T weemaandelijks tijdschrift van de Nederlandse Orchideeen Vereniging. Kweken in de koele kas 18 Ecuador 4

••

4/94 Orchid eeen

Tweemaandelijks tijdschrift van de Nederlandse Orchideeen Vereniging

Oisa omithantha

Inhoud

Vijf eeuwen orchideeen in beeld 2

KNOP3

Ecuador 4

Allerlei Cattleya's (5) 8

Stuif es in (11 & 12) 9

Vocht in de kaslucht 11

Adviescommissie/Agenda jaarvergadering 12

De eerste orchidee: het watergeven 13

Wandelen in Malawi 16 Kweken in de koele kas 18 Orchideeenreis naar Zuid-Afrika 18 Sterke verhalen en verzinsels 19 De orchideeentuin in Kuala Lumpur 19 Verslag tentoonstelling "Water '94" van Orchideeenvereniging "Mergelland" 20 Een expeditie naar Papua New Guinea 21

Nederlandse Orchideeen Vereniging Bestuur E Meeuwissen, voorzitter J.C. van Haltumweg 5, 1187 ZN Amstelveen 020-6434755 secretariaat: tijdelijk zie voorzitter AJT Hovens, penningmeester De Plaggenhouwer 1, 5971 LB Grubbenvorst 077- 661226 na 18 ullr T van den Heuvel, tijdschrift-manager Westerse Drift 53, 9 752 LC Haren 050-341420 tevens fax 050-341420 HM Jordens-Schlahmilch, pr-.commissie

Hoekenbllrglaan 21, 2275 TC Voorburg

070-3952471

Leden

PG van der Horst

Ribespad 23, 3852 GL Ermelo 0341 753482

T Mulder-Roelfsema,

Hertenlaan 8, 6705 CB Wageningen

08370- 13863

W Prins, ledenadministratie

Zwartendijk 39a, 2681 UI/1 Monster, 01749-48699

J Wetsteyn

Warmoestraat 33, 6678 BW Oosterhout Gld

08818-1498

Redactie

NA van der Cingel.

Hooiweg 185, 9765 EG Paterswolde,

05907-91902, fax 05907-9201 1

A Klaassen

Krayenhoffstraat 2, 1222 RW Hilversum

035 -832033, fax 035 -839064

Realisatie Drukkerij Knijnenberg, produktie Zuiderhoofdstraat 70, 1561 AP Krommenie Kop ij Bijdragen voor 'Orchideeen', te zen den aan Redactie Orchideeen, Hooiweg 185, 9765 EG Paterswolde, resp. v66r 1 februmi , 1 april, 1 junl, 1 augustus, 1 oktober en 1 december, dus ruim 2 maanden voor verschijning. Verschlj'ningsdatum 'Orchideeen ' ontvangt u rond het midden van de even maanden Bibliotheek A. Klaassen Krayenhofstraat 2, 1222 RW Hilversum, 035-832033, fax 035-839064 Advel1eniies Voor advertenties wende men zich uitslui tend schnftelijk tot de heer T van den Heuvel, W Drift 53, 9752 LC Haren. Advertenties inzenden voor 16 februari , 13 april, 8 junl, 22 augustus, 19 oktober en 25 december Contriblltie Voor het kalenderjaar f 45, -, jeugdleden tim 18 jaar f 22,50, huisgenootleden (ontvangen geen tijdschrift) f 10, -. Betaling op postgiro nr. 191 .1 91 of bankrek. nl'. 11.77.12.949 tnv penningmeester van de Nederlan dse Orchideeen Vereniging te Grubbenvorst of na ontvangst van de acceptgirokaart

De Orchideevriend Belgie Secretanaat Maurice Casteleyn, Ossenstraat 70, 9000 Gent Contributie 500 Bfr door storting of overschrijving op rekening 737 -51 10609 -1 3 van De Orchideevriend, Bronstraat 21 te 9700 Mater Belgische Orchideeen Vereniging Zetel Jo Jansen, Fortlaan 16, 2070 Zwijndrecht Secretarlslpenn. A. Colart, Vuurkrui slaan 4, 26 10 Antwerpen Lidgeld Orchika (Orchideeenkiub An twerpen) 450 BFr,

inbegrepen tijdschrift Orchika (6 nummers).

Orchika + Orchjdeeen 1050 BFr.

Bijdragen te storten op rekening 068-2089058-93.

2

Spetie de Tes tic II et III ­ Wi/dorchid. H STI CVLJ SrECJES Ii. Pierandrea Mattioli II

Vijf eeuwen orchideeen in beeld (3)

In 1544 maakte de Italiaan Pierandrea Mattioli (of Matthiolus), gebor-en in Sienna in 1501 en o verleden in Trente in 1577 een kruidenboek. M attio li was lijfarts van paus Leo X en geneesheer ean het hof van keizer Ferdinand , die hem in de adelstand verhlef en naar Praag haalde. Later werd hij ook nog lijfarts van keizer Maximiliaan II, broer van Ferdinand. Hij schreef een com mentaar op de boeken van Dioscorides , de maker van het allereerste kru e/1­ boek onder de titel Cammentarii in Sex Libras Pedacii Oioscondis . Hij gebru ikte daarvoor afbeeldingen uit diverse boeken , o. a UI het Herbarium van Brunfels en Llit Ilet boek Opera Batanica van de Zwitser Konrad Gesner (1516-1 565). Dit boek had een encyclo ­ pedie van het plantenrijk moeten worden, maar versoheen pas lang na Gesner's dood tussen 1751 en 1771. Gesner was de ploOier van de Alpenflora en maakte veel goede afbeeldingen . Hij liet er zo 'n 1500 na, waarvan diverse in het kruidboek van Matthiolus werden opgenomen. Mattioli's boek w erd een echte bestseller en verscheen in hel DUlts , Latijn , Italiaans, Nederlands, TSjechisch en Frans. Elke latere her­ uitgave kreeg meer illustraties mee, de laatste had er m aer dan 1000. Er werden van de eerste edities 30.000 exemplarer ver­ koc ht. Elke uitgever zou daar vandaag de dag graag voor tekenen . Latere edities hadden tekeningen van Georgio Liberale en WoIfg Meyerpeck. De tekeningen waren gearceerde houtsneden in zwartwit. De kopers van de boeken namen soms de kwast ter hand om de afbeeldingen in te kleuren. Diverse afbeeldi ngen waren gemaakt naar gedroogde herbariumplanten die in warm water ware n geweekt. Oat kwam uiteraard de kwa liteit niet ten goede. Er zijn zelfs tekeningen uit het geheugen gemaakt , nadat de plante n verloren waren gegaan. Van wiens hand de hier afgebeelde orchideeen zijn laat zich moeilijk achterhalen. Oat de kwaliteit het niet haalt bij de eerder afgebeelde orchideeen in deze serie zal niemand ontgaan. Het is zelfs niet goed mogelijk om te bepalen om welke soorten het gaat . De omhooggerichte spoor van de linkse orc hidee doet denken aan Orchis moria . De rechtse afbeelding doet meer denken aan een Ophryssoort. Het bijschrift Testic Lili species II (en III) verwijst naar het Latijnse w oord voor teelbal o f testikel en heeft dezelfde betekenis als het Griekse woord orchis.

Brannen:

Lys de Bray. The Art of Botanical //Iustration (1989)

H. G 0. de Wit: Ontwikke/ingsgeschiedenis van de bia/ogie. Pudoc (1982).

(vdC)

KNP

Succes voor KNOP op Keukenhof Tekst en foto's.· Leni Paul

Bijna kan van een traditie worden gesproken: het deelnemen van de KNOP aan de Keukenhof. Geen Keukenhof meer zonder parades en zonder de gewaardeerde medewerking van de KNOP aan het zich inmiddels als Spring Garden of Holland jaarlijks pre­ senterende evenement in Lisse. Gerard de Wagt, secretaris van de Vaste Keurings Commissie sprak bij de opening van de orchi­ deeententoonstelling van topkwaliteit. lo'n kleine 250 inzendingen werden ter keuring aangeboden en voor de hoogst bekroonde in de versc llillende categorieen waren wisselbekers ter beschikking gesteld.

Venusschoentje In de Paphiopedilum was een moGi assortiment te zien van een lijks groeiend aantal inzenders. De competitie wordt hier groter pannender. Tvvee bedrijven streden om de hoogste eer. Was het vele jaren Fa. Prins Orchideeen uit Monster die de wissel­ beker behaalde, dit keer ging de trofee naar nieuwkomer P.J. van de Burg uit Rijnsburg die 9,2 punten in de wacht sleepte met zijn Amerikaanse hybriden die zeer uniform van p lant- en bloemvorm waren met een zeer intensieve en heldere kleur van de bloemen. In de 3-tak of 5-pot overige hybriden , waarin zich onder meer Cattleya's, Miltoniopsis, Oncidium en andere geslachten bevinden was een leuk en gevarieerd aanbod. Was vorig jaar Floricultura uit Heemstede met Miltoniopsis de win­ naar, dit keer ging de beker naar Paul Orchideeen uit Aalsmeer, die volgens de jury een schitterende teeltprestatie leverde met Phragmipedium grande, een moeilljk te kweken plant. Paul's plant, die 9,2 punten van de jury kreeg , had 3 of 4 gelijk b loeiende scheuten.

Meer vraag naar Dendrobium De consument heeft de Dendrobium ontdekt: er is een groeiende vraag naar dit produkt , waarvan de bloeitijd van januari tot en met aprilloopt. Deze plant vormt een welkome aanvulling op het as­ sortiment bloeiende potplanten. Winnaar hier werd N. de Hoog uit fgauw met Hot Pulany 'Kibi', een fraaie compacte plant met rme takken met minimaal 4 bloemen. De roze kleur kwam goed uit in de goed gevormde en getekende bloemen. In de steeds belangrijker wordende groep van pot-Phalaenopsis trad volgens de VKC-jury een kwaliteitsverbetering op. "Niet dat we er al zijn , maar in totaliteit gaat het vooruit", aid us secretaris Gerard de Wagt. Het gaat hier net name om uniformiteit binnen de partij. Het vroeg­ tijdig uittekenen/ sorteren moet lO'n drie weken v~~r de show ge­ beuren wil men optimale kwaliteit en uniformiteit kunnen brengen. De strijd ging hiel' tussen een groep roze Phalaenopsis van Floricultura uit Heemstede met zijn zogenaamde Floridoneserie en de PhalaenopSis 'Red Lip' van P. van Dijk uit Berkel en Rodenrijs. Laatstgenoemde won met een zeer gelijkmatige inzending van planten die stevig van steel waren met een goede stand van de bloemen. Ook het aantal bloemen per tak was voldoende en de plant kreeg 9 ,5 punten van de jury.

Snij-Phalaenopsis, kleine groep Deze groep was op de parade tamelijk klein. Men is hier nag steeds op zoek naar beter houdbare rassen en er worden voor dit doel dan oak steeds meer meristeemplanten gebruikt. Door beter selekteren moet dit volgens de jUlY op den duur leiden tot beter uitgangs­ materiaa!. Het probleem blj het meristemen vormt het aantonen van waardoor nag niet voldoende soortechte cultivars ku nnen den gemaakt. Men is op de goede weg d ie, zo zei De Wagt, best wei lang kan zijn. Dit jaar niet zoals vorig jaar firma Th . Boots uit Heerhugowaard die als w innaar uit de bus kwam, maar Walter

Grootscholten uit Schipluiden met zijn Phalaenopsis 'Musashino', een prachtige witte Phalaenopsis met grote, stevige bloemen aan een prima vertakte steel die 9,6 punten kreeg.

Laat voor mini-Cymbidium Sinds enkele jaren is deze groep wat sterker vertegenwoordigd op de Keukenhof. Voeg daarbij het feit dat het voor mini-Cymbidium al wat laat in het seizoen is , dan wordt het steeds moeilijker am in­ zenders van planten te krijgen. De jury was over de kwaliteit van de hier getoonde planten, duidelijk een afspiegeling van het nu aan ­ gevoerde assortiment, zeer te spreken. W innaar werd de Cymbidium Rincon Fairy 'Pink Perfection', ingezonden zowel als snij - als als pot-Cymbidium door B. Boevee uit Moerkapelle. De prestatie om een kwalitatief goede plant neer te zetten met meerdere b loeiende takken beloonde de jury met 9,5 punten .

Walhalla Bij de gmotbloemige Cymbidium, 1 pot of 3 takken, waren een kleine 100 inzendingen te keuren. De vaste inzenders van deze pa­ rade weten in de loop der jaren precies welk materiaal moet wor­ den ingezonden en aan welke kwaliteitsnormen ze moeten voldoen. Een klein gevaar schuilt hierin, dat hierdoor minder planten worden ingezonden of worden thuisgelaten . "Wat betreft de grootbloemige Cymbidium staan wij in het Walhalla van de orchideeen" , aldus De Wagt, die opmerkte dat een betere kwaliteit als op deze Keukenhofparade gepresenteerd , nergens op de gehele wereld te vinden is. Volgens hem stijgt het niveau op de bedrijven in kwaliteit en assortiment. De jury beoordeelde 69 eerste en 27 tweede prij ­ zen. Bij de pot-Cymbidium was het Hans Bart-Orchideeen uit Rijsenhout, die met zijn inzending Cymbidium Golden Boy 'Nevada' de beker in de wacht sleepte. Het juryrapport sprak van een mooie takopbouw met vele bloeiende takken en gaf 9,4 punten aan de plant. Een tweede plaats b ij de snij -Cymbidiums ging naar A.H. & J.J. Stolze uit De Lier. Ook zij brachten een 'Nevada ' die opviel van­

wege de lange tak met mooie grote bloemen die goed op kleur

waren . Hij scoorde 9 ,6 punten . Tenslotte werd in de beoordeling

van twee individuele juryleden het maximum van 10 punten ge­

geven voor de Cymbidium Levis Duke 'Butterball' .

Uiteindelijk kwam de eindscore met 9,9 punten en lof van de jury bij

Jac. van Weerdenburg uit Rozenburg. De inzending vertoonde een

perfecte tak met vee I bloemen die zeer goed van vorm waren.

Stands Maar liefst 14 stands w isten een Gouden Medaille te behalen, zijn ­

de een score van 9 ,0 punten of hoger. Voor dit resultaat ontvingen

de inzenders een extra prijs van de Keukenhof.

Het waren: W. Bart , Amsterdam; Jac. van Weerdenburg,

Rozenburg ; Gebr. Raadschelders, Kudelstaart; Meeuwissen Orchi­

deeen , Amstelveen; Prins Orchideeen, Monster en J. Bart,

Rijsenhout; allen Cymbidium. In de Phalaenopsls-stands was er

gaud voor A.C. Peerdeman , lwaagdijk-Oost; Floricultura,

Heemstede; Fa. Th. Boots & In., Heerhugowaard ; Paul Orchi­

deeen, Aa lsmeer; en A.P. Verdel, Nieuwveen .

In de groep overige orchideeen was er tenslotte een gouden me­

daille voor de stands van Floricultura, Paul Orchideeen en

A.P. Verde!.

3

Ecuador Een bezoek aan Ecuador door Ray Thomson.

Waarom naar Ecuador? Ecuador is zeer waarschijnlijk, naast Nieuw-Guinea, in het bezit van de meeste orchideeensoorten. Vele soorten wachten nog op ontdekking . Ongelukkigerwijs verdwijnt hier veel oer­ woud in hoog tempo als gevolg van het kappen en verbranden door de plaatselijke bevolking in hun honger naar nieuwe ak­ kers, evenals voor de produktie van houts­ kool. Het droevige gevolg is dat 200.000 ha oerwoud per jaar verdwijn t! In een klein land als Ecuador is het dan oak de hoogse tijd om maatregelen te nemen. Met het bos verdwijnen o.a. ook de orchideeen. Het is een vaststaand felt dat 30% van de planten van Ecuador nog niet officieel zijn be­ sch reven. Er wordt aan gewerkl, maar helaas te langzaam. Gedurende een bezoek onlangs aan dit orchideeensprookjesiand, vonden we pas kort tevoren platgebrande stukken bos in de Andes, waar'in de verkoolde resten van orchideeen nog duidelijk herkenbaar waren. Onze gids merkt op : HEnkele weken ge­ leden vond ik hier nag vele exemplaren van Oncidium macranthum en O. loxense". Deze twee zijn uiteraard maar enkele van de vele soorten die in dit gedeelte van de Cerro Cajunuma, in de buu rt van Loja in het zuiden van Ecuador, op 2700 m voor­ komen. Oat we ons dicht bij de grens met Peru bevonden bewees het feit dat de Ecuadoriaanse politie onze auto uitgebreid onderzocht toen we weer op de terugvveg naar de hoofdstad, Quito, waren. Overal in het land kom je deze littekens en ondergang tegen, maar de huidige buro­ kratie en slecht geinformeerde overheid, blijft volhouden dat we deze planten niet kunnen redden. Ais we bedenken dat er meer dan 25 .000 verschillende plante­ soorten in dit land bestaan, waarvan een aanzienlijk percentage, ongeveer 60% epifyten zijn, dan is het wei duidelijk dat de een of andere vorm van bescherming en vermeerdering uiterst urgent word!. Vele planten, speciaal orchideeen, zijn uit­ geroeid, doordat hun groeiplaats soms slechts 1 vierkante kilometer groot is. Het grote hoogtevemchil in de Andes brengt met zich mee dat het verschil in temperatuur en in regenval over kleine afstonden enorm groot kan zijn. Ais gevolg hiervan ontstonden in de evolutie, in zeer kleine gebieden , speciale, aileen daar voor ­ komende orchideeesoorten. Zo'n microklimaat is ook weer onderhevig aan voortdurende verandering waardoor nieuwe soorten komen en gaan. Vindplaatsen van rond de eeuwwisseling hebben de huidige expedities vaak niet terug kunnen vinden. Soorten die heden-

4

One. (Cyrl) maeranthum Nanodes medusae

tendage algemeen voorkomen blijken vroeger niet opgemerkt te zijn. Gedurende een recent bezoek aan een ge­ bied waar Indianen "vonen zag ik tot mijn ontsteltenis dat de plaatselijke bevolking alles-dodencle herbiciden gebrulkte voor het in de brand steken van het oerwoud. Het landschap wordt hierdoor niet aileen absoluut kaal maar na enkele seizoenen is de dunne laag grond te arm voor enige verbouw van gewassen. De dunne vulka ­ nlsche grond is slechts 5 6 cm dik. Er blijven geen wortels over om modder­ stromen tegen te gaan, waardoor ook her­ bebossing onmogelijk word!. Deze alles vermoordende landbouwmethoden zijn niet normaal voor Indianen, maar zijn aange­ leerd door de Spaanse kolonisten.

a

Denk niet hardvochtig over de plaatselijke bevolking, het zijn de verover'aars uit Europa die deze praktijken brachten. De vernietiging is zo compleet dat grote stukken land het best kunnen worden om­ schreven als steriele maanlandschappen. De lucht is in sommige valleien doorlopend grauw door de voortdurende bosranden. Blijft er hler en daar nog wat grond over dan voorkomen de bamboe en de, ge'im­ porteerde, Eucalyptus elke teru~keer van enige natuurlijke plantengroei. De dringende opdracht voor ons is daarom zo snel moglijk materiaal te verzamelen van die planten die met zeer grote kan s op uitroeiing bedreigcl worden om ze zo kUk matig verder te kunnen weken en ze later hopelijk, als men in staat is de natuurlijke

