tested
Na het spraakmakende eerste verslag van de B&W 805 monitor, 804 vloerstaander en DB1 ‘state of the art’ subwoofer, volgt nu een test waar ik zelf in ieder geval erg naar uit heb gekeken. Oftewel de entree van de echt grote jongens uit het B&W 800 programma in de vorm van de relatief slanke maar wel hoge en vooral krachtige 803, de wereldwijd extreem populaire 802 en als laatste het absolute topmodel van de serie in de vorm van de compromisloos opgebouwde 800. Ook bij deze tweede zeer intensieve test zijn de registers weer volledig opengetrokken en heeft een keur aan topklasse randapparatuur de luisterruimte bevolkt. Door de opgedane kennis tijdens de eerste ronde is enerzijds het aantal benodigde versterkers teruggedrongen, maar zijn er ook enkele verrassende nieuwkomers te melden.
31
BOWERS & WILKINS 803, 802 EN 800 DIAMOND LUIDSPREKERS
Trendsetters in het hoge marktsegment
NEXT
tested
Een uitgebreide test van drie grote B&W topmodellen, vraagt zowel qua kennisniveau als op het fysieke vlak erg veel van een tester. Enerzijds is het natuurlijk een natte recensentendroom om met dit soort producten aan de slag te mogen gaan, maar de eerste aanzet blijkt in de praktijk toch een heel stuk grilliger en minder romantisch te zijn. Neem alleen al de lastige hanteerbaarheid die zeker in geval van de 800 Diamond, bijna gevaarlijke vormen gaat aannemen. Zo heeft de grote luisterruimte (7 x 11 meter) een brede trap met slechts een zestal treden. Dat lijkt in eerste instantie helemaal niets, totdat je een paartje 800’s verpakt in bijna manshoge flight cases en met een totaalgewicht een verpletterende 120 kilo per stuk, naar boven moet zien te krijgen. Uiteindelijk moeten vier sterke volwassen mannen toch flink aan de bak om een en ander op zijn plaats te krijgen, maar dan heb je ook wat. Een echte hifi mastodont die qua gewichtigheid en omvang, vandaag de dag al bijna zeldzamer is als een mammoet na de oertijd. Daarna volgt de 802 die met zijn 30 kilo lagere gewicht en de toch wat handzamere afmetingen, al een ware verademing blijkt te zijn. Als laatste is de 803 naar boven getild. Een luidsprekersysteem dat met zijn wederom 30 kilo per stuk minder gewicht, in vergelijking bijna een veertje lijkt. Toch blijft er ook in dit laatste geval zonder verpakking, nog steeds een serieus gewicht van 41 kilo over. En ook al is de 803 dan de kleinste van deze drie, absoluut gezien blijft het nog steeds een bovengemiddeld groot luidsprekersysteem.
803 DIAMOND
802 DIAMOND
Voorbereidingen en opstellen
32
Na het arriveren van alle aangeleverde versterkers en de dozen met ondersteunende AudioQuest kabels, heeft de luisterruimte nog het meeste weg van high-end winkels zoals Chattelin Audio of Rhapsody. Van links naar rechts en van voor naar achter, overal is wel een product, doos of verpakking zichtbaar die wel iets met deze test te maken heeft. Zeker bij zo’n uitgebreid vergelijk als deze, is het zaak het hoofd koel te houden en weldoordachte beslissingen te nemen. Als extra back-up en om samen de regelmatig gewichtige vele hand en spandiensten uit te voeren, heb ik dit keer de hulp ingeroepen van mijn beste audiovriend Mari van Drunen. Mari is in het januari nummer van Music Emotion 2011 al in de rubriek S&S Seeing verschenen en voor meer informatie over zijn denkbeelden en zijn fraaie zeer grote luisterruimte, verwijs ik u graag door naar dit artikel. Het maken van een plan van aanpak blijkt dit keer echt noodzakelijk te zijn. Want niet alleen komen alle drie de luidsprekers op afzonderlijke data binnen, ze verkeren ook eens in verschillende stadia van nieuwstaat. Hierbij blijken de 803 en vooral de 800 al enige tijd gespeeld te hebben, terwijl de 802 nog werkelijk gloednieuw is. Om te zorgen dat alle drie de luidsprekerparen uiteindelijk tijdens de echte testfase optimaal zullen presteren, wordt de 803 in de huiskamer op de krachtige all-round DK-Design Reference MK III geïntegreerde versterker aangesloten. De 802 en 800 zijn te groot en zwaar om met z’n tweeën de trap af te dragen en moeten dus de eerste maand tijdens het losspelen stuivertje wisselen. En nu blijkt meteen ook weer het grote belang van een ruim
800 DIAMOND
Bewijs
Bevatte het eerste gedeelte van deze test nog de ‘instapmodellen’ uit de befaamde Diamond serie, in dit tweede deel kom ik terecht bij de modellen die juist zo verschillend bij audiofielen worden ontvangen. Vooroordelen, hetze, onzin? Of zit er misschien toch wel een kern van waarheid in deze opvallend grote contrasten. In het eerste deel ging ik bewust in op deze controverse en probeerde aan te geven waar mijns inziens deze verschillen door ontstaan zijn. Feit blijft wel dat een B&W, zelfs een pretentieuze 800 Diamond, een product is en blijft van een hele grote commerciële organisatie. Een onderneming die veel gebruik maakt van de modernste computertechnologieën, veel geld uitgeeft aan marketing en marktonderzoek en waarbij naast de computer, meer dan één persoon voor de uiteindelijke klank verantwoordelijk is. Een B&W is dus niet dat typische ambachtsproduct wat sommige audiofielen graag zouden willen zien. Luidsprekers die vooral gehoormatig met veel liefde en kennis zijn gemaakt en waarbij slechts één persoon of ontwerper, totaal verantwoordelijk is voor het eindproduct. Toch moet ik eerlijk zeggen dat als ik deze vaandeldragers van dit trotse Britse merk zo voor mij zie staan, ik alles behalve een synthetisch en zielloos vervaardigd product zie staan. Zo vind ik de nog steeds in productie zijnde oer Nautilus zowel gehoormatig als zeker visueel, nog steeds tot de mooiste luidsprekers behoren die ik ken en ook bij de hier gepresenteerde topmodellen uit de 800 serie spat de bezieling er gewoon vanaf.
