TOVEREN MET AQUAREL 1 Luchten, bomen en winterlandschappen
ANNELIES HILGERS
Toveren met aquarel 1 Luchten, bomen en winterlandschappen Annelies Hilgers 2010 Chaam/Amsterdam
Inhoud Inleiding..................................................................................................................................4 1. Materiaal............................................................................................................................5 Waar ik mee begonnen ben...............................................................................................5 Mijn tweede aanschaf........................................................................................................5 Wat gebruik ik nu...............................................................................................................6 Wat raad ik je aan..............................................................................................................7 2. Luchten Schilderen............................................................................................................8 Waar je op moet letten ......................................................................................................8 Kleuren...............................................................................................................................8 Bij de video........................................................................................................................9 3. Bomen schilderen.............................................................................................................11 Waar je op moet letten.........................................................................................................11 Kleuren.................................................................................................................................11 Bij de video...........................................................................................................................11 4. Landschappen schilderen................................................................................................13 Waar je op moet letten.....................................................................................................13 Kleuren.............................................................................................................................13 Bij de video......................................................................................................................14 5. Zelfkritiek..........................................................................................................................15 6. Extra technieken en tips...................................................................................................18 6. Literatuur..........................................................................................................................19
Inleiding Dit e-book is geschreven al begeleidend materiaal bij de video's die ik gemaakt heb over luchten, bomen en winterlandschappen schilderen. Ik heb geen opleiding in tekenen of schilderen gevolgd. Ik ben heel enthousiast over aquarelleren en juist aquarel is het soort schilderen waar ik van houd. Mijn boek, weblog en website heten TOVEREN MET AQUAREL omdat ik telkens weer versteld sta over het moois water met aquarel kan gebeuren. Het lijkt wel toveren. Ik weet wel dat men zegt dat aquarelleren de moeilijkste van alle schilderkunsten is. Ik weet niet of dat waar is. Ik denk dat als je goed met olie of acryl kunt schilderen dat je dan veel moet zullen kunnen loslaten bij je aquarellen. Ik denk dat als je nog niet zó bedreven bent in aquarel, dat je dan tóch heel mooie platjes kunt schilderen. Juist omdat aquarel, waterverf, zo'n fantastisch medium is. Als je vaak aquarelleert leer je hoe de verf en het water stroomt. Volgens mij is het het belangrijkste om te kijken naar je papier en te zien wat er zal komen. De paar vlekken die je op het papier gezet hebt nodigen uit tot creativiteit. Toch zijn een paar technieken natuurlijk onmisbaar. Op de video's zie je hoe ik aan het leren ben te aquarelleren. Misschien schilder jij veel mooier en beter dan ik. Prima! Mijn doel is om mensen te laten zien – – – –
dat aquarelleren, spelen en toveren met waterverf, leuk is, dat je er veel plezier aan kunt beleven dat het niet geeft dat je een beginneling bent dat er bijna altijd iets moois uit komt
Ik zou vooral willen dat mensen stoppen met bang zijn voor verf en papier en gewoon plezier hebben. Het is tenslotte maar verf en papier.
1. Materiaal Waar ik mee begonnen ben Toevallig kreeg ik in 2008 een aanbod om mee te doen aan een cursus aquarelleren van mijn nicht Carla Kennes. Ik was meteen enthousiast, maar na de cursus was ik het lijstje kwijt met aan te schaffen spullen. Ik wilde ook niet al teveel besteden, want ja, wie weet of ik er op eigen houtje wel wat mee zou doen. In de hobby/schilderwinkel zag ik zo'n klein pakketje Van Gogh aquarelblokjes inclusief sponsje en penseeltje nummer 3 Als papier heb ik daar zo'n superklein aquarelblokje bij gekocht. Eerst schilderde ik wat voorbeelden uit aquarelboeken na. Dit was een van mijn eerste aquarelletjes op eigen houtje. (Pas op vakantie in Egypte, januari 2009, kwam het er van. PALMEN
Mijn tweede aanschaf Toen ik begonnen was met aqaurelleren, begon ik het steeds leuker te vinden. Dus ik wilde toch tubetjes proberen. Ik kocht tubes van Van Gogh , een set van drie aquarelpenselen (rond nummer 10, plat nr, en een dinges en ik kocht wat grotere aquarelblocs. Ik ging steeds vaker aquarelboeken kopen. En ik bleef vooral voorbeelden uit de boeken naschilderen. In de zomer van 2009 ben ik in Engeland geweest en zag daar de hoeveel heid fantastische aquarelboeken die ze daar in de winkel hebben. Mijn eerste Engelse boek was : Laying Watercolour Washes .