One. nUbigenum

•

Phragmipedium bessiae

Oncidium obryzatum

Citrus bomen a!s gastheer voor vee! epipl1yten: Compare Ilia 's, Oncidiums, Odonloglossums, Rodriquezia's en vele Bramella 's

omgeving weer te scheppen, terug Ie brengen. De naetltmerrie van CITES heeft het importeren van planten haast on­ mogelijk gemaakt. Materiaal dient dus in de vorm van zaacl of weefsel in tlet veld ver­ zameld Ie worden. We constateercten dat vele orchideeen heel oppervlakkig groeiden in gr-aslanden, min of meer op en tussen de wortels van het gras en de ertussen liggende humus uit het omringende bos. Deze planten groeien luchtig over de oppervlakte van de grond, maar niet eeht erin. Meestal vindt je een dllnne laag mos of korstmos op de grond artllssen de wortels van de orehideeen ,scherming, voedsel en houvast vinden. Soms was zo'n plek blootgesteld aan zon, wind en kOllde . Deze hoge grassen

scheppen een microklimaat waardoor de orchicleeen kllnnen overleven. Van Sobralia's en Epldendrllms is een der­ gelijke standplaats wei bekend, maar ook vele Oncidiums en Odontoglossums bleken zieh daar thuis te voelen. Prachtige exem­ plaren van Lycaste long/petala evenals ver­ schillende Stanhopea's zagen we op zulke plekken , steeds omgeven door hun zaai­ lingen, In de bomen rondom kwamen dezelfde soorten voor. Zo lang dus de kon ­ dities maar hetzelfcle zijn lijkt het sllbstraat van mincler belang, Vochligheid, die uiter­ mate belangrijke faktor , worclt door het gras op peil gehouden, 1erwijl het gras tevens besc hlltting biedt 1egen cle zon, In het oer­ wOlld groeien orehideeen ook wei op de grond, meestal op gevallen blad en ander

alva I, dat so ms zo'n 30 cm diep is, Het was opmerkelijk hoe akelig somber vele van cleze orehideeenrijke plekken waren, Het was meestal noodzakelijk om flitslicht te gebruiken bij het maken van een foto, zelfs midden overdag. Hier, laag bij cle groncl vonden we voornamelijk Masdevallia, Dracula en Pleurathallis , Epiclendrums en Oncidiums vroegen aanmerkelijk meer licht. Pleurothallis daarenlegen lijkt ziell aan zeer uiteenlopende omstancligheden aan te kun­ nen passen. Duidelijk was clat planten van Oncidium macranthum en Masdevallia instar het het beste deden in volle zon en wind. Ze bleven hier kompakter, de bloe­ men haclden voll ere kleuren, De bladeren waren geel-groen op zlilke plekken, in te­ genstelling tot het diep groen van cle

5

donkerder groeiende planten. De lucht­ vochtigheid kwam nooit onder de 80%, de lucht is zelfs zo doortrokken van vocht dat we meestal 100% maten. Deze omstan­ digheden zUn zeer moeilUk thuis na te bootsen. 100% Luchtvochtigheid is niet hetzelfde als kletsnat. Ik zou aan willen raden de vloer van uw kas nat Ie houden, wellicht bereikt u dan zo'n 85%! Odontoglossum en Cyrtochifum bleken het liefst in gematigde schaduw te groeien of op wat li chtem plekken, maar dan moesten die wei zeer vochtlg zijn. Oncldiums ell Odontoglossums bleken blootgesteld aan het licht uitbundig te bloeien, in tegen ­ stelling tot hun sooligenoten in de scha­ duw, wam we geen bloeistelen vonden, Hoewel ik mijn waamemingen aan het elnde van het "droge seizoen" deed stond ik versteld van hoe droog de planten, speciaal hun wOlielstelsels, waren, Maar in deze beschermde oelwoudomgeving IS de lucl1t­ vochtigheid altUd zeer hoog en het is juist deze omstandigheid die de planten eloor de "elroge tijel" heen moet ilelpen, De 1J0elem was altljel voch lig , Ecuador en een groot gecieelte van Zuld-Ame rika kunnen het beste worden omschreven als een paradijs, maar een beelrelgcl paraciUs, Het was de Europeaan die zijn ziektes en eluizenelen slechte gewoontes bracht naar eleze wleg van het plantennjk, Het is ele Europeaan die de verantwoordelijkheid moet dragen v~~r wat el' nu gebeurt, Een pmaelijs is het, maar zal het een veri oren paraelijs worden? Deze medicijnkast, orchieleeenfabriek en long van de aarele is in gevaar, Een manler moet en karl zeker gevonelen worelen om dit alles te lJewaren, Tegelijkertijel kunnen de njkelommen, zoals olie, gouel en zilver, die overal aanwezig zijn gebr-uikt worden om het lot van ele inboorlingen te verbete­ mn, Niet alles is echter negatief, In Ecuador, evenals in andere landen is een groot aantal mensen zicll bewust, zowel van de ekologi­ sche rijkdom als van de gevaren die het land bedreigen, Talrijk zijn de uitnodigingen aan specialisten om te helpen met het op­ zetten van plannen tot behoud van alles wat er leeft. Het Wereld Natuurfonds is aktief bezig in Ecuador, De relatie tussen flora en fauna heeft ele volle aandacht vall deze en andere instellingen, Het verdwllnen van bv een kolibrie die orchieleeen bestuift kan tevens het verdwijnen van ele desbetreffende orchidee betekenen, Toen ik in Mindo, een klein en heel ouel plaatsje in het noord­ westen van Ecuador 'Nas kreeg ik een uit­ noeliging een r-eservaat op te zetten voor orchideeen die beelreigel worden door overbegrazing. Het is een uitnoeliging die ik niet voolbij w il laten gaan, vooral omdat deze mensen zelf het probleem oneler­ kennen en willen oplossen, AI wat zij missen is cie kennis om ciit aan te pakken, Ik beloofde ze terug te komen, Gedurende cieze expeditie en in samenwerking met een specialist in het kvveken van orchideeen van grote hoogte uit de Andes, namen we op vele plaatsen proeven en metingen van verschillende aard, Doordat we slechts enkele dagen op verschillende plekken ver­ bleven zijn de te trekken conclusies niet 100% betrouwbaar, maar toch inter-essant

6

genoeg om te vermelden, Mogelijk helpen ze U blj het kweken van orchideeen die uit een dergelijke omgeving komen, De hoogte van deze waamemingen ligt tussen 1500 en 2500 m, Op aile plaatse~ waren de konstant gel ljke temperatuur van substraat, water en grond zeer opmerkelijk, De regen was nooit koud, Zelfs de rivieren en beekjes hadden dezelfde temperatuur als de om­ geving, Het grootste verschil gaf de tem ­ peratuur van de lucht, die scllommelde tussen 8,5 ~ C 's nachts en 25" C overdag In streken die zeer orch ideeenrijk waren, Niet gemeten, maar zeer voelbaal' was de voortdurende luchtbeweging, Van nature stijgt de lucht tegen de bergen of komt naar lJeneden, alnaar gelang de temperatuur, Hlerdoor zljn de planten niet lang nat. Inderdaad laten zware nachtelijke regens 's morgens nooit kletsnatte plant en na, slechts de rivieren geven blljk van dlt water­ geweld, Deze natuurlijke wljze van drogen IJlijkt de beste anti-besmettlngsmethode te zijn die mogelijk is, De zwarte stippen die wij In onze verzamelingen ill de kas kennen op de bloemen ziln in het wi ld niet te vinden,

Lokatie nummer 1 Dicht bij de grens met Peru, zuidelijk van LOja lJevlndt zich de Cerro Cajanuma, ons eerste observatiegebied, 's Morgensvroeg lag het land in een ciunne mist, damna scheen de zon en In de middag ontstond zwaardere mist, die zich meestal tot een regenbui ontwikkelde, en ook 's nachts viel, De hoogte was 2700 m, De minimum ­ nachttemperatuur steeds 8,5° C" de dag­ temperatuur 13-15° C, dan kon ook wei oplopen tot 25° C van tijd tot tijd, maar ciat was wei het absolute maximum, Viel er 's nachts een zeel' zware r-egenbui dan schommelde de temperatuur tussen 10 en 8,5 c C. Het substraat van de epifyten bleef konstant op 10° C Aigemene geslachten en soorten die wij waarnamen waren: Oncidium macranthum, 0. loxense, P. phalaenopsls, Telipogon, Maxilfaria, Pleurothallis en iets lager, Nanodes medusae, Masdevall/8 ins tar en M dura, Geen enkele Dracula hler', Aile orchideeen die tot de Oncidieae be­ horen groeiden zowel epifytisch als op de grond in afgevallen blad, tervvijl aile anderen aileen epifitisch voorkwamen, Een enkele oak op een oud, verrottend stuk hout. Het sulJstraat van de epifyten had een pH van 6,5 en een temperatuur van 10" C. De planten die tusssen gras of op bladafval groeiden toonden een pH van 4,8 tot 5,5. De pH van water dat van de heuvels af druppelde was 5,5 met een temperatuur van 10" C, Oat houdt VOOl' de meesten van ~ns, thuis, in dat het raadzaam is te sproei­ en met lauw water, De daglengte in Ecuadm is hetzelfde als de nachtlengte, Slechts de plaatselijke situatie in de bergen kan dit wat veranderen, De hoeveelheidlicht is echter zeer Iloog, 's Morgens om 10.00 uur werd 5500 lux ge­ meten. Het bladerclek verminderde dit tot 700 lux. Midden overdag sprong dlt om­ hoog tot 11.000 lux, In direct zonlicht, terwijl dit onder het bladerdak 1400 lux was. Gedurende het hele jaar zal dit on­

geveer hetzelfde blijven, De luchtvoclltig­ heid bleef gedurende de tijd dat ik daar was op elk moment van de dag 100%. Hoewel we praktisch op de equator ston­ den bleken de planten toch een zuid- of zuidwest-situatie te prefereren,

Vindplaats nummer 2 Mindo, aan de Mindorivier, in het noord­ westen van Ecuador, De hoogte hier IS 1650 m, Weer pI'achtige morgens met een bui in de namiddag en's nachts. De wat lagere vindplaats hler bleek een kOLlde tot gematigde plek te zijn waar- we veel meer geslachten en soorten von den dan op de eerste, Geslachten die vve vonden: Acineta, Barbosella, Cochleanthus, E,oidendrum, Lepanthes, Lockha/1ia, Lycaste, Masdevallia, Maxillaria, Oncidium, Pleurothallis, Tnchopilia en Zootroph/on, Het is wei zeker dat er nog meer Wal'8ll , maar zonder bloei is dat vaak moeiliJk met zekerheid te zeggen, Steeds vl/aren we ons bewust van Ilet grote belang van de luchtvochtlglleid. Bloeiende planten van een Rodriguezia en een Oncidium, die \Ne mee naar- QUito namen tel' determlnatie, waren binnen 36 uur totaal vercil'Oogel door cie zoveellagere luchtvoclltlgheid, 60 %, in Quito. Praktisch aile orchideeen hier groeiden eplfytisch. Ook omgevallen woud ­ reuzen, die uiter-aardmeel' of mindel' hori ­ zontaal lagen, wamdoor ze mem regen vlngen, wal'8n bedekt met orchldeeen en wei speciaalmet Pleurothalilciineae, lOals Pleurothallis sclero -phyl/a. Het susbstraat was iets warmer, 10" C tot 12° C. De luclltvochtigheld gedurende de nacht was steeels 100%, Daai' waal het overdag wat warmer was daalde die hler tot 75%, Dlrekt licht was 44.000 lux, terwijl dat ondel' het blaelerdak zakte tot 1400 lux. Nachttemperaturen schommelden tussen 10 en 12° C, met overdag regelmatig, 25° C, In dit gebied bleef de pH eigeillijk overal op 5 staan, Zelfs het "vater van de Mindorivier gaf dit getal aan. Ais gevolg van deze grotel'8 warmte waren de aantallen insekten ook veel groter, Overdag zagen '0/e vele vlinders, De duistere avonden werden opgelicllt door grate aantallen vuur­ vllegjes, In dlt warmel'8 gebied vonden we op de grond in de jungle vele tOl'l'8n en kevers, een heel kontrast met de rust die daal' heerste in koudere gel)leden, Een woord van dank gaat uit naar Diego, een toegewiJde gids van het Wereld Natuul' Fonds, die ons hier ran clleidde , hoewel we de vele beten en kriebels die in dit soort omgeving passen graag hadden willen missen, Op \fer-zoek van een instell ing In de USA stuurden we bladeren van Masdevallia op voor chemlsche analyse, Men verond er­ stelt daar' dat cle kunstmatlge mest die wij deze planten geven veel te sterk is voor Masdevallia's met als gevolg de bekende zwaJie punten van de bladel'8n, We kijken met spanning uit naar- de uit­ komst daarvan, Ray Thomson, 6 Bellar Drive, Moroolbark, ­ Victoria 3138, Australia, vertaald door Tineke Mulder-Roelfsema

Opvallende artikelen in orchideeenperiodieken in de periode maart 1994-mei 1994 urnal fur den Orchideenfreund, Heft 1, Jahrgang 1994 Comparetia, "Zauberhafte Kleinorchideen, Karnehl,JF, biz. 6-8 ; - Cydoniorchis , eine neue Gattung aus der Subtribus Lycastinae, Senghas,K, biz. 11 - 15; Kbnnen Erdorchideen in unseren Garten wachsen?, Paul,E. ,biz. 19-2 1; Rhodos - Insel der Orchideen, Newger, K., biz. 28-35; Journal fur den Orchideenfreund, Heft 2, Jahrgang 1994 Zygostatus, Phymatidium , Dipteran thus, Senghas,K., biz. 48-56; - Paphiopedilum sanderianum, Schettler,R., biz. 57-59; - Rhodos , Insel der Orchideen, 2, Newger,K., biz. 6 1-69; Die Orchidee, Heft 2, Jahrgang 45, MarziApril 1994 Vergleichende Untersuchu ng an Calanthe der Ryukyu-Inseln, 1, Kakadzu ,K., biz. 49-56; Epidendrum johnstonii, ein Edelstein auf den Bergkluppen von .. oder ab wann die herkunft einer Pflanze nicht publik gemacht werden sollte, Speckmaier,M., biz. 56-60; Meine Moor-Orchidee: Cypripedium acaule 2, Pogonia ophioglossoides 3, Maier, E., biz. 67 -70; - Die Bedeutung der Wachtumfaktoren in der Orchideenpflege; Richter,W , biz. 79 -82;

American Orchid Society Bulletin, Volume 63, no 4, April 1994

- ~axi"aria, Atwood,JT, biz, 374-384;

- Dividing Cymbidiums, Fitch,CM ., biz. 392-396;

- Getti ng more orchids, Gum,A., biz. 4 12-41 4;

South African Orchid Journal , Volume 25 -1 March 1994

- The subtribe Cataseti nae, Hayes ,E., biz. 2-7;

- Herschelianthe spathulata, and its succesful conservation by a

landowner, Vogelpoel ,L., biz. 9- 13; - How resilient is an Orchid? , Udal ,T. , biz. 14-15 ; - Mighty miniatures: Microcoelia exilis, Venter,H.J., biz. 26 ; Australian Orchid Review, Volume 59-no.2 , April 1994 Intermediate Cattleyas, Clement,R., biz. 9 -12; - Introduction to Dendrobium discolor, MacPherson,K., biz. 37-40; - Stanhopea maculosa Rchb.f. , The reluctant orchid, Greer,B., biz. 4 1 A. i
~chlechteriana,

Jahrgang 4,4/1993 Neue taxa fOr die Gattung Cyrtopodium in Brasilien, Menezes,L.C., biz. 146- 151; - Bletia ca tenulata var. caerulea, Menezes,L.C., biz . 154-156; Stanhopeas aus Brasilien, Jenny, R., biz. 161-173;

The Orchid Digest, - Vol 58, NO 1 - Jan.lMar. 1994 Encyclia chiapasensis, Withner/Hun t, biz. 13 -14 ; Green, Brown an Hairy Lycastes, Oakeley, HF, biz. 19-27 ; Paphiopedilum Sect. Coryopedilum in New Guinea, Part II: Paphiopedilum glanduliferum, Herbert, R., blz.28-29; - A review of the Buccinator- like Mormodes(Orchidaceae) of Mexico; Salazar, G.A. , biz. 38-44; L'Orchidophile, no 111 , 25e annee , avril 1994 - Les Psychopsis, M .Lecoufle, biz. 53-6 1; Orchidees de Madere, Tyyeca,D&B., biz. 62 -66; - Menaces sur une station de Galeandra montana Barbosa Rod rig ues, 1882 a Salvador de Bahia, Pignal/Lechat, biz. 83-86 ; Orquidea (Mex.), 13(1-2), Diciembre 1993 I genero Stelis, Solano, R., biz. 1-113; pidendrum secundum or Epidendrum anceps, Hagsater,E., biz. 153- 159;

The genus Cypripedium in Mexico and Central America,

Cribb/Soto, 205-215;

New combinations in Encyclia and Epfdendrum, Hagsater,E .,

biz. 2 15-219;

The genus Calanthe in Tropical America, CrtbblThomas,

biz. 227-233;

The Orchid Review, Vol 102 no 1197, May/June 11 97 Above the fires. The orchids of the Ibity Massif Madagascar, Hermans, J&C, biz. 125-128; The Angraecoid Orchids V: Rangaeris, Listrostachys, Summerhayesia & Plectrelminthus, I. La Croix, biz, 129-1 32; Two new species of Dendrochilum from Borneo, Wood ,J ., biz. 147- 149; Pest talks - Spider Mites, Seaton,Ph., biz. 157- 159; An effective symbiotic fungu s for germinating the seeds of Serapias vomeracea subsp. laxiflora from Turkey, I. Ozkoc, biz . 16 1-1 62;

V~~r

U gelezen

A.P.O. Orchid Source Book. Jean-Jacques Beguin, 1993, 135 p., / 30,Dit is een boekje waarop ik eigenlijk gewacht had. De instell ing en het steeds effieienter worden van de CITES-regels sneed ons liefhebbers af van de tot die tijd gebruikelijke manler van planten­ verwerving, namelijk wild-pluk. Gelukkig reageerden de kwekers vlot op het zo ontstane gat in de markt en begonnen (botanische) soolien te zaaien. Maar er trad wei een zekere specialisatie op: je kunt niet alles op een bedrijf zaaien en tot verkoopbare plant opkweken. Beguin - een Zwitser - verzamelde nu gegevens over welke planten door welke bedrijven aangeboden worden en stelde zich daarbij scherp op het standpunt aileen die bedrijven en die planten op te nemen, die binnen de regels van CITES verhandeld mog en worden ('artificially propagated'). 76 bedrijven van over de hele wereld werden in een alfabetische lijst opgenomen, waarvan bijvoorbeeld 10 Duitse bedrijven, 5 Engelse en 3 Nederlandse. Ongeveer 3000 verschillende soorten uit 300 geslaehten worden aangeboden. In feite is het boekJe een lange, alphabetisehe lijst van geslachten en soorten met daarachter in codes de bedrijven die de betrokken soort aanbieden. Achter tn het boekje een lijst van de bedrijven met een aantal gegevens over deze bedrijven. Het is een soortgelijke opzet als het Engelse 'Plant Finder', waarvan nu ook een voor Nederland gemaakte versie bestaat (Saral, Hart). Het boekj e is een 'must' voor de kring- of we rkg roepbib li ot ~leken ter raadpleg ing door de leden. Aanbevolen voor organisatoren van excursies! Ik kocht het boekje in de U.S.A. voor S 17.00, maar het zal ook wei in Nederland te krijgen zijn voor een soortgelijke prijs. H. G. Kronenberg

merican Orchid Society Bulletin, Volume 63, no 3, rch 1994 Hardy orchids, Bailes,Chr., biz. 238-250 ; Pretty in pink: Cypripedium acaule, Keenan, Ph. , biz. 250-255; Orchids of Austalia, Webb A&M., biz. 277 -281;

