Liefde voor het vak Jaarverslag Jaarverslag

Liefde voor het vak

Jaarverslag 2013

Jaarverslag 2013 1

Inhoud Geldersch Landschap & Kasteelen streeft toegankelijkheid en transparantie na. Met dit publieksjaarverslag informeren we onze donateurs en onze relaties. Daarnaast beschikken we over de financiële jaarrekening (de financiële verantwoording). Onze visie, het beleid en onze aanpak staan in beleidsdocumenten beschreven. Een schat aan informatie over ons werk is verder te vinden op www.glk.nl. Hier zijn ook alle jaarstukken in te zien en te bestellen.

5

Liefde voor het vak

7

GLK & omgeving Ontwikkelingen Nationale monumentenorganisatie Leefbaarheid Overleg Kastelen in Gelderland

11

GLK & continuïteit Terreinbeheer Gebouwen Collecties Projecten Provincie Gelderland

Vastgesteld door de directie op 3 april 2014, goedgekeurd door de Raad van Toezicht op 21 mei 2014.

15

Kleine groene kikker (of poelkikker) aan het wateroppervlak. Foto: Nature Picture Library/Willem Kolvoort

Colofon

2 Jaarverslag 2013

Geldersch Landschap & Kasteelen Postbus 7005 6801 HA Arnhem (026) 355 25 55 www.glk.nl

19 Teksten: Mirjam Lammertink, Jeanine Perryck, Ton Roozen, Ine Sanders, Marjan Visscher Interviews: Karlijn van Onzenoort Beeldredactie: Karlijn van Onzenoort (met dank aan Jennie Burgers) Eindredactie: Omomo, Den Haag Vormgeving: Pim Smit, Amsterdam Coördinatie: Karlijn van Onzenoort, Ine Sanders Gedrukt op FSC-gecertificeerd papier

Foto cover: Schaapskooi Loenermark. Foto: Rob van ’t Zelfde Foto achterflap: Wekeromse Zand. Foto: Frisse Wind

23

GLK & ontwikkelingen Jubileum Thuisgekomen Nieuwe verhalen Nuttige vernieuwingen Vakantiewoningen GLK & relaties Draagvlak Onmisbare steun Zichtbaarheid Media Projectcommunicatie

27

GLK & liefde voor het vak Kennis en kunde Tevreden vrijwilligers Bijeenkomsten Gezonde organisatie Personeelszaken voor een goed doel Ontwikkeling van medewerkers Veranderingen in de kastelenorganisatie Nieuwe medewerkers en zittenblijvers Arbeidsvoorwaarden, functiebeschrijvingen en medezeggenschap

31

Doelen en resultaten

33

Raad van Toezicht

34

Beknopte jaarcijfers

41

Bestuurlijke organisatie Raad van Toezicht Raad van Advies Beheer Advies Commissie Vermogens Beheer Commissie

43

Verantwoordingsverklaring

45

Dank u wel

47

Veranderend landschap

GLK & fascinatie Snelle beelden op de Cannenburch Griezelen op Rosendael Ravage op Zypendaal Eerste zangconcours Doorwerth Landhuis herleeft op de Oorsprong Leurse jaarmarkt Historisch toerisme op Doorwerth Educatieve eendenkooi Van onderhuis naar pinetum Erfgoed en innovatie Lammetjesdag op Loenermark Torens herstellen Jaarverslag 2013 3

Liefde voor het vak ‘Liefde voor het vak’ was het thema van het jaarplan 2013 van GLK. In 2013 kreeg het resultaat van zeven jaar werken in het kader van het ILG-contract met de provincie Gelderland zijn finale beslag. Eind 2013 liep dat ILG-contract af. Een soortgelijk nieuw contract zal er niet komen. De tijden zijn veranderd. Wel verkennen we nieuwe vormen van samenwerking.

Draagvlak GLK blijft werken aan vergroting van haar naamsbekendheid en draagvlak in de samenleving. In 2013 is hiernaar onderzoek gedaan. Uit dit onderzoek blijkt dat onze donateurs zeer tevreden zijn over GLK en haar werk. Dit willen wij graag zo houden en we zullen ons hiervoor blijven inspannen. GLK wil zo veel mogelijk mensen laten genieten van al het moois dat Gelderland te bieden heeft. De nieuwe communicatienaam is doorgevoerd en de huisstijl is hierop aangepast. Op basis van de resultaten uit het onderzoek kijken we hoe we verdere naamsbekendheid kunnen bevorderen.

Beheer en instandhouding In 2013 konden we met steun van velen veel projecten uitvoeren. Een sterke focus lag op de afronding van de ILG-projecten. In Korte Broek bij Vaassen is zeventien hectare schraal bloemrijk grasland gerealiseerd. De kern van landgoed Waardenburg en Neerijnen hebben we hersteld. De laatste watergangen en het laatste stukje slotgracht werden uitgebaggerd, het bos is gedund, de lanen zijn hersteld en de wandelpaden hebben een opknapbeurt gekregen. Bijzonder is dat de rozentuin is aangelegd en wordt onderhouden door een enthousiaste groep vrijwilligers. Ook het landgoed Oorsprong bij Oosterbeek is aangepakt.

Jubilea In maart 2014 gaat onze jubileumperiode van start. We staan stil bij de oprichting van Geldersch Landschap (dit jaar 85 jaar geleden) en Geldersche Kasteelen (volgend jaar 75 jaar geleden). Sindsdien zijn ruim 150 natuurgebieden en veel kastelen en landgoederen in Gelderland aan onze zorg toevertrouwd. Het is voor ons een enorme uitdaging en eervolle taak om dit alles in goede staat te brengen en te houden. En mede dankzij uw steun kunnen we ons kostbare bezit voor nu en voor later in stand houden. Wij zijn u daar zeer dankbaar voor.

Peter van den Tweel, directeur-bestuurder

Aan het werk op Biljoen. Foto: Rob Schouten

Financiën Een goede afronding van onze overeenkomst met de provincie had in het afgelopen jaar voorrang. Toen duidelijk werd dat de overeenkomst geen directe opvolger zou krijgen, hebben we ons gericht op aanvragen voor onder andere de Subsidieregeling Natuur en Landschap (SNL) en de daarmee verband houdende certificering. Nieuwe wegen die we zijn ingeslagen om meer inkomsten te krijgen, hebben we verder uitgewerkt. Ook hebben we onze kosten verder teruggedrongen.

Foto: Marc Pluim

Organisatie In 2012 hebben we organisatieveranderingen doorgevoerd. Een aantal onderdelen hebben we in 2013 verder uitgewerkt, waaronder de organisatie op onze kastelen die zijn opengesteld voor het publiek, en de digitalisering van ons post- en archiefsysteem.

4 Jaarverslag 2013

Jaarverslag 2013 5

GLK & omgeving Door in te spelen op ontwikkelingen in de samenleving en samenwerkingsverbanden aan te gaan, versterken wij onze positie als belangenbehartiger van natuur, landschap en cultureel erfgoed. Dit heeft in 2013 bijvoorbeeld geleid tot de voorbereiding van een stichting-in-oprichting van een nationale monumentenorganisatie en ook tot bijzondere projecten, zoals het project ‘De Goudsberg’. Omgevingsbewustzijn en

aandacht voor leefbaarheid kunnen bijdragen aan draagvlak voor ons werk en aan de veiligheid van onze bezittingen. We voeren veel overleg dat gericht is op beïnvloeding van het overheidsbeleid, de instandhouding van onze monumenten en het uitdragen van kennis. We hebben een grote inhoudelijke bijdrage geleverd aan het boek ‘Kastelen in Gelderland’.

Hermelijn. Foto: Nature Picture Library/Edwin Giesbers

Liefde voor het vak in de omgeving zichtbaar maken

6 Jaarverslag 2013

Ontwikkelingen Een organisatie die zich inzet voor het behoud van natuur, landschap en cultureel erfgoed, heeft draagvlak nodig in de samenleving. Voor draagvlak is in die samenleving omgevingsbewustzijn nodig. Dat bereiken we niet alleen door onze liefde voor het vak zichtbaar te maken in de zorgvuldige manier waarop we onze terreinen en gebouwen beheren. We moeten ons werk bovendien goed afstemmen op onze omgeving en met die omgeving samenwerken. Ook moeten we rekening houden met ontwikkelingen in de samenleving en daarop inspelen. Een wezenlijke verandering in het overheidsbeleid is dat provincies verantwoordelijk zijn geworden voor natuurbeleid. Zij dagen maatschappelijke organisaties, burgers en bedrijven nu uit om verantwoordelijkheid te nemen bij het ontwikkelen van natuur en mogelijkheden voor samenwerking te verkennen. GLK is bezig na te gaan op welke gebieden wij kunnen samenwerken met collega-organisaties als Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten en particulieren. Wij denken aan samenwerking op het gebied van belangenbehartiging, onderzoek en monitoring, toezicht, kennisdeling en bij de exploitatie en marketing van vakantiewoningen. Nationale monumentenorganisatie Met een groot aantal partijen werkt GLK samen in het Gelders Restauratie Centrum. Dit centrum is een ontmoetingsplaats voor iedereen die belang hecht aan een doeltreffende en verantwoorde instandhouding van gebouwd cultureel erfgoed in Gelderland. Het biedt hoogwaardige kennis, praktijkgerichte cursussen en erkende vakopleidingen. Op het vlak van monumentenbehoud werken we ook mee aan de

oprichting van een nationale monumentenorganisatie. Die kan een rol gaan spelen bij het duurzaam behoud van monumenten die door de rijksoverheid worden afgestoten. Kasteel Doorwerth is in 2013 tot de ‘Super Seven’ gaan behoren: de zeven topkastelen in ons land. Met twee andere kastelen uit dit selecte zevental – het Muiderslot en kasteel de Haar – hebben we op Doorwerth een entreekortingsactie gedaan. Bovendien was er een cadeaubonactie van de BankGiro Loterij die gratis toegang tot deze kastelen gaf. Beide acties hebben ons kasteel nog meer op de kaart gezet. Samenwerking vindt ook dicht bij huis plaats. In en rond Lunteren en de Goudsberg werken we samen met het Luntersche Buurtbosch, de gemeente Ede en de bevolking van Lunteren. Dit gebied rond het middelpunt van Nederland heeft een rijke geschiedenis. In een gemeenschappelijk project maken we telkens andere aspecten van die geschiedenis beleefbaar. Bijvoorbeeld met de eerder gerealiseerde reconstructie van celtic fields en onze ijzertijdboerderij bij Wekerom, waarmee we de ijzertijd doen herleven. Het moet een van de highlights van dit toeristisch educatieve project worden. Na een succesvolle fondsenwerving is het project intussen formeel van start gegaan. Leefbaarheid Met het bedrijfsleven werken we onder andere samen in de Randwijkse Waarden te Heteren. Met de Dekker Groep en een lokale leefbaarheidsgroep voeren we overleg over de plannen voor de inrichting van een ontzandingsgebied. Leefbaarheid is een blijvend punt van aandacht. Zo gaan we – nadat de eerste plannen op ons verzoek zijn aangepast – voor de veiligheid van (schoolgaande) fietsers medewerking verlenen aan de aanleg van fietspaden op onze eigendommen Hoog Oorsprong en

Regulieren. We blijven echter kritisch. Zeker wanneer bijzondere natuurwaarden of onvervangbaar erfgoed in het geding zijn. Dat was aan de orde bij landgoed Hoekelum. Daar loopt de discussie over de Parklaan al vele jaren. Nadat de gemeente Ede het bestemmingsplan had goedgekeurd, zijn de Gelderse Natuur- en Milieufederatie en wij gezamenlijk in beroep gegaan bij de Raad van State. Dit beroep loopt nog steeds en omvat een veelheid aan bezwaren. Een van de bezwaren betrof de aantasting van landgoed Hoekelum. Tijdens de lopende procedure hebben wij mede naar aanleiding van vragen vanuit de gemeenteraad gepleit voor het ontzien van landgoed Hoekelum voor wat betreft de noodzaak rijbanen/fietspaden en dergelijke over het landgoed te laten lopen. De verplaatsing van het theehuis en daarmee het verplaatsen van de Parklaan in westelijke richting was daar het resultaat van. Ondanks dat het beroep bij de Raad van State nog altijd loopt, kan in ieder geval worden gesteld dat landgoed Hoekelum niet wordt aangetast. Met dezelfde gemeente overleggen we ook over het creëren van een wandelen speelzone tussen ons terrein De Sysselt en de woningbouw op het voormalige kazerneterrein. Een wandelen speelzone ontlast het achterliggende natuurgebied De Sysselt en draagt zo bij aan de bescherming van flora en fauna in dat gebied. Overleg Het is haast ondoenlijk om aan te geven in welke overlegverbanden onze medewerkers zitting hebben. In dat overleg behartigen zij allemaal de belangen van GLK en leveren ze een bijdrage aan het veiligstellen van het bezit, de realisatie van provinciale doelen op het gebied van natuur en > Jaarverslag 2013 7

Foto: Jennie Burgers

Kasteel Doorwerth is in 2013 tot de ‘Super Seven’ gaan behoren.

Op het voormalige kazerneterrein bij De Sysselt willen we wandelmogelijkheden creëren.

Met het bedrijfsleven werkt GLK samen in de Randwijkse Waarden, leefgebied van de grutto.

De exclusieve avondopenstelling van Burgers’ Zoo trok begin september vele honderden donateurs.

cultuur, en aan bijstelling of aanscherping van het overheidsbeleid. Het gaat om tientallen commissies, werkgroepen en besturen. We noemen er hier slechts twee. In oktober is de STichting Effectief Verkavelen In Gelderland (STEVIG) van start gegaan. Het doel ervan is een nieuwe aanpak van de verkaveling van agrarische bedrijven waarin ook opgaven op het gebied van natuur en landschap worden meegenomen. Een proefproject in Winterswijk is inmiddels succesvol afgesloten. Hier is de landbouwstructuur versterkt en hebben we tegelijkertijd onze natuurterreinen kunnen uitbreiden. Ook kon de eenheid van een particulier landgoed worden hersteld. Een tweede voorbeeld is onze bestuursrol in de Federatie Instandhouding Monumenten (FIM). Dit nationale platform is een spreekbuis tussen monumentenorganisaties en de overheid. Het richt zich op een collectieve belangenbehartiging op het gebied van gebouwde, archeologische en groene mo-

numenten. In dit forum is de bijdrage van de overheid voor de bijdrageregeling instandhouding van rijksmonumenten (BRIM) een belangrijk onderwerp geweest. Deze regeling is het afgelopen jaar aangepast en biedt erkende professionele organisaties voor monumentenbehoud (POM) extra voordelen. Zij krijgen bijvoorbeeld voorrang bij subsidietoekenning en kunnen voor meerdere monumenten een gebundelde aanvraag doen. Aan Geldersche Kasteelen is deze POM-status inmiddels toegekend. Geldersch Landschap verwacht deze status in 2014. Binnen de lopende regelingen zijn werkzaamheden aan de monumenten (zowel de gebouwen als tuinen en parken) volop in uitvoering.

houding van monumenten. Ook om die reden hebben we in het afgelopen jaar het beleid hiervoor herijkt en toegespitst op het borgen van kwaliteit bij restauratie en instandhouding van complete ensembles van huis, collectie, tuin, park en omliggende terreinen. Hierdoor vallen nu ook onze groene monumenten, zoals beschermde buitenplaatsen en historische tuinen, binnen de POM-regels voor verantwoord beleid. Ook ons collectiebeleid is dit jaar herijkt. We hebben vooral gekeken naar verwerving, beheer en presentatie van onze rijke collectie in onze huizen. Ons beleid is erop gericht dat wij kunnen voldoen aan de zogeheten museumnorm. Alleen dan worden onze opengestelde kastelen aangemerkt als ‘geregistreerd museum’. Bij het beheer van onze fraaie bezittingen doen we veel kennis op, die we op verschillende manieren met de samenleving delen. Zo overhandigde Willem van Gulik, hertog van Gelre, op 5 september het eerste exemplaar van het boek Kastelen in

Gelderland aan gedeputeerde Annemieke Traag. Het boek is een omvangrijk overzichtswerk van de bijna 390 kastelen en adellijke huizen in Gelderland. Aan dit initiatief van het Gelders Archief, Gelders Erfgoed, Gelders Genootschap en Geldersch Landschap & Kasteelen heeft onze organisatie in de persoon van conservator Jorien Jas een aanzienlijke bijdrage geleverd. In 2013 was verder kasteel Doorwerth het educatieve decor van de cursus ‘Schoolklassen over de vloer; van rondleiden naar begeleiden’. De cursus is bedoeld om inzicht te krijgen in informatiebehoeften van kinderen. Dit jaar werden we verrast door de jubilerende dierentuin Burgers’ Zoo. Burgers’ Zoo organiseerde voor donateurs van GLK een exclusieve avondopenstelling. We konden een kijkje achter de schermen nemen en deelnemen aan rondleidingen en workshops. Een geste van een van de mooiste dierentuinen van ons land die we zeer waarderen.