Wat gebruik ik nu Ik heb bijna alle voorbeelden uit het boek nageschilderd, maar gaandeweg was ik niet tevreden over de pigmenten (kleuren) die ik had. En ik heb het hele setje van de schrijver gekocht. Later merkte ik dat ook mijn tweede engestalige bioek ongeveer dezefde pigmenten gebruikt. Voor landschappen en gebouwen vind ik deze pigmenten ideaal. Voor wassingen gaat het gewoon beter. Wat ik het meeste gebruik: frans ultramarijn en burnt umber. Een winterlandscahp kun je met alleen deze twee kleuren schilderen. Ik doe er vaak aan de horizon raw sienna bij en soms een rood, bijvoorbeeld alazarin crimson. Die drie kleuren gebruik ik heb vaakst. In de herfst heb ik veel cadmium geel en huppeldepup rood gebruikt. Groen maak ik het liefst zelf Ofwel winsorbleu green shade met cadmiumgeel of citroengeel of raw sienna Paynes grey gebruik ik in een mix met fransultramarijn voor Hollandse luchten. Voor boerderijen, daken gebouwen is licht rood deideale kleur. Dit is het hele pallet wat ik heb, op aanraden van huppeldepup Kwaliteit winsor of rembrandt (is door elkaar te gebruiken) citroengeel (2) cadmiumgeel (1)raw sienna (1)burntsienna (3) raw umber (3) burnt umber (1)licht rood (2)alazarin crimson (2)---rood (2) paynes grijs (1 )donker frans ultramarijn (1)kobalt blauw (2)winsor blue green shade (1)winsorblue red shade (3)
Wat raad ik je aan Als je landschappen, bomen en huizen wilt schilderen raad ik je bovenstaand palet aan. De pigmenten met een 1 zijn bij mij het snelst op, die gebruik ik het allermeest. Als je wilt beperken kun je de nummers 3 laten zitten. Waar een streepje achter stta , dan kun je genoeg doen. Als je je vooral op het schilderen van bloemen wilt concentreeren, zijn er nog wat andere kleuren nodig. Maar dat is voor een volgende serie. Ik kan je nog wat tips van anderen meegeven − beperk je palet, begin met rood geel en blauw − let vooral op de toon -schilder in één kleur let vooral op licht en donker.(3 tot 5 tonen) − Mix niet teveel, dan krijg je een soort modder op je schilderij. Papier: de goedkoopste blocs zijn niet goed. Eigenlijk is het goedkoopst én het handigst om grote vellen aquarelpapier van 300 gram te kopen. Ik koop ze per 25 vel . Het kost iets tussen 40 en 45 euro. Maar je kunt ook 1 of 2 vellen kopen. Omdat het dik papier is hief je het vooral voor kleine aquarellen en oefeningen niet op te spannen. Je kunt een groot vel van 50 bij 65 bijvoorbeeld in 16 kleine stukjes snijden. Dan heb je ongeveer de grootte van het kleinste (goede)aquarelbloc, wat minstens 6 euro kost. En je hebt evenveel papier.voor oefeningen met pigment, megsels vormen gebruik ik de kleinse stukjes paier. In feite schilder ik wel iedere avond. Gewoon wat spelen met water en verf. Op kleine stukjes papier. Zo raak ik heel vertrouwd met de verf, de penselen en het papier en het proces, vormen en alles. Aquarelleren voor de lol-en toveren. Ik gebruik graag een achtste vel. (bij zoveel) en soms een vierde vel Nadat ik op kleine papiertjes de kleuren had uitgeprobeerd, heb ik er bomen opgeschilderd, ook gewoon om te oefenen. Hier heb ik dan weer een collage van gemaakt:
2. Luchten Schilderen Waar je op moet letten − Dat de lucht naar de horizon toe meestal steeds lichter wordt. Maar dat is niet altijd zo, want als er donkere wolken zijn aan de horizon, is het daar juist donkerder. − Je kunt de lucht zowel op droog papier als op nat papier schilderen. − Als je op nat papier schildert kun je gemakkelijk heel zachte subtiele luchten schilderen. Let er op dat het papier niet té nat is. Je kunt dat controleren door te kijken of het nog glimt van het water. Dat is te nat. Als het net niet meer glimt, is de vochtigheid van het papier precies goed. − Nadat je de lucht egaal opgebracht hebt, kun je met keukenpapier witte wolken deppen. − Als je zuiverder witte wolken wilt hebben, kun je al bij het nat maken van het papier de wolken uitsparen en ook met het aanbrengen van kleur de wolken weer uitsparen. Je kunt dan eventueel nog met een vochtige doek of keukenpapier, of met je kwast de randen van de wolken wat zachter maken. − Het kan zijn dat je door op vochtig papier te werken de lucht wel erg subtiel van kleur geworden is. De kleur kan ongeveer 50 % lichter worden dan je bedoeling was. Je kunt dan na het opdragen weer voorzichtig met water er over heen schilderen en op dezelfde manier weer een laag kleur opbrengen. − Door op droog papier te werken worden de luchten gemakkelijker donkerder.