7

Allerlei Cattleya's (5) uit "The Catt/eyas and their relatives", Carl L. Withner vertaling Bert van Zuylen

Catt/eya blc%r

Cattleya bie%r uit Brazilie De stammen van deze soort worden 49-76 cm hoog, ze zijn gegroefd op de gewoonlijke manier en bedekt met een dun vlies. Er zijn twee bladeren van 15 em lengte. De 3-10 geurende bloemen zijn 7,6-10 cm in diameter en zijn variabel van kleur. De vlezige sepalen en petalen lopen van bleekgroen of bleek olijfkleurig naar een koperaehtige bruine kleur, telwijl de bloemen gespikkeld kun­ nen zijn. De lip is karmozijnrood-paarsachtig tot bleek roze, soms afgezet aan de rand met wit, en heeft als enige Cattleya geen zij­ lobben die de zull bedekken. Oat laatste is een dominante karaktertrek van deze soort, en wordt heel sterk doorgegeven aan de nakomelingen, er voor zorgend dat bij hybnden dat aandeel van de ouders redelijk gemakkelijk te ontdekken is. De blootliggende zuil is roze. Mr. Descourtilz vernoemde deze soort naar Iris, de godin van de regenboog. Hij moet werkelijk onder de indruk zijn geweest van de bloemen! (In 1821 cleelde Mr. Deseourtilz deze soort in bij het geslacht Epidendrum, met als soortnaam iridee. Het is dus geen foutje van mr. Withner m.b.t. C. iricolor, vert.). De planten bloeien in september, houden van warmte, water in de groeiperiode en daar­ na een flinke rust. U mag de planten aileen verpotten op het moment dat de nieuwe wortels zichtbaar worden onderaan de starn. Zoals bij andere , tweebladige Cattleya's kunnen de stammen heel dun zijn, zonder voldoende reservevoedsel, zodat het erg belangrijk is deze regel op te volgen. Als er op andere momenten verpot wordt, kunnen de planten zover terugvallen dat ze nog een seizoen of soms nog langer in rust blijven, terwijl het ook kan gebeuren dat ze zover uit­ drogen dat het moellijk of onmogelijk wordt de planten over te hou­ den. Het is eigenlijk onbelangrijk wat de plant aan het doen is, knoppen maken of groeien, het proces van wortels vormen is het belangrijkste en zal ten aile tijden ger-especteerd moeten worden. Deze soort werd geintroduceerd door de heren Loddiges uit Hackney, Engeland in 1838, die haar ontvingen uit het gebied rond Bananal in de provincie Minais Gerais in Brazilie. Ze wel'd aan­ getroffen in grote groepen die boven in hoge bomen langs de rivier groeiden. Ook werden planten gevonden in de bergen van Rio de Janeiro op een hoogte van 60 m., waar ze zowel op rotsen als op bomen groeiden. Zowel Fowlie als Braem beschr-even twee populaties van deze plant terwijl Fowlie later nog een derde ont­ dekte. Planten die aan de kust groeien zijn, in vergelijking met de origineel beschreven planten, diploid. Ook zijn er nog tetraplolde, binnen­ andse ondersoorten die technisch beschreven moeten worden als

8

C. bicolor ssp. minaisgeresensis (Fowlie). De laatstgenoemde planten zijn groter op aile afmetingen dan de diploide soolien van de kust, en de populaties omvatten ook de varieteiten die omschre­ ven vverden als C. grossii of C. bicolor var. grossii. De vormen worden gekarakteriseercl door een breder uitlopencle niervorrnige midden lob vall de lip en meestal een witte strook aan de voorste rand. De clerde populatie is de subspecies brasiliensIs die werclen be­ schreven en afgebeeld door mr. Fowlie. Ze heeft donkerbruine bloemen met een grotere, bredere lip dan de andere soorten en meestal zonder wit erin, al is de lichte strook op de lip ook daadwerkelijk liehter dan de rest van de lip. De sepalen en petalen zijn ietwat gegolfd zoals bij C. elongata. De plallten kunnell een hoogte bel'8lken van 122 em. Deze subspecies groeit op knoestige bomen met een ruwe schors in de vochtige moerassen vlakbij Brasilia, de hoofdstad van Brazilie, op een hoogte van 1110 m. De ras kan best wei velwikkelcl zijn met C. tenuis, een recentelijk beschreven soort, die weer dicht bij C.bicolor en C. elongata staat. De populatie van de subspecies brasiliensis mag niet worden verwarcl met die van C. brasiliensis wat een natuurlijke hybride is van waarschijnlijk C.bicolor ell C.harrisontana. Deze hybride plalltell' worden in Rio Doce gevollden volgens Fowlie, en zijll in cle cu ltuur per abuis C. amethystoglossa "Pinkie" gelloemd. Er zijn verschillende opval lende kleurvormen beschreven ill het bicolor-complex. De zogellaamde alba is appelgroen met een witte lip. Door eell kweker Zijll de planten de laatste dl'ie generaties met zichzelf bestoven en ze blijvell groene bloemen dragen. Vooral gespikkelde klonen of blauwe vormen (coerulea), planten met eell donkerder gekleurde lip, en grotere of minder witte strokell (die er dus eell tricolor van maken I) op de lip zijll beschreven als varieteiten Ze voegell zich mooi ill het spectrum vall variaties die ill deze soort te villdell zijn.

Voor u gelezen Gunter Gerlach en Rainer Schill. Die Gattung Coryanthes Hook. rchidaceae) Eine monographische arbeitung unter besonderer Beruck­ sichtigung der BILitenduftstoffe . Uitg. :Akad. der Wissenschaften und der Litaratur, Malnz. Franz Steiner Verlag Stuttgart 205 pag. Afb. in zwartwit. Prijs OM 78, ­ Oil boek vormt een complete herzienl ng van de systematiek van de badkuiporchideeen die het geslacht Coryanthes vormell. Een aantal nieuwbeschreven so orten IS de afgelopen jaren in het Duitse tijdschrift 'Die Orch iclee ' al voorgesteld. De auteurs heb­ ben de vel7ameling uit Heidelberg als uit­ gangspun genomen voor hun bestudering en hebben onze kennls van het geslacht nu aanzienlijk ul tgebreid door deze beschrijving van 33 soorten . De systematiek is geba­ seerd op een combinatie van morfologische ken ll1erken en een analyse van de afge­ scheiden geurstoffen. De badkuiporchl deeen produceren stoffen die door bijen worden vel7ameld en die een rol spelen in territ oriumverdecll Ing van deze dieren ~ mogelijk in de baits om de Wijfj es te lakken. Opnleuw blijkt de bestuivingsbio­ loqie de criteria te leveren voar de Indeling van cie planten, net zoals dat bij Ophrys het geval is. Oil onderstreept het grote belang van kennis van de besluivingsbialogle voor de orchideeenkunde. Elke soort heet! zljn eigen geurstofcornbinatie en daarmee zijn eigen specifieke bestuivers. Sommige be­ stulvers bevruchten meerdere soort n maar dan zijn deze toch gEiisoleerd door verschil­ lende aanhech tlngsplaatsen voor de polfi­ nien. Het boek besChrijft oak hoe deze niet gernakkelljk te kw eken soorten in Heidel­ berg worden b handeld en is dus voor kwekers van deze Interessante orch ideeen een zeer bruikbaar boek. Heldere teke­ ningen maken determ inatie Vc n soorten goed mogelijl\. Deze eerste uitvoerige monografie van Coryanthes zal zeker een klassieker blijken te zijn.

C. H.G. Kronenberg . Orchideeen en luchtvochtigheid. 5 7 pag. Geill. In zwart­ wit. f 15,- Te bestelien per briefkaart bij de heer H. G. Kronenberg, Hollandseweg 362, 6705 DB te Wageningen. De heer Kronenberg zit bepaald niet slil sinds zjjn pensionering en daarmee bew ijst hij vee I orchideeenllefhebbers grote dien­ sten. Deze nieuwe uitgClve in ringband op A4-formaat handelt over luclltvochtigheid. In artikelen In ons tijclschri ft heeft de auteur al herhaalde malen clLl idelijk gemaakt hoe belangl'ij k deze factor is voor het goecl kwe­ ken van orchideen . Ook in de reeks arti­ kelen van 7jjn hand die we mOll1enteel over de koele kas publiC ren worelt hieraan aan­ dacht besteecL Op deskund ige wiize wordt In dlt nieuwe werkje uitgelegd hoe kasbe­ zitters doo het meten en regelen van de luchtvochtigheid invloed kun nen uitoefenen de teelt. Een goecl inzicht in cle relatie ,::Jssen luchtvochtigheid, temperatuur en licht kan niet aileen groeistoornissen voor­ komen, maar zelfs in cliverse opzichten besparend werken . Wie dit alies zich eens

uitvoerig en bekwaam w il laten uitJeggen moet zich deze uitgave niet laten ontgaan. Uiteraard vraag t het wei enige inspanning van de lezer om inzicht in deze tamelijk ingewikkelde re laties te verwerven. Maar de moeite loont ongetvvijfeld tot In lengte van dagen. In dergelijke kleine brochure-ach tlge uitgaven zullell uitgevers niet snel zijn te interesseren . Daarom is deze uitgave in eigen beheer een lovenswaardig, gaedkoop en goed initiatief. Enkele indexen aan het einde vergemakkelijken het l1azoeken van dingen die men nog eens wII herlezen. vdC

Stuif es in 11 Ondergronds gaan als overlevings­ strategie De onderzoeker Ruardo Calvo volgde de levensgeschiedenls van een 35-tal exern ­ plaren van de orchidee Cyc/opogon cranichoides, van 1986-1 989, in Zuid·­ Rori da, Aile bloemen van een tvvintigtal exemplaren werden 2 Jaar lang met de hand bestoven . Veel planten leken in vol­ gende jaren geleidelijk te verdwljnen , zo'n 20% per jaar. Calvo yond geen aanwij­ zingen dat vruchtzetting In een bepaald jaar enig effect had op groei of voortp lanting in het volgende jaar en zijn conclusle is clan ook cl at de natuurliJke vruchtzetting, die bleek te varieren van 26-62%, een onder­ maatse prestati e Is die veroorzaakt w ordt door een tekort aan bestulvers, Het is echter de vraag of dit ondel7oek daarover wei eeht Lll tsluitsel geeft en of er niet toch beperkingen In vruchtzettlng zijn cloor tekor! aan voe seL Enkele planten bleven 1 of 2 jaal' ondergronds en kwamen daama weer Ie voarschijn . Ook kwamen soms plant en Ie voorschijn die al in Il un (schijnbaar) eerste jaar weelderig grOOlden en bloeiden . Calvo vermoedt dat deze planten ook een aantal jaartjes onderdoken . Planten zouden ondergronds als saprofieten voedsel kun­ nen opnemen uit organisch alval. Kleine planten lijken vaker dlt geelrag te vertonen clan grote. HetzelfcJe versehijnsel is oak be­ kend van de Europese orchidee Ophf1js sphegodes. Ik sluit ecllter nlet ui t dat het ondergronds blijven wei iets te maken heeft met groelbepel'kingen In voorafgaande jaren , ook al ind de auteur geen verband met het al of niet vrucht dragen in het vOOr­ gaande jaar. Ult sluitsel hierover geeft aileen ondel7oek waal'in ook de ondergrondse stofwissellng zou worden gemeten, Hoe dan ook, als in uw tUIll eens een orchidee wegblijft, geef de moed Iliet meteen op, misschien is hij ondergedoken. Bran RN Calvo, Four-year growth and Reproduction of Cyc/opogon cranichoides (Orchidaceae) in South Florida. Amer.JBot. 77 (6).736-741. 7990 NA van der Cingel

Stuif es in 12 Zongevoelige nabootser van strobloemen Het orchideeengesiacht Thelymitra is in Au stralie rijk vertegenwoordigd met 37 soorten. Opvallend zjjn In dit gesl cht de kleurenrijkdom (helderblauw, geel, roze, rood) en de stervormigheicl van cle bloe­ men. De naarn clanken ze san het kapje van het zuiltje dat op een vl'ouwenhoedje

lijkt (thely=vrouw, ll1itra is kapje, vgl mijter), Het lijkt wei alsof ze streven naar terugkeer · in hun evolotie naar veelzijdig symmetrische bloemen . Deze orchideeen blijken ook ge­ voelig voar zonlicht. De soorten die hun bloemen wijd openen,cloen dat meestal ail een als de zon schijnt. Vandaar dat ze zonneorc hideeen worden genoemd, Wat hun bestuiving betreft mlkken ze niet op een strategie. Onder hen 21Jn zelfbestui­ vers, clie niet eens meer de moeite nemen hun bloemen volledig te openen en elaaroll1 de naam zonneorch ideeen nauwelijks waard zijn. Hun stuifmeel is korrelig en niet verp akt In polhnien. Ook zijn er soorten die insekten IIjken te imiteren en naar men zegt bestoven worden door copulerende of vechten de, hun terntorium verdedigenele, insekten. Bewijzen voor cleze geclachte zijn echter nauwelijks voor an cien . De blauwe Thelymitra nucla bootst een soort strooibus ­ meeldraden na. lOals die voorkomen bij bloemen die hun stuifmeel op de .bestuivers strooi n als deze met cle juiste frekwentie zoemgeluiden m aken . Ik schreef d ar eerder' ovel'. Thelyrnitra antennifera is een gele zonneorchidee elie ouk wei 'konijne­ oortjes w orc:/t genoemd', vanwege de op­ gerich te armpjes aan het zuiltje, twee steriele meeldraden, die donker afstekel tegen het geel van de bloom en die ook wei wat op voelhmens IIjken, vandaar anten­ nifera . De SOOft geurt volgens sommigen in het v Id zwak naar the rozen , maar geur­ kliertjes of osrnoforen ZJln niet gevonden NeKtar word! niet geproduceerd. De bloe­ men gaan pas open biJ zonnig weer boven 23 graden C . Bij mehngen bleek dat in 17 clagen maar 10 uur Ie zijn. Bestulvers ziln: - een ge-(mporteerde zweef- vlleg , die ge­ woonlijk voaral op Helichrysumsoorten, dat zljn strob loemen of immortellen, fourageert en elie de haarvormi ~e papillen op het zuiltje bli]kbaar aanziet voor meelclraden en ze probeert zander succes van slulfmeel Ie ontlasten , - een soli taire bij vall het geslacht Lasio­ glossum, die niet zo op gele planten is ge­ specialiseer! , maar desondanks een belangrijke bestlliver lijkt van onze gele orchidee en, - een solitaire wesp van het geslacht Eurys. Vergelijking van al het gevonclen stulfmeel op de stampers met da! van bloell1en uit cle omgeving levert bewijzen voor de gedachte dat Thelymilra antennifera vomal prufiteert van de gelijkenis ll1et andere gele voeclsel­ [)Ian ten De plant is een nabootser van een algemeen bij de bestuivers in Ilet geheLigen aanwezig zo kbeeld van gele bloemen. In overeenstemming met deze hypothese is ook dat maar een deel, zo 'n 3% wordt be­ stoven en ciat er meer stuifmeel wordt weg­ genomen, dan opgebrach t. Niet elke bestuiver laat zich tweemaal beetnemen. Tenslotte blijkt ook dat hoe lager de POPll­ latiedichtheid , clLlS hoe minder b loemen bij elkaar staan, hoe groter de kans op bestlll­ ving. Grotere populaties zijn weinig succes­ vol orndat cle bestulvers snel leren cJeze bloemen te mijden . Bran.· Dafni, A and Calder UM , Pollination by deceit and floral mimeSIS If] Thelymitra antennifera (Orchidaceae). Plant Syst. Evol 158: 11-22. 7987 tVA van der Ongel

9

Interbook Patersstraat 5 5801 AT VENRAY

boekhandel verzendboekhandel tel: 04780 - 12114

Nieuw: Monograph of the genus Gongora, R. Jenny, engels, 136 pag., g4 kleurenfot., zw/w fot., Pha/aenopsis, O. Grubb/M. Wolff, duits, 240 pag., 160 kleurenfot., 20 tek., verschijnt derde kwartaal, Wild Orchids of Schorland. B. AllenlP. Woods, engels, 144 pag., 120 kleurenfot., le k., Native orchids of the eastern carribean, 1. Kenny , engels, 88 pag., kleurenfot., The Catffeya 's and their relatives part 3, C. Withner, engels, 196 pag ., 87 kleurenfot.,

f 220,­ f 124,­ f gO,­ f 21,­ f g2,50

Nog leverbaar: The genllS Cymbidium, Cribb, engels, 256 pag., 143 kleurenfot. , speciale prij s van f 131 ,75 voor f 99,­ Die Orchideen, R. Dressler, duits, 394 pag., 95 kleurenfot. , speciale prijs van f 124,- voor f 99 ,Beide boeke n zolang de voo rraad slrekt. Onze cataloglls tllin- en plantenboeken is verschene n. Deze olllvat ruim 110 titels op orchideeenliteratuul'. In lotaal meer dan 3500 tuin- en planlenboeken . Ollle cataloglls kost f 7,50, u klint hem schriftelijk of telefoni sc h aanvragen, 04780-12114.

Onze openingstijden: maandag van 13-18 uur dinsdag tim donderdag van 8-12.30 en 13.30-18 uur vrijdag van 9-21 uur zaterdag 9-17 uur zondags gesloten andere tijden aileen na telefonische afspraak

@rchis

orchideeenteeit pol van bosstraeten Schoolstraat 16, 1640 Sint-Genesius-Rode tel. 02-358.11.1' 5 (8elgie) Volwassen planten , zaailingen, flessen. Rijke soortenkeuze, hybriden en botanisch. Op aanvraag ontvangt II een prijslijst.

Vrije toegang 's middags Op maandag, woensdag, donderdag, vrijdag en zaterdag

H.P.L. VAN CAMPEN ORCHIDEEENKWEKERIJ EN VERMEERDERING

ORCHtDEEEN WUBBEN Groot assortiment Orchideeen en Tillandia's. Botanische Orchideeen , de meesten uit zaad gekweekt en hybriden. • Oppolmaterialen • Diverse somien meststoffen • Gewasbeschermingsmiddelen in kleinverpakking

Prijslijst schrifte/ijk aanvragen

Openingstijden : maandag tim zaterdag van 9.00 u tot 12.30 u en van 13.30 u tot 18.00 u

Tolakkerweg 162 3739 JT Hollandsche Rading Telefoon 02157 - 1222 - Fax: 02157 - 2103

ORCHIDEEENKWEKERIJ

SCHALK--Regelmatig nieuwe import botanische soorten

Mastlanddreef II, 4841 KJ Prinsebeek Tel. 076-414023 (Aan de weg Rotterdam-Antwerpen , afslag Prinsebeek Breda-Noord)

Oosterterpweg 36 1771 SK, Wieringerwerf Tel. 02273-376 NL

Geopend aileen zaterdags tot 4 uur, of na telefonische afspraak. Wij versturen geen prijscourant.

