':&ts:-§r
j d sch
rift voo r gezond heidszorg geïngpireerd doo r a ntroposofi
*.*
e I
nr 1 winter 2014
.-:r. :,..ztiii
§1r§
v« aruels*xa;af,s
Stroarn qe*ft het rryoord aan Wanda d* Ëruyl {4§} uit
fut-
phen, n:oeder i,.an fulerijn (1"S], ffioeà*ntJ {9} sn §rnma i7}.
ni*t meer naar de tëndër-ts. Nu is hij *nder behendetinq bij antropcscÍiseh tand*rts P*tei E*rrn" Mari.ln drurfde
ïekstl
Mieke Linders
Fotol
Heidi Arts
m§§ #ffi Kffire#ffiffi&ffi 'Tot zo'n drie jaar geleden bezochten we als gezin een re-
begrenzen. Wat ik mooi vind is dat door deze zorgvu[dige be-
guliere tandarts. De inrichting van de praktijk was koel en
nadering Marijn zetf verantwoordetijkheid leert nemen voor
zaketijk. lk vergeleek het met een betegelde voortuin waar
zijn gebit, door moeite te doen tevert hij ze[f een bijdrage.
geen groen mocht groeien. lk voelde me er een nummer. Echt
Dat vind ik waardevo[. We zijn nu a[[emaa[ patiënt bij tand-
gealarmeerd raakte ik toen Marijn een rotte kies had die zon-
arts Borm. Frappant vond ik ook dat toen hij bij Emma in de
der pardon getrokken zou worden. Bij zo'n jong kind direct
mond keek hij opmerkte:
een kies trekken, daar had ik mijn twijfets bij. Bovendien had
doet ze inderdaad graag. Wanneer met zorg naar het gebit
een aantal slechte ervaringen gehad bij de tandarts
gekeken wordt kan daar btijkbaar veel uit worden afgelezen.
en de manier waarop daar met hem werd omgegaan vond ik
Het gevoel dat de dingen een bedoeling hebben, dat er een
niet prettig.
samenhang is, spreekt me aan. De essentie voor mij is dat
lk heb met meerdere mensen gesproken en kwam zo terecht
je als patiënt gezien wordt door de tandafts. Marijn vindt de
bij tandarts Borm. Marijn is een open en gevoelig kind en in-
tandafts nog attijd een beetje eng, maat heeft nu voldoende
midde[s was hij zo bang van de tandafts dat hij er niet meer
vertrouwen om zich over te geven.'
naar toe witde. Tandarts Borm 'zag' van a[[es aan de tanden
Marijn:'lk heb nu een fijne tandarts. Hij doet niet zo snel
van Marijn. Bijvoorbeetd dat hij zijn emoties niet constructief
iets. Hij is heet aardig en rustig en zegt wat hij gaat doen. Hij
kon uiten. Hij werd heel snel boos. De tandarts keek naar de
komt ook niet direct met allerlei spuiten en prikjes aan. Bij
vorm van Marijn's tanden en naar hoe de kaken stonden. Om-
de vorige tandarts ging attes zo snel mogetijk. Bij de manueel
dat die niet symmetrisch op elkaar staan werd hij doorver-
therapeut op het therapeuticum In Zutphen kreeg ik buigoe-
wezen naar een manuee[ therapeut met de vraag om mee te
feningen voor mijn rug. Bij de euritmie van Wieger maken we
kijken of er eventueel in Marijn's skelet onregelmatigheden
letters met gebaren, die
zichtbaar waren. De therapeut constateerde een kuittje in
voeten, stitstaand en lopend. Ook een staapspreukje [eerde ik.
een wervel in de bovenrug. Na enkele weken oefenen was dat
Bij de oefeningen met de rug voel ik hoe die uitkomen in mijn
kuiLtje verdwenen. De euritmie die Marijn daarnaast bij eurit-
nek. Verder weet ik ook niet precies hoe het werkt.'
Marijn
aL
ik
'Jij houdt zeker van dansen?'
thuis moet oefenen. Met armen en
mietherapeut Wieger Veerman votgt is ondersteunend. Door de oefeningen die hij meekrijgt teert hij om zichze[f beter te
I
Dat
wwwtëndërïsbcrm.ni
'De mond is een unieke binnenruirnte', zeqt tandafts Peter
Borm. 'Een binnenruimte waarvan wij ons qewoonlijk
veeL
te weinig bewust zijn. We merken die pas echt op, ats er iets niet goed is in onze mond. vooral met de tanden en kiezen.'
