Tournée Zennerale INFO. Doe-het-zelf wandeling Brussel, een stad van brouwers en bier. Themawandeling De Vijfhoek 4 uur

Doe-het-zelf wandeling Brussel, een stad van brouwers en bier

Tournée Zennerale INFO

thema Wijk duur

Themawandeling De Vijfhoek 4 uur

Startpunt Eindpunt Bereikbaarheid

Beursplein Fontainasplein Premetro lijnen 3 en 4

UiTinBrussel is een initiatief van muntpunt.be

2

Doe-het-zelf wandeling Tournée Zennerale

INFO

intro Evere

Schaarbeek

E19 ANTWERPEN

Brussel-Stad

Jette

Als België het land is met de meeste biersoorten ter wereld, dan onderscheiden Brussel en omgeving zich omdat de oudste bierstijl er nog geproduceerd wordt: de ‘lambiekbieren’ van spontane gisting, zoals oude geuze, oude kriek, of faro. Maar de geschiedenis van het bier en de brouwers van Brussel is rijker dan dat. Tijdens deze daguitstap maak je kennis met de getuigen uit het verleden en de smaakmakers van het heden. Je meandert rond de bedding van de verdwenen Zenne en staan stil bij brouwerijen, cafés, monumenten, bierwinkels, brocantes en restaurants.

St.-Joostten-Node

A12 ANTWERPEN

BRUSSEL NATIONALE LUCHTHAVEN

Ganshoren E40 GENT OOSTENDE

E40 LEUVEN

Koekelberg St.-Agatha Berchem

St.-Lambrechts Woluwe

St.-Jans Molenbeek

St.-Pieters Woluwe

Anderlecht Etterbeek St.-Gillis Oudergem

Vorst

E411 NAMEN

E19 PARIJS

Watermaal-Bosvoorde Ukkel

D

E

AT

NO

N.-D. DU FINISTERE O.L.VROUW TER FINISTERRAE KO OL STR AA T

R. D CO . DU LOM IV B STR ENK IER OT RU . EN EU VE RUE D RO ES RO SES AN ZEN RUE JELIER DES EN STR. ŒIL STR. LET S

PH E

MA X

N LAA

AIN

JAC QM

EV AR

BLD. MIL E

UL

KA RU STANJE E

RU AD BRUIDESDS E LA FIAN CEE TRAA OL T

BLO RU EME E A NS UX TRA FLE AT UR S

R.

DE LA DU MA RBROOOMSTR. NNIE EKEN LAKE R NSES T

R.

R. DE L'INFIRMERIE FERMERIJSTR.

VAR KEN R. D SMARK T AUX U M PO ARC D RC H E SD U S AAD VA E LIE TJE N GE LU IK

POILSGANG IMP. POILS

P RU F E DU FINISINISTE TERR RE AE STR .

ST. -M ICH RU IEL E SS TRA ST. -M AT DO NOO I C O R PA R D HE L DU SSA GAN G G

BO

RUE

STR .

R. L. LEPAG E ST

YLA

RTH ELE M

PA

Q

AN

ZWART PAARDSTRAAT

EN RUE DU CHEVAL-NOIR KA AI

TR.

EG OU W

TR. DS N ON IE EH U CH ARIN E Z .D M R .L. .D E IMPUCILL ANG FA KELG SIK

S CYPRE R DU SSTR. CIPRE

. STR US JEZ M O M A N NA . DU SUS R JE DE

AAI UTK HO ND I AA BRA ENK STE BAK

TS

ER RUL AB

UES

FA U

OIS

B RIQ

UN

UX

UB

AI A

EGLISE DU PLEIN EVANGILE

RU GROOTGOD ED B SHU ISSTRAA U E D EGI T CIR CIRQ U J NH U CU BE O SST E GU FS R. S A T IN RA U LIL AG A RUE R. D GSTR. T E RUE DU IN VA VAN SER RO ND DER ROLSTR ULEAU ST.-JAN-DE-DOPER ER AAT ELS ELST ST-JEANTST PL. DU BEGUINAGE R. Z W A BEGIJNHOF BAPTISTE RUE D LUWEN S E T S HIR RAA . R T O R S NDE T IER PLIE LLES PUL EU PO DU P RUE

RU

AI A

QU

DU IMP. RIL G RSTE ROO GANG

EST NV PE

R. PAY LAN R -ST

RE AND U FL

SCHOOTSTR. R. DE RUE DU PENE SL LA SERR OTS TRAA URE 2 1 T

EG

D RUE

ED AN SA

T AA TR TS ER

ap

IN

AALSTSTR. R. D'ALOST

ar

AN TO

R . D.L. E CI GOG N S R OO IEVA ATR. -S

STR.