ten. De 803 Diamond meet 116,4 cm hoog, 30,6 cm breed en 45,7 cm diep terwijl de 804 Diamond het bij 102 cm hoogte, 23,8 cm breedte en 35,1 cm diepte voor gezien houd. Een zeer wezenlijk verschil en in de praktijk is het bijna David naast Goliath. In het gewicht wordt het verschil nog duidelijker met 41 kilo voor de 803 waarbij de 804 de weegschaal slechts tot 27 kilo laat doorslaan. Wat mijzelf vooral opvalt aan de 803, zeker zonder frontdoek, is de gespierdheid van dit model. Onder de bekende gele Kevlar middentoner zitten in plaats van twee 16,5 cm woofers bij de 804, nu maar liefst drie 18 cm exemplaren! Qua frequentieomvang geeft de grotere kast met zijn veel grotere wooferoppervlak maar een beperkte winst in het laag van op papier slechts enkele Hertzen. De maximale belastbaarheid stijgt daarentegen fors van 200 Watt voor de 804 tot 500 Watt voor de 803. Buiten dat heeft de 803 Diamond qua materiaalgebruik veel weg van de andere modellen uit de serie. Oftewel de fors verbeterde filtercomponenten van het Duitse Mundorf, de FST® Kevlar middentoner, de ultrastijve Rohacell wooferconussen met hun krachtige magneten en niet te vergeten de mooi vormgegeven bi-wiring luidsprekeraansluitingen met hun hoge kopergehalte.
tested
genomen tijdspanne door de importeur/distributeur, want ook deze B&W’s gaan deze eerste periode weer alle kanten op qua weergave. Ook al zwakken de inspeelmerites gaandeweg de testperiode steeds meer af, toch zijn zelfs in de laatste testweken vooral bij de hoog oplossende 800, nog steeds kleine verbeteringen waarneembaar in het prestatieniveau. En dan spreek ik over een maandenlange testperiode bij vermeend ingespeelde modellen! Mijn eigen ervaring is dat het afhankelijk van een luidsprekersysteem, zeker drie maanden tot soms zelfs een heel jaar kan duren voordat een uitgewogen en gebalanceerd topsysteem, echt helemaal los is en zijn definitieve weergave heeft bereikt. Na die periode verbetert de weergave doorgaans niet veel meer of nog slechts sporadisch.
33
803 Diamond
De 803 Diamond is het grootste conventionele 800-serie model voordat de bijzondere en zo specifiek herkenbare bolvormige behuizingen voor midden en hoog van de 802 en 800 in beeld komen. Op het eerste gezicht lijkt de 803 Diamond vooral op een uit zijn krachten gegroeide 804. Ook de meerprijs van € 1.000,- per luidspreker ten opzichte van de 804 lijkt in die richting te wijzen. En ook al is de kastvorm op de afmetingen na, verregaand gelijk - toch is de 803 een bijzonder product. Niet alleen heeft dit luidsprekersysteem de moeilijke taak een brug te slaan tussen de minder kostbare 805 en 804 en de topmodellen 802 en 800. Het eerste wat mij opvalt als de 803 zij aan zijn naast zijn kleine broer 804 staat, is dat de eerste echt veel groter is dan je ogenschijnlijk zou verwach-
NEXT
803 DIAMOND
802 Diamond
tested 34
Wanneer de 802 Diamond zijn opwachting maakt, ben ik mij onmiddellijk van de indrukwekkende uitstraling bewust. Juist dit model heeft net als bijvoorbeeld de Wilson Audio Watt-Puppy, een onweerstaanbare aantrekkingskracht op vele muziek- of audioliefhebbers over de hele wereld. De kastconstructie bezit daarbij mijns inziens op de oer Nautilus na, de best gekozen verhoudingen van het hele 800 programma. De luidsprekers zijn enerzijds groot en indrukwekkend, maar bezitten nog steeds een bepaalde sierlijkheid. Zeker in de aangeleverde zwarte pianolak uitvoering wordt de onderhuidse schoonheid nog meer aan de oppervlakte gebracht dan bij de van hoogwaardig echt houtfineer voorziene overige uitvoeringen. Samen met de dikke gegoten metalen voet en de uit Marlan® vervaardigde druppelvormige behuizing voor de middentoner, is er een heel sterk gevoel van eigen identiteit en uitstraling ontstaan. Een ware klassieker. Ook al is de diamanttweeter (2,5 cm) en middentoner (15 cm) met zijn Marlan® behuizing, praktisch hetzelfde als in alle 800 Diamond modellen vanaf de 804, de twee woofers in de 802 zijn wel degelijk anders en hebben een diameter van 20 cm in plaats van de drie exemplaren van 18 cm in de 803. Naast de zo karakteristieke Marlan® kop, is samen met de 800 vooral de zeer dikke metalen voet, sterk afwijkend van de minder kostbare modellen. De onderzijde van de kast zelf is onder een vooraf nauwkeurig bepaalde hoek afgeschuind en herbergt een naar beneden gerichte basreflexpoort. Samen met de metalen voet, ontstaat daardoor altijd vaste hoogte, hoek en reflectie waardoor een consistent verlopende laag weergave word verkregen. De verbinding tussen kast en voetplaat vind plaatst door 802 DIAMOND
