Tweedaagse mastercourse Structureren en financieren van projecten in de nieuwe realiteit De NEPROM en Fakton starten komend najaar de tweedaagse mastercourse Structureren en financieren van projecten in de nieuwe realiteit. De data voor deze mastercourse zijn 26 november 2013 en 14 januari 2014. Waarom deze mastercourse? De nieuwe realiteit van project- en locatieontwikkeling vraagt om nieuwe vormen van structurering en financiering van projecten. Met deze nieuwe tweedaagse mastercourse spelen we in op de kennisbehoefte waar het gaat om achtergronden en ontwikkelingen in het financiële krachtenveld. Kennis die cruciaal is om haalbare en financierbare projecten te kunnen creëren. Hoe is de mastercourse opgebouwd? Naast kennisoverdracht gaan we tijdens de bijeenkomsten gezamenlijk met de docenten én elkaar op zoek naar antwoorden en oplossingen. De mastercourse is dan ook opgezet als een mini-MBA. Daarmee bedoelen we dat we het leerproces inrichten rondom een aantal casussen die in een groepsdiscussie onder leiding van de docent worden besproken. Elke deelnemer brengt zijn eigen ervaringen en inzichten mee naar de bijeenkomsten. Daar willen we optimaal gebruik van maken om met elkaar tot nieuwe inzichten te komen. De vraag die centraal staat is: “Hoe vinden we gezamenlijk alternatieve oplossingen?”. Van de deelnemers verwachten we dat zij de theorie achter de casussen thuis voorbereiden. De mastercourse staat onder leiding van hoofddocent ir. Mark Kuijpers MBA, partner bij Fakton. Op beide dagen wordt hij bijgestaan door een gastdocent uit de praktijk. Wat levert het je op? De mastercourse geeft deelnemers inzicht in de vraag hoe in de nieuwe realiteit projecten financieel haalbaar én financierbaar gemaakt kunnen worden. Je krijgt handvatten aangereikt om projecten op andere manieren te structureren en te financieren. Kennis die cruciaal is om in de huidige markt bestendige projecten te ontwikkelen. Voor wie is de cursus bedoeld? Deze mastercourse is bedoeld voor ervaren professionals die zich bezighouden met vastgoed- en gebiedsontwikkeling. Naast medewerkers van NEPROM-leden zijn ook deelnemers van niet-leden, overheden en corporaties welkom. Dat draagt bij aan het wederzijdse begrip en vergroot het netwerk van de deelnemers.
Data, locatie en kosten
2 daagse mastercourse; de mastercourse vindt plaats op dinsdag 26 november 2013 en dinsdag 14 januari 2014; prijs: € 1.500,- (excl. BTW, incl. cursusmateriaal en arrangementen) voor leden van NEPROM en € 1.950,- voor niet-leden; locatie: Omgeving Utrecht (precieze locatie wordt nog bekend gemaakt).
