Powiat Cieszynski
Turistický produkt Ondrášovo – fáze 2 Produkt turystyczny Ondraszkowo - etap 2
Studie cykloturistické trasy produktu Ondrášovo – Ondraszkowo
září 2009
Zpracovatel: Regionální rada rozvoje a spolupráce se sídlem v Třinci Družstevní 294 739 61 Třinec www.regrada.cz
OBSAH 1. IDENTIFIKAČNÍ ÚDAJE
3
2. ÚVOD
4
3. CHARAKTERISTIKA ÚZEMÍ
5
4. VEDENÍ CYKLOTRAS
6
4.1. Cyklotrasa „Za poklady v horách“
6
4.2 Cyklotrasa „Po kotárech“
8
4.3 Cyklotrasa „V podhůří“
9
4.4 Cyklotrasa „Polská propojka“
11
5. ZNAČENÍ CYKLOTURISTICKÝCH TRAS V TERÉNU
13
6. INFORMAČNÍ TABULE
14
6.1 Místa spojená s Ondrášem s informační tabulí
14
6.2 Místa spojená s Ondrášem s informační tabulí (polský překlad)
17
6.3 Místa spojená s Ondrášem bez tabulí v terénu
20
6.4 Místa spojená s Ondrášem bez tabulí v terénu (polský překlad)
24
7. INFORMAČNÍ CENTRA V OBLASTI
28
7.1 Informační centra v oblasti
28
7.2 Informační centra v oblasti (polský překlad)
30
2
1. IDENTIFIKAČNÍ ÚDAJE
Název dokumentace: Studie cykloturistické trasy Zpracováno v rámci projektu Turistický produkt Ondrášovo – fáze 2 - Produkt turystyczny Ondraszkowo etap 2 CZ.3.22/3.3.05/.08.00318 spolufinancovaného Evropskou unií v rámci Operačního programu přeshraniční spolupráce CZ-PL 2007 - 2013 – FMP Euroregionu Těšínské Slezsko - Śląsk Cieszyński
Lokalizace: Moravskoslezský kraj, Powiat Cieszyński Euroregion Těšínské Slezsko- Śląsk Cieszyński
Charakter dokumentace: Studie
Zpracovatel: Regionální rada rozvoje a spolupráce se sídlem v Třinci Družstevní 294 739 61 Třinec Martin Strnad Petr Kolčárek
3
2. ÚVOD Cestovní ruch představuje významné národohospodářské odvětví, které má průřezový charakter a na jeho realizaci se podílí cela řada dalších odvětví. Doprava, stavebnictví, kultura apod. Je to odvětvi sektoru služeb, které v ekonomikách vyspělých států představuje již nadpoloviční až dvoutřetinový podíl. I v rámci služeb, které jako celek vykazuji vysokou dynamiku, patři cestovní ruch k těm rychle rostoucím. Trávení dovolených, prázdnin a využití víkendového volna patři k společensky i hospodářsky nejdůležitějším způsobům aktivního využíváni volného času a jejich význam v životním stylu obyvatelstva neustále roste. Přesto vyrůstá z určitých národních sociálních i kulturních stereotypů a má své tradiční podoby. Současně s tím je cestovní ruch jistým druhem spotřeby, a tudíž vystupuje také jako věc prestiže, součást módních trendů a podléhá různým momentálním výkyvům. Cílem cestovního ruchu je, mimo jiné, uspokojeni lidských potřeb. Jejich rozsah je široký, od hledání zkušeností, přes získávání nových zážitků až po klid, relaxaci a péči o zdraví. Je tedy zřejmé, že moderní a stále vice žádanou aktivitou jsou v současně době různé wellness programy. Původ slova wellness můžeme sledovat už ve staré Indii a Egyptě, kdy lide chtěli žit plnohodnotný život a udržet si dobré zdraví. Dnes se také hovoří o well-being a fitness, což znamená stálé úsilí o zdravý životni styl a prevenci do let budoucích. Tyto trendy splpuje také cyklistika, a to zejména ta v lůně přírody na horských a podhorských trasách.
4
3. CHARAKTERISTIKA ÚZEMÍ
Území, na kterém je úkolem zpracovatele navrhnout trasy vhodné pro cykloturistiku, procházející místy nebo poblíž míst, spojených s legendou o zbojníku Ondrášovi a jeho bandy, je na české straně vymezeno katastrálním územím obcí, které jsou členem Regionální rady rozvoje a spolupráce se sídlem v Třinci a na polské straně je vymezeno územím Powiatu Cieszyoskego.
5
4. VEDENÍ CYKLOTRAS ONDRÁŠOVO
4.1. Cyklotrasa „za poklady v horách“
Délka: 59,2 km Trasa je vedena po stávajících cykloturistických trasách nebo po běžně užívaných přístupových směrech. Cyklotrasa začíná v Třinci. 0,00 km začátek cyklotrasy v Třinci na nám. TGM na stávající cyklotrase s číslem 6151. Severovýchodním směrem projíždí městem a za řekou Olší. 1,17 km odbočka doprava (směr Vendryně) po cyklotrase 6085. 1,73 km odbočka vlevo na lesní štěrkovou cestu, po které vede cyklotrasa 6086, která vede až do Písku. Po odbočení cesta mírně stoupá klikatou cestou až na Babí horu. 3,43 km prudká odbočka doprava a sjezdem z kopce vede až na asfaltovou silnici pod vápennými pecemi ve Vendryni. 3,96 km odbočka vlevo směrem na již zmíněné vápenné pece. Za vápennými pecemi pokračuje dále táhlým stoupáním pod Malý Ostrý. Odtud se cesta ubírá po traverzové svážnici směrem na Čantoryji. 14,16 km zde cyklotrasa zatáčí vpravo téměř o 180o a prudce klesá z kopce do středu podhorské obce Nýdek. Odtud směřuje po cestě k Bystřici. 16,52 km odbočka vlevo směrem na místní část Hluchovou. Cesta příjemně stoupá podél šumícího potoka. 18,03 km cyklotrasa odbočí doprava a překoná potok. Dále pokračuje ve stoupání až na Filipku. Dále cyklotrasa pokračuje směrem na Velký Stožek, který podjede po vrstevnicové cestě až na Gruniček sedlo. Z Gruníčku sedlo jede dále přes Bahenec až do obce Písek. 35,66 km odbočka doprava na cyklotrasu číslo 56, která vede přes Jablunkov, Milíkov, Košařiska a Karpentnou až do Oldřichovic. Jde o trasu vedenou podhorskou asfaltovou silnicí. Střídavě polem, obcí, lesem. Střídavě nahoru a dolů. 41,95 km se zleva připojuje cyklotrasa číslo 6081. 45,57 km v obci Milíkov odbočí na křižovatce doprava a pokračuje směr Bystřice. 45,78 km odbočit vlevo. 52,63 km se zleva připojuje cyklotrasa číslo 6201. 53,25 km odbočí na křižovatce cyklotrasa doleva, z hlavní silnice na vedlejší. 54,48 km za hospodou Miarka odbočí cyklotrasa podél potoka vpravo na stávající značenou cyklotrasu 6151, která vede zpátky do Třince. 6
56,77 km se cesta rozdvojuje. Cyklotrasa 6151, po které je vedena naše cyklotrasa, odbočuje vpravo. 59,18 km konec cyklotrasy na náměstí TGM v Třinci.