IA ~' ~

Vocht in de kaslucht door H. G. Kronenberg

Na een serie van 7 artikelen over de lu chtvochtlgheid in de kas en de reacties van planten op deze luchtvochtigheid leek het onder­ werp uitputtend genoeg behandeld te zijn. Maar dat blijkt niet het geval. De artikelen hebben mensen aan het denken gezet en men bezint zich op maatregelen. Daarom in dit artikel nogmaals een uiteenzetting over de gewenste luchtvochtigheid, het verlies van vocht uit een kas, het bewust verlagen van de luchtvochtigheid en het aanvullen van de luchtvochtigheid. In een tweed e artikel zal nader ingegaan worden op de kaskoeling.

Gewenste luchtvochtigheden in de kas Uitgangspunt bij elke gedachtegang over luchtvochtigheid in een kas moet zijn dat mchideeen - althans de door ons gekweekte ­ een vrij hoge luchtvochtigheid (bijvoorbeeld van de kasluch t) verlangen. Waarbij meteen aangetekend wordt dat de behoefte aan hoge luchtvochtigheden zeer verschillend neer liggen voor de verschillende soorten. Bovendien is de behoefte verschillend voor een zelfde pla nt, gekweekt in een pot of tegen een plankje. Ook het feit of de planten in staat zijn de lOgenaamde nachtassi ­ milatie toe te passen is van belang. Een luchtvochtigheid kan te hoog of te laag zijn vom goede ntengroei. Hoe hoog de luchtvochtigheid in de kas mag zijn, nangt af van het dagelijkse temperatuursritme dat optreedt (aan­ gehouden wmdt) en de luchtverplaatsing (Iuchtbeweging in de kas). Nachlluchtvochtigheden van 95-100% kunnen gewenst zijn, omdat bekend is dat orchideeen bij zulke luchtvochtigheden vocht uit de atmosfeer kunnen opnemen. Maar dergelijke luchtvochtigheden verhogen in sterke mate de kans op schimmel aantastingen . En hierbiJ moet dan niet gedacht worden aan de luchtvochtigheid zoals afgelezen op een (al dan niet betrouwbare) luchtvoch tig ­ heidsmeter, maar aan de luchtvochti glleid bij de huidmondjes aan de onderkant van de bladeren. Ais deze huidmondjes open staan, lozen ze waterdamp die tesamen met de waterdamp in de kaslucrlt tot een plaatselijk veel hogere luchtvochtig heid kan leiden , tenzij een luchtstroom langs de planten zorg draagt voor de verplaatsing, (= afvoer), van uit het huidmondje komende wat8l'damp. Een goede luchtbeweging in de kas vomkomt plaatselijke (te) hoge luchtvochtig heden en maakt teelt bij hoge kasluchtvochtig heid daard oor mogel ijk. Een duidelijke relatie dus tu ssen hoge lucht­ vochtigheid en luchtbeweging in de kas . Ook het dag-nacht temperatuursverloop heeft een belangrijke invloed . Wordt overdag een hoge luchtvochtigheid aangehouden en daalt de temperatuur 's nachts, dan zal 's nachts de luchtvochtig­ id hoger, wellicht te hoog worden. . ,oge luchtvochtigheden overdag , die op zichzelf gewenst zijn, kunnen slechts dan aangehouden worden als: 1. De nac httemperatuur niet zo veel lager ligt dan de dag­ temperatuur; 2. De luchtvochtigheid op het moment dat de temperatuur gaat dalen op hetzelfde niveau gehol1den kan worden (= afvoer van vocht). Hoe hoog de luchtvochtigheid in een kas kan zijn, hangt af van de vochtafvoer en vochtaanvoer. Ongewilde vochtafvoer vindt plaats door vochtlek naar buiten en dam condensatie tegen de kasruiten. Geen enkele kas is (volledig) dampdicht. Hoeveel vochtlek op deze manier plaatsvindt is afhankelijk van de dichtheid van de kas, het verschil in temperatuur en luchtvochtigheid in de kas en buiten en de luchtverplaatsing binnen en buiten (wind). Een goed dichte kas heeft altijd wei een eenmaal per uur verversing van de hele kaslucht. Bijna windstil weer met Z -W wind leidt tot mindel' vochtlek dan weer met een krachtige, droge oostenwind . Vochtafvoer kan ook plaatsvinden tegen de kasruiten als deze (veel) oeler zijn dan de kastemperatuur. Er treedt dan condensatie legen . Des te meer condensatie, des te meer vochtonttrekking aan de Kaslucht. Dubbel glas, waarbij de binnenruit een wat hogere tempe­ ratuur heeft dan de buitenruit maakt een hogere luchtvochtigheid in de kas mogelijk.

Atvoer van vochtige kaslucht als teeltmaatregel Naast de hierboven genoemde vo chtverliezen waar een plantenteler niets aan kan veranderoen, kan hij bewust streven naar afvoer van vochtige kaslucht (door luchten). Lu€ hten met luchtramen boven in de kas zorgt voor vervanging met koele (en daarom weinig vochtbevattende) buitenlucht van de warme en (wellicht) vochtige kaslucht. Luchten heeft daarom altijd twee kanten: verlaging van de kastemperatuur; - verJaging van de luchtvochtigheid . Het eerste aspect is vooral overdag van belang, het tweecle vomal

's nachts. Wordt er overdag naar gestreefd een hoge lucht­

vochtigheid te handhaven , dan zal 's nachts vocht afgevoerd

moeten worden. Ll1chten met luchtramen is dan vaak weinig effec­

tief, omdat dit systeem aileen goed werkt bij voldoende wind.

Bij weinig , vooral zuid-westen wind , zal er weinig afvoer plaats­

vinden .

Luchten via een schoorsteensysteem wordt weinig toegepast:

buitenlucht onder het tabl et inlaten en liefst via (g lazen) schoor­

steentjes weer uitlaten werkt veel beter dan aileen luchtl'8men

bovenin de kas (warme lucht stijgt altijd op!).

Kunstmatige ventilatie via uitzuigventilatoren w erkt nog beter, maar

vraagt extra investeringen en stroom. Regeling van draaitiJden via

een hygrostaat of th ermostaat beperkt dit aantal draaiuren bij hand ­

having van het gewenste effect.

Wil men wei vochtafvoer zonder (te veel) verJaging van de kas­

temperatuur, dan wordt wei 'droog gestookt ': stoken met open

luchtramen of draaiende uitzuigventllatoren.

Aanvulling van vocht in de kaslucht als teeltmaatregel Is het 20 mogeJijk overtollig vocht kwijt te I'aken, dan moet er zeker aandacht besteed worden aan de mogelijkheden van aanvoer van vocht. Een kas waarin een hoge luchtvochtigheid gehandhaafd wordt, verliest altijd vocht dat aangevuld moet worden, wil men de luchtvochtig heid op het uitgangsniveau Ilandhaven of, als dit uit­ gangsniveau te laag was, de luchtvochtigheid opvoeren. Er staan een aantal system en ter beschikking om de luchtvochtig­ heid op te voeren, waarbij wei op een paar belangrijke kanten van dit opvoerell gewezen moet worden . Verloopt Ilet voch tverlies vrij langzaam, dan voldoen aanvullings­ systemen die wij langzaam w erken goed, maar verloopt het vochtverlies in de kas snel: luchten bij zonnig, warm weer en droge oosten winden, dan moet het aanvoersysteem snel vocht kunnen leveren. De verdamping uit watergeefbakken, van natte vloeren, enz. verloopt vrij traag, omdat het verdampend oppervlak relatlef klein is. Verdamping w ordt namelijk bepaald door het natte oppervlak , het vochttekort in de lucht (dampspanningstekort) en de luchver­ plaatsing. In een kas kan gebroesd worden. Naast het broezen van de vloer ook de planten te broezen vergroot het verdampend oppervlak sterk en daarmee de verdamping. Oat bij het broezen van planten opgepast moet worden dat bladoksels niet nog 's avonds nat zijn spreekt vanzelf. De ervaren teler zal op sterk drogende dagen veel royaler planten en hun omgeving nat maken dan op minder dmgende dagen . In het laatste geval broest hiJ aileen de paden of de paden en de tabletten tu ssen de planten. Veelvuldig broezen kan de luchtvochtigheid behoorlijk omhoog brengen . De frequ entie van broezen moet dan wei zo hoog liggen dat gedurende de periode dat de kasvloer opdroogt, deze steeds weer nat gemaakt moet worclen. Planten word en aileen's morgens nat gemaakt. De laatste keer natmaken 's middags valt samen met de verwachting dat de kastemperatu ur zal gaan dalen en de vloer nog net zal opdrogen. Veelal wordt gesteld dat een kas een vloer en muren van poreuze baksteen moet hebben en dat die vooral goed nat gemaakt moeten worden. dit lOU leiden tot een betere lucht­ vochtigheid . Hoeveel vocht er verdampt wordt uit bijv. poreuze baksteen vl/ordt echter niet aileen bepaald door oppervlak, dampspanni ngstekort en luchtbeweging, maar ook door de krachten die het vocht in de bakste en vasthouden (ad haesie­ krachten). Ais deze groot zijn, zoals in nauwe kanalen, dan zal de verdamping tegenvallen . En wat wellicht erger is, de vochtlevet'ing zal niet beperk t blijven tot de gewenste dag peri ode, maar ook 11

's nachts (ongewenst) doorgaan. Ais men daaren tegen oppervlak­

ken, die geen wa ter op nemen, vochtig maakt, zullen deze opper­

vlakken snel droog worden en de luchtvochtigheid verhogen.

wanneer het gewenst is, d. i. kort na de bevochtiging .

Betonnen vloertegels, of zelfs geglazuul-de tegels en grof grind zijn

daarom verkieslijker dan zachte baksteen als vloerbedekking .

Een tw eede manier van luchtbevoch ti ging is het Inbrengen van

voch ti ge luch!.

De in de tlandel zljnde luchtbevochti gers vom w oonkamers werken

met een luchtstrool1l die langs een nat oppervlak geblazen word!.

Deze apparaten hebben een te lage capaciteit vom zelfs het

kleinste kasje: hoogstens kunnen ze extreel1l lage luch tvochtig ­

heden enigszins voorkomen Omdat het vocht in dampvorm

aangevoerd wordt, zullen p lanten nooit (ongewenst) nat worden.

De meest efficien te manier van luchtbevochtiging is het in de

kaslucht brengen van vooral kleine waterdrup pels; hoe kleiner de

drup pels, des te beter verdampen ze, des Ie sneller heeft de in­

breng effect op de luchtvochtigheid.

Twee t echnieken worden toegepast om kleine waterdruppels te

maken:

wa ter persen door een klein gaatje; - w ater kapot slaan door een m iddelpuntvlieden d e (centrlfugaJe) kracht en dit Ifvater verspreiden door een luchtstr-oom. Seide systel1len hebben als bezwaar d at een eventuele zout­ belasti ng van het g eb ruikte water niet in het apparaat achtel'blijft , zoals dit w ei bij verdamping het geval is. Ze vrag en elus sctloon w ater. Kleine druppels makell door kleine gaatjes vraag t om extra schoon w ater (omdat anders de gaatJes verstoppen) en hoge druk, een druk d ie hoger is dan de wa terleiding druk . De meeste systemen

Van de Adviescommissie In de vergadering van het bestuur van de NOV met de kring ­ besturen d d 26 maart 1994, stelde het bestuur een adviescomm is­ sie in, die op korte termijn advlezen moest uit rengen over een aantal problem en waarvoo r de NOV zich gep laatst zag . Allereerst was er het probleem da! een groot aantal bestuurleden w enste terug te treden. De adviescom rni ssie kwam - op bestuur­ lijke grond en - tot het standpunt, dat het d e voorkeur verdiende om een klein bestuur te hebben - d e voorzitter en vier leden - en in ruime mate gebruik te maken van commissies voor deeltaken van het bestuur. Zo moest de adviescom missie zich - in haar visie ­ vooral verdiepen in de m eest gewenste structuur van de ver­ eniging. Nadat het standpunt van de adviescommissie in de jaarvergadering over genomen was, heeft de commissie gezocllt naar goede kan­ didaten voor de nu twee vacatures in het bestuur. Ze vond de heren de Graaf en Hansma bereid het bestuur van vij f compleet te maken, met dien verstande dat J .G. de Graaf uit Vijfh uizen bereid is voorzitter van de NOV te word en en Mr. J.G. Hansma uit Boekelo w il toetreden als lid van het bestulll·. Ais na deze mogeliJke benoemingen op 8 oktober in d e voortge­ zette algemene ledenvergadering het bestuur w eer compleet is, zal zeker een tweede probleem aile aandacht vrag en, namelijk de meest gewenste structuur van de verenig ing. Hierover heeft de com missie duidelijke gedac hten, die - na orien­ terende gesprekken met de verteg enwoordigers van d e kringen en werkgroepen - als advies aan het bestuur aangeboden zullen w orden in het tw eede gedeelte van de algemene ledenvergadering. De gedachten gaan hierbij uit naar een federatie - Federatie Orchideeenverenigingen Nederland ( FON ) waarvan de ongeveer 20 kri ngen en werkgroepen lid kunnen worden. De consequenties van deze grote verandering p robeert d e com­ missie op dit moment zo goed mogelijk in kaart te brengen en in het op de vergadering uit te brengen advies te bespreken. Voor de commissie, H.G. Kronenberg

12

werken daarom met te grote gaatjes en te lage druk: ze geven

ciaardoor vrij grate druppels. Het resultaat is dat de drup pels in de

tijd dat ze in de atm os feer zijn niet verdampen en dat d e opper­

vlakten waarop ze vallen Ilat w orden. Advies: pas d egelijke

system en toe onder de tabletten en zorg dat de kasvloer het

overtollige water kan afvoeren.

Door' een - liefst door een mantel gerichte - luc htstroom langs een

neveldop Ie sturen , \Norden de (misschien wa t gl"Ote) waterdruppels

verspreid en de vmdamping gestimu leerd.

Bij voldoende hoge kassen (= voldoende afstand tussen apparaat

en planten = voldoende tiJd om de wat grote d rup pels Ie laten

verdampen) func tioneren deze apparaten goed.

Apparaten die met centrifugaalkracht werken hebben veelal een

hogere capaciteit. Ze vragen omdat ze geen vers toppingsgevaar

van kleine gaatjes kennen iets minder schoon water dan de kleine

gaatjes apparaten. Een bezwaar is wei dat ze vrij duur zijn oor de

krach tige moter en ventilator die vemist zijn. Een goed werkend

centrifugaal vern evelaar maakl zulke kleine druppels, ciat deze Ila

uit het apparaat geslingerd te zijn, door hun afmeting zo lang blljven

zweven , dal ze al verdampt ziJIl voordat ze de plan ten kunn en be­

reiken , Vooral bij nog niet te hoge luchtvochtlglleden zal ellt het

geval zijn. Bij hoge I u c htvocll t l ~h ed en verloopt d e verdam ping tl'a­

ger en kunnen de planten wei nat w OI·den . Door een goede afs tel­

ling van de hygrostaat elie zulke apparaten belloort te sturen is dit

te voorkomen.

Ook v~ ~r luchtbevochtiging geldt de algemene, economische

regel aile waar is naar zijn geld . Broezen vraagl een hoge inzet va r,

ma nkracht, m aar is de goedkoopste meth ode.

Neveldoppen, zekel' Illet een luclltstroom erlangs, is al veel duur­

der. terwijl de centrifugaal apparaten de duurste. maar 00 de

beste oplossing zijn.

Uitnodiging voortgezette jaarvergadering zaterdag 8 oktober 1994 Geachte leden, Het bestuur nodigt u uit tot het bijwonen van de voortgezett e jaar­ verg aciering, w elke zal worden gehoudell op zaterd ag 8 oktobel' 1994. ( cie jaarvel'gad ering van 23 april j.l. werd geschorst). De vergad ering zal plaats vinden in het g ebouw " De Magneet" Julianalaan 43 te Bilthoven.

Aanvang: 10 .30 uur De agenda voor deze vergadering is als voigt: 1. Heropening van de geschorste vergaderi ng 2 . Financieel verslag over het jaar 1993 3. Verslag van de kascommissie, Acco untan tsverslag en decharge van d e penning mees ter Machtiging tot het voeren van een financieel beleid voor de penningmeester voor 1994 4. Benoeming kascontrolecommissle voor 1994 5. Bestuurverki ezing: Aftred end zij n E. Meewi ssen , J.F.B. Gieskes (tussen tijds afgetred en) , H.M. Jordens-Schlamilch, T. Mulder- Roelfsema,

W Prins , J. Wetsteyn ,

A. T. Hovens.

Aileen de heer Hovens is herkiesbaar.

Candidaten voor het bestuur zijn:

J.G. d e Graaf (voorzitter) en Mr. E.J . Hansma, lid . Bovendien stelt de heer E. van Holthe zich beschikbaar voor een bestuursfunctie 6 . Installatie van de nieuwe bestuursleden. 7 . Toekom stplannen . ( H.G. Kronenberg en J.G . de Graaf) 8. Rondvraag. 9 . Sluiting.

De eerste orchidee: het watergeven H. G Kronenberg

.

In hel septambernummer 1993 van het American Orchid Socie y Bulletin (p. 909) schreef SR Batchelor een bijzonder lezenswaardlge 1Iiteenzetting - s eciaal v~~ r beginners bedoeld - over eenvoudige fouten, die gemaa t worden bij het ver­ zorgen van orchideeen. Ik heb in het hier­ onder volgende het gedeelte over watergeven - vriJ .rertaald- overgenomen . Om een oud gezegde nog eens te herhalen: clegene die orchideeen weet water te geven . kan deze planten kweken. In het algem9€n geld! dat als planten niet goed groeien dit in prillcipe drie oorzaken kan hebben: de plant is genetisch - dwz erfelijk bepaald- goon goede groeier. Dit komI zowel voor bij planten uit de natuur, die zich niet aan kunnen passen aan de teelt, al bll zaailingen die niet scherp genoeg geselecteerd zijn voor groei in kassen. - de plant krijg l de verkeerde verzorging . Oil kan van alles inhouden verkeerde temperatuur, onJuiste hoeveelheld licht, te lage luchtvochtigheden, enz. maar veelal zal het een verkeerde watergift betreffen. - de plant kan ziek ziJn. Allerlei ziekten en plagen kunnen voorkomen: schimmelzieKien (weinig voorkomen d), VIrUS (wordt vooral ln Amel-ika gevreesd), luizen (vallen makkelijk op en zijn goed te bestrijden), spint en mijt (vallen mlnder makkelijk op , rnaar zlJn wei te bestrijden), slakken (' s avonds zoeken). Van deze drie genoemde oorzaken van slechte groei zal vooral de tweede de meeste problemen geven, omdat orchi ­ deeen een ander systeem van watergeven verlangen dan "gewone" planten. Heel kort geformuJeerd : geef pas weer water als het oppotmengsel er droog uitziet en de pot bij tillen IIcht aanvoelt. ch blijkt dlt een moeilijk toe te passen richtlijn te zij n. Zowel te veel watergeven, als te spaarzaam watergeven komen (veel) voor , dit ten n;;Jdele van de goede groei van de planten.