Aanmelden of vrijblijvend een plek reserveren Wil je je aanmelden ga dan naar de website voor het aanmeldingsformulier. Overweeg je mastercourse te gaan volgen en wil je gegarandeerd zijn van een plek? Neem dan geheel vrijblijvend een optie door een mail met je contactgegevens te sturen naar
[email protected] o.v.v. 'optie structureren en financieren van projecten'. Programma en inhoud Hieronder vind je een beschrijving van de onderwerpen en vraagstukken die gedurende de twee dagen aan bod komen. Dag 1: Inzicht in de nieuwe realiteit Op de eerste dag schetsen we de nieuwe realiteit waar we als sector mee te maken hebben. Om de nieuwe realiteit te kunnen duiden is inzicht noodzakelijk in de recente historie van de financiële markten en de invloeden daarvan op de vastgoedmarkt(en). Vervolgens is inzicht noodzakelijk in de wijze waarop banken en andere kapitaalsverschaffers in de nieuwe realiteit naar projecten en assets kijken. Op basis van deze inzichten stellen we gezamenlijk de nieuwe uitgangspunten voor het structureren en financieren van projecten vast en kunnen we nieuwe verdienmodellen verkennen. De volgende onderwerpen komen aan de orde:
Vastgoed- en financiële markten in historisch perspectief: o Mechanismen tussen financiële sector en vastgoedmarkt(en) o Hoe werkt een bank eigenlijk? o Aan kapitaal geen gebrek
De financiële crisis en de effecten voor de vastgoedsector: o Oorzaken van de financiële crisis (fractioneel bankieren, derivaten, geldhoeveelheid) o Basel I, II & III en de gevolgen voor de kapitaalstroom richting de vastgoedsector o Strengere eisen aan de solvabiliteit van banken o Gevolgen voor hypotheekverstrekking (particulier en bedrijfsmatig) o Gevolgen voor vastgoed- en huizenprijzen o Gevolgen voor grondexploitaties en gemeenten
Het nieuwe financieringslandschap: o Wie zijn de (nieuwe) kapitaalverschaffers en wat zijn hun condities? o Denken vanuit financierbaarheid in plaats vanuit financiële haalbaarheid alleen. Van project cash flow naar cash flow waterfall o Wat zijn de belangrijkste zaken waarop je moet letten om een financierbaar project te ontwikkelen / structureren?
Nieuwe verdien- en samenwerkingsmodellen: o Van margemodel naar cashflow- en rendementsmodel o Van marge-ontwikkelaar naar dienstverlener voor gemeenten, corporaties en beleggers o Financiële modellen voor ketenintegratie
Gastdocent dag 1 Gastdocent op de eerste dag is Sacha Hoek (voormalig MN Services, Kempen & Co, Deutsche Bank London). Sacha heeft circa 15 jaar ervaring als bankier op het snijvlak tussen kapitaalmarkten en vastgoed. Nu houdt Sacha zich als zelfstandig consultant bezig met herstructurering van vastgoedbedrijven, nieuwe financieringsstructuren en business modellen voor ontwikkelaars en bouwbedrijven, en public-private finance vraagstukken. Case dag 1 Op de eerste dag behandelen we een case waarin we onderzoeken hoe een nieuw verdien-/samenwerkingsmodel tussen ontwikkelaar/bouwer en kapitaalverschaffer eruit kan zien. We ontwikkelen een structuur waarbij ontwikkelaar/bouwer en kapitaalverschaffer een duurzame langjarige samenwerking aangaan en de ontwikkelaar/bouwer afstapt van zijn margemodel en meer gaat denken in een rendementsmodel. Onderwerpen die belicht worden aan de hand van deze case zijn:
Wat zijn de marktfundamentals achter dit verdienmodel? Wie zijn de meest geschikte kapitaalsverschaffers (private equity, private debt, institutional equity, institutional debt, mezzanine) Waarom willen kapitaalverschaffers investeren in een dergelijke samenwerking? Welke eisen stellen deze partijen? Hoe ziet de structuur eruit? Hoe ziet de cash flow waterfall van de structuur eruit? Hoe houd je als ontwikkelaar/bouwer voldoende werkkapitaal vrij om te kunnen ondernemen / investeren in nieuwe opportunities?
Naast deze case die de cursisten thuis moeten voorbereiden, worden de verschillende onderwerpen zoveel mogelijk belicht aan de hand van praktijkvoorbeelden en gegevens uit de actualiteit. Dag 2: Structureren en financieren van projecten in de nieuwe realiteit Op de tweede dag zakken we van het hogere abstractieniveau van de eerste dag af naar het concrete niveau van projecten en passen we het geleerde van de eerste dag toe op een aantal concrete projecten. Aan de hand van een aantal praktijkcases werken we uit hoe we in de huidige markt financieel bestendige projecten kunnen ontwikkelen en realiseren. De volgende onderwerpen komen aan de orde:
Cashflowsturing als grondplaat voor de ontwikkelstrategie van een project
Alternatieve vormen van (flexibele) grondprijsafspraken tussen ontwikkelaar en gemeente. Hoe zorg je ervoor dat risico’s enerzijds en eventuele meeropbrengsten anderzijds evenwichtig verdeeld worden en hoe bouw je de juiste prikkels in zodat beide partijen streven naar het optimale resultaat?