7
4.2 Cyklotrasa „Po kotárech“
Délka: 51.5 km Trasa je vedena po stávajících cykloturistických trasách nebo po běžně užívaných přístupových směrech. Cyklotrasa začíná v Jablunkově. 0,00 km začátek cyklotrasy v Jablunkově na náměstí na stávající cyklotrase s číslem 56. 1.14 km se z cyklotrasy 56 odpojuje vpravo směrem na Lyski cyklotrasa 6080, po které naše cyklotrasa pokračuje až na silnici z Mostů u Jablunkova na Hrčavu. 9.51 je na cyklotrase chata na Studeničném. Dále pokračuje cyklotrasa po cestě směrem k již zmíněné silnici. 11.04 cyklotrasa 6080 končí a připojuje se na cyklotrasu 561. Po ní se vydává naše cyklotrasa doleva směr Hrčava a po této cyklotrase vede až na hranice s PL. 17.00 přechází hranici a napojuje se na cyklotrasu bez označení číslem, která se po stoupání za obcí Jaworzynka napojí na cyklotrasu 125Y. 20.83 Napojení na cyklotrasu 125Y. Dále vlevo až na křižovatku pod Mlaskawkou. V průběhu cesty se cyklotrasa změní z 125Y na 125Z. 29.42 na křižovatce odbočuje cyklotrasa vpravo. 31.15 odbočuje cyklotrasa z hlavního tahu vlevo. 36.26 cyklotrasa 125Z končí a vlevo pokračuje cyklotrasa s číslem 24C, po které naše cyklotrasa vede až do centra obce Istebná. 39.80 cyklotrasa 24C pokračuje vlevo, ale naše pokračuje rovně po cyklotrase 125Z směr Laczyna. 41.45 odbočka vpravo na žlutou turistickou značku až k hájovně. 41.99 odbočka vlevo po lesní obslužné cestě směrem na ČR po plánované cyklotrase podél řeky Olše. 44.47 odbočka vlevo na most přes řeku Olši. 44.99 odbočka vpravo po cyklotrase 56 směrem do Jablunkova 51.45 konec cyklotrasy opět na místě, ze kterého začíná, tedy v Jablunkově na náměstí.
8
4.3 Cyklotrasa „V podhůří“
Délka: 47.9 km Trasa je vedena po stávajících cykloturistických trasách nebo po běžně užívaných přístupových směrech. Cyklotrasa začíná v Českém Těšíně. 0,00 km začátek cyklotrasy v Českém Těšíně na mostě Přátelství na stávající cyklotrase s číslem 46. 2.14 odbočí doleva na cyklotrasu 6090, která vede směr Kopakov 6.09 odbočka vlevo směr Vělopolí po cyklotrase 56, která vede až do Oldřichovic. 11.41 se připojuje cyklotrasa 46 a dále je značeno jako 56 a 46 15.34 ve Smílovicích na křižovatce u hostince „U Dubu“ odbočí cyklotrasa doleva a dále pokračuje po cyklotrasách 56 a 46 20.34 v Gutech po stoupání od Gutského kostelíku se na křižovatce na kopci cyklotrasa ubírá doleva 22.67 cyklotrasa odbočuje napravo z hlavní cesty, do kopce 24.08 odbočí naše cyklotrasa doleva na cyklotrasu 6151, která vede to Třince 30.22 po průjezdu městem a vystoupání na úbočí kopce Jahodná odbočí doleva na cyklotrasu 6085, která vede až na hranice 34.45 na hranicích se z cyklotrasy 6085 stane 13Y 36.92 odbočka vlevo na cyklotrasu 13Z, která vede na okraj Dzięgielowa 38.23 zprava přichází cyklotrasa 24C po které naše cyklotrasa vede dál až do Cieszyna 46.93 po levé straně je most Svobody a cyklotrasa pokračuje rovně podél Olše po cyklotrase 11Y 47.95 konec trasy je téměř u startovacího bodu, znovu most Přátelství, ale tentokrát v Cieszynie
9
10
4.4 Cyklotrasa „Polská propojka“
Délka: 35,4 km Trasa je vedena po stávajících cykloturistických trasách nebo po běžně užívaných přístupových směrech. Cyklotrasa začíná na křižovatce u obce Mlaskawka. 0,00 km začátek cyklotrasy na křižovatce u obce Mlaskawka na stávající cyklotrase s číslem 24C. Smyslem této cyklotrasy je vytvořit z předchozích cyklotras celek a umožnit tak jejich kombinaci. Cyklotrasa vede po stávající trase 24C a to směrem na Ustrop. Po většinu cesty cyklotrasa doprovází tok řeky Wisly. 24.21 odbočka vlevo na cyklotrasu 13Z 35.37 končí cyklotrasa napojením na cyklotrasu „V podhůří“
11
12
5. ZNAČENÍ CYKLOTRAS V TERÉNU
Dle zásady, aby nedocházelo k přeznačkování a nebylo značek více než je nutné, protože pak je turista zmaten, navrhujeme, aby se využilo stávající značení cyklotras a jen na sloupky s tímto značením byla přidána cedulka s logem Ondrášova a názvem cyklotrasy. U prudkých odboček, které nejsou dobře označeny stávajícím značením, může být přidána směrovka s logem Ondrášova a názvem cyklotrasy.
13
6. INFORMAČNÍ TABULE
Na cyklotrasách nebo v jejich blízkosti se nachází místa spojená s životem a činy zbojníka Ondráše. Je více než vhodné cyklotrasu na těchto místech, tam kde se již tak nestalo v minulosti, doplnit informačními cedulemi. Informační cedule by měly být ve formátu A2 s popisem v českém, polském a anglickém jazyce a případně doplněny obrázky. Dále by na začátku cyklotras mohla být velká informační cedule o cyklotrasách s mapovým zákresem všech tras.