T RAAT

INST. ST.-HENRI VLAAMSEST EENW

VLAAMSE POORT PORTE DE FLANDRE

SLE UTELSTR. R. D.L . CLE

DES INIERS PERS-

QU

100 m

(1/5.000)

a brand of De Rouck Geomatics hâteau Jaco, 1- 1410 Waterloo : Sint-Niklaas & Waterloo 14 60 - 03/760 15 29 @derouckgeocart.com derouckgeocart.com (0512)

A

© De Rouck Geocart B

PLAN

Elsene

UW STR A

S E RU PE

DE

ID -

ZU

L

MA SPO K ER O SST RR.

EN M CH AKE RS APE S LIERS TRAAT

R.

'T

KEIZ ER LN. IN-

ICE

.

STR

DU

AN S

R C UE STR LAES . -

TA G

NE AUX HE R WARM BES PO OES TA BER GE G RE

S

RU ZIL E D'A VE RST RGEN RA T AT

NIE

P. D PA U C AR HE DG VA AN L G

KT E AU PTE BOTE KL E BE RUE RST ERK UR OP RUE RE ERS DES R. CH FR E T A V STR IPIERS BR LEES PAIN IR OO -E AA T DS N TR. R H .D HA ARE ES R I N NG GS S TR. GR IM EE H GE P D STR PR . U I D E R . D' U TR .L. . DU N OU NE R M DES UE W GA A MA AR 1-M PERS DE L. UX RCH KT ANS . PRED DOM HEID R. IKH INIC SG KO LA RE PEAUE STR. NIN IN X ERE AIN LEO GIN E NS S PO NE TR. GA LD LER ST IJ KO R. N GA ING L. D SG U R ALE OI RIJ

TA RUE BO D RA E ST R.

I

MID

U

L

AA N

S PS T R. E

HL

PA C

STO O RU FST R ED E L AAT 'ET UV E

DA

M DA

DU

R. G O O RU DE TED LA GO ST U UT R. MI TIE DI RE

.

BLD. DE L' IMPERA TR

A NS LLES TRA AT LLE

NS PA CH

.A

BLD

SS GER TR Y .

AN SPA CH LA AN

RUE DU PONT D.L.CARP E KARPERBRU G

GROO T EILA ND

ILE

DE

RAN

EL AG

RU ED

IM

AN BLD SPA CH

SR ZW UE ART DE E LI L E RU A VIEVEVRO E D RGE UW S HA ES H NOIRE TR.

G

XM OUDE ARCH GR E A AU X

R. DU VIEU

TRAA T

NES

E

RU E HE VAN LM ON TS TR

.

NS TR . R.D MUG ES GE MO NS UC TR. HE RO NS

TE TR. LLE AN AS BE NF LL E I AB ISA S I G TW AS E LEN EIN DA DEL MA G MA D.L.

R.

ST

TR

RU

IER M GE AA S GD E

E NT FA L'IN

RUE

MB

.L. R. D LETTE VIO

LO

RE

DE SV

.

DE

TR.

-HOF

DU

ER

.V

L' DE E R. OMM IEN H ET NR CH ERSTE NEK AN SM EN E K TR. CH ES T S AR MAG ARK O SM A

S LET VIO

TS T VE AA NA STR

LEC ER ND

D 'A

D.L

R.

TR

5

R.

ES

R.

R.

E RU EBEL FRO TR. S

R.DE POTTES POTIER KERSS NBAK- S TR.

6

3 4

SS

EN

RU ED

.

S TR

VEST

PAPE N

N RA DEN R. VAND EN B

Y

LEM

.B AR TH E

R. D POU E LA DRIE RE

R. DU REMPART DES MO INES

BA

HE N

BR

BLD

ZEN

7

ER

STE

S DE

R. S T . DE O NT R MIG L 'A

TT E PLA

TTE ERE . UFF OT STR P

E

8

RG BE . EN T R AR GS D' R E BE RU EN

2 1

E CH AR BES U M ER R. DAU X H

L GVA

R.

SEN N

.

