tvz 4 Verpleegkundige invloed tijdschrift voor verpleegkundig experts We moeten blíjven lobbyen voor het vak

tvz

tijdschrift voor verpleegkundig experts

4 www.tvzdirect.nl | jaargang 123 | augustus 2013

Verpleegkundige invloed We moeten blíjven lobbyen voor het vak

In gesprek met Cathy van Beek, bestuurder in het UMCN St Radboud | Herregistratie: waarom eigenlijk? | Tuchtrecht: ook voor physician assistants en verpleegkundig specialisten

Van wetenschap naar praktijk; lectoren aan het woord CONGRES

13 november 2013 | ReeHorst, Ede

De zorg is volop in beweging. U bent professional in uw vak en wellicht zelfs de centrale spil bij de implementatie van nieuwe richtlijnen, methoden en technieken binnen uw instelling. Deze implementatie lijkt eenvoudiger dan het is. Want hoe komt u aan deze kennis en uitdagender nog, hoe implementeert u deze innovaties in uw dagelijkse beroepspraktijk? UÊ ÌÜÀ`Ê«ÊìâiÊiÊiiÀÊÛÀ>}iÊÀ}ÌÊÕÊ«ÊiÌÊiiÀÃÌiÊ/Û<ÊV}ÀiÃ°Ê UÊ Ê iÕÜiÊâVÌiÊiÊ«ÃÃ}iÊÛ>ÕÌÊpraktijkgericht wetenschappelijk onderzoek worden met u gedeeld en op een laagdrempelige manier maakt u de vertaalslag naar de verpleegkundige praktijk. Profiteer van de kennis van anderen over actuele vraagstukken en maak de vertaalslag, van innovatie naar implementatie!

www.reedbusinessevents.nl/tvzcongres

Invloed? jaargang 123 - augustus 2013 Toevallig kwam ik deze week een TvZ van bijna 30 jaar TvZ Tijdschrift voor Verpleegkundigen is een gezamenlijke uitgave van Reed Business Media bv en de Stichting Publikaties voor Verpleegkundigen en Verzorgenden (SPVV). TvZ verschijnt tweemaandelijks.

■ ABONNEMENTEN Abonnementen kunnen op elk gewenst tijdstip ingaan. Aanmelding via www.producten.reedbusiness.nl (knop ‘vakbladen’) of bij de Klantenservice. Een abonnement loopt automatisch door, tenzij uiterlijk 30 dagen voor de vervaldatum bij de Klantenservice wordt opgezegd via telefoonnummer (0314) 358 358. Kies de optie ‘vraag over het abonnement’ en vervolgens de optie ‘abonnement opzeggen’. Klantenservice verstrekt ook informatie over een lopend abonnement.

■ KLANTENSERVICE Postbus 4, 7000 BA Doetinchem, tel. (0314) 358 358 (op werkdagen tussen 8.30 en 17.00 uur), fax (0314) 349 048. E-mail: [email protected]

geleden tegen waarin verslag werd gedaan van een conferentie over innovaties in de verpleging. Daarin stond een voorspelling over de te verwachten ontwikkelingen: verschuiving van intra- naar extramuraal, de dominantere positie van ouderen, toenemende mondigheid van de patiënt, het steeds chronischer worden van de klachten van patiënten en de toenemende noodzaak voor multidisciplinaire samenwerking. Michels, de eerste hoogleraar verpleeghuisgeneeskunde in Nederland, stelde dat er een gebrek aan visie op de toekomst binnen de verpleegkundige wereld heerste en dat de patiënt bij alle gepresenteerde innovaties totaal afwezig was. Ik moest daaraan denken bij het interview met Cathy Verbeek, lid van de RvB van UMC St Radboud. Zij merkte op, in verband met het dossier van dit nummer met als thema Verpleegkundige invloed, dat invloed van verpleegkundigen op zichzelf geen betekenis heeft als dat geen meerwaarde

■ ADVERTENTIEVERKOOP Cross Media Nederland tel. (010) 742 10 20 [email protected] www.crossmedianederland.com

Het moment is aangebroken om daadwerkelijk invloed uit te oefenen

■ MARKETING Šejla Dmitrović, E-mail: [email protected]. tel. (020) 515 97 87

heeft voor de patiënt. Uit de artikelen in het dossier blijkt enerzijds dat verpleegkundigen bewuster dan voorheen invloed trachten te verwerven en daar soms ook succesvol in zijn. De beroepsvereniging V&VN probeert die invloed in het Haagse circuit in goede banen

■ ABONNEMENTSPRIJZEN Prijzen incl. 6% BTW Particulier Leden beroepsverenigingen Studenten Instellingen 2-jarig abonnement (per jaar) Buitenland

te leiden en wordt in ieder geval gezien als betrouwbare gesprekspartner. Wanneer een €

135,79 op aanvraag

€ € € €

64,55 248,20 62,99 141,75

VAR zijn verantwoordelijkheden opneemt kan ook die van invloed zijn op het beleid van de betreffende instelling. Anderzijds blijkt het uitoefenen van invloed niet altijd mee te vallen wanneer er structuren doorbroken moeten worden, buiten de standaarden om moet worden gehandeld en het patiëntenbelang dient te worden vertegenwoordigd als

Tarief collectief abonnement (meerdere exemplaren voor één rekening) op aanvraag Prijswijzigingen voorbehouden

■ UITGEVER Ben Konings

deze daar zelf niet toe in staat is.De 30 jaar geleden aangekondigde veranderingen hebben nu langzamerhand gevolgen voor het functioneren van verpleegkundigen en ik ben er niet helemaal zeker van dat zij inmiddels wel een heldere visie hebben op hun eigen toekomstige beroepsuitoefening. Terwijl nu het moment is aangebroken om daar daadwerkelijk invloed op uit te oefenen. De patiënt wacht niet tot we eindelijk zover zijn.

Marian Adriaansen, hoofdredacteur TvZ

Auteursrecht voorbehouden. Behoudens de door de wet gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. Aan de totstandkoming van deze uitgave is de uiterste zorg besteed. Voor informatie die nochtans onvolledig of onjuist is opgenomen, aanvaarden auteur(s), redactie en uitgever geen aansprakelijkheid. Voor eventuele verbeteringen van de opgenomen gegevens houden zij zich gaarne aanbevolen. ISSN 1380-3425.

tvz |

Tijdschrift voor Verpleegkundigen - 2013 nr. 4

Twitter: @mariantvz mail:[email protected]

| 1

28

Colofon

Cathy van Beek

jaargang 123 - augustus 2013

TvZ-hoofdredacteur Marian Adriaansen ging

■ REDACTIE Marian Adriaansen, hoofdredacteur Esther van Heeswijk, eindredacteur / redactiecoördinator, tel. (020) 515 97 14, [email protected] Harriët Teijen, eindredacteur

in gesprek met Cathy van Beek, lid van de Raad van Bestuur van het UMC St Radboud. Zij spreekt vanuit haar verantwoordelijkheid voor de patiëntenzorg: ‘Verpleegkundige invloed moet meerwaarde hebben voor de patiënt.’

■ EXTERNE REDACTIE Ed Schoemaker, Jennie Mast, Marijke Cronenberg, Irene Jongerden ■ REDACTIESECRETARIAAT Nicoline Kramer, tel. (020) 515 97 43 [email protected] ■ REDACTIEADRES Radarweg 29, 1043 NX, Postbus 152, 1000 AD Amsterdam, tel. (020) 515 97 43, [email protected], www.tvzdirect.nl ■ AUTEURSINSTRUCTIES Aanwijzingen voor auteurs staan op www.tvzdirect.nl/tvz ■ ONTWERP Kameleon Reclamestudio B.V. Maarssen ■ ONTWERP COVER Justcreative Media, Rotterdam ■ OPMAAK Scientific Publishing Services, India

32 Herregistratie nabij Bent u voor 2009 geregistreerd als verpleegkundige in het BIG-register en wilt u ingeschreven blijven, dan moet u vóór 1 januari 2014 herregistratie aanvragen. Lees hier alles over de werkervarings- en scholingseis en andere achtergronden.

■ PRODUCTIEBEGELEIDING Loes Mes ■ OVERNAME ARTIKELEN Het overnemen en vermenigvuldigen van artikelen en berichten is slechts toegestaan met bronvermelding en na schriftelijke toestemming van de redactie.

40 Verpleegkundigen en tuchtrecht Op basis van de wet BIG vallen verpleegkundigen sinds 1997 onder het tuchtrecht. Nu kan de tuchtrechter ook physician assistants en verpleegkundig specialisten toetsen. Niet om ze te straffen, maar om de kwaliteit van de beroepsuitoefening te bewaken.

2|

tvz | Tijdschrift voor Verpleegkundigen - 2013 nr. 4

Management & Verpleging De arbocatalogus: van ongewenst gedrag naar veilig werken?

35

Onderzoek en praktijk

En verder Hoofdredactioneel

1

Berichten

4

- Ziekenhuisopname desastreus voor

Van ‘meetlast’ naar eigenaarschap, verpleegkundige kwaliteitsindicatoren Marlies van Hell, Tineke Holwerda, Bart Cusveller

psychogeriatrische patiënt

47

- ‘Schaf geheugenpoli’s af’

Verpleegkundige overdracht, een literatuuroverzicht Roos Nieweg, Marjan Groenhuis

51

Kwaliteit van leven van fragiele ouderen Robbert Gobbens, Marcel van Assen

56

Dossier Verpleegkundige invloed •

VAR: hoe word je invloedrijk?

•

Ontwikkeling VAR’s: vliegende start of lange aanloop

•

- Medische apps, let op certificering! - Tekort aan verpleegkundigen in Europa dreigt

11

Column

9

Wie gaat?

10

Patiëntenperspectief

31

Column In beeld

37

Opinie

38

Collega

43

Onderzoeksbespreking

44

Column Ethiek

45

Proefschriften

46

Kunst

61

Boeken

63

Agenda

64

Hoe groot is de invloed van verpleegkundigen?

•

- Meer geld voor POH-ggz

Stoomcursus invloed uitoefenen

•

Rho Chi Chapter at Large

•

Implementatie gaat niet vanzelf


| 3

Berichten GOMA-app De GOMA, de gedragsco-

Ziekenhuisopname desastreus voor psychogeriatrische patiënt

de voor medische incidenten, heeft nu ook een

Een Britse studie komt tot ontnuchte-

app. De app coacht zorg-

rende conclusies over de impact van

professionals bij de

een ziekenhuisopname voor psycho-

stappen na een medisch

geriatrische patiënten: minder dan een

incident. Initiatiefnemer is

derde gaat na de opname weer naar huis. De anderen sterven of verslechte-

Centramed. De app is gratis beschikbaar via

ren zodanig dat ze naar een tehuis met

de AppStore en Google Play.

intensievere zorg moeten verhuizen.

Toolkit familieparticipatie

Dit meldt het Nederlands Tijdschrift

De overheid wil mantelzorgers betrekken bij de

voor Geneeskunde. Voor deze studie

langdurende zorg, ook na verhuizing naar een

werden bijna 250 70-plussers gevolgd

zorgcentrum. De gratis toolkit van Vilans en In

die werden opgenomen in het zieken-

voor zorg! helpt zorgorganisaties om die fami-

huis en die bij screening een psychia-

minder medicatie gebruikten en een be-

lieparticipatie vorm te geven. De toolkit is gra-

trisch probleem bleken te hebben zoals

tere voedingsstatus hadden.

tis te downloaden via www.vilans.nl en www.

dementie, delier of verslaving.

Volgens de onderzoekers (Bradshaw,

invoorzorg.nl. Thema’s: visievorming, beleid en

Vóór opname woonde 79 procent van

Goldberg e.a.) toont de studie het be-

organisatie, communicatie met familie, werk-

de patiënten nog thuis, met een gemid-

lang aan van een geïntegreerde aanpak

wijze per situatie en cultuurverandering.

delde leeftijd van 83 jaar. Zes maanden

om deze kwetsbare groep te bescher-

na opname was slechts 29 procent van

men rond een ziekenhuisopname. Ze

de oorspronkelijk thuiswonende oude-

denken bijvoorbeeld aan het waarbor-

Dr. Hilde de Vocht is

ren weer teruggekeerd zonder tussen-

gen van goede voeding en aan preventie

benoemd als lector Oude-

tijdse heropname. Van alle onderzochte

van delier. Het is de vraag in hoeverre

renzorg en Palliatieve

patiënten was 31 procent na 180 dagen

de overleving echt te verbeteren is,

Zorg bij Saxion in Deven-

niet meer in leven. Patiënten hadden

maar kennis over de vaak slechte prog-

ter. Haar uitdaging: bijdragen aan de kwaliteit

betere vooruitzichten naarmate zij min-

nose van deze patiëntengroep kan hel-

van leven van ouderen, ondanks hun groeien-

der ernstige psychiatrische symptomen

pen meer realistische plannen te

de aantal, toenemende beroep op zorg en de

hadden, cognitief beter functioneerden,

maken. ■

Nieuwe lector

Foto: ANP

medische aansprakelijkheidsverzekeraar

(on)betaalbaarheid daarvan. Binnen het lectoraat is speciale aandacht voor het thema ouderen en seksualiteit, waarop De Vocht in 2011

Tentoonstelling ‘Pillen en poeders’

promoveerde.

Leuk en leerzaam: de nieuwe tentoon-

De tentoonstelling gaat over geneesmid-

Diabeteszelfindehand.nl

stelling Pillen en Poeders, zorg of

delen door de eeuwen heen. Zo blijkt

Www.diabeteszelfindehand.nl is een nieuwe

zegen? van Museum Boerhaave in Lei-

dat er in de zeventiende eeuw ook al

website voor mensen met een verstandelijke

den. Weet u bijvoorbeeld hoeveel ge-

een middel was om drukke kinderen tot

beperking en diabetes en voor hun zorgverle-

neesmiddelen een gemiddeld persoon in

rust te brengen: ‘kinderslaap’(met

ners en mantelzorgers. Doel: het stimuleren

zijn leven krijgt voorgeschreven? Het

opium) was misschien wel de voorloper

van zelfmanagement. De website is ontwik-

kunstwerk Van Wieg tot Graf laat het

van een middel tegen ADHD. Of wat

keld door NIVEL, het Instituut voor Verant-

zien: een leven lang medicijngebruik,

dacht u van kwik als geneesmiddel?

woord Medicijngebruik (IVM), Mikado kennis-

op een tafel van acht meter lengte. En

Pillen en Poeders, zorg of zegen?

centrum interculturele zorg, Stichting Ookjij.nl

het roept ook vragen op: gebruiken we

is nog te zien tot en met zondag

en Zorgbelang Gelderland.

niet te veel?

24 november 2013. ■

4 ||


Kijk voor meer nieuws op: www.tvzdirect.nl

Foto: ANP

‘Geef patiënten inzage in kosten medische behandeling’ De Nationale ombudsman, Alex

leesbare facturen ontbreken. Tegelij-

Brenninkmeijer, maakt zich zorgen

kertijd wordt de patiënt geconfron-

over de ondoorzichtigheid van de kos-

teerd met verhogingen van de eigen

ten van een medische behandeling. Hij

bijdrage, met versmalling van wat

heeft de minister van VWS om uitleg

vergoed wordt in het basispakket

gevraagd. Brenninkmeijer vraagt zich

en met (noodgedwongen) keuzes

met name af waarom burgers geen in-

voor een hoger eigen risico. ‘Het

zicht in de kosten kunnen krijgen

medisch declaratiesysteem is verwor-

voorafgaand aan een behandeling.

den tot een ingewikkelde ‘black box’

Hierdoor kunnen zij geen goede afwe-

waar niemand nog iets van lijkt te

ging maken van het al dan niet onder-

begrijpen. Ik vind het een teken aan

gaan van die behandeling en de finan-

de wand dat ‘gespecialiseerde’ bureau-

ciële gevolgen, zeker wanneer zij die

tjes worden opgericht om ziekenhui-

kosten zelf moeten betalen, aldus

zen te helpen met (optimaal) declare-

Brenninkmeijer.

ren. Patiënten krijgen de rol van

Volgens de ombudsman is sinds de

‘klokkenluider’ toebedeeld om

invoering van de dbc’s het medisch

fraude op te sporen. Het belang van

declaratiesysteem steeds complexer

de patiënt is uit het oog verloren. En

geworden, waarbij voor de patiënt

dat baart mij zorgen.’ ■

Hormoonbehandeling bij borstkanker: tot 40% haakt af Vrouwen met hormoongevoelige

een rol. Andere neveneffecten zijn wel-

borstkanker worden behandeld met

iswaar vervelend, maar worden niet als

het middel tamoxifen. Deze behande-

doorslaggevend ervaren, zoals opvlie-

ling duurt vijf jaar: daarna is het risico

gers, verminderd libido en vocht vast-

op terugkeer van borstkanker vermin-

houden.

derd met 41%. Toch blijkt tot 40% van

Het onderzoekt toont aan dat voor één

de vrouwen voortijdig te stoppen met

op de zes vrouwen de nadelen van de

het middel.

medicijnen niet opwegen tegen de voordelen. Dit vergroot de kans dat zij voortijdig zullen stoppen met de be-

meeste vrouwen wél overtuigd zijn van

handeling. Dat een behandeling effec-

de effectiviteit van tamoxifen. Maar er

tief is betekent dus niet per definitie

zitten ook nadelen aan de behandeling

dat elke patiënt deze ook afmaakt. De

en die kunnen zwaarwegend zijn bij de

onderzoekers adviseren artsen om in

beslissing om wel of niet door te gaan.

hun gesprekken met patiënten boven

Ten eerste is er de duur: de medicijnen

water te krijgen hoe deze de voor- en

Het onderzoek werd uitgevoerd door

moeten vijf jaar lang gebruikt worden.

nadelen van de behandeling ervaren en

Universiteit Utrecht, NIVEL, LUMC

Daarnaast spelen vooral de verhoogde

om daar hun voordeel mee doen. Bij-

en Diaconessenhuis Leiden. De resul-

kans op osteoporose, gewrichts- en

voorbeeld door de effectiviteit en het

taten verschenen onlangs in het weten-

spierpijn en het licht verhoogde risico

belang van de behandeling extra te be-

schappelijke tijdschrift Annals of

op kanker in het baarmoederslijmvlies

nadrukken.

Oncology. ■


Foto: ANP

Nieuw onderzoek toont aan dat de

| 5

Gesignaleerd Berichten Ggz wil crisiskaart

Meer geld voor POH-ggz

Partijen in de ggz willen het gebruik

Huisartsen krijgen de komende

Om huisartsen beter toe te rusten voor

van een crisiskaart

jaren zeer waarschijnlijk bijna

hun taak, wordt de functie van de poh-

bevorderen. Dit is

70 miljoen extra voor de inzet van

ggz versterkt. Het is de bedoeling dat

een kaartje dat een

praktijkondersteuners ggz. Dit schrijft

huisartsen meer uren poh-ggz kunnen

cliënt bij zich draagt

minister Schippers in een brief

inzetten met een maximum van 9 uur

en waarop staat hoe zorgverleners, omstan-

aan de Tweede Kamer. Deze maatregel

per week per normpraktijk van 2350

ders en naasten kunnen (be)handelen als er

is onderdeel van een totaalplan

mensen.

een (psychische) crisis optreedt, zoals een

om de ggz-zorg grondig te herzien:

Ongeveer de helft van de praktijkon-

paniekaanval of psychose. Meer informatie:

meer patiënten moeten hulp in

dersteuners ggz heeft een verpleegkun-

www.crisiskaartggz.nl

de eerste lijn krijgen, zorgverleners

dige vooropleiding met een aanvullen-

moeten meer aandacht hebben voor

de post-hbo opleiding. Daarnaast zijn

Veiligheid op de werkvloer

preventie en zij moeten patiënten

het voornamelijk psychologen en

Er is een nieuwe Nederlands Technische

meer aanzetten tot zelfmanagement

maatschappelijk werkers met de

Afspraak (NTA) gepubliceerd door NEN, het

bij lichtere problemen. De minister

aanvullende poh-ggz opleiding, zo

Nederlands normalisatie-instituut. NTA 8544

noemt hierbij e-health ‘van essentiële

meldt het Tijdschrift voor praktijkon-

gaat over verbetering van veiligheidsgedrag

waarde’.

dersteuning. ■

op de werkvloer en is bedoeld als hulpmiddel voor adviseurs en brancheorganisaties die een verbetertraject inzetten om het veiligheidsgedrag binnen organisaties te verbeteren. Gratis

Zwarte driehoek voor risicovolle geneesmiddelen

te bestellen in de shop op www.nen.nl.

Zorgverleners kunnen nieuwe, mogelijk risicovolle geneesmiddelen vanaf

Toolkit Ouderen

september herkennen aan een omgekeerd zwart driehoekje in de bijsluiter. Zo De Vereniging Gehan-

weten zij dat ze extra alert moeten zijn op onbekende bijwerkingen. De zwarte

dicaptenzorg Neder-

driehoek is een initiatief van de Europese Commissie. Doel is dat artsen,

land (VGN) ontwikkel-

apothekers en gebruikers extra alert zijn op mogelijke, nog onbekende

de de Toolkit Ouderen.

bijwerkingen en deze melden.

Deze helpt zorgpro-

Het symbool wordt in ieder geval ge-

apotheker, bij het Nederlands Bijwer-

en ondersteuning van ouderen met een verstan-

bruikt gedurende de eerste vijf jaar dat

kingen Centrum Lareb en bij het far-

delijke beperking. Over ouderdomsaandoenin-

een nieuw middel op de markt is. De

maceutische bedrijf dat het genees-

gen, begeleidingsmethodieken, dagbesteding

zwarte driehoek komt op de bijsluiter

middel maakt. In Nederland zijn

en meer. Zie www.vgn.nl/toolkitouderen.

van alle geneesmiddelen, inclusief ‘bio-

artsen en apothekers verplicht een

fessionals bij de zorg

logicals’ (biologische geneesmiddelen

ernstige bijwerking, of een bijwerking

Onderzoek moet gevarieerder

zoals vaccins en antilichamen), die na

die niet in de bijsluiter staat, te mel-

ZonMw wil dat onderzoekers gevarieerder

1 januari 2011 zijn toegelaten binnen de

den bij Lareb. Alle informatie komt

onderzoeksmethodieken gaan gebruiken. Zo is

Europese Unie. Daarnaast geldt de

uiteindelijk terecht bij het College ter

de veelgebruikte randomised clinical trial lang

zwarte driehoek ook voor geneesmidde-

Beoordeling van Geneesmiddelen

niet in elke situatie de beste keuze. Een nieuw

len die onder voorwaarden zijn toegela-

(CBG), de overheidsinstantie die ge-

netwerk moet die variatie stimuleren. Onder-

ten en waarvoor de producent nog aan-

neesmiddelen tot de Nederlandse

zoekers en geïnteresseerden uit de zorgprak-

vullende informatie moet aanleveren, of

markt toelaat. Indien nodig past het

tijk en het beleid kunnen zich aansluiten. Zij

aanvullend onderzoek moet doen.

CBG bijsluiterteksten aan of verstrekt

zijn welkom op de volgende bijeenkomst bij

Patiënten in Nederland kunnen bij-

aanvullende informatie aan artsen en

ZonMw op 8 november 2013.

werkingen melden bij hun arts, de

apothekers. ■

6 ||



‘Schaf geheugenpoli’s af’ ‘Schaf de geheugenpoliklinieken af en

ropsychologisch onderzoek wordt ge-

besteed dat geld aan burgerinitiatieven

daan. ‘Het maakt voor de klinische be-

die ervoor zorgen dat mensen met de-

handeling niets uit’, aldus Slaets. ‘We

mentie zich langer prettig voelen in

zouden ons eens af moeten vragen

onze samenleving’. Dit betoogde Joris

waarom we het beangstigend vinden om

Slaets, hoogleraar ouderengeneeskun-

oud te worden en waarom we ons beter

de aan de Universiteit Groningen in

voelen wanneer daar een ziektelabel

het tv-programma Spraakmakende

aan wordt gehangen.’ Hij legt uit dat

Zaken van de IKON op 14 juli j.l.

dementie bij ouderen doorgaans het gevolg is van verouderingsprocessen waarmee we allemaal te maken krijgen.

wachting de komende decennia verdub-

Wanneer de geheugenproblemen ernstig

belen naar een half miljoen. Slaets legt

genoeg zijn en het label dementie krij-

uit dat dit niet alleen komt doordat er

gen, is een kwestie van een afspraak

dan meer ouderen zullen zijn, maar ook

tussen deskundigen.

doordat de diagnose dementie in een

Slaets pleit voor meer aandacht voor het

maar op de vraag wat de behoeften en

vroeger stadium wordt gesteld.

zo hoog mogelijk houden van de kwali-

verlangens zijn van mensen die het

Volgens Slaets hebben ouderen met ge-

teit van leven. Het Deltaplan dementie,

overkomt. ‘Het is erg onwaarschijnlijk

heugenproblemen niet erg veel aan de

waarvoor 32 miljoen euro beschikbaar

dat er een medicijn wordt gevonden

geneeskundige diagnose dementie,

is, zou zich daarom ook niet moeten

tegen dementie op hoge leeftijd die het

waarvoor allerlei duur medisch en neu-

richten op het vinden van een medicijn,

gevolg is van slijtageprocessen.’ ■

Medische apps, let op CE-certificering!

Foto: ANP

Het aantal dementerenden zal naar ver-

deze CE-markering mogen medische hulpmiddelen niet op de markt worden

Steeds meer patiënten en zorgverleners gebruiken medische apps of

gebracht of gebruikt. Dit geldt ook

ontwikkelen er zelf een. Sommige van die apps worden gezien als medisch

voor medische apps die worden ge-

hulpmiddel. Dat betekent dat ze niet op de markt mogen worden gebracht of

bruikt voor het stellen van een diagno-

worden gebruikt zonder CE-markering. Veel gebruikers en ontwikkelaars zijn

se, die vitale functies meten, of apps

hiervan niet op de hoogte.

die ‘energie toevoegen aan het lichaam’ (bijvoorbeeld die geluid ver-

Dit constateert het NICTIZ in haar

zeer waarschijnlijk medische apps op de

sterken om te compenseren voor ge-

publicatie Medische apps, is certifice-

markt gebracht die een diagnose stellen

hoorverlies).

ren nodig?

of vitale functies meten, maar niet vol-

Jurist Erik Vollebregt van het NICTIZ:

Steeds meer consumenten gebruiken me-

doen aan de Europese eisen voor medi-

‘Gelukkig hebben de meeste medische

dische apps als ‘Moet ik naar de dokter?’

sche hulpmiddelen. Hierdoor kan de

apps een laag risico. Want hoewel ik

en ‘Huidmonitor’. Ook verpleegkundigen

patiëntveiligheid in gevaar komen en

schadeclaims tot nu toe nog niet veel

blijken creatief in het bedenken van han-

riskeren fabrikanten en zorgverleners

ben tegengekomen, zie ik de meeste

dige apps. Zo ontwikkelden verpleeg-

een boete.

makers van apps hun verantwoordelijk-

kundigen van het UMCU een app om

Met een CE-markering laat een ont-

heid nou niet echt massaal nemen.’ De

controlegegevens van patiënten rechts-

wikkelaar zien dat medische hulpmid-

Inspectie voor de Gezondheidszorg

reeks in het epd in te voeren.

delen voldoen aan de Europese eisen

(IGZ) heeft onlangs aangekondigd dat

Het gebruik van sommige van deze apps

voor veiligheid, gezondheid, milieu- en

zij toezicht gaat houden op medische

is niet zonder risico’s. Zo worden er

consumentenbescherming. Zonder

apps. ■


| 7

Berichten Centrum voor protonentherapie VUmc, het AMC en het Antoni van

Bijkomende kwaal bemoeilijkt leven met kanker meer dan leeftijd

Leeuwenhoek willen gezamenlijk een centrum voor protonentherapie in Amsterdam realiseren. Bestraling met protonen is een nieuwe behandeling in Nederland, waarvoor zo’n 10% van de kankerpatiënten in aanmerking kan komen; met name kinderen en bijvoorbeeld mensen met schedelbasis- en oogtumoren. Voor hen kan de behandeling effectiever blijken en minder ernstige bijwerkingen geven dan de traditionele bestraling. De samenwerkende centra hopen nog dit jaar een vergunning van het ministerie van VWS te krijgen voor het nieuw te bouwen ‘Amsterdam Proton Therapy Center’. In 2017 kunnen dan de

DementieEnDan

Foto: Arno Massee

eerste patiënten terecht.

In het project DementieEnDan Eerstelijnszorg

Zo’n 60% van de kankerpatiënten is

deels samen met de hogere leeftijd van

werken beroepsorganisaties samen aan deskun-

ouder dan 65 jaar als de diagnose

de groep kankerpatiënten met bijko-

digheidsbevordering rond dementie. De

wordt gesteld. Toch is er vrij weinig

mende ziekten. Ook binnen leeftijds-

beroepsorganisaties van huisartsen (NHG),

bekend over kanker bij ouderen, omdat

groepen blijven namelijk verschillen

specialisten ouderengeneeskunde en sociaal

onderzoek meestal onder jongere

zichtbaar tussen mensen mét en zónder

geriaters (Verenso) en verpleegkundigen en ver-

mensen wordt gedaan. Nieuw

bijkomende ziekten. De hogere ‘ziekte-

zorgenden (V&VN) ontwikkelden scholingsmate-

onderzoek brengt daar verandering in.

last’ blijkt minder sterk samen te han-

riaal om de deskundigheid en de samenwerking

Daaruit blijkt dat de ervaren ziektelast

gen met de leeftijd dan met de bijko-

tussen de verschillende disciplines te vergroten.

niet zozeer afhankelijk is van leeftijd.

mende ziekten.

Meer informatie: www.dementieendan.nl.

Bijkomende ziekten spelen wél een

Het onderzoek is gebaseerd op een en-

belangrijke rol.

quête onder 325 deelnemers van het

Zorgnetwerk STG/HMF stopt

Panel Leven met Kanker. Dit panel

De stichting STG/Health Management Forum

Naast kanker heeft 70% van de oude-

vormt een representatieve afspiegeling

(STG/HMF), het zorgnetwerk voor toekomstver-

ren één of meer andere aandoeningen,

van de (ex-)kankerpatiënten in

kenning en strategie, houdt op te bestaan. De

zoals diabetes, hart- en vaatziekten of

Nederland die bij de diagnose een rela-

Raad van Toezicht stelt dat de stichting de

artrose. Zowel oudere als jongere kan-

tief gunstige overlevingskans hadden.

afgelopen dertig jaar een belangrijke bijdrage

kerpatiënten met bijkomende ziekten

Het onderzoek werd uitgevoerd door

heeft geleverd aan het onafhankelijke debat

(comorbiditeit) hebben een verminderde

het NIVEL (Nederlands instituut voor

over de toekomst van de zorg in Nederland,

kwaliteit van leven. Ze ervaren meer be-

onderzoek van de gezondheidszorg) en

maar dat het snel teruglopend aantal deelne-

lemmeringen in hun werk en zijn vaker

het IKNL (Integraal Kankercentrum

mers ontbinding onvermijdelijk maakt. Op

arbeidsongeschikt (34%) dan andere

Nederland) en werd gesubsidieerd door

30 september is er een slotconferentie in Woerden.

kankerpatiënten (11%). Dit hangt maar

KWF Kankerbestrijding. ■

8 ||



Verpleegkundige aanspreekpunt bij gebruik biologicals Het Maastricht UMC gaat als eerste ziekenhuis in Nederland werken met een ‘Biologicals Veiligheidscommissie’. Een gespecialiseerd verpleegkundige fungeert als vast aanspreekpunt voor de patiënten die met deze risicovolle, dure medicatie worden behandeld. Biologicals zijn medicijnen die (deels) bestaan uit menselijk of dierlijk eiwit. Ze worden ingezet om afweer- en ontvloeden, bijvoorbeeld bij reuma en psoriasis. Een behandeling met een biological is kostbaar (gemiddeld 14.000 euro per patiënt) en kan gevaarlijke bijwerkingen hebben, zoals infecties. In de praktijk blijken verschillende specialisten verschillende protocollen te

Foto: Stockxchng / Iwan Beijes

stekingsreacties in het lichaam te beïn-

hanteren voor het voorschrijven van biologicals. Dit zorgt voor verwarring en

verpleegkundige zijn aanspreekpunt. Tij-

voor onveilige situaties, met name wan-

dens de behandeling worden complica-

neer een patiënt bij verschillende specia-

ties opgespoord en vastgelegd in een

lismen onder behandeling is. In het

databank.

Maastricht UMC worden patiënten die

Sinds de start van de veiligheids-

in aanmerking komen voor een biologi-

commissie in januari van dit jaar, zijn er

cal nu eerst doorverwezen voor een

130 patiënten in het traject opgenomen.

screening van de infectierisico’s. Een ge-

Het streven is om aan het einde van dit

specialiseerd verpleegkundige brengt

jaar 800 tot 1000 patiënten te monito-

aan de hand van één vast protocol het

ren, dit komt neer op alle patiënten die

infectierisico in kaart. Als de patiënt

via het Maastricht UMC worden behan-

start met de biological blijft deze

deld met biologicals. ■

Tekort aan verpleegkundigen in Europa dreigt In meerdere Europese landen dreigt een

positie in. Dit is bijna de helft minder dan

tekort aan verpleegkundigen, zo waar-

Zwitserland, Denemarken, België,

schuwt de Organisatie voor Europese

Ierland, IJsland en Noorwegen, die 14 tot

samenwerking en ontwikkeling (OECD).