6.1 Místa spojená s Ondrášem s informační tabulí
A. Skalka Jeden z pokladů zbojníka Ondráše a jeho zbojnické tlupy je ukryt právě tady, na nevýrazném vršku Skalka, v klínu skalky, která se jakoby rozevírá. Nemá ale smysl kopat a hledat poklad dnes nebo zítra. Skalka se sama otevře na Velký pátek, když vyřknete tu správnou zaklínací formuli. A pozor, „Sezame, otevři se!“ to rozhodně není.
B. Gírová Gírová je pověstmi opředená hora. Jedna z nich praví, že tady Ondráš se svou družinou ukryl poklad lakomého žida z daleké Lanckrony. Žida zde nechal stít a jeho hlavu položil na místo úkrytu, aby za trest poklad hlídala. Dodnes židův duch poklad hlídá a ve skalách a jeskyních Čertových mlýnů se jeho hlava zjevuje. Podle pověsti zdejší horalé také zjistili, že Gírová je jeskyní propojena s horou Godulou, kde je ukryt další Ondrášův poklad. A další z pověstí říká, že Gírová má jméno po zbojníkovi Jurášovi (Jíra moravsky psané Gíra), který se zde údajně skrýval po Ondrášově smrti.
C. Velký Stožek Na Velkém Stožku je ukryt veliký poklad, který Ondráš s Jurášem odnesli ze zámku v Ustroni a v noci jej ukryli pod vrcholem. Pověst vypráví, že se jednou tři horalé rozhodli poklad vyzvednout a v noci na Velký pátek stanuli na Stožku s nářadím a čarodějnou knihou. Jeden předčítal, země se otevřela a dva už tahali kotel plný zlaťáků, který se objevil. Byl ale přetěžký, a tak ten, co četl, odložil knihu, přestal zaklínat a šel jim pomoci. A to neměl dělat. V tu chvíli vyšlehl ze země obrovský plamen, poklad se propadl a země zavřela.
14
D. Karpentná Obec Karpentná je rodištěm hudebního skladatele, dirigenta, spisovatele, zakladatele a dlouholetého ředitele státního souboru písní a tanců Śląsk (Slezsko) Stanisława Hadyny (1919-1999). Jeho písep Ondraszek a pásmo horalských písní a tanců Zbójnicka bałada proslavilo náš region po celém světě. Že se v tomto kraji vždy zpívalo, dokládá i pověst o Hance, která na svahu hory Ostrý přepěkně zazpívala Ondrášovi.
E. Godula Jedna z pověstí o hoře Godule praví, že ve zdejších jeskyních ukryl své poklady pán Lysé hory, zbojník Ondráš. Aby ne! Lysá hora je přece na dohled! Jiná vypráví, jak horalé zjistili, že Godula je jeskyní propojena s horou Gírová, kde je ukryt další Ondrášův poklad. Zdejší horský hotel Ondráš nabízí nejednu pochutinu odkazující na zbojníka Ondráše a jeho legendu.
F. Český Těšín - Cieszyn V Těšíně a jeho okolí žili četní autoři, kteří Ondrášův příběh sepsali a ve sbírkách Muzea Těšínského Slezska mají hned dvě historická zobrazení Ondrášovy smrti: olej neznámého umělce Juráš nad mrtvým tělem Ondráše a olej neznámého lidového umělce s názvem Juráš zabíjí Ondráše (vývěsný štít ze staré janovické krčmy). Po Ondrášově smrti ve sviadpovské hospodě byl jeho vrah Juráš spolu s dalšími zbojníky poslán do Těšína pro odměnu a až na místě se přesvědčili o tom, že padli do dobře nastražené léčky. Zbojník Juráš byl odsouzen k trestu smrti a v roce 1716 byl pro výstrahu popraven lámáním pomocí okutého kola. Jiná pověst říká, že byl pověšen na těšínském Galgenbergu (Šibeniční vrch). Na severním konci Těšína, v Marklovicích, se nachází přírodní rezervace Kopce. Je tam jeskyně Ondrášova díra a lidová pověst říká, že to byla Ondrášova skrýš nebo že tam zbojníci ukryli poklady.
G. Skoczów Ve Skočově žil a tvořil spisovatel Gustaw Morcinek (1891-1963). Dosud nejdelším uměleckým zpracováním ondrášovských pověstí v polské literatuře je jeho historický román Ondraszek (1953). Od roku 1928, kdy otiskl první vyprávění O zbójniku śląskim Ondraszku přes Ondraszkowe ostatki a povídku pro děti Przedziwna historia o zbójniku Ondraszku, se Morcinek neustále vracel k ondrášovské látce.
15
H. Wisła Podle místních pověstí mladý Ondráš utekl před vojenským odvodem a svou družinu utvořil z podobných dezertérů. Zbojníci působili i v okolí Visly a zanechali tady své poklady zakopané v hlubokých lesích. Ve sbírkách Beskydského muzea ve Visle najdete dva současné obrázky malované na skle s tradičními motivy zbojnického tance a Ondrášovy smrti. Na hřbitově „Na Groniczku” je pohřben Stanisław Hadyna (1919-1999), hudební skladatel, dirigent, spisovatel, zakladatel a dlouholetý ředitel státního souboru písní a tanců Śląsk, mj. autor známé písně Ondraszek.
I. Wielka Czantoria Pověsti vyprávějí o velkých pokladech ukrytých v tajemné hoře Čantoryji. Jelikož Ondrášovi zbojníci působili také v okolí Ustroně, možná se jedná o kořist z jejich výprav zakopanou v hlubokých lesích. Na Čantoryji se prý před staletími konávaly tance pohanské i náboženské obřady. Tuto bájnou slezskou horu také zdobí pověst o spícím vojsku, které se probudí, až bude slezskému lidu nejhůř, a bude pak trestat nespravedlnost a zlo.
J. Koniaków Podle pověsti byly na hoře Ochodzité ukryty Ondrášovy poklady. Existují také svědectví, že zbojníci často navštěvovali zdejší salaše a byli zde i pohřbíváni. Dle pověsti stál v kopakovské krčmě kamenný stůl a byl to stůl zbojníků. Tady si obušky vysekávali do stolu počet uloupených peněz. Na Kubalonce zbojníci utopili zdejšího ovčáka Kubu v žinčici a pomstila se jim jeho dcera Dorka. Pověst říká, že Ondrášovy poklady hlídá poslední zbojník, který je v Istebné pochován.