8 Jaarverslag 2013

Kastelen in Gelderland Een belangrijke voorwaarde voor de bovengenoemde erkenning is een verantwoord beleid voor restauratie en instand-

Wekeromse Zand. Foto: Ab Welgraven

Foto: Rob Schouten

Foto: Loes Belovics


Foto: Arlette Neuteboom

In 2013 hebben we gewerkt aan het borgen van kwaliteit bij restauratie en instandhouding van complete ensembles.

‘Expertise van GLK zorgt voor een kwaliteitsimpuls’

‘M

idden in het geografische hart van Nederland, rond de Goudsberg bij Lunteren, ligt een gebied met veel natuuren cultuurhistorische schatten. Ze zijn echter nauwelijks bekend en moeilijk te herkennen. Daarom hebben de drie gebiedseigenaren – Stichting Het Luntersche Buurtbosch, de gemeente Ede en Geldersch Landschap & Kasteelen – vanaf 2009 plannen gemaakt om deze unieke plek voor jong en oud meer beleefbaar en bekender te maken.

De beste garantie voor een goede toekomst van het gebied! In het voorjaar van 2013 hadden we het geld bijeen en konden we starten met de uitvoering. Door zich achter het plan te scharen had GLK, als belangrijke speler in de provincie, al veel betekend in de planfase. Maar ook in de uitvoering hebben we veel profijt van de ervaring die zij heeft in dergelijke projecten. De expertise die GLK meebrengt, geeft het project een kwaliteitsimpuls. De ijzertijdboerderij, die al in de opmaat van het project werd gerealiseerd en zo zichtbaar maakte wat we van plan waren, is daar een mooi voorbeeld van. Het heeft een kwaliteitsniveau waaraan ik het hele project uiteindelijk graag ijk.’ Mirjam Blott, projectleider ‘De Goudsberg: Middelpunt van Nederland; de ontwikkeling van natuur naar landschap’ Jaarverslag 2013 9

>

GLK & continuïteit GLK stelt zich ten doel de natuuren erfgoedwaarden in Gelderland te behouden en waar mogelijk te herstellen of versterken. Dat doen we onder andere door terreinbeheer en het beheer van gebouwen en collecties. Ook via de uitvoering van

projecten leveren we een bijdrage aan de kwaliteit van Gelderland. Er is hard gewerkt aan de afronding van de ILG-overeenkomst met de provincie Gelderland en met de voorbereiding van nieuwe uitvoeringsafspraken.

Zwijn met jong. Foto: Nature Picture Library/Edwin Giesbers

Over oude wensen, housekeeping en duivenmest

10 Jaarverslag 2013

Terreinbeheer Deskundig beheer is de basis voor de instandhouding en ontwikkeling van natuuren erfgoedwaarden in onze terreinen. Specifieke zorg ging in 2013 uit naar het bosbeheer op de Arnhemse bezittingen en landgoed Staverden. Om hier bosverjonging mogelijk te maken en een rijke boomsoortensamenstelling te behouden, zijn bomen geveld en dunningen uitgevoerd. Voor de verkoop van het hout namen we op 25 februari deel aan de Nederlandse rondhoutveiling. Ruim zevenhonderd kubieke meter hout, afkomstig van diverse terreinen, vond hier zijn weg naar diverse kopers. Met enkelen van onze pachters hebben we afspraken gemaakt over bruikleen van onze brandrode runderen en biologisch beheer van enkele akkers. Door onder voorwaarden zorg voor onze bezittingen uit te besteden, besparen we kosten. Een oude wens vervulden we op landgoed Staverden. Hier konden schuren, stallen en mestkelders van een voormalige boerderij worden verwijderd. Op de grond die vrijkwam, is natuurontwikkeling in gang gezet. Ook de kwaliteit van de beekbegeleidende graslanden hebben we verbeterd met een aantal gerichte maatregelen. De vegetatie in de graslanden is uiterst zeldzaam en in Europees verband beschermd. Veel aandacht ging uit naar de periodieke evaluatie van het terreinbeheer. Twaalf terreinen zijn geëvalueerd, waaronder Staverden, De Sysselt en het Orderbos. We hebben gekeken of de terreinen zich volgens plan ontwikkelen of dat bijstelling van het beheer nodig is. Uit de evaluaties is gebleken dat wij met ons beheer de soortenrijkdom in de terreinen in stand houden en zelfs verbeteren.

Met de aanleg van een faunapassage en open bos met heide is het terrein Heikamp geschikt gemaakt voor de zandhagedis. In een ander deel van het gebied hebben we bos aangeplant. De werkzaamheden vonden plaats om het verlies aan leefgebied op het voormalige ENKA-terrein bij Ede te compenseren. Op die locatie zijn woningen gebouwd. Ook op de stuifduin bij Bergharen is bos aangeplant ter compensatie van het verlies van bosareaal elders. Gebouwen Ook het gebouwde bezit kreeg weer de nodige aandacht. De toren bij de Kasteelse Hof in Ooij is ontdaan van de klimop en de duivenmest die zich had opgehoopt. Het metselwerk is gereinigd en hersteld. Daarnaast zijn maatregelen getroffen om inwatering te voorkomen. De werkschuur op De Dellen voldeed niet meer aan huidige eisen voor bedrijfsvoering en arbeidsomstandigheden en is daarom aangepast. Ook hebben we een pelletkachel geplaatst om het gebouw duurzaam te verwarmen. Bij het Hoevelakense bos is boerderij De Maartenshof herbouwd. De oude monumentale boerderij brandde twee jaar geleden af. In 2014 zal de nieuwe tuin worden aangelegd als duidelijk is welke bestemming het gebouw krijgt. Hoeve Nijenhuis op landgoed De Kieftskamp is gerestaureerd met behoud van historische elementen. De omliggende tuin is naar een oorspronkelijk boerenerf ingericht. Dat kon met een bijdrage van het Prins Bernhard Cultuurfonds Gelderland. Ook de kleine hoeve De Struker, die hoort bij scholtegoed Hijink, is opgeknapt.

De tuin en het erf zijn teruggebracht naar de oorspronkelijke vormen en maten, de boomgaard is hersteld en twee bijgebouwtjes zijn gesloopt. De hoeve verhuren we momenteel voor bewoning, een theeschenkerij en een verkooppunt van boerderijproducten. Kasteel Biljoen is weer bewoonbaar. Binnen is het beroemde stucwerk schoongemaakt. De tapijten zijn gerestaureerd in een Belgisch atelier. Buiten is hard gewerkt aan het herstel van de bouwkundige elementen in en rond de waterpartijen en beken. Met bijdragen van de Stichting De Roos-Gesink, de gemeente Rheden en particulieren lukte het om bijna alle hekken te herstellen. In december konden de nieuwe bewoners, de familie Heersink, hun intrek nemen. Ook zij leverden een bijdrage aan de inrichting en afwerking. Collecties We verwierven dit jaar opmerkelijk veel objecten die nauw verbonden zijn met onze huizen of kastelen of hun vroegere eigenaren of bewoners. De meest in het oog springende aanwinst is het portret van Hadewich Anna van Isendoorn uit 1654, dat kon terugkeren naar kasteel Cannenburch. Kasteel Hoekelum bezit een groot aantal voorwerpen die nog tot de oorspronkelijke inboedel behoren. Dit jaar is een gerestaureerde kast teruggeplaatst en hebben we voor meubels een onderhoudsrapport gemaakt. Ook zijn enkele kleine reparaties verricht. Housekeeping hebben we verder verbeterd. Op Verwolde en Zypendaal konden we voor het eerst meer structureel aandacht besteden aan het winterklaar maken van de interieurs en collectie. Aan het eind van het openstellingseizoen meubels afdekken en kleine voorwerpen stofvrij > Jaarverslag 2013 11

Foto: Jelger Herder

In 2013 hebben we ‘housekeeping’ met name op de huizen Verwolde en Zypendaal verder verbeterd.

opbergen vermindert het werk tijdens de voorjaarsschoonmaak. De zorg voor collecties reikt verder dan ons eigen bezit of de bruiklenen die ons zijn toevertrouwd. Zo gaf een van onze conservatoren een cursus ‘Housekeeping’ aan medewerkers van erfgoedverereniging Hendrick de Keyser en erfgoedstudenten aan de Reinwardt Academie. Projecten Met steun van velen konden we ook dit jaar weer diverse projecten uitvoeren. Een sterke focus lag op de afronding van de ILG-projecten die onderdeel waren van de zevenjarige uitvoeringsovereenkomst met de provincie Gelderland. In Korte Broek bij Vaassen hebben we zeventien hectare schraal bloemrijk grasland gerealiseerd. Bij de plagwerkzaamheden werd de oude kronkelige loop van de Egelbeek zichtbaar. Dit duidt op een natuurlijke 12 Jaarverslag 2013

ontstaanswijze. Eerder werd aangenomen dat de beken in het gebied door de mens gegraven zijn. In het Wisselse Veen bij Epe hebben we eveneens plagwerkzaamheden uitgevoerd. Het materiaal dat vrijkwam, hebben we gebruikt voor de inrichting van het terrein van de voormalige Berghuizer Papierfabriek bij Wapenveld. Dit terrein is enkele jaren geleden aangekocht door de provincie Gelderland. Doel is er een ecologische doorgang te creëren voor soorten die graag leven op de overgang van de Veluwe naar de IJssel. Iets zuidelijker hebben we de percelen rond de Nijmolense en Smallertse Beek ingericht. Er zijn singels en kleine bosjes aangeplant en het beheer van de graslanden is aangepast. Ook het project van Waardenburg en Neerijnen werd opgeleverd. De laatste watergangen en het laatste stukje slotgracht hebben we uitgebaggerd. Het bos is gedund, de lanen zijn hersteld en de wandelpaden kregen een

Water kreeg weer de ruimte op Korte Broek bij Vaassen.

opknapbeurt. Bijzonder is de rozentuin die is aangelegd en wordt onderhouden door een enthousiaste groep vrijwilligers; zonder hen was de rozentuin er niet geweest. Provincie Gelderland De provincie Gelderland heeft GLK aangewezen als partner bij de uitvoering van het Cultuur- en erfgoedprogramma 2013-2016. Het partnerschap is een erkenning van onze kennis en kunde die we beschikbaar hebben voor de Gelderse samenleving. Het betekent ook dat we de middelen krijgen voor uitvoering van diverse projecten en werkzaamheden. Omdat het ILG-contract eind 2013 afliep, zijn ook gesprekken gevoerd over de uitvoering van een nieuw, groen projectenprogramma voor de komende jaren. De exacte invulling van het programma en afspraken over de financiering zullen in 2014 hun beslag krijgen.

Loenermark. Foto: Arie de Knegt

Op Korte Broek realiseerden we schraal bloemrijk grasland, waar de kale jonker zich thuis voelt.

In december hebben wij bij de provincie Gelderland een aanvraag ingediend voor de nieuwe Subsidieregeling Natuur en Landschap. Deze regeling komt tegemoet in de kosten die gemoeid zijn met het dagelijks terreinbeheer. De aanvraag is voor een periode van zes jaar. Begin 2014 verwachten we uitsluitsel. Om voor de regeling in aanmerking te komen was een speciaal certificaat vereist. In oktober ontvingen we het certificaat, nadat de Stichting Certificering had vastgesteld dat wij werken volgens de juiste procedures en uitgangspunten. Deze staan in een speciaal door ons geschreven kwaliteitshandboek.

‘Van GLK kreeg ik de ruimte om me te ontplooien’

‘M

Foto: Arie de Knegt

Onder de begroeiing van de toren bij de Kasteelse Hof in Ooij kwam een Mariabeeldje tevoorschijn.

Foto: Nico van Haastrecht


Foto: Rob Schouten


Terrein Heikamp is weer geschikt gemaakt voor de zandhagedis.

ijn eerste kennismaking met Geldersch Landschap was tijdens een stage in de Achterhoek voor mijn opleiding bos- en natuurbeheer. Toen ik het diploma op zak had, kon ik geen werk in natuurbeheer vinden. Daarom ging ik bij een boomkweker aan de slag. Eind 2006 werd ik bij GLK aangenomen als terreinmedewerker in Vorden. Maar hoe leuk ik het werk in het bos ook vond, al gauw ging het kriebelen. Ik merkte dat ik wilde doorgroeien. Daarom ben ik de deeltijdopleiding opzichter/uitvoerder gaan volgen. En omdat het kriebelen daarmee

niet ophield, aansluitend de hbo-studie natuuren landschapstechniek. Halverwege die opleiding kreeg ik bij GLK de kans om beheerder te worden. Natuurlijk viel het studeren naast het werk me soms zwaar, maar ik waardeer het bijzonder dat ik van GLK de ruimte heb gekregen om me te ontplooien. Ook bij mijn start op de Noordwest-Veluwe heb ik veel steun gehad van mijn collega’s in deze regio. Inmiddels zit ik hier twee jaar en wordt het beheer me steeds meer eigen. Ik vraag me vaak af: hoe kan het anders, of hoeft het misschien helemaal niet? Gelukkig is die vrijheid er. Dat is het mooie van GLK: het is een compacte organisatie met korte lijnen. Daardoor heb ik nauw contact met diverse collega’s die met me meedenken.’ Frank Kroezen, sinds 2012 beheerder Noordwest-Veluwe Jaarverslag 2013 13

GLK & ontwikkelingen Ondanks een leeftijd van 85 en bijna 75 jaar – het jubileum nadert – ontwikkelt Geldersch Landschap & Kasteelen zich nog steeds verder. Het terreinbezit groeit langzaam, de collectie is uitgebreid met bijzondere voorwerpen die op hun eigen kasteel zijn thuisgekomen. Kastelen waar weer nieuwe verhalen worden verteld en

eigentijdse exposities worden ingericht, zoals tijdens de Modebiënnale in Arnhem. Innovaties of nuttige vernieuwingen leiden tot kostenbesparing, bijvoorbeeld de zuinige ledverlichting, en tot nieuwe inkomsten, zoals de exploitatie van vakantiewoningen.

