLAD): Vooral bij OdonloglossulII ell Miltol1ia komt het voor dat de jonge bladeren zich niet mooi olltplooien, maar vouwen en rimpels vertonen. Dit is tewijten aan een te onregelmatige watergift. WORTELVERBRANDING: Wortelverbranding kart optreden door een te hoge zoutconcentratie va n het sllbstraat, vaak ver­ oorzaakt door een te sterke bemesting. De wortels worden beschadigd, en een ongezonde bladkleur en gele bladpunten treden op.

15 Orchideeen 1/98

Miskende schoonheid uit Brazilie: Promenea Groep Oncidieae, ondergroep Zygopetalinae Prol1lenea xailihina

J.

de Hae7/l

door J. De Haan.

tegen. In de laatste wereldoorlog is heel veel herbaruimmateri­ Het geslacht PromenCil komt hoofdzakelijk voor in Brazilie.

De Griekse priesteres Promeneia leende haar naam aan het

aal verloren gegaan. Het ontbreken van deze uitgangspunten geslacht. Het is een klein geslacht en to t nu toe heb ik de

zal veel problemen in deze groep blijven g ven, totdat dat namen van zeventien soorten gevonden: P. aCllminaia, albescC/1s, goede overzicht m.e t beschrijving gemaakt zal worden, calilarincllsis, citrilla, dUSCllii, jUf'rslenbelgiana, gullala, lentiginosa, De laatst beschreven soort is Prol1lenCII Iligr iCl7l1s, een heel don­ ker soort, bijna zwart, ,wals de naam al zegt. De/,e soort is oa malmquistimw, microptera , nigrescans, ovalilobo, pomnacnsis,

riograndeJIsis, rollinsol1ii, stapelioidcs, xllnihillll.

beschreven in Die Orchidee, no 48(2-1997) do r ' va Pfeiffer en Johann \Veinmann, Er is bijzonder weinig over dit geslacht geschreven, dit is erg Soms komt u de naam Promellell palilensis tegen, dit is echter opvallend omdat bijna iedereen er wei een~e heeft. In het wei­ een synoniem van PrOl1ll'l1C1l rollison ii, ruge dat er beschreven stond, kwam ik nog de nodige fouten De eerste kruising met Promi'IICII dateert al van jaren geJeden en is vernoe.md nam de maker: Crawshayana, hij gebruikte P. xonlhino ell sillpellioidcs en noemde zijn k ruising P. Crawshilljanll, Dit is een bloeiwillige soort, die men w e r gebruikt heeft om verder en terug te kruisen. De soorten ken­ merken zich door geel met vee I bruine stipjes en vlekken, De meest voorkomende SOOft is PromcllCll xanlilil1l1. Men kent hiervan vele vormen, zowel in grootte als in het aantal bloe­ men, In veel boeken en catalogi komt u deze plant ook tegen als Prorncllca citrina, Dit is echter fout: Promenea citrilla is een andere soort. (zie afbeeJding) Een andere een vee! gekweekte 500rt is Promcl1C17 stapellioides, donker van kleur en voor een gevarieerde verzameling aan te bevelen, Promenen rollillsollii heeft een wat onbestemde gele kleur met roodbruine stippen. Wanneer u uit bent op deze soort, koop hem dan vooral bloeiend, want veel doen aan zelf­ bestuivlng, en komen zelden of nooi.t tot bloei. (zie afueelding) Prolliellca ovati/oba is va;Jk \'erk lCht db P.Xll ll tllil1ll. Maar er is een duidelijk onderscheid: de lip is smaller, er z.itten geen stippen op, he t z uil~e is smaller en aan d e onderkant rood, (zie afbeelding) Ik zou graag wat meer duidelijk willen brengen over de noch niet beschreven soorten, maar de gegevens zijn niet dik gezaaid. Heb ik weer voldoende gegevens dat zal er een twee­ de deel van dit artikel~e verschijnen, U al5 leur, Ills hacker ell Ills liefhcbbcr kunt mij daar mee helpen, Ik zoek meer lectuur waar de overige soorten goed in beschreven staan, fotomateri­ aal, en plante.n zelf VOOT verdere studie, (Please if you have any further knowledge of this kind, sLides or maybe plants or parts of plants, contact me) J. De Haan, Zeist, 030-6963145. Verder dank ik de hewn Wubben en Klaassen voor hun belan­ geloze medewerking,