16
6.2 Místa spojená s Ondrášem s informační tabulí (polský překlad)
A. Skałka
Jeden ze skarbów zbójnika Ondraszka ukryty został właśnie tu, na mało znaczącym szczycie, w klinie Skałki, która podobno się otwiera. Ani dziś, ani jutro, próby odnalezienia skarbu nie mogą się udad. Skałka otworzy się sama w Wielki Piątek, kiedy wypowiedziane zostanie właściwe zaklęcie. Ale uwaga, z całą pewnością nie chodzi o „Sezamie, otwórz się.“
B. Girowa
Girowa to rozsławiona przez legendy góra. Jedna z nich głosi, że tutaj Ondraszek ze swoją drużyną ukryli skarb skąpego Żyda z Lanckorony. Żydowi zbójnik ściął głowę i położył ją tam, gdzie skarb, aby za karę go strzegła. Duch Żyda do dziś strzeże skarbu, a w skałach i jaskiniach Diabelskiego Młyna pojawia się jego głowa. Według legendy, miejscowi górale ustalili również, że Girowa jest połączona jaskinią z górą Godulą, gdzie znajduje się inny skarb Ondraszka. Według innej legendy, Girowa nazwana została od imienia zbójnika Jury (imię po morawsku pisane Gira), który przebywał tu w ukryciu po śmierci Ondraszka.
C. Stożek Wielki
Legenda głosi, że pewnego razu trzej górale postanowili zdobyd skarb i w wielkopiątkową noc stanęli na Stożku z naczyniem i czarodziejską księgą. Kiedy jeden z górali ją odczytywał, ziemia się otworzyła, a dwaj pozostali próbowali wyjąd kocioł pełny złotych monet, który się im objawił. Kocioł był jednak bardzo ciężki, dlatego ten, który czytał, odłożył księgę i pobiegł pomóc pozostałym. W tym momencie z ziemi wydobył się ogromny płomieo, skarb zapadł się, a ziemia zamknęła.
D. Karpętna
Z Karpętnej pochodził kompozytor, dyrygent, pisarz, założyciel oraz długoletni dyrektor Narodowego Zespołu Pieśni i Taoca „Śląsk“, Stanisław Hadyna (1919–1999). Jego utwór Ondraszek oraz wiele góralskich pieśni i taoców (Ballada zbójnicka) rozsławiło nasz region na całym świecie. O tym, że tutaj śpiewa się od zawsze mówi także legenda o Hance, która na zboczu góry Ostry przepięknie zaśpiewała dla Ondraszka.
17
E. Godula
Jedna z legend o górze Goduli głosi, że w tutejszych jaskiniach swoje skarby ukrył pan Łysej Góry – zbójnik Ondraszek. A jakże! Łysa Góra jest przecież w zasięgu wzroku! Inna legenda mówi o góralach, którzy odkryli jaskinię łącząca Godulę z górą Girową, gdzie ukryty jest kolejny skarb Ondraszka. W restauracji górskiego hotelu Ondráš spróbowad można wielu smakołyków nawiązujących do zbójnika Ondraszka i jego legendy.
F. Czeski Cieszyn – Cieszyn
Z Cieszyna i okolic pochodzili liczni autorzy opowiadao literackich o przygodach Ondraszka. W zbiorach Muzeum Śląska Cieszyoskiego znaleźd można także dwa obrazy przedstawiające śmierd Ondraszka: Juraszek nad martwym ciałem Ondraszka namalowany techniką olejną przez nieznanego autora oraz Juraszek zabija Ondraszka – malowidło ścienne nieznanego artysty ludowego pochodzące ze starej janowickiej karczmy. Zabójca Ondraszka, Juraszek, wysłany został wraz z innymi zbójnikami z gospody świdniowskiej do Cieszyna, by otrzymad za swój czyn nagrodę. Dopiero, gdy dotarli na miejsce zdali sobie sprawę, że dali się złapad w pułapkę. Zbójnik Juraszek skazany został w roku 1716 na karę śmierci i stracony przez łamanie kołem. Inna legenda głosi, że powieszono go na cieszyoskim Galgenbergu (górze wisielców). Na północnym kraocu Cieszyna, w Marklowicach, znajduje się rezerwat przyrody Kopce. Jest tam jaskinia zwana „Ondraszkową dziurą“, a legenda ludowa głosi, że była to jedna z kryjówek Ondraszka, w której zbójnicy przechowywali swoje skarby.
G. Skoczów
W Skoczowie mieszkał i tworzył Gustaw Morcinek (1891–1963). Do tej pory najbardziej obszernym opracowaniem legend o Ondraszku w polskiej literaturze jest jego powieśd historyczna Ondraszek (1953). Morcinek często nawiązywał w swojej twórczości do legend o Ondraszku, począwszy od 1928 roku, gdy wydane zostało opowiadanie O zbójniku śląskim Ondraszku czy Ondraszkowe ostatki oraz bajka dla dzieci Przedziwna historia o zbójniku Ondraszku.
18
H. Wisła
Według miejscowych legend młody Ondraszek uciekł przed poborem do armii i z podobnymi sobie dezerterami utworzył zbójecką drużynę. Zbójnicy przebywali również w okolicach Wisły, gdzie w gęstych lasach zakopywali swoje skarby. W zbiorach Muzeum Beskidzkiego w Wiśle znaleźd można dwa współczesne obrazki malowane na szkle, na których widnieją tradycyjne motywy taoca zbójnickiego oraz śmierci Ondraszka. Na cmentarzu „Na Groniczku“ pochowany jest Stanisław Hadyna (1919–1999) kompozytor, dyrygent, pisarz, założyciel oraz długoletni dyrektor Narodowego Zespołu Pieśni i Taoca „Śląsk“, autor m. in. znanego utworu Ondraszek.
I. Wielka Czantoria
Legendy głoszą o wielkich skarbach ukrytych w tajemniczej górze Czantorii. Ponieważ zbójnicy Ondraszka bywali również w okolicach Ustronia, byd może chodzi o łup z wypraw, zakopany w głębokich lasach. Podobno przed wiekami Czantoria była miejscem kultu pogan. Górę otacza także legenda o śpiącym wojsku, które przebudzi się dopiero wtedy, gdy wśród ludu śląskiego będzie się źle działo, a wtedy zacznie karad niesprawiedliwośd i zło.