Kleuren − Het is van belang om vaak naar de lucht te kijken. Dan zie je wel dat de lucht zowat alle kleuren van de regenboog kan hebben en dat speciaal bij zonsondergang. Als je luchten schildert, kijk en fotografeer luchten! Ze kunnen zowel heel sereen als dramatisch zijn. − Als je een rustige lucht hebt, kun je meer leven in de rest van het landschap schilderen. Als je lucht echt dramatisch is kun je wat meer rust in de rest van het schilderij brengen. O ja en plaats de horizon niet midden op het papier. −
Als je een Hollandse lucht in één kleur wilt is indigo een mooie kleur om mee te oefenen. Een wassing van ultramarijn met paynes grijs werkt ook goed.. Verder kun je eigenlijk elke soort blauw, eventueel gemixt met grijs en/of rood of raw sienna, sienna naturel gebruiken voor lucht. Ik vind raw sienna mooier dan oker voor de lucht, omdat het een transparantere, doorschijnender kleur is.
− Als je een lucht uit twee kleuren samenstelt is raw sienna een mooie kleur voor boven de horizon.
−
Voor de eenheid in je aquarel is het goed om de kleuren die je in de lucht gebruikt terug te laten komen in het landschap. Probeer een niet al te bont schilderij te maken.
− Oefen eerst in luchten in één kleur en in twee kleuren voor je aan drie kleuren begint. Maar: je hoeft je niet aan regels te houden. Ikzelf ben meteen met drie kleuren begonnen om sensationele luchten te krijgen.
Bij de video Misschien herken je deze luchten van de video?
− Grijze Hollandse luchten. Je kunt zowel nat op vochtig papier als nat op droog een grijze lucht schilderen. Als je op vochtig papier schildert is de lucht gemakkelijker egaal te krijgen. Om een egale lucht op droog papier te krijgen is heel veel oefening nodig. Je krijgt er snel strepen in. Ik vind mooie strepen in een lucht niet lelijk. Een grijzige lucht gebruik ik als er op de rest van het schilderij veel te zien is. − Grijze of blauwe lucht met wolken. Je kunt met keukenpapier of met een doekje de wolken wegdeppen. Als je zuiver witte wolken wilt hebben kun je om de wolken heen schilderen. − Luchten nat in nat. Door op vochtig papier te schilderen kun je de kleuren van de lucht mooi in elkaar over laten lopen. − Luchten nat op droog. Door verschillende kleuren na elkaar op te brengen krijg je interessante luchten. Maak je niet druk om eventuele strepen. Kijk maar naar de lucht vandaag. Zie je geen strepen in de lucht? − Wolken. Als je al een beetje meer bedreven bent in het schilderen van luchten, kun je meer aandacht aan de wolken gaan besteden.
1. Breng een blauwe of grijze lucht aan op vochtig papier. 2. Spaar enkele wolken uit. 3. Schilder nat in nat de schaduw van de wolken, meestal aan de onderkant van de wolk zelf -kijk naar de lucht! Schilder hier wat raw sienna en laat het overlopen in bijvoorbeeld paynes grey. 4. Werk ongewenste scherpe randen weg met een vochtig penseel of vochtig keukenpapier.