een drietal in de voetplaat meegegoten pijlers en is absoluut oer solide. Aan de achterzijde van de voetplaat zijn twee paar (bi-wiring) voor de 800 serie typerende luidsprekerkabelaansluitingen te vinden. Typerend in de zin van een vloeiende vormgeving en het esthetisch fraaie chroomlaagje. Onderhuids zijn deze aansluitingen vooral zo goed door hun hoge kopergehalte. Als ik de luidsprekers op hun zijkant leg, wordt een van veel schroeven voorzien luikje zichtbaar wat het filter mooi trillingvrij herbergt. Als laatste komt het niveau van de 802 Diamond helemaal naar voren in de werkelijk met veel liefde voor detail vervaardigde eerste klas accessoires. Standaard staan de 802’s op een viertal in de bodemplaat geschroefde en perfect geïntegreerde rollers. Hiermee kan er met de luidsprekers vooral in het beginstadium minutieus worden geschoven tot de ideale plaats gevonden is. Door de goed doordachte constructie kunnen daarna de rollers heel gemakkelijk worden gedemonteerd en kunnen werkelijk prachtige vervaardigde spikes hun plek innemen. Deze spikes zijn overigens dermate lang, robuust en scherp, dat zelfs de Aboriginals er nog jaloers op zouden zijn. Voeg daar nog zowel een edele chroomlaag als de mogelijkheid de scherpe spike punten om te draaien in een platte kant met een dikke laag rubber aan toe en je hebt gewoon een ongelooflijk mooi en compleet uitgevoerde accessoire. Doordacht tot aan het laatste detail. 800 Diamond
En dan is het de beurt aan het topmodel van de reeks, in de vorm van de majestueuze 800 Diamond. Zo op het eerste gezicht lijkt het model sterk op de 802, totdat je ze in werkelijkheid naast elkaar ziet staan. De 800 blijkt dan in alle opzichten een flinke maat groter te zijn met afmetingen van 118 cm hoog, 45 cm breed en maar liefst 64,5 cm diep. Ook het gewicht verschuift mee van een respectabele en nog net door twee volwassen mannen hanteerbare 72 kilo, tot een monstrueuze 102 kilo netto gewicht per stuk! Naast de grotere kast en de twee naar 25 cm gegroeide basluidsprekers, is het vooral de veel grotere en nog massievere voetplaat die voor deze gewichtige groei zorgt. Toch zou het veel te simpel zijn om slechts met deze feiten het substantiële € 4.000,- prijsverschil per kanaal te verklaren. De verklaring moet grotendeels onderhuids worden gezocht waarbij extreem gematchte en dure overbemeten ‘custom made’ componenten worden ingezet. 800 DIAMOND
800 DIAMOND
800 DIAMOND
Gebruik en luisteren 803 Diamond
tested
Omdat het inspelen van de 803 in de woonkamer plaatsvindt op het krachtige trouwe werkpaard in de vorm van de DK-Design Reference MK III (tegenwoordig ‘LSA Audio Standard’ genaamd), is ook in dezelfde ruimte en op deze versterker de eerste luistersessie gestart. Geheel volgens verwachting gaat deze match uitstekend en weet de DK de 803 tot hele mooie prestaties aan te zetten. Dat deze B&W loot niet alleen visueel een bovengemiddeld groot systeem is, blijkt al meteen wan-
neer ik de eerste cd in het loopwerk plaats. Het voortreffelijk opgenomen album ‘Airborne’ van bassist Dean Peer, is muzikaal gezien een tamelijk abstracte productie met een opzet waarbij slechts twee instrumenten de hoofdrol spelen, bas en drums. Dean weet daarbij naast lekkere grooves, ook de meest vreemdsoortige harmonische gelaagdheden uit zijn basgitaar te toveren. Samen met de superstrak spelende drummer Bret Mann, ontstaat een album wat regelmatig het audio equivalent lijkt van de film ‘Speed’ waar Sandra Bullock en Keanu Reeves de hoofdrollen in spelen. Op Airborne is dus niet alleen veel te horen, maar het vraagt ook het nodige incasserings- en inlevingsvermogen van de luisteraar. De volumeregelaar van de DK staat bewust hoog ingesteld en wanneer het nummer ‘1 Speed’ letterlijk losbarst, ontstaat vrijwel meteen een brede grijns op mijn gezicht. Deze grijns ontstaat door die moeilijk te omschrijven sensatie als goed getimede energie, op muzikale wijze en zonder vervorming letterlijk op je lichaam wordt afgevuurd. Je voelt de snelheid en de overigens strak gepresenteerde drukgolven die messcherp maar ook vloeiend op je af komen rollen en ik kan niet anders zeggen dat de 803 Diamond deze eerste horde met verve weet te nemen. Aanvullend draai ik vervolgens ook het wat meer rustige nummer ‘Lord Zuthala’, waarbij wat meer overzicht in de muziek ontstaat