16 verpleegkundigen per 1000 inwoners

De vergrijzing, met een toenemende vraag

tellen. De cijfers staan in het rapport

naar zorg, en de naderende pensionering

Health at a glance: Europe, waarin de

van een hele generatie verpleegkundigen,

OECD de gezondheidszorg van 35 Euro-

zal in veel landen tot tekorten leiden.

pese landen vergelijkt. Dit doet zij onder-

Met ruim 8 verpleegkundigen per 1000

meer op basis van zorgindicatoren die

inwoners neemt Nederland een midden-

zijn opgesteld door de Europese Unie. ■


Doctor Barstte je vroeger van de ambitie en timmerde je stevig aan de weg in de verpleging, dan streefde je ernaar om na waarnemend afdelingshoofd hoofdzuster te worden. De volgende trede op de maatschappelijke ladder was een aanstelling tot verpleegkundig directrice, waarmee je terstond tot de notabelen behoorde en het lidmaatschap van de Rotary in zicht kwam. Als zuster bereikte je in je beroep echt het hoogste niveau, door met een arts te trouwen. Op dit level waren weer de nodige gradaties te onderkennen. Een gemengd huwelijk met een gynaecoloog scheen het meeste huwelijksgenot op te leveren maar vanwege het risico te worden misbruikt als oefenmateriaal genoot bijvoorbeeld een verbintenis met een keurslager toch weer de voorkeur boven die met een chirurg. Een huwelijk met een psychiater eindigde doorgaans met een gedwongen opname en dan natuurlijk niet van de zielknijper. Dit alles op grond van ‘horen zeggen’ en voor de goede orde, nooit wetenschappelijk getoetst. Hoezeer is de wereld en het beroep van verpleegster veranderd! Een medischverpleegkundig huwelijk is niet langer het hoogste. Nu glans en glamour volledig van het artsenvak gesleten zijn, is zèlf dokter worden niet uitgesloten. De overtreffende trap van dokter is echter ‘doctor’. En werkelijk: er zijn verpleegkundigen die deze stap ook nog weten te zetten. Zo promoveerde In februari jl. ‘onze’ columniste Jacqueline De Leeuw aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. Het promotieritueel was me bekend. Het verbaasde me dat men in deze wereldse stad aan het begin en eind daarvan een onverstaanbaar schietgebedje afraffelt. Om bijstand voor de inquisiteurs zal hierin niet gevraagd zijn, want onze promovenda veegde vakkundig de vloer met ze aan. Ikzelf heb de kortstondige gelegenheid gebruikt voor een serieuze smeekbede om de aanstaande doctor te honoreren met welbeschouwd de laatste stap in de emancipatie van de beroepsgroep: de Nobelprijs voor Verpleegkunde. Een Mw. Zr. Dr. zal echter moeten erkennen dat de waarschijnlijkheid dat ik wordt verhoord even groot is als de kans dat TvZ in het hiernamaals wordt gelezen. Piet Verhagen, directeur zorgorganisatie

COLUMN | 9

Berichten Verpleegkundig specialist ggz blijft voorlopig hoofdbehandelaar Verpleegkundig specialisten ggz mogen in ieder geval de komende 2 jaar hoofdbehandelaar zijn in zowel de generalistische als de specialistische ggz,

WIE GAAT VOOR TVZ NAAR…

sociaal psychiatrisch verpleegkundigen niet. Dit staat in de overgangsregeling die minister Schippers van VWS voorstelt voor de periode tot en met 2015.

TvZ heeft voor een van haar lezers een stoel gereserveerd op ons eigen congres op 13 november 2013 te Ede. U mag gratis de bijeenkomst bezoeken en informeert ons vervolgens in het kort (circa 250 woorden) over de belangrijkste leerpunten van deze dag. De zorg is volop in beweging. U bent professional in uw vak en wellicht zelfs de centrale spil bij de implementatie van nieuwe richtlijnen, methoden en technieken binnen uw instelling. Implementatie lijkt eenvoudiger dan het is. Want hoe komt u aan kennis hierover en uitdagender nog, hoe implementeert u deze innovaties in uw dagelijkse beroepspraktijk? Op dit TvZ congres (9.00-17.00 uur) worden nieuwe inzichten en oplossingen vanuit praktijkgericht wetenschappelijk onderzoek met u gedeeld. Op een laagdrempelige manier maakt u de vertaalslag naar de verpleegkundige praktijk. De dag bestaat uit een plenair programma gevolgd door drie rondes met workshops. Thema’s van de workshop zijn: zorgethische aspecten, zorgtechnologie, dementie, palliatieve zorg, mantelzorg en risicoscreeningsinstrumenten. Accreditatie is aangevraagd bij het Accreditatiecommissie Kwaliteitsregister V&V. Ook is er accreditatie aangevraagd voor verpleegkundig specialisten. Meer informatie bij Reed Business Events, (020) 515 96 08, www.reedbusinessevents.nl. De kosten voor deelname bij inschrijving tot 16 oktober 2013: € 199 (excl. btw), daarna € 215 (excl. btw). Abonnees van TvZ/Nursing: € 199,- per persoon (excl. btw). Bent u geïnteresseerd in dit onderwerp en wilt u voor TvZ (gratis) deelnemen aan dit congres? Laat het ons weten: [email protected]. Uit de aanmeldingen loten wij in de derde week van september 2013 de TvZ-afgevaardigde bij dit congres.

In de kamerbrief Hoofdbehandelaarschap ggz noemt de minister in totaal 9 beroepsbeoefenaren die het hoofdbehandelaarschap op zich mogen nemen. Naast de verpleegkundig specialist ggz zijn dit de psychiater, klinisch psycholoog, klinisch neuropsycholoog, psychotherapeut, specialist ouderengeneeskunde, verslavingsarts in profielregister KNMG, klinisch geriater en de gz-psycholoog. Schippers geeft de sector meer tijd om de taken en bevoegdheden van een hoofdbehandelaar te omschrijven. In

Foto: Lex van Lieshout / ANP

Het TvZ congres: Van wetenschap naar praktijk, lectoren aan het woord

2016 moet er een definitieve norm zijn vastgelegd voor het hoofdbehandelaarschap. De minister zegt ‘vooralsnog’ te accepteren dat degene die de diagnose stelt een ander is dan de hoofdbehandelaar tijdens de behandeling. Zij wil nauwlettend volgen wat dit betekent voor de tevredenheid van de patiënt, de

V&VN-voorzitter Henk Bakker is blij

kwaliteit van de zorg, de kosten en de

met de brief van de minister: ‘Dit geeft

administratieve lasten.

zorgverleners en cliënten veel meer dui-

De minister omschrijft ook wat de ver-

delijkheid, draagt bij aan transparantie

antwoordelijkheden zijn van de hoofd-

en maakt zorg op maat mogelijk. Het is

behandelaar. Hierbij neemt zij de ver-

tegelijk een bevestiging van de positie

antwoordelijkheden over die de

van de verpleegkundig specialist in de

veldpartijen (waaronder V&VN) al eer-

ggz. Een historisch moment.’ In de lijst

der hebben omschreven. Minister

van zorgverleners die hoofdbehandelaar

Schippers heeft besloten om de normen

mogen zijn, ontbreken de sociaal psy-

duidelijker te omschrijven onder andere

chiatrisch verpleegkundigen. ‘V&VN

naar aanleiding van de Europsyche-ca-

blijft zich ervoor inzetten dat ook deze

sus. Hierin bleek dat andere – minder

groep verpleegkundigen met een eigen

of niet-gekwalificeerde – hulpverleners

rol in de ggz, als hoofdbehandelaar er-

de feitelijke zorg verleenden, terwijl er

kend wordt’, zo kondigt de beroepsver-

formeel een andere hoofdbehandelaar

eniging aan. ■

was.

10 |


Dossier Verpleegkundige invloed Hoe groot is de invloed van verpleegkundigen op de kwaliteit en de organisatie van de zorg? Hebben zij wel voldoende zeggenschap over hun beroepsuitoefening? De afgelopen decennia waren er zeker positieve ontwikkelingen op dit gebied. Zo hebben veel instellingen tegenwoordig een VAR, soms met invloed tot op bestuurlijk niveau. Invloed en leiderschap worden ook gestimuleerd door programma’s als Orion: de ‘stoomcursus invloed uitoefenen’ die het LCVV/LEVV uitvoerde van 1997 tot 2003. Ook een organisatie als Rho Chi, het eregenootschap voor verpleegkundigen, draagt haar steentje bij. Maar we kunnen niet achterover leunen. ‘Je moet het continu op de agenda weten te houden en blíjven lobbyen voor het vak.’

In dit dossier • Hoe groot is de invloed van verpleegkundigen? De verpleegkundige beroepsuitoefening wordt gestuurd door vele partijen. Toch ligt de verantwoordelijkheid bij de verpleegkundige zelf. ‘En dat zouden we meer kunnen vormgeven.’ • VAR: hoe word je invloedrijk? Veel instellingen hebben tegenwoordig een Verpleegkundige Adviesraad. Met wisselend succes. De VAR’s van het HagaZiekenhuis en het Jeroen Bosch Ziekenhuis zijn wél invloedrijk. • Ontwikkeling VAR’s: vliegende start of lange aanloop VAR’s zijn er in verschillende VAR-ianten, oplopend in de mate waarin ze invloed hebben. Organisatie-adviseur Roland Peppel legt ze langs de beïnvloedingsmeetlat. • Stoomcursus invloed uitoefenen Tien jaar geleden stopte Orion: een programma dat verpleegkundigen klaarstoomde voor invloedrijke posities op het hoogste niveau. Wat leverde het op en waarom eindigde het? • Rho Chi Chapter at Large Invloed uitoefenen via een internationaal eregenootschap voor verpleegkundigen. De voorzitter van de Nederlandse afdeling aan het woord. • Implementatie gaat niet vanzelf Verpleegkundig onderzoek doen is één, de resultaten implementeren en écht invloed uitoefenen op de kwaliteit van zorg blijft ingewikkeld. • Lobbyen voor het vak Fulltime bezig de zorg op de politieke agenda te krijgen: Francis Bolle is lobbyist bij V&VN.

tvz | Tijds Tijdschrift voor Verpleegkundigen - 2013 nr. 4

| 11

Dossier

Verpleegkundige invloed

Hoe groot is de invloed van verpleegkundigen? Wie beslissen er allemaal wel niet over de verpleegkundige beroepsuitoefening Beleidsmakers, artsen, managers, zorgverzekeraars… ‘De verantwoordelijkheid ligt echter bij de verpleegkundige zelf en dat zouden we zelf meer kunnen vormgeven’, aldus V&VN en Rho Chi, de Nederlandse afdeling van de internationale verpleegkundige organisatie Sigma Theta Tau, bij de aankondiging van hun symposium over de invloed van verpeegkundigen op hun vak. En dat is waar dit dossier over gaat: de invloed van verpleegkundigen op de kwaliteit en organisatie van zorg.

van de patiënt en hebben, vooral in het ziekenhuis, nogal eens meningsverschillen met de arts over opname en overplaatsings- en ontslagbeleid.

Verpleegkundige adviesraad Op organisatie- en beleidsniveau hebben verpleegkundigen de afgelopen decennia ook meer invloed gekregen. Grotere instellingen hebben bijna allemaal een Verpleegkundige Adviesraad

Esther van Heeswijk

en in veel richtlijnen vanuit het medisch domein wordt duidelijk een belangrijke Eerst even over de vraag waarom ver-

pleegkundigen en verzorgenden: wan-

signalerende en adviserende rol voor de

pleegkundigen invloed zouden willen

neer verpleegkundigen (en verzorgen-

verpleegkundige omschreven. Zoals in

hebben. Een deel van het antwoord is

den) het idee hebben dat ze gehinderd

de richtlijn Palliatieve sedatie opge-

hierboven al gegeven: als verpleegkun-

worden in het verlenen van goede zorg

steld door de vereniging van artsen

dige ben je verantwoordelijk voor je

dan krijgen ze te maken met morele di-

(Commissie landelijke richtlijn palliatie-

eigen handelen en de resultaten daar-

lemma’s. En hoe machtelozer zij zich

ve sedatie, 2009) en de recent uitge-

van. Verantwoordelijkheid dragen im-

voelen, hoe groter de ‘moral distress’

brachte multidisciplinaire richtlijn Anti-

pliceert dat je zeggenschap hebt over

(Nivel, 2009). Overigens is dit niet het

ciperende besluitvorming over

wat je doet en hoe je het doet. Wanneer

eerste onderzoek dat de relatie blootlegt

reanimatie bij kwetsbare ouderen, die

je wel verantwoordelijk bent voor de re-

tussen invloed, het gebrek daaraan en

de vereniging van specialisten ouderen-

sultaten van je werk, zonder dat je zeg-

morele problemen. TvZ meldt naar aan-

geneeskunde opstelde in samenwerking

genschap hebt, dan bestaat het gevaar

leiding van het Nivel-onderzoek (van

met onder andere V&VN (Verenso,

dat je geen optimale zorg kunt leveren.

der Pasch en van der Most, 2010) dat al

2013). Ook binnen de politiek en de

En dat je je hier bewust van bent, je

in 1995 een grootschalig onderzoek

overheid laten verpleegkundigen van

hier ook verantwoordelijk voor voelt,

werd gedaan naar morele problemen

zich horen, ondermeer bij monde van

maar dat je er niets aan kunt doen. Dan

van verpleegkundigen en verzorgenden

beroepsvereniging V&VN. Vertegenwoordigers van de beroepsvereniging

‘Als verpleegkundige ben je verantwoordelijk voor je eigen handelen en de resultaten daarvan’

zitten regelmatig aan tafel bij Kamerleden en overleggen met het ministerie van VWS. Verderop in dit dossier vertelt verpleegkundig lobbyist Francis

ligt frustratie al snel op de loer. Dit is

en hoe zij hiermee omgaan. Het Nivel-

Bolle over haar lobbywerk voor V&VN.

precies wat wordt beschreven in een

onderzoek laat wel zien dat er sinds-

Hoe groot is de invloed van verpleeg-

onderzoek van het Nivel naar morele

dien wat veranderd is: verpleegkundi-

kundigen in de praktijk nu echt? Wat

dilemma’s in het dagelijks werk van ver-

gen komen vaker op voor de belangen

uit de verschillende artikelen in dit dos-

12 |


Foto: Nationale Beeldbank/ foto Klaske

genomen. Nederland telt op dit moment

vensproces. In de richtlijn worden ver-

3 hoogleraren verplegingswetenschap,

pleegkundigen aangespoord om een ge-

2 bijzonder hoogleraren en zo’n 20 lec-

sprek met patiënten aan te gaan, mits zij

toren die zich bezig houden met ver-

beschikken over voldoende inhoudelijke

pleegkundig onderzoek of onderzoek

kennis en gespreksvaardigheden. De arts

dat relevant is voor de verpleegkunde.

blijft eindverantwoordelijk. Op papier

De kunst is om financiering te vinden

worden verpleegkundigen uitgenodigd

voor verpleegkundig onderzoek en voor

om hun expertise in te zetten, maar krij-

de vertaling van onderzoek naar prak-

gen zij hiermee daadwerkelijk meer in-

tijk: de implementatie van vernieuwin-

vloed op het reanimatiebeleid? Dat zal

gen die dit onderzoek oplevert. Finan-

afhangen van hoe verpleegkundigen zelf

‘Ook binnen de politiek en de overheid laten verpleegkundigen van zich horen’

ciers staan tot nu toe niet te springen,

hun rol opnemen en ook van de gele-

lijkt het. Het enige puur verpleegkundi-

genheid die zij krijgen en hoe serieus

ge onderzoeksprogramma gefinancierd

hun oordeel wordt genomen. De tijd zal

met overheidsgeld tot nu toe is Tussen

het uitwijzen. Ondertussen zijn wij erg

Weten en Doen II van ZonMw: 6 mil-

benieuwd naar de ervaringen van ver-

joen voor verpleegkundig onderzoek in

pleegkundigen! Deel ze met de redactie

de periode 2010-2017. Dat lijkt veel

en met uw collega’s via onze website

geld, maar het is veel minder dan de 50

www.tvzdirect.nl of mail naar redactie.

sier naar voren komt is dat de praktijk

miljoen die ZonMw oorspronkelijk op

[email protected]. ■

niet altijd zo mooi is als de theorie. Een

het oog had.

VAR heeft alleen een adviserende func-

Referenties

tie, geen zeggenschap. Of de VAR echt

Reanimatiebeleid

gewicht in de schaal legt bij beleidsbe-

Ook in de dagelijkse zorgpraktijk is er

slissingen lijkt vooral af te hangen van

soms nog een lange weg te gaan. De be-

hoe goed de var-leden zich profileren.

sluitvorming rondom reanimatie is hier

Er zijn voorbeelden van VARs die hier

een mooi voorbeeld van. Reanimaties

le problemen in de verpleging en verzorging.

heel goed in slagen; in dit dossier ver-

worden in het ziekenhuis vooral door

TvZ Tijdschrift voor verpleegkundigen 120 (6).

tellen twee van deze VARs wat hen zo

verpleegkundigen uitgevoerd. Tegelijker-

succesvol maakt.

tijd hebben zij nauwelijks invloed op het

dilemma’s in het dagelijks werk van verpleeg-

beleid, dat wordt door artsen bepaald.

kundigen en verzorgenden. Utrecht: NIVEL.

Commissie landelijke richtlijn palliatieve sedatie (2009). KNMG-richtlijn palliatieve sedatie. Utrecht: KNMG. Most, M. van der, Pasch, T. van de (2010). More-

Veer, A.J.E. de, Francke, A.L. (2009). Morele

Onderzoek

Dit constateert Hugo van der Wedden,

Verenso, vereniging van specialisten ouderenge-

Een ander gebied waarop verpleegkun-

verpleegkundige en blogger op de web-

neeskunde en sociaal geriaters (2013). Multi-

digen zich laten zien is het onderzoek.

site van verpleegkundig vaktijdschrift

disciplinaire richtlijn besluitvorming over

Vele verpleegkundigen hebben onder-

Nursing (www.nursing.nl). Dit levert

reanimatie. Utrecht: Verenso.

zoek gedaan naar de wetenschappelijke

vooral spanningen op bij de zorg voor

onderbouwing van het verpleegkundig

chronisch zieke hoogbejaarden, waarbij

handelen met evidence. Evidence based

een reanimatie doorgaans niet slaagt of

practice heeft hierdoor een hoge vlucht

hooguit bijdraagt aan een verstoord ster-


| 13

Dossier


In de VAR

VAR: hoe word je invloedrijk? Verpleegkundige Adviesraden (VAR’s) worden soms met veel enthousiasme opgericht om na een paar jaar weg te kwijnen. Hoe zorg je ervoor dat je als VAR blijft groeien en echt invloed uitoefent op het beleid? Twee succesverhalen: ‘Je moet op een zeepkistje gaan staan en zelf een podium creëren.’

mige VAR’s voeren alleen maar audits uit of organiseren feesten of de viering van de dag van de verpleging’ verklaart hij. ‘Wij beheren zelf een beleidscyclus met beroepsinhoudelijke thema’s.’ Verder is het de eerste jaren van belang om niet zozeer eigen punten in te bren-

Sigrid Starremans

gen, maar om zoveel mogelijk aan te haken bij de agenda van de raad van Tegenwoordig wordt Friso Raemaekers,

het elektronisch patiëntendossier met

bestuur. Dat betekent nota’s, beleids-

VAR-voorzitter van het HagaZiekenhuis

gebruik van standaardterminologie.’

stukken en jaarververslagen doorspitten,

in Den Haag, uitgenodigd voor de stra-

De VAR van het HagaZiekenhuis werd

weten wat er in het eigen ziekenhuis en

tegiesessies van de raad van bestuur en

in 1997 opgericht. Het orgaan bestaat

in de regio gebeurt en wat de visie van

de medische staf. Met een selecte groep

uit elf leden. Raemaekers was drie jaar

de raad van bestuur daarop is. Raemae-

bestuurders en besluitvormers zit hij

bestuurslid en is nu sinds drie jaar voor-

kers: ‘Als je dát kan, dan heb je meer-

rond de tafel om de belangrijkste the-

zitter. Het ziekenhuis stelt acht uur per

waarde voor de raad van bestuur.’ Zo

ma’s voor 2014 op de agenda te zetten.

week beschikbaar voor die taak. Als

wist Raemaekers met zijn VAR aan te

‘Dan praat je dus met de mensen die

verpleegkundige werkt hij op de afde-

haken bij het onderwerp infectiepreven-

het beleid voor het ziekenhuis maken’,

ling spoedeisende hulp. Een aantal jaar

tie. ‘Het idee was om een aantal “mol-

vertelt hij. ‘Op zo’n moment kun je als

geleden merkte hij dat hij meer in zijn

len” in het ziekenhuis uit te zetten die

VAR ook je eigen punten inbrengen. Zo

mars had dan alleen het uitvoeren van

ontmaskerd moesten worden door col-

pleiten wij nu voor het verbeteren van

verpleegkundige taken. ‘Ik heb me bij

lega’s op de werkvloer. De VAR kreeg

de VAR aangesloten omdat ik wil dat de

de mogelijkheid en de financiering om

zorg in het ziekenhuis goed georgani-

het idee uit te werken en uit te voeren.’

seerd is. En die taak wordt alleen maar

Volgens Raemaekers stelt een raad van

leuker als je merkt dat je inderdaad in-

bestuur de input van de werkvloer zeer

vloed kunt hebben op het beleid.’

op prijs en moet je als VAR vooral zelf

Foto: ANP

laten zien wat je kan, wil je serieus ge-

Invloed vanuit de Verpleegkundige Adviesraad: ‘Op een zeepkistje gaan staan en een podium creëren’.

14 |

Aanhaken bij agenda

nomen worden.

Een VAR die serieus wordt genomen

Tamara Schalken, voorzitter van de

door de raad van bestuur en de andere

VAR van het Jeroen Bosch Ziekenhuis

diensten van het ziekenhuis, creëer je

in Den Bosch, is het daarmee eens. Ook

niet van de ene op de andere dag. Het

de VAR in dit ziekenhuis is invloedrijk

is een proces dat jaren in beslag neemt.

en zit sinds een jaar met de managers

Raemaekers vertelt dat de VAR in het

aan tafel om het beleid van de komende

HagaZiekenhuis zich allereerst ten doel

jaren uit te stippelen. Trots is ze bijvoor-

heeft gesteld om een adviserend orgaan

beeld op het feit dat de VAR bewerk-

voor de raad van bestuur te zijn. ‘Som-

stelligde dat er onderscheid wordt


gemaakt (ook in beloning) tussen ni-

Verder is de ambtelijk secretaris van het

veau vier en niveau vijf verpleegkundi-

bestuur, medische staf, ook werkzaam

gen. ‘Verpleegkundigen stellen zich van

voor en aanwezig bij de bijeenkomsten

nature bescheiden op, maar je moet je

van de VAR. ‘Het is de bedoeling dat

zelf laten zien en horen. Als je vanuit

we meer met elkaar optrekken en de

de inhoud de discussie aangaat krijg je

onderwerpen beter gestroomlijnd wor-

meestal een goed gesprek. De rol van de

den’, licht Schalken toe. ‘Zo liepen wij

VAR is om op een zeepkistje te gaan

als verpleegkundigen tegen het reanima-

staan en zelf een podium te creëren.’

tiebeleid aan. De ambtelijk secretaris wist dat dat ook een item was bij de

Informele en formele relatie

medisch specialisten. Daar hebben we

De VAR van het Jeroen Bosch Zieken-

toen gezamenlijk een gesprek over ge-

huis werd opgericht in 2001 en bestaat

voerd. Het zou mooi zijn als we vaker

uit vier leden. Schalken, verpleegkundig

één advies kunnen uitbrengen over dit

coördinator op de afdeling neurologie,

soort onderwerpen’, vervolgt ze. ‘Maar

is sinds 2011 voorzitter. In dat jaar kre-

zover is het nog niet.’

gen alle VAR-leden acht uur per week

Ook in het Jeroen Bosch Ziekenhuis

voor deze taak. Een secretaresse, aange-

nam het creëren van een invloedrijke

steld voor zestien uur in de week, zorgt

VAR jaren in beslag. Aanhoudende moti-

Verpleegkundige in de RvB

voor het beheer van de agenda’s en het

vatie en enthousiasme waren daarbij be-

Merk je dat je adviezen opgevolgd en

maken van de notulen en dergelijke.

langrijke succesfactoren, zegt Schalken.

serieus genomen worden, dan rolt het

Ze denkt dat iedere voorzitter daarin

balletje vanzelf verder. Raemaekers en

zijn eigen weg moet zoeken. ‘Voor mij is

Schalken hebben inmiddels zoveel con-

het belangrijk dat de informele relatie

tacten en connecties dat ze ook ge-

met de leden van de raad van bestuur

vraagd worden om allerlei bijeenkom-

net zo goed is als de formele relatie. Ik

sten bij te wonen of deel uit maken van

moet makkelijk kunnen binnenstappen

werkgroepen.

en dingen bespreekbaar kunnen maken.’

Schalken merkt dat de VAR in het JBZ

Beide VAR-voorzitters benadrukken

langzaamaan zo invloedrijk is geworden

verder dat het niet alleen belangrijk is

dat de positie van voorzitter haar soms

om een goede relatie met de raad van

boven het hoofd begint te groeien. ‘Als

bestuur na te streven, maar ook contac-

je invloed hebt, dan proberen mensen je

ten aan te knopen met managers, de

in te zetten om dingen voor elkaar te

medische staf en diensten als sociale

krijgen. Je moet politiek-strategisch

zaken en de cliëntenraad. Schalken:

kunnen handelen. Het is belangrijk dat

‘Ook bij het hoger management en op

je je daar als voorzitter en VAR bewust

bestuurlijk niveau moet je draagvlak

van bent en je jezelf blijft ontwikkelen.’

zien te creëren. Zeker als dat bij de raad

Ook Raemaekers heeft nog veel plan-

van bestuur niet makkelijk gaat. Zo was

nen voor de toekomst. ‘We hebben veel

het voor ons belangrijk dat sociale

bereikt maar we zijn er nog niet. In de

zaken achter ons stond toen we ver-

VS heb je bijvoorbeeld verpleegkundi-

schillende functieprofielen wilden intro-

gen die deel uitmaken van de raad van

duceren. Dat is immers de afdeling die

bestuur. Daar zouden we in Nederland

die profielen samenstelt.’

ook voor moeten gaan.’ ■

Friso Raemaekers, VAR-voorzitter van het HagaZiekenhuis in Den Haag


Tamara Schalken, voorzitter van de VAR van het Jeroen Bosch Ziekenhuis in Den Bosch

| 15

Dossier


Ontwikkeling VAR’s: vliegende start of lange aanloop

VAR-iaties Roland Peppel adviseert VAR’s en andere adviesorganen in zorginstellingen. Begonnen als verpleegkundige, nu organisatie-adviseur en specialist op het gebied van ‘empowerment’ van zorgprofessionals. Hij legt VAR’s langs de beïnvloedingsmeetlat met hulp van het VAR-iantenmodel , dat hij en zijn collega-adviseurs ontwikkelden. Zij hebben de afgelopen jaren zo’n 80 procent van de VAR’s in cure en care begeleid, onder meer door trainingen en worshops.

mand mij een eenduidig antwoord geven. Of het moet zijn dat het versnipperd is: de Raad van Bestuur, de lijn, de manager, afdeling opleiding, P&O, het beleidsbureau, de VAR, de verpleegkundige teams, etc. Kortom, iedereen vindt er iets van. Een lappendeken, zonder samenhang en regievoering.’ Peppel roept de beroepsgroep op om verant-

Esther van Heeswijk

woordelijkheid te nemen voor de eigen ‘Zorgen dat de verpleegkundige en

seurs. ‘In ongeveer 70 procent van de

ontwikkeling: ‘Leiderschap en eigenaar-

verzorgende beroepsgroep binnen een

ziekenhuizen is inmiddels een VAR of

schap ontwikkelen is mijn devies. Na-

zorgorganisatie eigenaar wordt van de

andere vorm waarin de verpleegkundi-

tuurlijk, daar waar aanwezig met de

eigen beroepsontwikkeling en het

gen zich hebben georganiseerd. In de

Verpleegkundige en Verzorgende Ad-

eigen vakgebied.’ Zo verwoordt

VVT is een toenemend besef dat de pro-

viesraad als representant.’

Roland Peppel zijn missie op de web-

fessional meer betrokken dient te wor-

site van adviesbureau CC zorgadvi-

den bij het zorgbeleid. In deze sector

VAR-ianten

zijn nog beperkt georganiseerde vormen

Dat zorgprofessionals zich meer en meer

voor deze professionals te zien.’

organiseren binnen een instelling is een stap in de goede richting, maar uiteinde-

Roland Peppel: ‘Neem als beroepsgroep verantwoordelijkheid voor de eigen ontwikkeling’.

16 |

Lappendeken

lijk gaat het natuurlijk om de invloed die

De zeggenschap over het verpleegkun-

de adviesraad daadwerkelijk heeft. En

dig en verzorgend vakgebied is binnen

daarin verschillen adviesraden nogal van

veel instellingen niet duidelijk, volgens

elkaar. Sommige VAR’s voeren alleen

Roland Peppel. ‘Als adviseur kom ik da-

maar audits uit of organiseren feesten,

gelijks in zorgorganisaties. En steeds

terwijl andere nauw betrokken zijn bij

vaker komt de vraag aan de orde: “Wie

beleidsbeslissingen, zoals VAR-voorziter

heeft het in deze organisaties voor het

van het HAGAZiekenhuis Friso Rae-

zeggen als het gaat om de ontwikkeling

maekers opmerkt in het voorgaande in-

van het verpleegkundig en verzorgend

terview in dit nummer. Raemaekers

vakgebied?” Als ik aan wie dan ook de

schetst hoe de VAR waar hij voorzitter

vraag stel wie de eigenaar is van de ont-

van is, een ontwikkeling doormaakte

wikkeling van het medisch vakgebied, is

van een adviesorgaan dat aanhaakt bij

het antwoord klip en klaar: de dokters,

de beleidsonderwerpen vastgesteld door

de medische professie. Niemand die

de Raad van Bestuur, tot gesprekspart-

hier over twijfelt. Als ik daarentegen de-

ner bij het uitstippelen van de beleids-

zelfde vraag stel over het verpleegkun-

strategie voor de komende jaren. Advies-

dig en verzorgend vakgebied, kan nie-

raden maken vaak een soortgelijke


in nauwe samenspraak met de Raad van

INVLOEDRIJKE VAR’S

Bestuur’, aldus Peppel. Als voorbeeld van een VAR met een vliegende start

zijn op de hoogte van de state-of-the-art van het verpleegkundige domein/

noemt hij de VAR van het Albert Sch-

beroepsontwikkelingen;

weitzer ziekenhuis, die startte in 2011.

weten wat de grote beleidsontwikkelingen zorgbreed zijn;

Deze VAR stelde samen met de Raad

tonen een hoge mate van organisatiebewustzijn;

van Bestuur vast dat de VAR als partner/

dragen bij aan empowerment/professionalisering van de verpleegkundige

beïnvloeder de meeste toegevoegde

beroepsgroep (Focusgebied Relatie met eigen beroepsgenoten);

waarde heeft voor de organisatie. Netty

beïnvloeden sterk het zorgbeleid vanuit het verpleegkundig domein in hun

de Graaf (voorzitter) en Anne Geert van

organisatie, op basis van een samenwerkingsmodel met de Raad van Bestuur

Driel (vice-voorzitter) ‘Mede dankzij de

(Focusgebied Invloed op het zorgbeleid);

training die we als VAR gehad hebben, is

beschikken over een sterk intern netwerk, bestaande uit relevante stakeholders

het ons gelukt om een vliegende start in

(Focusgebied Relatie met stakeholders).

onze organisatie te maken. Dit betekent dat we reeds zo’n 7 adviezen hebben kunnen geven aan de Raad van Bestuur.

ontwikkeling door, zo constateert Rol-

wordt gekeken naar vier ‘focusgebieden’

Tevens hebben we een aantal verpleeg-

and Peppel. Hij ontwikkelde met zijn

waarop een VAR zich ontwikkelt: de re-

kundigen kunnen mobiliseren voor be-

collega’s van CC zorgadviseurs in sa-

latie met beroepsgenoten, de invloed op

langrijke ziekenhuiscommissies, zoals de

menspraak met V&VN het ‘VAR-ianten

het zorgbeleid, de relatie met de ‘stake-

wetenschapscommissie en de calamitei-

model’. Met hulp van dit model wordt in

holders’ (o.a. Raad van Bestuur) en de

tencommissie. Daarnaast worden we als

kaart gebracht waar in het ontwikke-

eigen professionele ontwikkeling.