3. Bomen schilderen Waar je op moet letten − In een landschap schilder je de bomen die dichtbij staan een stuk donkerder dan de bomen verder weg. Zo krijg je diepte in het schilderij. − Er zijn veel verschillende bomen met veel verschillende vormen. Kijk buiten naar de bomen. Zie de video om te oefenen. − Het groen van de bladeren in een boom is donkerder dan gras. Nat in nat schilderen is mooi om de lichtere en donkerdere tinten in elkaar te laten overlopen. − Om de stam meer driedimensionaal te maken is het goed om wat licht en donker in de stam aan te brengen. − Schilder eerst het bladerdek in grotere en en kleinere vlekken. Als dat opgedroogd is, voeg je pas hier en daar de kleinere takken toe.
Kleuren − Ik gebruik de verschillende aardekleuren (bijvoorbeeld burnt sienna, raw umber, burn umber)voor de stam, net hoe mijn pet staat. Als ik donkere stammen op de voorgrond wil of kleine takjes schilder gebruik ik vaak een mengsel van frans ultramarijn en burnt umber. − Zoals eerder gezegd, gebruik ik in mijn landschappen meestal geen groen. Voor het bladerdek meng ik cadmiumgeel of raw sienna met winsorblue, greenshade. Voor extra donkere tinten gebruik ik , nat in nat de verschillende kleuren bruin. (de bovengenoemde aarde kleuren, of weer winsorblue, green shade) − Voor herfst kleuren ben ik gek op cadmiumgeel en ik gebruik ook winsor red. − Kale bomen in de winter schilder ik met frans (donker) ultramarijn en burnt umber. Zowel gemengd op het palet, als gemengd op papier als afzonderlijk.Als je berken schildert, moet je eerst de stam uitsparen. Zodat die wit blijft , als je de omgeving al schildert. Later kun je dan de grijze, bruine zwarte en groenige vlekken op de stam toevoegen.
Bij de video − Het spreekt voor zichzelf dat het een handig hulpmiddel is om heel summier even de vorm van de boom te tekenen − In een landschap is het handig om even de bovenkant van de bomen aan te geven, zodat je binnen de gegeven ruimte blijft.
− Let buiten een tijdje speciaal op de vormen van bomen, in elk jaargetijde. − Populieren (hoge, smalle bomen) vind je vaak rondom boerderijen.
4. Landschappen schilderen Waar je op moet letten − Leg de horizon op een derde of van de bovenkant of van de onderkant van het papier. − Schilder eerst de lucht, nat in nat of nat op droog, wat jij wilt. Naar de horizon toe wordt de lucht lichter. − Laat de lucht opdrogen. Als je meteen onder de horizon gaat schilderen loopt de verf (ongewenst?) uit. − Breng een laag kleur aan onder de horizon, al naar gelang je landschap. Als je water schildert is het mooi om dezelfde kleuren als in de lucht te schilderen. Verder probeer het geheel niet te bont te maken. −
Als dit opgedroogd is kun je objecten aanbrengen. Bijvoorbeeld op de horizon, héél licht geschilderde (kleine) bomen. Halverwege wat donkerder gekleurde bomen of stuiken. Op de voorgrond grotere bomen of stuiken met nog meer kleur.
− Het is altijd mooi om de voorgrond te verdelen in schuine vlakken, zodat je een soort driehoek hebt. Je kunt denken aan een weggetje, een rivier of een hek of een rijtje bomen of stuiken. − Voor meer diepte in je landschap geef je bijvoorbeeld met een paar felle strepen wat gras aan, helemaal op de voorgrond, aan de onderkant van je papier.
Kleuren Het kleurgebruik in het landschap is sterk afhankelijk van het seizoen waarin je schildert. − Voor winterlandschappen met sneeuw kun je in feite al toe met twee kleuren, namelijk ultramarijn frans of donker ultramarijn en burnt umber. Ik voeg daar voor wat licht aan de horizon vaak raw sienna aan toe en voor een schraal zonnetje heel licht cadmium geel. Als er een helder blauwe lucht is kun je een lichtere kleur blauw gebruiken. Kobalt blauw of een mengsel van ultramarijn met winsor blue, green shade. − In de lente kun je het lichte groen maken door winsorblue, green shade met citroengeel te mengen. − In de zomer gebruik je dan meer cadmiumgeel en voor bloemen/bloemenvelden natuurlijk vrolijke zomerse kleuren − de herfstkleuren bevatten (cadmiumgeel, rode tinten en voor het groen een mengsel van winsor blue green shade met raw sienna.