Luisteren naar de audiotour van kasteel Cannenburch. Foto: Nicole Burgers

GLGK ziet draagvlak groeien Hadewich is weer thuis op de Cannenburch

14 Jaarverslag 2013

Jubileum De tijd staat niet stil. Geldersch Landschap nadert het 85-jarig jubileum in 2014. Geldersche Kasteelen kan uitzien naar de viering van het 75-jarig jubileum in 2015. Om dat gepast te kunnen vieren, zijn we al in 2013 begonnen met de voorbereidingen. Onderdeel van die voorbereiding was de productie van een nieuw handboek voor donateurs. Het huidige handboek stamt uit 2004 en was aan actualisatie toe. Bovendien waren we nagenoeg door onze voorraad heen. Er is hard gewerkt aan een mooie opvolger: een beleefgids. Een app verbindt de statische gids met een dynamische digitale omgeving. Het terreinbezit is het afgelopen jaar slechts beperkt uitgebreid. Gesubsidieerde aankopen of doorleveringen van grond door de overheid hebben niet plaatsgevonden. De provincie beraadt zich nog over hoe gronden doorgeleverd kunnen worden. Uitgangspunten zijn dat er geen partijen worden uitgesloten en dat de doorlevering niet in strijd is met Brusselse regels voor staatssteun. Met eigen middelen hebben we wel ongeveer drie hectare bos kunnen kopen bij de Borkense Baan. Verder hebben we door kavelruil in het Land van Maas en Waal bijna vier hectare landbouwgrond verkregen. In de omgeving van Winterswijk is ons bezit ook door ruilverkaveling toegenomen met 7,5 hectare bos en natuur. Verrast werden we met schenking van een klein stukje bos bij de Lochemse berg door de familie Enterman. Thuisgekomen Een bijzondere aanwinst in onze collectie is een portret van Hadewich Anna van Isendoorn dat we verkregen via een veiling in Keulen. Hadewich, die op het schilderij is afgebeeld

als achtjarige, werd in 1646 op kasteel Cannenburch geboren. Met de aankoop is Hadewich weer ‘thuisgekomen’ en is nieuwe informatie over de rijke bewonersgeschiedenis van de Cannenburch toegevoegd en letterlijk zichtbaar gemaakt. De collectie op kasteel Cannenburch is verder verrijkt met een aantal voorwerpen die zijn aangekocht van nazaten van douairière Charlotte T.M.M. barones van Oldeneel tot Oldenzeel. Zij bewoonde tot 1881 de Cannenburch. Het betreft een achttiende-eeuws damasten tafelkleed met de wapens van Van Isendoorn en Van Renesse, een zegelstempel, een kristallen pièce de milieu en een waaier met geschilderd wapen Van Oldeneel. Gelijktijdig werd een map prenten en tekeningen van Reinder A.L. baron van Isendoorn à Blois aangekocht. Reinder verzamelde kunst, maar tekende en etste ook zelf, waarbij hij zijn voorouderlijk kasteel veelvuldig in beeld bracht. Daarnaast hebben we een bijzondere en omvangrijke porseleincollectie als schenking aanvaard. Deze verzameling werd gedurende decennia aangelegd door een liefhebbende particulier en omvat hoofdzakelijk Chinees blauw porselein. Verwervingen gaan vaak gepaard met bijzondere verhalen. Zo ook de verwerving van een oude, vervormde wijnfles die na de grote brand van Nederhemert in 1944 uit de troosteloze puinhopen werd gered. Na enige omzwervingen is de fles dit jaar aan GLK overgedragen en in kasteel Nederhemert tentoongesteld. Vermeldenswaard zijn ook de archeologische vondsten uit de gracht van kasteel Hernen. Ze zijn boven water gekomen tijdens een van onze ILG-projecten. Het meest aansprekend is wellicht een ijzeren handboei. Daarnaast zijn objecten van vergankelijke materialen zoals leer en hout opgevist: een kinderklompje uit de zeventiende of achttiende eeuw en

enkele fragmenten van schoenen uit de zestiende eeuw. Deze archeologische voorwerpen werden in bruikleen verkregen via het Provinciaal Depot voor Bodemvondsten. Nieuwe verhalen In het afgelopen jaar kregen de opengestelde huizen nieuwe publiekspresentaties met nieuwe verhaallijnen. In het vernieuwde onderhuis van Verwolde keren bezoekers nu bijna een eeuw terug in de tijd. Zij ervaren hoe het was om te werken in dienst van de familie Van der Borch. In levensechte audiofragmenten vertellen de meid, de rentmeester, de huisknecht, de baron en de barones over het leven op Verwolde in die tijd. Het verhaal van Verwolde is uitgebreid met een sanatoriumkamer die kon worden ingericht aan de hand van onlangs opgedoken foto’s uit de Tweede Wereldoorlog. Verwolde was toen in gebruik als sanatorium voor Haagse tbc-patiënten. De inrichting van de sanatoriumkamer werd mogelijk door een bruikleen van de Stichting Verpleegkundig Historisch Bezit in Amersfoort. Ook in kasteel Ammersoyen is aan de presentatie gewerkt. Op de museumzolder zijn de vitrines gemoderniseerd en is de beleving voor kinderen interactief gemaakt. Een nonnencel en een gedekte tafel met serviesgoed uit de tijd van de familie De Woelmont behoren tot de vernieuwde inrichting. Een geheel eigentijdse invulling van een museale ruimte vond plaats tijdens de vijfde editie van Modebiënnale Arnhem, een spraakmakend mode-evenement. De historische inrichting van huis Zypendaal ging een wisselwerking aan met een bijzondere expositie over mannenkleding, ingericht door het ontwerpersduo Ravage. De tentoonstelling trok veel bezoekers en heeft bij een nieuw publiek interesse gewekt voor ons cultureel erfgoed. > Jaarverslag 2013 15



In 2013 konden we ongeveer drie hectare bos kopen bij de Borkense Baan.

In het vernieuwde onderhuis van Verwolde keren bezoekers nu bijna een eeuw terug in de tijd.

Nuttige vernieuwingen Op het gebied van innovatie – ook wel te omschrijven als ‘nuttige vernieuwingen’ – hebben we niet stilgezeten. We doen dat om goed en snel in te kunnen spelen op veranderingen in de samenleving, bijvoorbeeld de mogelijkheden van sociale media. We doen dat ook om financieel een grotere onafhankelijkheid te bereiken. Kostenbesparing, het binnen de doelstellingen vergroten van inkomsten en het ontwikkelen van nieuwe verdienmodellen hebben in 2013 veel aandacht gekregen. Kosten besparen doen we bijvoorbeeld door gebruik te maken van ledverlichting. Alle werkplekken op ons hoofdkantoor 16 Jaarverslag 2013

in Zypendaal hebben intussen deze zuinige verlichting. Er zijn plannen om ook de kastelen die we voor publiek openstellen, van ledverlichting te voorzien. Zelfs voor kroonluchters bestaan er sfeervolle, nauwelijks van kaarsen te onderscheiden, ledmogelijkheden. Op kasteel Doorwerth en in de museale ruimte van Ammersoyen is hiermee een begin gemaakt. Voor extra inkomsten hebben bijvoorbeeld gekeken naar hoe we inkomsten kunnen halen uit het faciliteren van congressen en bedrijfsevenementen op de kastelen en naar de exploitatie van vakantiewoningen. Met ingang van 2014 zal een exploitatiemanager voor de opengestelde kastelen worden aangesteld. Hij krijgt de op-

Foto: GLK

Foto: Hajo Kruijff

Foto: Hajo Kruijff

Snelle verkaveling Winterswijk

Met het portret van Hadewich is nieuwe informatie over de bewonersgeschiedenis van de Cannenburch zichtbaar gemaakt.

Rentmeesterskamer in het onderhuis van Verwolde.

Scholtegoed Kossink in de omgeving van Winterswijk, waar ons bezit door ruilverkaveling is toegenomen.

dracht om onze Gelderse kastelen nog meer voor het voetlicht te brengen en zo inkomsten te verhogen, binnen de randvoorwaarden die het kostbare erfgoed ons stelt.

nen gemaakt voor het sluishoofd in Batenburg en voor het vernieuwen van twee vakantiehuisjes bij Gorssel. Daarnaast worden de mogelijkheden van nog drie van onze gebouwen onderzocht. Voor de exploitatie en vermarkting van deze vakantiewoningen zal worden samengewerkt met Staatsbosbeheer, De12Landschappen en Natuurmonumenten. Een andere vorm van innovatie is het samenwerkingsproject ‘Stoken op streekhout’. Een groot aantal terreineigenaren in de Achterhoek wil gezamenlijk afvalhout inzetten voor productie van groene energie. De opbrengst gebruiken ze voor het duurzaam behoud van landschapselementen in de omgeving.

Vakantiewoningen Een nieuw verdienmodel is de exploitatie van vakantiewoningen. GLK heeft veel gebouwen in eigendom en beheer waarvan er verschillende als vakantiewoning geschikt zijn. Het koetshuis van Verwolde is het eerste gebouw dat we, met behoud van historische waarden, in het afgelopen jaar als vakantiewoning hebben ingericht. Het bijzondere monument krijgt in 2014 zijn eerste gasten. Ook hebben we plan-

‘GLK heeft een zeer stimulerende rol gespeeld’

‘I

n oktober 2013 hebben we met een feestelijke aktepassering de herinrichting van het gebied Winterswijk-Oost afgerond. In dit gebied van bijna zevenduizend hectare was verkaveling nodig om de landbouwstructuur te verbeteren, nieuwe natuur te realiseren en de beken meer ruimte te geven. Voor het eerst gebeurde dit via een nieuwe, snelle methode van ruilverkaveling. Kern hiervan was dat grondeigenaren en -gebruikers zelf het zogenoemde ruilplan maakten tijdens werkbijeenkomsten die één tot twee dagen duurden. Tijdens die bijeenkomsten zaten boeren, natuurorganisaties én overheid met elkaar aan tafel om samen de puzzel op te lossen. Hierbij had

GLK een bijzondere positie omdat ze ook namens Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten mocht onderhandelen. Dat het plaatje uiteindelijk klopte en we de verkaveling in veertien maanden konden regelen in plaats van de gebruikelijke acht à tien jaar, kwam doordat alle deelnemers elkaar als gelijkwaardige partners serieus namen en zo veel mogelijk aan elkaars belangen tegemoet probeerden te komen. Ik vind dat GLK in het scheppen van dit goede onderhandelingsklimaat een zeer stimulerende rol heeft gespeeld. Deze methode sluit naar mijn mening perfect aan bij de hedendaagse opvattingen over de rol van overheid en instanties, namelijk niet óver, maar mét mensen praten. Dat is de basis om in elkaars belangen te treden en tot wederzijds begrip te komen.’ Jan van Rheenen, landelijk projectleider bij de Dienst Landelijk Gebied Jaarverslag 2013 17

GLK & relaties Er is veel draagvlak vanuit de Gelderse samenleving voor het werk van GLK. We merken dat aan de onmisbare steun van donateurs en vrijwilligers, maar ook aan bedrijven, organisaties en overheden die ons een warm hart toedragen. We hebben wederom

gewerkt aan onze zichtbaarheid, met de invoering van onze nieuwe huisstijl, maar ook via de media. We besteedden veel aandacht aan projectcommunicatie, zeker waar de maatregelen ingrijpend waren, zoals bij het Wekeromse Zand en het Wisselse Veen.

Blootliggend wortelstelsel van een beuk. Foto: Frisse Wind

‘Ik ben Gelderlander’

18 Jaarverslag 2013

Draagvlak GLK kan rekenen op een groot draagvlak voor het werk dat we doen. We konden dan ook weer veel nieuwe donateurs welkom heten. Een groot deel werd geworven op een van de opengestelde kastelen, in een bezoekerscentrum, tijdens een excursie of bij de promotiewagen. Ook diverse gerichte acties droegen bij aan de toename van het aantal donateurs. We hebben wervingsflyers gemaakt die zijn bijgesloten bij verschillende landelijke magazines en er is een proef gedaan met een onlinefolder op www.folder.nl. Onze donateurs kregen met het herfsttijdschrift een folder om vrienden en kennissen een lidmaatschap cadeau te doen. In oktober ging een direct mailing uit naar 40.000 adressen, onder anderen van mensen die eerder op enigerlei wijze in contact kwamen met GLK. Alles bij elkaar groeide het aantal donateurs met 746 naar 41.702. Om de mogelijkheden van online werven voor de toekomst verder te verkennen, hebben we met diverse bureaus voor online werven gesprekken gevoerd. Ook hebben we onderzoek gedaan naar de klanttevredenheid onder onze donateurs. De score bleek buitengewoon goed. Op de kastelen en bezoekerscentra is een publieksonderzoek in gang gezet. We kijken vooral naar de motieven en drijfveren van bezoekers om het aanbod in de toekomst beter af te kunnen stemmen op de wensen en verwachtingen. De uitkomsten van het onderzoek zijn in 2014 beschikbaar. De begunstigersexcursie ging dit jaar naar het slot Well bij Ammerzoden. Normaal is dit pittoreske slot niet toegankelijk voor het publiek. Ook brachten we een bezoek aan de Goilberdingerwaard bij Culemborg

en Fort Everdingen en het Werk aan het Spoel. Beide forten maken deel uit van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. De begunstigersvergadering in oktober werd gehouden in Doetinchem. ’s Ochtends informeerden we de 250 aanwezigen over actualiteiten, bijzondere aanwinsten en projecten. ’s Middags konden donateurs deelnemen aan een busexcursie en een wandeling maken over de terreinen Hagen en Breukinkheide. Onze medewerkers gaven uitleg over al wat onderweg te zien was. 2013 2012 2011 2010 2009 Aantal donateurs 4 1.702 40.956 39.845 38.707 38.017

Onmisbare steun GLK kan haar werk doen dankzij de financiële en morele steun van donateurs. Dankbaar zijn wij voor de vele schenkingen en nalatenschappen die we ontvingen. Zo kregen we diverse nalatenschappen en lijfrenteschenkingen om bos en natuur in stand te houden en uit te breiden. Ook van diverse particuliere stichtingen en fondsen ontvingen wij geldbedragen voor een al dan niet specifiek doel. Bijzonder was de gift voor landgoed Mariëndaal. Grenzend aan het landgoed bouwden BAM Utiliteitsbouw en GiesbersWijchen een nieuw pand voor het bedrijf TenneT. De drie partijen en eigenaar PingProperties wilden ook investeren in de omgeving. Met hun gift konden de waterval, de wandelpaden en de parkeerplaats op Mariëndaal worden opgeknapt, een houten brug worden geplaatst en de bestrating worden vervangen. Vanaf het nieuwe kantoorgebouw van TenneT naar het

park is een wandelpad aangelegd om het wandelen van medewerkers van Tennet tijdens de lunch te stimuleren. Zichtbaarheid Voor GLK is het belangrijk om zichtbaar te zijn en te blijven in een samenleving die snel verandert. Onder de naam ‘Geldersch Landschap en Geldersche Kasteelen’ is het in het verleden lastig gebleken om ons als organisatie goed en eenduidig te profileren. In 2013 startten we met de invoering van de nieuwe communicatienaam Geldersch Landschap & Kasteelen en een nieuwe huisstijl. Om kosten te besparen worden alle communicatiemiddelen geleidelijk vervangen. Financieel en juridisch blijven Geldersch Landschap en Geldersche Kasteelen twee stichtingen. De nieuwe huisstijl is al toegepast op onze vernieuwde website www.glk.nl die in het voorjaar werd gelanceerd. Om met de tijd mee te gaan en beter aan te sluiten bij de wensen van onze donateurs en bezoekers, hebben we onder andere de zoekfunctie vereenvoudigd. Per locatie is in één oogopslag te lezen wat de plek bijzonder maakt en wat er te beleven is. Ook de vormgeving is eigentijdser, waardoor de site ook goed te bekijken is op mobiele telefoons en tablets. We hebben een start gemaakt met het formuleren van de strategische speerpunten voor de onlinecommunicatie van GLK. Doel is om online meer zichtbaar en aanwezig te zijn en ons draagvlak te vergroten door gerichte werving en binding van mensen aan onze organisatie. Het gebruik van sociale media kan vruchten afwerpen, mits hierin voldoende tijd wordt gestoken. > Jaarverslag 2013 19

Foto: Arie de Knegt

Tijdens excursies en op onze kastelen waaronder Ammersoyen (foto onder) werden vele nieuwe donateurs geworven.

Diverse nalatenschappen en schenkingen stelden GLK in staat om bos en natuur in stand te houden, zoals Kraaigraaf bij Twello.