en duidelijk word dat het met de klankkleuren van onder meer de percussie ook wel snor zit. In vergelijking met de direct vergeleken 804 is deze laatste nog een fractie beter getimed en is hoorbaar dat de kast inwendig net wat minder aangesproken word. De 803 heeft in eerste instantie veel weg van zijn kleinere broer, maar heeft verder vooral veel gemak, grandeur en slam en een duidelijk grotere schaalgrootte. Wanneer in een latere vervolgsessie met vereende krachten de 803 in de grote luisterruimte wordt geplaatst, blijkt deze toch gevoeliger voor de ruimte invloed dan verwacht. Na de toch ook al niet kleine 35 m2 grote woonkamer, is de 77 m2 grote luisterruimte gewoon een heel ander verhaal. En ook al is de akoestiek in de woonkamer al bovengemiddeld goed, de luisterruimte is nog veel neutraler. Waar de woonkamer met zijn energieabsorptie van veel zachte wanden, een min of meer neutrale tonale balans uit de 803 weet te kietelen, laat de neutralere grote ruimte ineens de bekende lichte aanzet tot warmte in het lage middengebied van de 800 serie horen. Ook moet serie typisch, weer bovengemiddeld veel aandacht aan
Een subtiele aanwijzing vormt alleen al het aanbevolen versterkervermogen dat van een maximale 500 Watt voor de 802, letterlijk verdubbelt naar 1.000 Watt voor de 800! En dat dit geen reclamepraat is kan ik op voorhand al verklappen, want tijdens de luistersessies heb ik dit soort zaken daadwerkelijk uitgeprobeerd. Verder is ook de basreflexpoort van de 800 in een nauwkeurig geplaatste hoek op de forse rechthoekige voetplaat geplaatst. Buiten de fors grotere afmetingen van de laatste ten opzichte van de 802, zijn er nog meer visuele verschillen waarneembaar. Bij de 800 is aan de voorzijde één pijler meer zichtbaar en ook zijn deze pijlers en de bovenzijde van de bodemplaat, in een chique en stijlvolle zilverfinish uitgevoerd. Volgens B&W zorgt deze lichte kleurstelling ervoor dat de 800 meer lijkt te zweven. Door de grotere overstek van de bodemplaat bij de 800, is aan de achterzijde nog een wezenlijk verschil waarneembaar. Waar bij de 802 de twee paar biwiring aansluitingen nog verticaal zijn geplaatst, hebben deze bij de 800 een horizontale positie ingenomen. Dat lijkt een klein verschil maar ik vind het in de praktijk een wezenlijke verbetering. Zeker omdat in deze prijsklasse doorgaans forse en minder buigzame luidsprekerkabels worden gebruikt die van spades zijn voorzien. Hierdoor kan op deze wijze een strakkere en meer vloeiende aansluitwijze zonder vreemde buigingen worden bewerkstelligd. Net als de 802 is ook de massieve bodemplaat van de 800 tenslotte voorzien van een zeer hoogwaardig wisselfilter en de optie om de standaard rollers te vervangen door de over een zeer groot bereik verstelbare spike en rubbervoeten. Vooral met de standaard aanwezige rollers was ik zeer in mijn sas en eigenlijk zou iedere fabrikant die luidsprekersystemen in deze gewichtsklasse of zelfs nog zwaarder vervaardigd, Arbo technisch verplicht gesteld moeten worden om dit soort voorzieningen standaard aan te brengen.
35
NEXT
tested 802 DIAMOND
36
de versterkerkeuze worden geschonken omdat de drie woofers wel van een strakke hand blijken te houden. Wordt hier echter aan voldaan, dan biedt de 803 een zeer bevredigende weergave met een duidelijk realistischer afbeeldingsmaatstaf dan met de kleinere 805 of 804 mogelijk is. Het laag loopt daarbij wat dieper door maar heeft gehoormatig vooral meer gemak, slam en een lagere vervorming. Het midden heeft de bekende mooie kwaliteiten die deze Kevlar FST® eenheid altijd al zo kenmerkt. Dus mooi getekende stemmen, hoge definitie, vloeiend en ook bij hogere volumes vrij van artefacten. Het hoog wat bij gloednieuwe Diamond tweeters nog wel eens wat kaal en spits kan zijn, is na de inspeelperiode uitstekend in balans en biedt die typerende strakheid in combinatie met dat fijnzinnig oplossend vermogen en een bepaalde zachtheid die vooral diamanttweeters vaak lijken te bezitten. Qua ruimtebeeld is deze 803, net als de andere 800 Diamond modellen wat minder diep naar achteren geplaatst en wat meer in de breedte en in dit geval ook hoogte georiënteerd. Net zoals bijna alle andere 800 Diamond modellen, blijkt ook de 803 geen ideaal huwelijk te vormen met buizenversterkers. Aanbevolen versterkers zijn in deze krachtige transistorexemplaren zoals een Bryston B100 SST, Musical Fidelity M6 500i en de verschillende Spectral, Ayre en Mirror Image typen.