J. Koniaków
Według legendy, na górze Ochodzitej ukryte zostały skarby Ondraszka. Istnieją także podania, według których zbójnicy często odwiedzali tutejsze chaty. Według legendy w koniakowskiej karczmie stał kamienny stół, w którym wycinali ilości złupionych pieniędzy. Na Kubalonce zbójnicy utopili pasterza Kubę w żętycy, za co zemściła się na nich jego córka Dorka. Legenda głosi, że skarbów Ondraszka strzeże ostatni zbójnik, który został pochowany w Istebnej.
19
6.3 Místa spojená s Ondrášem bez tabulí v terénu
1. Cieszyn
Díky historickým pramenům víme, že zločinci odsouzení k trestu smrti odcházeli na svou poslední cestu od malé kapli, která stojí dodnes pod viaduktem vedle železniční tratě, kousek od nádražní stanice Cieszyn (viz foto). Popraviště se nacházelo na těšínském šibeničním kopci, který dominuje nad městem. Dnes je na tomto místě sídliště zvané ZOR, které vzniklo v 50. letech 20. století.
2. Chotěbuz Podobora
Ve zdejším lese potkala Ondráše chudá žena, která šla na trh do Těšína. Nikdy dříve ho neviděla, jen slyšela, že prý chudým pomáhá. A tak zbojník vzal veliký štůček sukna, naměřil od buku k buku a podal ženě. K tomu ještě přidal štůček plátna a poprosil, aby se občas pomodlila za Ondrášovu duši. O něco později šla tudy jistá bohatá žena. Když se jí zeptal na Ondráše, vykřikla, že je to hrozný člověk a přála mu, ať ho čerti seberou. Tak ji nepoznán poprosil, aby mu na trhu v Těšíně koupila dvacet cvočků, kterými se kdysi kůže k podešvi přibíjela a předem jí zaplatil. Když se pak tudy vracela, chtěl ty cvočky spočítat, a tak je vzal, ukládal je na kmeni ostrými konci nahoru. Když skončil, uchopil paničku a posadil ji na ně a řekl, že teď má aspop památku na Ondráše.
3. Louky
Dle pověsti byly ukryty Ondrášovy poklady ve zdejším Dečmánku, jenž byl divoký a plný děr. Všichni věřili, že tam straší zlí duchové, kteří střeží Ondrášovy poklady. Tvrdili, že viděli, jak se tam na Velký pátek sušili na slunci zlaté peníze. Lidé věřili, že ty peníze lze získat, přehodí-li se přes ně kovuprostý předmět. Tehdy prý zlí duchové ztratí nad nimi zlou moc. Jednou o Velkém pátku šel tudy ševcovský učep. Náhle zpozoroval, že nedaleko mezi kamínky v trávě se něco blyští v ranním slunci. Nad zemí v tom místě plál modrý plamínek. Udivený mladík si připomněl pověsti o zakopaných pokladech a nečistých silách, které je střeží. A tak spal z nohy krpec a přes ty peníze jej přehodil. V tom okamžiku plamínek zmizel, něco jeklo a peníze se propadly do země. Vystrašený mladík pelášil domů a tam o všem vyprávěl otci. Ten hned poznal, v čem je háček a proč se v lese peníze propadly do země. Když synovi před časem sám krpec z volské kůže šil, ulomil se mu hrot šídla a ten zůstal v kůži. Rozhodli se, že to zkusí za rok znova. Když se čas přiblížil, na Velký pátek, hned po východu slunce, šli spolu do Dečmánku. Již z dálky oba viděli modř plamínku i zlaťáky, lesknoucí se v raním slunci. Syn se k ohýnku přiblížil, sundal z nohy nový krpec a přes peníze jej přehodil. I tentokrát plamínek okamžitě zhasl, ale 20
peníze se neztratily, zůstaly na místě ležet. Zlí duchové už nad nimi pozbyli svou moc. Syn s otcem posbíral peníze do kapes, ale protože v tom místě ještě zahlédli železnou skřípku, chtěli ji také dostat. Jak se tak lopotili s vytahováním skřípky, projel kolem nich cvalem jezdec na černém koni. Jen se po nich mlčky výsměšně podíval a odcválal. Za chvíli se na pěšině objevil ubožák na vychrtlé herce, která sotva stála na nohou. Přesto ji jezdec stále poháněl a ptal se, zda jel tudy před chvílí pán na koni. Nikdo z nich neodpověděl, a tak se jezdec znova ptal, zda ho ještě dohoní. "Čerta dohoníš ", ozval se tentokrát syn. V tom okamžení se jezdec pekelně rozchechtal a zmizel v lese. Železná skřípka se v tu ránu propadla do země a otec se synem si v poslední vteřině úskokem zachránili život. Jinak by se byli propadli do země i oni. Oba pochopili, že ti jezdci byli zlí duchové a že peníze nejsou všechno.
4. Tošanovice
Pověst o tom, jak Ondráš kupoval v Tošanovicích koně a napálil kopského handlíře.
5. Nýdek
Dle pověsti byly ukryty Ondrášovy poklady v Nýdku-Hluchové „pod Czuworkem“.