Media Op radio en tv van Omroep Gelderland werd met grote regelmaat onze commercial uitgezonden. Die heeft tot doel mensen bekend te maken met onze organisatie en alles wat in en om onze terreinen en gebouwen te beleven is. De ANWB Toeractief, TV Gelderland en TV Apeldoorn besteedden aandacht aan de drukbezochte Lammetjesdag op de Loenermark. In de Stentor werd een fotowedstrijd aangekondigd en De Gelderlander gaf veel aandacht aan het nieuwe openstellingseizoen. In diverse regionale kranten en huis-aan-huisbladen werden bovendien een flink aantal inhoudelijke artikelen geplaatst. Omroep Gelderland heeft met het programma ‘Zomer in Gelderland’ de schaapskudde en herder op de Loenermark bezocht. In het tv-programma BuitenGewoon kreeg de kijker een en ander te zien over onze scholtegoederen in de Achterhoek en de ijzertijdboerderij en de heidekoeien op het Wekeromse Zand. Ook waren we te zien op de landelijke televisie: kasteel Rosendael in het programma

MAX Monumentaal en de bakoven in Leur bij Greenkids. Bijzonder is dat De Gelderlander en GLK de intentie hebben uitgesproken om met elkaar te gaan samenwerken. In een aantal gesprekken is verkend wat de mogelijkheden zijn. Voor GLK biedt het goede kansen om extra zichtbaar te zijn en zo nieuwe donateurs te werven. Ook kunnen we op die manier meer aandacht vragen voor ons werk en specifieke giftenacties. Vooruitlopend op de samenwerking heeft onze directeur zijn medewerking verleend aan de imagocampagne ‘Ik ben Gelderlander’ van De Gelderlander. Op de valreep van 2013 zijn we een samenwerking aangegaan met de Regionale Bureaus voor Toerisme onder het motto ‘Gelderland levert je mooie streken’. Doel ervan is de provincie Gelderland als vakantiebestemming beter op de kaart te zetten.

jecten gingen in uitvoering. Veel aandacht is besteed aan de communicatie. Voor de inrichtingsprojecten Smallertse en Nijmolense Beek, het Wisselse Veen en Korte Broek op de noordoostflank van de Veluwe zijn gesprekken gevoerd met omwonenden. Mensen daar vreesden voor overlast van muggen en knutten als gevolg van de geplande natuurontwikkeling. We hebben onderzoek laten uitvoeren naar mogelijke hinder en maatregelen genomen om overlast te voorkomen. Daarnaast zullen we de komende jaren de ontwikkeling van muggen- en knuttenpopulaties monitoren. Overleg met belanghebbenden heeft ook plaatsgevonden rond de Goilberdingerwaarden. Op 1 januari droeg de gemeente Culemborg het beheer van dit gebied aan ons over. Met Natuur- en Vogelwacht Culemborg en de Stichting Werk aan het Spoel zijn gesprekken gevoerd over het gewenste beheer. De plannen daarvoor zullen in 2014 worden opgesteld. Met Rijkswaterstaat is gesproken over het verwijderen

20 Jaarverslag 2013

Projectcommunicatie 2013 was het jaar van de afronding van het zevenjarige ILG-contract met de provincie Gelderland. De laatste pro-

van stroombelemmerende begroeiing langs de rivier in dit gebied en in de Rijswaard, zoals de Waterwet vereist. Ons uitgangspunt is dat de cultuurhistorische en natuurwetenschappelijke waarden niet worden aangetast. Ook aan omwonenden hebben we dit op informatieavonden en via persberichten kenbaar gemaakt. In juni vond de officiële oplevering plaats van het project ‘Laag Oorsprong’. De Gelderlander en de lokale krant Hoog en Laag hebben beide een positief en uitgebreid artikel gewijd aan de afronding van dit project. Op het landgoed zijn wandelpaden hersteld en aangelegd. Ook hebben we een schuilkelder uit de Tweede Wereldoorlog opgeknapt en geschikt gemaakt voor vleermuizen. Het historische zwembad met een bijzonder warmwatercircuit is gedeeltelijk gerestaureerd. Opvallend is de plattegrond (footprint) die is gemaakt van het voormalige landhuis. Eerder bestond het idee het huis te herbouwen, maar dat stuitte op weerstand in de omgeving.

Familiestukken, nu op de Cannenburch. Foto: Nico van Haastrecht

Foto: KINA/Philippe Clement Foto: Ton Rothengatter

Foto’s: Ton Rothengatter

Tuinmarkt rondom kasteel Hernen (foto boven) en begunstigersexcursie op slot Well.

‘Bij GLK zijn onze familiestukken in goede handen’

‘D

e laatste bewoonster van kasteel Cannenburch, de weduwe van de laatste Van Isendoorn, was de zus van mijn betovergrootvader. Dat klinkt ver weg, maar doordat zij kinderloos overleed, behoorden mijn overgrootouders tot de erfgenamen. En daardoor stond hun huis, en later dat van mijn grootmoeder, vol met spullen van de Cannenburch. Na haar overlijden in 1978 heeft de familie veel imposante meubels verkocht aan Geldersche Kasteelen, zodat die weer een plek kregen in het kasteel. Toen in april 2013 mijn moeder overleed, stuitten we bij het leegruimen van haar huis

op een tafellaken en bijpassende servetten. Ze zijn uit ongeveer 1720 en de familiewapens van Van Isendoorn à Blois en Van Renesse zijn erin geweven. We hebben ze aan de Cannenburch overgedaan. Al eerder, in 2011, heeft GLK met steun van de Vereniging Rembrandt twee waardevolle zilveren sauskommen van ons overgenomen. Natuurlijk is het moeilijk om afstand te doen van deze familiestukken, maar ik weet dat ze bij GLK in goede handen zijn. Bovendien is het me liever dat andere mensen ervan kunnen genieten dan dat ik ze in een kast verstop. Ook vind ik het een mooie gedachte dat deze objecten na ruim een eeuw teruggaan naar de plek waar ze vandaan komen.’ Jan-Willem van Oldeneel tot Oldenzeel, nazaat van de broer van Charlotte barones van Oldeneel tot Oldenzeel, de laatste douairière Van Isendoorn Jaarverslag 2013 21

GLK & fascinatie Eerste zangconcours Doorwerth

Op kasteel Cannenburch vonden nieuwe en vertrouwde activiteiten plaats. Voor het eerst konden bezoekers een tour langs alle verborgen trappen maken, waarnaar velen nieuwsgierig waren. In december wist Sinterklaas weer de weg naar het kasteel te vinden om te ‘overnachten’. En zoals vroeger kon men voor de Kerst weer naar de markt op het voorplein. Vanuit de gevel van de Cannenburch zag een stenen Marten van Rossem in het weekeinde van 19 september toe op een Fasnacarving-wedstrijd.

Op kasteel Doorwerth werd op 5 en 6 oktober voor de eerste maal een zangconcours gehouden. Deelnemers waren Nederlandse en in Nederland wonende professionele zangers en gevorderde amateurs tot 32 jaar. Het concours sloot aan bij het Muziekweekend Doorwerth. Door het kasteel was een muzikale weetjestoer uitgezet met filmfragmenten en replica’s van middeleeuwse muziekinstrumenten. Bezoekers konden in het kasteel vrij binnenlopen bij de masterclasses die Ernst Daniël Smid in het finaleweekend gaf. Historische personages vertelden over de muziek en musici uit hun tijd. Jonge musici traden op, zoals The Voice of Oosterbeek en het kinderkoor van Ritmiek Muziek uit Doorwerth. Een jury bestaande uit Thomas Peters (voorzitter), Ernst Daniël Smid, Rob Vermeulen en Elena Vink verkoos Esther Kuiper tot winnares; Katarzyna Wilk won de publieksprijs. ‘s Avonds verzorgden de prijswinnaars het slotconcert.

Het was na 2007 en 2010 de derde keer dat deze competitie op het kasteel werd georganiseerd. Met motorzagen en beitels bewerkten tientallen internationale deelnemers hout tot prijswinnende objecten. Het spektakel en niet te vergeten het geluid van de motorzagen zorgden voor grote levendigheid op het landgoed en trokken 15.000 bezoekers.

Leurse jaarmarkt Op zondag 1 september vond in het landelijke Leur voor de derde keer de jaarmarkt plaats. Het evenement trok dit jaar meer dan drieduizend mensen. Een record in de korte geschiedenis van de markt. Op de Leurse jaarmarkt bieden deelnemers uit de regio pure streekproducten aan. Van heerlijkheden tot kunst. De gezellige markt is een staalkaart van de veelzijdigheid en kwaliteit van de streek en maakt de lokale kracht en samenwerking rond het bezoekerscentrum zichtbaar.

Foto: Ton Rothengatter

Het lieflijke kasteel Rosendael veranderde op zaterdagavond 25 oktober in een angstaanjagend decor waarin bezoekers onderdeel werden van een horrorverhaal. Halloween was zelden zo spannend. Vooral omdat eenmaal binnen de bezoekers het kasteel niet meer mochten verlaten. Ze waren misschien wel besmet met een nieuw virus. De bewoners van het kasteel gingen zich ook erg vreemd gedragen. Het leek helemaal uit de hand te lopen, maar de heldhaftige bezoekers konden na een avond heerlijk griezelen het kasteel gelukkig weer veilig verlaten. Volgend jaar weer zo’n avontuur?

Landhuis herleeft op de Oorsprong

22 Jaarverslag 2013

Foto: Arie de Knegt

Zypendaal ontving in juli en augustus modeliefhebbers! Tijdens de vijfde editie van de Modebiënnale Arnhem (M°BA) vonden manifestaties plaats. Het publiek kon kennismaken met facetten van lifestyle, mode, modevormgeving en modecultuur op internationaal niveau. Trendwatcher Lidewij Edelkoort, curator van de editie 2013, had gekozen voor het thema ‘Fetishism in Fashion’. Arnold van Geuns en Clemens Rameckers – samen beter bekend als Ravage – richtten op Zypendaal een presentatie in over fetisjisme en de man. Tegen de achtergrond van het historische interieur werd in een tijdelijke tentoonstelling de band van mannen met hun ondergoed, accessoires, schoenen, geuren en geheimen onthuld. In de zomermaanden ontving Zypendaal circa vijfduizend bezoekers. Door deze bijzondere samenwerking kon een geheel nieuwe doelgroep met het huis kennismaken.

Foto: Rob Schouten

Ravage op Zypendaal

Foto’s: Rob Schouten


Griezelen op Rosendael

Snelle beelden op de Cannenburch

Op de Oorsprong herinneren sprengen, watervallen en vijvers aan de geschiedenis van de Oorsprong als landgoed waarop watermolens en een suikerfabriek hebben gestaan. In de negentiende eeuw ontstond hier een lustoord met tuin en park en ook een theeschenkerij. Begin twintigste eeuw lieten eigenaren centraal op het landgoed een modern landhuis bouwen met een zwembad met door de zon verwarmd natuurwater. Bij de Slag om Arnhem in 1944 is het landhuis verwoest. Na de restauratie van het zwembad in 2012 en het herstel van paden en zichtlijnen zijn de oorspronkelijke contouren van het huis aan de Van Borsselenweg weer zichtbaar gemaakt. Op de plek van het vroegere theehuis kunnen bezoekers zich nu verpozen aan een picknicktafel.

Jaarverslag 2013 23

Bij restauratie en onderhoud gebruiken we duurzame en milieuvriendelijke materialen. Samen met de provincie Gelderland en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed zijn we op Biljoen een proef gestart met een nieuwe houtsoort en een nieuw verfsysteem. De achttiende-eeuwse balustrades op het dak, die in slechte staat verkeerden, hebben we deels hersteld en deels vervangen. Eén uitgevoerd in

Lammetjesdag op Loenermark Zondag 17 maart vond de jaarlijkse Lammetjesdag plaats op de Loenermark. Meer dan drieduizend mensen kwamen naar de schaapskooi om de kudde met de lammetjes te bekijken. Voor de kinderen vormt lammetjes voeren en aaien het hoogtepunt. Ze konden ook hutten bouwen en de herder in actie zien. Het was voor jong en oud fascinerend om te zien hoe de herder met zijn honden de schapen onder controle hield en naar het nachtverblijf dreef.


De expositie ‘Paviljoens en Panorama’s’ die in de zomermaanden te zien was op kasteel Doorwerth, gaf een beeld van het vroege toerisme in de omgeving van het kasteel. Vanaf de achttiende eeuw tot in de jaren vijftig van de twintigste eeuw vormden Oosterbeek en Doorwerth een geliefde omgeving voor wandelaars, schilders en toeristen. In de loop van de negentiende eeuw ontstonden hier steeds meer buitenplaatsen en landhuizen, zoals de Duno, de Hemelse Berg, de Oorsprong, Dreyeroord en de Bilderberg. Ze werden omgeven door parken met beken, vijvers, fonteinen en panorama’s. Veel buitenhuizen zijn in de loop van de jaren hotels en pensions geworden en boerderijen groeiden uit cafés en restaurants.


Omgeven door ongeveer dertig hectare natuur ligt de eendenkooi op een steenworp van Batenburg. Het is een kooiplas met vier vangpijpen op een terrein van ongeveer vier hectare. De flora en fauna op de kooi worden niet gestoord. Dat is te danken aan een historisch afpalingsrecht, dat voorschrijft dat binnen een cirkel van 200 Rijnlandse roeden (753 meter) de rust bewaard moet blijven.

Erfgoed en innovatie

Historisch toerisme op Doorwerth

Educatieve eendenkooi

Van onderhuis naar pinetum

24 Jaarverslag 2013

Torens herstellen Foto: Ruud Kremers

werd stilgestaan bij de oplevering van de nieuwe publiekspresentatie ‘Onrust in het onderhuis’. Er was gekozen voor de feestelijkheden op 21 mei, de verjaardag van Line barones Van der Borch van Verwolde-Voûte, die zich meer dan veertig wijdde aan de instandhouding van het landgoed. Modernisering van het huis was in 1926 nodig voor de ‘Blijde Incomste’ op Verwolde van het gezin Van der Borch-Voûte. Line Voûte ontwikkelde zich tot een erkend deskundige op dendrologisch terrein, waarvan de sporen op het hele landgoed en vooral in het pinetum te vinden zijn.

traditioneel eiken en één in accoya. Deze accoya is een duurzaam gekweekte, snelgroeiende naaldboom. Er is gebruik gemaakt van verschillende verfsystemen, in wisselende combinaties. Accoya kan voor toekomstige restauraties van grote waarde zijn. Niet alleen als vervanger van eiken, zeker ook als het gebruik leidt tot het verlengen van de onderhoudcyclus.

Het geheim van instandhouding van monumenten in het algemeen is regelmatig onderhoud. Torens voldoen echter niet aan algemene regels en vragen incidenteel om een intensievere aanpak. In 2013 werd de toren van de Kasteelse Hof in Ooij bij Nijmegen gerestaureerd. Rekening houdend met rustplekken voor vleermuizen, werden het metselwerk en het dak hersteld. De ronde vijftiende-eeuwse toren en de zestiende-eeuwse traptoren van kasteel


Om de bezoeker een beeld te geven van het kooikersbedrijf en de bijzondere natuurwaarden in het terrein, is de publieksopvang op de kooi vernieuwd. Het kooikerhuisje met koelhuis en teerplaats zijn geconserveerd en er is een maquette van de kooi te zien. Het huisje zal worden ingericht met authentieke materialen en gereedschappen.

Foto: Hajo Kruijff

Met het planten van een Japanse parasolspar bij het pinetum op door de heer Emile baron Van der Borch van Verwolde en Peter van den Tweel

Wisch hebben we eveneens gerestaureerd. De markante bouwelementen met beschilderd pleisterwerk kunnen de veelzijdige geschiedenis van het kasteel weer jarenlang uitstralen.

Jaarverslag 2013 25

GLK & liefde voor het vak Van grote waarde is de kennis en kunde die door loyale medewerkers en tevreden vrijwilligers worden ingezet. Voor een grotere betrokkenheid organiseert GLK diverse bijeenkomsten voor het personeel en investeren we in de ontwikkeling van medewerkers. Personeelszaken voor een goed doel was een extra motto.

Afgelopen jaar hebben veranderingen in de kastelenorganisatie plaatsgevonden. We hebben nieuwe medewerkers verwelkomd en veel zittenblijvers gekoesterd. Arbeidsvoorwaarden, functiebeschrijvingen en medezeggenschap stonden op de agenda. En GLK is, met een verzuimpercentage van minder dan 3 procent, een gezonde organisatie.

Vrijwilligers in de moestuin van kasteel Doorwerth. Foto: Rob Schouten

‘Ja, en wat als alles lukt?’

26 Jaarverslag 2013

Kennis en kunde Donateurs, bedrijfsrelaties, buren en bezoekers dragen GLK een warm hart toe. Zij geven ons bestaansrecht en maken het mede mogelijk dat bijna duizend GLK’ers hun kennis en kunde inzetten voor GLK. Eind 2013 telde GLK 111 vaste medewerkers (97 fulltimeequivalenten) en 725 vrijwilligers. Bovendien hebben 69 flexkrachten werkzaamheden op de opengestelde kastelen verricht en huurden we tientallen aannemers in voor het onderhoud van het groen en de gebouwen. Ook maakten we gebruik van zzp’ers die ons hielpen in de tuinen, op kantoor en bij projecten. Werkzoekenden deden werkervaring bij ons op en studenten liepen stage bij GLK. Stagiairs werkten bijvoorbeeld mee in de terreinen, op de afdeling communicatie en op de afdeling Visie, Evaluatie & Beleid. Een hbo-student onderzocht hoe tevreden onze vrijwilligers zijn over de organisatie en wat we hen kunnen bieden (zie kadertjes hiernaast). 2013 2012 2011 2010 2009 Aantal vrijwilligers 725 607 561 533 494

Tevreden vrijwilligers De conclusie is dat onze vrijwilligers heel tevreden zijn. Punten van aandacht zijn vaak specifiek voor een kleine groep en hebben veelal te maken met informatieoverdracht. In 2014 zal het vrijwilligersbeleid geactualiseerd worden. De uitkomsten van het onderzoek gebruiken we hierbij uiteraard als leidraad.