BOR

. TR NS GE IN

SEL

DE L A

TR XS

al

AT FFELSSTRA PHE CHRISTO

NN

PE

S ZE

MU

CA

U R. DPART EM E IT R S T J S PET VE . HERITR. R S

LAAN THUIS OIR L'ABATT

RIE DE AN AT BU R A A ST E L UIS RUE D AS H . W STR

R.

SLACH

BLD. DE

RUE

RT

AU DEV R. P.

AE

O ST.-KRIST .RUE ST

an

9

. TR SS OP CH ISS

NS DA NE OI

T

STR.

EA

LE

AT

KRUITMO LEN

RUE TEAU J.PLA . STR

RU

E AM L -D M E I

am

ER DU P E L TER S

au

ao

AT IE RA A ST BR UT LA O E M ED RU

aq

NT

R. GR DU G OO RA TSE ND RM -S EN ERM Y . J R UE TST EN OS PA R. T

RD PLACE RU AU R. DE PL. DES E HA GU S A ZATERDAGPLEIN DE BROUCKERE SAMEN-OP- BELLONAHUIS MARTYRS PE S U GA NDEL T G IJN US PL. DU SAMEDI WEGKERK MAISON D.L. BELLONE P PLEIN GA LERIJ S- MARTELAARSENS TIN T RA S CO L . D U TOUR NOIRE T P PL. S MM AT I E S IL EIN ERC AU ZWARTE TOREN ST.-CATHERINE KR ST.- IJNEPL T R. E N I L RUE EUPEL R. E A WO T ST.-KATHELIJNE H A E D K DES NS PL. DU NOUVEAU E LVE EL E NG 'E BO TR. ST.-KATHELIJNE MARCHE AUX GRAINS ERIN CENTRE ITEU RA P VEQU CH STE.-CATHERINE .-CATHRUE X MONNAIE NIEUWE GRAANMARKT E MUNTT R UE MELS ST E CENTRUM ENS RUE DU NS S R. S PL. I C HA R DE BROUCKERE ORTE DU R. A B NO T.- TE . R F R S ST T O T 2= VIJFENTWINTIG AUGUSTUSGAL. EN R KA .-C . S SE RK NINOVE DU TRE WAG -AU TE AT GAL. DU VINGT-CINQ AOUT R. SOM X-LO MA P DE NOOFSE1 LIJNEHERIN 2 P PL.MUNT PRIN RINCE S U PS GR S DE LA ST E S E EN TRY N OORT R S S MONNAIE T A TR. - 1= IMP. D.L. GIROFLEE 4= IMP. DES METIERS 1= RUE D.L. . EM. DEMOT KMS R. VIOLIERGANG KO R . D AMBACHTENGANG MACHOIRE SC NIN E L TRM KO 2= IMP. DES CADEAUX 5= IMP. DES BŒUFS KINNEBAKSTR. T KIE H IL GINA RE NINOOFSE PLEIN VA GE RU KEN DK GESCHENKENGANG AA R OSSENGANG NE INE NA MA TR NIE LS E D N O.L PLACE DE NINOVE STR 3= IMP. ST.-NICOLAS AP 6= IMP. STE.-PETRONILLE S S ON RKT TR U R VA .V S . ST R PE ISS ST-NIKOLAASAA B SINT-PETRONILLAGANG . AA O A KO S POR T R GANG T 7= IMP.DU CHAPELET R R K U TS UE UE VE DE ST 1 FAB.RDES RUE PATERNOSTERGANG DU L VI S R . GR RUE RA A. DE L' PASSAGE P. VEI RE IQU ARTREUX CH O T S E E I MUS. M E NO M E D I L T C . E RT N R UYER R K ST.-HO RE ES RY E S CE FA B ARCH. ARCH DOORGAN FID DU WEK NG MO R. NT RIEKS BEURS- STR. EA AT R. BRUX. SST R.G G PRIN GA UX RA SCHOUW- BEURSPL. B IZER AL CE AL. T U MUS. S G S T P . E PL. DU JARDIN N D STR. R. A O N E AR BURG DE DE KAR GA LERIJ PL. D.L. RUE URSS SCIENTASIC ULET 2 TRE U HE SB EL AUX FLEURS S 3 R. J.VAN PRAET DE TR. PRIN L. DE RC OU STR. BOURSE EV SER LA CES S FO U BLOEMENHOFCH RT ST.