echt goed te gaan klinken en de laatste definitieve sessie houd ik dan ook pas net voordat het verhaal geschreven moet worden. Wanneer gaandeweg die periode de best bijpassende kabels en randapparatuur zijn bepaald, gebeurd er in de eindsessies precies wat ik gehoopt en min of meer toch wel verwacht had. Ten opzichte van de 805, 804 en 803, zet de 802 duidelijk een andere toon neer. Enerzijds is het zeker familie en zijn de familiebanden door onder andere de gebruikte eenheden en filtertechnieken, onmiskenbaar. Anderzijds is ook goed te horen dat de kast van de 802 compromislozer is opgebouwd, meer rust en minder kleuring kent en dat ongewenste geluiden beter binnen de kast worden gehouden. Eén van de sterkste punten blijkt de nu in de Marlan (gietbare kunststeen van Nederlandse origine) behuizing gemonteerde FST® middentoner te zijn. Niet alleen is er door de druppelvorm sprake van veel minder diffractie, ook is het middengebied nu duidelijk meer van de kast ontkoppeld. Iets waar zowel de middentoner als de rechtstreeks op het Marlan bevestigde diamant tweeter van profiteert. Uiteraard wil ik hiermee niet zeggen dat de minder kostbare modellen geen goed middengebied zouden bezitten want dat zou grote onzin zijn. Maar bij het horen van de 802 valt gewoon direct op waar de echte kwaliteitswinst in zit. Het is vooral de verdere afwezigheid van versmering en de hogere mate aan realisme die adembenemend mooi zijn.
Gebruik en luisteren 802 Diamond
De overstap van 803 naar 802 vind ik een heel spannende. Niet alleen door de toch wel wezenlijk andere opbouw van de 802, maar zeker ook door de ijzersterke reputatie die dit model vooruit is gesneld. Hoewel de gloednieuw aangeleverde 802 tijdens de inspeelperiode nog niet helemaal los is, hoor ik zelfs al in de beginperiode de grote potentie. Uiteindelijk hebben deze luidsprekers toch wel verschillende maanden nodig om
En toen kwam Classé…
Het heeft de nodige voeten in de aarde gehad om ze op tijd beschikbaar te krijgen, maar het is uiteindelijk toch binnen het gestelde tijdsbestek gelukt! Als regelrechte primeur heeft de B&W Group Nederland mij namelijk ook nog eens voorzien van de werkelijk gloednieuwe Classé CP-800 voorversterker en de al wat langer bestaande CA-2300 eindversterker. Ik
CLASSÉ CP-800
CLASSÉ CA-2300
te beoordelen. De basisbezetting bestaat uit vader Larry Coryell en zijn beide zoons Murali en Julian. Deze gitaarvirtuozen vormen een prachtige synergetisch geheel op de akoestische gitaar en zijn dermate goed op elkaar ingespeeld dat de totale som veel meer is als de afzonderlijke delen. Deze gelegenheidsformatie wordt verder aangevuld en versterkt door Alphonse Mouzon op percussie, terwijl Brian Torff voor de fraaie baslijnen zorgt. Zoals gewoonlijk is de zeer fraaie en prachtig transparant klinkende opname, heel mooi ruimtelijk gevangen in de St. Peter’s Episcopal kerk in New York. Een opnamelocatie die heel vaak door de Chesky’s wordt gebruikt.
tested
weet nu wat sommige onder u misschien denken en willen zeggen. Want ook al behoren ze tot dezelfde investeringsgroep, enkele voorgaande generaties van dit Canadese merk blonken nu niet bepaald uit in muzikaliteit en hun match met juist de B&W luidsprekers was nu niet altijd bepaald succesvol. Ik ben dan ook zeer benieuwd of er inmiddels wat veranderd is. Het gaat in dit kader te ver om diep op deze componenten in te gaan, maar de CP-800 is een multifunctionele stereo voorversterker van een geheel nieuwe generatie. Multifunctioneel in de zin van talloze instelmogelijkheden waaronder zelfs een uitgebreide tilt toonregeling (weet u nog van de Quad voorversterkers?). Verder is er geheel conform het huidige tijdsbeeld een hoogwaardige dac aan boord en kunnen er opvallend veel digitale bronnen aansluiting vinden. Ook vermeldenswaard is de volledig gebalanceerde opzet waardoor beide Classé componenten eenmaal gebalanceerd aangesloten, nog een ware kwaliteitsspurt eruit weten te persen. De prijs vind ik voor het gebodene ronduit laag te noemen. De CA-2300 is de 40 kilo zware instapper uit het vernieuwde Classé programma. Zeker op papier is deze eindversterker met zijn 2 x 300 Watt aan 8 Ohm, en maar liefst 2 x 600 Watt aan 4 Ohm vermogen, bijzonder potent te noemen. Opvallend is een soort van koeltunnel met inwendige ventilator die aan de voorzijde de lucht aanzuigt en aan de achterzijde weer uitblaast. Op deze koeltunnel zijn de rijen transistoren bevestigd en het grote voordeel is dat er hierdoor geen stof verzamelende, scherpe koelribben nodig en zichtbaar zijn. Nadeel blijkt echter al snel dat bij luide sessies de ventilator veel sneller moet gaan draaien en eenmaal weer zachter spelend, te luid hoorbaar is voor mijn smaak. Uiteindelijk schakelt hij wel weer een tandje terug maar dat duurt best een poos. Het mooie van dit alles is hetgeen waar het mijns inziens voornamelijk om draait, de geluidskwaliteit en de match met deze B&W luidsprekers. En daar hoef ik gelukkig niet lang omheen te draaien want er is een prachtige synergie hoorbaar tussen zowel de 802 Diamond als beide Classé componenten. De sacd van de Coryells (Chesky SACD 235) behoort al vele jaren lang tot mijn grote favorieten van dit als Audiofiel getypeerde Amerikaanse label en heeft alles in zich om zowel heerlijk naar de muziek te luisteren als componenten