Wie kent niet het schrikbeeld van een tandartsbezoek als
er iets mis is, en van [iever niet wi[[en qaan vanwege wat er gedaan moet worden? Juist daarom kan de rol die de
tandafts speelt niet genoeg benadrukt worden. En niet
,ill§
alleen orn problemen op te lossen, maar vooraI om die te voorkornen. Dat begint at bi,i jonqe kinderen, die vertrouwd zouden moeten raken met een aardige tandarts die hen geen kwaad doet. Een tandafts die hen hetpt in het
thuisraken in dat gebied waarvan zij
zeLf
vrijwet niets zien.
Voorkomen is immers beter dan herstelten.
Schors van de paardenkastanje
Peter Borm is at bijna veeftig jaar tandarts, met een praktijk in Arnhem, 'Aesculus Cortex' geheten, wat de Latijnse naam
is voor de boomschors van de paardenkastanje. Aesculus Cortex is een geneesmiddet dat Rudotf Steiner adviseerde voor de behandeting van cariës. Het is een uit de natuur gewonnen middet. Natuurtijk materiaal kom je ook veel tegen ats
je het trappetje afloopt naar de praktijkruimte onder het
woonhuis. Het hout, de steen, de lemen muren zijn allemaal natuurLijk materiaa[, maar ook de inrichting, de vormen en de
architectuur maken een natuurlijke indruk. Terwijt het tandartsberoep een wel heel technische omgeving vereist, met a[[e instrumenten en apparatuur. Met navenant strenge eisen op het gebled van hygiëne en veitigheid. Dat is hier atlemaaI goed verzorgd, atte goedkeuringen zijn er. Maar tegetijkertijd
is er dat extra ve[zorgde en duurzame element, waar Borm terecht trots op is. Hij heeft zelfs een lak gevonden voor het
hout waar de gevreesde MSRA-bacterie geen vat op heeft. Terwijt deze bacterie wel op kunststof kan btijven leven.
De hele praktijkruimte, met een aantaI kamers waar in totaaI
genoemd.' Hij voegt eraan toe dat je 'je tanden daarin zult
negen mensen werkzaam zljn, is vormgegeven als een goed
moeten zetten. Dat is de eigen biografie van je leven, die ie-
verzorgde binnenruimte. Wat val.t er veeI te vertellen over de
der mens schrijft. Daarbij moet je je vastbijten in wat het [ot
mondl Borm doet dat met verve. Zijn enthousiasme voor zijn
je brengt, om iets van je leven te maken. Hierbij zijn het
werk, voor zijn beroep, weet hij goed over te brengen.
tanden die een voortrekkersroI hebben.' NogaI fundamenteeI
de
dus, die tanden en kiezen. 'Daarom moeten tanden en kiezen
Het gebit als fundament
goed op elkaar staan en afgestemd zijn, om dit werk te kun-
Peter Borm: 'Het gebit is iets heel fundamenteels, iets waar-
nen verrichten. En als je vervolgens 'je hart op de tong hebt',
op je je he[e leven stoot, in figuurtijke zin dan. Er verandert
dan treedt er een wisselwerking op met de omgeving die nog
maar heel weinig aan gedurende het leven, en het verschijnt
sterker ls. Waarbij het getegde verband tussen tong en hart
vrljwel kant-en-klaar, a[s het ware in één keer. En het me[k-
opva[[end is. Die relatie spiegelt het intieme karakter van wat
gebit van een kind dan?, zou men kunnen tegenwerpen. Want
binnenin een mens leeft. Dat innertijk treedt in een van de
dat is toch een fase die iedereen moet doortopen en die je
meest mensetijke vermogens, namelijk het spreken (ook een
met een jaar of zeven achter je begint te laten? Dat ktopt.
functie van de mond!), naar buiten.'