-GORIKS T R. D.L. BO GAL. ROY. A A E S E PLETINCKXST R. BEURS URS RA BEURS PL. 5 PL. IR ANNEESSENSSTR RU HER ERS RS ST.-HUBERT E O RAAT H.M INCKX T ET E T E PL C A R. U T . R ST.-GERY TI U W STR AU BOURSE R. ANNEESS L'AB BEEN BOURSE KON . PE BO OU S . ST.-NICOLAS HO R. DE UISSTR. ENS T' KINT S H R. UWST.-HUBERTUS4 TH ST.-NIKLAAS RUE A RIJKE BORG DE BEEN -ST . R U GAL. E W U SLACH B AL D E OT BE TR KLAREN E TSTR. P STEENES PIER KT ER UR 8 LD GS S T' KIN RICHES STRA RES THEA. ER VE MUS. TR. RE T B A . E A 6 T A R T NOTRE DAME T S IK CLAIRES TOONE 7 A.B. NSST CACAO & R. OR AR NE VR CUERE ERENS DES RICHES CLAIRES CHOC. GROTE GR U -G D.L.CHA U TAG 8= IMP. ST.-SEBASTIEN RIJKEKLARENSTR. AS ST. R. OLLE RUE C .L. R R. DES RICH ST.-SEBASTIAANGANG MA ON R. DTE D'O N MARKT R. PE M ES CLA RKT DU PER LA 1 TE ULDE STR. IRES . ATH. R. D E G O FD P PO STR STR R. D AN VEL OLLINE O . I 2 H V U V E L.LEPAGE E C TEIN S R 1= IMP. D.L. CUVE E S GRAND- E H. D.L. SPANJEPLEIN VER TURIE R. RU KUIPGANG SIX ECL IP CLI VER RS MARCHE AU CH ARB ON HOTEL DE VILLE PLACE R PL. D'ESPAGNE 2= IMP. D.L. POUPEE L'E SST JE STADHUIS C. LS TR. R. D R. DE R GAL. T . . BU S POPPEGANG . P O SEC E B R 1= IMP. DES LUNETTES EUROPAK NS BIJS OU ON AGORA 3= IMP. DES S ED BRILLENGANG BRA SSR. DES NOTRE DAME 1 S TAN RS KRUISPUNT E RU PEN EU R EPERONNIERS GAL. NIER 2= IMP. DE LA FERRAILLE R. DS DE BON 1= IMP. AUX HUITRES TUV T BRO UW RS AUX. DU M A CARR.DE R S T R D SPOORMAKERSER TRA DE U OUDIJZERGANG F L'E RAA GOEDE HULP SECOURS 2= OESTERSGANG STR. S 3 E RON CH EG L'EUROPE GANG IMP. MADRILLE O S O JAR KA R IMP G R . DE ST RL E W . BON SECOURS O.L.V. LIVE LIVE DIN MAGDALENA MADRILLEGANG T DE STEEN TEN S BAADE LA RIJ L IE RAND S E N B T AA ERIE V A MADELEINE S R T EVR CA DGA RBE VAN GOEDE D'A TSE RK OU RM NG 2 OT DE F R. TBIJSTAND EN MA WB ES P E OO RUE RLECH RLECHTS ESTWG. PU RO DU P PL. ED RU ST DE KOL ER HT E N D S HO DES STR A TR. MANNEKENS R FONTAINAS AN . . R MUSS EN OY ZIN OU PIS 1 ESN AR PL. B UT R. DE S M STRAA EIK RU NIK R. QU OGA VA DS OIN T BRUSSELS ARDE NDERLECHTSEPOORT U E PL.ST.-JEAN R. DU GARE E S T H EM EA GAL. D T S N R D PARLEMENT FOND. . UX S E ST.E BORTIER EM EG RTE D'ANDERLECHT RU BRUXELLOIS J.BREL CENTR. JANSPL. GAL. ALBERTINAPL. SO STRA REGE CUR 2 ST.-JAN U R P SS PL. DE L' K D IG AT LO R. ST.-JEA TR. R R. INST. INST. . DU STATION RIOLENMUS. OF NI N DE UE ST ALBERTINE ST ES SB R UE ST.-JORIS J.P. CH DES EGOUTS RA ER M OG AT E NE OUDKORENHUIS GI LALLEMAND AR P N D AA 1= IMP. DU LABOUREUR LANDBOUWERSGANG HO 2= IMP. STE-URSULE PST R. SINT-URSULAGANG LON R. OUB DU H