PromenclI rollil1s011ii

16 Orchideeen 1/98

Joc Wubben

Cultuur In de afgelopen jaren heb ik wat ervaring opgedaan en een aanta! ideeen ontwikkeld over het kweken van Promenea's. Opvallend aan Promenea's is het fijne wortelgestel, dat niet van nat houdt: stagnerend water is funest. H et zijn echte epifyten, Dit betekent dat het grondmengsel goed doorlatend moet zijn, maar vooral ook moet blijven, OilS op hj d ve.rpottcn l

Prornenea rollinsonil

Jae Wubben

Een mengsel op turfbasis kan het best elk jaar vernieuwd wor­ den, gebruikt u echter harde boonwaren met wat sphagnum da t hoeft u niet elk jaar te verpotten. Als de nieuwe scheu ten komen is het oppassen geblazen: zij bebben echt een bekel aan water op het verkeerde moment. En verlies van een scheut is een forse stap terug. Om dat verlies tegen te gaan kunt u het beste aileen de potjes onder­ dompelen in lauw water, en ik bedoel ook echt aileen de po~es. Als d e po~es licht aanvoelen in de hand, dan is het weer tijd am te dompelen. Deze dompeLroethode is niet aileen geschikt voor Promenea's, al uw potplanten in kunstof stellen het zeer op prijs. Als u er op let zult 1I versteld staan hoe groot het verschil is in gewicht

Pro771CIIC'i7 ovatiioba

Jae Wubben

tllssen een ondergedompelde plant en een droge. Er zijn nog een aantal voordelen aan deze dompelmethode gebonden: u houdt zeer intensief contact met uw plant, zodat afwijkingen en ongedierte u minder snel zuLlen ontgaan. Bovendien zal ongedierte dat tach in de pot terecht is gekomen naar boven komen, bijv. Pissebedden, mieren. Natuurlijk is blokcLtltuur oak mogelijk, maar dan wei in een kasje: kweek hem op kurk met mos of op mexifern. Het zijn plan~es voor de gematigde kas, maar iets warmer of iets kouder geeft geen problemen, zolang u de nattigheid mail[ in de gaten houdt, laat 7oE' nooit helemaal opdrogen. De plaats in de kas is licht beschaduwd. 14 december 1997

Orchideeen in de literatuur

de kunst van het Iiefhebben In 1984 verscheen het boek "Brazilie, Braziliit van de hand van Joao Ubaldo Ribeiro. Het is een kroniek van vier eeuwen geschiedenis van dit land, gesymboliseerd in de geschiedenis van een paar fantilies. in dH boek legt, volgens de f1aptekst, de schrijver de ziel van Brazilie en de Bra zjlianen bloot. Oat gebeurt in schitterende, barokke verhalen, vol kleurrijke en soms surrealistische ge chiedenissen. In een van de verha­ len, bet speelt zich af op 16 december 1871 probeert een rijke, lichtzinnige, zich verve len de vrouw, Henriquette haar Z\'\'ager, een legerofficier, te verleiden: 'Als het twee uur was, moest hij er nu zijn of kon hij ieder moment komen. Wat een onbeschrijfelijk gevoel l Na cen cam­ pagne waarin ze verschillende kefen had gewanhoopt hem ooit haar passie kenbaar te kunnen maken, waarin ze aile lok­ middelen had gebruikt die in haar hoofd waren opgekomen, ze.1fs een paar dingen waarvan ze nu toegaf dat ze je reinste waanzin waren geweest, was het eindelijk gebeurd! En op zo'n onverwachte, 20 poetische, zo mooie maniel~ z volledig in overeenstemming met een romance die was begonnen met een boodschap door middel van bloemen! Oat wiJ zeggen, voor hem was het daar niet mee begonnen, maar voor haar weI. Hij had de boodschap van de kleine jasmijn~es ge'ignoreerd of niet begrepen, zoals hij tientallen bedekte en minde.r bedekte toespelingen niet had begrepen die ze zelfs onderweg naar Rio had gemaakt. Of had hij aileen maar net gedaan alsof hij het niet begreep? ou ja, dat deed er nu niet meer toe, want het was gebeurd, gebeurd, gebeurd! Het was gebeurd in de broeikas, tu sen orchideeen, venushaar en exotische bloemen, waar het zo vochtig was dat de ruiten