Te vee I watergeven. Vergeleken me andere planten die in grond staan , JijK! liet of orchideeen die in een of ander oppotmengsel geweekt worden, na een watergift snel weer water nodig heb­ ben, omdat het oppervlak van de pot er soms al na enige uren droog uit kan zien. Daarom gaan beginners vaak te snel weer water geven. Bij te veel watergeven krijgt het mengsel in de potten geen kans om voldoende uit te drogen. De grotere holten in het mengsel blijven gevuld met water In plaats van met lucht. Zonder voldoende lucht (=zuurston kunnen de wortels niet goed hun werk doen. Als deze toestand te lang duurt, gaan de wortels zelfs dood (en n er dan bruin uit, in plaats van wit). ,'lJU zijn de planten niet meer in staat vol­ doende water op te nemen en vertonen vervvel kin gsverschijnselen.

De stengelknollen die gezwollen waren en een glad oppervlak hadden, krijgen cliepe groeven . Leerachtlge bladeren krullen enigszins en krijgen zwarte plekken en dode bladpunten. Jonge bladeren ontwikkelen zicl, niet goed en blijven va;;Jk opgevouwen . OLidere bladeren worden geel en vallen vervroegd at. De niet zo ervaren kweker zal het bovenstaande aan ziJn planten waar­ nemen en komt dan tot de conclusie dat de planten gebrek a;;Jn water hebben (wat in feite een juiste conclusle is) en dat er vaker en ruimer water gegeven moet wmden (wat een absoluut onJuiste conclusie is). Ze gaan meer water geven en de planten hollen achterui t. Ze word en nu gevoellg \loor bodemschimmels (Pythium, Phytophthora). De planten worden nu zwart, het eerst aan cle basis van cle stengelknollen. De plant sterft onherroepelijk. Kom je echter (op tijd) tot de Ouiste) conclusie, dat je te veel water gegeven hebt, dan zullen de wortels van de plant wei dood zijn en het oppotrnengsel is verteerd. Verpot dan onmiddelliJk. Snij aile dode wortels weg. Pot weer op in een wat grover oppotm engsel en, omdat de plant geen wortels meer ileeft , zal deze na het oppott en een steun nodig hebben Geef voorzichtig water. Plaats de plant in een gesloten plastic zak dan Lal deze nlet uit­ drogen . Lucht de zak zo nu en dan en pas als de plant tekenen van hers tel vertoont (als die dat enrnlnste nog doet) lucht de plastic zak dan (blijven d) \loorzjchtig wat. I_ater kan de zak vervvijder d worden Vertoont de plant zwart rat , bestrijdt dit dan.

Te weinig water geven. Een enkele, beginnende, liefhebber geeft zijn planten Ie weinlg water. Ze zetten Jlun planten op een zonnige plaats en doen er niets aan tot in het weekend, als ze tijd hebben voor hun hobby. Toch zou de plant er wellicht baat bij gehad hebben om tussen­ door eens water te krijgen. Ook kan het zijn, dat een liefhebber zo gewaarschuwcl is om niet te veel water te geven , dat hij daarom zijn planten wat broest in plaats van een ruime watergift te geven als de plant droog is. Nu zijn de symptomen, rn erkwaardig genoeg, vrijwel dezelfde als bij teveel water geven of bij het verlies van wortels: de plant verwelkt. Miltonia 's kunnen harmonicablad krijgen (iets wat er bij een daarop volgen de, voldoende watergift niet meer uit graeit). Ail een, de planten krijgen minder snel dooie bladpunten. Wat te doen: Overtuig je eerst dat de waargenornen symptomen werkelijk veroorzaakt worden door een te spaarzame watergift. Kijk naar de wortel s (in dit geval helpt het erg als je een opppotmengsel gebruikt hebt met een zekere samenhang) . Je kunt dan door het rondkn ijpen van de plasti c pot de wortelkluit los maken van de pot en de wortels bekijken). Al s de plant gezonde, witte wortels heeft ga dan ruimer en vaker water geven. Gaf je tot nu toe een keer per week water, doe Ilet dan twee keer

(maar denk er vooral aan dat planten

's winters veel minder water nod ig hebben

dan's zomers) Als je water geeft, geel clan

w im water en controleer na de watergift of

de plant dan "zwaar" aanvoel!. zo nie!.

ilerhaal de watergift. Dopen van droge

planten maakt de potkluit zeker goed nat.

Kijk of de plant gunstig reageert. De ver ­

droglngsverschijnselen behoren geleidelijk

mindel' te worden: de bladeren zien er

gezonder uit, zijn dieper groen van kleur, de

stengelknollen worden weel- glad en

glanzend. Helpt het ruimer water geven

onvoldoende en blijft de plant er verdroogd

lIitzien, dan kan ook de le lage lucll t­

vochtigheid de schuldige zijn. Vooral bij

kamercultuur komt dit regelmatig voor,

want als algemene regel geldt, dal fouten

gemaakt met een te lage luch vochtig heid

nlet hersteld kunnen worden door een

ruime vvatergift.

Verhoog de luchtvochtigheicl plaats de

plant boven een met ,;vater gevllide schotel.

Pas een Juchtbevochtiger toe. Broes de

planten regelmatig, er voor zorgend dat el­

's avonds geel1 water meer In de Gonge)

scheuten staat.

T enslotte een algemene richtlijn om boven­

beschreven problemen zoveel mogelijk te

voorkomen:

Pas biJ het verpotten de potgrootte en/of de

hoeveelheid oppotmaterlaal in de pot aan

aan de hoeveelheid wortels en niet aan de

onwang van de plant. Zo is de hoeveelheid

oppotmengesel en de beschlkbare hoeveel­

heici water in de pot In evenred igheid met

de verwachte waterapname en kan en dit

geldt dan vooral voor een (kleine) collectie ­ het watergeven uniform gebeuren, omdat

aile potten in ongeveer dezelfde tijd vveer

water nodig hebben. Kies t men echter de

po grootte (hoeveelheid oppotmateriaal)

afgestemd op de plantgrootte - ongeacht

de hoeveeilleid wortels • dan ontstaan bij

een gelijke watergift aan een aantal planten

zowel te natte planten (=met weinlg

wortels), als te druge planten (=met te veel

wortels). Watergeven aan orchideeen is een

kunst. Goede resultaten met deze teelt

worclen slechts verkregen als men de kunst

van watergeven onder de knie heelt.

Het is jammer dat dit slechts een beperkte

groep liefhebbers (goed) gellikt en dat veel­

al pas na een (sorns) erg lange aanloop­

periode.

13

.. ­

I

_

• II

•

1686 PJ Zwaagdjjk-West 420 Telefoon: 02297-1270 Wegens inkrimping bedrijf mogen vele orchideeenplanten met belangrijke korting

(f\\ .

WJ~lli£~rfP"r..2itD

rrif!J!!!!f!J9 ~

Aanbieding •

Brassavola nodosa (met een jaar bloeibaar)

•

Haraella odorato (bloeibaar)

*

Laelia dayana (met een jaar bloeibaar)

Deze 3 planten samen voor / 50,­

vanuit ooze kassen naar de uwe. Geopend dinsdag tim zaterdag geen prijslijst U rijdt de afslag Hoorn-Noord-Zwaag dijk-West.

KWEKE,RIJ

LAMMERT KONING

exotisch goed

Orchideeen-centrum

"De Wilg" Bermweg 16 b, 2911 CA Nieuwerkerk aid IJssel Telefoon 01803-14568

Frieschestraatweg 137 A 9718 NE groningen tel. 050-125793 Ais u Groningen binnen komt voigt u de borden Martinihal-Bedum­ Zuidhorn, na ± 3 km neemt u de afslag Kostverloren . Zodra u over de spoorweg komt , ziet u ons links .

NU VOLOP NI,EUWE IM PORT

ORCHIDEEEN-KWEKERIJ IMPORT- EXPORT

Jac. C. van Beem

* ~L"ri.cuLtura""

op aanvraag zenden wij graag onze orchideeen-catalogus naar beroepskwekers·

Vraag vrijblijvend onze prijs/ijst aan van diverse Potmateria/en van o.a. Osmunda Cocosbrokjes (chips) Sphagnum Redwood Seedling mix Dicksonia Mexifern Peters meststoffen Zaai- en verspeenbodems Keiki pasta en ve/e andere materia/en, welke vrijwe/ a/tijd uit voorraad /everbaar z/jn.

Postbus 17 Cruquiusweg 9 - 2100 AA Heemstede Tel. (023) 29 00 88 - Telex: 41754 flori nl Fax: (023) 28 50 22

Molenweg 59, 1436 BP Aalsmeerderbrug ,

Telefoon 020-6534315, fax 020-6435317

Vertegenwoordiger voor Nederland voor Michel Vacherot

Het adres voor: Cattleya Cymbidium Paphiopedilum Melati-planten Dendrobium Doritu s-alba Zygopetalum Vanilla planifolia div . meristeem Phalaenopsis

Oncidium Angraecum Epidendrum

Ook kunt u in onze boetiek voor al uw bloem-bru ids en rouwwerk terecht. zondags ges/oten

T E KOOP gevraagd bota ni sche orchideeen. Liefst he Ie collecties vooronze doorlopende tentoonstelling.

Handelskwekerij

Fa. Th. D. Maarssen en Zn.

Oosterringweg 34, 3815 PS Luttelgeest bij EmmeJoorci, tel: 05273-2875 b.g .g. 05618- J414

etens

aardigheden

aradijsvogelorchidee In Irian Jaya, het vroegere Nieuw-Guinea komt een paradijsvogel voor die op 'slimme ' wijze gebruik maakt van een orchidee. Reed s in 1878 werd het verhaal van deze relatie bescllreven door Reichenbach in de "Gal'deners' Chronicle". Beccari, een Italiaans ontdekkingsreiziger zag hoe Amblyornis inornata, een paradijsvogel van de berg Arfa' , een nest bouvvt met de sten ­ gelvorm ige pseudobulben van oendrobium amb/yomidis. De stengels zijn ongeveer een halve meter lang en vrij buigzaam . Ingebouwd In het kegelvormige grondnest blijven ze leven en behouden hun smalle rechte bladeren. Het nest blijft daardoor lang in goede conditie, want de planten rotten niet weg en schimmelen niet, zoals niet levend plantenmateriaal onder de daar heersende omstandigheden zeker zou en , De vogel houdt het met mos bedekte itje voor de 'hut' vrij van gras, stenen en andere zaken , Op het groene bosje drapeert de vogel kleurige bloemen (bv, Gardenia's) en vruchten. Ook fel gekleurde paddestoelen en bontgekleurde insekten worden als versiering gebruikt. Ais hun kleuren velvagen worden de voorwerpen naar de achterkant van het nest verplaatst. De Papoea's noemen de vogel 'tuinman' of ook wei 'meestervogel', het laatste van ­ wege het vermogen de geluiden van andere vogels te kunnen imiteren , Beccari voegde aan zijn door ReiChenbach aangehaalde relaas in nogal anthropomorfe termen toe: " De passie voor bloemen en tuinen is een teken van goede smaak en verfijning, hoewel het dier een orchi­ deeenkweker schijnt te zijn geworden uit nuttigheidsoverweg ingen, Het is wellicht niet verbazend om te vernemen dat de Papoea's er goed voor zorgen deze nesten f optrekjes niet te verstoren, zelfs als ze n in de weg staan". Bran.' W Rittershausen (Ed.) '100 years of Orchids'

gerekte lip en bladeren die a's om te omarmen om zich heen grepen, symbolen van zinnelijke extasen van zwoele pracht. Daar dan weer vermoeid afhangende trossen vol zoete melancholie, als be­ toverde pre-rafaelitische vrouwen. Hier een vlinder met jubelende kleuren een angstwekkend insekt tussen beschermende of dreigende kleppen - een verschrikt sprookjesgezicht met vleer­ muisoren en een Japanse bloemenregen, tere schermen aan meterslange trossen, in sierlijke bogen zwevend en wegzinkend. En sterke, en zachte dromerige en ont­ ketende kleurmelodieen oms pelen deze vormenrijkdom. Tussen sneeuwwitte bladeren een bloedig rode lip. Toonladders van het matste lila tot het diepste violet, van het schitterendste dottergeel tot het rustigste fluweelbruin, van ademteer riet­ groen tot gloeiend paars. Om de Cypripediums en Laelio-Cattleya's groeperen zich, als een hofhoudlng van vorstinnen, de kleinere adellijke geslachten met gestippelde en gestreepte, teer omzoomde en licht gefranjerde, als door ruisende ulteinden er oml1een fladderende kleren. Stevig uit de kluiten gewassen slangendanseressen, bij wier uitgelezen toiletten van de vochtige oerwoudbodem de bomen van Indie en Japan met de Londense liberty-huizen wedijverden, En kleine onschuldige meiskes, die zich voor de heilige communie hebben getooid. Een tovertLiin .... " De auteur die deze tekst uit een veelgelezen blad aanhaalt voegt er ietwat sarcastisch aan toe: "Oat is een stuk (!) natuurbeleving van onvervalste anthropomorfie {n .b, letterlijk staat er altemenselijkheid (vert.)}. Voor die persoon blijven er geen raadsels over ..... Waar moet dan nog de aandacht vandaan komen om na te denken en te onderzoeken?" Bran: Or, L. oie/s, Die NatuuT IV, Die Orchideen. 1905 (vdC)

(vdC)

Tentoonstellingsverslag anna 1904 In een boekje uit 1905 vond ik een verslag van een orchideeententoonstelling in Berlijn in 1904: "Het was een tovertuin, Rondom drongen fantastische bouwsels tussen palmen- en cactusbladeren naar voren. Vanuit vreemd verbonden stengels deden zij hun best en wrongen zich naar buiten, rezen op in welige, krankzinnig verheven overvloed uit dunne tere stengels. Nu eens grote stevige bloemen als uit was gevormd, groteske verdichtsels van de pische zon met schoenvormige helm, die ,h wellustig opende, met ritmisch ge­ vlochten bladeren met matte glans - en hier slanke, begerig omhooggeschoten bizar­ heden van de natuur, met smachtend uit­

Klimmers Zoals bekend leven bepaalde orchideeen saprophytisch, dwz. ze hebben geen bladgroen en kunnen niet assimileren en daaarmee hun eigen bouwstoffen maken, Ze zijn geheel afhankelijk geworden van de schimmels waarmee ze in symbiose leven en die hen van stoffen voorzien . Bekend bij ons zijn oa vogelnestorchis, koraalwortel en spookorchis, Maar wist u dat op Java soorten van het geslacht Galeola als liaan­ achtige planten van 30 meter of langer saprophytisch leven? Ze klimmen omhoog met hun luchtwortels en stijgen met hun potlooddunne stengels omhoog naar de boomtoppen, niet om daar het licht te zoeken dat ze op de bosbodem missen, maar omn hun rijk vertakte bloemtrossen te ontplooien, Ze nemen uit de schimmels

hele dradenklompjes op in hun cellen en die worden daarin verteerd in stappen , onder meer met behulp van nog een tweede soort houtafbrekende schimmel die de wanden van die zwamdraden binnendringen en met hun enzymen houtstof of lignine afbreken. De cellulose van de wanden van de gast­ heel' -schimmel wordt ook afgebroken tot enkelvoudige suikers alvorens de schimmel in de verteringslaag is binnengedrongen, Het kweken van zulke planten Zou gevaar kunnen opleveren voor het hout van een kas, (vdC)

De beste meststof Een oude Engelsman heeft eens tegen mij gezegd: 'The best dung for orchids is clay .. , old clay of the oldest plantpots, knock them with a hammer', De beste meststof is de klei van oude bloempotten, stuk te slaan tot poedel', Ondergetekende 11eeft de proef op (Ie som genom en en de resu ltaten waren verbluffend, Van de tien planten van ongeveer drie jaar oud, waren er vier die een spat maakten, en de overige maakten enorm uit de klulten gewassen bulben, V~~r mij een bewijs dat ik ze had over­ bemest. Ik vraag me nu af of dit een goede meststof kan zijn, Goedkoop en milieuvriendelijk, Daarom vraag ik aan meeieleden om dit ook eens te proberen, Zelf vind ik bemesting wei heel belangrijk. Wormenmest was voor mij een enorme teleurstelling ,

Joll Keijzer Kennemerstraatweg 566 1851 NJ Hedoo 072-334276

Beeldverantwoording Pagina: 1. NA vei CingellDisa omithanta 3, Leni Paul 4/5, Ray Thomson 8. A. Klaassen/ Catt/eya bicolor 16/ 17, NA vd Cingel/ tekening/Satyrium macraphyl/um 19, H,G, Kronenberg/De orchideeentuin 20. A. Klaassen/Angeluocaste "Apollo "/ oendrabium findleyanum 21, T, Mulder-Roelfsema/oendrabium insigne/Bu/bophyllum spec. Achterplaat NA vd Cingel/oisa ukingensis

15

Wandelen in M alawi door Nelis van der Cingel

AI jarenlang had Ik het plan om op een van mijn dienstrelzen naar Afrika Mala",!i te bezoeken ledere reis naal' Mozambique maak Ik ZO'll uitstapje n88r een van de landen of gebieden daar in de buu rt EindelUk kwam het er dan eens van om naar 'het warme hart van Afrika' te gaan, In rnljn boekenkast staat het prachtige boek 'Orchid s of Malavi'.II ' met op de omslag een fraaie foto van Oisa ornithantha. Wsinig kon Ik vermoeclen dat Ik deze orchidee in werkelijkhei(1zou aantreffen ell cl at mijn foto nog eens de omslag zou kunnen sieren van 'Orctlideeen '. In Pretoria kocht Ik vong jaar een g08d boekje over reizen in Mala',\.Ii en daaru it kwamen bij lezing ideeen naar voren voor sen bezoek aan Ilet Nyi ka-p lateau In het noorden en aan de berg Mu lanje in het zuiden. De eerste sctl rik kreeg ik toen Ik , nag in Nederland, ging inform eren naar de kosten van autohuur. Voor iemand die aJleen reist vrljwel onbetaalbaar. Informaties naar georganlseerde tochterl bij een gespeclallseerd reisbureau leverden ook w einig op. Slechts de opmerl, ing dat het land uitermate geschikt is om op de bonne­ fool le berelzen . Ik nam voor aile zekerheicl een lichtgewicll t tenlje mee van een van mljn dochters. Ik trok de stoute sd l oenen aan en besloo\ m et het openbaar vervoer te gaan reizen. Daal' heb Ik geen spijt van gehad . Eenmaal heb Ik me voer een stevig bedrag per taxi laten vervoeren over een afstand van 190 kilometer en achteraf heb ik spilt dat II<: dat niet oak bussend en Ilflend heb gedaan. Malawi heeft In elke plaats goedkope penSions (guesttl ouses) waar men onder nist 81te luxe om standlgheden goed en goedkoop kan slapen, In de hoofdstad Li longwe verbleef Ik twee dagen om me wat beter op aile mogelljkheden te kunnen orienleren. Toerl ik genoeg meende te weten vertmk ik met de expl'esbus naal' MzuzLI. Voor nog geen f 15,- reiscle ik over ruim 400 I, m in 6 L1ur tijd . Af en toe mijrl hart vasthoudend als het heuvelafwaarts gi ng , 120 km Del LJur was heel gewoon. Hel verkeer is zetfs op de hoofd­ verkeersweg van het land, de M 1, niet druk te naemen en de bus­ chauffeur's rijden met vooruitziende blik, zodat je gmte bewondering kriigt voor hun kunnen . Het aardige var! relzen met de bus is dat je met de mensen van het land zeit reis\. De duurciere coach line mag dan com fort abeler zijn , je zit er tussen voornamelijk blanke reizigers,