En het ernaar luisteren…
Nu de Classé set warm gespeeld, gebalanceerd aangesloten met uitgekiende kabels waaronder veel AudioQuest typen, de 802 Diamonds aanstuurt, hoor ik voor de eerste keer de ware magie die de bijzondere reputatie van deze B&W’s zo vooruit is gesneld. Wanneer ‘Sentenza Del Cuore’ uit de werkelijk in een halve cirkel rond mij heen gesitueerde Coryell familie weerklinkt, ben ik toch wel even sprakeloos. De schaalgrootte, timbre van de instrumenten en de ademende interactie met bas, percussie en vooral de opnameruimte, worden met de grootst mogelijke vanzelfsprekendheid neergezet. De weergave is bijzonder authentiek en ontspannen en zelfs bij de meest heftige passages is geen vleugje stress te bespeuren. De typerende B&W warmte in het lagere middengebied, is zeker ook bij deze 802 Diamond waarneembaar. Toch zorgt deze nog meer dan bij de andere modellen, voor een soort van extra natuurlijke gloed en omlijsting. De 802 is daarmee een opvallend humaan klinkende weergever die het ook met menselijke stemmen, erg goed doet. Een stuk minder authentiek maar zeker ook voorzien van de ‘fun’ factor, is het beroemde album ‘The last resort’ van de Deense keyboard virtuoos Anders Trentemøller. Dit album sloeg in 2006 in als een bom en werd door vele muziekmagazines uitgeroepen als plaat van dat jaar. ‘The last resort’ heeft een duistere en donkere sfeer en bezit een voor elektronische muziek ongekend scala aan timbres en bijna verborgen geluidjes. De ‘beat’ en het laag zijn hoewel niet extreem afgronddiep, wel diep genoeg en vooral heel krachtig om veel audiosets uit hun stabiele evenwicht te brengen. In sommige gevallen waarbij veel kleuring en compressie in een systeem overblijft, kan het zijn dat enkel nog stampende en gonzende effecten overblijven. De volumeregelaar van de Classé voortrap gaat nu fors omhoog en wanneer nummers als ‘Vamp’ of ‘Evil dub’ de luisterruimte daadwerkelijk en letterlijk in beweging weten te krijgen, komt ook de bijna onuitputtelijk reserve goed van pas. Door inside informatie weet ik dat het ontwikkelteam van deze grotere B&W modellen er zelf ook wel van houd om muziek op fysieke wijze te ervaren en dat is te merken ook. Deze muziek stelt op normaal niveau doorgaans al hoge eisen aan een weergaveketen en wanneer dit album ook de 77m2 grote luisterruimte van 7 x 11 meter, geheel op kwalitatief hoogwaardige wijze weet te vullen, vind ik dat een grote prestatie. En zelfs op zeer hoog niveau blijft de grote rust en beheersing van de 802 volledig aanwezig. Afsluitend is naar nog
37
NEXT
tested 38
802 DIAMOND
800 DIAMOND
veel meer versterkers aan deze luidsprekers geluisterd waarbij de mooie Bryston BP26 voorversterker en afwisselend de 4B SST2 stereo en super krachtige 28B SST2 mono eindversterkers (met dank aan de audiowinkel ACF uit Lage Zwaluwe voor het beschikbaar stellen) een directe concurrent voor de Classé versterkers vormen. De Classé’s zijn de meest verfijnd klinkende van de twee, terwijl Bryston nog verder weet te gaan in pure kracht en controle (28B SST2). Tot mijn grote verrassing blijkt klankmatig uiteindelijk de allerbeste match te worden gevormd met de eigen Unison Research Performance! Meettechnisch en qua vermogen op papier één van de meest slechte matches die je maar kunt bedenken, maar het werkt wel in de praktijk! De moeilijke belasting met onder meer flinke fasedraaiingen van de 802, zijn zeker wel hoorbaar in de vorm van een ietwat beperkt maximaal volume, maar zolang als ik daar onder blijf is het een waar spektakel van prachtige klankkleuren, holografische 3D panorama’s, diep doorlopend gedefinieerd laag en een emotionele betrokkenheid waar ik u tegen zeg. Voor de ‘diehard’ die alles tot op de bodem uit wil gaan zoeken, kan voor de 802 Diamond als enige model uit de 800 serie op een voor mij onverklaarbare manier, een uitzondering worden gemaakt om ze toch eens op een zeer stabiele buizenversterker te proberen. Voor alle anderen zijn versterkers van het kaliber Spectral, Mirror Image, Bryston en Classé te adviseren.