Bij de video Let er in de winter op dat de sneeuw er vaak blauw uit ziet. Verder kun je heel grote delen van het papier wit laten. Dat is in ieder geval zuinig schilderen!
Meer winterlandschappen:
5. Zelfkritiek Belangrijk als je zelf schildert en niet zo vaak op cursus gaat, is dat je heel kritisch naar je schilderijen kunt kijken. Het is de bedoeling dat je steeds beter wordt. Maar als je weet dat je ál te kritisch bent, let dan op! Het is óók en vooral de bedoeling dat je plezier in het aquarelleren hebt. Ikzelf vind mijn schilderijen meestal fantastisch. Ik kan er uren naar kijken. Maar na een paar weken kijk ik nogmaals en dan kan ik goed zien wat er aan te verbeteren valt. Hier een paar voorbeelden. Misschien maak je dezelfde beginnersfouten als ik.
De lucht vind ik mooi. Jammer dat ik de rest snel en slordig geschilderd heb. De horizon is hobbelig. Dat had ik weg kunnen werken met een achtergrond. Iets meer aandacht aan de haag, de bomen en de huizen had een mooier schilderij opgeleverd. Ik heb veel meer van dit soort voorbeelden. Ik besteedde veel aandacht aan de lucht, maar niet meer aan het landschap. Kijk maar.
Over mijn bootjes aquarellen, zoals het derde plaatje ben ik overigens nog wél steeds tevreden.
Deze schuur vind ik ook mooi. Hier heb ik al veel aandacht besteed aan de schuur op de voorgrond. Maar toch vergeten om ook de boompjes met aandacht te schilderen. Waarschijnlijk zou ik ook hier meer lichtere en donkere gedeeltes moeten schilderen.
Aanvankelijk was ik heel blij met deze aquarellen. Nu vind ik ze een beetje saai. Waarschijnlijk ook omdat er meer contrast mag zijn. Het derde plaatje is misschien niet “mooier”, maar wél interessanter als aquarel. (alledrie op zeer klein formaat geschilderd)
6. Extra technieken en tips − Met water schilderen. Als je je penseel in schoon water doopt, kun je ermee in de al opgebrachte (ongeveer droge) verf schilderen. Je kunt zo bijvoorbeeld de voegen in een bakstenen muur uit laten komen. Of bladeren in het bladerdek een lichtere kleur geven.
Bij deze aquarel zijn de voegen tussen de stenen (aan de rechterkant) met water geschilderd (oftewel: uitgewassen) − Een zogenaamde glacering aanbrengen. Voordat ik wist wat het was,heb ik dat al eens gedaan. Ik had een landschap wat ik een beetje saai vond. Ik ben er met een andere kleur verf over het hele schilderij meegegaan. En het landschap werd een stuk interessanter. Het leuke is als je het rigoureus aanpakt en een stevige kleur over het hele schilderij heen verft. Je moet eerst het schilderij bevochtigen voordat je eroverheen schildert. Je kunt het al eerst proberen met schilderijen waarvan jij vindt dat je mislukt zijn. Zo kun je aan deze techniek wennen. − Paletten met kleine bakjes voor de verf zijn handig, voor als je een hele lucht of achtergrond wilt neerzetten. Je doet wat verf uit de tube in het bakje en met een groot penseel laat je er telkens wat water op druppelen, totdat je een verdund mengsel hebt. Je mengt het met je kwast. Let op dat je meteen kunt gebruiken wat er aan je penseel zit om geen pigment (verf) te verknoeien. − Schilder met foto's. Buiten een landschap schilderen is heel leuk. Maar misschien ben je nog niet zo zelfverzekerd dat je dat in je eentje durft te doen. Mensen komen wél kijken. Oefen maar met foto's. Ga er op uit en neem foto's van mooie plekjes. Schilder ze thuis na. Of gebruik mijn foto's als voorbeeld.
6. Literatuur Hazel Soan Landschappen in Aquareltechnieken een geïllustreerde handleiding voor traditionele en eigentijdse technieken Oorspronkelijke titel: The Encyclopeia of Watercolour Landscapes Techniques 2005 Librero (Nederlandstalige editie) Ray Campbell Smith Buildings in Watercolour Learn how to create beautiful paintings 2004 Search Press Limited ISBN978 1 84448 000 5 Frank Halliday Laying a watercolour wash 1999 Search Press Limited ISBN 10: 0855329025