De mogelijkheden van erfpachtconstructies voor het verbeteren van de financierbaarheid van een project
Private equity / Family offices en hun rol als kapitaalverstrekker bij het ontwikkelen van en beleggen in vastgoedprojecten
Financiële oplossingen voor leegstaand vastgoed: o Haalbaarheid en Financierbaarheid van Sloop o Haalbaarheid en Financierbaarheid van Herpositionering en Transformatie
Gastdocent dag 2 Gastdocent op dag 2 is Hans van Rossum, werkzaam bij de gemeente Rotterdam als Gebiedsontwikkelaar Grote Programma’s. Hij deelt zijn praktijkervaring en kennis over onder meer alternatieve vormen van (flexibele) grondprijsafspraken tussen ontwikkelaar en gemeente. Case dag 2 Op de tweede dag behandelen we een case waarin we onderzoeken hoe in de nieuwe realiteit vanuit haalbaarheid / financierbaarheid de ontwikkelstrategie voor een binnenstedelijke gebiedsontwikkeling kan worden opgezet en hoe in de nieuwe realiteit de samenwerking met de gemeente en de financiële afspraken met de gemeente kunnen worden gemaakt. Onderwerpen die belicht worden aan de hand van deze case zijn:
Hoe anticipeer je met je plan op de lastige financieringsmarkt? Hoe bouw je (financiële) flexibiliteit in je plan?
Hoe richt je de financieel-strategische samenwerking met de gemeente in?
Is het mogelijk om een flexibele grondprijsafspraak te maken tussen gemeente en ontwikkelaar op basis van een flexibel woningprogramma waarbij ‘geschakeld’ kan worden tussen huurwoningen en koopwoningen? Hoe zorg je er dan voor dat risico’s enerzijds en eventuele meeropbrengsten anderzijds evenwichtig verdeeld worden en hoe bouw je de juiste prikkels in?
Welke mogelijkheden bieden (grond)financieringsinstrumenten zoals erfpacht? Wat zijn de effecten voor kopers, ontwikkelaar en gemeente?
Over de docent
Hoofddocent Mark Kuijpers Als partner bij Fakton is Mark verantwoordelijk voor de commerciële vastgoedpraktijk, met een primaire aandacht voor projectontwikkelaars en eindgebruikers. Hij richt zich met name op strategische en commerciële vraagstukken en bouwt samen met zijn cliënten business cases voor de (her)ontwikkeling en transformatie van vastgoedprojecten. De financiële strategie en de
financieringsstrategie vormen in het werk van Mark steeds een essentieel fundament waarbij project finance en corporate finance elkaar in de huidige realiteit steeds dichter lijken te raken. Voorheen werkte Mark bij Blauwhoed als projectontwikkelaar. Mark studeerde bouwkunde aan de Technische Universiteit Delft en volgde een MBA aan de Erasmus Universiteit. Gastdocent Sacha Hoek Sacha is financieel- strategisch deskundige op het gebied van publiek & privaat vastgoed en infrastructuur. Sinds 2012 werkt hij als zelfstandig consultant. Daarvoor werkte hij onder meer bij Kempen & Co de Deutsche Bank. Gastdocent Hans van Rossum Hans is sinds 2009 werkzaam bij de gemeente Rotterdam. De eerste jaren als projectmanager Hart van Zuid en sinds 2012 als gebiedsontwikkelaar verantwoordelijk voor de grote programma’s. Ook maakt hij deel uit van het management team van Ruimtelijke Economische Ontwikkeling. Voordat hij naar de gemeente Rotterdam vertrok werkte hij aan de marktkant, bij OVG en BAM Civiel.