6. Ostrý
Dle pověsti se Ondráš na Ostrém (1044 m n. m.) potká se švarným děvčetem. Zve ji, aby šla se zbojníky, ale dívka nechce. Má ráda svého chlapce a krásu slezských hor. Za upřímné přiznání je bohatě odměněna. Jiná varianta této pověsti vypráví, že daleko široko pod Beskydami nebylo švarnější děvušky než Hanky z Ostrého. Byla hodná, pilná a ráda si zpívala při každé práci. Bydlela s rodiči na úbočí hory Ostrý v malé dřevěné chaloupce. Jednou kolem procházela Ondrášova zbojnická družina. Jak očarováni zůstali zbojníci stát a naslouchali, jak se Hančin jasný hlas nese po horách. Když Hanka dozpívala, přistoupil k ní ten nejkrásnější a nejsilnější z nich. Zeptal se Hanky: "Víš kdo jsem?" – "Dobře vím. Kdo by v našem kraji neznal Ondráše," odpověděla mu dívka a mile se na něj usmála. "Líbíš se mně i mým kamarádům Hanko," řekl Ondráš. "Pojď dělat hospodyni mně i mým kamarádům. Budeš nám nemilejší sestrou a mně vším." Hanka neváhala s odpovědí: "Mám již velmi staré rodiče. Za nic na světě je v jejich starobě neopustím, ani pro tebe, Ondráši, ne." – "Teď se mi, Haničko, líbíš ještě víc. Tady máš ode mně na památku" – podal Hance rudé korálky. Ale Hanka schovala ručky pod fěrtoch a dárek přijmout nechtěla. Proto ji je Ondráš pověsil na krk se slovy: "Vezmi si je Haničko za to, že miluješ své staré rodiče a že ráda zpíváš. A buď tak hodná, zazpívej nám ještě." Co se zpěvu 21
týče nebylo Hanku třeba dlouho prosit. Hned se její písep rozléhala prosluněným gruněm. Usmíval se Ondráš a v rytmu Hančiny písničky sekal do kamene ležícího opodál, velikosti dosahujícího Ondrášova pasu. Sekal, až si valašku ztupil. Když Hanka dozpívala, políbil ji Ondráš obě tváře a ukázal na kámen. "To jsem vytesal během tvého zpěvu, na památku našeho setkání." – " Jé, jé, Ondrášova sekyrečka", vykřikla s podivem Hanka." I já si budu celý život vzpomínat, že jsem zpívala zbojníčkům a zvlášť tobě, Ondráši." Na rozloučenou podala ručku a Ondráš ji ještě vtiskl políbení do jejích havraních vlasů. Potom již odcházeli a Hanka jim mávala, dokud jí nezmizeli v lese. Nejvíc Ondrášovi. Vryl se do jejího srdéčka. Ještě dnes určitě ten kámen na Ostrém leží. Ale kdo už ho najde? Čas i déšť dávno již smyly stopy sekyrečky z Ondrášova kamene.
7. Písek
Dle pověsti i zde „na Moczarzi“ byly ukryty Ondrášovy poklady.
8. Velký Polom
Dle pověsti zde byly ukryty poklady, které zde schovali Ondrášovi zbojníci, když je stíhali portáši na cestě z Uher.
9. Studeničné
Dle pověsti u pramene na Studeničném ( 717 m n. m.) byly ukryty Ondrášovy poklady.
10. Mionší
V pralese Mionší, malebné přírodní rezervaci, je Zbojnická polana. Na začátku 18. století prý Ondráš často chodil do Lomné a podle pověsti právě v Mionší ukryl svůj poklad spolu se závětí.
11. Dolní Lomná
V kopcích nad Dolní Lomnou je lesní ústraní, kterému se říká Kostelky (kóta 953 m.n.m.), a nedalekým skalkám se říká Noclehy. Dnes víme, že se tady scházeli na tajných bohoslužbách v XVII. století pronásledovaní protestanti. Lidová fantazie spojovala tato místa s ukrytými Ondrášovými poklady kvůli jejich tajemné atmosféře a tajným náboženským praktikám. 22
12. Salmopol
Zdejší regionální hostinec je raritou už proto, že jeho starší část (viz foto) ještě patří k Visle (čili vlastně Euroregionu Těšínské Beskydy) a druhá, za pomyslnou hranicí, která probíhá někde uprostřed komplexu budov, patří do Szczyrku (Euroregion Beskydy). Také tady mají na jídelním lístku, který stylově zdobí dřevěnou stěnu, chutné jídlo s názvem „Pieczeo zbójnika Ondraszka”. Odtud je možno se vydat k Malinowské jeskyni (také Ondrášova jeskyně) pod vrchem Malinowská skała (1152 m n. m.). Podle lidových pověstí se zde skrývali husité a v 16. a 17. století pronásledovaní protestanti. Na začátku 18. století se tady ukrýval i Ondráš se svými zbojníky a v jeskyni pak schovávali to, co se jim podařilo uloupit .
13. Górki Wielkie
K obci Brenna patří i vesnice Górki Małe a Górki Wielkie, v nichž se nachází Muzeum ŽOFIE KOSSAKSZATKOWSKÉ, spisovatelky, která proslavila Těšínské Slezsko a Beskydy v polské literatuře. V její knize Wielcy i mali najdeme i ondrášovský příběh s názvem Historia Ondraszka Szebesty, zbójnika (1927). Autorka zde podlehla romantickému pohledu na slezské zbojnictví. Obdiv pro zvláštnost prostředí, které Kossak-Szatkowská polské literatuře objevila, nevydal více než literárně barokní pojetí ondrášovské látky. Zřejmě se autorka chtěla k Ondrášovi vrátit, ale nakonec realizaci svého úmyslu, zdá se, přenechala spisovateli Gustawu Morcinkovi.
23
6.4 Místa spojená s Ondrášem bez tabulí v terénu (polský překlad)
1. Cieszyn
Dzięki źródłom historycznym wiemy, że złoczyocy skazani na karę śmierci rozpoczynali swoją ostatnią drogę z małej kaplicy, która do dziś znajduje się pod wiaduktem niedaleko stacji kolejowej w Cieszynie (patrz: zdjęcie). Szubienica stała na cieszyoskiej górze wisielców, dominującej nad miastem. Dziś w tym miejscu znajduje się osiedle Mały Jaworowy (potocznie zwane „ZOR“), które wybudowane zostało w latach pięddziesiątych XX w.
2. Kocobędz Podobora
W miejscowym lesie spotkała Ondraszka biedna kobieta, idąca na targ do Cieszyna. Nigdy wcześniej go nie widziała, słyszała jednak, że pomaga biednym. Wziął wtedy Ondraszek belę sukna, odmierzył od buka do buka i podał kobiecie. Dodał do tego belę płótna i poprosił by czasem pomodliła się za duszę Ondraszka. Niedługo potem szła tą drogą bogata kobieta. Zbójnik zapytał ją o Ondraszka, a ta wykrzyknęła, że to okrutny człowiek i życzyła mu, by go piekło pochłonęło. Nierozpoznany, poprosił ją, aby kupiła mu na targu w Cieszynie dwadzieścia gwoździ, którymi dawniej przybijano skórę do podeszw, z góry dając jej pieniądze. Kiedy kobieta wracała, policzył gwoździe, a potem położył na kamieniu ostrymi koocami do góry. Kiedy skooczył, chwycił kobietę, posadził ją na gwoździach i dodał, że to pamiątka od Ondraszka.