Wat is voor u de belangrijkste motivatie Percentage om vrijwilligerswerk te doen voor GLK? 20,8 Sociale contacten (met collega’s, andere vrijwilligers e.d.) 7,1 Leren van specifieke vaardigheden, kennis 16,1 Iets voor de maatschappij willen doen 2,1 Opdoen van werkervaring 28,9 Leuk, interessant en zinvolle tijdsbesteding 20,9 Verbondenheid met de doelstelling van GLK 4,1 Anders, namelijk 100,0 Totaal

‘Ik lever als vrijwilliger bij GLK een bijdrage die ertoe doet’ Helemaal niet mee eens Niet mee eens Mee eens noch oneens Mee eens Helemaal mee eens Totaal

Percentage 1,0 1,0 8,6 66,3 23,2 100,0

Bijeenkomsten In september zijn de vrijwilligerscoördinatoren bijeen geweest. Er is gesproken over wat hen en hun collegavrijwilligers bezighield. Ook hier was de sfeer overwegend positief. Betrokkenheid en goede communicatie waren de sleutelbegrippen. Om nieuwe vrijwilligers, flexkrachten en vaste medewerkers goed te informeren, organiseren we periodiek een

introductiedag voor nieuwe medewerkers. In het voorjaar van 2013 vond de introductiedag voor ruim vijftig nieuwe GLK’ers plaats op kasteel Doorwerth. In de ochtend kregen zij een presentatie over het doen en laten van GLK. ‘s Middags volgden ze een workshop ‘Gastheerschap’. Tijdens de workshop leren de deelnemers het GLK-verhaal uitdragen en bezoekers van een kasteel of landgoed welkom heten. De dag was een leuke eyeopener voor nieuwe collega’s, die zagen dat er bij GLK zoveel te doen is. Voor onze grote schare vrijwilligers organiseren we jaarlijks de vrijwilligerscontactdag. Steeds op een andere GLK-locatie. Dit jaar waren we in de omgeving van Ede, waar we het Wekeromse Zand en de ijzertijdboerderij bezochten. We informeerden de vrijwilligers over organisatieontwikkelingen en ze kregen een beknopte EHBOcursus. Alle vaste medewerkers werken verspreid over de hele provincie. Van Petrea tot Hernen en van Brakel tot Winterswijk. Voor deze groep organiseren we een paar keer per jaar ook een personeelsbijeenkomst. Doel van deze bijeenkomsten is uitwisseling van informatie en gezellig samenzijn. Afgelopen voorjaar werden we geconfronteerd met een ‘Ja-maar show’. Ons werd het zogenaamde omdenken geleerd: van Ja-maar naar Ja-en. Zo moesten we bijvoorbeeld onszelf de vraag stellen: ‘Ja, en wat als alles lukt?’ Gezonde organisatie Ons ziekteverzuim is in 2013 gedaald tot onder de 3 procent. Dat is een prachtig resultaat. Naast een dosis geluk hebben we dit lage cijfer ook te danken aan de enorme Jaarverslag 2013 27

>

Foto: Rob Schouten

Figuur 1

Ons doel is om van de opengestelde kastelen nog betere publiekstrekkers te maken.

n

< 10 jaar

n

10-20 jaar

n

20-30 jaar

n

30-40 jaar

n

> 40 jaar

Duur dienstverband van de vaste medewerkers van GLK. Figuur 2

n

< 30 jaar

Mensen die in het bos werken, lopen een reëel risico om door een geïnfecteerde teek te worden gebeten en de ziekte van Lyme te krijgen.

betrokkenheid van onze medewerkers. Als een GLKmedewerker zich ziek meldt, is er echt wat aan de hand. Ziekteverzuim

2013 2,9%

2012 3,6%

2011 5,5%

Periodiek testen specialisten onze medewerkers preventief op de ziekte van Lyme. Die kan door een beet van een besmette teek worden opgelopen. Een van deze specialisten, Lyme-onderzoekster M. Oosting, is afgelopen september aan de Radboud Universiteit gepromoveerd. In haar proefschrift zegt ze dat ze, na bestudering van onder andere het ‘GLK-bloed’, de bacterie die de ziekte van Lyme veroorzaakt beter kan herkennen. Oosting gaat door met Lyme-onderzoek. Een van de vragen waarop ze zich gaat richten, is of de aanwezigheid van bepaalde bloedcellen van invloed is op de ontwikkeling van bijvoorbeeld Lyme. 28 Jaarverslag 2013

Personeelszaken voor een goed doel Naast GLK zijn er zijn meer organisaties die een bijdrage leveren aan maatschappelijke doelen. Ook in het personeelsvak. Het is mooi om met dergelijke instanties een alliantie aan te gaan. Een voorbeeld is bouwkundig detacheringsbureau Interwork dat medewerkers belangeloos bij GLK inzet. Coachingsinstituut Proxima moet ook genoemd worden. Dit instituut geeft bij GLK gemaakte omzet aan ons terug in de vorm van een schenking. Voor opleidingen maakt GLK gebruik van de diensten van trainingsbedrijf Libre. Deze organisatie geeft de trainingen tegen een marktconform tarief, maar biedt in ontwikkelingslanden trainingen kosteloos aan. Ontwikkeling van medewerkers Investeren in de kennis en kunde van medewerkers blijft cruciaal. In 2013 zijn we gestart met een nieuw systeem van functioneringsgesprekken. Onderwerpen die aan bod komen, zijn onder andere werkresultaten, balans tussen

GLK vindt het ook zeer belangrijk om kennis te delen, vooral met de jeugd.

werk en privé, levensfase, betrokkenheid, flexibiliteit, samenwerken, ontwikkeling en gedrag. Aan de hand van het nieuwe systeem hebben alle leidinggevenden een opfriscursus ‘Functioneringsgesprekken voeren’ gevolgd. Het managementteam heeft een dag besteed aan financiële bewustwording. Waar staan we en waar willen we heen? In 2013 zijn meer opleidingen en trainingen gevolgd. Een grote groep vaste medewerkers volgde de cursus ‘Bedrijfshulpverlening’. ‘Aan de slag in de OR’ was er voor ondernemingsraadsleden. Beheerders hadden een cursus ‘Schriftelijk rapporteren’. De herhalingscursus ‘Machine-keurmeester’ was er voor vakbekwame terreinmedewerkers. Kasteelbeheerders ten slotte volgden de training ‘Behoud van binnen’. Naast kennis en kunde binnenhalen vindt GLK het ook zeer belangrijk om kennis te delen. Een goed voorbeeld is een symposium van de Rijksdienst voor het Cultureel

Erfgoed. Een van onze conservatoren heeft hier gesproken over ‘housekeeping’: onze dagelijkse zorg voor het interieur in onze huizen en kastelen. Een andere conservator schreef een artikel over de geschiedenis en conservering van de Chinese kamer op huis Verwolde. Het artikel verscheen in een Engelse congresbundel. Veranderingen in de kastelenorganisatie In 2012 hebben we een aantal organisatieveranderingen doorgevoerd. In 2013 zijn deze veranderingen geëvalueerd. Uit de evaluatie is gebleken dat de overgang van drie naar twee regio’s erg goed heeft uitgepakt. Ook het centraliseren van administratieve ondersteuning is efficiënt gebleken. Bovendien sparen we kosten uit omdat we de regiokantoren konden sluiten. De kastelenorganisatie, die we in 2012 buiten beschouwing hebben gelaten, kwam vorig jaar ook op tafel. Doel in de eerste plaats is om van de opengestelde kastelen nog betere publiekstrekkers te maken. Om

n 40-50 jaar Foto: Arie de Knegt



n 30-40 jaar

n 50-60 jaar n

> 60 jaar

Voor onze 725 vrijwilligers organiseren we jaarlijks de vrijwilligerscontactdag.

Leeftijdsopbouw van de vaste medewerkers van GLK.

dit doel te halen, is voor een periode van drie jaar een kastelenmanager geworven.

van de Nederlandse beroepsbevolking volgens het CBS 40,6 jaar). De leeftijdscategorie met de meeste medewerkers is 50 tot 60 jaar (zie figuur 2).

Nieuwe medewerkers en zittenblijvers In 2013 hebben we meer nieuwe collega’s mogen werven. Naast de kastelenmanager een boswachter, een senior communicatiemedewerker, een archiefmedewerker en een kasteelbeheerder. Dat zijn er opvallend veel als we kijken naar het normaal geringe personeelsverloop bij GLK. Bovendien kijken we, mede gezien de economische omstandigheden, bij het vertrek van een vaste medewerker zeer kritisch of we wel of niet een opvolger aantrekken. Illustratief voor het geringe verloop is een gemiddeld dienstverband van onze medewerkers van 13,5 jaar. Bijna 60 procent van de medewerkers is langer dan tien jaar werkzaam voor GLK (zie figuur 1). De gemiddelde leeftijd is 47 jaar. Dit ligt aanzienlijk hoger dan het landelijk gemiddelde (in 2012 was de gemiddelde leeftijd

Arbeidsvoorwaarden, functiebeschrijvingen en medezeggenschap GLK is niet gehouden aan een collectieve arbeidsovereenkomst (cao), maar stelt met instemming van de Ondernemingsraad de arbeidsvoorwaarden vast. In 2013 hebben we wederom gewerkt aan actualisatie van onze arbeidsvoorwaarden die we per 2014 kunnen bieden. De meeste veranderingen zijn aanpassingen aan de huidige wet- en regelgeving. Naast kritisch meekijken naar arbeidsvoorwaarden heeft de Ondernemingsraad in 2013 ook bemoeienis gehad met een nieuwe regeling voor functiebeschrijvingen en -waardering. Deze regeling beschrijft hoe nieuwe functiebeschrijvingen tot stand komen en in het salarisgebouw ingedeeld worden. Jaarverslag 2013 29

Doelen en resultaten l gereed n loopt

Beheer en projecten l Kasteel Biljoen weer bewoonbaar l Boerderijen l Korte Broek bij Vaassen

n Goudsberg, middelpunt van Nederland l Faunapassage Heikamp l Parkherstel Waardenburg en Neerijnen l Oplevering Laag Oorsprong l Brandrode runderen

n Energietransitie

Toelichting De werkzaamheden aan Biljoen, zowel binnen als buiten het kasteel, zijn afgerond zodat de nieuwe bewoners er hun intrek konden nemen. In het Hoevelakense bos is boerderij Maartenshof herbouwd en op de Kieftskamp is hoeve Nijenhuis gerestaureerd. In het Korte Broek bij Vaassen is door het afplaggen van de bovengrond de ontwikkeling van ca. 17 hectare bloemrijk grasland in gang gezet. Met de gemeente Ede en het Luntersche Buurtbos is een start gemaakt met het Goudsbergproject, waarin de rijke geschiedenis rond Lunteren in beeld wordt gebracht. Door de aanleg van een faunapassage en biotoopverbetering is het terrein Heikamp geschikt gemaakt als leefgebied voor de zandhagedis. Met het herstel van de wandelpaden en de aanleg van de rozentuin is het parkherstel van Waardenburg en Neerijnen afgerond. Landgoed Laag Oorsprong is grondig opgeknapt met als bijzonderheden: het herstel van een historisch zwembad en een voor vleermuizen geschikt gemaakte schuilkelder uit de Tweede Wereldoorlog. Een aantal van onze brandrode runderen zijn in bruikleen gegeven aan twee van onze pachters. Energiebesparende ledverlichting is toegepast op alle werkplekken van ons hoofdkantoor. In de opengestelde huizen en kastelen is daarmee een begin gemaakt.

Interieur en collecties l Hadewich Anna van Isendoorn l Nieuwe publiekspresentaties l Publieksopvang eendenkooi Batenburg

Samenwerking n Nationale Monumentenorganisatie l Eerste succes van STEVIG l Kastelen in Gelderland

n Vakantiewoningen

Historisch zwembad van landgoed Oorsprong. Foto: Rob Schouten

l Gift voor Mariëndaal

30 Jaarverslag 2013

Op een veiling in Keulen is een portret van Hadewich Anna van Isendoorn aangekocht. Zij is in 1646 geboren op kasteel Cannenburch. Op huis Verwolde en kasteel Ammersoyen zijn nieuwe (interactieve) publiekpresentaties gerealiseerd. In het kooikershuisje op de eendenkooi Batenburg is met authentieke materialen en werktuigen de publieksopvang vernieuwd. Er wordt meegewerkt aan de oprichting van een nationale organisatie die o.a. een rol kan spelen bij het behoud van door de overheid af te stoten rijksmonumenten. Een proefproject van STichting Effectief Verkavelen in Gelderland (STEVIG) in Winterswijk heeft tot uitbreiding en een betere afronding van onze natuurterreinen geleid. Door onze medewerkers is een substantiële bijdrage geleverd aan de samenstelling van het boek Kastelen in Gelderland. In het sluishoofd van Batenburg en het koetshuis van Verwolde worden onze eerste vakantiewoningen ingericht. Voor de exploitatie wordt samengewerkt met Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten. Dankzij een gift van de bedrijven TenneT, BAM Utiliteitsbouw, GiesbersWijchen en Ping-Properties zijn verschillende onderdelen van landgoed Mariëndaal opgeknapt.

Onderzoek en beleid l POM-status verkregen l Collectiebeleid l Evaluaties l Verwerving certificaat natuurbeheer l Huisstijl en communicatienaam

Geldersche Kasteelen is, mede t.b.v. de bijdrageregeling Instandhouding van monumenten (BRIM), aangewezen als Professionele Organisatie voor Monumentenbehoud. Het beleid voor het verwerven, beheren en presenteren van onze collectie is herijkt. Van een aantal terreinen, waaronder landgoed Staverden, is het afgelopen jaar het beheer geëvalueerd en waar nodig bijgesteld. In het kader van de Subsidieverordening Natuur- en Landschapsbeheer heeft GLK zich met succes laten certificeren door de Stichting Certificering SNL. De naam Geldersch Landschap & Kasteelen en het bijbehorende logo zijn inmiddels ingevoerd en toegepast o.a. op de website.

Draagvlak l Nieuwe beleefgids

n Goilberdingerwaarden weer in beheer bij GLK l Verbreding Parklaan bij Hoekelum

Als premium voor donateurs is het uit 2004 daterende handboek geactualiseerd, thans in de vorm van een fraaie beleefgids. De gemeente Culemborg heeft het beheer van de Goilberdingerwaarden aan ons overgedragen. Komend jaar zal, afgestemd met de omgeving, een beheervisie worden opgesteld. Mede door verzet van GLK is de dreigende aantasting van landgoed Hoekelum, als gevolg van de voorgenomen verbreding van de Parklaan, afgewend.