VAR gevraagd mee te denken over stra-

lingsproces een VAR staat. Ook wordt

tegische keuzes die het ziekenhuis de

duidelijk waar nog aan gewerkt moet

Vliegende start

komende jaren moet maken. Meedenken

worden om te komen tot een VAR met

Peppel merkt op dat hij en zijn collega’s

betekent ook dat er afstemming plaats-

directe invloed op het beleid dat de ver-

de VAR als organisator en opleider bijna

vindt tussen de VAR en andere gremia

pleging en verzorging aangaat. Dit model

niet meer tegenkomen. Wat hij verder

binnen de organisatie, zoals het VMS-

beschrijft vijf typen adviesraden, oplo-

ziet is dat VAR’s die nu starten, de fasen

bestuur en de cliëntenraad. Om focus

pend in de mate waarin deze invloed

van organisator/opleider/adviseur laten

aan te brengen in onze werkzaamheden

hebben: de organisator, de opleider, de

voor wat ze zijn en hun focus snel rich-

hebben we een jaarplan ontwikkeld.

adviseur, de partner en de beïnvloeder.

ten op de rol van partner/beïnvloeder.

Centraal hierin staan; de visie op het

Er wordt gewerkt aan nog twee typen,

‘Daar laten zij het functioneren van de

verpleegkundige beroep, verplegen met

namelijk de regisseur en de VAR als be-

VAR en hun professionele ontwikkeling

concepten (excellente zorg/productive

stuurder. Bij het typeren van een VAR

door leiden. Dit gebeurt van meet af aan

ward etc.) en veilig verplegen (www.vmszorg.nl). Doel van onze VAR is een bijdrage te leveren aan de professionalise-

WAAR INVLOEDRIJKE VAR’S ZICH OP RICHTEN

ring van het verpleegkundig vak en de verpleegkundigen een stem te geven in

• Bijdragen aan zorgbeleid vanuit kwaliteit, veiligheid en doelmatigheid, bijvoorbeeld

de organisatie’. ■

via de adviesrol en door awareness te vergroten onder beroepsgenoten. • Aansluiten bij het strategisch beleidsplan en jaarplan van de organisatie door betrokken te zijn bij de beleidscyclus vanuit het verpleegkundig domein. • Regie nemen in de eigen beroepsontwikkeling.

Meer informatie: www.cczorgadviseurs.nl VAR-database van V&VN: http://www.venvn.nl/ OverVVN/VoorVARs/VarDatabase.aspx


| 17

Dossier


Programma’s als Orion blijven nodig

Stoomcursus invloed uitoefenen Zes jaar lang kreeg een keur aan verpleegkundigen en een enkele verzorgende de kans een traject te volgen dat hen binnen een jaar moest klaarstomen voor invloedrijke posities op het hoogste niveau: Orion. Tien jaar geleden stopte dit programma. Wat leverde het op en waarom eindigde het? En kunnen verpleegkundigen nu zonder een ‘stoomcursus invloed uitoefenen’?

deelnemers werkten en die hoefden vrijwel niets zelf te betalen aan de opleiding, die veel geld kostte. Die kosten, samen met een evaluatie in 2002 die uitwees dat de doelstellingen niet echt werden gehaald, leidden tot stopzetting van Orion in 2003. Ook de concurrentie van opleidingen waarmee deelne-

Veronique Huijbregts

mers accreditatiepunten konden verdieOver dat prachtige programma wil ik je

gen met invloed zijn, dan moeten we ze

nen, maakte doorgaan lastig. Die

graag te woord staan, mailt Myriam

maken.’

belangrijke prikkel had het LCVV niet

Crijns op mijn vraag of ze op Orion wil

te bieden.

terugblikken. Want een mooi program-

Hoge lat

ma was het, vertelt het hoofd Vereni-

Crijns, die het traject vanaf 2000 coör-

Aan de overlegtafel

gingszaken op het kantoor van V&VN.

dineerde, noemt de doelstellingen van

Van al deze ‘manco’s’ hebben LEVV en

Van 1997 tot 2003 voerde het LCVV/

Orion hoog, ‘en achteraf bekeken niet

later V&VN geleerd in volgende pro-

LEVV Orion uit, de eerste jaren samen

helemaal reëel. Processen gaan niet zo

gramma’s om de invloed van verpleeg-

met instituut De Baak. 96 streng gese-

snel dat mensen binnen vijf jaar op in-

kundigen en verzorgenden te vergroten.

lecteerde verpleegkundigen kregen een

vloedrijke plekken zitten. Maar intussen

Want die programma’s zijn er nog steeds,

unieke scholing in alle vaardigheden die

zitten veel Orionners daar nu wel.’ Ze

al zijn ze bescheidener in hun ambities

je nodig hebt om op hoog niveau in-

licht er twee bekende namen uit: ex-

en het invloedsniveau waarop ze zich

vloed uit te oefenen: netwerken, lobby-

Tweede Kamerlid van het CDA Sabine

richten. Crijns noemt het Nightingale-

en, discussiëren, presenteren, schrijven,

Uitslag en hoogleraar verplegingsweten-

programma voor verpleegkundigen en

conflicthantering, omgaan met macht.

schappen Marieke Schuurmans. Veel

Perfecto voor verzorgenden. Kort gele-

Tijdens diners pensants gingen ze in

Orionners zijn te vinden in het hoge

den kwam daar het Ambassadeurstraject

discussie met invloedrijke figuren in de

management van zorginstellingen, aan

voor eerstelijnsverpleegkundigen bij, in

gezondheidszorg als Els Borst en Jos

universiteiten en hogescholen en bij

samenwerking met ZonMw en Actiz.

Werner en iemand als trendwather

overheidsorganisaties. Precies op de

Zorgen dat verpleegkundigen en verzor-

Adjiej Bakas. Iedere deelnemer werkte

plaatsen die Hanneke Hillmann voor

genden invloed kunnen uitoefenen blijft

met begeleiding van een coach een

ogen stonden. Maar natuurlijk, niet elke

nodig, benadrukt Crijns. ‘Het is nog al-

eigen project uit.

Orionner bereikte de hoogste maat-

tijd niet vanzelfsprekend dat deze be-

Crijns omschrijft Orion als ‘een stoom-

schappelijke echelons. Dat is ook nor-

roepsgroepen uitgenodigd worden aan

cursus om op alle belangrijke podia snel

maal, zegt Crijns. Er blijft altijd een

de overlegtafel. Je moet een plaats daar

te kunnen gaan acteren, sneller dan de

groep die om allerlei redenen de oor-

steeds opnieuw zien te bemachtigen. Bij

tien of vijftien jaar die normaal voor

spronkelijke ambitie niet realiseert.

grote overleggen op landelijk niveau krij-

zo’n ontwikkeling staan’. Het plan voor

Als twee leerpunten van het programma

gen we als V&VN regelmatig slechts een

de ‘stoomcursus’ kwam van Hanneke

noemt Crijns dat het te algemeen en

uitnodiging voor één persoon, terwijl an-

Hillmann, toen directeur van het LCVV.

wat te vrijblijvend was. Er was nauwe-

dere groepen daar met allerlei deelver-

Haar visie: ‘Als er geen verpleegkundi-

lijks contact met de instelling waar de

enigingen zitten. Erkenning van de spe-

18 |


cifieke expertise en ervaring van

‘Toen ik bij Orion begon, was ik met

verpleegkundigen en verzorgenden is

veel zaken tegelijkertijd bezig: onder-

geen gemeengoed. Toch naar zo’n over-

wijs, beleid, onderzoek, wat politiek. Ik

leg gaan betekent dat jouw inbreng ge-

heb in de cursus geleerd dat het belang-

hoord moet worden en dat vereist asser-

rijk is om te kiezen en je te durven pro-

tiviteit en alertheid. Precies dat wat

fileren op het terrein van je keuze. Want

Orion leerde.‘

dan steek je boven het maaiveld uit.

Het zou mooi zijn als verpleegkundigen

Leren een leiderschapspositie in te dur-

en verzorgenden al op de basisopleidin-

ven nemen was erg belangrijk voor mij.

gen leerden hoe ze invloed kunnen uit-

Daar kregen we ondersteuning bij. Zo

oefenen op verbetering van de zorg. Uit

bouwde ik zelfvertrouwen op. Orion gaf

onderzoek van V&VN blijkt dit nu nau-

me vleugels.

welijks in het curriculum te zitten.

Ik heb voor onderzoek gekozen. Onder-

Crijns: ‘De invloed van de beroepsgroep

zoek kan helpen de professionaliteit

vraagt voortdurende aandacht. Voor

van de verpleegkunde te versterken. Ik

ons is het een belangrijke taak om er-

heb me erop gericht om vanuit mijn

Anja Jonkers nam in 2000-2001 deel

voor te zorgen dat verpleegkundigen en

eigen promotieonderzoek een onder-

aan Orion IV. Ze was toen manager ou-

verzorgenden op de juiste plekken op

zoeksprogramma op te zetten. Daar

derenzorg. Nu is ze programmadirecteur

een gelijkwaardige wijze kunnen mee-

werken nu twintig onderzoekers, aan

Ouderenzorg & Zorg Thuis bij de In-

praten en meebeslissen.’

wie ik probeer leiding te geven. Ik

spectie voor de Gezondheidszorg.

coach hen ook om te zorgen dat ze lei-

‘Ik was een van de weinige deelnemers

dinggevende posities innemen in het

die niet uit de ziekenhuiswereld kwam.

veld. Dat is ook een uitstralingseffect

Veel debatten gingen over dat deel van

van Orion.

de zorg. Ik moest steeds mijn best doen

Het is jammer dat Orion is gestopt, vind

om discussies te verbreden. Voor mij was

ik. Het rendement is heel positief ge-

het belangrijk dat ik daar in een grote

weest. Veel cursisten van toen hebben

groep mensen zat die hun mond goed

nu invloedrijke posities in de gezond-

konden roeren. Ik werd geprikkeld om

heidszorg. We hebben de afgelopen tien

een mening te hebben en die uit te spre-

jaar in de verpleegkundige veel waarde-

ken. Je leert door de debatten en discus-

vols in gang gezet. Er zijn onderzoeks-

sies ook op allerlei manieren naar onder-

groepen voor de verpleegkunde geko-

werpen te kijken, maar het belangrijkste

men; verpleegkundigen bekleden

was toch dat ik meer op de voorgrond

belangrijke posities in organisaties en we

durfde te treden in een groep mensen die

hebben verpleegkundig specialisten. Die

allemaal wat vinden. Je leerde een beetje

Berno van Meijel (Orion lichting II,

ontwikkelingen genereren weer nieuwe

haantje de voorste te zijn! ‘Ik ontdekte

1998) werd opgeleid tot psychiatrisch

vragen en uitdagingen. Des te harder is

als deelnemer dat ik de nodige lef had.

verpleegkundige en studeerde sociale

het nodig dat verpleegkundigen rijp wor-

Wij kregen aan het einde vacatures

wetenschappen. Ten tijde van het Ori-

den gemaakt om invloedrijke posities in

voorgelegd van het ministerie van VWS.

on-traject was hij stafmedewerker bij

te nemen. Zo’n programma is dus eigen-

Ik heb gesolliciteerd, ben aangenomen

het UMCU en werkte hij aan een pro-

lijk alleen maar belangrijker geworden.

en ben ook bestuurskunde gaan stude-

motie. Nu is hij lector GGZ Verpleeg-

Het rendement kan nu nog hoger zijn,

ren. Mijn werkzame leven had er zeker

kunde bij Hogeschool InHolland, en

omdat de voedingsbodem voor leider-

anders uitgezien als ik deze stappen

gedetacheerd bij Parnassia Groep.

schap beter is dan toen.’

niet had gezet.


| 19

Dossier


Waar zijn de Orionners zoal terechtgekomen? Enkele deelnemers in het kort: Deelnemer aan Orion

Lichting

Was toen

Is nu

Nicole de Koning

I, 1997

Jgz-verpleegkundige

Bestuurslid Florence Nightingale Instituut, projectvoorzitter Dementelcoach

I, 1997

Verpleegkundig specialist geriatrie UMCU en bezig met een promotie op dit terrein

Hoogleraar verplegingswetenschap UMCU en lector ouderenzorg HU

Marjolein van Vliet

II, 1998

Universitair docent Verplegingswetenschap UMCU

Senior programmamedewerker kwaliteit en innovatie gehandicaptenzorg Vilans

Carolien van Mierlo

II, 1998

Clusterhoofd afdeling verloskunde/gynaecologie, BovenIJ Ziekenhuis Amsterdam

Directeur Instituut Verpleegkundige Studies HAN

Berno van Meijel

II, 1998

Stafmedewerker bij het UMCU

Lector ggz-verpleegkunde bij Hogeschool InHolland, en gedetacheerd bij Parnassia Groep

Marie-Louise Vossen

III, 1999

Beleidsmedewerker Stichting Reinier van Arkel in Den Bosch

Bert Lendemeijer

III, 1999

Lid raad van toezicht RIBW & SBW den Haag

Manager a.i. bij RIBW midden-brabant. Consulent bij Centrum voor Consultatie en Expertise Programmaleider Geestelijke Gezondheidszorg & Verstandelijk Gehandicapten Zorg, divisie Verplegingswetenschap UMCU

Rita Arts

III, 1999

Hoofdverpleegkundige bij het Radboud Ziekenhuis, Nijmegen

Zorggroepmanager bij het St. Elisabeth Ziekenhuis Tilburg

IV, 2000

Afdelingshoofd Isala Klinieken

Manager wijkzorg a.i. bij Osira Amstelring Eigenaar Kety de Kwaasteniet Advies Voorheen o.a. directeur innovatie en kwaliteit bij Buurtzorg Nederland

Anja Jonkers

IV, 2000

Manager ouderenzorg

Programmadirecteur Ouderenzorg & Zorg Thuis bij de Inspectie voor de Gezondheidszorg

Ton van Boxtel

V, 2001

Teamleider afdeling hematologie/beenmergtrans-plantatie UMCU

Trainer en consultant Infusion Technology

Loes Lanting

V, 2001

IC-verpleegkundige

Onderzoeker/coördinator monitoring RIVM

Jenny Mast

VI, 2002

Verplegingswetenschapper, innovatiemedewerker NIZW

Projectcoördinator Buurtzorg en redactielid TvZ

Rian Buijse

VI, 2002

(Onderzoeks)verpleegkundige afdeling gynaecologie AMC

Senior inspecteur IGZ (landelijk)

Sabine Uitslag

VI, 2002

Verplegingswetenschapper, hoofd opleidingen bij GGZ-instelling Adhesie

Voorzitter Nederlandse Vereniging voor Huidtherapeuten; zelfstandig ondernemer. Was kamerlid CDA.

Aaldert Mellema

VI, 2002

St. IC-verpleegkundige Antonius Ziekenhuis Nieuwegein

Bestuurder CNV Publieke Zaak

Marieke Schuurmans

Kety de Kwaasteniet

Lid Raad van Bestuur bij ggz Eindhoven

Ik heb niet het idee dat verpleegkundigen

Rita Arts was hoofdverpleegkundige bij

nu onvoldoende serieus genomen wor-

het Radboud Ziekenhuis in Nijmegen

den. Je kunt volgens mij prima invloed

toen ze in 1999 met Orion startte. Al

op goede zorg in Nederland uitoefenen

eerder had ze de kaderopleiding en een

met een verpleegkundige invalshoek in je

VO Management gedaan. Nu is Arts

achterhoofd. V&VN zit tegenwoordig

zorggroepmanager bij het St. Elisabeth

overal aan tafel, ook omdat ze het brede

Ziekenhuis in Tilburg.

belang van de zorg en van de patiënt

‘Orion werd me als een cadeautje aange-

weten te benadrukken. Het gaat ook niet

reikt. Toen de directeur Zorg van het zie-

om invloed van verpleegkundigen op

kenhuis me voordroeg, was ik net bezig

zich, maar vooral om de vraag of je als

met wat ik verder wilde. Als deelnemer

verpleegkundige overstijgend kunt kijken

werd ik geprikkeld en soms zelfs ge-

en het algemene belang in de zorg kunt

dwongen vanuit een ander perspectief na

zien.’

te denken over mijn rol en kwaliteiten.

20 |


Dossier

Ik was een ontzettende doener, maar ben door Orion veel meer gaan reflecteren en me bewust geworden van mijn kwaliteiten. Ik heb zelf de regie genomen. Snel na afronding van Orion ben ik clustermanager geworden, van een clus-


Rho Chi Chapter at Large

Invloed via het eregenootschap

ter met 1200 medewerkers. Ik durfde de positie nu aan. Deelname gaf me net dat zetje in de rug. Anders had dat proces mogelijk langer geduurd. Over de invloed van verpleegkundigen nu ben ik niet tevreden. Natuurlijk zijn er verpleegkundigen op invloedrijke posities, zoals ik, maar het zijn er te weinig. Managementposities worden te

Rho Chi (spreek uit: Kai) Chapter at Large is de Nederlandse afdeling van een internationaal eregenootschap voor verpleegkundigen, STTI. Het is opgezet om de professionalisering, de wetenschappelijke ontwikkeling en het leiderschap van de verpleegkundige beroepsgroep te vergroten. Daartoe moeten de leden wel zelf actief worden. In Nederland doen ze dat steeds vaker, aldus voorzitter Thóra Berglind-Hafsteinsdóttir.

vaak ingevuld door mensen die niet uit de zorg komen. Het is niet meer zoals

Veronique Huijbregts

tien jaar geleden, maar we zijn er nog lang niet. Vorige week hield ik een refereeruurtje

Waar de naam Rho Chi vandaan komt

over verpleegkundig leiderschap. Daar

kan Hafsteinsdóttir, verpleegkundig on-

zag ik verpleegkundigen met allerlei

derzoeker bij het UMC en het lectoraat

competenties en kwaliteiten, die onvol-

Chronisch zieken van Hogeschool

doende aan bod komen. Verpleegkundi-

Utrecht, prima uitleggen. Het eregenoot-

gen moeten back-up hebben om hun

schap is ruim negentig jaar geleden door

domein op te eisen en hun expertise in

zes verpleegkundigen opgezet in de Ver-

te brengen, naast goede voorbeelden.

enigde Staten. Daar verwerken acade-

Het helpt als mensen in de lijn die

mische organisaties vaak Griekse letters

geven.

in hun naam. De Griekse letters in de

Uit de Orionners wordt niet uitgehaald

internationale naam van het genoot-

wat erin zit. In de stuurgroep naar aan-

schap, Sigma Theta Tau International

leiding van het rapport over de zorg

(STTI), staan voor de woorden Storga,

rondom het levenseinde zit één verte-

Tharos en Tima: liefde, moed en eer.

genwoordiger van V&VN, al wordt de

Ook de namen van alle 486 ‘chapters’

belangrijke rol van verpleegkundigen bij

of afdelingen - samen goed voor

deze zorg in het rapport benadrukt.

125.000 leden in 90 landen - zijn uit

Verpleegkundigen zijn nog steeds on-

Griekse letters opgebouwd.

Thóra Berglind-Hafsteinsdóttir, voorzitter van Rho Chi Chapter at Large, de Nederlandse afdeling van het internationale eregenootschap voor verpleegkundigen, STTI.

invloed uit te oefenen. Hafsteinsdóttir omschrijft het als een ‘laagdrempelig

voldoende in beeld. Dat is geen onwil, maar het is wel zo. Misschien focussen

Eregenootschap

netwerk’ van verpleegkundigen. ‘Het is

we te veel op ons dagelijks werk. En

Rho Chi Chapter is de eerste STTI-afde-

een eregenootschap, dus je moet ervoor

wellicht ligt het ook aan onze mentali-

ling in Europa. Ze wil haar leden onder-

uitgenodigd worden. Maar mensen kun-

teit. Zo van: moet dat er óók nog bij?

steunen om zich verder te ontwikkelen

nen zelf contact met ons opnemen. Vol-

Ik ben vaak 60 tot 70 uur per week met

en te profileren in hun werk, hun carriè-

doen ze aan bepaalde criteria, dan kun-

het vak bezig. Dat wil niet iedereen.’ ■

remogelijkheden te vergroten en zo meer

nen ze lid worden. Wij zoeken mensen


| 21

Dossier


die actief zijn in hun vak, zich onder-

ren over hoe zij het beste uit hun lid-

profileren, nemen denk ik meer verant-

scheiden. Wij willen ook graag dat men-

maatschap kunnen halen.’ Actief wor-

woordelijkheid voor de zorg en stellen

sen actief worden in de organisatie.’

den in een van de goedlopende

zich meer geëmancipeerd op tegenover

Ze noemt het een mythe dat de organisa-

internationale werkgroepen kan profes-

andere professionals dan verpleegkun-

tie elitair is. ‘Misschien vindt men dat

sioneel ook veel vruchten afwerpen,

digen die dat niet doen.’

omdat het een eregenootschap is. Dat

aldus Hafsteindóttir, die zelf regionaal

past niet goed in het gedachtegoed van

coördinator van STTI Europa is.

Groei Rho Chi Chapter groeit jaarlijks met 20

Nederlanders, evenmin trouwens als in

tot 30 leden. ‘Wij doen het goed, ook

land. Officieel toetreden gebeurt tijdens

Verantwoordelijkheid nemen

een feestelijke bijeenkomst, waarbij

Hafsteinsdóttir ziet dat leden door hun

zo doorgaan, maar nog blijer als meer

mensen ook een eed moeten afleggen.’

activiteiten voor Rho Chi en STTI meer

leden actief worden en daar zie ik veel

verantwoordelijkheid gaan nemen voor

groei in. Ik vind dat het ook in dat op-

Actieve leden

hun werk en de zorg. Dat is nodig, zegt

zicht goed gaat, al klaag ik natuurlijk

Rho Chi Chapter vierde eind 2012 fees-

ze. ‘Verpleegkundigen in de klinische

ook regelmatig. Want het gaat me nooit

telijk haar tienjarig jubileum met een

praktijk zeggen nogal snel dat iets niet

snel genoeg.’

drukbezochte bijeenkomst. In het voor-

op hun terrein ligt. De fysiotherapeut is

Het lidmaatschap is wat je ervan maakt,

bije decennium is de Nederlandse afde-

er voor de mobiliteit van de patiënt, de

besluit Hafsteinsdóttir. ‘Je krijgt een he-

ling tot 450 leden uitgegroeid, allemaal

diëtiste voor de voeding… Maar ver-

leboel, maar je kunt niet achteroverleu-

verpleegkundigen die werken in onder-

pleegkundigen hebben ook verantwoor-

nen. Het is aan jou als lid om de moge-

dat van de mensen in mijn vaderland IJs-

internationaal. Ik ben tevreden als we

lijkheden van de organisatie te benutten,

Met achterover leunen krijg je geen invloed

actief te worden en zo meer invloed te krijgen. Dat is niet voor iedereen weggelegd, maar wel voor mensen die het

zoek, onderwijs, de klinische praktijk,

delijkheid voor deze aspecten van de

leuk en inspirerend vinden om met an-

als zzp’er of verpleegkundig specialist.

zorg, samen met de andere professionals.

deren te werken.’ ■

Zo’n derde deel van hen is actief lid,

Ze zouden veel meer interdisciplinair

zegt Hafsteinsdóttir. ‘Die groep groeit.

moeten samenwerken. Dat vraagt een

Zorgen dat leden actief worden staat

meer geëmancipeerde opstelling.

hoog op onze agenda. We hebben on-

Rho Chi kan behoorlijk wat invloed heb-

derzocht hoe het komt dat leden hun

ben op hoe verpleegkundigen zichzelf

lidmaatschap opzeggen of slapend lid

zien en ontwikkelen. In ons chapter fo-

zijn. Eén reden is dat ze niet goed

cussen we niet voor niets op het stimule-

weten wat we te bieden hebben.’ En dat

ren van leiderschap en kennisontwikke-

is veel, benadrukt de voorzitter. Ze

ling.’

somt op: inhoudelijke verpleegkundige

Hoeveel invloed de leden daadwerkelijk

bijeenkomsten, (online) cursussen,

hebben op de praktijk van de zorg is

mentorschappen, regionale en internati-

niet onderzocht. Maar Hafsteinsdóttir

onale congressen en bijeenkomsten.

vermoedt dat hun invloed op de prak-

Leden krijgen ook het Journal of Nur-

tijk en in onderzoek en onderwijs toe-

sing Scholarschip, nieuwsbrieven, er

neemt doordat ze actiever worden, we-

zijn subsidiemogelijkheiden, prijzen en

tenschappelijke kennis opdoen,

awards…. ‘Sinds ik voorzitter ben doen

netwerken, en leiderschap tonen. ‘Ver-

we ons uiterste best mensen te informe-

pleegkundigen die zich ontwikkelen en

22 |


Dossier


De invloed van verpleegkundig onderzoek

Implementatie gaat niet vanzelf Hoe groot is de invloed van verpleegkundig onderzoek op de kwaliteit van zorg? En wat is lastiger: fondsen werven voor dergelijk onderzoek of resultaten implementeren? Het laatste, zo lijkt het: ‘Veranderingen doorvoeren is heel ingewikkeld.’

in wordt voor de periode 2010-2017 voor 6 miljoen aan onderzoeksgeld versleuteld. Dat lijkt veel geld, maar het is veel minder dan de 50 miljoen die ZonMw oorspronkelijk op het oog had. Het beperkte budget dwingt ZonMw tot

Toine de Graaf

scherpe keuzes bij de beoordeling van Praten over de invloed van verpleeg-

heen. Omdat de verpleging nog een

onderzoeksaanvragen. ‘Wij willen geen

kundig onderzoek is praten over glazen

kwetsbare onderzoekinfrastructuur

studeerkamerwijsheid, maar onder-

die halfvol of -leeg zijn. Er zijn beslist

heeft, investeert het ministerie van VWS

zoeksvragen die uit de praktijk komen.

positieve ontwikkelingen, zoals de toe-

in verplegingswetenschappelijk onder-

Voor Tussen weten en doen II werken

name van het aantal hoogleraren en lec-

zoek. De specifieke opdracht die wij

wij met onderzoekslijnen in plaats van

toren. Tegelijk is het een inhaalslag in

hebben gekregen van VWS is zorgen

onderzoeksprojecten. Bij die lijnen han-

een achterstandssituatie. ‘Het aantal

voor een inhaalslag ten opzichte van de

teren wij als voorwaarde dat er een uni-

hoogleraren Verplegingswetenschap is

medische wetenschappen.’

versiteit, een hbo-opleiding, praktijkin-

ten opzichte van het aantal beroepsbe-

Abels is onder meer programmasecreta-

stellingen en bij voorkeur ook

oefenaren nog klein’, zegt program-

ris van Tussen Weten en Doen II, het

mbo-opleidingen betrokken zijn. Zon-

masecretaris bij ZonMw Dineke Abels.

specifieke ZonMw-onderzoeksprogram-

der een samenwerkingsverband waarin

‘Ook als je kijkt naar landen om ons

ma voor verpleging en verzorging. Hier-

al die partners aanwezig zijn – ondertekend door de directeuren en door de besturen – geven wij geen subsidie. We willen er zo voor zorgen dat het niet alleen gaat om hoogleraren en het opleiden van promovendi, maar dat de kennis terugvloeit naar de opleidingen en naar de praktijk.’

‘Geen wassen neus’ Een goed voorbeeld is te vinden in Lim-

Foto: ZorginBeeld / Frank Muller

burg. Voor verbetering van de verpleeg-

Het onderzoekprogramma EXBELT leidde in de deelnemende verpleeghuizen tot het vrijwel verdwijnen van banden. Landelijke implementatie is echter een stuk lastiger.


huiszorg ontving daar een onderzoeksgroep, onder leiding van prof. dr. Jan Hamers van de Universiteit Maastricht (UM), een ZonMw-subsidie van 750.000 euro uit de pot van Tussen weten en doen II. De subsidie is bedoeld om het werk van verpleegkundigen in verpleeghuizen effectiever en meer evidence based te maken en hun

| 23

Dossier


expertise en leiderschapskwaliteiten te verbeteren. Naast de UM participeren

PUUR VERPLEEGKUNDIG?

Zuyd Hogeschool (lectoraat Autonomie

In hoeverre zijn financiers bewust bezig om onderzoeksprogramma’s waar verpleegkundi-

en Participatie) en vijf grote zorgaanbie-

gen bij betrokken zijn te definiëren en te financieren? Strikt genomen is het ZonMw-pro-

ders in het onderzoek, dat loopt van

gramma Tussen Weten en Doen II op dit moment het enige voorbeeld. ‘Wel voert ZonMw

2012 tot 2017.

meer programma’s uit met grote relevantie voor de praktijk van de verpleegkundige’, zegt

Hamers is ervan overtuigd dat de regio-

programmasecretaris Dineke Abels. ‘Een voorbeeld is het Nationaal Programma Ouderen-

nale samenwerking een van de doorslag-

zorg (NPO). Een heel groot programma, dat direct raakt aan verpleegkundig en verzorgend

gevende factoren is geweest bij de toe-

handelen. Dit geldt eveneens voor het ZonMw-programma Zichtbare schakel: De wijkver-

kenning van de onderzoeksubsidie.

pleegkundige voor een gezonde buurt. Dit is meer een praktijk- dan een onderzoekspro-

‘Allereerst moet je natuurlijk goede on-

gramma. Ook het inmiddels afgeronde programma Zorg voor Beter, met als doel kwaliteits-

derzoeksvoorstellen schrijven, die aan-

verbetering in de langdurige zorg, heeft veel kennis opgeleverd die ook ten goede komt aan

sluiten bij behoeften uit maatschappelijk

verpleegkundigen en verzorgenden. Er zijn natuurlijk nog veel meer spelers die vooral prak-

en wetenschappelijk perspectief’, zegt

tijkgericht zijn. V&VN zet bijvoorbeeld ook praktijkgericht onderzoek uit.’

Hamers. ‘Daarnaast hebben wij al jaren

Een ander voorbeeld is de RAAK-regeling. Het Ministerie van OCW heeft aan Stichting Inno-

een structurele samenwerking met vijf

vatie Alliantie (SIA) subsidie beschikbaar gesteld voor de stimulering van onderzoeks- en in-

zorgaanbieders (MeanderGroep, Se-

novatieprojecten. Bedrijven of instellingen krijgen met RAAK de ruimte om samen met een

vagram, Vivre, Cicero en Orbis), ver-

hogeschool concrete (innovatie-)vragen op te pakken en te beantwoorden. Tot nu toe zijn

enigd in de Academische werkplaats ou-

342 RAAK-projecten gerealiseerd en 108 projecten lopen nog. Slechts een klein percentage

derenzorg Zuid-Limburg. Het zijn

van het totaal is geïnitieerd of wordt geleid door verpleegkundigen. Een steekproef met het

verpleeghuizen, verzorgingshuizen en

trefwoord ‘verpleegkundig’ in de projectenbank levert achttien hits op. De helft daarvan

thuiszorginstellingen met eigen onder-

blijkt inderdaad te worden aangestuurd door verpleegkundigen, veelal lectoren.

zoekspeerpunten, zoals palliatieve zorg

Ook hoogleraar Jan Hamers heeft de ervaring dat Tussen Weten en Doen uniek is. ‘Dat on-

en herstelzorg. Door die samenwerking

derzoeksprogramma is heel duidelijk gericht op de verpleging. Bij alle andere programma’s

kunnen gepromoveerde medewerkers

geldt dat helemaal niet. Daar moet je gewoon meedoen met iedereen en heb je meer con-

van de universiteit een dag per week

currentie.’

worden gedetacheerd in een instelling. Daar zetten ze dan samen met het perso-

van cofinanciering in kind. Dit kan bij-

hebben op de kwaliteit van zorg. ‘Maar

neel onderzoeken op en bedenken the-

voorbeeld betekenen dat medewerkers

veranderingen doorvoeren is heel inge-

ma’s voor onderzoekslijnen. Dat zijn dan

worden vrijgesteld voor delen van het

wikkeld’, waarschuwt Hamers. ‘Samen-

lijnen die wij daar jarenlang volgen.

onderzoek. In dit geval hebben de part-

werking helpt, maar betekent bijvoorbeeld niet automatisch landelijke

‘Inhaalslag ten opzichte van de medische wetenschappen’

implementatie.’ Als voorbeeld noemt hij een Limburgse onderzoekslijn over de reductie van vrij-

Daardoor kunnen wij bij onderzoeks-

ners het ZonMw-budget van 750.000

heidsbeperkende maatregelen in ver-

aanvragen echt laten zien dat de samen-

euro uiteindelijk vergroot tot ruim

pleeghuizen. Hamers heeft ervan geleerd

werking met de praktijk hier een natuur-

1,4 miljoen euro. Het is daardoor een

dat voor een succesvolle implementatie

lijke situatie is, en geen wassen neus.’

nog veel forser onderzoek geworden.’

zowel druk nodig is vanaf de werkvloer als vanuit het management. ‘Een gecom-

Een bijkomend voordeel van de regionale samenwerking is dat het onderzoeksbe-

Van ‘onder’ en ‘boven’

bineerde aanpak is de sleutel. Het is niet

drag inmiddels nagenoeg is verdubbeld.

Samenwerking met het veld vergroot de

zo dat als je iedereen op de werkvloer bij-

‘Soms verzorgen deelnemende partners

kans dat onderzoeksresultaten hun weg

schoolt, dat dan de praktijk gaat verande-

cofinanciering in cash. Soms is sprake

vinden naar de praktijk en écht invloed

ren. Zo werkt het niet, is onze ervaring.’