•

Orchideeen AI op de dag van aan komst zag ik op een late ITllddagvvandellng een vlJftal orchideeen, In het dennebos zag Ik allereerst een oude bekende Ult Zimbabwe, Cynorkis kassneriana . Net als daar vaak vergezeld van een Disperissoort, zij Ilet dat het Ilier ean andere soort was den in Zim babwe: Oispens dlcerociJJ!a. C kassner/ana Is een orchideetje met een 'klassiek ' ulterlljk Op het eerste gezict,t net een Orchissoort, Disperi ssoorten echtel', er zljn sr 20' n 80 van , voornamelljk in Afrika, zljn kleine plantjes met een of enkele vrij tere blaadles die er bepaald niet orch idee-acht ig uitzien. Ook de bloelll IS zeer ongewoon van vmm . De dorsale sepaal vorrn l met de petalen een hoedje, dat of v8l'!engd is tut een spoor of dat et 1Iitziet als een helmpje. De latera le sepalen hebberl beide eell zakvornnige spoor De lip zit ean het zuiltje vast en cJraagt een vreerneJ gevorm aanhangsel dat er bv, uitziet als eenlam liandje a'n een lange ge bog en arm of als een gesl eelcl kamm etje. Het vorrll t een belangnjk deterli1ll1aliekenrnerk. III het veld bUlt€ n hel bos ston den fraaie exernplaren van twee soorten zeer gro enbloeiencl e Ro ~p e ro c har iss o o r1erl : R. wentzel:ana en R. IJennettiane . Forse planten, de laatste aanzlenlijk groter dan de eerste . Rijkbloelende toorts9n m et I<araktenstieke bloemen. De petalen ziln op typische wlJze S::jevoLiwen en staan naar boven gericht. De lip is dnedelig In de bosrand vond ik een Habenarra petraea , waarvan de groenwitte, Wlldultstaande bloemen Iiiken op vli egende insekten of op spinnen, Later lOll Ik nog een aantal nauwverwante soarten vinden, Oeze plsm en behoren tot cle sectie Replicatee van de Habenaria's en de bloemen rU lken onaan­

Nyika Na een overnachting ging het met de taxi naar Chelrnda- kamp In het Nyika Nationale Park. De weg was na de eerste honderd km in feite ongeschikt voor een auto zonder vierwielaanclr'ijving en Iler­ haaldel ijk slipten w e in de modderpo elen De motor sloeg nog al eens af en m oest dan aan geduwd 'Norden, wat met hellende paden minder problematiscll is dan het Iljkl. Vele uren later dan gepland arriveerde ik laat in de lTl iddag in het kamp. De chauffeur en zijn bijrijder moesten toen nog dezelfde weg teru g . in Chelinda- karnp bleken aile hUlsjes bezel. Ik moest daarom naar het ten tenkam p. Toen ik tevergee fs een vlak plekje zocht voor mijn tentj e ontdekte ik dat de overkapte bungalowtenten leeg stonden en he! bleek dat ik voor een paar kwacr-I a's extra me comforatbel kon installeren in zO'n tent. Een stevig bed met voldoende dekens, want het kan op 2300 m behoorlijk koel zijn 's nachts, stond voor me klaal', Tafels en banken waren er ook , Ik heb er een vijftal nachten doorgebracht. Overdag verkende ik de omgeving. De kok Osward, die iTlet vrouw en kind in een van de tenten woont, zorgde VOOI' heet water en kookte mijn maaltje van meegebrachte Ingredlsnten op een houtvuur, Ais ik 'snnorgens vroeg mijn hoofd uit de tent stak werd ik begroet door een hele familie witnekr'aven . 80ms kwamen er zebra's langsvvandelen of zag ik ri etbokken en Roan's antllopen in het veld, Eenmaal zag ik in de verte twee lelkraanvogels baltsen. Het zjjn schllvve en tarnelijk zeldzame vogels van de Afrikaanse hoogvlaktes .

iI.

f. DiS(Je1ls SJ)E.'C 1. bIoem v achrer, 2' bloem \' opzll q Sal\'num mnerye

1' .. VlJ()(. 2 PP. 3: 'I CIP"I i ~ /4) h. Sa! 1, kp, 2. v LIIXY. 3, OfJ?IJ (xJI8) I, Sat mlctrJcotyr, 1. v. ' COI', 2: v. bO'!8ila f. 3. v. opzq (~1 '114) /. Sa! cl1lorOClJI','s I:. op4 2' lip v. Oc;lVetlaf

msr=rophyfI",,,

L -_ __ __ __ _ _ __

16

Roeperochens WenlZGiIllna

O. ACfiPerrxhans bentleftl6l103 c. Habenllna cJiselipidl!s

d, Hat! petl'lle<J I vUPraarudlr, 2; Lljaantk:hr (x3l4)

e. Dispet;S d'CfIfOChlta !/ 2)

k. Sa r s/l'ref1!;8 bloom v. OP"'! I Cvnori
_ _ _ _ _ _ ___I,'

•

Satyrium macrophyllum

genaarn, net zo'n geur als van de bokkenorchis. Volgens LaCroix worden ze vermoedelijk bestoven door vliegen die in de schemering actief zij n, maar vorm en kleur wijzen eerder op nachtvlindertjes. Deze sectje kent een groot aantal soorten waarvan er in Malawi ruim twintig voorkomen. Ze zijn moeilijk van elkaar te onder­ scheiden. Het was het einde van de regentijd. ledere morgen om 12 uur be­ trok de lucht en begon het te onweren en regenen. In de namidag liet de zon zich dan weer zien. Ik maakte twee wandel ingen per dag vanuit het kamp en mijn actieradius was dus niet groter dan zo'n 7 -8 km. Een wandeling van 15 km rondom het tentenkamp brengt je nu eenmaal niet verder. Desondanks yond ik in die paar dagen een ciertiental verschillende soorten aardorchi ­ deeen . De grote verrassing vormden twee prachtige Disa's: Disa orni­ thantha en D. ukingensis. D. ornithantha (Ietterlijk 'vogelbloem') behoort met zijn vermiljoenrode kleur en zijn aparte vorm ( met wat fantasie inderdaad een omlaagfladderend vogeltje) tot de fraaiste bloemen van onze aardkloot. D. ukingensis mag er trouwens ook wezen. het geslacht Disa kent 121 soorten,waarvan er in Mala""i 22 orkomen. Het zijn vrijwel zonder uitzondering planten van open asvlakten en rotsklompen in het berglandschap. Ze staan dus in de volle zon. De bloeitijd van de meeste sool1en valt in de regentijd die samenvalt met onze winter. D. ornithantha staat te boek als bloeiend van januari tot maart. Ik trof dus een late populatie die op 15 april nog volop bloeide. Zulke vondsten maken een reis aileen al de moeite waard. Ik yond ook enkele Satyriumsoorten , die altijd gemakkelijk herkenbaar zijn aan een tweeelingspoor per bloem: de groengele kleine Satyrium microcorys en de creme-witte S. shirense. Op de laatste dag in Cilelinda ben ik recht voor de tent Ilet moeili]k begaanbare veld ingestruind, dalend naar de rivier. Na een kilometer stuitte ik op een moerasje, waar ik twee mini­ orchideetjes vonel, een paarse Cynorkis anacamptoides die met een pyramidevormig bloemlloofd inderdaad wat lilkt op ons ~ondskruid Anacamptis pyramidalis, en en tweede Disperissoort. Vooral deze vormde een verrassing want Disperissoorten groeien als regel als tere plantjes in schaduwrijke bossen. Deze stond in de volle zon. De enige soort die in aanmerking lOU kunnen komen op deze vindplaats is 0. brevi/oba, die volgens LaCroix in Malawi aileen op 10 km van het Chelindakamp is gevonden. Maar bloeitijd, kleur van de bloemen, aantal bladeren en bladkleur komen niet overeen met de beschrijving. Ik denk daarom dat ik een voor Mala",,,i onbe­ ende soort heb gevonden.

op huwelijksreis, hij een Malawiaan , zij een Nederlandse verpleeg­ kundige. Ze werken beide in het vluchtelingenwerk in het Zuiden van Malawi, waarheen een miljoen Mozambikanen is gevlucht , die nu terugkeren naar hun land, nu er weer vrede heers!. Zij brachten me terug naar Lilongwe en nodigden me bovendien uit het laatste weekend bij hen thuis in Thyolo, temidden van de thee ­ plantages door te brengen. Dat leidde tot een ontmoeting met de vader van de man , een traditionele chief. Die ontmoeting bood me een interessante kijk op de sociale structuur van een Malavviaanse gemeenschap . Aan het jonge paar dankte Ik ook het advies om niet naar het ontoegankelijke Mulanjegebergte te gaan, maar naal' het beboste Zombaplateau. Daar heb ik in mijn tentje een aantal dagen gekam­ peerd op een prachtige camping . op de bergweiden yond ik weer een aantal orchideeen. Vooral de prachtige kersenrode Satyrium macrophyllum yond ik een mooie vonds!. Nog twee andere Satyriumsoorten , S. trinerve en S. ch/orocorys kwam ik ertegen. Langs een riviertje yond ik ook nog een viertal soorten epifieten, die zich niet op naam lieten brengen door het ontbreken van bloemen. Wei zaten er zaaddozen aan. Toen ik na een dag wandelen bij mijn tentje terugkwam bleek dat omringd door een aantal tweeper­ soonstentjes. Achter mijn 'iglo' stand een grote safaritruck. Een groep Nederlanders, een half jaar geleelen uit Amsterdam vertrokken, maakte een 9 maanden durende reis eloor Afrika. Sommigen waren vanaf het begin meegereisd, anderen hadden zich in Nairobi bij het gezelschap gevoegd. Ze nodigden me meteen op de koffie. De paar dagen die volgden heb ik met hen de maaltijd genuttigd onder het aanhoren van de door hen beleefe avonturen. Ze namen me oak mee naar BlantYI-e, van waaruit ik de bus naar Thyolo nam am Ilet laatste weekend in Malav"i bij mijn nieuw­ verworven vrienden door te brengen. Vanuit hun huis kreeg ik een prachtig uitzicht op de berg Mulanje, een schitterende steen klomp, waarvan men gezegd heeft dat God, niet tevreden met het schep­ pen van het enorme Malawimeer, bedactlt heeft dat Hij nog een ander blijk van grootlleid moest maken en daarom Mulanje schiep.

Het paradijs Later, na mijn thuiskomst uit Mozambique herinnerde ik me dat in ons blad ooit een art ikel heeft gestaan van J. Witte over Malawi als orchieleeenparadijs . Het was achteraf heel aardig am de vondsten van die reis die in maart plaatsvond en naar exact dezelfde ge­ bieden ging, te vergelijken met mijn eigen reis. De vondsten waren nogal verschillend, maar dat mag geen wonder heten in een land waar meer dan 400 soorten orchideeen voorkomen. Inderdaad, een paradijs voor de liefhebber.

iomba Het terugkeren naar de bewoonde wereld leek aanvankelljk een probleem, maar ik had aile geluk van de wereld. Ik trof een jong stel

17

Kweken in de koele kas- deeI 3: luchtvochtigheid

Orchideeenreis naar Zuid-Afrika

H G. Kronenberg

Wanneet' er voldoende belangstelling voor is wil ik in de periode december 1994-januari 1995 een tweeweekse reis organiseren naar tKaapstad en naar het Royal National Park Natal. Het is de periode waarin de Disa's bloeien en er in Zuid-Afrika veel prachtige orchideeen in het wild zijn te bewoneleren. Bovendien is er van 29 dec. - 1 jan . een Disashow in Kaapstad die zal worden bezocht. Het is de onder meer de bedoeling om op wandelingen in enkele prachtige natuurgebieden orchideeen te zoeken. Verzamelen is uiteraard niet toegestaan. Het transport gebeurt met een minibusje. We verblijven in bungalows. De prijs voor deze reis zal ongeveer f 4000,- bedragen. Het is in die periode hoogselzoen Opgaven zo spoedig mogelijk bij NA van der Cingel. Tel. 05907 -91902. Hooiweg 185. 9765 EG Paterswolde. Ook voor nadere informatie dit adres.

Het belang van het hebben van een hoge luchtvochtigheid in de koele kas is al snel ontdekt toen men koel te kweken planten ook werkelijk koel ging kweken (en niet tropisch warm, zoals aan­ vankelijk gedaan werd) . Toch ontbrak het tot voor kort aan de juiste inzichten over hoe belangrijk een bepaalde luchtvochtigheid als maat gebruikt. Een relatieve luchtvochtigheid van 70% wil zeggen, dat de lucht 70% van de hoeveelheid vocht bevat die deze lucht bij die temperatuur bevatten kan. De planten reageren met hun ver­ damping niet op het feit hoeveel vocht de lucht bevat, maar op het feit hoeveel vocht de lucht nog kan opnemen (met een ingewikkeld woord: op het dampspanningstekort of het dampspanningsdeficit). En aangezien lucht bij hog ere temperaturen steeds meer vocht kan bevatten zal bij stijging van de temperatuur, gesteld dat de rel atieve luchtvochtigheid 70% blijft, het "verdampingsgat" steeds grotel' worden. Planten zullen bij 70% luchtvochtigheid en 15°C minder vocht willen verdampen dan bij 70% luchtvochtigheid en 20°C. Wil men planten niet te vee I laten verdampen , omdat ze anders moeilijkheden ondervinden met hun vochtaanvoer dan zuilen bij hoge kastemperaturen hogere luchtvochtigheden (dan 70%) nage­ streefd moeten worden (liefst 90%), hoe moeilijk dlt ook mag wezen . Doet men elit niet dan zullen de planten moeilijkheden met hun groei ondervinden (in een "stress " toestand komen zoals de Amerikanen dit zeggen) . Bij stijgende kastemperaturen moet daarom altijd zorg aan de luchtvochtigheid besteed worden. Broezen en nevelen van de kas zijn de daartoe geeigende middelen. En omdat overdag de kas­ temperatu l'en hoger liggen clan's nachts zal broezen in de ochtend zeer zj nvol zijn (en ook algemeen toegepast worden). Minder algemeen toegepast is het 's middags nogmaals broezen en soms is zelfs broezen voor het vallen van de avond belangrijk. Of een kasvloer (door verdamping) opgedroogd is, geeft aan of er opnieuw behoefte aan broezen is. Planten kunnen 's morgens mee­ gebroesd worden, maar planten later op de dag meebroezen kan leiden tot natte planten, die nat de nacht Ingaan, met aile kansen op rot en het optreden van schimmels . Van andere planten is bekend (bv. tomaten) dat een luclltvochtig­ heid te hoog kan zijn. De planten verdampen dan te moeilijk en worclen te warm. Van orchideeen is een dergelijke reactie onbe­ kend. Toch kan bij orchideeen ook de luchtvochtigheid te hoog worden, wat dan vooral leidt tot een verhoogde kans op schimmel­ aantasting. Dan wordt vooralluchtbeweging van vee I belang om lokale, erg hoge luchtvoclltigheden te voorkomen. Luchtbeweging vermindert clit soort verschillen. In het najaar (september, oktober, november) als de koele kas nauwelijks of niet gestookt wordt kan de luchtvochtigheid in de kas erg hoog oplopen. Een voorbehoedende bespuiting met een breed werkend fungicide (schimmeldodend middel) kan dan op zijn plaats zij n en het eventuele optreden van bladvlekken op de bladeren voorkomen. Zodra er gestookt wordt loopt de luchtvochtigheid in de kas weer terug en dient, zeker 's morgens, weer gebroesd te worden .

Orchi-deetje Aangeboden:

planten van Ludisia discolor var. dawnsoniana

(zie Orchicleeen 1/94) .

Tevens vele vleesetende planten en

enkele winterharde aardorchideeen .

Zend voor meer informatie,

een aan uzelf geadresseerde en

gefrankeerde envelop naar:

Wilko Hofstecle, Doormanstraat 6,

6852 AK Huissen.

Orch-ideetje

Uit Frans- Guyana kreeg ik een aanbod voor

3 ex. van het boek "Orchicleeen van Suriname".

Twee exemplaren zijn niellw en kosten

inclusiel verzendkosten f 75,- .

Een inkijkexemplaar is beschikbaar voor f 50, ­ Liefhebbers kunnen zich bij mij melden .

Ik zorg dan dat de eigenaar ze naar u toestllurt.

NA v.d .Cingel.

Adres en tel. zie colofon.

Orch-i-deetje Nog een opmerking. Aigemeen geldt het inzicht, dat bepaalde planten ongunstig reageren op hog ere temperaturen. Maar, zo kan men op het ogenblik horen fiuisteren, het zou wei eens zo kunnen zijn, dat de planten geen last hebben van deze hoge temperaturen op zichzelf, maar van de dan optredende verdampingsnoodzaak: cle planten staan in leite te verdrogen. Het lijkt dat de planten veel minder ongunstig reageren op hoge temperaturen als het ons werkelijk lukt ele luchtvochtigheid tot erg hoge waarden op te voeren. En dit leidt dan tot een laatste waarschuwing. Probeer nooit door een uitgebreide watergift aan de planten tekortkomingen in de temperatuursbeheersing 01 in de iuchtvochtigheid goed te maken. Te vee I verdamping leidt dus tot watertekorten, ongeacht de hoe­ veelheid water die aan de planten gegeven word!. Veel watergeven leidt eerder tot zuurstofg ebrek aan de wortels dan tot goede groei.

18

Wegens verbouwing te koop aangeboden:

Alum. kas 5 x 2 m., twee afdelingen .

Gedeelte dak stegdoppel 16 mm. 6 jaar oud.

Nieuwprijs f 3300, - , nu voor de helft.

Voor meer' informatie:

J .Beeren. Galliershol 13. Weert.