Maar achter het metkgebit zit in aanleg het uiteindelijke gebit a[, het moet a[[een nog tevoorschijn komen. Dat verschijnen
Als je erover gaat nadenken, btijf je je verbazen wat er a[te-
van het nieuwe, eigen gebit is niet afgestoten bij het schoo[-
maal verbonden is met de mond en het gebit. Zoals de hatf-
rijp worden, maar gaat daarna door met de tweede wisselfa-
ronde vorm van het metkgebit, a[s een cirkel die halverwege
se rond het tiende jaar, terwijt de vier verstandskiezen pas
is omgektapt, met een middelpunt binnenin de mond, Borm
doorkomen vanaf achttien jaar. De laatste verstandskies kan
noemt het een 'ik-punt'. Die vorm maakt in het volwassen
zelfs nog tien jaar later tevoorschijn komen, zodat de gehe[e
gebit ptaats voor de e[[ipsvorm van de bovenkaak en de hy-
uitrijping van het eigen gebit pas tegen de teeftijd van 28 jaar
perbool van de onderkaak waarvan het middetpunt ver weg
is afgerond.'
in de wijde ruimte Ligt.
Het metkgebit dat een mens van zijn ouders cadeau krijgt, is
'Het komt erop aan het gebit vanuit de beweging op te bou-
als een model dat nagevolgd kan worden, dat als voorbeetd
wen en vorm te geven. Hierbij is euritmietherapie vaak on-
dient. Daarnaar vormt het zijn eigen gebit, getijkend of juist
ontbeertijk.' Borm komt weer terug op die binnenruimte. Hij
niet getijkend, maar wel helemaaI eigen. Waar komt die vorm
betitett de mond als het eerste en eigentijke 'holletje' van
dan vandaan? Weer komt Borm te spreken over het unieke
een mens, waar hij Leeft op de manier die bij hem past. 'Je
karakter van het eigen gebit, ook binnen het lichaam.
wordt je pas bewust van een buitenrulmte, ats je ook een eigen binnenruimte hebt. Vandaar dat de wisselwerking tussen
Het tichaamsdeel met de grootste hardheid
binnen en buiten zo sterk speett bij de mond. Niet alleen het
'De oorspronq van vorm tigt attijd in beweging, in een be-
opnemen en verteren van voedse[, voor de tettertijke stofwis-
weging die vaste vorm heeft gekregen. Er is geen vastere,
seting die het leven mogetijk maakt, maar ook het ervaren en
hardere vorm in het lichaam dan een gebit. Wetke beweging
verwerken van het leven a[s zodanig.'
moet dat dan geweest zijn? Het is alsof die vorm aI is meegegeven bij de embryonale vorming. Dat zou betekenen dat die
Het leven voor je kiezen krijgen
er a[ vóór de geboorte was. A[s je bedenkt hoezeer het gebit
'Je krijgt je leven immers voor je kiezen', Borm zegt het met
het individu tekent, er zijn geen twee gebitten hetzelfde, dan
een g[im[ach. 'Het is het levenstot dat je op je weg in het [even
is dit gegeven zeer bepalend voor het individu dat een mens
tegenkomt. Het is niet voor niets dat hlerbij de kiezen worden
is of nog aan het worden is. Het gebit is als het ware uitdruk-
Anlroposoisch tandafts Peler Borm: "Als 1e erover qaat nadenken btilf 1e 1e verbazen, wat er allemaalverbonden ls mel mond en gebit." king van het tot dat een mens toevalt. Zo gedacht zijn het
van het kauwvlak waren mi[[imeters afgesleten, zodat de bin-
de totgevallen die eerder zijn opgedaan, die de bewegingen
nenruimte een flink stuk k[einer werd. De persoon in kwestie
vormen die ten grondslag liggen aan het huidige gebit. Dat
had nauwelijks in de gaten wat dit met hem deed. Maar toen
vraagt van een tandafts om behoedzaam te opereren.'Borm
Borm voorzichtig en met grote precisie, met behulp van zijn
brengt het zorgvu[dig onder woorden, tastend en zoekend.
vaste tandtechnicus, de tanden van zijn patiënt weer vertengd had en daarmee de oorspronkelijke vorm had terugge-
Het is het vele onderzoek dat hij verricht heeft dat hem op
geven, ervoer deze dat hij ook weer innerlijk [ucht en ruimte
deze gedachten brengt. Van veel patiënten heeft hij op ver-
had gekregen. Hij had zich in lange tijd niet zo goed gevoeld.