24 |


Foto: Nationale Beeldbank / J Rozendal

Aan de onderzoekslijn werd bijna twaalf jaar gewerkt, met als eindresultaat de interventie EXBELT waarmee verpleeghuizen het vastbinden van bewoners veilig kunnen afbouwen. EXBELT omvat een instellingsverbod op gebruik van (Zweedse) banden in combinatie met scholing van personeel, consultatie door een gespecialiseerde verpleegkundige en gebruik van hulpmiddelen zoals infrarood waarschuwingssystemen. ‘Bij de invoering van EXBELT kondigt het management, tegelijk met de scholing, een beleidswijziging aan. Die houdt in dat binnen twee of drie maanden na start van het project niemand meer mag worden vastgebonden. De hele visie van het verpleeghuis

Financiers lijken doorgaans niet bewust te kiezen voor verpleegkundige onderzoeksprogramma’s.

wordt aangepast op dat punt. En dat werkt.’

Maar ook dat leidt niet automatisch tot

le financiering bieden. Wij hebben al-

verandering, zo blijkt.’

tijd programma’s voor een beperkte

Landelijke acties

De aanbeveling van IGZ lijkt de imple-

tijd. Wij kunnen nu echter onderzoeks-

Instellingen aanzetten tot de invoering

mentatie zelfs te hebben tegengewerkt.

lijnen uitzetten die vijf jaar mogen

van EXBELT blijkt echter een heel

‘Wij hebben bij ZonMw een subsidie-

duren, in plaats van vier jaar. Daarbij

ander verhaal. ‘De landelijke implemen-

aanvraag ingediend voor de landelijke

houden we een gering bedrag achter,

tatie blijft ver achter. De interventiehui-

uitrol van EXBELT. Dat ging om een re-

waarmee we aan het eind misschien

zen hebben bijna geen banden meer.

latief beperkt bedrag: 250.000 euro.

nog een extra push kunnen geven om

Twee jaar later zelfs nog minder dan di-

Daarmee konden wij veel verpleeghui-

zo’n implementatieslag inderdaad te

rect na invoering van de EXBELT-me-

zen die aanpak aanbieden. De reactie

maken.’

thode. Maar in de controlehuizen wordt

van de reviewers: ‘Goed voorstel, maar

Tegelijk wijst ze erop dat niet alles met

nog net zo vaak gefixeerd als voorheen.

IGZ heeft jullie aanpak al aanbevolen

geld te koop is. ‘Soms blijft het een

Terwijl ze onder dezelfde stichtingen

dus dat gaat wel vanzelf uitrollen’. Ver-

beetje hangen in de praktijk. Daar kun-

vallen.’

volgens gebeurt er helemaal niks. Dat

nen wij minder aan doen als men er op

Ook landelijke acties leverden niet het

vind ik erg zonde, want dat had nog

zich wel mee bezig is maar de moeilijke

gehoopte resultaat. ‘Ons onderzoek

echt een boost kunnen geven.’

dingen toch een beetje laat liggen. Er is

heeft in 2008 geleid tot een intentiever-

op een gegeven moment ook inspan-

klaring: ‘In 2011 moet Nederland ban-

Extra push

ning nodig, met name op het bestuurlijk

denvrij zijn’. De IGZ en V&VN hebben

Dineke Abels kent de problematiek.

niveau in instellingen. En je moet ook

daarin het voortouw genomen. Maar

‘Wij vragen de indieners van onderzoek

mensen hebben die goed genoeg zijn

het is inmiddels 2013 en die banden

om de implementatie in die fase al zo

om dat onder de aandacht te brengen

zijn er nog steeds. IGZ heeft ook aan-

goed mogelijk te beschrijven. Maar wij

en blíjven lobbyen. Dat is lastig zonder

bevolen dat instellingen beleid moeten

realiseren ons dat daar vaak veel meer

geld. Maar er komt een moment dat wij

hebben en gezegd dat EXBELT de sleu-

geld voor nodig is. Daarnaast is het zo

het moeten loslaten. Ja, daar zit een

tel kan zijn als evidence based tool.

dat wij ondersteunen en geen structure-

spanningsveld.’ ■


| 25

Dossier


Lobbyen voor het vak Contacten onderhouden met Kamerleden, allianties met andere zorgorganisaties aangaan, ervoor zorgen dat belangrijke onderwerpen worden opgepikt door de media. Francis Bolle, lobbyist bij V&VN, probeert belangrijke onderwerpen op de politieke agenda te krijgen. ‘Politici staan erg open voor het authentieke verhaal.’ Sigrid Starremans

Ze werkt sinds drie jaar fulltime als po-

werp gaat dan vaak ook leven bij politi-

litiek lobbyist bij V&VN, maar oor-

ci. Ze worden dan bijvoorbeeld ge-

spronkelijk komt ze uit de zorg. ‘De ge-

vraagd om er bij Pauw en Witteman

woontes en procedures van het vak heb

commentaar op te geven.’ Francis Bolle is politiek lobbyist bij V&VN.

ik me eigen moeten maken’, vertelt Francis Bolle. ‘Maar het voordeel is dat

Lastige lobby’s

je de taal van de beroepsgroep spreekt

Een voorbeeld van een onderwerp dat

specialist overneemt, maar tot voor

als je zelf uit de zorg komt. Ik kan de

door lobbygesprekken van V&VN me-

kort niet zelfstandig een dbc mocht

onderwerpen zo beeldend verwoorden

dia-aandacht kreeg, is het dreigende te-

openen. Bolle: ‘Als je wilt dat de zorg

dat ze echt op het netvlies van de politi-

kort van verpleegkundigen en verzor-

goedkoper wordt, dan moet ook de be-

ci staan. Bovendien word je minder snel

genden. Uiteindelijk werd daardoor de

kostiging opengaan.’ V&VN trok in

gezien als een snelle, gladde lobbyist die

regelgeving aangepast voor verpleeg-

deze lobby op met artsenorganisatie

even een praatje komt houden.’ V&VN

kundigen en verzorgenden die als zelf-

KNMG, een strategie die vaker wordt

voert op allerlei manieren lobby bij ver-

standigen werkten en voorheen geen

toegepast. Volgens Bolle kan allianties

schillende organisaties om haar stand-

AWBZ-zorg mochten leveren. Aan de

aangaan met (meerdere) andere organi-

punt voor het voetlicht te brengen en

andere kant is juist het arbeidsmarkt-

saties een krachtig middel zijn om je

aandacht te vragen voor bepaalde pro-

verhaal een voorbeeld van een lastig

doel te bereiken.

blemen. Bolle richt zich op de lobby

lobby-onderwerp. ‘Het is een item dat

richting de politiek. Ze volgt de politie-

op de lange termijn speelt, je moet het

Persoonlijke contacten

ke agenda op de voet, woont debatten

continu op de agenda weten te houden.

Hoe word je een succesvol lobbyist? Volgens Bolle moet je nieuwsgierig zijn,

‘Je wordt minder snel gezien als een snelle, gladde lobbyist’

makkelijk praten en contacten kunnen leggen. ‘Kortom, je moet een goede net-

bij en zit op de publieke tribune. Indien

Initiatieven van politici zijn vaak pro-

werker zijn. Ik heb veel persoonlijke

mogelijk probeert ze aan te haken met

jectmatig. Denk aan de Fleur Agema-

contacten met politici. Ze bellen mij

boodschappen van de achterban. Staat

gelden voor twee jaar, voor het aantrek-

ook voor toelichting op bepaalde on-

een onderwerp niet op de agenda, dan

ken van meer verpleegkundigen en

derwerpen.’ Maar, benadrukt ze, ze kan

is een van de opties om contact op te

verzorgenden in de langdurige zorg.’

niks zonder haar achterban. ‘Ik neem

nemen met een Kamerlid. ‘Een andere

Op dit moment is het implementeren

vaker verpleegkundigen en verzorgen-

manier is ervoor zorgen dat het onder-

van de wettelijke bevoegdheid van de

den mee naar Den Haag om het verhaal

werp door de media wordt opgepikt’,

verpleegkundig specialist een hot item.

vanuit de praktijk te vertellen. Politici

aldus Bolle. ‘Daarvoor heb ik intensief

Problematisch was dat deze professio-

luisteren daar zeker naar. Ze staan erg

contact met journalisten. Het onder-

nal wel een deel van de taken van de

open voor het authentieke verhaal.’ ■

26 |


Interview

Foto: UMC ST RADBOUD

Cathy van Beek is sinds twee jaar lid van RvB van UMC St Radboud. Zij is oorspronkelijk verpleegkundige, maar oefende het vak nooit uit en kwam al snel in bestuurlijke functies terecht. Voor haar huidige functie was ze vice-voorzitter van de NZa en bestuurder van de Sint Maartenskliniek.

‘Sta op voor de patiënt’ Marian Adriaansen

Je staat dertiende op de SKIPR lijst

cruciaal! Verpleegkundigen en aanvan-

Een dergelijke houding is mogelijk even

2013 van meest invloedrijke

kelijk de VAR ook hadden de neiging

wennen voor de verpleging.

personen in de gezondheidszorg. Wat

naar de Raad van Bestuur te kijken.

Ik heb enkele jaren geleden de Hanneke

beschouw je als de basis van je

Die zou moeten besluiten dat de ver-

Hillman lezing mogen houden en die

huidige functie?

pleging onderdeel uit moet maken van

ging vooral over één zin uit een inspec-

De basis van mijn beroepsbestaan is

het MR van een afdeling. Ik heb ze uit-

tierapport dat was verschenen bij een

geworteld in liefde voor de patiënt en nu ik hier ben gekomen is dat eigenlijk

‘Invloed moet ten dienste staan van de patiënt’

nog precies zo. Invloed, bijvoorbeeld van verpleegkundigen, moet niet gaan om hun eigen positie, maar het moet

gedaagd dat zelf te agenderen en te

calamiteit. Die zin luidde: ‘De verple-

ten dienste staan van de patiënt. Als jij

motiveren vanuit patiëntenbelang. Ik

ging was niet verbaasd’. Ik kan er nog

als verpleegkundige iets waarneemt

wend mijn invloed uiteraard aan, maar

kippenvel van krijgen: er waren onnodig

ben jij degene, wanneer de patiënt dat

wij kiezen niet voor een oekaze van

patiënten overleden en zij waren niet

zelf niet kan, om actie te ondernemen.

boven maar voor een (diagonale)

verbaasd. De patiënt verwacht gewoon

Speak up! Je bent als verpleegkundige

dialoog.

dat je opstaat en onophoudelijk vanuit

28 |


zijn belang je stem laat horen. Je moet je

Er zijn bij ons zo’n 20 gepromoveerde

tact geven. Je moet daarbij wel het pro-

niet laten afhouden door structuur en

verpleegkundigen en een groeiende

bleem van de eenzaamheid van kwetsba-

cultuur, als je vindt dat verpleging zo

groep verpleegkundig specialisten. On-

re ouderen onder ogen zien. Aanspraak

belangrijk is. Ik onderken natuurlijk dat

langs is onze eerste verpleegkundige

hebben is een belangrijke factor in hun

een positieve houding van de top van de

cum laude gepromoveerd: daar zijn we

geluksbeleving. Met een niet-professio-

zorginstelling belangrijk is.

ontzettend trots op. Wanneer ik de me-

neel netwerk rondom ouderen in de wijk

dische en verpleegkundige beroepsgroep

kan dat worden opgelost.

Zie je dat verpleegkundigen de bood-

met elkaar vergelijk zie ik meer onderne-

schap oppakken en ten strijde trekken?

merschap bij medisch specialisten. Deze

In jouw takenpakket zit ook

Ja, dat zie ik zeker. Onze leidinggevende

houding is in de opleiding mogelijk on-

duurzaamheid. Wat betekent dat?

verpleegkundigen hebben projecten ge-

voldoende bijgebracht en wellicht is het

Duurzaamheid had ook mijn expliciete

daan en hebben indrukwekkende voor-

ook inherent aan ‘het willen zorgen

aandacht bij de NZa en bij de Maar-

beelden gegeven van waar zijzelf mee aan

voor’. Participerende ouders en mantel-

tenskliniek en ik heb het tot mijn vol-

de slag zijn gegaan. Op de IC is een app

zorgers roepen nieuwe vraagstukken

doening ook hier in mijn portefeuille

ontwikkeld voor de patiënt om beter met

voor de verpleegkundigen en deze uitda-

gekregen. We willen ons graag onder-

hem te kunnen communiceren via de

gingen vragen geen defensieve houding

scheiden in de voorhoede als het gaat

iPad. Het is belangrijk om vanuit de patiënt te denken met als uitgangspunt:

‘Speak up! Je bent als verpleegkundige cruciaal!’

wat is wenselijk en wat is er mogelijk. Vanuit patiëntveiligheid zijn er ook initia-

maar een professioneel antwoord. Dat

om duurzaamheid in de zorg in de

tieven genomen waar patiënten actief bij

lukt steeds beter. We zijn nu met con-

brede zin van het woord. De OR en de

betrokken zijn. Dat is een omslag voor

tracten bezig met ouders die zelf voorbe-

VAR hebben aangegeven het een be-

het beroep. Laat je meerwaarde zien als

houden handelingen willen (blijven) uit-

langrijk thema te vinden. We hebben

verpleegkundige en als verpleegkundig

voeren en zich net als verpleegkundigen

onder leiding van onze verpleegkundig

specialist. Verpleegkundig specialisten zijn

daarvoor bekwaam moeten tonen. Dit

specialist decubitus in samenwerking

bij ons cruciaal: ze spelen een rol in hoog-

soort participatie, inclusief het shared

met de hoogleraren dermatologie en

complexe zorg en ze zijn ook vaak com-

decision making betekent meer hands-

plastische chirurgie een project gestart

munitymanager van digitale communities.

off verpleegkunde dan hands-on.

naar bewezen effectieve wondbehandeling. Is ‘netjes een wond afplakken’ met

Hoe kun je verpleegkundig specialisten

De inzet van technologie is natuurlijk

een bepaald materiaal het beste voor

blijven uitdagen?

ook van invloed.

deze wond? Het mes snijdt aan twee

Wij hadden al uitdagingen voor ver-

Ik was bij een bijeenkomst over roboti-

kanten: kunnen we verspilling bestrij-

pleegkundigen, zoals de mogelijkheid

sering waar werd gevraagd: wat wil je

den en tegelijk de kwaliteit van zorg

om principal investigator en principal

liever qua zorgondersteuning, een robot

verhogen? Dat bespaart niet alleen aan

lecturer te worden, gericht op verdere

of een verpleegkundige? Van de 50 deel-

de inkoopkant maar ook aan de afval-

ontwikkeling van (mensen in) onder-

nemers was er één tachtigjarige die liever

kant. Dit is echt een prachtig project op

zoek en opleiding. Sinds kort bestaat de

een verpleegkundige had. Een jonge

het gebied van de verpleging.

mogelijkheid om principal clinician te

vrouw in een rolstoel zei: ‘Die robot

worden. Dat is een lonkend perspectief

wordt mijn maatje! Ik hoef me dan niet

In welke richting ontwikkelt zich de

en een uitdaging voor de verpleegkundig

meer te schikken naar de tijd van de or-

verpleging verder?

specialist. We stellen geld beschikbaar

ganisatie en ik hoef mijn intimiteit niet

We moeten verder nadenken over

en dagen verpleegkundigen uit om een

prijs te geven aan steeds weer een

e-health. De verpleegkundige is bij uit-

goed businessplan in te dienen voor een

ander.’ Veel verpleegkundigen verkeren

stek geschikt als community manager:

onderscheidende innovatie waar zij al

nog in de veronderstelling dat patiënten

online vragen beantwoorden en zo

een aantoonbaar trackrecord op hebben.

altijd de voorkeur aan persoonlijk con-

nodig doorverwijzen naar de specialist.


| 29

Interview

die levensverlengend is of liever korter

dat het standpunt van de NFU anders

leven maar met meer kwaliteit?

was geweest wanneer er in alle academische ziekenhuizen een (actieve) VAR was

Hoe zie jij de rol van de verpleegkundige

geweest. Dat heeft de besluitvorming

bij een toenemende verschuiving van

naar mijn idee op achterstand gezet. Ver-

zorg van intramuraal en extramuraal?

pleegkundigen moeten er ook zelf voor

Even afgezien van grote tekorten die

zorgen dat de RvB geen standpunt in-

worden voorspeld zie ik voor me dat

neemt zonder hen geconsulteerd te heb-

vooral bij chronisch zieken de zelfzorg

ben. Er is veel communicatieruis geweest,

groter wordt, de mantelzorger belangrij-

bijvoorbeeld over de verwachting dat

ker en dat de thuisverpleegkundige mee-

mbo’ers zich niet meer zouden aanmel-

komt naar het ziekenhuis voor de over-

den. Daar geloof ik niets van. Wij hebben

dracht en wellicht ook voor de zorg in

in het zorgcontinuüm mensen van ieder

niet-gestandaardiseerde situaties. De

niveau hard nodig en willen ook echt

verpleegkundige uit het ziekenhuis kan

gaan herschikken in taken, met een ver-

in sommige complexe situaties naar de

antwoordelijkheidsgerichte indeling.

eerste lijn gaan. We zien bijvoorbeeld bij

Rond iedere complexe patiënt ontstaat

het Parkinsonnet dat de echelonnering

een klein team, de ‘regisseur’ heeft niveau

Niveau 5 verpleegkundigen gaan veel

vervaagt en dat de patiënt zelf aangeeft

5 en zal die deskundigheden arrangeren

meer een regie- en teampartnerrol op

waar hij behoefte aan heeft. Soms is dat

die voor die specifieke patiënt nodig zijn.

zich nemen. Liefst geen grote visite

de huisarts of specialist en nog veel

meer aan het bed, maar als partner met

vaker de verpleegkundig specialist als

Wat vind je zelf van het voorstel om

de patiënt om tafel, waar de belangrijke

leider van een netwerk om de patiënt

mbo-verpleegkundigen niet meer in

beslissingen genomen worden. Daar

heen. Er zal ook een personalised nur-

artikel 3 op te nemen?

wordt nu op een van onze afdelingen

sing care ontstaan, met een verpleeg-

Ik denk dat het even pijn doet, maar wel

mee geëxperimenteerd; het is voor de

kundig competentieprofiel dat voor die

duidelijkheid schept. Je moet de moed

dokters zowel als de verpleging wel

patiënt in zijn omstandigheden de mees-

hebben om onderscheid te maken en zo

wennen. De grote visite was hun houvast en er komt veel meer maatwerk

‘Liefst geen grote visite meer aan het bed’

voor in de plaats. Er moet worden nagedacht over een geschikt moment waar-

te waarde toevoegt. Ik zie veel in de rol

het zorgcontinuüm opnieuw te ontwer-

op een gesprek gevoerd zou moeten

van de nieuwe wijkverpleegkundige die

pen en de consequenties in kaart te

worden, wat een goede planning en

bijvoorbeeld ook eenzaamheid bij chro-

brengen. Door de zure appel heen bijten,

voorbereiding vereist. Toen ik hier twee

nisch zieken en kwetsbare ouderen in

een aantrekkelijke overgangsregeling

jaar geleden kwam heb ik meegelopen

kaart brengt en oplossingen organiseert.

treffen en de tijd zal verder zijn werk doen. Ik hoop dat de minister ook het

met een grote visite op een van onze afdelingen. Er was nauwelijks inbreng

Hoe sta jij ten opzichte van de recente

politieke tij meekrijgt om een duidelijk

van de verpleegkundigen, terwijl ze

en niet onomstreden beroepsprofielen?

standpunt in te nemen. Het is een sterke

daartoe wel werden uitgenodigd. Het

De Nederlandse Federatie van Universi-

minister, daar zal het niet aan liggen. De

moet ook niet altijd nodig zijn om uit-

tair Medische Centra (NFU) heeft zich

kans om de verantwoordelijkheidstoede-

genodigd te worden. We gaan naar Per-

aangesloten bij een verzoek tot nader on-

ling te verhelderen is er nu! Het is mijn

sonalized Healthcare. Persoonsgerichte

derzoek naar de gevolgen. Zij zet vraag-

stellige overtuiging dat het opheffen van

zorg op maat waarover verpleegkundi-

tekens bij het voornemen om de mbo-op-

deze diffuse beroepenstructuur veel im-

gen zelfstandig en creatief nadenken.

geleide professional uit artikel 3 van de

pact zal hebben op kwaliteit en veilig-

Wil een patiënt bijvoorbeeld de therapie

wet BIG te halen. Ik ben ervan overtuigd

heid van de patiëntenzorg. ■

30 |


| Harriët Teijen

Patiëntenperspectief ‘Zonder humor had ik het niet volgehouden’ Zomaar een mooie zomerdag in 2005. Het werd de dag die het leven van Mieke van Oss, toen 32, voorgoed veranderde. Ze lag met haar zoontje van vier in haar nieuwe hangmat in de tuin. Tot de pilaar waaraan de hangmat hing afbrak en de touwen in de val om Mieke’s nek schoten. Het was gebeurd: een hoge dwarslaesie, verlamd vanaf haar schouders. Er zijn momenten geweest dat ze dood wilde, maar ze is er nog. En ze kan ons nog wat leren.

Te lief

heb? Dat zou ik willen weten als ik

‘Maar een verpleegkundige moet ook

jullie was.” Dan komen ze wel los.

niet té lief zijn. Soms help je iemand

Aan het eind van de les zet ik wel

daar niet mee. Zo was er een zuster die

eens op een rij wie van de leerlingen

absoluut niet te vangen was met smoes-

ik aan mijn bed zou willen en wie

jes, toneelspel of andere aandachttrek-

niet. Ik leg ze ook uit waarom. Dat

kerij. Wat heb ik haar vervloekt. Ze ne-

kan confronterend zijn, maar ik hoop

geerde mijn belletjes, mijn vragen.

dat ze er wat aan hebben.’

Tijdens een heel slechte nacht was zij mijn gezeur helemaal beu: “Denk jij

Humor

nou echt dat jouw man dit vol gaat

‘Zonder humor had ik het niet volge-

houden als jij straks thuis woont? Die

houden. Natuurlijk kun je niet alles ba-

pakt binnen twee weken zijn koffers!”

gatelliseren, maar het helpt wel als je

Ze had gelijk, dit kon zo niet door-

kunt lachen. Zo haal ik elk jaar op

gaan. Vanaf dat moment ben ik gaan

1 april dezelfde grap uit: als de verple-

leren om mezelf wat rustiger te houden

ging aanbelt zeg ik door de intercom:

en niet meteen te bellen. Later heb ik

“Ik ben boven, eerste kamertje rechts!”

met deze zuster nog een ontzettend

En dan horen dat er iemand, die al

Na twee maanden op de IC gaat

goed gesprek gehad. Het was een harde

3 jaar bij mij werkt, naar boven loopt…

Mieke naar de Sint Maartenskliniek

methode, maar wel effectief. Ik ben

en vervolgens met hangende pootjes

om te revalideren. ‘De eerste nacht

haar daar nog steeds dankbaar voor.’

weer naar beneden. Ik kan natuurlijk

was ik doodsbang. Ik wist van gekkig-

helemaal niet boven komen! Dan lig ik

heid niet wat ik moest doen om de

Klinische les

in een deuk. Elke nacht als ik ga sla-

aandacht van de verpleegster maar

‘Wat ik ook heel dankbaar vind is het

pen denk ik aan de leuke dingen van

vast te houden. Ze moest om de vijf

geven van klinische lessen aan ver-

die dag. Soms zijn het maar hele kleine

minuten op en neer lopen omdat ik

pleegkundigen en verzorgenden in op-

dingetjes, maar: ze zijn er altijd!’ ■

weer riep. Wat was ik bang, bang

leiding. Dit zijn de mensen die later

voor alles wat me nog te wachten

misschien aan mijn bed komen te

Noot

stond, bang voor alles wat er met me

staan. Ik ben heel direct: laat ze me

Mieke van Oss schreef een boek over haar

gebeurde, bang als een klein kind.

aanraken, vraag iemand om me te

ervaringen. PAK me dan… als je KAN (2013).

Uiteindelijk is ze op een stoel naast

drinken te geven. En als ze zelf geen

Soest, Boekscout.nl. ISBN 978-94-6206-

mij gaan zitten en daar werd ik wel

vragen hebben zeg ik: “Willen jullie

822-3; www.facebook.com/miekevanoss.

wat rustiger van.’

bijvoorbeeld niet weten of ik seks

pakmedan


| 31

Actueel

Herregistratie wet BIG nabij Het komt nu echt snel dichterbij… 1 januari 2014. Vóór die datum moeten verpleegkundigen die voor 2009 zijn ingeschreven in het BIG-register en die deze registratie willen continueren, hun herregistratie aanvragen. Voor verpleegkundigen die na 1 januari 2009 zijn ingeschreven, gaat de herregistratietermijn van vijf jaar in vanaf het moment dat zij het getuigschrift van de opleiding Verpleegkunde hebben verkregen.

kennis en kunde dusdanig achteruit gaat dat het niet meer verantwoord is deze beroepsbeoefenaar de zorg voor patiënten toe te vertrouwen.

Beoordelingskader Eind januari 2013 is op de website van het BIG-register (www.bigregister.nl) het Herregistratie Beoordelingskader ge-

Saskia Danen en Marian Adriaansen

plaatst. Het beoordelingskader beschrijft de criteria waaraan de aanvragen voor

Waarom herregistratie?

en cliënten vertrouwen te geven en be-

herregistratie worden getoetst. Zorgverle-

(Her)registratie in het BIG-register heeft

scherming tegen ondeskundig handelen.

ners kunnen het beoordelingskader ge-

een belangrijke functie naar patiënten

Het BIG-register moet natuurlijk wel

bruiken bij de voorbereiding op de her-

en cliënten: ingeschreven beroepsbeoe-

actueel gehouden worden. Daarom is in

registratie. Herregistratie is mogelijk op

fenaren zijn herkenbaar als deskundige

overleg met de beroepsgroep een herre-

basis van werkervaring of op basis van

in hun vakgebied. Daarnaast is in het

gistratietermijn van vijf jaar vastgesteld.

de specifieke herregistratiescholing. Deze

BIG-register ook te zien of er eventueel

Dit betekent dat indien een verpleeg-

scholing moet niet worden verward met

tuchtrechtelijke maatregelen zijn opge-

kundige vijf jaar lang zijn of haar be-

deskundigheidsbevorderende activiteiten

legd, zoals doorhaling of schorsing.

roep niet meer (voldoende) uitoefent en

in het kader van het Kwaliteitsregister.

Deze informatie heeft als doel patiënten

zich ook niet opnieuw schoolt, haar

De werkervaringseis Om in aanmerking te komen voor herregistratie moet de verpleegkundige ten minste 2080 uur over de afgelopen vijf jaar hebben gewerkt (betaald of als vrijwilliger). Dat is een gemiddelde van 8 uur per week. Wanneer de verpleegkundige niet voldoet aan deze eis, kan zij een scholing volgen om aan te tonen dat

Foto: ANP / Lex van Lieshout

zij de noodzakelijke kerncompetenties en kernvaardigheden van het verpleegkundig beroep nog beheerst. Voor de inhoud van het werk gelden drie eisen: 1. De werkzaamheden liggen op het gebied van de individuele gezondheidszorg. 2. De werkzaamheden vallen binnen

Verpleegkundigen die voor 2009 zijn ingeschreven in het BIG-register, moeten hun herregistratie

het deskundigheidsgebied van het

aanvragen voor 1 januari 2014.

beroep van verpleegkundige.

32 |


dus in aanmerking voor herregistratie.

Herregistreren in het kort

Werkzaamheden op het gebied van een

Wat moet je als verpleegkundige doen?

ander deskundigheidsgebied zoals bij-

Uiterlijk zes maanden voor het verstrijken van de registratieperiode hebben alle BIG-gere-

voorbeeld doktersassistente, vallen hier

gistreerde verpleegkundigen met een registratie voor 1 januari 2009 bericht gekregen dat

niet onder.

hun registratieperiode afloopt per 1 januari 2014. Vanaf dat moment kan de herregistratie-aanvraag ingediend worden. Normaliter gaat de nieuwe herregistratieperiode in op het

3. Hetzelfde niveau

moment dat de aanvraag is goedgekeurd. Maar omdat dit de eerste keer is dat er herregis-

De werkzaamheden moeten zijn ver-

tratie plaatsvindt, zal ook bij een ‘vroege’ aanvraag 31 december 2013 als aantekendatum

richt op een niveau dat ten minste ge-

gelden. Wanneer voor 1 januari 2014 niet opnieuw registratie aangevraagd is, wordt de

lijkwaardig is aan het opleidingsniveau

inschrijving in het BIG-register doorgehaald.

dat vereist is voor inschrijving in het

De aanvraag

BIG-register. Voor verpleegkundigen is

De aanvraag verloopt via een digitaal formulier waarin naar een eigen verklaring inclusief

dat mbo-niveau (kwalificatieniveau 4)

onderbouwing wordt gevraagd. Deze aanvragen zullen steekproefsgewijs getoetst wor-

of hbo-niveau (kwalificatieniveau 5).

den. Bij de steekproef kan om aanvullend bewijsmateriaal gevraagd worden (loonstroken,

Een verpleegkundige die werkt als ver-

functieomschrijving e.d.).

zorgende (IG) (kwalificatieniveau 3),

Kosten

komt dus niet in aanmerking voor her-

De kosten van de herregistratie bedragen €85,- ; de CITO-toest kost €400,-. Daar komen

registratie, ook al werkt zij binnen het

de kosten voor een eventuele scholing bij (tussen de €1100,- en €1800,-)

deskundigheidsgebied van de verpleeg-

Voor meer informatie zie: www.bigregister.nl/herregistratie/

kundige. Met het vervallen van BIG-registratie komt voor deze verpleegkundige ook de functionele zelfstandigheid

3. De werkzaamheden worden ten min-

2. Deskundigheidsgebied

met betrekking tot een aantal voorbe-

ste op hetzelfde niveau uitgevoerd als

Tot het gebied van de deskundigheid

houden handelingen te vervallen. Hoe-

het niveau van de opleiding van het

van de verpleegkundige wordt gerekend:

wel nog steeds bekwaam, mag ze deze

beroep van verpleegkundige.

- Het verrichten van handelingen op

handelingen niet meer uitvoeren zonder

1. Individuele gezondheidszorg

het gebied van observatie, begelei-

dat toezicht en tussenkomst nodig is.

ding, verpleging en verzorging.

De niet-geregistreerde kan niet werken

Het gaat hier om alle verrichtingen die

- Het in opdracht van een beroepsbeoe-

rechtstreeks betrekking hebben op een

fenaar op het gebied van de individu-

omdat dit een wettelijk beschermde op-

persoon, gericht op het bevorderen of

ele gezondheidszorg verrichten van

leidingstitel is en zij niet in het bezit is

bewaken van zijn gezondheid. In prin-

handelingen in aansluiting op diens

van een getuigschrift VIG.

cipe zijn de handelingen individueel ge-

diagnostische en therapeutische vaar-

richt. Er hoeft echter geen rechtstreeks

digheden.

als VIG (artikel 34 beroep wet BIG)

De scholingseis

contact met de patiënt te zijn. Ook een

Deze omschrijving geeft aan dat het

Verpleegkundigen die de norm van 2080

leidinggevende die uitvoerende mede-

verrichten van verpleegtechnische han-

uur werken in vijf jaar niet hebben ge-

werkers aanstuurt en hun werkzaamhe-

delingen enkel een onderdeel van het

haald en toch hun registratie willen verlen-

den coördineert is werkzaam in de indi-

deskundigheidsgebied van de verpleeg-

gen, hebben de volgende mogelijkheden:

viduele gezondheidszorg wanneer deze

kundige is. Verpleegkundigen die mini-

• Beroepsinhoudelijke CITO-toets

werkzaamheden horen bij het beroep

maal 8 uur per week werkzaam zijn in

maken en bij goed gevolg direct het

van verpleegkundige. Een teamleider in

de begeleiding van patiënten (bijvoor-

herregistratie-certificaat behalen;

een verpleeghuis komt dus niet voor

beeld in de psychiatrie als sociothera-

herregistratie in aanmerking als zij al-

peut) verrichten werkzaamheden op het

en deelkwalificaties volgen voor onvol-

leen verzorgenden aanstuurt.

gebied van verpleegkunde en komen

doende onderdelen van de toets;


• Beroepsinhoudelijke CITO-toets maken

| 33

Actueel

• Direct het totale scholingstraject met alle deelkwalificaties volgen.

hieraan verbonden zorginstelling die het

voorwaarden voor herregistratie in het

centrale kernvak verpleegkunde geven,

BIG-register heeft voldaan.

De herregistratiescholing kan worden

worden gelijkgesteld aan verpleegkundi-

gevolgd aan een ROC of een HBO. Wan-

gen in de directe beroepsuitoefening en

neer de scholing met goed gevolg is afge-

komen in aanmerking voor herregistra-

sloten ontvangt de deelnemer een perio-

tie. Het gaat hier dus niet alleen om do-

Verplegingswetenschappers, beleidsmedewerkers

diek registratiecertificaat (PRC) waarmee

centen verpleegtechnische vaardigheden,

Werkzaamheden die niet zijn gericht op

herregistratie kan worden aangevraagd.

maar ook om docenten die theoretische

individuen, maar op de gehele bevol-

aspecten van verpleegkunde in brede zin

king of groepen uit de bevolking, zoals

BIG-register versus Kwaliteitsregister

doceren. Praktijkbegeleiders die werk-

beleid en onderzoek, vallen niet onder

zaam zijn in zorginstellingen komen in

het begrip individuele gezondheidszorg.