Jaarverslag 2013 31

Raad van Toezicht Jaarverslag

Edelherten in het maïs 32 Jaarverslag 2013

Herenkamer van kasteel Doorwerrth. Foto: Rob Schouten

Stichting Het Geldersch Landschap, Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen, Stichting Steunfonds Geldersch Landschap en Kasteelen en Stichting Vrienden van Kastelen In het kader van het jaarverslag 2013 van Geldersch Landschap & Kasteelen dient onderstaand overzicht om verantwoording af te leggen over de activiteiten van de Raad van Toezicht. De Raad heeft in 2013 vier maal vergaderd. Drie maal op Huis Zypendaal en één maal in het koetshuis van huis Biljoen. Daar hebben we ook de stand van zaken van de ingrijpende renovatie mogen aanschouwen. In de vergaderingen kwamen als gebruikelijk het jaarplan, de begrotingen, het jaarverslag, de jaarrekeningen en het jaarlijkse evaluatiegesprek met de directie aan de orde. Ook de positieve Managementletter 2013 werd besproken, waarbij dit keer in het bijzonder werd stilgestaan bij risicobeheersing. Elke vergadering nam de Raad kennis van een uitgebreide voortgangsrapportage van de directie onder meer over lopende projecten en eventuele aan- en verkopen. In dit verslagjaar is in de vergadering verschillende malen aandacht besteed aan de enkele jaren geleden ingezette strategie om GLK meer ‘op eigen benen’ te laten staan. Ingrijpende maatregelen die daartoe genomen zijn, sorteren tot tevredenheid van de Raad het gewenste effect. Het maakt onze organisatie minder kwetsbaar in deze tijden, waarin we met name financieel in onrustig vaarwater verkeren. De wereld van landschap en cultuur is ook overigens volop in beweging. Zo verschenen er onderzoeksrapporten over de positie van en de onderlinge verhouding tussen De12Landschappen, Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer. De Raad van Toezicht steunt daarbij de lijn van de directie, die pragmatische samenwerking tussen deze organisaties mogelijk maakt. Echter zonder enige vorm van bestuurlijke of juridische integratie. GLK hecht aan de eigen identiteit en koestert de hechte band met de achterban van vrijwilligers en donateurs. Daar ligt onze kracht. Een samengaan op landelijk niveau van de koepel van De12Landschappen en de koepel van Landschapsbeheer is in voorbereiding. Met instemming van de Raad van Toezicht is de directie hier zeer kritisch als het om de financiële implicaties gaat. Deze operatie mag niet tot kostenverhogingen voor onze organisatie leiden. Op provinciaal niveau werken wij overigens al sinds jaar en dag samen met Landschapsbeheer Gelderland – dit tot beider volle tevredenheid. Ten slotte mag hier vermeld worden dat GLK dit verslagjaar meegewerkt heeft aan de oprichting van de Stichting Nationale Monumentenorganisatie. Deze stichting heeft mede tot doel onderhandelingspartner te zijn naar het Rijk om te verkennen hoe de rijksmonumenten die door het Rijk afgestoten worden, in de toekomst in stand gehouden kunnen worden. Tot grote voldoening van de Raad van Toezicht zijn de verhoudingen met het provinciaal bestuur en zijn ambtelijke organisatie meer dan goed te noemen. Een enkel dossier, bijvoorbeeld

dat van de ILG, wacht op afronding, maar er is alle vertrouwen op een goede afloop. Onderstaand is gewoontegetrouw een overzicht opgenomen van de samenstelling van de Raad van Toezicht. Dit jaar nam de Raad met dank voor hun langjarige en toegewijde inzet afscheid van de heren Kok en Kruit. Tot vreugde van de Raad mochten wij in juni de heer Webers uit Deventer als nieuw lid begroeten. In het verlengde van de Raad van Toezicht leverden de Raad van Advies, de Vermogens Beheer Commissie en de Beheer Advies Commissie ook dit jaar hun gewaardeerde bijdragen. Resteert om vast te stellen dat Geldersch Landschap & Kasteelen ook in 2013 mocht rekenen op de inzet en steun van velen. Van onze directie, medewerkers en vrijwilligers tot aan onze donateurs en bedrijfsrelaties. Samen hebben we veel bereikt. Dank daarvoor. Een parel gaat van poetsen niet glimmen, maar wel als ze veel en met liefde gedragen wordt. En dat doen wij maar al te graag.

Harm Bruins Slot, voorzitter Raad van Toezicht

Leden Raad van Toezicht • mr. H.J.E. Bruins Slot, wonende te Apeldoorn, oud-voorzitter Raad van Bestuur Nederlandse Publieke Omroep, oud-secretaris-generaal Ministerie van OCW en oud-burgemeester gemeente Apeldoorn, diverse bestuurlijke en toezichthoudende functies met name in de zorgsector • mw. H.E. van Dijken BCom, wonende te Wekerom, directeur-bestuurder bij Rabobank Leeuwarden-Noordwest Friesland • mw. mr. C.Th.E.M. Haubrich-Gooskens, wonende te Deil, jurist, bestuur Waterschap Rivierenland, regioberaad Kamer van Koophandel Rivierenland, Vereniging Vrouw en Recht, bestuur Vereniging tot Behoud van het Lingelandschap, oud-advocaat, oud-wethouder Geldermalsen, oud-PS-lid Gelderland, oud-lid Eerste Kamer • mr. B.A.H. van der Voort (vicevoorzitter), wonende op Rozendaal, jurist, Corporate Director Legal Affairs and Company Secretary bij Royal Haskoning DHV te Amersfoort, lid Raad van Advies van het Instituut voor Bouwrecht, lid Bestuur Stichting Rotterdam Sustainability Initiative • ir. H.A.A.M. Webers, wonende te Deventer, oud-algemeen directeur van advies- en ingenieursbureau Witteveen+Bos, oud-voorzitter Deventer Kring van Werkgevers, voorzitter VVV Deventer, voorzitter Raad van Toezicht Zorggroep Solis, nevenfuncties op het gebied van kunst en cultuur en onderwijs • drs. A. Welgraven, wonende te Lunteren, econoom, oud-directeur Nationaal Restauratie fonds, oud-directeur Fondsenbeheer Nederland, o.a. voorzitter St. Het Luntersche Buurt bosch en penningmeester bestuur St. Behoud en Herbestemming Religieus Erfgoed Jaarverslag 2013 33

Verkort jaarverslag

Balans per 31 december 2013 (Alle bedragen in euro’s)

In het verkorte jaarverslag zijn de jaarcijfers gepresenteerd van de verslaggevende eenheid Stichting Het Geldersch Landschap gecombineerd, die uit de volgende stichtingen bestaat: Stichting Het Geldersch Landschap, Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen, Stichting Steunfonds Geldersch Landschap en Kasteelen en Stichting Vrienden van Kastelen. Als houder van het keurmerk van het Centraal Bureau Fondsenwerving (CBF) is de volledige jaarrekening van de verslaggevende eenheid opgesteld overeenkomstig de herziene Richtlijn 650 Fondsenwervende Instellingen. Indien u prijs stelt op de volledige jaarrekeningen van de afzonderlijke stichtingen, kunt u deze bestellen bij het secretariaat of via www.glk.nl. Op de begunstigersvergadering is gelegenheid tot het stellen van vragen of het maken van opmerkingen.

Accountantsverklaring De volledige jaarrekeningen zijn gecontroleerd door Deloitte Accountants B.V. De strekking van de afgegeven accountantsverklaring is als volgt: ‘Naar ons oordeel geeft de jaarrekening een getrouw beeld van de grootte en samenstelling van het vermogen van Verslaggevende eenheid Stichting Het Geldersch Landschap gecombineerd per 31 december 2013 en van het resultaat over 2013 in overeenstemming met Richtlijn voor de jaarverslaggeving 650 Fondsenwervende Instellingen. Wij melden dat het jaarverslag, voor zover wij dat kunnen beoordelen, verenigbaar is met de jaarrekening.’ Arnhem, 21 mei 2014 Deloitte Accountants B.V. Was getekend: drs. M. Knip RA Toelichting opvallende balansposten ten opzichte van de begroting 2013 • Gezien de oninbaarheid is de lening u/g, verantwoord onder de Financiële vaste activa, afgeboekt. • In het beleggingsstatuut zijn de beleggingsdoelstelling en het beleggingsbeleid opgenomen. Primair doel is het waarborgen van de continuïteit van de stichtingen. Als secundaire doelstelling is bepaald dat het vermogen in reële termen in stand gehouden dient te worden. Het vermogen en het rendement ervan kunnen voor de realisatie van de doelstelling van de stichtingen worden aangewend. Het 34 Jaarverslag 2013

Activa 31 dec 2013 Immateriële vaste activa 490.200 Materiële vaste activa Machines en installaties 403.150 Andere vaste bedrijfsmiddelen 484.500 Projectgebonden activa 250.000 1.137.650 Financiële vaste activa Vorderingen en overlopende activa Debiteuren Omzetbelasting Exploitatiesubsidies Externe (project)financiering

31 dec 2012 609.600

233.150 529.850 250.000 1.013.000

- 1.627.850

12.000 1.634.600

1.009.400 441.100 44.000 77.250

1.114.650 255.000 51.750 155.050

Overige vorderingen Onroerend goed/gronden (niet binnen doelstelling) Projectbestedingen Te ontvangen giften en nalatenschappen Provincie Gelderland: ILG Overige Effecten Liquide middelen

614.200 1.274.050 2.599.200 2.016.200 2.224.400 8.728.050 17.712.800 749.350 27.190.200

614.200 260.200 1.546.600 2.761.650 5.182.650 18.786.950 1.493.500 25.463.100

Totaal activa

28.818.050

27.097.700

Passiva 31 dec 2013 31 dec 2012 Reserves en fondsen Reserves Continuïteitsreserve 9.235.850 9.863.250 Bestemmingsreserves 5.117.850 5.449.600 14.353.700 15.312.850 Fondsen Bestemmingsfondsen 5.424.350 4.337.900 19.778.050 19.650.750 Voorzieningen 724.050 792.400 Langlopende schulden 364.550 65.550 Kortlopende schulden Vooruitontvangen bedragen Provincie Gelderland: ILG - 1.076.700 Overige 943.650 652.450 943.650 1.729.150 Schulden aan leveranciers Belastingen en premies sociale verzekeringen Overige schulden

3.162.450 413.250 790.950

1.291.200 433.400 853.950

Overlopende passiva Vooruitontvangen projectbijdragen Vakantietoeslag en vakantiedagen Vooruitgefactureerde huren en pachten

1.860.500 493.700 286.900 2.641.100 7.951.400

1.529.300 451.400 300.600 2.281.300 6.589.000

28.818.050

27.097.700

Totaal passiva

beleggingsbeleid is uitgedrukt in het risicoprofiel: het risicoprofiel ‘defensief’ geldt voor het deel van het vermogen dat langer dan vijf jaar beschikbaar is, en ‘zeer defensief’ voor het deel van het vermogen dat tussen één en vijf jaar beschikbaar is. In het beleggingsstatuut is opgenomen dat vastrentende waarden een rating van minimaal AA- (minus) hebben, waarvan 75% een rating heeft van AA. De vastrentende waarden voldoen hier volledig aan. Bovendien is opgenomen dat beleggingen aan geformuleerde duurzaamheidscriteria moeten voldoen. Jaarlijks wordt een duurzaamheidsverslag opgesteld door de vermogensbeheerder. De portefeuille voldoet aan de gestelde duurzaamheidscriteria. Het netto rendement bedroeg circa 2,3%. Het rendement komt lager uit dan begroot door dalende obligatiekoersen als gevolg van de stijgende rente. In 2013 is het vermogensbeheer door Staalbankiers uitgevoerd. Het streefrendement zal de komende jaren ruim 5% bedragen. • De overige vorderingen zijn toegenomen door de verkrijging van enkele nalatenschappen. Bovendien vond in 2013 de afronding van het ILG-contract plaats. Uit de voorlopige afrekening blijkt dat de stichting nog ruim € 2 miljoen te vorderen heeft van de provincie Gelderland. • Het beleid inzake hoogte en samenstelling van het vermogen is vastgesteld voor de periode 2010-2014. Belangrijkste punten uit dit beleid: het weerstandsvermogen bestaat uit de continuïteitsreserve en bestemmingsreserves; het minimaal vrij besteedbaar weerstandsvermogen dient € 10 miljoen te bedragen. Dit komt overeen met circa anderhalf keer de jaarlijkse personeelslasten van de organisatie; het weerstandsvermogen voor de totale organisatie kan groeien tot maximaal € 25 miljoen. Het beheer en onderhoud kunnen daarmee zonder enig ander inkomen gedurende circa 2,5 jaar gegarandeerd worden; de bestemmingsfondsen blijven bestaan, voor zover deze niet kunnen worden uitgeput, conform hun instellingsbepaling en anders totdat deze zijn benut voor hun bestemming. Nieuwe bestemmingsfondsen zullen op dezelfde wijze worden behandeld. In 2014 zal het beleid inzake hoogte en samenstelling van het vermogen worden geactualiseerd. • Onder de langlopende schulden is een overeenkomst van geldlening opgenomen met betrekking tot de ontvangst van een lijfrenteschenking met als verplichting om bos aan te kopen. Jaarlijks valt 1/5 deel vrij. • De stijging van de kortlopende schulden is te verklaren uit een toename van schulden aan leveranciers, veroorzaakt door de afwikkeling van vele ILG-projecten aan het einde van het boekjaar. Het betreft een momentopname; de facturen zijn begin 2014 betaald. Jaarverslag 2013 35

Toelichting opvallende baten Baten uit eigen fondsenwerving • Het aantal donateurs per ultimo boekjaar bedraagt 41.702. De wervingscampagne, als uiting van ons draagvlak in de maatschappij, levert nog steeds nieuwe donateurs op. Per saldo is het aantal toegenomen met circa 750. • Baten uit erfstellingen zijn onverwacht hoog door verkrijging van een aantal erfenissen. Een bedrag ad € 1,2 miljoen is, conform testament, toegevoegd aan het Van Bruggen Drabbe Fonds. Baten uit acties van derden • Als beneficiënt deelt het Geldersch Landschap mee in de opbrengst van de Nationale Postcode Loterij. • Onder de overige acties zijn bijdragen opgenomen van Stichting van Tarel Bruins Fonds, Stichting Spiering Fonds, Gewin Storm de Grave Fonds, Fonds De Ehze en Van Ewijck Fonds. De bijdrage van het Prins Bernhard Cultuurfonds is aangewend voor de conservering van het stucwerk te Biljoen en de restauratie van het uurwerk te Rosendael. Ondersteuningsbijdragen van overheden • Betreft met name het ILG (Investeringsbudget Landelijk Gebied) dat is verstrekt onder provinciale verantwoordelijkheid, ten behoeve van bijdragen voor regulier beheer, inrichting van natuurterreinen en andere projecten. In het boekjaar zijn een groot aantal projecten uitgevoerd. Per eind 2013 is het ILG-contract afgerond. Baten uit bezitsbeheer • Het bezoekersaantal van de opengestelde kastelen steeg tot ruim 135.000 bezoekers. In 2013 bezochten bijna 45.000 bezoekers onze bezoekerscentra (Leur en Staverden) en bijna 5.000 mensen namen deel aan educatieve wandelingen met de boswachter.

Staat van baten en lasten over 2013

Lasten Besteed aan de doelstelling Behoud en beheer bezittingen 18.003.300 14.821.950 Voorlichting en educatie 791.350 806.000 18.794.650 15.627.950 Werving baten Kosten eigen fondsenwerving Kosten acties derden Kosten verkrijging overheidssubsidies Kosten van beleggingen Beheer en administratie Kosten beheer en administratie Som der lasten Resultaat Resultaatbestemming Toevoeging/onttrekking aan Continuïteitsreserve Bestemmingsreserves Bestemmingsfondsen

36 Jaarverslag 2013

Toelichting op de Staat van baten en lasten over 2013

(Alle bedragen in euro’s) Werkelijk 2013 Begro0t 2013 Baten Baten uit eigen fondsenwerving 4.814.100 1.893.200 Baten uit acties van derden 1.173.700 1.078.500 Ondersteuningsbijdragen van overheden 7.301.150 6.483.550 Baten uit beleggingen Gerealiseerd 1.009.050 700.000 Ongerealiseerd -462.400 - 546.650 700.000 Baten bezitsbeheer 6.775.900 6.723.100 Overige baten 436.400 57.750 Som der baten 21.047.900 16.936.100

Werkelijk 2012 5.065.900 1.120.100 5.584.800 821.600 589.000 1.410.600 6.490.700 600.350 20.272.450

16.528.900 604.750 17.133.650

378.900 27.450 107.750 109.150 623.250

473.000 32.000 90.000 106.050 701.050

404.650 30.050 184.350 73.950 693.000

1.502.800

1.203.600

1.487.800

20.920.700

17.532.600

19.314.450

127.200

-596.500

958.000

-627.500 -331.750 1.086.450

17.550 -631.400 17.350

-181.350 1.879.750 -740.400

127.200

-596.500

958.000

Toelichting opvallende lasten

Werkelijk 2013 Begro0t 2013 Werkelijk 2012 Baten uit eigen fondsenwerving Donateurs 1.029.050 999.250 973.200 Giften en schenkingen 152.450 145.000 208.850 Erfstellingen en legaten 1.798.900 - 3.514.800 Resultaat verkopen artikelen 108.000 77.800 72.050 Projectbijdragen 1.725.700 671.150 297.000 4.814.100 1.893.200 5.065.900 Baten uit acties van derden Nationale Postcode Loterij 937.500 937.500 937.500 PBCF (Van der Ploeg Natuur- en Landschapsfonds) - - 113.850 Prins Bernhard Cultuurfonds 126.300 66.000 Overige acties 109.900 75.000 68.750 1.173.700 1.078.500 1.120.100 Ondersteuningsbijdragen van overheden Rijk Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed 477.150 307.000 219.600 Overige 41.900 127.500 70.500 519.050 434.500 290.100 Provinciaal Ondersteuningsbijdrage Geldersche Kasteelen 891.400 874.000 953.800 ILG: ondersteuningsbijdrage 3.060.050 3.120.000 3.102.000 ILG: integrale projecten 577.800 921.000 520.250 ILG: inrichting natuur 2.014.500 900.000 554.600 Projectondersteuning 203.750 183.350 163.350 6.747.500 5.998.350 5.294.000 Gemeente Projectondersteuning 33.900 50.000 Overige 700 700 700 34.600 50.700 700 7.301.150 6.483.550 5.584.800 Overige baten Opbrengsten uitgifte erfpacht - Schade-uitkeringen 336.100 Overige 100.300 436.400