schi[lende tijdstippen in hun leven en tijdens de behandetingen gipsafdrukken van hun gebit gemaakt. Daarmee heeft hij
Elk element in de mond spreekt
de stadia van ontwikketing en de invtoed van zijn behandeLing
Het gaat er niet om ten koste van atles met technische hu[p-
bijgehouden, en zo een archief opgebouwd met veel materi-
midde[en tot gebitsregulatie te komen. Je moet zien uit te
aal dat nader onderzoek verdient. Die ontwikketing is bij kin-
vinden wat bij iemand past. Dat vraagt een individuele be-
deren het duidetijkst te zien, omdat die nog in de groeifase
handeting en een fijngevoetig ingaan op de persoon en diens
zitten. Maar ook bij volwassenen vaLt er veel af te Leiden uit
ontwikketing. Wat
het materiaat dat hij heeft verzame[d. Borm haa[t een gipsaf-
persoon doormaakt. Dat te kunnen 'tezen', dat vormt voor
druk tevoorschijn van een volwassen man, bij wie de tanden
Borm het specifiek antroposofische van zijn behandeting. Etk
aan grote stijtage onderhevig waTen. Over de hete breedte
element in de mond spreekt tot hem en hij probeert te ver-
bij iemand hoort, welke biografie
deze
staan wat het hem wil zeggen. Zoals de 20 tanden en kiezen
je mond neemt. Het speeksel vormt zich zelfs
van het metkgebit en de 32 van het btijvende gebit, evenals
iets ziet of ruikt.
a[ ats je al[een
ieder afzonderlijk stadium van hun ontwikketing. Maar ook de twee bestandde[en van tanden en kiezen, tandbeen en
Dan is er het bijzondere van het kaakgewricht. De zuigreflex
tandglazuur. Het tandglazuur is het allerhardste element in
van een baby brengt een beweging op gang tussen tong en
het menselijk [ichaam, qua hardheid getijk aan krista[. Won-
kaakgewricht. Dat zijn de bewegende delen van het hoofd,
derbaartijk om dit op deze plek aan te treffen: een kristaI in
waarmee later ook bewust de klanken worden gemaakt om je
je lichaam. Daarnaast is er de invloed van speekse[, hoe dat
a[s mens verstaanbaar te kunnen maken. De oms[uiting van
kan opbouwen of afbreken, ook bij keiharde tanden en kiezen,
de mondholte met lippen en wangen. Het verhemelte en het
afhanketijk van de stoffen die in het speekseI worden opgeno-
achterste van de tong. Het spee[t a[[emaaI mee in de com-
men. Dat geeft een grote verantwoordetijkheid voor wat je in
plexe binnenruimte die de mond is. Net zo complex a[s het beroep van tandarts, want dat spiegett deze toestand. Borm
heeft in zijn praktijk zijn eigen 'binnenruimte' geschapen, waar hij kan werken volgens zijn eigen maatstaven. Hij wordt dit jaar 65, maar hij heeft zijn patiënten laten weten nog niet te zullen stoppen en nog enkele jaren te wi[[en doorgaan.
De waarde van de antroposofische tandarts
Peter Borm heeft zljn krachten gegeven aan de ontwikketing van zijn beroep a[s antroposofisch tandarts. Maar er zijn er
niet veeI die hem op het moment kunnen opvolgen. Er zijn slechts vijf andere antroposofische tandaftsen in Neder[and,
sommige nog beginnend, en dat is niet vee[. Hijzelf werkt nauw samen met antroposofisch consuttatief afts René S[ot
uit Deventer, die ook in Zwolle en Arnhem werkzaam is.
Hij
vindt dat een voorwaarde om zljn werk goed te kunnen doen. Want de medische kennis staat aan de basis van zoweI de huisarts a[s de tandarts. ln Nederland bestaat geen opteiding zoa[s die in Duitsland voor 'Anthroposophischer Zahnarzt', een internationaLe optelding waaraan hij als docent verbonden is. Toch heeft hij hoop dat meer mensen de waarde van
het antroposofische tandartsenberoep gaan inzien en zich daarin wi[[en bekwamen. Want het is zonde als alle kennis die hij en anderen hebben opgebouwd, verloren zou gaan. Zo hoopt hij nog attijd een keer een studie te kunnen publiceren op basis van de vele voorbeetden die hij in zijn lange werkle-
ven heeft verzameld. Zodal zijn onderzoek en de resuttaten voor een nieuwe generatie behouden btijven. Zielebewegtng. Kunstwerk in de wachtruimte van tandarls Borm,
gemaakt door Tiorvald Drdock
I ;ri'.,::.i