Bij periodieke registratie in het BIG-re-

aanmerking voor herregistratie als zij

Deze werkzaamheden tellen daarom

gister gaat het om het handhaven van

ook verpleegkundestudenten begeleiden

niet mee voor periodieke registratie.

een minimumnorm van kennis- en vaar-

tijdens de daadwerkelijke patiëntenzorg.

Wetenschappelijk onderzoekers zijn op

digheden. Om in aanmerking te komen

Dit moet in hun taak-/functieomschrij-

basis van hun werkzaamheden niet vol-

voor herregistratie moet het kennis- en

ving terug te vinden zijn.

doende deskundig om zelfstandig, en

vaardighedenniveau van de verpleegkun-

zonder aanvullende scholing onder

dige ten minste liggen op het niveau van

Niet praktiserend

eigen verantwoordelijkheid de hande-

de initiële mbo-opleiding. De invoering

Wie niet voldoet aan de voorwaarden

lingen zoals beschreven in het verpleeg-

van de periodieke registratie is niet be-

voor herregistratie, wordt doorgehaald

kundige deskundigheidsgebied uit te

doeld om de deskundigheidsbevordering

in het BIG-register. De beroepstitel ‘ver-

voeren. ■

van de verpleegkundige te stimuleren,

pleegkundige’ mag dan niet meer wor-

dit wordt gezien als de verantwoordelijk-

den gevoerd, tenzij daaraan ‘niet prakti-

Literatuur

heid van de individuele beroepsbeoefe-

serend’ wordt toegevoegd. De rechten

Staatsblad Koninkrijk der Nederlanden (jaargang

naar zelf. Deskundigheidsbevordering

(en plichten) die verbonden zijn aan het

2008). Besluit periodieke registratie. Wet BIG

kan wel worden bijgehouden in bijvoor-

mogen voeren van de beroepstitel zijn

Besluit van 24 november 2008.

beeld het Kwaliteitsregister V&V, maar

echter geheel vervallen, dus bijvoor-

staat los van de BIG-herregistratie. In de

beeld ook het beroepshalve uitvoeren

Sport (18 maart 2009), Regeling van de minis-

praktijk worden beide registers regelma-

van voorbehouden handelingen. Overi-

ter MEVA/BO-2819721.

tig door elkaar gehaald. Het is voor her-

gens kan een verpleegkundige zich na

registratie in het BIG-register dus niet

het volgen van de herregistratiescholing

Sport (29 maart 2011). Kamerbrief:

van belang of de verpleegkundige regel-

altijd opnieuw in het BIG-register laten

Antwoorden van de minister op de door de

matig een bijscholing verpleegtechnische

inschrijven.

Eerste en Tweede Kamer doorgestuurde

vaardigheden heeft gedaan. Wanneer de

Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en

Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en

vragen.

verpleegkundige een voldoende aantal

Verpleegkundig specialist

uren heeft gewerkt, maar nooit deskun-

Zolang een verpleegkundig specialist

Websites

digheidsbevordering heeft gevolgd komt

staat ingeschreven in het (wettelijk

https://www.bigregister.nl

zij toch voor herregistratie in aanmer-

erkende) specialistenregister blijft zij

http://www.rijksoverheid.nl

king. Het is haar eigen verantwoordelijk-

automatisch geregistreerd voor het ba-

http://wetten.overheid.nl/BWBR0030267

heid om zich voldoende bij te scholen.

sisberoep in het BIG-register. Wanneer

http://www.venvn.nl/Dossiers/Herregistratie

de inschrijving als verpleegkundig

http://www.mboraad.nl/gdw

(Praktijk)docenten

specialist wordt doorgehaald moet ze

http://www.hbo-raad.nl

(Praktijk)docenten verbonden aan een

aantonen dat zij in de voorgaande vijf

onderwijsinstelling (ROC en HBO) of

jaar wel aan de (minder strenge)

34 |


Management & Verpleging

De arbocatalogus ondersteunt!

Van ongewenst gedrag naar veilig werken?

Tips om zelf bij te dragen aan gewenst gedrag: • Zorg dat je de afspraken (het protocol) rond ongewenst gedrag kent, zodat je weet wat er van je wordt verwacht en

Een dementerende cliënt die seksueel getinte grapjes maakt en regelmatig knijpt, een thuiszorgcliënt in een onveilige buurt, veeleisende familie op bezoek bij de cliënt…er zijn veel vormen van ongewenst gedrag. In de VVT is er een arbocatalogus over dit onderwerp. Handige oplossingen en werkvormen helpen bij de aanpak en preventie van ongewenst gedrag.

waar je zo nodig terecht kunt. • Bespreek (bijna-)incidenten of signalen met je leidinggevende en collega’s en meld ze volgens de afgesproken procedure. • Vertel je leidinggevende, veiligheidscoach of EVV-er over de arbocatalo-

Aukje van den Bent, organisatieadviseur bij Ergo-balans en Joanne Kloosterboer, partner

gus. Wil je in jullie team het leren van

DEXIS Arbeid

elkaar bevorderen? Stel dan voor eens een werkvorm toe te passen. • Bewaak je eigen grenzen en wees leer-

Pesten, intimideren, seksuele intimida-

Ongewenst gedrag kan tussen veel ver-

gierig om te ontdekken in hoeverre je

tie, discriminatie en criminaliteit,

schillende personen plaatsvinden. Tus-

invloed op ongewenst gedrag kunt

zoals vernieling, vandalisme of in-

sen medewerkers (en/of hun leidingge-

krijgen.

braak in de omgeving van cliënten of

vende) onderling, tussen medewerker

organisatie. Schelden, schreeuwen,

en cliënt, maar ook familie en bezoe-

treiteren, slaan, schoppen of vastgrij-

kers kunnen erbij betrokken zijn. In de

Voor zorgmedewerkers is het belangrijk

pen. Het zijn allemaal vormen van on-

thuiszorg gaat het ook over veiligheid

om rekening te houden met de oorza-

gewenst gedrag.

op weg naar en van de cliënt.

ken van ongewenst gedrag. Komt het Foto: Rick Nederstigt / ANP

gedrag voort uit onvrede en frustratie? Wil de cliënt iets afdwingen, zoals een versnelde toewijzing tot het verpleeghuis of het krijgen van thuiszorg op een ander (voorkeurs)tijdstip? Of gaat het om probleemgedrag dat is gekoppeld aan een ziektebeeld? Het herkennen van de oorzaak is belangrijk om handig op het gedrag in te kunnen spelen. Bij gedrag uit frustratie kan een luisterend oor en begrip tonen verstandig zijn, bij proactieve agressie kun je de agressie beter meteen begrenzen. Bij probleemgedrag vanuit een ziektebeeld is het belangrijk dit te herkennen en tijdig met de andere zorgverleners te overOngewenst gedrag op de werkvloer: belangrijk is dat medewerkers steun ervaren en in controle blijven.


leggen.

| 35

Management & Verpleging

Steun

De arbocatalogus

den gemeld, dan kan men deze analyse-

Soms kun je de gevolgen van ongewenst

De VVT heeft een arbocatalogus over

ren én ervan leren.

gedrag zien. Blauwe plekken bijvoor-

ongewenst gedrag met hierin 22 hulp-

Een andere oplossing in de arbocatalo-

beeld, of een bloedneus. Maar ook ver-

middelen. De hulpmiddelen bestaan uit

gus is het aanstellen van een veilig-

baal ongewenst gedrag laat sporen achter.

oplossingen die je vóór, tijdens en na

heidsmedewerker of -coach. In de VVT

Ongewenst gedrag geeft spanning en

een incident met ongewenst gedrag

nemen verpleegkundigen deze taak er

stress, en kan - op termijn - leiden tot

kunt inzetten. Vóór ongewenst gedrag

vaak bij. Zo kunnen ze hun collega’s in-

verzuim en het verlaten van het beroep.

zich voordoet is het bijvoorbeeld be-

spireren en aandacht voor het onder-

Soms zijn medewerkers goed in het baga-

langrijk om de grenzen aan te geven

werp voor elkaar krijgen.

telliseren van de agressie: ‘hoort erbij’ of

waarbinnen de organisatie zorg ver-

Een mooi voorbeeld van een concrete

‘meneer kan het niet helpen’. Maar ook

leent, de ‘leveringsvoorwaarden’. In de

oplossing die direct uit de praktijk komt

dan kan het een medewerker angstig

arbocatalogus vind je voorbeelden van

is het ‘omgekeerde alarm’. Normaal ge-

maken. Met als gevolg dat deze met te-

hoe andere organisaties dit hebben ge-

sproken slaat de medewerker zelf alarm.

genzin aan de werkdag begint en last van

regeld. Deze kan eenieder gebruiken om

In de thuiszorg komt het echter wel

stress krijgt. Ook dan is het belangrijk om

afspraken in de eigen organisatie te

eens voor dat iemand naar een klant

stil te staan bij wat de agressie doet en

maken. Een belangrijke oplossing voor

gaat waar het lastig kan zijn om alarm

hoe ermee om te gaan, zodat medewer-

‘na het incident’ is ‘registratie’: wanneer

te slaan. Bij een omgekeerd alarm wordt

kers steun ervaren en in controle blijven.

binnen een organisatie incidenten wor-

de medewerker enkele minuten na aanvang van de zorg gebeld, met de vraag of de zorg die dag goed verleend kan

De arbocatalogus

worden. Zo nee, dan kan de zorgmedeDe Arbocatalogus is

werker het telefoontje benutten als ex-

een ‘oplossingen-

cuus om ‘wegens een spoedgeval’ de

boek’. Vertegenwoor-

zorg die dag te beëindigen. Wie de

digende organisaties

oplossingen zorgvuldig doorneemt en in

van werkgevers en

de eigen organisatie toepast, krijgt een

werknemers beschrij-

volledig veiligheidsbeleid.

ven hierin (op brancheniveau) voor de

In de praktijk

meest voorkomende

Goede afspraken die op papier staan,

risico’s in het werk,

zijn belangrijk. Maar met beleid alleen

mogelijke oplossin-

kom je er over het algemeen niet. Het is

gen voor veilig en

belangrijk dat het onderwerp gaat leven,

gezond werken.

dat medewerkers zich bewust zijn, waar

De catalogus is getoetst door de Inspectie SZW die deze gebruikt als richtsnoer voor haar

nodig hun grenzen bewaken en waar

inspecties. De arbocatalogus maakt het zo makkelijker voor organisaties om te voldoen

zinvol elkaar ondersteunen. De arboca-

aan de Arbowet. In de Arbocatalogus VVT zijn de volgende risico’s en thema’s uitgewerkt:

talogus biedt daarom bij het onderdeel ‘aan de slag in de praktijk’ een diversi-

• biologische agentia

• bedrijfshulpverlening

teit aan werkvormen, zoals het Stellin-

• fysieke belasting

• zwangerschap en arbeid

genspel (zie kader). De werkvormen

• gevaarlijke stoffen (incl. cytostatica)

• aan de slag in de praktijk

zijn originele en interactieve manieren

• psychosociale arbeidsbelasting (onge-

Zie ook: www.arbocatalogusvvt.nl

om een onderwerp te bespreken. Ze

wenst gedrag en werkdruk)

zorgen ervoor dat medewerkers echt gaan nadenken en - waar zinvol - actie

36 |


Onderzoek & Praktijk

Voorbeeld van een werkvorm: het Stellingenspel

Wormvormig aanhangsel

‘Wij melden weinig incidenten. Bij ons speelt dus weinig ongewenst gedrag.’ Als je het met

Twintig jaar nadat Jan

deze stelling eens bent, wil je dan aan deze kant van de zaal gaan staan? Ben je het on-

van de Wouden, chef

eens, wil je dan naar de andere kant van de zaal gaan? ‘Wat maakt dat je deze plek hebt

de clinique van

gekozen?’

Medisch Centrum

Met het stellingenspel kun je op interactieve wijze met elkaar over een onderwerp in ge-

West, werd vermoord

sprek komen. Samen krijg je zicht op meningen en overtuigingen. Wat je van elkaar ver-

door Rogier Odijk

wacht, of jouw team er dezelfde mening op na houdt of dat er verschil van mening is. En

(een glansrol van

welk effect bepaald gedrag heeft.

Hans Zuydveld) keert

Andere voorbeelden van stellingen over ongewenst gedrag: ‘Zelf meld ik incidenten altijd

hij onder de naam Marc Klein Essink terug als

volgens protocol’, ‘Onze leidinggevenden geven rond ongewenst gedrag het goede voor-

presentator van De Lijf Show. Volgens SBS een

beeld aan medewerkers’ en ‘Wij leren van een incident en voorkomen incidenten voor

entertainende en leerzame spelshow over het

zover mogelijk’.

menselijk lichaam en de gezondheid.

De begeleider vraagt deelnemers om kenbaar te maken of zij het eens of oneens zijn met

Twee koppels uit het ons-kent-ons schnabbelcir-

de stelling. Dit kan door het omhoog houden van gekleurde kaarten maar ook door in de

cuit spelen een quizje bijgestaan door een zaal

zaal letterlijk stelling te nemen. Door het bevragen van de deelnemers hoor je hun me-

vol klapvee dat kans maakt op een door de spon-

ning over de stelling. Dit geeft veel inzicht en biedt deelnemers kans op bewustwording.

sor beschikbaar gestelde digitale thermometer of elektrische tandenborstel. Multitalenten als Sebastiaan Labrie, Kees Tol en Nikki Plessen en

ondernemen. De werkvormen kunnen

ke arbeidsrisico’s voor werkgevers en

allerlei andere beroemdheden die zich van panel

door leidinggevenden, arboprofessionals

werknemers in de verpleeg- en verzorgings-

naar talkshow haasten (‘What point is there of

en medewerkers worden ingezet, bij-

huiszorg, thuiszorg, jeugdgezondheid- en

existing off-camera?’) doen hun best vooral leuk

voorbeeld in teamoverleg.

kraamzorg.

en spontaan over te komen om maar bij het

• www.goedgebruik.nl

publiek in de smaak te vallen. De quizvragen

Tot slot

Praktische informatie (inclusief instructiefilm-

weerspiegelen onze nationale geobsedeerdheid

De arbocatalogus biedt in de aanpak

pjes en app) over keuze en gebruik van de

met seks en het afval dat het lichaam zoal produ-

van zowel ‘wat’ als ‘hoe’ veel ondersteu-

juiste hulpmiddelen, rekening houdend met

ceert. Een of andere rapper weet niet waar zijn

de zelfredzaamheid van de cliënt.

wormvormig aanhangsel zit. Bulderend gelach!

ning. A+O VVT (Stichting Arbeidsmarkt- en Opleidingsbeleid Verpleeg-,

• www.gezondenzeker.nl

Een soapie denkt dat de teelbal peervormig is.

Verzorgingshuizen en Thuiszorg) geeft

Ondersteunt veiligheidscoaches, ergocoaches

Hilariteit!

regelmatig workshops om arboprofessi-

en arbo-coördinatoren bij het verminderen

De Nederlander kijkt per jaar 1192 uur tv. Dat is

onals, leidinggevenden en OR-leden

van fysieke belasting en agressie in de zorg.

ruim 30 werkweken bijscholing dankzij de kwis-

hierin te scholen. Ook daarom goed om eens een kijkje op de site te nemen! ■

jes en leerzame spelshows. Het kan niet anders, Auteurs

we zijn een volk van genieën.

Aukje van den Bent is organisatieadviseur bij Extra informatie

Ergo-balans en Joanne Kloosterboer is partner

De Lijf Show. Woensdag 21.30 uur SBS6.

Aan de slag te gaan met veilig en gezond wer-

in DEXIS Arbeid ([email protected]

Rob Keukens, docent hbo-v/spv

ken? Op onderstaande websites vindt u prakti-

& [email protected]). Beiden advi-

sche informatie en hulpmiddelen:

seren branches en bedrijven en hun medewer-

• www.arbocatalogusvvt.nl

kers bij implementatie van arbocatalogi en het

Veel informatie over richtlijnen en oplossin-

bevorderen van veilig, gezond en duurzaam

gen met praktijkvoorbeelden voor belangrij-

werken.


IN BEELD | 37

Foto: Ton C. Kroon

Excellente onzin?

iedereen dat gaat doen loopt eigenlijk

de gemankeerde energievelden waar te

niemand meer vooraan. Misschien

nemen. Om vervolgens, onder meer

wordt het langzamerhand eens tijd voor

door het toevoegen van energie via de

een lofzang op de gewone verpleegkun-

handen, de zelfhelende vermogens van

digen en op de onopvallende hbo-v-

de patiënt te ondersteunen. Als de blok-

student met haar zesjes en zeventjes.

kades eenmaal zijn opgeruimd en de

Gewone zorgverleners die misschien

energie in en rond het lichaam weer

niet voldoen aan de overspannen ambi-

vrijelijk stroomt komt de patiënt in ba-

ties van de excellente zorgentrepre-

lans en meer in contact met zichzelf.

neurs maar wel rustig hun dagelijks

Natuurkundigen zijn er tot dusver niet

werk doen. Enfin, dit terzijde. Waar het

in geslaagd het bestaan van energievel-

me om gaat is dat excellente zorg een

den, energiebanen (meridianen) of ener-

wetenschappelijke onderbouwing van

gieknooppunten (chakra’s) aan te

het verpleegkundig handelen veronder-

tonen. Opmerkelijk, aangezien ver-

stelt.

pleegkundigen die geschoold zijn in

Complementaire zorg is aanvullende

Healing of Therapeutic Touch beweren

zorg en lijkt zich daarmee te onder-

deze energiestromen wel te kunnen

scheiden van de reguliere zorg. Hoe

waarnemen. Maar misschien zou ik dat

het precies zit met dat verschil is niet

ook zeggen als ik meer dan tweedui-

duidelijk. Dat concludeert ook V&VN

zend euro heb betaald om mezelf gecer-

in een

visiedocument.2

Wat ik hier

echter aan de orde wil stellen is dat de

3

tificeerd Healing Touch therapeut te mogen noemen.

In het meest recente ledenblad van

complementaire zorg via de achterdeur

de V&VN1 wordt een lans gebroken

onwetenschappelijke geneeswijzen in

Wetenschappelijke meetlat

voor excellente zorg. In hetzelfde

de zorg binnenlaat. Complementaire

Mochten bioenergetische velden ooit

nummer wordt betoogd dat het van-

zorg maakt in het kader van de Inte-

door middel van gedegen onderzoek

wege een veranderende visie op

grative Medicine onder meer gebruik

worden aangetoond dan kan, aldus

gezondheidszorg nu bij uitstek tijd

van natuurgeneeswijzen en bioenerge-

deeltjesfysicus Stenger,4 tweehonderd

is voor complementaire zorg.

tische therapieën. Het is strijdig met

jaar natuurkunde, biologie en scheikun-

het evidence based karakter van excel-

de naar de schroothoop en zullen we-

Rob Keukens docent hbo-v, Hogeschool

lente zorg om ineffectieve behandel-

tenschappers uit deze vakgebieden hun

Arnhem en Nijmegen

methoden, gebaseerd op pseudo-we-

conventionele materialistische wereld-

tenschappelijke theorieën te

beeld moeten herzien. Tot het zover is

propageren.

lijkt het verstandig dat V&VN handelt

Excellente Zorg is een ontwikkelprogramma dat beroepspraktijk, onderwijs

conform de uitgangspunten van de door

en wetenschappelijke kennis bij elkaar

Bioenergetische velden

henzelf omarmde excellente zorg en dus

brengt. Verpleegkundigen en verzorgen-

Bioenergetische therapieën (zoals The-

de complementaire zorg langs de weten-

den leveren, aldus V&VN, met volle

rapeutic Touch, acupunctuur of Healing

schappelijke meetlat legt. Hoe dat moet

overgave de beste zorg aan patiënten

Touch) veronderstellen dat de mens be-

kunnen ze zien bij de American Cancer

en lopen daarbij continu voorop. Een

schikt over energievelden die zich uit-

Society, die bijvoorbeeld constateert dat

jachtig credo dat helemaal past in dit

strekken tot buiten het lichaam en die,

het onderzoek naar Therapeutic Topuch

tijdperk met haar hyperbole slogans als

wanneer ze verstoord worden, iemand

beneden de maat is en dat er geen we-

top-routes, high performance en dyna-

ziek kunnen maken. Beoefenaren van,

tenschappelijk bewijs is voor de claims

mische innovatie. Continu voorop

bijvoorbeeld, Healing Touch zijn in

dat Therapeutic Touch energie over-

lopen maakt niet alleen doodmoe, als

staat de geblokkeerde energiestromen of

brengt of de energiebalans herstelt.5 ■

38 |


Noten

3. www.healingtouch.nl.

1. V&VN Magazine jaargang 8 nr. 4 juni 2013.

4. Stenger, V. (1999). Bioenergetic Fields.

2. www.venvn.nl/Portals/20/publicaties/Notitie_Complementaire_Zorg_V&VN_Commissie_Ethiek.pdf.

DSM 5: rumoer alom

5. www.cancer.org/treatment/treatmentsandsideeffects/complementaryandalter-

The Scientific Review of Alternative Medicine,

nativemedicine/manualhealingandphysical-

Vol. 3, No. 1.

touch/therapeutic-touch.

zonde mensen ziek worden verklaard.

de somatiek en ondanks alle hersenon-

En vervolgens hiervoor ook nog behan-

derzoek van de afgelopen jaren. We

Je kon er dit voorjaar niet omheen: de

deld worden. Volgens hen wordt de

weten het gewoon nog niet. Mede daar-

vijfde editie van de Diagnostic and

grens tussen ziek en gezond zodanig

door bestaan er verschillende stromin-

Statistical Manual of Mental Disorders

opgerekt dat iedereen wel een of meer

gen binnen de psychiatrie, elk met haar

(DSM) is er. Maar de sfeer rond deze

psychiatrische diagnoses opgeplakt kan

eigen accent en belang. De biologische

introductie is eerder rumoerig dan

krijgen. Het handboek dient naar hun

en sociale psychiatrie zijn daarvan

feestelijk. De media berichten kritisch

oordeel vooral een commercieel belang:

voorbeelden.

over de nieuwe versie van het psychi-

het is gunstig voor de marktwerking

Een derde verklaring van het rumoer is

atrisch handboek. Psychiater Allen

binnen de ggz, voor de farmaceuten en

dat meer dan bij andere specialismen

Frances, mede opsteller van de vorige

de zorgverzekeraars. Want heb je een

maatschappelijke ontwikkelingen een

editie, laat er in zijn nieuwe boek

DSM-diagnose dan heb je marktwaarde,

rol spelen. De grens tussen psychisch

geen spaan van heel. Het gezagheb-

ben je gebaat bij medicijnen en wordt je

ziek en gezond wordt ook daardoor be-

bende Amerikaanse National Institute

behandeling vergoed.

paald. DSM 5 is er en zal spoedig gebruikt

of Mental Health wijst het zelfs van de hand. Werk je niet in de psychiatrie

Ziek of niet?

gaan worden, alle rumoer ten spijt.

dan vraag je je ongetwijfeld af: wat is

Waarom is er binnen de psychiatrie bij

Vraag is wel of er überhaupt nog een

daar aan de hand?

deze introductie zo’n rumoer en zien

zesde editie gaat komen. Sommige

we dit niet bij andere medisch specialis-

vooraanstaande psychiaters hopen van

Olav Geenen, consultatief psychiatrisch ver-

men? Kort gezegd: omdat psychiatri-

niet. Voor hen is het dan zeker tijd voor

pleegkundige

sche diagnoses minder vast liggen dan

een feestje. ■

somatische diagnoses. Ten minste drie Om te beoordelen of iemand een psy-

zaken spelen hierin mee. Allereerst, de

Noot

chiatrische stoornis heeft (en zo ja

psychiatrie heeft slechts één instrument

Olav Geenen is consultatief psychiatrisch ver-

welke) wordt wereldwijd sinds enkele

voor het bepalen of iemand een stoornis

pleegkundige bij Symfora Meander Centrum

decennia de DSM gebruikt. Het boek

heeft: het gesprek met de patiënt. Dit

voor Psychiatrie te Amersfoort en het St. Anto-

geeft een opsomming van psychische

terwijl andere specialismen met lab- en

nius Ziekenhuis in Nieuwegein.

klachten en symptomen, gerangschikt

beeldvormend onderzoek ziektes kun-

naar psychiatrische stoornissen. Dit

nen aantonen. Daardoor is de psychia-

alles met het doel dat elke psychiater

trische beoordeling afhankelijk van

waar ook ter wereld deze klachten en

zowel de patiënt als de hulpverlener. De

symptomen op dezelfde manier be-

manier waarop de patiënt zijn klachten

noemt en behandelt. De DSM is oor-

presenteert, de waarden en normen van

spronkelijk bedoeld als communicatie-

de hulpverlener en de wijze waarop bei-

middel, niet meer en niet minder.

den op elkaar reageren; het is allemaal van invloed op de diagnostiek.

Iedereen patiënt

In de tweede plaats is er veel minder

Critici van DSM 5 wijzen echter op het

bekend over de oorzaak van psychiatri-

gevaar dat met deze nieuwe editie ge-

sche stoornissen. Dit in tegenstelling tot


| 39

Tuchtrecht

Verpleegkundigen en tuchtrecht Onlangs verscheen het jaarverslag 2012 van de Tuchtcolleges voor de Gezondheidszorg en het College van Medisch Toezicht. Interessante kost voor verpleegkundigen, physician assistants en verpleegkundig specialisten; ook zij vallen immers onder het tuchtrecht. Bovendien kunnen tuchtuitspraken ertoe leiden dat landelijke richtlijnen en protocollen worden aangescherpt. Een professionele verpleegkundige doet er daarom goed aan om op de hoogte te blijven van de actuele gebeurtenissen in de rechtzalen. Inspectie voor de gezondheidszorg

De tuchtrechtspraak wordt uitgeoefend

tuchtrecht op basis van de Wet BIG

kort, sinds 1 december 1997, onder het

door vijf Regionale Tuchtcolleges (RTC)

heeft niet als doel om de aangeklaagde

wettelijk tuchtrecht.

in Groningen, Zwolle, Amsterdam, Den

beroepsbeoefenaar te bestraffen, (het is

Haag en Eindhoven en daarnaast door

immers geen strafrecht) en ook is het

Maatregelen

het College van Medisch Toezicht en

niet bedoeld om financiële genoegdoe-

Het tuchtrecht op basis van de Wet BIG

het Centraal Tuchtcollege, beide geves-

ning te verkrijgen. Daarvoor is de gang

kent de volgende maatregelen: a. waar-

tigd in Den Haag. Zij brengen jaarlijks

naar de civiele rechter de aangewezen

schuwing; b. berisping; c. geldboete van

gezamenlijk een jaarverslag uit.

weg.

ten hoogste € 4.500,-; d. schorsing van

Doelstellingen tuchtrecht

hoogte een jaar; e. gedeeltelijke ontzeg-

Tuchtrecht is een beproefd middel om

Verpleegkundigen en tuchtrecht

gedragingen van een individuele be-

Zowel mbo- als hbo-opgeleide verpleeg-

gister ingeschreven staande het betrok-

roepsbeoefenaar die in het BIG-register

kundigen in Nederland vallen onder

ken beroep uit te oefenen; f. doorhaling

is ingeschreven (artikel 47 van de Wet

artikel 3 van de Wet BIG. Registratie,

van inschrijving in het register. De

op de beroepen in de individuele ge-

titelbescherming en tuchtrecht vormen

maatregel schorsing van inschrijving

zondheidszorg, Wet BIG) te toetsen en

voor de zogenaamde artikel 3-beroepen

mag ook voorwaardelijk worden opge-

aan de hand daarvan de kwaliteit van

een drie-eenheid. Tuchtrecht is een van

legd met bepaling van een proeftijd van

de beroepsuitoefening te bewaken en te

de kenmerken van een professionele be-

maximaal twee jaar.

bevorderen. Via het tuchtrecht legt een

roepsgroep. Het tuchtrecht voor ver-

aangeklaagde beroepsbeoefenaar ver-

pleegkundigen en andere beroepsbeoe-

antwoording af aan het tuchtcollege en

fenaren die onder artikel 3 van de Wet

‘Nieuwe beroepen’ en de Wet BIG

niet aan de klager. Het tuchtcollege kan

BIG vallen, heeft een wettelijk karakter

Per 1 januari 2012 hebben physician

niet in actie komen zonder dat er een

en is daardoor niet vrijblijvend. In ver-

assistants (PA) en verpleegkundig

klacht over de kwaliteit van de indivi-

gelijking tot andere professionals in de

specialisten (VS) - op basis van een

duele beroepsbeoefenaar in gezond-

Nederlandse gezondheidszorg vallen

nieuw artikel in de Wet BIG (artikel

heidszorg is ingediend. Het wettelijk

verpleegkundigen nog maar relatief

36a) - de bevoegdheid gekregen om

inschrijving in het register voor ten

40 |

ging van de bevoegdheid in het BIG-re-


zelfstandig bepaalde voorbehouden

Jaarverslag 2012

afgehandeld, waaronder 31 klachten

handelingen te indiceren, te verrichten

Het jaarverslag 2012 geeft een helder

tegen verpleegkundigen (7% van de to-

en te delegeren. Op grond van dit

beeld van de uitvoering van het wette-

taal afgehandelde klachten). Het jaar-

nieuwe artikel in de Wet BIG heeft de

lijk tuchtrecht zoals dat in Nederland

verslag maakt helaas niet zichtbaar

Minister van VWS in een Algemene

geregeld is via de Wet BIG. In het voor-

welke maatregelen er per beroepsgroep

Maatregel van Bestuur (AMvB) be-

woord beschrijft mr. A.H.A. Scholten,

zijn opgelegd. Wel is in het verslag een

voegdheden toegekend aan de PA en

voorzitter van het Centraal Tuchtcollege

aantal zaken waarbij verpleegkundigen

de VS. Twee verschillende AMvB’s om-

voor de Gezondheidszorg, de doelstel-

betrokken zijn geweest, uitgewerkt in

schrijven welke voorbehouden hande-

lingen, kansen en beperkingen van het

geanonimiseerde casussen. Tot slot zijn

lingen de PA en de VS zelfstandig

wettelijk tuchtrecht.

er hoofdstukken over de aan de tucht-

mogen indiceren, verrichten en delege-

In een themahoofdstuk komen actuele

colleges verbonden collegeleden en me-

ren en onder welke voorwaarden. Het

ontwikkelingen aan bod, zoals de pro-

dewerkers en, voor de echte liefhebbers,

gaat om een experimenteerfase voor de

cedures en criteria die beroepsvereni-

de reglementen van de tuchtcolleges en

duur van vijf jaar. Gedurende de expe-

ging Verpleegkundigen en Verzorgenden

een wrakingsprotocol.

rimenteerfase moeten steeds meer situ-

Nederland (V&VN) hanteert bij de

Al met al loont het zeker de moeite

aties in de beroepspraktijk duidelijk

voorselectie van verpleegkundigen als

om het jaarverslag te downloaden en te

worden, in nauw overleg tussen ver-

potentiële leden-beroepsgenoten in de

lezen. Het maakt het tuchtrecht in de

schillende partijen.

tuchtcolleges.

gezondheidszorg toegankelijk aan de

Ook de bijzondere positie van de physi-

hand van herkenbare casuïstiek uit de

Tuchtrecht voor ‘nieuwe beroepen’

cian assistent en het tuchtrecht voor de

beroepspraktijk. Verpleegkundigen, als

‘nieuwe beroepen’ physician assistent en

professionele beroepsgroep, kunnen

Het handelen van de physician assistent

verpleegkundig specialist worden be-

zich hiermee een goed beeld vormen

en de verpleegkundig specialist kan

sproken. Mr. D.Y.A. van Meersbergen,

over actuele ontwikkelingen binnen de

eveneens tuchtrechtelijk getoetst wor-

adviseur gezondheidsrecht van de

gezondheidszorg. Op basis van onder-

den. Dit is ook terecht gelet op het risi-

KNMG, staat ondermeer stil bij de vraag

meer tuchtuitspraken worden immers

covolle karakter van de handelingen die

hoe de tuchtrechter ‘gemengde klachten’

landelijke richtlijnen en protocollen

deze nieuwe beroepsbeoefenaren uit-

die tegen de verpleegkundig specialist

aangescherpt en normen van beroeps-

voeren. Daarnaast brengt een zelfstan-

worden ingediend, zal beoordelen. Ge-

verenigingen en van de Inspectie voor

dige bevoegdheid op het gebied van

mengde klachten zijn klachten die zowel

de Gezondheidszorg herijkt. Door

voorbehouden handelingen ook een

betrekking hebben op de nieuwe be-

dit alles nauwgezet te volgen, leveren

grotere verantwoordelijkheid met zich

voegdheid om voorbehouden handelin-

verpleegkundigen een persoonlijke bij-

mee. De tuchtmaatregelen die aan be-

gen te indiceren en te verrichten, als op

drage aan het bewaken en bevorderen

roepsbeoefenaren in de categorie ‘nieu-

de reguliere verpleegkundige bevoegd-

van de kwaliteit van de gezondheids-

we beroepen’ kunnen worden opgelegd

heid. Van Meersbergen geeft aan dat het

zorg. ■

zijn echter aangepast ten opzichte van

veld reikhalzend uitkijkt naar dergelijke

de maatregelen die kunnen worden op-

gemengde tuchtuitspraken.