Tel. 04950-37848

Sterke verhalen en verzinsels - 2 door Bert van Zuylen Den de regellboog uit het eerste verhaal uiteenspatte, kregen sommige bloemen natuurl ijk meer kleur te pakken dan andere . Oat is logisch, want zo kun je een goed verhaal langer maken of zoals hier gebeurt el' een vervolg aan geven. Sommige mensen zeiden dat de iris werd geboren uit die explosie van kleuren, m aar dat is natuurlijk niet waar ... Sommigen vertel/en dat de waterlel ie 's in India zoveel kleu r te pakken kregen, dat ze zich al/een nag m aar 's nachts openen. Zinnia's en rozen vormden zich uit het rood en oranje, terwijl de donkerblauwe deeltjes hoog in de bergen zorgden voar de gentiallen en de scil/a's . Sommige bloemen werden niet geraakt door de kleuren , maar kregen wei de zucht van de val/ende regenboog over zich heen, en kregen zo een schitterend uiterlijk of een heerlijke geur. Maar al/e bloemen werden op de een of andere manier toch beroerd door de Hem else Regenboog, en daarom zijn er geen zwarte bloemen. De bloemen die wij zwart noemen blijken in werkelijkheid heel d onker paars, b lauw, bruin of groen als er goecJ gekeken word t. Misschien is het volgende verh aal zijn leven wei begonnen voordat de regen boog brak: Toen de aarde nag jong was bedreigden agressieve p lanten het bestaansrecht van de zwakkere soorten, waaronder de orchideeen. Maar een paar soorten probeerden een bestaan op te bouwen als terrestrische soorten. De delikate arclli­ een werden zwakker en zwakker terwijl ze steeds meer over­ O1,oeid dreigden te raken. Tot op een gegeven moment al/een nag maar het zaad overbleef van de laatste orchideeebioem . De vriendelijke goden van de w ind vonden het jammer dat zulke mooie bloemen zouden verdwijnen en droegen het zaad met zich mee en lieten het achter op takken en stammen van de grote oerwoudreuzen . De Jungle-planten kregen medelijden met de kl eine verschoppeli ngen. Ze gaven ze licht , lucht , water en een plaats om hoog boven de groncJ verder te groeien. De baby-orchideeen d ie bang waren voor het leven boven in een reusachtige boom, klemden zich met hun wortels vast aan de bast. Zo werden de orc hideeen epifieten. Toen Columbus in de West gouden oarringen ontdekte, gaf hij het land de naam "RiJke kust". Wij kennen dat land tegenwoordig onder de naam Costa Rica. Er leefde toen een jongen die Jose heette, in een slaperig stadje dat volgens sommigen Limon moet zijn. Jose was geen sterke jongen die ging vissen of jagen, hij hield meer van zijn tuin bij het kerkhof. Het enige wat de schoonheid van zijn bloemen kon evenaren was het grote, p rachtig bewerkte gouden

De orchideeentuin in Kuala Lumpur G Kronenberg ::>ommige vakantiereizen naar het ver-re oosten leiden tot een korte onderbreking van de reis in Kuala Lumpur. Dit is een in de laatste 35 jaar uit de grond gestampte m iljoenenstad , die centraal gelegen een park heeft, dat onder andere een orchideeentuin bevat. Deze tuin, waar volgens de brochure SOO inlandse orchideeen ge­ kweekt worden, verheugt zic h in een enorme populariteit bij de bewoners van Kuala Lump ur. De in 19S9 opgezette tuin kent een grandioze entree geflankeerd met Dendrobium phalaenopsis hybride planten. Er stonden ook enkele Vanda's en Oncidium 's toen ik in november 1993 de tuin bezocht . Links en rech ts van d e ingang loopt een halfronde schaduwllal d ie vol hangt met orchideeen in patten en op stamstukken, waarvan ik omdat ze niet bloeiden, al/een soorten van de geslachten Coelogyne, Bulbophyllum, Phalaenopsis en Dendrobium kon herkennen. In de volle zon s tanden , nu wei te bloeien, veel Dendrobium-hybriden en Vanda-hybriden tot wei 4 m hoog . Dit al/es in de meest fantastische kleuren. roze, wit, paars, oranje, geel, enz. en met fantastisch gro te bloemen. En dan was er een commerciele afdeling met prachtig bloeiende planten . Dend robiumplanten 3 voor f 7,50. (U leest dit goed.) Vanda's voor f 6,- en wat misschien voor bezoekers uit Neder­ d interessanter is: f/essen met zaaili ngen . ._ssen m et zaailingen vallen niet langer onder de CITES en u mag ze dus (zonder enig risico) in Nederland invoeren. Vee I fl essen met natuurlijk in Nederland moeilijker te kweken soorten (Vanda,

kruis in zijn kerkje. Op een dag hoarden de Spaanse veroveraars van het kruis, dat tot dan toe geheim was gehouden door de in­ woners van het dorpje. Toen de zeilen van de Spaanse schepen in zicht kwamen, meldde Jose zic h ook bij de mannen die het dorp zoutien verdedig en. Maar hij werd door iedereen uitgelachen: "Ga maar terug naar je tuin je bloemen, aileen de moedigste man­ nen hebben we hier nodig". Huilend liep Jose terug naar zijn kerk, m aar toen hij daar aan kwam bedacht hij dat hij nu eigenlijk als enige het kruls echt kon ver­ dedigen. En lo kwam het dat Jose bij het kruis was toen de Spanjaarden de d orpelingen versloegen en optrokken naar het kerkje. Jose pakte het kruis, rende doar een kleine achterdeur en verelween zo snel als hij kon, het grote kruis met zich meedragend. Ondanks het feit dat Jose Ileel klein was en hard I'enele, raakte hij toch gewond . De he Ie nacht kon hij uit de handen van de bezetters blijven, en even leek het erop dat hij lOU ontkomen. Maar de vol ­ gende dag , verraadden d ruppels b loed op de struiken waar Jose zi ch had verborgen. Hoe hij ook dwaalsporen opzette, de achter­ volgers kwamen steeds dichterbij . Maar de Godin van de Bloemen zag Jose toen hij doar zijn bloedverlies verder struikelde d oor de jungle. En steeds dichter en dichter kwamen de achtervolgers. De Godin van de Bloemen )Jeranderde ech ter de bloeddruppels in schitterende rode orchideeen, iedere druppel die hij verioar werd meteen een prachtige rode bloem. Om de Spanjaarden te mis­ leiden liet de Godin ook bloemen in een andere rich ting opkomen, en in nag een andere richting, en nag een . Jose w ist echter niets van de Godin en uitgeput rende hij een hel/ing op van een vulkaan, volkomen uitgeput stierf hij, net onder de top, het kru is nag in zijn handen. Op hetzelfde moment ver­ anderen aile rode orc hideeen van vorm, en namen de vorm van het kruis aan. En am de herinnering aan Jose levend te houden groeien er nu nag steed s in Costa Rica orchideeen langs de kant van de weg, met een schitterend kruis in hun bloem . Die bloem , die in zoveel collecties voorkomt, kennen w ij onder de naam Epidendrum radicans (of Epidendrum ibaguense). Bekijk ze maar eens goed en denk dan eens aan dit verhaal. Misschien is het dan niet meer, wat sommigen zo oneerbiedig zeggen, een bos onkruid.

Ui( de Kringen: Kring Eindhoven 1990, januari 1994

Dendrobium) , maar oak met soorten die m inder licht nodig hebben zoals Oncidium en Phalaenopsis . De prijzen van de fl essen waren aardig op Europees niveau Ue behoeft Malayers niet veel bij te brengen). Grote f/essen RM 30, kleine RM 20 (1 RM = f 0,70). In toeristische gidsen wordt wei eens een kwalificatie van een te bezoeken object gegeven in sterren. Deze archideeentuin kreeg van mij 2 sterren: stellig de moeite waard om te bezoeken als je er bent (geldt uiteraard aileen voor orchideeenliefhebbers), maar niet interessan t genoeg om er apart een tocht naar Kuala Lumpur voor t e ondernemen (3 sterren).

De orchideeentuin in Kuala Lumpur

19

Verslag tentoonstelling "Water '94' van Orchideeenvereniging "Mergelland"

•

Tijdens de afgelopen paasdagen organi ­ seerde orchideeenvereniging "Mergelland" voor de derde maal haar tweejaarlijkse tentoonstelling in de kassen van Europatuin TAN te Nuth. Ook dit jaar heef! de tentoonstellings ­ commissie opnieuw een uitzonderlijke pre­ statie geleverd . Bedenkt u wei , dat de voorbereidingen bijna een jaar in beslag nemen. Daarbij wordt veel gevraagd van Inventiviteit, volhardendheid en incas­ seringsvermogen van deze leden . Thema dit jaar was " Water ", Orchideeen hebben net als aile andere levende wezens een nauwe relatle met "vater. Vooral in het tropische regenwoud komt dit verband sterk naar boven. De tentoonstelling werd gekenmerkt door een sterke bezetting van natuursoorten, die samen met de hybriden een kleurrijk schouwspel opleverden. Onze vereniging kent een aantalleden, die zich gespeciali ­ seerd hebben in de teelt van miniatuuror­ c hideeen , Dracula's en Masdevallia' s, Deze kleinoden konden bewonderd worden in de grote vitrlne van de vereniging. De opening werd verricht door dhr. P. van der Horst, op persoonlijke titel aan­ wezig , maar u allen bekend van het hoofd­ bestuur van de N.O.v. Belangrijke passages uit het betoog van dhr, van der Horst waren onder andere: -Vermijd aankoop van wilde planten, die uit een nog ongerept stuk natuur komen, Besef echter, dat hierdoor aileen, redding van het oerbos niet te bewerkstelligen is (zie ook de artikelen van Mevr, Mulder aug '93 en Dhr. Kronenberg jan '94 "Orchi­ deeen") -De orc hidee kan wei gered worden , door te zaaien en/of zaailingen op te kweken. Door zaailingen te kopen ontstaat vanzelf een markt , waar an we tevens kunnen bijdragen door planten te bestuiven en het zaad ter beschikking te stellen. -De N,O.V, kan aileen een vuist maken als zij als vereniging sterk is en voldoende financiele armslag heef!, ledere tentoonstel­ ling heef! als doel het laten meegenieten van het publiek, het op peil houden van de kringkas, maar ook de noodzaak leden te

Oendrobium findleyanum,

9.0 KCOINOV

kweker: N. Hutschemakers,

fotograaf.' A. Klaassen

20

Angeluocaste "Apollo",

9,2 KCOINOV kweker: E. Hartman, fotograaf.' A. Klaassen

werven voor de N.O.v. Sterke kringen en een sterke landelijke vereniging kunnen wellicht iets bereiken op het gebied van de instandhouding van soorten. Dhr. van der Horst opende de tentoon­ stelling door een gezaaid plantje aan de voorzitter te overhandigen als symbool van een goede toekomst voor de orchidee en de N.O.v. Nieuw dit jaar was de keuring van de beste planten (ongeveer 45 van de 450 planten). De keuringscommissle trok donderdag voorafgaarlde aan de oHiciele opening be­ oordelend door de tentoonstelling. Het uiteindelijke resultaat mocht er ziJn: vijf maal goud, 10 maal zilver en 23 maal brons.

Uiteindelijk bezochten 2700 betalende bezoekers de tentoonstelling. Opnieuw een goed resultaat. Etienne Hartman voorzitter "Mergelland"

KCO= Keuringscommissie Orchideeen NOV= Ned. Orch. Ver.

Een expeditie naar Papua New Guinea eel 4 (slot): het middelgebergte door Andre Schuiteman en Art Vogel

Lake Kutubu Dlep in het binnenland van Papua New Gu inea (PNG), waar de ruige bergketens van de provincie Southern Highlands over­ gaan in de moerassige laagvlakte rond de Kikori rivier, ligt Lake Kutubu; een van de weinige meren die het land rijk is. Het is een langgerekt, ongeveer tw intig kilometer lang en drie kilometer' breed meer, grotendeels omri ngd door heuvelruggen, waarvan de toppen tot zo' n 1100 meter boven de zee­ spiegel reiken, Lake Kutubu zelf IIgt op on­ geveer 800 meter, Ten tijde van ons bezoek aan PNG, in 1990, waren er maar twee manieren om het meer te bereiken: per heli­ kopter of te voet, een wandeling van twee dagen vanaf het dichtstbijzijnde vliegveldje, Bepaald geen plek waar je zomaar even artoe gaa1. Toch , zo werd in een reisgids ...,eweerd, bevond zich aan de noord -

Oendrobium insigne

estkant van het meer een onderkomen voor toeristen. Gezien de ontoeganke­ lijkheid van het gebied en de afwezigheid van toeristische attracties -aan het meer liggen een paar vrssersdorpjes waar niets bijzonders is te zien - was het ons een raadsel waarom uitgerekend Ilier een lodge zou ziJn gevestigd . Niet voor het gezonde klimaat in elk geval , want de regenval is in dit gebied enorm, ongeveer 4700 mm per jaar (in Nederland gemiddeld nog geen 800 mm). Voor zover we konden nagaan was het oerwoud in de wijde omtrek van Lake Kutubu nog goeddeels ongeschonden . Het kon niet anders , of het wem elde daar van de orchideeen . Een bijzonder aan­ lokkelijke p lek dus, wat ons betrof. Aileen de bereikbaarheid vormde een op het eerste gezic ht onoverkomelijk pro­ bleem, Vier dagen lopen (heen en terug) , met al onze bagage, waaronder verschei­ dene dozen met levende planten , leek ons gal onpraktisch, en wat die helikopter ' Ianging: waar haal je zo gauw een heli­ kopter vandaan? Vooralsnog konden we over Lake Kutubu aileen maar dagdromen,

We verbleven al enkele dagen in de Ambua Lodge, hemelsbreed nog geen vijftig kilo­ meter noord-noordwestelijk van Lake Ku tubu, toen daar op een ochten d de rust werd verstoord door een laag overvliegende helikopter, die even verderop aan de grond werd geze1. Kort daarna kwam de piloot de eetzaal binnenwandelen, waar wij aan het ontbijt zaten, en bestelde een kop koffie. Dit herhaalcle zich de volgencle dag. We raakten In gesprek. De man zei te werken voor een oliemaatschappij, die er­ gens in de omgeving bezig was boringen te verrichten. Waar dat clan wei was, wilden wij weten. Bij Lake Kutubu , was het ant­ woord ... En zo, om een lang verhaal kort te maken , wisten we onze clagdroom in realiteit om te zetten, De helikopterpiloot bleek , uiteraarcl tegen betaling, wei bereid om ons naar de mysterieuze lodge aan het Ku tubu-meer te vliegen. Het was een vlucttt van slechts twintig minuten, maar een ervaring die ons altijd zal bijblijven. Door onbewoonde bergkloven, sch ijnbaar rakel ings over het dichte oerwoud , langs idyllische water­ vallen, onder laaghangende wolken vlogen we naar onze bestemming. We vlogen zo

de piloten. Het oerwou d begon tien minu­ ten lopen voorbij de lodge.

Bonanza! Er bestaat een, oorspronkelijk Durtse, roman van een zekere E.F. Lbhnclorff met de titel 'Bloemenhel aan de Jacinto ' . Hij gaat over twee orchideeenjagers in het Amazonegebied (eigenlijk over drie orchi­ deeenjagers, maar een ervan wordt al in het begin door gifpijlen gedood). Het is een aardig avonturenverhaal, maar de passages over orchideeen zijn uit een he Ie dikke duim gezogen . Na vee I omzwervingen bereiken de heiden een eilandje in de rivier, dat een waar orchideeenparadljs blijkt te zijn . Zij noemen dit eilandje een bonanza, een woor'd waarmee goudzoekers in het Wilde Westen een plek aanduidden waar goud en zilver aan de oppervlakte lagen. Een citaa!: "Kljk, die kent nog geen sterveling'" schreeuwt Henderson, terwijl hlj een paar groen- en witgestreepte, pantoffelvormige orchideeen ult een grate groep van dezelfde soort wegrukt.

BullJophyllum spec.

laag , dat we de orch ideeen op de boom­ takken konden zien zitten. Plotseling waren we boven het meer, en met een scherpe bocht daalden we naar een smalle land­ tong , vvaar huisjes en grasvelden het oer­ woud onderbraken, Verscheidene dmpelingen en de vrouwelijke manager van de lodge stonden ons al op te wachten. Onze komst was over de korte­ golfzender aangekondigd , In een oogwenk was de bagage naar de lodge gebracht, en na een versterkende lunch konden we de eenvoudige hutjes inspecteren waar we die week de nacht zouden doorbrengen. We waren op dat moment haast de enige gasten, Later verschenen er meer be­ zoekers , onder andere een jong Australisch paar, dat te voet INas gekomen. Deze ongelukkigen hadden onderweg hun voeten tot bloedens toe stuk gelopen en konden weinig anders doen dan wachten tot de wonden zouden helen. Ook kwamen er bijna dagelijks helikopterpilot en , die ten zuiden van het meer, achter de bergen, bij de oliewinnig betrokken waren . Jane, de manager, was de echtgenote van een van

Deze bonanza, met de orchideeen die er voorkomen, bestaat aileen op papier, Maar wat w iJ bij Lake Kutubu aantreffen is werkelijkheid. Een echte bonanza. Geen boom zonder orchideeen , en, zo lijkt het soms, geen twee bomen met dezelfde orchideeen, En meer dan eens kllnnen we Henderson nazeggen: "Die kent nog geen sterveling!" Het is een tamelijk open bos, met vrij lage bomen (voor trapische begrippen), vooral Castanopsis en Uthocarpus, verwanten van de Eik. De stammen zijn met mos beg roeid , maar niet zo zwaar als in het hooggebergte. Er is plaatselijk een weelderige ondergroei. Op lich te, drassige plekken is de bekerplant Nepenthes ampul/aria talrijk, met bijzonder fraa ie gevlekte bekers. Hier, op ongeveer 850 meter boven zeeniveall heerst een gematigd warm klimaat met betrekkelijk koele nachten, Diverse laagiandorc hideeen bereiken op deze hoogte de bovengrens van hun verspreiding, terwijl aan de andere kant verscheidene bergsoorten hier juist hun ondergrens vinden . Daarnaast zijn er nog talrijke soorten die noch in het laag ­

21

land, noch in het hooggebergte zijn aan te treffen; dit zijn de orchideeen van het middelgebergte, Het aantal orchideeen­ soorten in de wouden rond Lake Kutubu moet in de honderden lopen, Wat wij in een klein gebied in een veeI te korte week aan­ treffen kan maar een kleine steekproef zijn. Laten we met de aardorchideeen beginnen. Dit zijn hier zonder uitzondering bosplanten, die op vochtige, beschaduwde, maar meestal niet al te donkere plaatsen groeien. Misschien de algemeenste is Neuwiedia veratrifolia , Dit is een forse, maar onopval­ lende plant, met lange dichte aren die wei een meter hoog kunnen worden, Van de dooiergele, circa drie centimeter lange bloemen zijn er maar enkele tegelijk ge­ opend, Ze zijn voor een orchidee bijzonder eenvoudig geboLlwd; er is nauwelijks verschil tussen de petalen en de lip, en in tegenstelling tot bijna aile andere orchi­ deeen zijn de meeldl'aden en de stamper niet vergroeid tot een zuiltje, Om deze en andere redenen wordt Neuwiedia be­ schouwd als een primitief geslacht. Oat wil zeggen dat Neuwiedia diverse kenmerken heeft die vermoed elijk ook al voorkwamen bij de eerste orcilideeen die in de loop der evolutie zijn ontstaan , Zoals veel aard ­ orchideeen is Neuwiedia in cultuur moeilijk in leven te houden, Nog forser , en veel opvallender, is Lepidogyne longifolia, Uit een rozet van lange smalle bladeren verrijst een kaars ­ rechte bloeistengel van ruim een meter lengte, waarvan de dlchte aar met vele tientallen bloempjes ongeveer een kwart tot een derde deel in beslag neemt. De bloemen zijn ongeveer een centimeter breed , met roestoranje sepalen en een witte lip en witte petalen, Ook de forse bracteeen zijn roestoranje, en dit maakt Lepidogyne longifolia tot een bijzonder opvallende versch ijning, Je kunt haar onmogelijk over het hoofd zien. Vreemd genoeg is Lepldogyne verwant aan Goodyera, een geslacht waartoe ook onze Dennenorchis behoort, Tot de groep van de Goodyerinae behoren vrijwel uitsluitend kleinblijvende, tere bosplantjes, en Lepidogyne is in dit gezelschap een ware reus, Hoewel meer dan Neuwiedia waard om in cultuur ge­ nomen te worden , zijn onze ervaringen ook in dit geval niet bemoedigend, Door de plaatselijke bevolking wordt Lepidogyne gebruikt als medicijn tegen bepaalde varkensziekten, L, longifolia komt ook op Java en Borneo voor, maar daar is ze, eigenaardig genoeg , vee I minder opvallend van kleur, bleek bruinachtig, Niet ver van de plek waar wij een fraaie groep Lepidogyne als oranje toortsen uit de ondergroei zien oprijzen ontdekken we een andere vertegenwoordiger van de Goodyerinae, Op een helling tussen rotsblokken, diep in de sclladuw, losjes wortelend in de humus, prijken de fraaie bladrozetten van Macodes sanderiana, een van de mooiste 'jewel OI'chids' , De bladeren zijn fluweelachtig donker bronsgroen met een dicht netwerk van zilverkleurige nerven, Geen van de planten staat in bloei, Macodes is helaas , zoals de meeste 'jewel OI'chids', lastig te kweken (de bekende Ludisia discolor is een gunstige uit­