INFO


Hop

3

Een korte handleiding

Het parcours dat in deze tekst wordt uitgestippeld en becommentarieerd, is goed voor een wandeling van minimum een uur of vier, die desgewenst kan worden uitgebreid tot een daguitstap met enkele optionele uitstapjes via het openbaar vervoer. Na de inleiding (* A *), volgt het eerste wandelgedeelte (* B *) door het centrum en het westen van de Vijfhoek. Dat duurt zo’n twee uur. Daarna krijg je in (* C *) de optionele uitstapjes voorgesteld langs respectievelijk de verlaten site van brouwerij Vandenheuvel (* I *), de brouwerij en het Museum van de Geuze Cantillon (* II *), en het centrum voor hedendaagse kunst Wiels (* III *). Als je ervoor kiest geen optionele uitstapjes te doen, kan je onmiddellijk naar het Fontainasplein gaan, waar je opnieuw de metrolijnen 3 of 4 kan nemen. De bezienswaardigheden zijn eenvoudig met het openbaar vervoer te bereiken en de verbindingen zijn vrij kort en praktisch. Als je alles wenst te bezoeken, kan je natuurlijk niet overal even lang blijven. Het laatste gedeelte (* D *) is weer een wandelparcours van een kleine twee uur. Dat loopt van de Marollen naar het eindpunt op het Fontainasplein, en heeft (nog) meer aandacht voor de innerlijke mens, met onder meer enkele restaurantsuggesties. *A* Bier in Brabant en Brussel: een inleiding

Geuze

Hertog Jan

Bier drinken is van alle tijden. 4000 jaar voor Christus deed men het al in Mesopotamië, en ook in onze contreien dronk men al voor het begin van de jaartelling een vochtig en vergist granenmengsel. Heel lang bleef bier ook gezonder dan water. Zuiver drinkwater (en melk, koffie of thee) bleef immers tot in de zestiende eeuw een schaars goed. Aangezien water tijdens het brouwproces moet gekookt worden, werden alle bacteriën erdoor gedood. Bier is daardoor altijd een wijdverspreide volksdrank geweest, al lag het alcoholpercentage vroeger meestal lager dan nu. Wijn speelde in andere contreien dezelfde rol. België ligt historisch namelijk op de grens tussen de traditionele wijnlanden in het zuiden, en de bierlanden in het noorden van Europa. In de Romeinse tijd werd ook in onze contreien wijn geproduceerd. Zo is in het wapenschild van SintJoost-ten-Node onder meer een druiventros te zien die verwijst naar de wijngaarden in de gemeente. Ook op de Brusselse Coudenberg en in Schaarbeek, Sint-Gillis en Vorst - waar straatnamen als Wijngaardstraat, Wijnoogstdreef, en Wijnpersdreef te vinden zijn - werd wijn verbouwd. Natuurlijk was er ook veel invoer, één van de redenen waardoor wijn toch vooral een luxeproduct voor de hogere kringen bleef. Vanaf de vijftiende eeuw kon men in Brabant van een hoge bierproductie spreken. Leuven, Brussel, Hoegaarden, Antwerpen en Mechelen waren allemaal brouwerscentra. Brabant beschikte namelijk over veel rivieren en dus over water, het hoofdingrediënt van bier. In Brussel stroomde bijvoorbeeld niet alleen de Zenne, maar ook de Maalbeek. Bovendien produceerde het rijke Brabant ook voldoende tarwe om naast de voedingsindustrie ook de bierproductie op een hoog peil te houden: het witbier uit Hoegaarden-Leuven en de lambiekbieren uit de regio rond Brussel zijn typische tarwebieren. Bier heeft maar vier vaste basisingrediënten (water, een graansoort, hop en gist), maar daarmee kan je verschillende ‘bierstijlen’ brouwen met daarbinnen nog eens oneindig veel varianten. Naargelang de soort gist en de manier van vergisting heeft men het zo over bieren van hoge gisting, lage gisting, gemengde gisting of spontane gisting. Spontane gisting is de oudste, zeg maar meest primitieve manier om de in de granen aanwezige suikers in alcohol en koolzuur om te zetten. Net zoals vroeger, toen men niet goed wist hoe dat proces in elkaar zat, voegt men voor bieren van spontane gisting geen controleerbare giststammen toe. Het zijn micro-organismen in de lucht, zoals de Brettanomyces Lambicus en Brettanomyces Bruxellensis, die ‘spontaan’ voor de gisting zorgen als het wort er