een keer langs komt en ‘1 speed’ op hoog volume door de ruimte schalt, val ik bijna uit mijn stoel van het verschil. Maar ho, ik ga veel te snel want deze 800 Diamond’s zijn echt onaards goed. Zo goed dat zelfs met sub top high-end versterkers er in bepaalde gevallen maar nauwelijks verschil te bespeuren is tussen de 802 en de veel kostbaarder 800. Nee, dit is een echt raspaard wat voor maximale prestaties ook echte topversterkers nodig heeft. Uiteindelijk lukt het alleen met de Mirror Image versterkers van Rick Paap en de complete Classé versterker set of Bryston voorversterker met Classé eindversterker, om de 800 echt flink boven de 802 uit te laten toornen. Alleen met die beschikbare versterkers ontstaat een weergaveniveau waarvan ik denk dat menig audiofiel/muziekliefhebber zo’n weergaveniveau niet voor mogelijk zou durven houden. Op deze manier beluisterd gaat de 800 verder waar de 802 ophoud. De 800 is dan veel expressiever, grootser, prachtig ongekleurd, zeer dynamisch en kan op ongelooflijk knappe wijze zonder compressie luid spelen. De 800 is ook de enige luidspreker die tot nu in staat blijkt te zijn een werkelijke 1:1 concertbelevenis op zes meter afstand van de luisterplaats te kunnen oproepen. En dit van alle luidsprekers die we tot nu toe in die ruimte hebben beluisterd! En daarbij is de 800 nog lang niet de meest kostbare in al die jaren. Naast de directere presentatie, betere focussering en neutralere tonale balans van de 800, is er zoals bij alles ook een keerzijde. Deze BMW M-serie achtige, getunede Bowers en Wilkins loot is niet alleen kritisch voor de resolutie, balans en stabiliteit van de gebruikte versterker(s). Ook qua software is hij niet bepaald vergevingsgezind. Minder goede opnames moge dan op zich nog wel verteerbaar zijn en worden nog niet door je strot geduwd, je wordt ook geconfronteerd met de technische onvolkomenheden van zo’n opname of de aangesloten randapparatuur. U moet dan ook zeker van tevoren beseffen en overdenken of dat de kant is die u op wilt gaan. Het is verder niet geheel verwonderlijk dat het de B&W is die het meeste prikkelt en stimuleert om er luid mee te spelen (net als een Formule 1 auto), terwijl hoe zachter u wilt spelen, hoe meer de consument afgestemde 802 weer in beeld gaat komen.
Gebruik en luisteren 800 Diamond
En dan het absolute vlaggenschip van de 800 serie, de imposante 800 Diamond. Na de zeer goed en gelijkmatig presterende 802, heb ik geen enkel idee wat te verwachten. Op het oog lijkt het ongeveer dezelfde bezetting met enkel wat grotere eenheden en een grotere behuizing, dus misschien een nog grootser geluid en meer van hetzelfde? Fout, helemaal fout! Al bij de eerste klanken na het uitpakken uit de overigens niet tot de standaarduitrusting behorende flight cases, blijkt de 800 Diamond uit een heel ander stuk hout gesneden te zijn. Het warme materiaal hout zou ik voor deze luidsprekers overigens niet eens in de mond willen nemen, want in plaats van warm, humaan en organisch, krijg ik bij deze 800 veel meer associaties met de Formule 1 racerij. Vrijwel direct is die prettige zo typerende B&W warmte compleet verdwenen, zijn de start- en stoptijden gehoormatig veel sneller en meer gecontroleerd, is de focussering veel scherper en zijn de dynamische contrasten uitbundiger. Wanneer Dean Peer met zijn Airborne nog
802 Diamond versus 800 Diamond
Voor al diegenen die deze Music Emotion al likkebaardend hebben doorgespit op zoek naar deze alinea, moet ik u bijna teleurstellen. Ook al lijken beiden conceptmatig verregaand
Gebruikte componenten Luidsprekers
Master Contemporary C, Bowers & Wilkins Nautilus 804, Vandersteen 3A Signature
Cd-spelers
North Star Design T192 + North Star Design Extremo DAC, dCS Puccini
Voorversterkers
Mirror Image, Bryston BP26, Classé CP-800, Belles VT-01
Eindversterkers
Mirror Image mono’s, Bryston 4B SST2 en 28B SST2, Classe CA-2300
Audioracks
Finite Elemente Pagode Master Reference HD12
Interlinks
Siltech Royal Signature Empress RCA+XLR, AudioQuest WEL RCA, Sonore
Digitale kabels
North Star Design White Gold I2S, AudioQuest Diamond USB
Luidsprekerkabel
Nirvana SX, Sign Audio Shutgun, AudioQuest Gibraltar en Redwood
Netkabels
Nirvana PC, Kemp Reference, Essential Audio Tools Current Conductor, Siltech Royal Signature
tested
Geïntegreerde versterkers Unison Research Performance, DK-Design Reference MK III
Ruby Hill II, Sonore, AudioQuest WEL Signature