22

zondering). Hoewel de planten in de natuur op zeer vochtige en donkere plaatsen groeien, en absoluut niet van droogte houden, zijn ze in cultuur zeer gevoelig voor rot. Bovendien schijnen slakken de jonge uitlopers als een speciale delicatesse te bescflouwen. De broze, sappige wortel ­ stokken mogen beslist niet worden inge­ graven, maar moeten losjes op het substraat liggen (bijvoorbeeld een mengsel van beukeblad en veenmos), Het is af te raden de planten direct te besproeien en bezoek van slakken moet ten sterkste worden ontmoedigd, Vee I eenvoudiger te kweken, maar toch vrij zelden in cultuur te vinden, is Spathoglottis. De planten, die eruit zien als zaailingen van een palm, zijn mnd Lake Kutubu plaatselijk talrijk, maar er staat er niet €'len in bloei, Een meegebracht exemplaar heeft in de Leidse Hortus gebloeid; het blijkt te gaan om de zeer algemene Spathoglottls plicata. Een bet ere vondst doen we met een aard ­ orchidee met geel gevlekte bladeren; ook clie staat niet in bloei, zodat we twijfelen tussen Calanthe en Plocoglottis. Deze plant was zo welwillend later voor ons te gaan bloeien, en zo kvvamen we erachter dat het een Calanthe was; een vorm van of een nauwe verwant van C. torricellensis , met mooie ivoorwitte bloemen, De laatste aardorchidee d ie we hier zullen vermelden is een merkwaardige klimplant, Dip odium pictum. Deze orchidee, in de verte verwant aan Cymbidium, heeft riem­ vormige bladeren in twee dichte rijen langs een meterslange stengel, die spiraalsgewijs mnd de stammen van dunne boompjes klimt, De groeiwijze doet sterk denken aan d ie van bepaalde Freycinetla soorten uit de fam ilie der Pandanaceae, Een van de synoniemen van Dipodium pictum is niet voor niets 0, pandanum, Freycinetia's in aile soorten en maten zijn overigens Ileel algemeen in dit bos. De bloemen van Dipodium pictum zijn niet onaardig, en de plant is gemakkelijk in eultullr. Bulbophyllum foetidum Is een twijfelgeval: is het een klimplant of een epifiet? Deze forse soort (bladeren ruim 30 bij 10 em) groeit op ongeveer dezelfde manier als Dipodium pic tum : de dikke wortelstokken slingeren zich als een slang rond kaar'srechte boom­ stammen, Voor zover w ij konden nagaan schijnt B. foetidum zijn bestaan steeds als aardorehidee te beginnen, maar oudere exemplaren , d ie aan de basis zijn afge­ storven, zijn zuivere epifyten, Volgens Schlechter, die cleze soort voor het eerst beschreef, verspreidden de bloemen van een door hem ver'zameld exemplaar zo 'n afschuwelijke stank, clat hij de plant niet bij zieh in de tent kon houden, niet aileen doordat de stank onverdraaglijk was, maar ook vanwege de massa 's vliegen die erop af kwamen. Foetidum betekent dan ook 'stinkend', Wij vinden geen bloeiende exemplaren (misschien gellikkig maar), en de enige maal dat B. foetidum in Leiden heeft gebloeid waren wij op reis, zodat w i) niet kunnen beoordelen of en in hoeverre Schlechter overdreef. Volgens een notitie van J.J. Smith, clie deze soort voor de oOl'log in Buitenzorg in cultuur had, valt de stank heel erg mee. Een soort uit Borneo,

Bulbophyllum beccarii, verheugt zieh ook in de reputatie een geweldige stinker te zijn, et.l heeft ongeveer dezelfde groeiwijze als B. foetidum, Maar terwijl B, beccarii leerachtig blad en een zeer diehte veel­ bloemige bloeiwijze heeft, zijn de blacleren van B. foetidum veel dunner en de losse bloemtros heeft aanzienlijk minder bloemen, Deze zijn groen met een wijnrode lip. Bulbophyllum is zonder twijfel het soort­ enrijkste orchideeengesiacht in Nieuw Guinea (ongeveer 600 soorten), en de bossen rond Lake Kutubu zijn uitermate rijk aan vertegenwoordigers ervan, Het zou te ver voeren aile soorten te bespreken die we hier aantreffen: het zijn er tientallen, en bovendien zijn ze nog niet allemaal op naam gebracht. Ongetwijfeld de fraaiste bloeier onder de plaatselijke Bulbophyllums is B, speciosum, Deze behoort tot de sectie Hapalochilus, die door sommigen als een zelfstandig geslacht wordt beschouwd, De tere, grote, bijna geurloze bloemen blijven maar een paar dagen fris, ze sluiten tegen de avond , om's ochtencls weer geleidelijk open te gaan, Tot deze sectie behoort ook B. cuniculiforme, die een merkwaardige kokervormige, met stekelige wratjes bezette lip heeft. Een andere opvallende SOOl't is B. macrobulbon L1it de sectie Sestochilus, Deze heeft vuistgrote pseudobulben en zeer dikke , loodrecht afhangende bladeren van ruim een halve meter lengte, De blauw­ groene bladeren zijn sterk wasachtig bel·ijpt. We vinden maar een exemplaar, Minder zeldzaam is hier een tweede vertegen­ woordiger van de sectie Sestochilus, Het is een kruipende plant die je op het eerste gezicht eerder voor een Hoya zou verslijten clan VOOl' een orehidee, De soort is onlangs door Jaap Vermeulen beschreven als B, hoyifolium, met een van onze planten als type-exemplaar. De witte bloemen van ongeveer anderhalve centimeter doorsnede zijn groen en kersrood getekend, B, hoyifolium was pas twee keer tevoren verzameld , eveneens in de omgeving van Lake Kutubu, Een andere door ons verzamelde nieuwigheid is zo mogelijk nog exclusiever, want zij was nog nooit eerder gevonden. B, ustusfortiter, zoals Vermeulen haar genoemd heeft, behoort tot de kleine seetie Vesicisepalum, waal'Van de bloemen sterke gelijkenis vertonen met die van bepaalde soorten Zootrophion uit Zuid Amerika. De sepalen zijn grotendeels met elkaar vergroeid, zodat er maar een kleine opening overblljft als ingang voor de in­ sekten die deze vreemde bloemen moeten bestuiven. De kort gesteelde bloemen van B, ustusfortiter, een centimeter groot , zijn zeer donker purper, op het eerste gezicht vrijwel zwart. De verwante B. folliculiferum is een schaarse soort in dit bos. Tot de hoogst interessante sectie Lepanthanthe behoren B. bulliferum en B, lepanthiflorum. Deze hebben zeer kleine, maar buiten­ gewoon complexe bloempjes, clie aan kleine insecten doen clenken . B, lepanthiflorum heeft slap naar beneclen hangende, zeer lange wortelstokken , en is voorallangs rivieroevers aan te treffen. vervolg zie nr. 5/94

Age n d a Kringbijeenkomsten

ov

Nederland

Amsterdam: De bijeenkomsten worden gehouden in gebouw Vrije Universiteit, de Boelelaan 1085-1087, Amsterdam-Z: aanvang 20.00 uur. Voor inlichtingen over bereikbaarheid van het gebouw en de vergaderzaal in het gebouw tel. 03480-1 2045 en 020-432931 Arnhem: Bijeenkomsten elke tweede vrijdag

van de maand, m.u.v. augustus in KAB -gebouw.

Rosendaalsestraat 27, Arnhem (085-.124585).

Dit gebouw Ilgt vlakbij het NS-station Velper­

poort . Ru lme parkeergelegenheid.

Aanvang 20.00 uur.

Vaste onderdelen op de bijeenkomsten zijn:

plantbesprekingen, verloting en verkoop van

planten, pot- en mestmaterialen.

Eindhoven 1990: Aile bijeenkomsten worden

gehouden In Gemeenschapshuis 'Het Klooster ',

Hoogstraat 8 te Waalre, tel. 04904-14989.

Aanvang bljeenkomsten 20.00 uur, zaal open

19.30 uur.

Geen opgave van data ontvangen.

_Gravenhage: Bijeenkomsten van de kring uen Haag worden gehouden op de laatste maandag van de maand, uitgezonderd de maand juli . In december op de voorlaatste maandag. Bijeenkomsten worden gehouden in Het Benoorden Huis, Bisschopstraat 5 te Den Haag. Aanvang 20.00 uur. Onze leden ontvangen elke keer een convocatle, maar iedere belangstellende is hartelijk welkom. 't Gooi: De leden van de kring ontvangen 14 dagen voor elke bijeenkomst een convocatie. Haarlem en omstreken: De maan delijkse bijeenkomsten worden gehouden In het EHBO­ gebouw nabij de R.K. kerk, Herenweg 88a te Heemstede. De bijeenkomsten beginnen om 20.00 uur. Vana! 19.15 ullr is de zaal geopend. Nadere inlichtingen over de kring, de bereikbaarheid van het EHBO-gebollw of de onderwerpen van de lezingen kunt u verkrijgen bij de secretaris van de kring, telefonisch bereikbaar onder 023-340453. Na de lezingen worden een verloting en een plantenbespreking gehouden van de door de leden meegebrachte planten. In de convocatie , lI<e maandelijks aan de leden wordt gezonden , . o.a. een nadere toelichting over de lezing op ­ genomen. Mergelland: Bijeenkomsten op de derde

dinsdag van de maand om 8 ullr 's avonds

in gemeenschapshuis'Ut P6thlluske', Nieuwen­

huysstraat 17, 6336 )0,j Aalbook, gemeente

Nuth, Informatie bij sec r. PHJ. Engels,

Berkenhoven 10, 6225 HE Maastricht,

043-62 1953.

Noord-Oost-Brabant: Bijeenkomsten elke derde vrijdag van de maand (m.u.v. aug.) in het bUlIrthllis'De Voeg' ,Springtouw 2 te Best. Aanvang 20,00 uur, zaal open ca.19.30 uur. Het programma van de kringbljeenkomst is ver­ meld in het kringblad 'Orchidee>, dat aan aile leden wordt toegezonden. Belangstellenden kunnen vrijblijvend een exemplaar aanvragen bij het secretariaat en zijn welkom op de bijeen­ komst. Tijdens de bijeenkomsten wordt zeer veel tijd besteed aan onderling kontakt, voorlichting en plantbesprekingen. Noord-Holland-Noord: Bijeenkomsten iedere 3e zaterdag van de maand . Naast de lezingen zullen tijdens de bijeenkomsten de gebrllikelijke activiteiten , zoals plantbespreking en verlo ting, plaatsvinden, Bijeenkomsten van 14 .00 -17.00 lIur in wijkcentrum'De Huesmolen', Risdam te Hoorn. De zaal is open om 13.30 lIur, Noord- en Midden-Limburg: Bijeenkomst iedere derde maandag van de maand in 'feestzaal Apol lo' Maasbreesestraat 49. Ven lo-Blerick. Aanvang 20.00 uur. Noord-Nederland: Bijeenkomsten elke 2e zaterdag van de maand, (m,u.v.jull en aug.) in het Dorpshuis te Paterswolde, Bahler Boermalaan 4. Aanvang 14,00 uur, Zaal open 13,00 uur, De kringleden ontvangen v~~ r ei'"e blJeenkomst oon convocatie. Nadere inlichtingen bij het secretariaat. Noord-West Veluwe: De bijoonkomsten worden gehouden in het Poshuis, Mlinnikenweg 58 ,'t Harde. Aanvang 20.00 uur, zaal open 19,15 uur. 7 sept, Eigen tentoonstelling 30 sept, Hr. T. v,d, Heuvel (Haren), Cultllur en orchideeen van Thialand 280kt, Vei ling door dhr. W. v.d, Berg uit IJsselmuiden 25 nO\l, Hr. Luuc Vermeer (Harderwijk): Orchideeenpracht in het Franse middelgebergte Oost-Nederland: De plaats voor de bijeenkomsten is de B,P, Hofstede MTS, Industrieplein 2 te Hengelo, Rotterdam: Bijeenkomsten van de kring Groot­ Rotterdam elke tweede maandag van de maand (m,u.v. juli en aug,) in de personeelskan ti ne van Diergaarde Blljdorp, van Aerssenlaan 49 te Rotterdam, aanvang 19,30 uur, zaal open 19.00 uur, Op elke bijeenkomst een verloting, Utrecht: Bijeenkomst in 'De Magneet', Julianalaan 44 te Bil thoven, Aanvang 13 ,30 uur; zaal open 13.00 uur. Data 1994: 3 sept., 22 okt., 10 dec. Nadere inlich tingen: J. Berg , tel. 03402 -31616 Zuid-Limburg: Bijeenkomst elke eerste dinsdag van de maand (u itgezonderd juli en augustus) in Cafe-restaurant 't Kaar, Stationsstraat 126 te Beek.

Noord-Brabant-West: Elke derde maandag van

de maand m.u.v. juli en aug. in zaal Marktzicht,

Markt 50, Etten-Leur, aanvang 20.00 uur.

De leden ontvangen elke maand een kringblad.

Werkgroepen

Noord-Brabant, Hart van Brabant: De maandelijkse bijeenkomst wordt als regel op de vierde vrijdag van de maand gehouden in Cafe 'Boulevard' aan de Noordstraat te Tilburg t.O. het busstation en schuin t.o. het NS-station, Aanvang 20.00 uur (plm. 500 m gaans vana! busstation en NS station). De exacte datum kan niet lang van tevoren worden vastgesteld, Tele!onisch aan te vragen bij de secretaris 118-2127 of de voorzitter 013-436300. ,\ elke vergadering wordt een plantenkeu ring en -verloting georganiseerd, worden dia's vertoond of lezingen gehouden, demonstraties gegeven, vragen besproken ,

Praktijkwerkgroep Zwaagdijk: Bijeenkomst elke eerste zaterdag van de maand in de kassen van Orchideeen Bruin, Zwaagdijk 420, aanvang 14,00 uur.

Werkgroep Masdevallia: Nadere informatie: secretariaat: 050-34 3018,

Vereniging Orchideeen Vermeerdering: Secretaris: W,N . Nieuwenhuysen, Hendri k Hosstraat 45, 1106 ZM Amsterdam, 020­ 6961904. Behoorder zaadbeurs: J,KaniS, Veldeksterweg 11,81 72 VZ Vaassen, 05788 ­ 1709, Vergaderingen worden vier keer per jaar georganiseerd in het gebouw 'De Magneet", Julianalaan 44 te Bilthoven. Aanvang 13.00 uur. Vaste onderdelen van de bijeenkomsten zijn:

een officieel gedeelte, gelegenheid tot vragen stellen, pauze voor uitwisselen van ervaringen en lIerkoop van zaail ingen en eell spreker over een nader te bepalen onderwerp. Belangstellenden zijn welkom, Belgle

Antwerpen: Orchidee-vriend Belgle:

Vergaderingen In het Centrum Zurenborg,

Dageraadsplaats 4 te Antwerpen.

Op zaterdagmiddagen, aanvang 14.30 uur; op

vrijdagavond om 20,00 uur, Het bestuur nodigt u

uit uw planten mee te brengen naar de verga­

deringen ( probleemplanten, bloeiende planten,

planten voo r verkoop of ruil etc.). Geen opgave

van data ontvangen,

Brabant: Bijeenkomsten op de derde zaterdag

van de maand, om 14.00 uur in het Recreatie­

centrum Itterbeek, Keperenberg te Itterbeei<,

Limburg: Bijeenkomst op de derde vrijdag van

de maand in Cafe De Siagmolen te Genk,

aanvang 20,00 uur

Lycaste: Bijeenkomsten elke eerste vrijdag van

de maand: Steenstraat 4 te Izegem.

Oost-Vlaanderen: Geen opgave ontvangen. Orchika: Lidgeld 1994: 550 Bfr. inbegrepen

6 nrs Orchika, Orchika + Orchideeen: 1300 Bfr.

Bijeenkomsten in het Cul tureel Centrum,

Drie Koningenstraat 126 te 2600 Berchem­

Antwerpen, telkens om 20,00 uur.

9 sept,: nader te bepalen

14 okt.: Anne Ronse, Bestrijdingsmiddelen

tegen ziekten en plagen nader te bepalen 3 nO\l.: 9 dec.: eindejaarsbijeenkomst Papilio: Bijeenkomst iedere vie rde vrijdag van de

maand (m.u .v. juli en aug,) in 'de Biekor!',

Steenveldstraat 2,8 820 Torhout, aanvang 19.30

uur. leder lid van de kring ontvangt een convo­

catie,

Tentoon steilingen e.d.

23 - 25 sept. Berliner Orchideen -Ausstellung .

Bot. Galien, Berlin-Dah lem, Kbnigin Luisestr. 6-8

30 sept. - 2 okl. Plantec, Intern. Tuinbouwbeurs

Frankfurt (Messe):

29 dec, 1994 - 1 jan 1995. Kaapstad Zuid­

Afrika: Disasymposium en Show

25 -29 jan . 1995. 4ge DOG-congres (unci

Garten Hamburg), Hamburg. Hamburg-Messe,

Jungiusstr. 13.

4-5 maart 1995, 10e Orchideenschau in

OsnabrLlck, Stadthalle

11- 19 maart 1995. 5e Asia Paci fic Orchid

Conference Fukuoka'95 Fukuoka Dome. Japan

22-26 maart. DOG-Symposium en internationale

tentoonst. Stuttgart -Messe, Killesberg , Halle

12/14

7-10 maart 1996. 50e DOG-congres met intern,

tentoonst., Neu -Ulm. Silcherstr. Edwin-Scharff­

Haus

14-24 sept, 1996. Rio de Janeiro. Brazilie,

15e intern. Orchideeencongres.

Inlichtingen: sekretariaat Host. Turismo de

Eventos. rua Sao Clemente 407, Botafogo,

22,260-001 Rio de Janeiro,

Ondanks aile aan de samensteliing van de tekst bestede zorg, kan noch de redactie noch de LJltgever aansprakelijkheid aanvaarden voor eventuele schade. die lOU kunnen voortvloeien uit enige fout, die in deze uitgave zou kunnen voortkomen. Aile rechten '1oorbehouden. Niets uit deze uitgave rnag worden verveelvoudigd, opgeslagen In een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enlge vorm of op enige wijze , hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieen, opnamen, of enige andere manier, zonder voorafgaande schrifteliike toestemming van de auteur of redactie.

23

..

Disa ukingensis