van de wanden en het dak beslagen waren. ou ja, bet was bijna gebeurd. Of nee, niet bijna, het was echt gebeurd l Hoe zei Ovid ius het ook alweer, in dat Franse uitgavetje CArt d'Aill1er? Hoe zei hij het ook weer? Hij zei min of meer dat een minnaar die een kus weet te stelen en verder niets, niet eens die eerste kus verdient. Wat voor verschil bestaat er tussen een zoen, een smachtende zoen op de mond, die heel je lijf doet triUen en smelten, en de intiemste liefdeshandelingen? Geen enkel. Wat voor verschil maakt het uit een deel van het lichaam wei en een ander niet aan te raken? Geen. En dus was het gebeurd: niet meer dan een gretige, haastig zoen in de kas, maar 20 vurig dat toen ze elkaar loslieten omdat ze voet­ stappen van een tuinman tussen de struiken hoorden, zijn lip nog even aan de hare bled plakken en losliet met "en bedwel­ mend geluidje, iets onbesd1rijfelijks, zoals ze nog nooit had gevoeId." Wie moet niet, bij het lezen van dit fragment, denken aan Zola en Oscar Wilde die eenzelfde gebruik maakten van de metafoor van orchitieeen in kassen en hun verleidelijke rol in de lief de. Honderd jaar later gebruikt een schrijver hetzelfde beeld om de sfeer op te roepen van een liefdesavontuur dat zich in dezelfde tijd afspeelt waarin deze auteurs hun boeken schreven. Toeval? In elk gevalloopt dit verhaal van het avontuur van Henriquette nogal drama tisch af. Het boe.k is een schitterend boek en zeer de moeite van het I zen waard. Nederi{l/1dse lIitgave: f.U. Ribeiro: Brazilic, Brazilie. oiogellcsreeks. 1991

17 Orchideeen 1/98

Orchideeen kweken als hobby door H.G. Kronenberg

Hoofdstuk 7. KA LENDER VOOI'al voor beginnende orc.hideeenkwekers kan een maand­ .kalender veel steul1 bieden . VOOl' de meer ervaren kweker zal de dagelijkse verzorging een zekere routine zijn geworden, die echter steeds voor verbetering vatbaar is. In deze kalender zal slechts een beperkt aantal soorten genoemd worden. Elke maand zal s teed s iets vermelden voor zowel d vensterballk­ kweker als de kaskweker. D kal lder begint niet met de maand januari. it is in de plantenteelt altijd een vrij zinloos begin van het jaar gewee t. Veel logischer is h l met de maand maart te beginnen, omdat dan het groeiseizoen weer begint. Het groeijaar kan dan als voIgt in 4 kwartalen ing d eeld worden. Voorjaar Maart, april en me i: Lente. Begin van de groei. Door de toe­ nemend h e eel heid l.ic.ht begint de groei van de mees te orchid eeen weer. De wortelgroei komt op gang (aktieve groene wortel punten bij epifytisch groeiende planten); nieuwe schcuten komen tot ontwlkkeling; de bemesting speelt een belangrijke ro1. De beheersing van de luchtvochtigheid is erg belangrij k; het gieten moet met veel zorg plaats vinden om te voorkomendat de jonge scheu ten verloren gaan. Planten die gebloe id hebben e n weer gaan groeien kunnen verpot worden.

Brassia gircalldifl /1fl

18 Orchideeen 1/98

Cflttleyfl intermedifl var.flquillii

A. Klafls$en

Maart De ho veelheid Licht di e planten krijgen i n u zo groot dat de groei op gang kan komen, mits d e temperaturen dat toela­ ten. Gewenste kweektemperaturen zijn ml:

aan te h ou den dagtemperatuur minimu m nachttemperatuur

w arm te k weken planten

matig warm koel te te kweken kwek en planten planten

20 Q

l8°e

14°

17°C

15°e

l Oce

Vensterbank Bij planten op de vensterbank vereist de verzorging n u oplet­ tendheid . De zon h ft al veel kracht en op zonn ige da g n moet beslist geschermd worden. Maar aan d e ander ka nt is er op donkere dagen .w weinig licht, dat het scherrnmateriaaal verwijderd moet worden. Voor planten die v ellicht vragen (Cymbidill m en Cflltlcya) is d it belangrijke r dan \'om de minder licht vragende Pnphiopedihll11. Als warm of matig te kwek"'l1 soorten in verwarmde ka mers staan, doe dan alles om de luchtvochtigheid bij de plan ten niet te laag te la t n worde..'1: verda mpingsbakken op de radi toren, regelmatig nev len. De water ift wordt aal1gepast aan de ver­ damping. I d e pot droog en de plant aan de graei, dan is water nodig. Vertoont de plant nog weinig groei wees dan wat zuiniger met de water, doch laat de pot nooit helemaal uit­ drogen; dan ncemt ze daa rna te moeilijk weer water op. Kas In de kas is de ven orging va n de pla nten gemakkel ijker dan op de ven terbank. Doordat in de kas meer lich t is d an op d e vensterbank kom t le groei d eze maand volop aan d e gang. H ierop wordt met ruime wate r- en kuns tmestgi fl ing ·' peeld. De k unstmest moet van maart-juli r latief s tikstofrij k z ijn om de vegetatieve groei te timuleren. chermcn is in het begin van de maa nd n g niet nodig. Het glas i in de winter altijd wat vuil geworden n temperl de zon net voldoende. Is het erg zon_nig aan het eind van de maand, dan dient lic.ht ge hermd te worden bij min er licht vragend so rten. Bij Cilttlel/G en soorten die de? Ifde lichtbehoefte h ben, hoe ft nog niet geschermd te worden . De jonge seh lit J1 zijn bij?onder gevoelig voor luisaantasting. Controleer de planten regelmatig op het v66rkomen van deze insekten en bestrijdt ze onmidd ellijk wann er ze gevonden worden. Lucht de kassen voorzichtig, v()oral bij cruaa l IV r: beter een beetj te hoge temperatuur dan een tc lage lucht­ vochtigheid. Veel planten di enen nu, na hun bloei,verpot te word ' n (Paphiapediltlill b.v.). H et juiste moment is als d · scheutgroei net illgezet is en d e wortelgroei !log net niet. Dan tree t er zo weinig mogelijk schade op. Door de wortels van de planten voor het in de pot z tten irt te p akken in E'en dot compost voorkomt men worteltopbe chadiging. Calfll1tlre-knollen wor­

den nu in een zaaibakje met scherp zand te "kiemen" gezet in de warme kas. Piciolles kunnen naar buiten wanneer ze gebloeid hebben en het niet vriest. Bloei Van veil' bekende soorten (CIjlllbidiulIl,Pllplziopcdifllrn) raakt de bloei over. Phllfll(,l1opsis bloeit nu rijk. Coefogy1le crislllill bloeit en krijgt veel water. April De meeste planten zijn goed aan de groei en krijgen nu water en regelmatig kunstmest. De aan te houden kweektempera­ turen zijn ruim:

aan te houden dagtemperatuur minimum nachttemperatuur

warm te kweken planten

matig warm koel te te kweken kweken planten planten

22°C

20°C

16°C

18 c e

15°C

lOoe

Vensterbank De temperaturen in de kamer zijn nu meestal door de zon zo hoog, dat de verwarming veel minder brandt. Daarom is de atmosfeer minder droog. Zodra de zon doorkomt, moet ge­ schermd worden en dit mag nu wei blijvend gebeuren. Zelfs op een bewolkte dag is er altijd vrij vee I licht. De mens in de kamer zal de ramen open zetten en daardoor neemt de besmet­ tingskans met o.a luis toe. eontroleer regelmatig en bestrijdt ze. De scheutgroei en nieuwe worteJgroei zullen doorgezet hebben: daarom is een ruimere water- en mestgift gewell.st. Kas Het licht in de kas is nu zo, dat de meeste planten ongeveer 40'/'0 geschermd moeten worden. Uitzonderingen vormen Cymbidiwn en Calticya mits de kastemperaturen niet te hoog oplopen zonder schennen. Het verpotten moet klaar zijn. Calanlhe die scheu ten van 5 cm lengte heeft, moet nu in een voedzaam mengsel opgepot worden. Zo'n mengsel mag best 15% gedroogd koemest bevatten. Het is (voor een orchidee) onbegrijpelijk zo snel als deze planten kunnen groeien. Bloei Alhoewel Cymbidi/l1J/ en Paplliapediful1l nu uitgebloeid zijn, zul­ len vele andere soorten thans volop bloeien: Pillliaenopsis el1 MasdcvlIlIill en vele soorten die weI aangeduid worden met "botanische orchideeen".