- - 57.750 57.750

425.000 76.800 98.550 600.350

Behoud en beheer bezittingen Aankoopkosten natuurterreinen 66.250 - 1.079.350 Lasten bezitsbeheer 9.038.150 8.822.950 9.375.050 Projectkosten bezitsbeheer 8.143.500 5.766.000 4.445.750 Overige kosten bezitsbeheer 755.400 233.000 1.628.750 18.003.300 14.821.950 16.528.900

• In de kostenverdeelstaat zijn alle kosten opgenomen toegespitst naar onze doelstellingen. • Naast onze kerntaak – het beheer van onze terreinen en gebouwen – werd wederom een groot aantal projecten gerealiseerd, zoals herinrichting Waardenburg en Neerijnen, restauratie landgoedkern Laag Oorsprong, afronding stuifzandherstel Wekeromse Zand, herstel tuin Klooster Hulsbergen, tuinelementen en wandtapijten Biljoen en restauratie/herbestemming koetshuis Verwolde. • Het areaal natuurterrein, bossen en landgoederen nam licht toe met circa 9,5 hectare. Personeel • De personele formatie daalde in 2013 van 104,2 naar 97. Het gemiddeld aantal personeelsleden, inclusief seizoenskrachten en stagiaires bedraagt 112,9. • De leden van onze Raad van Toezicht ontvangen geen bezoldiging. • Het aantal vrijwilligers steeg met bijna 20% tot 725. • Het ziekteverzuimpercentage lag rond de 3%. Bezoldiging directie De Raad van Toezicht heeft het bezoldigingsbeleid, de hoogte van de directiebeloning en de hoogte van andere bezoldigingscomponenten vastgesteld. Het beleid wordt periodiek geactualiseerd. Bij de bepaling van het bezoldigingsbeleid en de vaststelling van de beloning wordt de Adviesregeling Beloning Directeuren van Goede Doelen van VFI en de Code Wijffels gevolgd (zie www.vfi.nl). De Adviesregeling geeft aan de hand van zwaartecriteria een maximumnorm voor het jaarinkomen. De weging van de situatie bij Stichting Het Geldersch Landschap vond plaats door de Raad van Toezicht. Dit leidde tot een zogenaamde BSD-score van 465 punten met een maximaal jaarinkomen van € 124.233. Het voor de toetsing aan VFI-maxima relevante werkelijke jaarinkomen van de directie bedroeg € 116.972. Deze beloning bleef binnen VFI-maxima. De hoogte en samenstelling van de bezoldiging wordt in de jaarrekening toegelicht in de Toelichting op de Staat van baten en lasten.

Jaarverslag 2013 37

Kostenverdeelstaat 2013

Beheer en Werkelijk Begroot Werkelijk Doelstelling Werving baten administratie 2013 2013 2012 Behoud en beheer Voorlichting Eigen fondsen- Acties Overheids- Beleggingen bezittingen en educatie werving derden bijdragen Aankoopkosten natuurterreinen 66.250 66.250 - 1.079.350 Uitbesteed werk 2.948.800 298.650 172.000 80.850 3.500.300 3.660.000 3.696.300 Personeelskosten 4.864.700 277.250 92.800 107.750 762.300 6.104.800 5.813.700 6.419.450 Vaste lasten (belasting en assurantie) 893.500 893.500 884.000 830.550 Huisvestingskosten kastelen 214.400 214.400 180.000 168.500 Overig 116.750 116.750 116.450 115.400 Lasten bezitsbeheer 9.038.150 Projectkosten bezitsbeheer 8.143.500 203.050 114.100 8.460.650 6.061.000 4.577.250 Rente en kosten bank, leningen, rek.crt 28.300 28.300 17.550 22.550 Huisvestingskosten kantoor 72.650 72.650 34.300 43.650 Bijdrage De12Landschappen 27.450 41.200 68.650 80.000 75.150 Overige bijdragen externe organisaties 43.150 43.150 25.000 26.750 Kantoorkosten 187.300 3.000 504.050 694.350 538.800 734.000 Algemene kosten 180.800 9.400 122.600 312.800 121.800 265.800 Overige lasten 344.150 344.150 - 1.259.750 18.003.300 791.350 378.900 27.450 107.750 109.150 1.502.800 20.920.700 17.532.600 19.314.450

Koeien in het rivierengebied. Foto: Frisse Wind

Kengetallen

38 Jaarverslag 2013

Kostenpercentage fondsenwerving Werkelijk 2013 Begroot 2013 Werkelijk 2012 Verhouding van de kosten eigen fondsenwerving in relatie tot de baten eigen fondsenwerving (in %): Baten eigen fondsenwerving 4.814.100 1.893.200 5.065.900 Kosten eigen fondsenwerving 378.900 473.000 404.650 Kostenpercentage fondsenwerving 7,9% 25,0% 8,0% Kostenpercentage bestedingen aan de doelstelling Verhouding van de totale kosten besteed aan de doelstelling in relatie tot de totale baten (in %): Bestedingen aan de doelstellingen 18.794.650 15.627.950 17.133.650 Totale baten 21.047.900 16.936.100 20.272.450 Kostenpercentage bestedingen aan de doelstelling 89,3% 92,3% 84,5%

Toelichting op kengetallen • De kosten eigen fondsenwerving mogen niet meer bedragen dan 25% van de baten uit eigen fondsenwerving. • Het kostenpercentage bestedingen aan de doel stelling varieert in principe aangezien erfenissen/ legaten niet direct in het boekjaar worden besteed. • Het bestuur heeft bepaald dat maximaal 10% mag worden besteed aan de kosten van beheer en administratie van de eigen organisatie.

Kostenpercentage beheer en administratie Verhouding van de kosten van beheer en administratie in relatie tot bestedingen aan de doelstelling (in %): Kosten beheer en administratie 1.502.800 1.203.600 1.487.800 Bestedingen aan de doelstelling 20.920.700 17.532.600 19.314.450 Kostenpercentage beheer en administratie 7,2% 6,9% 7,7% Jaarverslag 2013 39

Bestuurlijke organisatie

Grote kattenstaart met spinnenweb. Foto: Buiten-beeld/Theo Bosboom

Raad van Toezicht Voor het jaarverslag van de Raad van Toezicht verwijzen we naar pagina 33. Overigens wordt de Raad van Toezicht bijgestaan door de Financiële Audit Commissie, die de raad adviseert.

40 Jaarverslag 2013

Raad van Advies De Raad van Advies vergaderde het afgelopen jaar drie maal om de organisatie en de Raad van Toezicht van advies te dienen. Tijdens de eerste vergadering op Rosendael werd uitgebreid gesproken over de externe communicatie van de organisatie. In diverse interne en externe sessies is geproefd welke naam en logo het breedst draagvlak heeft. Er is besloten Geldersch Landschap & Kasteelen als communicatienaam te kiezen en daaraan een logo te verbinden met de afkorting GLK met ‘&’ als verbindend teken. Als onderdeel van het onderzoek naar versteviging van het financieel fundament van de organisatie is een werkgroep ‘Op eigen benen’ actief, waarin onder anderen leden van de Raad zitting hebben. Deze werkgroep bereidt een notitie voor met denklijnen voor de komende tien jaar. Mogelijke kansen voor het verbreden van het draagvlak kunnen bestaan in de ontwikkeling van een participatiemaatschappij. De heer ir. N.J. Beun, werkzaam bij het Innovatienetwerk, schetste zijn ervaring met nabuurschap en burgerparticipatie bij het vormgeven van de groene ruimte. Dit gaf aanleiding tot vragen over gerealiseerde projecten, de borgstelling van kwaliteit en het houden van regie. Met dat laatste als voorwaarde acht men het zinvol te onderzoeken wat het Innovatienetwerk voor GLK kan betekenen. Voor de tweede vergadering werd gastvrijheid gevonden bij de Hoeve Klein Mariëndaal, een theeschenkerij gerund door cliënten van een zorginstelling. In deze omgeving is uitgebreid gesproken over de financiële ontwikkeling van GLK voor de periode 2014-2024. De directeur schetste een ontwikkeling, waarvoor de Meerjarenvisie en de notitie ‘Op eigen benen’ de bouwstenen zijn, met als doel de continuïteit van de organisatie te waarborgen. Op landgoed Hoekelum vond de derde vergadering plaats. Aan de hand van een rondgang door het kasteel kwamen aspecten van het collectiebeleid aan de orde, dat in een nieuwe nota ‘Gelders verleden inspirerend beleven’ werd gepresenteerd. De Raad onderschreef het streven om meer met de collectie naar buiten te treden en vooral ook aandacht aan digitalisering van de collectie en de huizen te besteden. De nota over duurzame instandhouding van monumenten werd eveneens positief ontvangen. De onlangs verkregen status als ‘Professionele Organisatie voor Monumentenbehoud’ onderstreept de kwaliteit van de werkwijze. Het geschetste beleid kan uitsluitend worden gevoerd bij voldoende middelen; fondsenwerving en sponsoring zal meer dan voorheen noodzakelijk zijn. Tijdens de excursie over het terrein werd aandacht besteed aan de mogelijke aantasting van het park door de verbreding van de A12 en van de Parklaan. De leden van de Raad van Advies worden hieronder genoemd. Aftredend waren in 2013 de heren H.T.H. van den Berg, drs. G.Th. Berkhout MBA BRE en dr. M.N.B.M. Driessen. Beheer Advies Commissie De commissie kwam in 2013 vier keer bijeen. In maart werd een bezoek gebracht aan Mariënborn in verband met de beheerevaluatie van dit landgoederencomplex. In juni is vergaderd op Scherpenzeel en is van gedachten gewisseld over de visie die voor het park in

voorbereiding is. De septemberbijeenkomst vond plaats in kasteel Nederhemert. Daar werd geadviseerd over het collectiebeleid en de nota ‘Duurzame instandhouding monumenten’ – beleidsnota’s die ook van belang zijn voor de museumregistratie en voor de erkenning als Professionele Organisaties voor Monumentenbehoud. Op 5 november bracht de commissie een bezoek aan de Oostvaardersplassen om daar kennis te nemen van het door Staatsbosbeheer gevoerde beheer met grote grazers. Tijdens deze bijeenkomst heeft de commissie ook stilgestaan bij het eigen functioneren. Daaruit kwam onder meer de wens naar voren om tijdens de vergaderingen meer tijd uit te trekken voor inhoudelijke discussies en om meer feedback te krijgen over de doorwerking van de gegeven adviezen. Ook is de suggestie gedaan om na te denken over verjonging van de commissie. Ook buiten de bijeenkomsten is er door commissieleden het nodige werk verzet. Zo worden de beheerevaluaties niet plenair behandeld, maar zijn deze telkens aan twee of drie leden van de commissie gedelegeerd. Het afgelopen jaar zijn op deze wijze de evaluaties van Mariënborn, Bonenburg, de Lochemse Berg en het Wisselse Veen beoordeeld. Vermogens Beheer Commissie De Vermogens Beheer Commissie adviseert de directie en Raad van Toezicht over het ontwikkelen en wijzigen van het beleid voor het beleggingsstatuut en de uitvoering van het vermogensbeheer. De commissie bestaat uit drie leden en is zodanig vastgesteld dat de disciplines die van belang zijn voor een verantwoord beheer van het vermogen, zijn vertegenwoordigd. In 2013 nam de stichting afscheid van de heer Van Osch en mocht zij de heer Lubbe als nieuw lid begroeten. Het beleggingsprofiel is zeer defensief. In verband met de verhandelbaarheid van de portefeuille is de rating aangepast naar AA- (minus) waarvan ten minste 75% AA. Beleggingen in de portefeuille voldoen aan negentien geselecteerde duurzaamheidscriteria. De screening vindt plaats door onderzoeksbureau Sustainalytics. Jaarlijks wordt een duurzaamheidsverslag opgesteld. Het vermogensbeheer wordt uitgevoerd door Staalbankiers. Directie Ir. P.A. van den Tweel, tevens bestuurslid landgoed Linschoten, lid Raad van Advies landgoed Singraven, voorzitter Stichting Behoud en Beheer Arboretum Wageningen, bestuurslid Stichting i.o. Nationale Monumentenorganisatie Leden Raad van Advies jhr.ir. W.H.J. de Beaufort, voorzitter G.H.M. Alferink drs. M.C.M. Bongaerts

ir. J.C. Boxem ir. J.M. Buizer M.H.M. Gremmen ir. A.A.A. van der Linden drs. C. Nobbe ir. J.H. te Paske A. van der Put mw. mr. P. Swenker drs. M.J. van der Wolf Leden Beheer Advies Commissie ´ prof. dr. K.V. Sykora, voorzitter mw. ir. A. Bleeker dr. K.J. Canters

drs. S.W. Jager ir. L.J. Keunen prof. dr. ir. G.M.J. Mohren mw. C.L. van Groningen prof. dr. J.G.M. Roelofs mw. drs. K.E. SchaffersBodenhausen dr. A.H.F. Stortelder Leden Vermogens Beheer Commissie H.C. Berends drs. A. Hogervorst G.A.D. van der Lubbe RA

Jaarverslag 2013 41

Verantwoordingsverklaring Stichting Het Geldersch Landschap Verantwoordingsverklaring Stichting Het Geldersch Landschap, Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen, Stichting Vrienden van Kastelen en Stichting Steunfonds Het Geldersch Landschap en Kasteelen

Heidekoe op Wekeromse Zand. Foto: Arie de Knegt

Het bestuur en de Raad van Toezicht onderschrijft de Code Goed Bestuur voor Goede Doelen en handelt overeenkomstig. In deze verantwoordingsverklaring legt het bestuur en Raad van Toezicht verantwoording af over drie algemeen geldende principes: • Onderscheid de functies toezicht houden, besturen en uitvoeren. • Optimaliseer de effectiviteit en efficiency van bestedingen. • Optimaliseer de omgang met belanghebbenden. Inmiddels heeft de Raad van Toezicht in overleg met de directie besloten om ook de Governance Code Cultuur te onderschrijven. Deze code biedt een normatief kader voor goed bestuur en toezicht in de culturele sector. Geconstateerd werd dat wij reeds in hoge mate voldoen aan het gestelde in deze code. Een enkele aanpassing van onze werkwijze wordt in 2014 geëffectueerd.