Correspondentie

gelegd aan beroepsbeoefenaren die

Aparte hoofdstukken zijn er over de

Inspectie voor de gezondheidszorg: rubriektvz@

onder artikel 3 van de Wet BIG vallen.

werkzaamheden van de tuchtcolleges en

Aan deze nieuwe beroepsbeoefenaren

over het College van Medisch Toezicht.

kunnen de tuchtcolleges gedurende de

Daarop volgt een overzicht van de inge-

Bronnen

experimenteerfase (voor wat betreft de

diende klachten in 2012 en de totale

Tuchtcolleges voor de Gezondheidszorg en het

aan de orde zijnde handelingen) alleen

aantallen die sinds 2008 zijn behandeld

college van Medisch Toezicht (maart 2013).

een waarschuwing, berisping of geld-

door de tuchtcolleges. In 2012 werden

Jaarverslag 2012.

boete opleggen.

426 klachten tegen beroepsbeoefenaren

www.tuchtcollege-gezondheidszorg.nl


igz.nl

| 41

Congres Medicatieveiligheid Kennis is cruciaal om medicatie-incidenten te verminderen 1 oktober 2013 | 9.30 - 17.00 uur | ReeHorst, Ede

Als verpleegkundige signaleer je vaak als eerste bijwerkingen en interacties. Hoe up-to-date is jouw kennis ten aanzien van medicatiegebruik? Leer in één dag hoe je het aantal medicatie-incidenten omlaag kunt krijgen met: UÊ ÕV>Ìi UÊ "ÛiÀ`À>VÌ

UÊ -}>iÀ} UÊ ,iiÛ>>À`}i`

www.reedbusinessevents.nl/medicatieveiligheid

| Harriët Teijen

Foto: Nierstichting

Tom Oostrom begon met een bijbaantje als verpleegkundige in de wijk. Nu is hij algemeen directeur van de Nierstichting. ‘Werken in de gezondheidszorg voor een goed doel is heel mooi. Maar: je kunt nooit achterover leunen. We beginnen ieder jaar weer op nul euro.’

‘Je moet op blijven vallen’

Naam: Tom Oostrom Functie: Algemeen directeur Bij: Nierstichting

‘Ik kwam van de middelbare school en wist ik eigenlijk nog

20 Miljoen

niet wat ik wilde worden. Toen werd mijn oma ziek. In het

‘In 2005 werd ik gevraagd om bij de Nierstichting te komen

ziekenhuis zag ik verpleegkundigen aan het werk. Mijn

werken. Ik had als consultant al verschillende opdrachten

buurjongen zat ook in de verpleging en ik dacht: ‘dat wil ik

voor ze gedaan en vond het een interessante organisatie die

ook wel’. Zo kwam ik op de hbo-v terecht.’

zijn nek uit durfde te steken. Ik vind het goed en belangrijk dat de stichting onafhankelijk is, zodat we altijd vanuit het

Doorleren

belang van de patiënt kunnen blijven redeneren. Dat bete-

‘De beleidsmatige kant van de zorg trok me meteen al en

kent wel dat we steeds moeten blijven opvallen: we krijgen

daarom studeerde ik door: Beleid en Management Gezond-

geen subsidies en draaien volledig op giften. Ieder jaar

heidszorg aan de Erasmus Universiteit. Tijdens mijn studie

20 miljoen binnenhalen is een serieuze klus. Dat vraagt om

werkte ik als wijkverpleegkundige. Daar heb ik veel aan

een professioneel team en uitstekende marketing. Vervolgens

gehad: naast de theoretische kennis deed ik ook veel prakti-

moet je heel kritisch zijn waar je dat geld voor inzet.

sche kennis en ervaring op. Ik leerde wat de gezondheidszorg écht inhoudt. Daarvan heb ik nu nog steeds profijt.’

Kunstnier ‘Wij kunnen als Nierstichting nooit achterover leunen.

Pionieren

In Nederland zijn zo’n 60.000 nierpatiënten, waarvan ruim

‘Na de Witte Woede-acties in 1989 en het rapport van de

10 procent afhankelijk is van dialyse. Dat is geen kwestie

commissie Werner (commissie die aanbevelingen formuleerde

van ‘3 of 4 keer in de week je bloed spoelen en gewoon weer

om de positie van verpleegkundigen en verzorgenden te ver-

verder gaan’: dialyse is zwaar, jaarlijks overlijdt 1 op de 6 di-

sterken en te verbeteren, red.), ontstond begin jaren negentig

alysepatiënten. Er moeten daarom meer donoren komen. De

het Landelijk Centrum Verpleging & Verzorging (LCVV). Ik

Grote Donorshow van BNN genereerde ongelooflijk veel

was de eerste beleidsmedewerker. Dat was echt pionieren: we

aandacht, maar leverde weinig registraties op. Ik vind dan

werden het aanspreekpunt voor de regering, maar moesten

ook dat we naar een andere wet moeten: ‘ja, tenzij’. De Nier-

tegelijkertijd onze plek in het veld nog bevechten. Ik kon

stichting staat daarnaast aan het roer bij de ontwikkeling van

dingen op poten zetten, mensen bij elkaar brengen. We on-

de draagbare kunstnier. De technologie is er al, maar bedrij-

dersteunden een groot netwerk van beroepsorganisaties op

ven pakken het onvoldoende op. Zij hebben andere belan-

verpleegkundig gebied: de ‘club van 40’. Dat groeide vervol-

gen zoals de financiële risico’s die kleven aan zo’n innovatie.

gens door tot de koepelorganisatie AVVV en later tot be-

En bedenk wel: dialyse is een miljardenindustrie. Daarom is

roepsvereniging V&VN. In die tijd had ik overigens ook al

de kritische rol van de Nierstichting ook zo belangrijk: wij

met TvZ te maken. Ik kende het natuurlijk al vanuit de oplei-

staan midden in de samenleving, naast de patiënt.’ ■

ding; nu droeg ik regelmatig bij aan artikelen en uiteindelijk nam ik plaats in de vakredactie. Dat heb ik gedaan tot 2007.’


COLLEGA | 43

Onderzoeksbespreking

Lukas, A., Mayer, B., Fialová, D. et al. (2013). Treatment of pain in European nursing homes: results from the services and health for elderly in long term care (SHELTER) study. Journal of the American Directors Association, dx.doio.org/10.1016/j.jamda.2013.04.009

Pijnbestrijding in Europese verpleeghuizen Pijn bij ouderen in verpleeghuizen is een veelvoorkomend probleem. Dat wordt in deze studie van Lukas e.a. weer bevestigd. Deze studie geeft voor het eerst ook inzicht in de pijnbestrijding die in verpleeghuizen wordt toegepast.

4156 bewoners. Deze 1900 bewoners (83.9 jaar; 75.6% vrouwen) rapporteerden allen pijn. De onderzoekers onderscheiden vervolgens drie groepen: (1) alle 1900 bewoners; (2) 838 bewoners met pijn gedurende de laatste 3 dagen

J.P.H. Hamers

en; (3) 590 bewoners met matige tot Uit onderzoek komt naar voren dat veel

gegevens zijn verzameld met het zoge-

ernstige pijn. Ten opzichte van groep 1

ouderen in verpleeghuizen pijn lijden als

naamde interRAI-instrument voor lang-

rapporteerde subgroep 3 niet alleen

gevolg van chronische ziekten en aandoe-

durige zorg. Daarbij gaat het naast de-

meer pijn, maar ook meer slaapproble-

ningen. Schattingen over het voorkomen

mografische gegevens onder andere om

men, decubitus en depressie. Ook kre-

van pijn bij verpleeghuisbewoners varië-

ADL-afhankelijkheid, diagnoses, val-

gen deze bewoners meer medicatie in

ren van 45-80%. In het laatse decennium

partijen en decubitus. Pijn wordt in de

het algemeen.

is daarom veel aandacht geweest voor het

interRAI gemeten met een vierpunt-

De drie groepen verschilden niet in de

vaststellen van pijn bij ouderen. Zo zijn er

schaal: geen pijn; pijn maar niet in de

farmacologische pijnbestrijding; 21-24%

diverse hulpmiddelen ontwikkeld waar-

afgelopen 3 dagen; pijn gedurende 1 of

van de bewoners kreeg geen pijnstillers;

mee pijn kan worden gedetecteerd. De vraag is echter wat wordt gedaan zodra pijn wordt geconstateerd. Wordt de pijn

‘Meetinstrumenten voor pijn bij dementerenden onvoldoende toegepast’

dan (adequaat) behandeld met pijnstillers, of worden non-farmacologische interven-

2 van laatste 3 dagen; dagelijks pijn ge-

10-11% kreeg zo nodig pijnmedicatie,

ties toegepast om pijn te verlichten?

durende de laatste 3 dagen. De vraag

53-54% kreeg standaard pijnmedicatie

over pijn wordt direct aan de bewoner

en 14-15% een combinatie van stan-

Doel

gesteld en als dat niet mogelijk is aan

daard met zo nodig medicatie. Non-far-

Op deze vragen proberen Lukas en col-

een zorgverlener. Pijnmedicatie wordt

macologische pijnbestrijding werd toe-

legae (2013) een antwoord te formule-

geïnventariseerd aan de hand van medi-

gepast bij een minderheid van de

ren. Het doel van hun onderzoek was

sche dossiers. De auteurs beschrijven

bewoners: 39%.

een overzicht te krijgen van de farmaco-

niet hoe non-farmacologische pijnbe-

Er werden grote verschillen gevonden

logische en non-farmacologische pijn-

strijding precies wordt gemeten; deze

in pijnbestrijding tussen landen. Ter il-

bestrijding in verpleeghuizen in 7 Euro-

vorm van pijnbestrijding wordt geasso-

lustratie: in Finland kreeg 96% van de

pese landen, waaronder Nederland.

cieerd met fysio- en ergotherapie. Alle

bewoners pijnmedicatie ten opzichte

gegevens worden verzameld door on-

van 30% van de bewoners in Italië.

Methode

derzoeksverpleegkundigen die hiervoor

De Nederlandse gegevens verschilden

Het onderzoek maakte deel uit van een

een speciale training hebben gevolgd.

meestal niet van de gemiddelde

grotere Europese studie, aangeduid als

Europese scores die hierboven zijn ge-

de SHELTER-studie. In deze studie zijn

Resultaten en conclusie

presenteerd.

gegevens verzameld bij 4156 verpleeg-

De onderzoekers rapporteren gegevens

Op basis van deze resultaten conclude-

huisbewoners uit 57 verpleeghuizen. De

van 1900 (48%) van de oorspronkelijke

ren de auteurs dat de bestrijding van

44 |


Column

Professionele verantwoordelijkheid

pijn in Europese verpleeghuizen niet

blijven de resultaten op dit terrein moei-

optimaal is en dat adequate pijnbestrij-

lijk te interpreteren. Onduidelijk is

ding nog een grote uitdaging is.

welke interventies precies zijn toegepast

Het Regionaal Tuchtcollege

bij de bewoners die een non-farmacolo-

te Eindhoven heeft in juli

Bespreking

gische interventie kregen: afleiding,

een ic-verpleegkundige die

Pijn bij ouderen in verpleeghuizen is

massage,warmte of koude? Over de ef-

haar ernstig zieke echtge-

een veelvoorkomend probleem. Dat

fectiviteit van de pijnbestrijding kan op

noot thuis tijdens de termi-

wordt in onderhavige studie weer be-

basis van deze studie ook niets worden

nale fase op eigen initiatief dormicum toediende en de

‘Pijnbestrijding in Europese verpleeghuizen niet optimaal’

doses morfine verhoogde, terechtgewezen met een waarschuwing. Ook de anesthesist die zij had

vestigd; 1 van de 2 bewoners rappor-

gezegd, maar dat viel ook buiten de

geraadpleegd en die haar de medicijnen had gele-

teert regelmatig pijn. Vernieuwend aan

scope van de studie.

verd, werd terechtgewezen. Volgens het

deze studie is dat deze ook inzicht geeft

Ondanks de kritische kanttekeningen

Tuchtcollege had de verpleegkundige wel gehan-

in de pijnbestrijding die in verpleeghui-

benadrukt deze studie wederom het

deld als een zorgzame echtgenote, maar had zij

zen wordt toegepast. Uit de onder-

belang van extra aandacht voor pijn en

onvoldoende besef gehad van haar positie en de

zoeksgegevens is niet af te leiden of en

pijnbestrijding in het verpleeghuis: pijn

professionele regels onvoldoende in acht genomen.

hoe adequaat de pijnbestrijding is. Indi-

lijkt een van de grootste problemen en

Wel zorgzaam als echtgenote maar niet voldoende

rect kan wel worden vastgesteld dat de

is tegelijkertijd moeilijk vast te stellen

professioneel. De woorden galmen na in mijn

pijnbestrijding niet optimaal is. Bijna

bij een van de meest kwetsbare groepen

hoofd. Klaarblijkelijk is de zorg die je als echtgeno-

25% van de bewoners met pijn krijgt

ouderen, namelijk bewoners met de-

te aan je zieke geliefde geeft aan andere regels

immers geen pijnstiller. Daarnaast komt

mentie. Daarvoor zijn valide en prak-

gebonden als je verpleegkundige bent, of arts. En

naar voren dat non-farmacologische in-

tisch toepasbare meetinstrumenten

is het van belang je steeds bewust te zijn van de

terventies weinig lijken te worden toe-

ontwikkeld zoals de PAINAD en

rol die je inneemt. Geef je je over aan verpleegkun-

gepast.

PACSLAC-D (onder andere te down-

dige zorg voor je naasten, dan dient die zorg con-

Tegelijkertijd moet een aantal kritische

loaden via www.academischewerk-

troleerbaar en transparant te zijn. Net als de zorg

kanttekeningen bij de studie worden ge-

plaatsouderenzorg.nl). Verpleegkundi-

die je aan andere patiënten geeft. Maar datgene

plaatst, vooral bij de meetmethoden.

gen, verzorgenden en artsen zouden die

wat je voor je naasten doet doe je toch vooral van-

Zoals de auteurs zelf terecht melden,

in de verpleeghuispraktijk moeten toe-

uit particuliere motieven? Omdat je een persoonlijk

valt er het nodige af te dingen op de ge-

passen. Onderzoek moet zich daarom

appèl voelt? Omdat je nu eenmaal iemands echtge-

bruikte methode om pijn vast te stellen.

vooral richten op het herkennen van

noot, ouder, kind of geliefde bent? Dat kan wel zijn,

Er zijn betere en preciezere schalen be-

pijn bij verschillende vormen van de-

maar het hoeft niet zo te blijven: zonder dat je het

schikbaar, maar die maken geen deel uit

mentie en op de mogelijkheden en ef-

beseft kan de zorg verschuiven vanuit de privé-

van de interRAI. Dat geldt ook voor het

fectiviteit van pijnbestrijding. Dit in

sfeer naar de semipublieke sfeer van de beroepsuit-

meten van pijn bij mensen met demen-

kleinschalige, gedegen studies waarin

oefening. Als het om verpleging gaat, word je ver-

tie. Onduidelijk is hoe betrouwbaar de

wetenschap en praktijk gezamenlijk

ondersteld je primair als professional op te stellen.

onderzoeksgevens zijn voor deze

zoeken naar effectieve en humane

Betekent dat nu dat je geen pleisters meer kunt

(steeds) omvangrijke(re) groep bewo-

zorg voor verpeeghuisbewoners met

plakken op de knie van je gevallen kind? Natuurlijk

ners. Dezelfde kritiek geldt voor de in-

pijn. ■

wel, maar ergens zit toch een omslagpunt. Wat ik

ventarisatie van de non-farmacologische

wel zou willen weten is waar precies de balans

pijnbestrijding. De auteurs verzuimen

Auteur

omslaat en je vanuit de sfeer van de privérelaties

duidelijk te omschrijven wat zij hieron-

Dr. J.P.H. Hamers is als Hoogleraar Ouderenzorg

terecht komt in de sfeer van de beroepsmatige zorg.

der precies verstaan en hoe zij deze in-

verbonden aan de vakgroep Health services

Of moet je dat als professional zelf beoordelen?

terventies hebben gemeten. Daardoor

Research van de Universiteit Maastricht.


ETHIEK Hans van Dartel, ethicus

| 45

Proefschriften

Foto: ANP

Sociale controle helpt

van een ziekenhuisinfectie (gemiddeld

with hope. Proefschrift Universiteit

5.500 euro). (Mirjam Bedaf)

Utrecht, april 2013. ■

Anita Huis. HELPING HANDS compliance in hospital care. Proef-

Bloedbaaninfecties prematuren voorkomen

schrift Radboud Universiteit Nijme-

Verbetering van handhygiëne zorgt voor

gen, maart 2013. ■

een belangrijke daling van in het zie-

Strategies to improve hand hygiene

kenhuis opgelopen bloedbaaninfecties

Kankerpatiënt wil realisme én hoop

bij te vroeg geboren kinderen. IC ver-

Expliciete informatie over de levensver-

handhygiëne-programma dat bestond

wachting kan helpen de klap van een

uit een intensieve en regelmatig terug-

slechte diagnose bij kanker op te vangen.

kerende scholing, screensavers en het

Ook geruststellende opmerkingen over

gebruik van handschoenen. Hij onder-

Met het project HELPINGS HANDS

blijvende begeleiding zijn helpend. Dit

zocht de naleving van handhygiëne-

onderzocht verplegingswetenschapper

concludeert Liesbeth van Vliet naar aan-

richtlijnen en het effect op het aantal

Anita Huis het effect van twee strate-

leiding van haar onderzoek onder patiën-

zorggerelateerde bloedbaaninfecties bij

gieën op de handhygiëne: een zieken-

ten die de diagnose ongeneeslijke borst-

prematuren. In totaal zijn er 1201 hand-

huisbrede campagne (bestaande uit

kanker kregen. Enerzijds verwachten

hygiëne-observaties uitgevoerd. Deze

onder andere scholing, reminders en

deze patiënten expliciete en realistische

laten zien dat de naleving van de hand-

feedback) en een combinatie van een

informatie. Anderzijds zoeken ze emotio-

hygiënerichtlijnen significant is verbe-

ziekenhuiscampagne met teamgerichte

nele steun en hoop, bijvoorbeeld met de

terd nadat een intensieve scholing is ge-

verbeteringen (zoals actieve betrokken-

geruststelling dat ze niet in de steek wor-

geven. Verder bleek dat de handhygiëne

heid van het afdelingsmanagement, el-

den gelaten maar blijvend zullen worden

kan worden verbeterd via screensaver-

kaar aanspreken, voorbeeldgedrag door

begeleid in hun ziekteproces. Van Vliet

boodschappen op de schermen op de

rolmodellen en het formuleren van af-

baseert haar conclusies op een kwalita-

IC, waarin het gewenste gedrag wordt

delingsnormen). Dit effectonderzoek

tief onderzoek met groepsgesprekken en

benadrukt (en niet de risico’s van het

werd uitgevoerd op 67 verpleegafdelin-

op een experimenteel onderzoek met vi-

niet naleven). Werkstations op de IC

gen in drie Nederlandse ziekenhuizen.

deo’s. Voor het experimentele onderzoek

zorgen daarbij voor continue bewust-

Er deden meer dan 2700 verpleegkun-

werden vier versies ontwikkeld van een

wording voor de noodzaak van handhy-

digen mee. Bij hen werden bijna 11.000

slechtnieuwsgesprek op video. De video’s

giëne. De langetermijnresultaten

momenten voor handhygiëne geobser-

kwamen grotendeels overeen, maar vari-

(2008 – 2012) van de opeenvolgende

veerd. De eerste strategie leidde tot een

eerden in de mate waarin expliciet over

infectiepreventiemaatregelen laten zien

significant betere handhygiëne: het per-

de levensverwachting werd gesproken en

aan dat in vergelijking met een voor-

centage van de handhygiënemomenten

de mate waarin de arts emotionele steun

gaande periode (2002 – 2005) de inci-

waarop de handhygiëne correct werd

bood. Deze video’s werden beoordeeld

dentie van bloedbaaninfecties bijna is

uitgevoerd, ging van 23 procent (voor

door (ex-)borstkankerpatiënten en ge-

gehalveerd van 40,5% naar 24,3%. Het

de campagne) naar 44 procent (een

zonde vrouwen die zich inleefden in de

aantal bloedbaaninfecties per 1000

half jaar na de campagne). De tweede

patiënte op de video. Bewijs voor de vali-

opnamedagen is met bijna 60% afgeno-

strategie, waarbij een belangrijke rol

diteit van deze methode werd gevonden

men van 19,7 naar 8,1. ■

was weggelegd voor sociale invloed en

in een systematische literatuurstudie.

leiderschap scoorde nog beter: van 20

(Harriët Teijen)

pleegkundige Onno Helder testte een

naar 60 procent. Beide strategieën bleken bovendien kosteneffectief: imple-

Liebeth van Vliet. Balancing explicit

mentatie is goedkoper dan de kosten

with general information and realism

46 tvz|| Tijdschrift voor Verpleegkundigen - 2013 nr. 4

tvz | Tijdschrift voor Verpleegkundigen - 2013|nr.46 4


Trefwoorden

Van ‘meetlast’ naar eigenaarschap

• Kwaliteit

Verpleegkundige kwaliteitsindicatoren

• Beroepsgroep • Bureaucratie

De Kwaliteitswet Zorginstellingen verplicht zorginstellingen om op systematische wijze gegevens te verzamelen en te registreren over de kwaliteit van zorg. Om een geobjectiveerd oordeel te geven over de geleverde zorg, kunnen medewerkers met kwantitatieve meetinstrumenten op verschillende kwaliteitsindicatoren scoren. Instanties zoals de Inspectie voor de Gezondheidszorg en zorgverzekeraars dwingen het gebruik van zulke scores veelal af.

Ook van verpleegkundigen wordt ver-

2012 heeft het lectoraat Verpleegkundi-

wacht dat zij kwantitatieve gegevens

ge beroepsethiek (Christelijke Hoge-

over de kwaliteit van zorg inventarise-

school Ede) in samenwerking met een

ren. Zo maken zij hun bijdrage aan

perifeer ziekenhuis in twee fasen onder-

Auteurs

goede zorg transparant. Ze kunnen

zocht hoe verpleegkundigen het werken

Drs. Marlies van Hell,

deze gegevens verzamelen aan de hand

met kwaliteitsindicatoren nu vormge-

verpleegkundige en

van de verpleegkundige kwaliteitsindi-

ven, of er nog steeds sprake is van erva-

verplegingswetenschapper;

catoren zoals: decubitus, delier en on-

ren ‘meetlast’, en welke factoren het

docent aan de Academie

dervoeding. Hoe minder ze voorkomen,

werken met kwaliteitsindicatoren posi-

Gezondheidszorg van de

is de gedachte, hoe beter de zorg (Plas,

tief beïnvloeden.

Christelijke Hogeschool Ede en

Poot en Mintjes, 2010).

kenniskringlid van het lectoraat

In 2010 gaf het onderzoeksrapport

Methode

Verpleegkundige beroepsethiek

Doorbreek de meetlast van het Lande-

In de eerste fase stond de volgende

Tineke Holwerda, MScN,

lijk Expertisecentrum Verpleging en

vraag centraal: In hoeverre houden ver-

verpleegkundige en

Verzorging aan dat verpleegkundigen en

pleegkundigen zich aan afspraken over

verplegingswetenschapper;

verzorgenden het scoren van kwaliteit

het werken met score-instrumenten met

hoofd Zorginnovatie in

van zorg met behulp van zulke meetin-

betrekking tot kwaliteitsindicatoren? In

Ziekenhuis Gelderse Vallei, Ede

strumenten als een last ervaren. Tijdens

het betreffende ziekenhuis hielden vier-

Dr. Bart Cusveller,

het gelijknamige symposium werd het

dejaars studenten onder leiding van do-

verpleegkundige en filosoof;

belang van het meten op vastgestelde

centonderzoekers van het lectoraat een

lector Verpleegkundige

indicatoren onderstreept: verpleegkun-

steekproef om te bepalen in welke mate

beroepsethiek aan de Academie

digen kunnen ermee tonen wat de kwa-

verpleegkundigen rapporteren over in-

Gezondheidszorg van de

liteit van hun eigen werk is, patiënten

terventies en evaluatie van zorg in rela-

Christelijke Hogeschool Ede

krijgen daar inzicht in, en bestuurders

tie tot de kwaliteitsindicatoren decubi-

kunnen extern verantwoording afleggen

tus, ondervoeding, kwetsbare ouderen

Correspondentie

over de besteding van financiën. Het

en pijn. Deze kwaliteitsindicatoren

Marlies van Hell: [email protected]

uiteindelijke doel is het verlenen van de

moeten voor iedere patiënt in dit

best mogelijke zorg (Most, 2010). Begin

ziekenhuis door de verpleegkundige


| 47


ingevuld worden. Op veertien klinische

bare ouderen was bij 40% van de pati-

gerapporteerd, en in 35% van de

afdelingen zijn gedurende een dag per

ënten ouder dan 70 jaar ingevuld.

dossiers evaluatie en bijstelling van zorg

afdeling de zorgdossiers (n=207) gecon-

Hiervan was 75% binnen 24 uur na

is te volgen. Dit zegt niet hoeveel er in

troleerd. Er is nagegaan in hoeverre de

opname ingevuld. Wat betreft de sco-

werkelijkheid wordt gemeten, geïnterve-

meetinstrumenten bij de vier kwaliteits-

relijst voor pijn is er bij 31% van de

nieerd en geëvalueerd, maar in ieder

indicatoren zijn ingevuld, welke inter-

patiënten minimaal 1 keer per dag

geval is het in een groot aantal gevallen

venties beschreven staan, en of het

gescoord en bij ongeveer 15% van de

niet in de zorgdossiers terug te vinden.

zichtbaar is in hoeverre de zorg op basis

dossiers is de pijnscore drie keer per

Omdat de afspraak in dit ziekenhuis is

van evaluatie is bijgesteld.

dag gerapporteerd.

dat de screeningslijsten binnen 24 uur

In de tweede fase is de vervolgvraag ge-

na opname worden afgenomen, rees het

steld in hoeverre verpleegkundigen het

Interventies

vermoeden dat het werken met kwali-

scoren op kwaliteitsindicatoren be-

Vervolgens is er gekeken in hoeverre

teitsindicatoren voor verpleegkundigen

schouwen als onderdeel van hun eigen

naar aanleiding van de scores interven-

nog steeds veelal als een ‘meetlast’ en

beroepsverantwoordelijkheid. Over dit

ties terug te vinden zijn in de dossiers.

niet als iets van henzelf wordt ervaren.

‘verpleegkundig eigenaarschap’ hielden

Interventies met betrekking tot decubi-

de onderzoekers in hetzelfde ziekenhuis

tus bleken terug te vinden bij een kleine

Resultaten focusgroepen

verdiepende focusgroepinterviews met

20% van de dossiers waarin de score-

Om na te gaan welke motivatie ver-

twintig verpleegkundigen.

lijsten voor decubitusrisico waren inge-

pleegkundigen hebben voor het scoren

vuld. In bijna 35% van de dossiers zijn

op kwaliteitsindicatoren, stelden we in

Resultaten dossieronderzoek

interventies bij de kwaliteitsindicator

een tweede fase de vervolgvraag: Welke

ondervoeding terug te vinden. Ongeveer

factoren beïnvloeden het werken met

De resultaten van het dossieronderzoek

hetzelfde percentage geldt voor de kwa-

kwantitatieve meetinstrumenten? Posi-

worden verdeeld in drie onderdelen: 1)

liteitsindicator kwetsbare ouderen. In

tief gezegd, wanneer voelen verpleeg-

Welke metingen zijn gedaan? 2) In hoe-

40% van de dossiers zijn de interventies

kundigen zich meer ‘eigenaar’ van kwa-

verre hebben de resultaten daarvan in-

met betrekking tot pijn terug te vinden.

liteitsindicatoren en zou dit dan een

terventies opgeleverd? en 3) Is er een

stimulans zijn om er mee te werken?

effect op de voortgang van de zorg?

Voortgang

Onder leiding van docentonderzoekers

Ofwel: is de zorg bijgesteld op basis van

Tot slot is onderzocht of in de verpleeg-

hielden vierdejaars studenten focusgroe-

de metingen en eventuele interventies?

kundige dossiervoering zichtbaar is dat

pinterviews over dit onderwerp. Na een

de zorg op basis van scores en interven-

literatuurstudie en een conceptuele ana-

Metingen

ties wordt bijgesteld. In bijna 30% van

lyse van het begrip ‘verpleegkundig ei-

Ten eerste werd in de dossiers onder-

de dossiers is het verloop van zorg inza-

genaarschap’ formuleerden zij de vol-

zocht of de meetinstrumenten inge-

ke decubitus zichtbaar. In een kleine

gende werkdefinitie: Verpleegkundig

vuld waren voor decubitus, ondervoe-

70% van de dossiers is het verloop van

eigenaarschap houdt in dat verpleeg-

ding, kwetsbare ouderen en pijn. Van

zorg qua ondervoeding zichtbaar. In 75%

kundigen die voldoen aan de kenmer-

de scorelijst voor decubitusrisico

van de dossiers is het verloop van zorg

ken van een professional, door intrin-

bleek ongeveer 75% volledig ingevuld,

voor kwetsbare ouderen zichtbaar. In

sieke motivatie de keuze maken om

waarvan meer dan de helft binnen 24

ruim de helft van de dossiers is het ver-

zich binnen hun beroepspraktijk een

uur na opname. De risicoscorelijst om

loop van zorg wat betreft pijn zichtbaar.

bepaald object of idee toe te eigenen.

ondervoeding te signaleren was in

Geconcludeerd kan worden dat in de

Dit impliceert dat verpleegkundigen

80% van de onderzochte dossiers in-

207 dossiers met betrekking tot de vier

zeggenschap over en verantwoordelijk-

gevuld. Het overgrote deel van deze

indicatoren gemiddeld 57% van de

heid voor het object of idee hebben,

80% was binnen 24 uur ingevuld. De

meetinstrumenten wordt ingevuld, in

die rechten en plichten geven ten op-

lijst voor risicoscreening voor kwets-

37% van de dossiers interventies zijn

zichte van het eigendom.