3. Łąki
Według legendy skarby Ondraszka ukryte były w miejscowym lesie Deczmanku, dzikim
i
pełnym dolin. Ludzie wierzyli, że straszą tam złe duchy, które strzegą skarbu Ondraszka. Twierdzili, że widzieli, jak w Wielki Piątek na słoocu suszyły się tam złote monety. Wierzyli także, że pieniądze można zdobyd przerzucając nad nimi przedmiot, który nie jest z metalu. Wtedy złe duchy miały utracid nad nimi swoją moc. Pewnego razu, w Wielki Piątek, przechodził tamtędy uczeo szewca. Nagle zauważył, że między kamieniami w trawie coś połyskuje w porannym słoocu, a nad ziemią unosił się błękitny płomieo. Zdziwiony młodzieniec przypomniał sobie legendę o zakopanym skarbie i nieczystych siłach, które go strzegą. Wtedy zdjął z nogi kierpiec i przerzucił go nad pieniędzmi. W tym momencie płomieo zniknął, słychad było jęk, a pieniądze zapadły się pod ziemię. Przerażony młodzieniec pobiegł do domu i wszystko opowiedział swemu ojcu. Ten odgadnął, w czym tkwi problem i dlaczego pieniądze zapadły się pod ziemię. Kiedy szył synowi z byczej skóry kierpiec, grot 24
szydła złamał się i pozostał w skórze. Postanowili, że za rok spróbują znowu. Kiedy nadszedł czas, tuż o wschodzie słooca udali się do Deczmanku. Już z daleka widzieli błękit płomienia
i
połyskujące w słoocu monety. Syn zbliżył się do ognia, zdjął z nogi nowy kierpiec i przerzucił go nad pieniędzmi. Płomieo znów szybko zgasł, ale pieniądze nie zniknęły, leżały ciągle na miejscu. Złe duchy utraciły już swoją moc. Syn z ojcem zebrali pieniądze do kieszeni, ale chcieli także zabrad żelazną skrzynkę, którą dostrzegli w tym miejscu. Kiedy usilnie starali się ją wyjąd, minął ich cwałujący jeździec na czarnym koniu. Spojrzał na nich z politowaniem
i milcząc pognał dalej. Po chwili
na ścieżce pojawił się biedny starzec na wychudzonej szkapie. Mimo tego, starzec ciągle ją popędzał i pytał ojca z synem, czy widzieli przejeżdżającego na koniu pana. Nikt mu nie odpowiedział, więc starzec znowu spytał, czy jeszcze może go dogonid. „Diabła dogonisz“ odparł syn. W tej chwili jeździec piekielnie się roześmiał i zniknął w lesie. Żelazna skrzynka zapadła się w tym momencie pod ziemię, a ojciec i syn ledwie uszli z życiem. Zrozumieli, że jeźdźcy to złe duchy, a pieniądze to nie wszystko.
4. Toszonowice
Z tym miejscem związana jest legenda, jak Ondraszek kupował konia i oszukał handlarza.
5. Nydek
Według legendy skarby Ondraszka zostały ukryte w Nydku-Głuchowej „pod Czuworkiem“.
6. Ostry
Według legendy na Ostrym (1044 m n. p. m.) Ondraszek spotkał się z piękną dziewczyną. Chciał, aby poszła razem ze zbójnikami, ale ona odmówiła, mówiąc, że kocha swego chłopca i piękno śląskich gór. Za swoje szczere wyznanie otrzymała wysoką nagrodę. Według innej wersji tej legendy, w całych Beskidach nie było dziewki piękniejszej od Hanki Ostrego. Była dobra, pracowita i przy pracy zawsze chętnie śpiewała. Mieszkała
z z
rodzicami u podnóży góry Ostry w małej drewnianej chałupce. Pewnego razu przechodziła tędy drużyna Ondraszka. Oczarowani pięknem głosu Hanki stanęli i nasłuchiwali, jak niesie się po górach. Kiedy Hanka skooczyła, podszedł do niej najpiękniejszy i najsilniejszy z nich. Zapytał się jej: „Wiesz, kim jestem?“ – „Wiem dobrze. Któż w naszej krainie nie znałby Ondraszka“, odpowiedziała dziewczyna i uśmiechnęła się do niego. „Podobasz mi się i moim przyjaciołom, Hanko,“ rzekł Ondraszek. „Chodź z nami i zostao naszą gospodynią. Będziesz naszą najmilszą siostrą, a dla mnie wszystkim.“ Hanka odparła bez wahania: „Moi rodzice są już bardzo starzy. Za nic w świecie ich na 25
starośd nie zostawię samych, nawet dla ciebie, Ondraszku,“ – „Teraz ujęłaś mnie, Haneczko, jeszcze bardziej. Weź to ode mnie na pamiątkę“ – Podał Hance czerwone korale. Ale Hanka schowała ręce pod fartuch, a podarunku przyjąd nie chciała. Wtedy Ondraszek założył je Hance na szyję i powiedział: „Weź je, Haneczko, za to, że tak kochasz swoich starych rodziców oraz za to, że tak bardzo lubisz śpiewad. Bądź, proszę, bądź tak miła i zaśpiewaj nam jeszcze,“ Długo prosid nie musieli. Jej pieśo rozległa się na rozświetlonej słoocem grani. Ondraszek uśmiechał się,
aw
rytm pieśni uderzał ciupagą w sięgający mu do pasa kamieo. Tak uderzał, że swoją ciupagę stępił. Kiedy Hanka skooczyła śpiewad, Ondraszek pocałował ją w oba policzki
i wskazał na
kamieo. „To wyciosałem wtedy, gdy śpiewałaś, na pamiątkę naszego spotkania.“ „Ondraszkowa siekierka”, z podziwem wykrzyknęła Hanka. „Całe życie wspominad będę, że śpiewałam dla zbójników, a zwłaszcza dla ciebie, Ondraszku,“ na pożegnanie podała mu dłoo, a Ondraszek ucałował jej kruczoczarne włosy. Potem zbójnicy odeszli. Hanka machała do nich, dopóki nie zniknęli w lesie, a najbardziej do Ondraszka, którego miała w sercu.
Z całą pewnością kamieo ten do dziś
leży na Ostrym. Ale kto go rozpozna? Czas i deszcz zdążyły zmyd z niego ślady siekierki Ondraszka.
7. Piosek
Według legendy także tutaj „na Moczarzu“ ukryte zostały skarby Ondraszka.
8. Wielki Polom
Według legendy tutaj znajdował się skarb, który zbójnicy Ondraszka schowali uciekając przed portaszami w drodze z Węgier.
9. Studeniczne
Według legendy, nieopodal źródła na górze Studeniczne (717 m n. p. m.) ukryte zostały skarby Ondraszka.