42 Jaarverslag 2013

Onderscheid toezicht, besturen en uitvoeren In de statuten is de functie ‘toezicht houden’ duidelijk gescheiden van het ‘besturen’ dan wel van de ‘uitvoering’. Er is sprake van een eenhoofdig bestuur (directeur), waarop toezicht wordt gehouden door de Raad van Toezicht. In verband met een eenhoofdig bestuur wordt de Raad van Toezicht bijgestaan door een Financiële Audit Commissie. Raad van Toezicht De Raad van Toezicht vervult de statutair vastgelegde taak van toezichthouder. Belangrijke taken zijn het toezicht op het door de directeur gevoerde beleid en goedkeuring van (meerjaren)begrotingen en jaarstukken. De Raad van Toezicht voorziet zelf in zijn vacatures. Er is een profiel opgesteld waaraan een lid moet voldoen. Benoeming geschiedt voor een termijn van vier jaar en herbenoeming is mogelijk voor maximaal een periode van vier jaar. Aftreding geschiedt conform een rooster van aftreden. Financiële Audit Commissie De Financiële Audit Commissie bestaat uit twee leden van de Raad van Toezicht en brengt alle relevante zaken ter kennis van de Raad van Toezicht. Belangrijke taken zijn het toezicht op het door de directeur gevoerde financiële beleid, kritisch beoordelen van de (meerjaren)begroting en jaarstukken en toetsing van de interne administratieve organisatie. Bestuur Het bestuur bestaat uit een eenhoofdige directie. De directie is belast met het besturen van de stichtingen. De directie bepaalt het beleid en stuurt en coördineert alle processen die het resultaat en de kwaliteit van de werkzaamheden van de stichtingen dienen. Het bestuur legt door middel van het jaarverslag en jaarrekening verantwoording af over het gevoerde beleid. Leden van de directie worden benoemd door de Raad van Toezicht. Naast deze bestuurlijke organen kent de stichting nog vier adviserende organen: Raad van Advies Deze raad adviseert gevraagd en ongevraagd de directie, met name ter zake van strategie, meerjarenbeleid en relevante ontwikkelingen in de samenleving. Vergadering van begunstigers Doel is het onderhouden van de band tussen de begunsti-

gers en de stichtingen in het belang van het bereiken van de doelstellingen van de stichtingen. Beheer Advies Commissie Deze commissie adviseert gevraagd en ongevraagd de directie ter zake van beleidsnota’s, beheervisies en evaluaties, beheersmaatregelen en ingrijpende restauraties en projecten. Vermogens Beheer Commissie Deze commissie adviseert gevraagd en ongevraagd de directie en Raad van Toezicht ter zake van het ontwikkelen en wijzigen van het beleid voor het beleggingsstatuut en het rapporteren omtrent de uitvoering van het vermogensbeheer. Effectiviteit en efficiency van bestedingen Door het vaststellen van het meerjarenbeleidsplan en de meerjarenbegroting en de daaruit voortvloeiende jaarplannen en begrotingen geeft het bestuur richting aan de doelstellingen van de stichtingen. In het meerjarenbeleidsplan staan richtinggevende doelstellingen geformuleerd. Deze doelstellingen worden in het jaarplan geconcretiseerd. Vanuit het jaarplan worden per budgethouder werkplannen opgesteld waarin doelstellingen per product zijn geformuleerd. Het monitoren en evalueren van de uitvoering van processen en activiteiten vindt plaats door een kritische beoordeling van het jaarverslag door de Raad van Toezicht, waarbij het jaarverslag ook getoetst wordt aan het meerjarenbeleidplan. Het managementteam monitort en evalueert de uitvoering van activiteiten en processen. De administratieve organisatie en interne controle wordt jaarlijks getoetst door de accountant. Draagvlak en omgang met belanghebbenden De organisatie hecht grote waarde aan het hebben van draagvlak in de Gelderse samenleving en streeft naar een open dialoog met omgeving en belanghebbenden die zijn onder te verdelen in vrijwilligers en medewerkers, donateurs, schenkers, relaties, bedrijven, overheden, subsidiënten, pachters en huurders, bezoekers, natuuren milieuorganisaties en andere betrokkenen. De inhoud en kwaliteit van de verstrekte informatie wordt door de leidinggevenden gewaarborgd. De afdeling Communicatie is verantwoordelijk voor het stroomlijnen en optimaliseren van de externe communicatie. De specifieke doelgroepen worden met diverse communicatiemiddelen geïnformeerd, zoals het kwartaalblad, het jaarverslag, de digitale nieuwsbrief, de website, sociale media en persberichten en door deelname aan diverse overlegorganen en samenwerkingsverbanden. Het communicatiebeleid van de stichting is vastgelegd in het meerjarenbeleidsplan, dat erop gericht is om optimale relaties te hebben met belanghebbenden en hen gericht te informeren, bijvoorbeeld over natuuren landschapsbelangen, culturele belangen, activiteiten van de stichtingen, de ontwikkelingen in de natuurgebieden en de besteding van de ontvangen gelden. De informatieverstrekking vindt door de verantwoordelijke afdeling plaats via verschillende uitingen gericht op de relevante doelgroep, zoals beleidsnota’s, publicaties, overleggen met overheden, deelname aan netwerken en overlegorganen. De organisatie beschikt over een vastgelegde procedure om eventuele klachten correct af te handelen. Tijdens de jaarlijkse begunstigersvergadering bestaat de mogelijkheid tot het stellen van vragen over het gevoerde beleid. Daarnaast wordt voeling gehouden met belanghebbenden door middel van enquêtes en evaluaties. Dit is een ingekorte versie; de volledige verantwoordingsverklaring is op te vragen bij de stichting. Jaarverslag 2013 43

Dank u wel

Edelhert met jong. Foto: René Visser

Steun en toeverlaat Velen delen de liefde voor ons vak. En gelukkig steunen zij ons blijvend waarmee de voor behoud en beheer zo belangrijke continuïteit wordt gewaarborgd. Een groeiende trouwe schare van meer dan veertigduizend donateurs vormt onze vertrouwde achterban. Onze zevenhonderd vrijwilligers werken mee in het veld, in tuinen en kastelen, ontvangen bezoekers en zijn onmisbaar als ambassadeurs voor de organisatie. De gespecialiseerde vrijwilligers schrijven, fotograferen of werken met engelengeduld aan het herstel van het kostbare textiel uit de collectie. Deze onbezoldigde inzet is vaak weinig zichtbaar, maar van onschatbare waarde. Dat geldt zeker ook voor alle bruikleengevers, die met hun bezit glans geven aan onze opengestelde huizen en kastelen. Schenkingen in natura getuigen van groot vertrouwen in ons beheer. Zo werd bijvoorbeeld een vervormde fles uit de brand van kasteel Nederhemert in de Tweede Wereldoorlog aan ons overhandigd door mevrouw H.M.L. Backer en de heer F.S. Pel. Ook werd een perceel bos bij Lochem aan ons overgedragen door mevrouw A.P. Birkhoff-Enterman en de heer A. Enterman. Al deze inzet en bijdragen laten zich moeilijk kapitaliseren, maar zijn een stimulans bij het nastreven van onze doelstelling, waar we erg dankbaar voor zijn.

44 Jaarverslag 2013

Onvoorwaardelijke liefde voor ons vak Als blijk van hun waardering voor ons werk verhogen onze donateurs, naast de jaarlijkse donatie, deze soms met aanzienlijke bedragen. Regelmatig wordt hierover bericht in Mooi Gelderland, waardoor de betrokkenheid van de bijzondere donateurs kan worden uitgelicht. De vele gevers die anoniem wensen te blijven, bedanken we langs andere weg. De ANBIstatus van GLK, met enig onderscheid tussen GL en GK, en de nieuwe Geefwet bieden onder bepaalde voorwaarden de mogelijkheid giften fiscaal af te trekken. Vooral dankzij deze periodieke schenkingen en lijfrenteschenkingen konden meerjarige activiteiten en projecten worden uitgevoerd. Uitsluitend uit de reguliere financiering zouden die niet tot stand komen. Onverwacht zijn de vele donaties die we ontvangen bij feestelijke gelegenheden als verjaardagen en (huwelijks)jubilea van individuele en soms groepen schenkers. Soms zijn giften of schenkingen geoormerkt voor een specifiek doel waarmee de gulle gever of schenker zich verbonden voelt. Met veel genoegen geven we daar uitvoering aan. Bijzondere voorbeelden zijn een substantiële donatie voor Rosendael, voor de terrassentuin op Warnsborn en voor Verwolde. De heer J.J. Westra denkt met ons mee bij projecten en maakt het mogelijk specifieke onderdelen te restaureren, zoals op Biljoen de klok in het koetshuis, een hek en het wapenbord boven het bordes. Het vertrouwen in de organisatie is ook afgelopen jaar weer gebleken uit de erfstellingen en legaten. Daarmee kunnen aankopen, restauraties en het eigen aandeel in lopende en toekomstige projecten gefinancierd worden. Bedrijven en liefde voor het vak GLK kan al jarenlang op een trouwe kring van bedrijfsrelaties rekenen. Zij volgen ons en werken inhoudelijk en financieel mee aan onze doelen. Incidenteel zijn er bijzondere initiatieven, zoals een substantiële kerstdonatie van een Arnhems bedrijf. Het personeel verkoos GLK boven het gebruikelijke kerstpakket. Elevation Concepts uit Veenendaal maakte alle personeelsleden tot donateur. De Stichting Regiocontact Vecht/Veluwe/IJsselstreek deed een

gerichte donatie voor projecten op Verwolde. Bedrijven betrekken bij het werk van GLK in hun omgeving was voor de revitalisering van park Mariëndaal succesvol, waarvoor we BAM Utiliteitsbouw, GiesbersWijchen, PingProperties en TenneT erkentelijk zijn. Betrokken fondsen Zo maakt een aantal vertrouwde fondsen het jaren achtereen mogelijk bijzondere projecten te realiseren. We zijn de besturen van de Stichting Gewin-Storm de Grave Fonds, het Tarel Bruins Fonds, de Stichting Spiering Fonds en de Stichting Van Ewijck Fonds erkentelijk voor het blijvende vertrouwen. Ook mochten we weer rekenen op het Fonds Tenkink Antink, Ars Donandi/Mevrouw Vogler Fonds en de Stichting Van Ewijck van Oostbroek Fonds. Via bestemmingsfondsen kunnen we specifieke onderdelen van het werk realiseren. Zo zijn terreinen aangekocht uit het Van der Ploeg Natuur- en Landschapsfonds. De aankoop van terreinen en het onderhoud van kasteel Wijenburg te Echteld zijn gedaan vanuit het Van Bruggen van Drabbe Fonds. Deze bestemmingsfondsen zijn de stille krachten, die vaak net de doorslag geven op momenten dat de armslag van de organisatie ontoereikend lijkt. Soms brengt een fonds iets in beweging, zoals het De Roos-Gesink Fonds. Dat maakte de start van de restauratie van de hekken op Biljoen mogelijk, waarna met een eveneens genereuze bijdrage van de gemeente Rheden het werk kon worden voltooid. Het Prins Bernhard Cultuurfonds zijn we zeer erkentelijk voor de betrokkenheid bij ons werk. Het Cultuurfonds Gelderland maakte het mogelijk de faciliteiten te verbeteren om bezoekers op de eendenkooi te Batenburg te informeren. Het droeg ook bij aan de verwerving van het portret van Hadewich Anna van Isendoorn. Het landelijk opererende Cultuurfonds droeg ruimhartig bij aan het beddenproject en de restauratie van de tuigen van Van Pallandt op Rosendael. Door bemiddeling van het fonds speelde de restauratie van de klok in het koetshuis een rol in het tv-programma MAX Monumentaal. De enige nog resterende populatie van de Europese rivierkreeft leeft op Warnsborn; dankzij de genereuze steun van de Stichting Zabawas aan het kweekprogramma kon deze worden uitgebreid en kunnen de nakomelingen elders in onze terreinen worden uitgezet. Fundament voor doorwerken Een bijzonder woord van dank is er voor de toezegging van de Nationale Postcode Loterij. Komende jaren mogen we op het indrukwekkende bedrag van € 936.500 rekenen om de natuuren cultuurhistorische waarden in Gelderland te beschermen. Hiermee kan aan een groot aantal projecten worden gewerkt, zoals de herinrichting van het landgoed Waardenburg en Neerijnen, natuurherstel op het Wekeromse Zand, publieksopvang bij de schaapskooi op de Loenermark en het in stand houden van historische huisdierrassen. Steun en toeverlaat is de provincie Gelderland, die Geldersche Kasteelen in 2013 tot partner maakte. Dankzij dat vertrouwen mogen we voor de komende periode op ondersteuning van de provincie rekenen, waardoor de continuïteit van de organisatie verzekerd is. De zorg voor collectie, terreinen en de toegankelijkheid en openstelling ervan is hiermee voorlopig verzekerd. Daarnaast kunnen we op belangstelling en financiële steun rekenen bij uitzonderlijke projecten waaraan we de komende drie jaar werken. Jaarverslag 2013 45

Veranderend landschap GLK is volop in ontwikkeling in een omgeving die ook sterk aan het veranderen is. ‘Veranderend landschap’ is dan ook een logisch thema voor het jaarplan Geldersch Landschap & Kasteelen 2014.

Jubilea Het jaar 2014 staat in het teken van het 85-jarig bestaan van Geldersch Landschap, het 700-jarig bestaan van kasteel Rosendael en de voorbereiding van het 75-jarig bestaan van Geldersche Kasteelen in 2015. We ontplooien tal van kleinschalige activiteiten om deze gebeurtenissen te vieren. Als aftrap van de jubileumperiode is de nieuwe gids Beleef! met bijbehorende app in maart 2014 feestelijk gepresenteerd.

Voortgang en kansen Met de provincie verkennen we wat GLK kan betekenen voor inrichtingsprojecten en welke regierol wij in bepaalde gebieden kunnen vervullen. We hebben succesvol een beroep gedaan op de Subsidieregeling Natuur en Landschap (SNL). Onderwerpen die de aandacht in 2014 krijgen, zijn certificering van ons beheer, intensievere samenwerking met collega-organisaties en de problematiek rond staatssteun. Ook onderwerpen als de veranderende houding van de consument ten opzichte van goede doelen en ontwikkelingen op het gebied van sociale media. Het is voor ons de kunst dit alles te volgen en kansen te benutten, erop in te spelen en een goede vertaalslag te maken naar ons dagelijkse werk. Gelukkig ligt GLK financieel op koers. De reguliere begrotingen zijn sluitend en de nu bekende bezuinigingen kunnen we opgevangen.

Opengestelde kastelen De komende periode gaan we de opengestelde kastelen verder op de kaart zetten aan de hand van een strategisch marketingplan. Dit zal bijdragen aan het nog meer op eigen benen staan van GLK.

Xxxxxxxxxxxxx xxxxxxxx

Natuurgebied Morena bij Epe. Foto: Arie de Knegt

Zien en gezien worden Onze toegankelijke locaties staan open voor de gehele samenleving. Jong en oud ervaren een bezoek aan onze kastelen en natuurterreinen als een belevenis. In een tijd waarin GLK verandert en ontwikkelt, moeten publiek, klanten en donateurs een positief gevoel blijven houden in het contact dat zij met GLK hebben. Het goede gevoel bij onze organisatie moet blijven.

Verslaglegging Stichting Het Geldersch Landschap De verslaggevende eenheid Stichting Het Geldersch Landschap gecombineerd bestaat uit de volgende stichtingen: • Stichting Het Geldersch Landschap • Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen • Stichting Steunfonds Geldersch Landschap en Kasteelen • Stichting Vrienden van Kastelen.

Foto: Marc Pluim

Kerntaak blijft In een veranderend landschap dat zijn impact heeft op organisatie, financiën en maatschappelijke ontwikkelingen, moeten we niet vergeten wat onze kerntaak is. Dat is ons gezamenlijke erfgoed kwalitatief goed beheren voor de toekomst. Daarbij blijven we gericht op de ensembles van gebouwen, tuin, park, bos en natuur in hun samenhang.

Projecten Veel projecten zijn al langer voorbereid en in uitvoering. In 2014 zijn de meest in het oog springende projecten het herstel van het landschap van heggen en hagen in de Rosandepolder, de restauratie van de bibliotheek in kasteel Rosendael, ledverlichting in de opengestelde kastelen, de realisatie van een duurzame werkschuur in Wekerom, de bouw van de schaapskooi Loenermark en de bouw, inrichting en verhuur van vakantiewoningen. Volop werk aan de winkel voor een organisatie waar ik trots op ben. Een organisatie met gedreven medewerkers, vrijwilligers en contractanten die met hun benen stevig in het veranderende landschap staan. Als laatste wil ik noemen dat u het publieksjaarverslag voor de laatste keer in deze vorm zult ontvangen. Het volgende publiekjaarverslag zal een combinatie zijn van een gedrukte (inhoudelijke) versie en een volledige versie, inclusief financiële verantwoording, die digitaal zal verschijnen. Uitdrukkelijk zullen we blijven voldoen aan transparantie van onze organisatie.

Stichting Het Geldersch Landschap statutaire naam: Stichting Het Geldersch Landschap vestigingsplaats: Arnhem rechtsvorm: stichting Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen statutaire naam: Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen vestigingsplaats: Arnhem rechtsvorm: stichting

Peter van den Tweel, directeur-bestuurder

Stichting Steunfonds Geldersch Landschap en Kasteelen statutaire naam: Stichting Steunfonds Geldersch Landschap en Kasteelen vestigingsplaats: Arnhem rechtsvorm: stichting Stichting Vrienden van Kastelen statutaire naam: Stichting Vrienden van Kastelen vestigingsplaats: Arnhem rechtsvorm: stichting Jaarverslag 2013 47

Thema Jaarplan 2014: Veranderend landschap

48 Jaarverslag 2013

Liefde voor het vak Jaarverslag Jaarverslag

Recommend Documents