48 |


Uit deze werkdefinitie komt naar voren

op vastgestelde kwaliteitsindicatoren te

goed gebruik van te maken? Uit de

dat een eigenaar zelf uit intrinsieke moti-

meten. Wanneer zij in de kwaliteit van

resultaten van de focusgroepen blijkt

vatie de keuze maakt om een object

hun dagelijkse zorg direct een positief

dat de mate waarin de verpleegkundi-

(zoals een huis) of idee (zoals kwaliteit)

resultaat van interventies op basis van

gen zich eigenaar voelen van de kwali-

als ‘bezit’ te beschouwen en te gebrui-

scores zien, ervaren zij de kwaliteitsin-

teitsindicatoren wisselend is. Enerzijds

ken. Wat bevordert of belemmert nu deze

dicatoren als nuttig hulpmiddel. Een

ervaren de verpleegkundigen het wer-

intrinsieke motivatie om screeningslijsten

voorbeeld van een kwaliteitsindicator

ken met indicatoren als positief, omdat

met betrekking tot verpleegkundige kwa-

die zij als nuttig ervaren is de pijnscore:

dit blinde vlekken zichtbaar maakt en

liteitsindicatoren te gebruiken? Uit de fo-

wanneer de verpleegkundige kan scoren

een bijdrage levert aan de continuïteit

cusgroepinterviews over verpleegkundig

hoeveel pijn een patiënt heeft, kan zij

van zorg. Aan de andere kant is het een

eigenaarschap valt af te leiden dat de in-

onderbouwde interventies toepassen en

opgelegde afspraak waarvan zij niet bij

trinsieke motivatie voor metingen met

door middel van de volgende pijnscore

alle patiënten kunnen nagaan of die wel

screeningslijsten hoofdzakelijk wordt be-

controleren hoeveel invloed de inter-

zinvol is.

invloed door drie factoren: autonomie,

ventie heeft gehad. Verpleegkundigen

relevantie en competentie.

geven aan dat screeningslijsten op die

Conclusie

manier kunnen bijdragen aan de conti-

In dit artikel hebben we laten zien dat

nuïteit van zorg.

verpleegkundigen in de steekproef zich

Autonomie

in de dagelijkse praktijk niet altijd hou-

De verpleegkundigen ervoeren weinig professionele autonomie bij het invoeren

Competentie

den aan afspraken rond het scoren op

of scoren op kwaliteitsindicatoren. Ze

Verpleegkundigen geven aan dat zij op

kwaliteitsindicatoren, het inzetten van

mogen volgens de richtlijnen niet beslis-

basis van hun professionaliteit of klini-

interventies op de verkregen scores, en

sen bij welke patiënt of patiëntencatego-

sche blik kunnen beoordelen wanneer

het evalueren van de resultaten van

rie welke meetinstrumenten worden af-

een meting aan de hand van een kwali-

deze interventies. Verpleegkundigen

genomen, of hoe de betreffende

teitsindicator uitgevoerd moet worden.

geven aan dat het werken met kwali-

instrumenten ingevoerd worden. Een

Meerdere verpleegkundigen geven aan

teitsindicatoren zinvol kan zijn, maar

aantal verpleegkundigen gaf aan metin-

dat de meetinstrumenten een hulpmid-

dat het scoren vaak als opgelegd wordt

gen zinvol te vinden wanneer zij zich

del kunnen zijn, maar dat de klinische

ervaren. Wat dit betreft is hier weinig

wel eigenaar voelen van kwaliteitsindica-

blik voorop moet staan. Daarnaast

veranderd ten opzichte van het LEVV-

toren. Dan zouden zij, vanuit hun pro-

wordt ook aangegeven dat door kennis

rapport Doorbreek de meetlast. Metin-

fessionaliteit, zelf mogen beslissen wan-

van screeningslijsten en kwaliteitsindi-

gen vinden te weinig plaats om bij te

neer en bij welke patiënt het scoren van

catoren meer probleemgebieden gesig-

dragen aan goede zorg en creëren zelfs

kwaliteitsindicatoren zinvol is. Zo wordt

naleerd worden. Een meting op een

een morele dubbelzinnigheid: het hoort

door verschillende verpleegkundigen

kwaliteitsindicator kan ervoor zorgen

wel, maar we doen het niet.

aangegeven dat zij het positief waarderen

dat de blinde vlek van een verpleegkun-

Verpleegkundigen ontkomen er echter

om zelf te kunnen beslissen niet op kwa-

dige zichtbaar wordt.

niet aan om het verzamelen van gege-

liteitsindicatoren te meten als patiënten

De interviews tonen zodoende drie

vens over kwaliteitsindicatoren tot hun

bijvoorbeeld kort opgenomen zijn. Ver-

groepen van factoren aan die van in-

domein te rekenen. Het afleggen van

schillende verpleegkundigen geven aan

vloed zijn op de intrinsieke motivatie

verantwoording hoort bij de verpleeg-

dat zij opgelegde metingen geen priori-

van de verpleegkundige om te werken

kundige professie. De inhoud van bo-

teit geven wanneer zij het druk hebben.

met kwaliteitsindicatoren: Hebben zij

vengenoemde indicatoren is van belang

zelf met invoering en uitvoering inge-

voor de uitkomsten van goede verpleeg-

Relevantie

stemd? Beschouwen zij de indicatoren

kundige zorg. Dit zal echter niet lukken

Verpleegkundigen geven aan dat het bij

als behulpzaam en van toepassing? En

zonder het scheppen van voorwaarden.

een deel van de patiëntenzorg zinvol is

hebben zij in huis wat er nodig is om er

Betekenisvol meten veronderstelt om te


| 49


beginnen een professionele beslissings-

niet gemeten worden, maar wel door-

Literatuur

ruimte om te bepalen of het bij een gege-

slaggevend kunnen zijn voor het welzijn

Cusveller, B. (2008). Verantwoordelijkheid en

ven patiënt wel of niet relevant is om te

van de patiënt (Sennett, 2010). Goede

verantwoording in de zorg. Onderwijs en

scoren. Wanneer verpleegkundigen

zorg kan niet alleen worden bereikt door

gezondheidszorg 32; 4: 3-6.

meten op basis van een eigen professio-

het in kaart brengen van meetbare as-

nele beslissingsruimte, wordt er meer ge-

pecten van de zorgverlening. Verpleeg-

meten met het oog op goede zorg. Bij in-

kundig eigenaarschap van zorg bevat

voering en uitvoering is dus van belang

dan ook meer dan het werken met opge-

(2010). Doorbreek de meetlast. Neem de regie

dat ziekenhuizen hun verpleegkundigen

legde metingen. De vraag is uiteindelijk

over kwaliteit van zorg. Utrecht: Landelijk

scholen over het professioneel werken

of professionele verpleegkundigen met

Expertisecentrum Verpleging en Verzorging

met kwaliteitsindicatoren. Als verpleeg-

de uitkomsten van metingen daadwerke-

kundigen weten en ervaren wat het nut

lijk tot goede zorg komen en hoe zij

is van een kwaliteitsindicator, zijn ze

hierover als beroepsgroep en als individu

meer gemotiveerd om kwaliteit te meten.

professioneel rekenschap afleggen. ■

Most, M van der (2010). Meten zonder last. TvZ, Tijdschrift voor verpleegkundigen 2: 10-13. Plas, M., Poot, E., Mintjes, J. & Groot, J. de.

(LEVV). Sennett, R. (2008). De ambachtsman, Amsterdam: Meulenhoff.

Het bevorderen van autonomie, relevantie en competentie kan een positief effect hebben op verpleegkundig eigenaarschap bij het werken met kwaliteitsindicatoren. Om scherper in beeld te krijgen hoe het in de beroepsgroep gesteld is met belemmerende en bevorderende factoren van dit eigenaarschap, is vervolgonderzoek in meerdere instellingen nodig. Dit leidt mogelijk tot best practices waar de hele beroepsgroep van kan leren.

Besluit De vraag die we intussen niet uit het oog mogen verliezen, is in hoeverre verpleegkundigen kwaliteitsindicatoren nodig hebben om de zorg te verbeteren. Alleen het ‘meetbare’ deel van de kwaliteit van de verpleegkundige zorgverlening wordt hierdoor zichtbaar. Een deel van de kwa-

SAMENVATTING

liteit van de verpleegkundige zorgverlening is niet of moeilijk meetbaar, denk aanbejegening, luisteren, observeren en

• Van verpleegkundigen wordt verwacht dat zij de kwaliteit van hun zorgverlening objectief meten aan de hand van kwaliteitsindicatoren.

houding. De Amerikaanse socioloog Ri-

• Het scoren van de kwaliteitsindicatoren ervaren veel verpleegkundigen als een last.

chard Sennett beschrijft hoe voorge-

• Deze meetlast wordt doorbroken wanneer verpleegkundigen weten en ervaren wat het

kookte meetinstrumenten en interventies

nut is van een kwaliteitsindicator en wanneer zij de ruimte hebben om zelf te bepalen

in de Britse National Health Service de

wanneer meten relevant is.

professional in de zorg verhinderen om in de complexe situatie van de patiënt

• Ondertussen is het van belang om oog te hebben van de niet of moeilijk meetbare kwaliteit van de verpleegkundige zorg, zoals bejegening, luisteren en observeren.

problemen en oplossingen te vinden die

50 |



Trefwoorden

Een literatuuroverzicht (2)

• Overdracht

Verpleegkundige overdracht

• Communicatie • Patiëntveiligheid

In TvZ nummer 2 van dit jaar verscheen het eerste artikel in een reeks van twee over de verpleegkundige overdracht tussen 24-uurs diensten. Het eerste artikel ging vooral in op de definitie, methoden en plaats van overdracht. In dit tweede artikel ligt de focus op de verschillende aspecten van de overdracht: tijd, deelnemers, structuur, inhoud en hulpmiddelen. Een overzicht van de beschikbare literatuur en suggesties voor verbetering.

Tijd

van de overdracht. Laksheid van het

Het is belangrijk dat een instelling het

uitgaande personeel of late start van de

belang van overdrachten erkent en

inkomende dienst veroorzaken vertra-

zorgt dat de voorwaarden om effectief

ging en frustratie van verpleegkundigen

over te dragen aanwezig zijn (RCP,

die wachten op de overdracht (Scovell,

2011; Estryn-Béhara e.a., 2012). Dat be-

2010). Efficiënt overdragen draagt bij

tekent onder meer dat de diensten vol-

aan het genereren van tijd voor andere

Auteurs

doende moeten overlappen om de rap-

activiteiten zoals klinische lessen en di-

Roos Nieweg,

portage te kunnen lezen en mondeling

recte patiëntenzorg.

senior onderzoeker Lectoraat

over te dragen. De hoeveelheid tijd die

Transparante Zorgverlening en

gespendeerd wordt aan de overdracht is

Deelnemers

hogeschooldocent Academie

een bekend probleem (Baldwin &

Bij overdracht in een aparte ruimte dra-

voor Verpleegkunde,

McGinnis, 1994; Sherlock, 1995). De

gen verpleegkundigen groepsgewijs de

Hanzehogeschool Groningen

duur van de mondelinge overdracht kan

patiënten over of alleen de patiënten

Marjan Groenhuis,

problemen opleveren doordat een grote

die ze hebben verzorgd tijdens hun

docent/onderzoeker Lectoraat

hoeveelheid van het personeel tussen de

dienst (Miller 1998; McCloughen e.a.,

Arbeidsorganisatie en

15 en 90 minuten niet beschikbaar is

2008). Ook een combinatie is mogelijk:

Arbeidsproductiviteit en

voor de patiëntenzorg (McKenna &

face-to-face overdracht van een uitgaan-

teamleider bij het stafbureau

Walsh, 1997). Het probleem van het

de verpleegkundige om het hele binnen-

Onderwijs en Onderzoek,

ontbreken van personeel wordt ver-

komende team de ‘globale’ verpleegkun-

Hanzehogeschool Groningen.

sterkt wanneer de uitgaande dienst niet

dige overdracht te geven, gevolgd door

op tijd klaar is voor de overdracht of als

een individuele overdracht (Manias &

Correspondentie

de afdelingscultuur het toelaat om voor-

Street 2000). Soms wordt de overdracht

Roos Nieweg: m.b.nieweg@pl.

rang te geven aan andere zaken. Sexton

gedaan door een coördinerend verpleeg-

hanze.nl

e.a. (2004) melden vertragingen van

kundige en niet de eerstverantwoorde-

maximaal zeven minuten voor aanvang

lijke. Dit vergroot de kans op misinter-


| 51


gebaar’ (Cahill, 1998), als een groepje

Adviezen voor overdracht

verpleegkundigen zich aan het einde

• Faciliteer als organisatie de overdracht door het organiseren van voldoende overlap-

van het bed opstelt en de patiënt in

pende diensten om de rapportage te kunnen lezen en mondeling over te dragen. • Vergroot de patiëntveiligheid en draag bij aan patiënttevredenheid door patiënt en fami-

kwestie negeert (Scovell, 2010). Niet alle patiënten willen participeren en jargon kan patiënten verontrusten als het

lie bij informatieoverdracht te betrekken. • Houd documentatie continu bij in plaats van aan het eind van een dienst (‘do it, docu-

niet wordt toegelicht (Cahill, 1998). Patiëntenparticipatie wordt soms be-

ment it’). • Gebruik elektronische ondersteuning met gemakkelijk toegankelijke gegevens die

moeilijkt door taalproblemen.

accuraat en up-to-date zijn. • Ondersteun de mondelinge overdracht met een voorgedrukt formulier met patiënteninformatie om het vergeten van informatie te verminderen.

Structuur Het ontbreken van structuur van de

• Focus de overdracht op patiënten in plaats van op taken.

overdracht kan leiden tot verwarring

• Zorg dat alle verpleegkundigen beschikken over minimale informatie over alle patiënten.

(Sexton e.a., 2004) en het kan moeilijk

• Zorg voor gemeenschappelijke taal.

zijn om relevante informatie te verza-

• Houd rekening met de personen die bij de overdracht betrokken zijn en hun niveau van

melen als de overdracht ongestructu-

opleiding, deskundigheid en begripsvermogen.

reerd is (Scovell, 2010). Costello (2010) beschrijft een studie waarin de uitgaande, coördinerende

pretatie (O’Connell e.a., 2008; Kerr e.a.,

staat om een kritische rol spelen in de

verpleegkundige een beknopt, globaal

2011).

continuïteit van de zorg (WHO, 2006).

overzicht geeft aan alle inkomende ver-

Carroll e.a. (2012) vonden dat inko-

De patiënt heeft meer inspraak in het

pleegkundigen. De inhoud hiervan is

mende en uitgaande verpleegkundigen

verpleegplan, wordt beter geïnformeerd

gebaseerd op een behoefte-inventarisa-

verschillende verwachtingen van de

over de zorg en krijgt de kans om direct

tie onder de verpleegkundigen. Ze von-

overdracht hadden. De inkomende wil-

vragen te stellen (Baker, 2010). Uit

den het belangrijk om iets te weten van

den een gesprek en oogcontact, terwijl

onderzoek van Laws en Amato (2010)

alle patiënten omdat ze op hun oproe-

de uitgaande hun verhaal wilden vertel-

blijkt dat overdracht aan bed positief

pen moeten kunnen reageren, maar

len zonder onderbrekingen zodat ze

bijdraagt aan een samenwerkingsrelatie

hoefden niet alle details te weten.

naar huis konden gaan. Meer ervaren

tussen de verpleegkundige en de

Tucker e.a. (2009) onderzochten hoe de

verpleegkundigen verkortten de over-

patiënt. Het draagt bij aan patiëntente-

verslaglegging verbeterd kon worden in

dracht als de inkomende de patiënt

vredenheid doordat patiënten kunnen

combinatie met de overdracht. Eerst

kende. Soms lijken ze daar in door te

participeren en ervaren dat de benodig-

namen alle inkomende verpleegkundi-

schieten, waarop de inkomende ver-

de informatie voor hun zorg wordt

gen deel aan een veiligheidsbriefing

pleegkundigen veel moeten vragen. Het

overgedragen (Caruso, 2007; Athwal

(5-10 minuten), waarbij de uitgaande,

lijkt een algemeen fenomeen dat spre-

e.a., 2009; Anderson & Mangino, 2006;

coördinerende verpleegkundige belang-

kers systematisch overschatten wat luis-

Chaboyer e.a., 2009; Kassean & Jagoo,

rijke algemene en veiligheidsgerelateer-

teraars begrijpen (Carroll e.a., 2012).

2005). Ook voelt de patiënt zich veiliger

de informatie (wel/niet reanimeren,

Afhankelijk van het ervaringsniveau

omdat deze weet welke verpleegkundige

valrisico en infecties) presenteert. Zo-

denken verpleegkundigen verschillend

verantwoordelijk is tijdens de volgende

doendebeginnen alle medewerkers met

over welke patiënteninformatie ze het

dienst; dit draagt bij aan het vertrouwen

dezelfde informatie. De inkomende

meest relevant vinden (Manser, 2011).

van de patiënt in de verpleegkundige

teamleden lezen vervolgens de dossiers

Bij overdracht aan het bed wordt de

(Baker, 2010). Af en toe is de poging

aan het bed van de hun toegewezen

patiënt (en/of zijn familie) betrokken.

om een patiënt te betrekken in zijn of

patiënten, zodat uitgaande teamleden

Zij zijn de enige constante en zijn in

haar verzorging ‘louter een symbolisch

zorg kunnen blijven bieden. Daarna

52 |


kunnen ze de zorg bespreken met de

(McMahon, 1990; Ekman & Segesten,

leidt tot betere patiëntenuitkomsten en

patiënt en hun naasten. Verpleegkundi-

1995). Informatie verkregen van familie

patiëntveiligheid (Cohen e.a., 2012).

gen zorgden ervoor dat de rapportage

wordt zelden overgedragen (Liukkonen,

SBAR lijkt wel geschikt voor communi-

continu werd bijgehouden, in plaats van

1993; McMahon, 1990).

catie tussen verpleegkundigen en artsen

aan het eind van een dienst, onder het

Veelal wordt aanbevolen om een ge-

(Haig e.a., 2006).

motto: ‘Do it, document it’. Gedurende

standaardiseerde aanpak te hanteren

Een review (Riesenberg e.a., 2009)

een dienst wordt de coördinerende ver-

(Bomba & Prakash, 2005; Haig e.a.,

beschrijft 24 vormen van standaardisa-

pleegkundige geïnformeerd over veilig-

2006; Matic e.a., 2010; Adams &

tie. De auteurs concluderen dat de lite-

heidskwesties. De auteurs concluderen

Osborne-McKenzie, 2012). Dit kan

ratuur nog van onvoldoende kwaliteit

dat de kwaliteit van de rapportage en de

helpen de inhoud te verduidelijken en

en kwantiteit is om evidence-based

patiëntveiligheid verbeterde.

verwarring te verminderen (Kassean &

aanbevelingen te doen. Ook Cohen en

Jaggo, 2005). Een dergelijke aanpak

Hilligos (2010) concluderen in een ex-

Inhoud

moet eenvoudig te gebruiken zijn, zodat

tensive review dat sterke wetenschappe-

Continuïteit van zorg en patiëntveilig-

deze gemakkelijk kan worden geleerd

lijke onderbouwing van de effecten van

heid vragen om accurate en volledige

en herinnerd (Jorm e.a., 2009). Voor-

standaardisatie ontbreekt. Een vast

informatie. De hoeveelheid informatie

beelden zijn ISBAR (Marshal e.a., 2009)

overdrachtsformat is niet per definitie

kan moeilijk precies in een handzaam

en iSoBAR (Yee e.a., 2009). Volgens

geschikt voor alle verpleegkundigen

formaat gegeven worden (Scovell, 2010)

de vaak aanbevolen SBAR methode

(Scovell, 2010) of passend in alle situa-

en hangt samen met de schriftelijke rap-

zou tijdens de overdracht gecommuni-

ties (Carroll e.a., 2012).

portage.

ceerd moeten worden over Situation

Betrouwbare meetinstrumenten voor de

De inhoud van de overdracht zou reke-

(situatie), Background (achtergrond),

overdracht blijken nog niet te bestaan

ning moeten houden met de betrokke-

Assessment (beoordeling) en Recom-

(Patterson & Wears, 2010). Patterson

nen en hun niveau van opleiding, des-

mendation (aanbeveling) (Adams &

waarschuwt dat standaardisatie van de

kundigheid, en begripsvermogen

Osborn-McKenzie, 2012). Echter, SBAR

overdracht ook nadelen kan hebben

(Thakore & Morrison, 2001). Beginnen-

is niet per definitie het beste hulpmid-

(belangrijke informatie wordt vergeten

de beroepsbeoefenaren verschillen van

del voor de informatie die verpleegkun-

of ontkracht door data-overbelasting).

ervaren verpleegkundigen in hun ge-

digen onderling moeten delen bij het

Daarom beveelt zij aan de belangrijkste

bruik van informatie (Taylor, 2002). In

overdragen van hun patiënten (Adams

informatie of details als eerste te pre-

een studie, gericht op bijna-ongelukken

& Osborn-McKenzie, 2012). Hoewel

senteren (2008).

en adverse events door net gediplo-

SBAR veel is onderzocht en wordt aan-

Een oplossing kan flexibele standaardi-

meerde verpleegkundigen, benoemden

bevolen in het VMS Veiligheidspro-

satie zijn. Hoewel dat tegenstrijdig kan

de verpleegkundigen de overdracht als

gramma zijn geen publicaties gevonden

lijken, heeft onderzoek uitgewezen dat

een punt van zorg, vooral in verband

die aantonen dat gebruik van SBAR

zowel flexibiliteit als standaardisatie

met ontbrekende of onvolledige informatie (Ebright e.a., 2004). Sommige verpleegkundigen dragen hun eigen activiteiten over gedurende de dienst in plaats van het verstrekken van patiëntgerichte informatie (McKenna, 1997). Anderen beperken hun overdracht tot fysieke aspecten en volgen het medische model van patiëntbeschrijving (Scovell, 2010) in plaats van het verpleegkundige perspectief


Tabel 1. Generieke minimale dataset voor mondelinge verpleegkundige overdracht. Patiëntenidentificatie: naam, geboortedatum. Medische gegevens: diagnose, relevante klinische voorgeschiedenis, opnamereden, klachten, behandeling, klinische toestand. Behandelend arts. Waarschuwingen: reanimatiestatus, valgevaar, afwijkende medicatietijden e.d. Zorgplan: huidige observaties, verpleegkundige diagnoses, interventies, afspraken en onderzoeken, ontbrekende en abnormale resultaten, huidconditie en behandeling, wondstatus en verband, input en output. Zorgplanning. Zorgresultaten. Geschatte ontslagdatum, transferplanning. Aangepast van Johnson e.a., 2011.

| 53


essentieel zijn (Jorm e.a., 2009; ACS-

gegenereerde patiënteninformatie nau-

ontworpen en getest op patiëntveilig-

QHC, 2010). Op basis van observatie

welijks werd gebruikt en dat deze infor-

heid, efficiëntie en bevordering van de

van 195 overdrachten op verschillende

matie onvoldoende ondersteuning

kwaliteit van zorg.

specialistische afdelingen komen John-

bood. De patiënteninformatie was on-

Op grond van de literatuur kan gecon-

son e.a. (2011) tot een generieke mini-

volledig, niet op maat voor de gebrui-

cludeerd worden dat er geen heilige

male dataset (zie tabel 1) die de basis

ker, bood de informatie niet in een oog-

graal voor overdracht bestaat. Die zal er

kan vormen voor flexibele aanpassing

opslag en verpleegkundigen vonden dat

ook niet komen. Wel is veel verbetering

op elke afdeling. De inhoud verschilt

het zelf schrijven hun hielp bij het ont-

te verwachten door flexibele standaardi-

van afdeling tot afdeling, en van specia-

houden van de informatie.

satie. Afspraken over locatie, deelne-

lisme tot specialisme. Zo wordt maat-

In een review over het gebruik van

mers, structuur en inhoud (minimale

werk geleverd om zeker te stellen dat de

computers bij de overdracht (Matic e.a.,

dataset) afgestemd op de context van de

overdracht tegemoet komt aan de lokale

2010) suggereren de auteurs dat elektro-

eigen afdeling zijn nodig. Toch is er op

klinische context.

nische programma’s gebaseerd zouden

basis van de literatuur wel een aantal

moeten zijn op communicatietheorie.

adviezen te geven, zie hiervoor het

Hulpmiddelen

Daarbij zou ruimte moeten zijn

kader Adviezen voor overdracht. ■

De literatuur lijkt tegenstrijdig als het

voor biomedische informatie en voor

gaat om de effecten van elektronische

psychologische en sociale behoeften

De gebruikte literatuur voor dit artikel is te vin-

hulpmiddelen. Ook is onbekend of ze

van patiënten en hun naasten en voor

den op www.tvzdirect.nl.

bijdragen aan patiëntveiligheid. Onder-

de ontslagplanning.

zoek van Nelson en Massey (2010) naar

Elektronische hulpmiddelen zouden op

het ontwikkelen en implementeren van

intelligente wijze informatie uit verschil-

een elektronisch formulier voor over-

lende onderdelen van een EPD moeten

dracht aan het bed resulteerde in een

combineren. De ontwikkeling van een

blijvende vermindering van overdrachts-

elektronisch overdrachtssysteem dat be-

tijd en het aantal overuren en in meer

staat uit een minimale dataset met voor-

tevredenheid. De verpleegkundigen

af gedefinieerde velden en dat gestruc-

waren van mening dat de kwaliteit van

tureerde rubrieken voor het invoeren

de informatie was verbeterd. Gedurende

van vrije tekst bevat, is een mogelijke

een dienst werden belangrijke gegevens

oplossing (Collins e.a., 2011).

SAMENVATTING

voor de overdrachtsrapportage. Dit

Conclusie en advies

• De verpleegkundige overdracht is een

formulier werd uitgeprint en gebruikt

De verpleegkundige overdracht blijkt

complex mechanisme: er is geen ‘heili-

door de inkomende verpleegkundigen.

een complex mechanisme voor het over-

ge graal’.

Bhabra e.a. (2007) gebruikten een gesi-

dragen van informatie en verantwoorde-

muleerde overdracht om de betrouw-

lijkheid van een verpleegkundige of een

zijn: tijd, deelnemers, structuur, inhoud

baarheid van drie overdrachtsvormen

groep (uitgaande) verpleegkundigen

en hulpmiddelen.

te vergelijken (alleen mondeling; mon-

naar de inkomende verpleegkundige(n);

deling met het maken van notities en

een mechanisme dat we nog niet werke-

voorgedrukte patiënteninformatie). Bij

lijk begrijpen. We bepleiten daarom

gebruik van een voorgedrukte hand-out

voor systematische evaluatie van inter-

patiënt betrekken en als uitgangspunt

werd 99 procent van de informatie ont-

venties die als doel hebben de praktijk

nemen; ‘do it, document it’; elektroni-

houden. Een voorwaarde is dat de in-

van overdragen te verbeteren. Dit is cru-

sche ondersteuning; gemeenschappelij-

formatie up-to-date is. Staggers e.a.

ciaal omdat verbeteracties, op individu-

ke taal; aansluiten op elkaars niveau.

(2011a en b) vonden dat de computer-

eel, team- en organisatieniveau, worden

in het formulier vastgelegd als basis

54 |

• Essentiële aspecten van de overdracht

• Flexibele standaardisatie kan de overdracht verbeteren. • Adviezen: overlappende diensten;


Congres:

Zelfsturing in een organisatie gaat niet vanzelf: de volgende stap De teamcoach in een zelfsturende organisatie

s s succe Wegen ald! herha

17 december 2013 | 9.00 - 16.30 uur | Postillion Bunnik

Als initiator van de buurtzorg formule heeft Buurtzorg inmiddels de belangrijkste struikelblokken eruit gehaald. Tijdens het congres Zelfsturing in een organisatie gaat niet vanzelf: de volgende stap brengen wij u op de hoogte van de laatste ontwikkelingen.

t t t t

OUEFLIPFIFUUFBNEFWFSBOUXPPSEFMJKLIFJEXFMNØFUQBLLFO 0 -FFSWBOQSBLUJKLWPPSCFFMEFOWBOVJUWFSTDIJMMFOEFCSBODIFT )PPSNFFSPWFSEFWJTJFWBO+BO3PUNBOTUBWEFLBOUFMJOHFOJOEFHF[POEIFJET[PSH 0OUWBOHIFUCPFLKF‘5FBNDPBDIJOHJOFFO[FMGTUVSFOEFPSHBOJTBUJFIPFEPFKFEBU ’

,MBBSWPPSEFWPMHFOEFTUBQCJKEFJOWPFSJOHWBO[FMGTUVSFOEFUFBNT ,PNPQEFDFNCFSOBBSEJUDPOHSFT%FWPPSKBBSTFEJUJFXBTCJOOFONBBOEFOVJUWFSLPDIU XFFTFSEVTPQUJKECJK

XXXSFFECVTTJOFTTFWFOUTOM[FMGTUVSJOH Initiatief van:

Mediapartners:

Iedere deelnemer krijgt het boekje ‘Teamcoaching in een zelfsturende organisatie; hoe doe je dat?’ cadeau


Trefwoorden • Fragiele ouderen • Kwaliteit van leven • Tilburg Frailty Indicator

Kwaliteit van leven van fragiele ouderen Volgens het Sociaal en Cultureel Planbureau neemt het aantal ‘fragiele ouderen’ van 65 jaar en ouder in Nederland tussen 2010 en 2030 toe met ruim 300.000, van bijna 700.000 naar meer dan 1 miljoen (Van Campen, 2011). Deze ouderen hebben een verhoogde kans op beperkingen in het uitvoeren van algemene dagelijkse levensverrichtingen, ziekenhuis- en verpleeghuisopname en vroegtijdig overlijden (Rockwood e.a., 1999; Fried e.a., 2001). In dit artikel een verslag van een dwarsdoorsnede-onderzoek naar de relatie tussen fragiliteit en de kwaliteit van leven van zelfstandig wonende ouderen.

56 |

Gobbens e.a (2010a) definiëren fragili-

context van de cultuur en de waarden-

teit als volgt: een dynamische toestand

systemen waarin hij/zij leeft, en in rela-

waarin een individu verkeert die tekor-

tie tot zijn/haar doelen, verwachtingen,

ten heeft in één of meerdere domeinen

standaarden en interesses (WHOQOL

van het menselijk functioneren (licha-

Group, 1995, p. 1405). Deze definitie

melijk, psychisch, sociaal), die onder

richt zich op de subjectieve beleving

invloed van een diversiteit van variabe-

van het individu.

Auteurs

len wordt veroorzaakt en de kans op

In dit artikel gaan we in op de samen-

Dr. Robbert Gobbens,

het optreden van ongewenste uitkom-

hang tussen enerzijds lichamelijke, psy-

Coördinator van de opleiding

sten vergroot. In deze definitie staat het

chische en sociale componenten van fra-

Master of Advanced Nursing

integraal functioneren van de mens cen-

giliteit en anderzijds vier kwaliteit van

Practice en senior onderzoeker

traal. Dit in tegenstelling tot veel andere

leven domeinen: lichamelijke gezond-

aan het Kenniscentrum

definities van fragiliteit, die zich alleen

heid, psychologische gezondheid, sociale

Zorginnovatie, Hogeschool

richten op het lichamelijk functioneren

relaties en omgeving. Deze componenten

Rotterdam.

van ouderen. Iets wat kan aanzetten tot

van fragiliteit zijn concreet en bieden

Dr. Marcel van Assen,

fragmentatie van de zorg, waarbij de

daardoor aan verpleegkundigen en ande-

Universitair Docent aan het

aandacht voor de gehele persoon in ge-

re gezondheidszorgprofessionals aan-

Departement van Methoden en

vaar komt (Gobbens e.a., 2010a).

knopingspunten voor interventies gericht

Technieken van Onderzoek

Eerder onderzoek toont een samenhang

op verbetering van kwaliteit van leven.

(MTO) aan de Tilburg School of

aan tussen lichamelijke fragiliteit en een

Social and Behavioral Sciences

lagere kwaliteit van leven van ouderen

Methode

van Tilburg University.

(Masel e.a., 2010). De World Health Or-

In juni 2011 ontvingen 261 zelfstandig

ganization Quality of Life Group defini-

wonende ouderen van 78 jaar en ouder,

Correspondentie

eert kwaliteit van leven als: de perceptie

woonachtig in de Gemeente Roosen-

Robbert Gobbens: [email protected]

van een individu ten aanzien van zijn/

daal (Noord-Brabant), een vragenlijst.

haar positie in het leven, binnen de

Daarvan retourneerden 248 mensen de

vragenlijst (responspercentage van

deeld over vier domeinen van kwaliteit

2010b). Bij dit afkappunt bleek 48.5%

95%). Van deze vragenlijsten waren er

van leven: lichamelijke gezondheid

van de respondenten fragiel te zijn.

239 volledig ingevuld.

(zeven items), psychologische gezond-

Tabel 1 geeft een overzicht van de sco-

De vragenlijst bevatte twee gevalideerde

heid (zes items), sociale relaties (drie

res op de vier domeinen van kwaliteit

instrumenten: de Tilburg Frailty Indica-

items) en omgeving (acht items). De 24

van leven voor niet-fragiele en fragiele

tor (TFI) (Gobbens e.a., 2010b;

items worden elk gemeten in de vorm

ouderen. Kolommen 2 en 3 bevatten de

Gobbens e a., 2011) en de WHOQOL-

van een vijfpunts Likertschaal. Domein-

gemiddelde scores met standaarddevia-

BREF (WHOQOL Group, 1998).

scores worden berekend door de gemid-

ties van respectievelijk niet-fragiele en

Aan de hand van deel B van de TFI

delde domeinscore te vermenigvuldigen

fragiele ouderen op de vier domeinen

werd de fragiliteit bepaald. Deel B on-

met factor 4. Voor elk domein resulteer-

van kwaliteit van leven. Kolom 4 bevat

derscheidt drie domeinen van fragili-

de dit in een score van 4 tot 20. Hoe

de totaalscores van alle ouderen. T-toet-

teit, namelijk het lichamelijke, psychi-

hoger de domeinscore hoe beter de

sen voor onafhankelijke steekproeven

sche en sociale domein. Deze

kwaliteit van leven. Onderzoek toont

gaven aan dat niet-fragiele ouderen sig-

domeinen bevatten respectievelijk acht,

aan dat de WHOQOL-BREF een valide

nificant veel hoger scoorden op alle do-

vier en drie componenten. De acht

en betrouwbaar instrument is om kwali-

meinen van kwaliteit van leven dan fra-

componenten die verwijzen naar het li-

teit van leven te bepalen (Skevington

giele ouderen.

chamelijke domein zijn: onverklaarbaar

e.a., 2004).

gewichtsverlies, slecht lopen, weinig

Samenhang kenmerken respondenten

kracht in de handen, lichamelijke ver-

Resultaten

en kwaliteit van leven

moeidheid, lichamelijke ongezondheid,

Fragiliteit en kwaliteit van leven

Naast de relatie tussen fragiliteit en

gezichts- en gehoorproblemen en slecht

De gemiddelde leeftijd van de respon-

kwaliteit van leven gingen we ook na of

evenwicht. Het psychisch domein

denten was 83 jaar, 55% van de respon-

de socio-demografische kenmerken van

omvat vier componenten: geheugen-

denten was vrouw, 45% van de respon-

de respondenten (leeftijd, geslacht, bur-

klachten, somberheid, nervositeit of

denten was verweduwd en van 50% van

gerlijke staat, opleiding, inkomen), mul-

angst en slecht kunnen omgaan met

de respondenten was middelbaar onder-

timorbiditeit en componenten van fragi-

problemen. Het sociale domein van

wijs de hoogst gevolgde opleiding.

liteit samenhingen met de scores op de

fragiliteit omvat: alleenwonend zijn,

Eerder hebben we ervoor gekozen om

domeinen van kwaliteit van leven. Dit

eenzaamheid en onvoldoende sociale

mensen fragiel te noemen bij een TFI-

gebeurde met multiple regressie analy-

steun. De maximale score op de TFI is

score van ten minste vijf. Bij deze score

ses: de samenhang tussen een kenmerk

vijftien en geeft het hoogste niveau van

bleek de sensitiviteit goed en de specifi-

van de respondenten of componenten

fragiliteit weer. Eerder onderzoek toont

citeit acceptabel met betrekking tot het

van fragiliteit enerzijds en een domein

aan dat deel B van de TFI een be-

voorspellen van van ongewenste uit-

van kwaliteit van leven anderzijds

trouwbaar en valide instrument is om

komsten zoals hoog zorggebruik en

wordt gecontroleerd voor de samenhan-

fragiliteit te meten (Gobbens e.a.,

fysieke beperkingen (Gobbens e.a.,

gen tussen dit domein en alle andere

2010b; Gobbens e.a., 2012). Deel A bevat vragen over determinanten van

Tabel 1. Scores van niet-fragiele en fragiele ouderen op domeinen van kwaliteit van leven (n=239).

fragiliteit zoals geslacht, leeftijd, burgerlijke staat, opleiding, inkomen en multimorbiditeit.