gelijk, de afstemming is echt wezenlijk anders. De 800 klinkt echt als een zeer hoogwaardig studioproduct. Luidsprekers die gebruikt worden bij het maken van opnames en daarbij zo neutraal, ongekleurd en realistisch mogelijk moeten klinken. Een 800 heeft ook een aanzienlijk directere klanksignatuur, waarbij het muzikale gebeuren meer op de voorgrond staat en er nagenoeg geen enkele compressie hoorbaar is, zelfs niet bij de hoogste volumeniveau ‘s! Na een poos naar de 800 te hebben geluisterd is een 802 in directe vergelijking dan bijna het synoniem met een luxe fluwelen Pullmann autofauteuil. Heel comfortabel met een vering die meer de hobbels uit het wegdek glad weet te strijken maar wel de verfijning bezit om het ware genieten door te laten. Het echte ‘joie de vivre’ gevoel dus. Ook de 802 is kleurrijk, dynamisch, potent en wat al niet meer, maar het wordt met een iets zachtere en fijnere toonschakeringen gepresenteerd. Je hoort bijna alles op de 802 (op de 800 echt alles) en dus ook eventuele opnamefouten, maar je wordt er niet om je oren mee geslagen. Conclusie
En hiermee komt deze monstertest tot een spannend einde. Het is ook nogal wat geweest. In het eerste deel de 805, 804 en DB-1 subwoofer, terwijl dit laatste deel de 803, 802 en 800 bevat. Belangrijk ook voor u als lezer en eventuele koper, is de rode draad die door alle modellen heenloopt. Het is het geluid wat door sommigen als ‘B&W klank’ wordt aangeduid en ik zou het willen omschrijven als een lichte organische warmte die het lagere middengebied een net wat meer humane kleur meegeeft. Het is dus maar een tamelijk subtiel effect en om te spreken van een duidelijke kleuring gaat veel te ver. Buiten dat heeft ieder luidsprekermerk wel ergens een bepaalde kleuring of bewust ingebouwde dip. Enkel de 805 heeft dit aspect voor mijn beleving net wat te sterk en daar kan het middenlaag in bepaalde gevallen als iets te veel aangezet worden ervaren. Maar door een slimme versterkerkeuze en/of het gebruik van één of zelfs twee DB-1 subwoofers, kan het voldoende of in het laatste geval bijna helemaal worden weggenomen. Houdt u tenslotte meer van een directe, ultra dynamische en nog minder textuur benadrukte weergave, dan kunt u als u portemonnee dat kan trekken, gaan voor de 800. Afsluitend mag B&W absoluut trots zijn op deze zeer goed presterende luidsprekerserie. Het is nu eenmaal onmogelijk om het iedere luisteraar naar de zin te maken, maar deze pro-
ducten zitten gewoon erg goed in elkaar. Zowel technologisch, klankmatig als afwerking technisch zijn het ‘premium’ of eerste klas producten. Wilt u daarbij het uiterste uit deze luidsprekers halen, is wel de keuze voor een goed bijpassende versterker erg belangrijk. Uw dealer zal u daar graag bij willen helpen. Wat het ereschavot betreft, dat heeft deze serie met enkele modellen zeker gehaald. Op de derde plaats is voor mij geëindigd de B&W 804 Diamond. Een hele fijne all-round luidspreker, vrij gemakkelijk met een goede versterker aan het klinken te krijgen, spontaan van klank en bijna overal inzetbaar. Op de tweede plaats komt in mijn opinie de B&W 800 Diamond. Absoluut gezien de beste luidspreker van het stel en met topversterkers en topsoftware bijna niet te kloppen. Keerzijde is voor mij het net wat te veel bewust worden van de onvolkomenheden van software, kabels of versterkers en de neiging om altijd maar heel luid te willen spelen. En dan de winnaar… de B&W 802 Diamond! Een werkelijk prachtig luidsprekersysteem met veel van de kwaliteiten van de 800, maar dan verpakt in een meer civiele verpakking en in verhouding tot de 800, een relatief vriendelijk prijskaartje. Het systeem toont visueel net wat ranker, heeft daarbij voor het oog (mijn oog) de mooiste verhoudingen en voetplaatconstructie en kan de luisteraar uren onderdompelen in echt prachtig luistergenot. De ‘B&W’ kleuring of voicing, is daarbij in geringe mate aanwezig maar laat zich desgewenst met de juiste versterker-, kabel- en/of bronkeuze, nagenoeg volledig wegwerken. Kortom, Mari en ik hebben buitengewoon veel plezier gehad om zowel al deze informatie tot de bodem voor u uit te zoeken en natuurlijk hebben we er vooral veel van muziek mee genoten. En is dat laatste uiteindelijk niet het enige wat telt?
39
Tekst en fotografische bewerking: Werner Ero Fotografie: Bowers & Wilkins PRIJZEN: BOWERS & WILKINS 803 DIAMOND BOWERS & WILKINS 802 DIAMOND BOWERS & WILKINS 800 DIAMOND
€ 4.500,€ 7.000,€ 11.000,-
CLASSÉ CP-800 VOORVERSTERKER CLASSÉ CA-2300 STEREO EINDVERSTERKER
€ 5.450,€ 6.950,-
B&W GROUP NEDERLAND B.V., TEL: 020-5602940 E-MAIL:
[email protected], WWW.BOWERS-WILKINS.COM
PER STUK PER STUK PER STUK
END