10. Mionší
W pralesie Mionší, malowniczym rezerwacie przyrody, leży Polana Zbójnicka. Na początku osiemnastego wieku Ondraszek podobno często chodził do Łomnej, a według legendy właśnie w Mionší ukrył swój skarb wraz ze swoim testamentem.
26
11. Łomna Dolna
W kopcach nad Łomną Dolną jest leśny zakątek nazywany Kościółki (953 m n. p. m.), a pobliskie skałki to Noclegi. Dziś wiemy, że tutaj na potajemnych nabożeostwach spotykali się w XVII wieku prześladowani protestanci. Ze względu na tajemniczą atmosferę i sekretne praktyki religijne ludowa fantazja łączyła te miejsca z ukrytymi skarbami Ondraszka.
12. Salmopol
Tutejszy regionalny gościniec (karczma) jest wyjątkowy chodby dlatego, że jego starsza częśd (patrz zdjęcie) leży w granicach administracyjnych Wisły (czyli Euroregionu Śląsk Cieszyoski), a druga, położona jest za granicą, biegnącą gdzieś pośrodku kompleksu budynków i należy do Szczyrku (Euroregion Beskidy). Także w menu, które stylowo zdobi drewnianą ścianę gościoca, widnieje smaczne danie o nazwie „Pieczeo zbójnika Ondraszka“. Stąd można się udad w stronę jaskini Malinowskiej (również jaskinia Ondraszka) pod szczytem Malinowskiej Skały (1152 m n. p. m.) Według podao ludowych tutaj ukrywali się husyci, a w XVI i XVII wieku prześladowani protestanci. Na początku XVIII wieku przebywał tu ze swymi zbójnikami Ondraszek,ukrywając w jaskini łupy.
13. Górki Wielkie
Do gminy Brenna należą wsie Górki Małe i Górki Wielkie, gdzie znajduje się muzeum Zofii KossakSzatkowskiej, pisarki, która poza znanymi swymi powieściami historycznymi o tematyce uniwersalnej, w literaturze polskiej rozsławiła także Śląsk Cieszyoski i Beskidy. W jej książce Wielcy i Mali znaleźd można również historię o Ondraszku, zatytułowaną Historia Ondraszka Szebesty, zbójnika (1927). Autorka uległa romantycznemu punktowi widzenia na śląskie zbójnictwo. Podziw dla osobliwości realiów, które zaprezentowała Kossak-Szatkowska w polskiej literaturze, ukazał typowe dla literackiego baroku ujęcie tematyki związanej z Ondraszkiem. Z całą pewnością autorka chciała powrócid do tego zagadnienia, ale realizację swojego zamiaru, jak się wydaje, przekazała Gustawowi Morcinkowi.
27
7. INFORMAČNÍ CENTRA V OBLASTI
7.1 Informační centra v oblasti
* Jablunkovské informační centrum, Dukelská 600, Jablunkov, Tel.: +420 558 340 607, www.jablunkovsko.cz
* Informační centrum Bystřice, Bystřice 354, Tel.: +420 558 995 775, www.bystrice.cz
* Městské informační centrum Třinec, Dukelská 686, Třinec, Tel.: +420 558 998 200, www.info-trinec.cz
* Regionální informační centrum Těšínska, Hlavní třída 15, Český Těšín, Tel.: +420 558 711 866, www.muzeumct.cz/info
* Agentura příhraničních informací, Hlavní 1a, Český Těšín, Tel.: +420 558 711 474, www.inforeg.cz
* Informační centrum Mirkroregionu obcí povodí Stonávky, Komorní Lhotka, Tel.: +420 724 301 788, www.stonavka.cz
* Gorolské turistické informační centrum, Mosty u Jablunkova, Tel.: +420 558 341 586, www.gotic.cz
* Punkt Informacji Turystycznej, Istebna 68, Tel.: +48 33 855 61 58, www.ug.istebna.pl
* Centrum informacji turystycznej, Wisla, pl. B.Hoffa 3, Tel.: +48 33 855 34 56, www.wisla.pl
* Miejska informacja turystyczna, Ustron, Rynek 2, Tel.: +48 33 854 26 53 , www.ustron.pl
* Biuro Promocji i Informacji Urzędu Miejskiego, Skoczow, Rynek 18, +48 33 858 50 23 www.skoczow.pl
28
* Miejskie centrum informacji i Agencja informacji przygranicznej, Cieszyn, Rynek 1, Tel.: +48 33 852 30 50 www.cieszyn.pl
29
7.2 Informační centra v oblasti (polský překlad)
* Informacja Turystyczna w Jabłonkowie (I 5), Dukelská 600, Jablunkov, Tel.: +420 558 340 607, www.jablunkovsko.cz
* Informacja Turystyczna w Bystrzycy (H 4), Bystřice 354, Tel.: +420 558 995 775, www.bystrice.cz
* Miejska Informacja Turystyczna w Trzyocu (G 4), Dukelská 686, Třinec, Tel.: +420 558 998 200, www.info-trinec.cz
* Regionalna Informacja Turystyczna Śląska Cieszyoskiego (F 3), Hlavní třída 15, Český Těšín, Tel.: +420 558 711 866, www.muzeumct.cz/info
* Agencja Informacji Przygranicznej (F 3), Hlavní 1a, Český Těšín, Tel.: +420 558 711 474, www.inforeg.cz
* Mikroregionalne Centrum Informacji Gmin Dorzecza Stonávki (H 1), Komorní Lhotka, Tel.: +420 724 301 788, www.stonavka.cz
* Gorolskie Centrum Informacji Turystycznej (J 5), Mosty u Jablunkova, Tel.: +420 558 341 586, www.gotic.cz
* Punkt Informacji Turystycznej (J 7), Istebna 68, Tel.: +48 338 556 158, www.ug.istebna.pl
* Centrum Informacji Turystycznej (H 6), Wisła, pl. B. Hoffa 3, Tel.: +48 338 553 456, www.wisla.pl
* Miejska Informacja Turystyczna (F 6), Ustroo, Rynek 2, Tel.: +48 338 542 653, www.ustron.pl
* Biuro Promocji i Informacji Urzędu Miejskiego (D 5), Skoczów, Rynek 18, +48 338 585 023 www.skoczow.pl
30
* Miejskie Centrum Informacji i Agencja Informacji Przygranicznej (F 3), Cieszyn, Rynek 1, Tel.: +48 338 523 050 www.cieszyn.pl
31