Niet fragiel (n=123) gemiddelde (SD)

Fragiel (n=116) gemiddelde (SD)

Totaal (n=239) gemiddelde (SD)

De WHOQOOL-BREF is een generieke

Lichamelijke gezondheid

16,8 (1,8)

13,2 (2,6)

15,0 (2,8)

vragenlijst voor het bepalen van kwali-

Psychologische gezondheid

16,0 (1,6)

13,6 (2,2)

14,8 (2,3)

teit van leven, geschikt voor mensen in

Sociale relaties

16,4 (2,3)

14,4 (2,9)

15,4 (2,8)

Omgeving

16,6 (1,9)

14,9 (2,3)

15,8 (2,3)

alle leeftijdscategorieën, ziek of gezond. De vragenlijst bestaat uit 24 items ver-


| 57


kenmerken van de respondent en com-

leven op deze drie domeinen lager. Res-

Slecht om kunnen gaan met problemen

ponenten van fragiliteit. We bespreken

pondenten die aangaven last te hebben

had invloed op de kwaliteit van leven

de samenhangen die significant waren

van gevoelens van somberheid scoorden

domeinen lichamelijke gezondheid, psy-

bij een gebruikelijk tweezijdig signifi-

lager op de domeinen psychologische

chologische gezondheid en omgeving;

cantieniveau van 0,05.

gezondheid en sociale relaties, en res-

de invloed op psychologische gezond-

Het bleek dat vrouwen hun sociale rela-

pondenten die kampten met gevoelens

heid was het grootste. Items die betrek-

ties lager beoordeelden dan mannen.

van nervositeit of angst beoordeelden

king hebben op dit domein zijn onder

Burgerlijke staat (gehuwd/samenwo-

hun lichamelijke gezondheid lager. Ge-

andere kunnen genieten van het leven,

nend of ongehuwd/gescheiden/verwe-

heugenklachten hingen samen met een

voelen dat het leven betekenisvol is en

duwd) hing niet samen met kwaliteit

lagere psychologische gezondheid.

het accepteren van het lichamelijk ui-

van leven. Hoger opgeleiden scoorden

Van de drie sociale componenten van

terlijk. Het kunnen omgaan met proble-

hoger op psychologische gezondheid en

fragiliteit (alleenwonend, eenzaamheid,

men, coping, speelt een belangrijke rol

een hoger inkomen hing samen met een

onvoldoende sociale steun) bleek alleen

in het matigen van de relatie tussen

hogere score op kwaliteit van leven, do-

een samenhang tussen onvoldoende so-

stress en het fysiek en psychologisch

mein omgeving. Tot slot, multimorbidi-

ciale steun en kwaliteit van leven: res-

functioneren (Lazarus & Folkman,

teit was gerelateerd aan een lagere score

pondenten die onvoldoende sociale

1984). Mensen kunnen copingstrategie-

op lichamelijke gezondheid.

steun ervoeren hadden een lagere psy-

en aanwenden om zich in een stressvol-

Van de lichamelijke componenten van

chologische gezondheid en scoorden

le situatie te handhaven; mogelijkerwijs

fragiliteit bleek lichamelijke ongezond-

lager op omgeving.

schieten deze strategieën tekort bij een

heid samen te gaan met een lagere score

deel van de fragiele ouderen.

op alle vier de domeinen van kwaliteit

Discussie

Somberheid hing sterk samen het kwa-

van leven. Slecht lopen en lichamelijke

Vier componenten van fragiliteit had-

liteit van leven domein psychologische

vermoeidheid hingen alleen samen met

den een relatie met ten minste twee do-

gezondheid. Somberheid verwijst naar

een lagere score op het kwaliteit van

meinen van kwaliteit van leven: licha-

depressie, een component die vaak ge-

leven domein lichamelijke gezondheid.

melijke ongezondheid, slecht kunnen

bruikt wordt bij het vaststellen van fra-

Respondenten met een slecht evenwicht

omgaan met problemen, somberheid en

giliteit bij ouderen (Bergman e.a., 2004).

scoorden lager op het domein psycholo-

onvoldoende sociale steun. Hierbij was

Een onderzoek onder zelfstandig wo-

gische gezondheid. Van een samenhang

lichamelijke ongezondheid de enige

nende ouderen in Italië toonde ook

tussen de overige lichamelijke compo-

component die samenhing met alle vier

aan dat depressie samenhangt met een

nenten van fragiliteit (onverklaarbaar

de kwaliteit van leven domeinen. Eer-

lagere kwaliteit van leven van ouderen

gewichtsverlies, weinig kracht in de

der kwalitatief onderzoek wees ook uit

(Bilotta e.a., 2010).

handen, gezichts- en gehoorproblemen)

dat ouderen lichamelijke gezondheid

Sociale componenten maken meestal

en de vier kwaliteit van leven domeinen

erg belangrijk vinden voor een goede

geen deel uit van de definitie van fragili-

was, na controleren voor de andere va-

kwaliteit van leven (Puts & Deeg,

teit. Uit dit onderzoek blijkt echter dat

riabelen, geen sprake.

2006). Volgens de meeste respondenten

het ervaren van onvoldoende sociale

Alle vier de psychische componenten

in dat onderzoek was een goede licha-

steun leidt tot lagere scores op de kwa-

van fragiliteit hadden een relatie met één

melijke gezondheid nodig om onafhan-

liteit van leven domeinen sociale rela-

of meerdere domeinen van kwaliteit van

kelijk te zijn. De volgende voorwaarden

ties en omgeving. Ouderen vinden soci-

leven. Slecht kunnen omgaan met pro-

bleken noodzakelijk voor onafhanke-

ale contacten erg belangrijk voor een

blemen hing samen met lichamelijke ge-

lijkheid: goede medische zorg, medicij-

goede kwaliteit van leven; voor fragiele

zondheid, psychologische gezondheid en

nen, hulpmiddelen zoals rollators, zelf

ouderen zijn sociale contacten nog be-

omgeving: respondenten die aangaven

initiatieven nemen om gezond te blijven

langrijker dan voor niet fragiele oude-

moeilijk met problemen om te kunnen

en goed voor jezelf zorgen (Puts &

ren (Puts e.a., 2006). Vaak gaat vereen-

gaan, beoordeelden hun kwaliteit van

Deeg, 2006).

zaming gepaard met lichamelijke en

58 |


psychische klachten zoals depressie of

Dimensions and correlates of quality of life

angst (Jaspers & Cuijpers, 2006).

according to frailty status: a cross-sectional study on community-dwelling older adults

Conclusie

referred to an outpatient geriatric service in

Uit dit onderzoek onder zelfstandig

Italy. Health and Quality of Life Outcomes,

wonende 78-plussers blijkt dat fragiele

doi:10.1186/1477-7525-8-56.

ouderen hun kwaliteit van leven ge-

geriatrie. Utrecht: Uitgeverij De Tijdstroom, 2006, pp.75-86. Lazarus, R.S. & Folkman, S. (1984) Stress, appraisal and coping. New York: Springer. Masel, M.C., Ostir, G.V. & Ottenbacher, K.J. (2010). Frailty, mortality and health-related

Gobbens, R.J.J., Luijkx, K.G., Wijnen-Sponselee,

quality of life in older Mexican Americans.

middeld lager waarderen dan niet-fra-

M.Th., & Schols, J.M.G.A. (2010a). Towards a

Journal of the American Geriatrics Society

giele ouderen. Vroegtijdige identificatie

conceptual definition of frail community-dwel-

58, (11), 2149-2153.

van fragiele ouderen door verpleegkun-

ling older people. Nursing Outlook 58, (2),

digen of andere gezondheidszorgprofessionals in de eerste lijn, zorgt ervoor

76-86. Gobbens, R.J.J., van Assen, M.A.L.M., Luijkx,

dat passende interventies snel gestart

K.G., Wijnen-Sponselee, M.Th. & Schols,

kunnen worden. Dit kan onnodig ver-

J.M.G.A. (2010b). The Tilburg Frailty Indicator:

Puts, M.T.E. & Deeg, D.J.H. (2006). Welke aspecten van kwaliteit van leven vinden kwetsbare ouderen zelf van belang? Bijblijven 22, (9), 52-58. Rockwood, K., Stadnyk, K., MacKnight, C.,

lies van kwaliteit van leven voorkomen

Psychometric Properties. Journal of the

McDowell, I., Hebert, R. & Hogan, D.B. (1999).

of dit verbeteren. Aangezien lichamelij-

American Medical Directors Association 11,

A brief clinical instrument to classify frailty in

ke ongezondheid, slecht kunnen om-

(5), 344-355.

elderly people. The Lancet 353, 205-206.

gaan met problemen, somberheid en

Gobbens, R., Luijkx, K., & Schols J. (2011).

Skevington, S.M., Lotfy, M. & O’Connell, K.A.

onvoldoende sociale steun samenhan-

Tilburg Frailty Indicator. TvZ Tijdschrift voor

(2004). The World Health Organization’s

gen met een lagere kwaliteit van leven,

verpleegkundigen 121, (2), 52-57.

WHOQOL-BREF quality of life assessment:

bevelen we gezondheidszorgprofessio-

Gobbens, R.J.J., van Assen, M.A.L.M., Luijkx,

psychometric properties and results of the

nals aan daar bijzondere aandacht op

K.G., Schols, J.M.G.A. (2012). The predictive

international field trial. A report from the

te vestigen. Verder is er onderzoek

validity of the Tilburg Frailty Indicator: disabili-

WHOQOL group. Quality of Life Research 13,

nodig naar de effectiviteit van interven-

ty, health care utilization and quality of life in

ties gericht op bovenstaande vier com-

a population at risk. The Gerontologist;

ponenten van fragiliteit. Ten slotte on-

52(5):619-31.

derstrepen de resultaten van dit

Fried, L.P., Tangen, C.M., Walston, J., Newman,

(2), 299-310. The WHOQOL Group. The World Health Organization Quality of Life assessment (WHOQOL): position paper from the World Health Organi-

onderzoek het belang van een brede

A.B., Hirsch, C., Gottdiener, J. e.a. (2001). Frail-

zation (1995). Social Science & Medicine

definitie van fragiliteit. Fragiele oude-

ty in older adults: evidence for a phenotype.

41, (10), 1403-1409.

ren vormen een risicopopulatie waarbij

Journal of Gerontology: medical sciences 56A,

de focus moet liggen op zowel het li-

(3), M146-M156.

chamelijk, als het psychisch en het so-

Jaspers N. & Cuijpers, P. Preventie. In: Luijendijk,

ciaal functioneren. Een focus die inhe-

H.J. & Verkaaik, A.J.N. eds. Handboek Sociale

WHOQOL Group (1998). Development of the World Health Organization WHOQOL-BREF quality of life assessment. Psychological Medicine 28, (3), 551-558.

rent is aan de verpleegkunde. ■ Literatuur Bergman, H., Béland, F., Karunananthan, S.,

SAMENVATTING • Fragiliteit bij ouderen heeft lichamelijke, psychische en sociale componenten.

Hummel, S., Hogan, D. & Wolfson C. (2004).

• Lichamelijke fragiliteit gaat samen met een lagere kwaliteit van leven van ouderen.

English translation of article published in

• Lichamelijke ongezondheid, slecht kunnen omgaan met problemen, somberheid en on-

Gérontologie et société. Dévelopment d’un cadre de travail pour comprendre et étudier la fragilité. Gérontologie et société 109, 15-29. Bilotta, C., Bowling, A., Case, A., Nicolini, P.,

voldoende sociale steun hangen samen met een lagere kwaliteit van leven. • Verpleegkundigen en andere gezondheidszorgprofessionals kunnen de kwaliteit van leven van ouderen verbeteren door interventies gericht op zowel het lichamelijk, als het psychisch en het sociaal functioneren.

Mauri, S., Castelli, M., & Vergani, C. (2010).


| 59

18 oktober 2013 | 09:00

16:40 uur | ReeHorst, Ede

Hét verpleeghuiscongres Hoe je ondanks de hogere werkdruk de beste z kan blijven geven Tijdens Hét verpleeghuiscongres leer je hoe je mensen de beste zorg kan tegelijk jouw werkdruk kunt verlichten. Na een bezoek aan dit congres kan je:

s s s s s s tie is Accredita ij het agd b aangevra ister V&V g re s kwaliteit

Meer tijd besteden aan het persoonlijke contact met bewoners Succesvoller samenwerken met mantelzorgers Betere palliatieve zorg bieden Medicatieveiligheid verbeteren E-health zo goed mogelijk toepassen Zelf meer op adem komen door een lagere werkdruk

Vind je de kwaliteit van leven van patiënten ook zo belangrijk, maar vind j alle veranderingen en bezuinigingen lastig om die kwaliteit van leven hoo Schrijf je dan nu in voor het Verpleeghuiscongres.

De aankomende Zorg congressen van Reed Business Events Hieronder het overzicht van onze evenementen voor verpleegkundige professionals in de Zorgsector: Datum

Evenement

Locatie

4 september

Congres Darmproblematiek Leer over veel voorkomende behandelingen en de risico’s en complicaties die daarbij kunnen ontstaan.

ReeHorst, Ede

6 september

Ziek van longproblematiek Leer tijdens dit congres over veel voorkomende en minder bekende longziekten.

ReeHorst, Ede

11 september

Palliatieve zorgverlening Het bereiken van de best mogelijke kwaliteit van leven voor ongeneeslijk ziekepatiënten en hun naasten

ReeHorst, Ede

26 september

Kleinschalig zorgen voor ouderen Aansluiten bij de behoeften en wensen van bewoners, zodat iedere bewoner echt gelukkig kan zijn.

ReeHorst, Ede

1 oktober

Congres Medicatieveiligheid Kennis is cruciaal om medicatie-incidenten te verminderen.

ReeHorst, Ede

10 oktober

Oncologie in de thuiszorg Hoe ga je om met oncologische patiënten als dit niet jouw specialisme is?

ReeHorst, Ede

18 oktober

Hét verpleeghuiscongres Hoe je ondanks de hoge werkdruk de beste zorg kan blijven geven

ReeHorst, Ede

12 november

Het afdelings- & medisch secretaressecongres Theoretische en praktijkgerichte informatie waardoor je nog beter invulling kunt geven aan je functie!

ReeHorst, Ede

14 november

Hét Dementiecongres Dementiezorg in de praktijk

ReeHorst, Ede

3 & 4 december

Nursing Experience Omdat beter worden je vak is

ReeHorst, Ede

17 december

Zelfsturing in een organisatie gaat niet vanzelf: de volgende stap De teamcoach in een zelfsturende organisatie

Postillion Bunnik

Kijk voor meer informatie op www.reedbusinessevents.nl/gezondheidszorg

NUR_kalender 2013_HalfPage.indd 1

6/4/2013 11:22:54 AM

KunstWerk

KunstWerk: collega’s en patiënten/cliënten vertellen over het kunstwerk dat zij bijzonder vinden. Verhalen achter de kunst in de zorg.

In zorginstellingen is veel kunst te vinden: van foto’s en schilderijen tot beeldhouwwerken, van antieke gebrandschilderde ramen tot moderne kunst. In de rubriek KunstWerk kunt u een werk laten zien dat u treft. Bijvoorbeeld vanwege de historie, de ideeën die u erbij hebt of de leuke anekdote die erbij hoort.

Naam : Margriet Gordijn

Een patiënte die al enkele jaren in het AvL komt voor behandeling tegen kanker, stuurde deze foto naar onze afdeling creatieve therapie en schreef erbij wat bezig zijn met kunst op onze afdeling voor haar betekent. Ik geef haar verhaal graag door: “Ten diepste betekent kanker niet alleen leven met gedwongen nadenken over dood en leven, maar ook overgave. Overgave aan artsen, verpleegkundigen, naalden, infusen, medicijnen. Veel anderen doen wat met mijn lijf. De keuze die ik nog kan maken is discutabel. In het AVL ontdekte ik de ‘glazen zaal’, de creatieve ruimte waar je binnen kunt lopen, een activiteit kunt doen en jezelf tegen kan komen. In dit hele proces is de glazen zaal een ruimte waar ík kies. Ontdek wat ik kan, over grenzen ga om nieuwe dingen uit te proberen. Zo had ik nooit geschilderd en vond het eng om iets op papier te zetten. De stimulerende houding van de medewerkers ondersteunde om eigen keuzen te blijven

maken. Tussen al de afdelingen van het AVL was dit een plek om, naast die overgave aan anderen, bij mijzelf te kunnen blijven. Ik heb genoten van deze mogelijkheid. Ze heeft mij nieuwe ervaringen gegeven. Bij elke kuur was er niet alleen de medische kant, maar zeker ook de plezierige invloed van die eigen keuze, zichtbaar gemaakt door de creatieve mogelijkheden. Mijn ervaring hier gaf mij grip en meer balans in een proces wat veel vraagt. Zo ben ik, net als u, een mens gebleven in relatie met anderen.”


Functie : Hoofd creatieve therapie Locatie : Antoni van Leewenhoek

Zelf een kunstwerk insturen? Ga naar www.tvzdirect.nl > oproepen en stuur ons een foto van uw favoriete werk met motivatie.

KUNST | 61

Leer tijdens dit congres over de symptomen en interventies van COPD, pneumonie, cystic "##$%

Congres Ziek van longproblematiek 6 september 2013 | ReeHorst, Ede Hoe ga je om met longziekten als het niet je specialisme is? Schrijf jezelf in op: www.reedbusinessevents.nl/longproblematiek

Dementiezorg in de praktijk 14 november 2013 | 9.30 – 16.40 uur | ReeHorst, Ede

Hét Dementiecongres Voor alle verpleegkundigen, verzorgende en overige geïnteresseerden werkzaam in de zorg Omgaan met mensen met dementie? Dat is een kunst:

200 e eerste Let op! D angen tv ingen on inschrijv de p o g in €50 kort €249 n a v prijs standaard

!

Kijk voor meer informatie en aanmelden op: www.reedbusinessevents.nl/dementiecongres Twitter mee #dementiecongres13 Facebook.com/EventsGezondheidszorg

tvz

Boeken |

Rob Keukens

Patiëntgericht communiceren in de ggz

Toxic nursing

Helpen en niet schaden

Cheryl Dellasega & Rebecca Volpe

Uit de geschiedenis van verpleegkunde

Remke van Staveren

Sigma Theta Tau International 2013

en medische zorg Cecile aan de Stegge

Uitgeverij de Tijdstroom Utrecht 2013

ISBN 9781937554422; 344 pag.

& Cornelis van Tilburg (red.)

ISBN 9789058982285; 258 pag.

$ 30,69

Garant Uitgevers Antwerpen (2013)

€ 30,00

ISBN 9789044130348; 212 pag. € 26,50

Ggz-studieboeken voor verpleegkundi-

Ongeveer tien procent van de werkne-

Verpleegkundige aan de Stegge maakte

gen hebben vaak hetzelfde stramien.

mers heeft ervaringen met pesten. Eén

samen met classicus van Tilburg en een

Aan de hand van de DSM-classificaties

procent wordt structureel gepest. De ge-

keur aan deskundigen een fraai ver-

worden de stoornissen beschreven en

volgen zijn vaak ernstig en worden nogal

zorgd boek met thema’s en ontwikkelin-

een relatie gelegd met verpleegkundige

eens onderschat. Het imago van ver-

gen uit de (verpleegkundige) zorg. Zoals

diagnoses. De aanbevelingen zijn vaak

pleegkundigen is over het algemeen on-

het verhaal van Mary Seacole, een in de

in de orde van: geef positieve feedback,

berispelijk. Op de jaarlijkse door onder-

vergetelheid geraakte Jamaicaanse zwar-

wees geduldig, toon begrip. Hoe je pre-

zoeksbureau Gallup (VS) opgestelde lijst

te verpleegster die zich onderscheidde

cies een gesprek voert met iemand die

van meest ethische en eerlijke beroepen

in de Krimoorlog (1853-56). Of de in-

bijvoorbeeld erg angstig of somber is,

staan verpleegkundige steevast op de eer-

drukwekkende ervaringen van drie ver-

wordt meestal minder concreet uitge-

ste plaats. Psychiaters (41%) en autover-

pleegsters tijdens de gruwelen van de

werkt. En dat is nu juist waar de aspi-

kopers (8%) scoren beduidend minder.

Eerste Wereldoorlog en hoe zij door wat

rant verpleegkundige behoefte aan

Uit het boek Toxic Nursing doemt een

hun ervaringen tot een pacifistische

heeft. Het boek van psychiater van Sta-

ander beeld op. Menig ‘heilige’ verpleeg-

houding kwamen. In Arts en patiënt in

veren biedt dit houvast. Aan de hand

kundige blijkt mens te zijn en gaat zich te

de oudheid worden de antieke medi-

van praktijkgevallen en het raamwerk

buiten aan het pesten en treiteren van

sche omgangsvormen in de pre-Christe-

van motiverende gespreksvoering wordt

collega’s en stagiaires. Van voortdurende,

lijke Griekse en Romeinse cultuur

ingegaan op zaken als omgaan met

ondermijnende kritiek tot roddelen, van

beschreven en hoe maatschappelijke

weerstand, heftige emoties of lastige in-

kliekvorming die anderen buitensluit tot

ontwikkelingen het denken over ‘zor-

teractiepatronen. Het boek besluit met

seksisme en discriminatie. De hoofdstuk-

gen voor’ beïnvloedden. Stukken over

bijzondere thema’s zoals het transcultu-

ken behandelen casussen en sluiten af

de ervaringen van psychiatrisch ver-

rele gesprek of communicatie bij men-

met acties die leidinggevenden kunnen

pleegkundigen in het ziekenhuis of de

sen met een verstandelijke beperking.

ontplooien om het pesten op de werk-

geschiedenis van de hbo-v (voorname-

Verfrissend zijn de delen over omgaan

vloer tegen te gaan. Gelukkig staat er ook

lijk die van de opleiding in Utrecht)

met (dis)simulatie, een tot dusver tame-

een hoofdstuk in over juist leidinggeven-

behandelen de beroepshistorie van

lijk veronachtzaamd item, en communi-

den als aanstichter van pesten. Iets waar

recenter datum. Voor de liefhebber een

catie in het kader van e-health. Al met

volgens onderzoek 20% van de verpleeg-

fijn boek om in te grasduinen, al is het

al een prima te gebruiken studieboek.

kundigen ervaring mee heeft. Een belang-

maar vanwege de vele mooie afbeeld-

Zeer aanbevolen. ■

rijk thema dat onze aandacht verdient. ■

ingen die dit werk verluchtigen. ■


| 63

Agenda 19 november 2013 Symposium WES Regio Zuid

17 september 2013 Kwetsbare ouderen

4 oktober 2013 Onderwijs ontmoet zorg

Symposium voor verpleegkundigen en verzorgenden die in hun praktijk veelvuldig met (kwetsbare) ouderen in aanraking komen Eindhoven, 9.30-16.00 uur, € 175 Informatie: BSL, (030) 638 36 38 www.bsl.nl/cuco

Zorg en onderwijs ontmoeten elkaar op het symposium Voor docenten, onderwijsontwikkelaars, praktijkopleiders en stagebegeleiders van zorgorganisaties Utrecht, 10.00-16.00 uur, deelname is gratis, wel graag aanmelden via de website Organisatie: Vilans, (030) 789 25 01 www.vilans.nl

Thema van het symposium voor en door verpleegkundigen is ‘onderbuikgevoelens’ Voor HC- en IC-verpleegkundigen, SEHverpleegkundigen, ambulanceverpleegkundigen, verpleegkundigen met betrokkenheid in de zorg voor de buikpatiënt en eenieder die beroepsmatig in het onderwerp is geïnteresseerd Tilburg, 9.00-16.00 uur, € 60 Informatie: WES regio Zuid, [email protected] www.wesregiozuid.nl

10 oktober 2013 Oncologie in de thuiszorg

28 oktober 2013 Psychosecongres

19 september 2013 Het Medicatiecongres 2013 Voor verpleegkundigen Ede, 9.30-16.30 uur, € 190 Informatie: Congressen MetZorg, (030) 751 24 87 www.congressenmetzorg.nl

26 september 2013 Depressiviteit bij Kanker Het vroegtijdig herkennen en behandelen van depressiviteit bij kanker Voor o.m. medisch specialisten, artsen, verpleegkundig specialisten en (oncologie) verpleegkundigen Rotterdam, 9.30-16.15 uur, € 330 Informatie: Leids Congres Bureau, (071) 514 82 03 www.leidscongresbureau.nl

26 september 2013 Grijs en van de wijs Congres over psychiatrische problematiek bij ouderen Voor o.m. verpleegkundigen, verzorgenden, specialisten ouderengeneeskunde Driebergen, 9.00-16.00 uur, € 375 Informatie: Medilex, (030) 693 38 87 www.medilex.nl

26 september 2013 Incidenten in de patiëntenzorg Symposium over het effect en rendement van veiligheid en kwaliteit voor de patiënt Voor o.m. artsen, verpleegkundigen, paramedici, managers Amsterdam, 9.00-17.00 uur, € 95 Informatie: AMC Congresorganisatie: (020) 566 85 85 www.amc.nl/congres

26 en 27 september 2013 Nationaal Congres Jeugdgezondheidszorg Congres en aansluitend een verdiepingsdag over de jeugdgezondheidszorg Nieuwegein, 2 dagen, zie de website voor programma en toegangsprijzen Informatie: SBO, (040) 297 48 88 www.sbo.nl/jgz

1 oktober 2013 Medicatieveiligheid Congres voor verpleegkundigen over het verminderen van medicatie-incidenten Ede, 9.30-17.00 uur, € 215, abonnees van Nursing/ TvV/TvZ € 179 Informatie: Reed Business Events, (020) 515 96 08 www.reedbusinessevents.nl/medicatieveiligheid

2 oktober 2013 ‘Zorgen’ in de 21e eeuw Congres voor zorgverleners in kindergeneeskunde, obstetrie en neonatologie over het omgaan met het ‘zorgen’ in de 21e eeuw Nieuwegein, 9.00-16.00 uur, € 119 leden en donateurs, € 139 niet-leden Informatie: Stichting Kind en Ziekenhuis, (030) 291 67 36 www.kindenziekenhuis.nl

64 ||

Congres voor (wijk)verpleegkundigen en verzorgenden in de thuiszorg over hoe om te gaan met oncologische patiënten Ede, 9.30-17.00 uur, voor 10 september € 179, daarna € 225, abonnees Nursing/TvV/TvZ €179 Informatie: Reed Business Events, (020) 515 96 08 www.reedbusinessevents.nl/oncologie

11 oktober 2013 Het Parkinsoncongres Congres voor verpleegkundigen over oorzaak, diagnostiek, behandelingen, complicaties en zorgproblemen bij de ziekte van Parkinson Ede, 9.15-16.30 uur, € 190 Informatie: Congressen MetZorg, (030) 751 24 87 www.congressenmetzorg.nl

18 oktober 2013 Hét verpleeghuiscongres Congres voor verpleegkundigen en verzorgenden Ede, 9.00-16.40 uur, € 179 abonnees TvZ/TvV/ Nursing, € 215 Informatie: Reed Business Events, (020) 515 96 08 www.reedbusinessevents.nl

13 november 2013 TvZ congres ‘Terug Van wetenschap naar praktijk; lectoren aan het woord’ Congres waar nieuwe inzichten en oplossingen vanuit praktijkgericht wetenschappelijk onderzoek worden gedeeld en vertaald naar de verpleegkundige praktijk Ede, 9.00-16.40 uur, € 199 abonnees TvZ en Nursing en vroegboekkorting (tot 16 oktober) daarna € 215 Informatie: Reed Business Events, (020) 515 96 08 www.reedbusinessevents.nl

14 november 2013 Het dementiecongres Congres over dementiezorg in de praktijk. Ede, 9.00-16.40 uur, € 199 abonnees TvZ en Nursing en 1e 200 deelnemers, daarna € 249 Informatie: Informatie: Reed Business Events, (020) 515 96 08 www.reedbusinessevents.nl

Congres met nieuwe inzichten vanuit het patiëntperspectief over psychose Bestemd voor o.m.: psychiaters, psychologen, SPVers, SPH-ers, verpleegkundig specialisten, maatschappelijk werkers, ervaringsdeskundigen Amsterdam, 9.00-17.00 uur, € 265 voor professionals / € 125 voor ervaringsdeskundigen Informatie: Rino Groep, (030) 230 84 50 www.rinogroep.nl/psychosecongres

30 oktober 2013 Pedofilie en pedoseksualiteit Van taboe naar therapie Bedoeld voor o.m. professionals werkzaam in de GGZ en Jeugdzorg, maatschappelijk werkers en verpleegkundigen Amersfoort, 9.30-13.00 uur (achtergrond en signalering) en/of 14.00-17.00 uur (behandeling en praktijk), hele dag € 395 of dagdeel € 275 Informatie: Medilex, (030) 693 38 87 www.medilex.nl

31 oktober 2013 Een weloverwogen besluit Studiedag over grenzen en (on)mogelijkheden rond euthanasie Utrecht, 9.30-16.30 uur, € 375 Bedoeld voor huisartsen, psychiaters, specialisten ouderengeneeskunde, SCEN-artsen, maatschappelijk werkers, verpleegkundigen en overige geïnteresseerden Informatie: Medilex, (030) 693 38 87 www.medilex.nl

8-16 november 2013 Week Chronisch Zieken Mantelzorg en vrijwilligerswerk staan centraal deze week Op 11 november 2013 vindt een landelijk symposium ‘Haalt de mantelzorg 2020?’ plaats Informatie: Stichting Week Chronisch Zieken, (010) 436 67 99 www.chronischziek.nl

Zie voor meer berichten

16 – 20 november 2013 STTI’s 42nd Biennial Convention

www.tvzdirect.nl/agenda

Internationaal verpleegkundig congres Thema van de bijeenkomst: Give Back to Move Forward Indianapolis (USA), zie de website voor programma en toegangsprijzen Informatie: The Honor Society of Nursing, Sigma Theta Tau International (STTI), [email protected] www.nursingsociety.org

tvz tvz | Tijdschrift voor Verpleegkundigen - 2013 nr. 4

n! ijze pr

Moo ie

3 en 4 december ReeHorst, Ede

curs

us r ean

im

eren Herre gistr at klaar voor ie wet BI G: de st art Workshop Mindfulness (aangeboden door IZZ)

Wo ebode nd 3.0 n doo r Hart m

, e sedatie Palliatiev wel/niet? wat mag Uitgebreide t informatiemark

Klinische les over verschillend e medicatie

ann)

nde team

s

Mooie prijzen te winnen bij de

b

a Skills L

De 2e Nursing Experience zal dit jaar nog meer interactieve workshops en uitdagende praktijksessies hebben. Verzeker jezelf van deelname en meld je aan voordat het weer uitverkocht is.

(aang

Zelfsture

Moo ie

D

AN ST

n! ijze pr

G

fris)

n! ijze pr

N

(Op

Moo ie

SI UR

Moo ie

n! ijze pr N

Omdat beter worden je vak is!

NURSING STAND!

Werk & privé in balans voor Ma ntelzorgers (aangeboden door IZZ)

neren

Meer grip op klinisch rede

ge

Het grote Pijncolle

www.nursingexperience.nl Initiatiefnemer:

Hoofdsponsors:

Kennispartner:

Intensivering Promotie Drenthe is medegefinancierd door het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling en Samenwerkingsverband Noord Nederland, Koers Noord.

Proef het werken in de zorg op 1 en 2 november Wij zijn op zoek naar HBO en WO werknemers in de zorg en huisartsen. Ervaar zelf op 1 en 2 november hoe het is om te werken en te leven in Drenthe en kom proefwerken.

Leonie Hettinga, wijkverpleegkundige ‘Wat leuk is aan het werken in Drenthe? De prachtige werkomgeving van natuur tot stad, ik geniet als ik er doorheen fiets. En de mensen vind ik gewoon erg prettig om mee te werken. Wil je weten hoe het is om te werken en te leven in Drenthe, bekijk dan mijn filmpje.’

drenthe.nl/proefwerken

tvz 4 Verpleegkundige invloed tijdschrift voor verpleegkundig experts We moeten blíjven lobbyen voor het vak

Recommend Documents