Vensterbank Aile planten staan goed .geschermd. Wellicht verdient het aan­ beveling bepaalde planten naar een wat minder zonnig raam in een wat koelere kamer te verplaatsen. Een oost-raarn is dan aan bevelen, omdat de zon vooral aan het begin van de di:1g de groei van planten kan stimuleren. Watergift kan ruimer zijn, maar er wei op letten dat na bet watergeven er geen water op de schotels onder de planten blijft stailn. Als de pot niet meer VOcJ1t wit opnemen, dan de schotels leeg gooien. De zorg voor de luchtvochtigheid neemt op warme dagen weer toe. Hoe vaker de ramen open staan (en liefst dan tochtend tegenover elkaar) hoe groter de kans op insektenbesmetting. De buitentemperaturen liggen nll zo hoog, dat daar aile insek­ ten en mijten aktjef zijn, en dus ook de huiskamer binnen komen. Koel te kweken soorten verhllizen zeer zeker naar de koele slaapkamer en Clan 't eind van de maand wellicht naar buiten. Stel ze hier zo op dat ze niet teveel zon krijgcn en zorg ervoor dat slakken zc niet te gemilkkelijk bereiken. Onder licht schaduwgevende bomen \'I'ij van de grond op een eenvolldig table~e is de beste plaats. Kas Aile liefhebberskilsjes zijn nu zwaar geschermd (zeker 65 °Ic, licht wegnemen). Luchten wordt gedaan als dit nodig is, steeds van de gedachte uitgaande dat vooral aandacht aan de luchtvochtigheid besteed moet worden. Op warme dagen 2-3 x broezen van de grand en de muren is geen luxe. Ook de ver­ damping door de planten neemt toe; er moet ruimer water gegeven worden en aan de watergift kan zeker kunstmest toe­ gevoegd worden. De verzorging van de planten gaat nll dui­ delijker meer tijd vragen en die tijd is er ook wei omdat het verpotten, op een enkele uitzondering na, voorbij is. Het is misschien wei goed hier tc wijzen op het belang van een rijke flora onder de tabletten. Deze planten verdampc.n en verhogen de luchtvochtigheid voor de orchideeen. Schaduwplanten zoals: Varens,Begonia, Spathiphyllllm, klimop en andere zijn hiervoor erg geschikt; Bromelia's veel minder omdat die min­ der verdampen. Door deze planten met de vloer en de muren tegelijk nat te maken, lcrj jgt men een hoge luchtvochtigheid zonder de kans te hebben op scheutrot bij orchideeen. Een kas moet vochtig maar niet duf rlliken. Bloei

Zomerbloeiende planten zoals Mllsdevallia infmcllI, PhllfllCllOpsis,

DClJdrobizlIl1 en sommige

CllttleYIl-soor­

ten bloeien deze maand. Ook Brassia, EpidendrIlll1

Mei Nog steeds het beeld van goede groei, die om goede begelei­ ding vraagt met aangepaste water- en mestgift. Doordat nu zowel de kamer als de kas regelmatig worden geillcht, moet ook op luis, spint en mijt gecontroleerd worden. Kweektemperatur n deze maand zijn:

warm te kweken planten aan te houden 23°C dagtem pera turen minimum 19°C nachttemperaturen

en Lllelia­ soorten kun­ nell. bloeien.

matig warm koel te te kweken kweken planten planten 21 °C

16 c e

16°C

lOoe

Het handhaven van de gewenste kweektemperaturen voor matig en koel te kweken soorten kan deze maand op warme dagen al moeilijkheden geven. Bmss ia bidelJs

A. Killassell

19 Orchideeen 1/ 98

Masdevfll/ia solomollii K. Eis es