INFO

Schaarbeeks biermuseum

schaarbeeks Biermuseum Louis Bertrandlaan 33-35, Schaarbeek T 02.241.56.27 open: wo & za, 14:00-18:00 Hertog Jan I, ook bekend als ‘Jan Primus’ of ‘Gambrinus’, leefde van 1254 tot 1294. Door zijn overwinning in de Slag van Woeringen in 1288 voegde hij het uitgestrekte hertogdom Limburg bij Brabant. Brussel werd de Brabantse hoofdstad, ten nadele van Leuven. Hij stond bekend als dichter van het frivole lied ‘Harbalorifa’ en als liefhebber van jachtpartijen, feesten, en steekspelen. Later ging hij de legende in als de allegorische bierkoning Gambrinus - vaak afgebeeld schrijlings op een bierton gezeten en een beker in de lucht heffend. De Primus-pils van Haacht, de Rosé Gambrinus van brouwerij Cantillon, of de Nederlandse Hertog Jan-bieren zijn allemaal naar hem genoemd. Of je aan deze bierlegenden veel geloof moeten hechten is een andere kwestie. Aan het hof werd toen onveranderlijk wijn gedronken... In het Beursgebouw willen de Belgische brouwers een bierbelevingscentrum onderbrengen, de Belgian Beer Temple, waar je alles te weten komt over de productie van bier, en - natuurlijk - ook kan proeven. Op dit moment heeft Brussel een kleinschalig biermuseum in Schaarbeek. Deze gemeente leverde lang de krieken voor het kriekbier. Vrijwilligers houden er twee dagen per week een aantal zalen open waar meer dan 1.500 Belgische bierflesjes en -glazen uitgestald staan. Je vindt er ook werktuigen, documenten en voertuigen van oude brouwerijen. Het brouwproces wordt er aanschouwelijk voorgesteld en er is een bibliotheek en een café gevestigd.

4


in een open koelschip aan wordt blootgesteld: meteen het uitzonderlijke handelsmerk van de lambiekbieren in de Zennevallei. Na verdere rijping in houten vaten krijgt men lambiek, dat het (platte) basisbier is voor de productie van geuze, faro of fruitbieren zoals kriek. Lambiek werd traditioneel gebrouwen in de winter en vanaf de lente geserveerd in stenen kruiken. Omdat het om een zuur bier ging werd er vaak suiker aan toegevoegd, die dan met een “lambiekstoemper” werd fijngestampt. De bekende Brusselse faro is overigens een lambiekbier dat tot stand komt door het versnijden van het zware en lichtere lambiekwort met toevoeging van kandijsuiker. Geuze ontstond in de negentiende eeuw, toen men op het idee kwam om lambiek, die traditioneel in vaten werd vervoerd en uit kruiken werd gedronken in hergebruikte champagneflessen met kurk ging bewaren. Men merkte dat de lambiek op fles minder troebel was dan die in de tonnen, en dat het bier schuim bevatte omdat het koolzuur niet uit de fles kon ontsnappen. Later ging men volgens de ‘méthode champenoise’ jonge en oude lambiek vermengen, waardoor de restsuikers in de jonge lambiek de nagisting op fles in gang konden zetten. Die nagisting op fles is ten andere niet zonder gevaar. Op warme dagen is er immers ontploffingsgevaar door de toenemende druk van het koolzuurgas op de fles. Het kwam vaak voor dat op deze manier op grote schaal flessen verloren gingen in de opslagplaatsen en kelders van de cafés. Lambiek wordt vandaag nog zelden puur gedronken, maar je kan het nog vinden. Het is ook belangrijk om het verschil te maken tussen de ‘oude’ geuze, die volgens de ambachtelijke wijze te stand komt, en de zogenaamde ‘capsulekensgeuze’ die op een snellere manier wordt geproduceerd, toegevoegde suikers bevat, gesatureerd wordt met koolzuur en in flesjes met kroonkurk verkocht wordt. Europa behoudt de benamingen ‘oude geuze’ en ‘oude kriek’ voor voor de ambachtelijke producten uit de Zennevallei. Oude kriek wordt gemaakt door toevoeging van zure kersen/krieken die voor de vergisting zorgen. Oorspronkelijk werden voor kriek morellen uit Schaarbeek gebruikt. *B* Op wandel

Bierhistorie op het Beursplein en de Grote Markt

De tocht begint voor het Beursgebouw I . In het begin van de achttiende eeuw telde de Brusselse binnenstad zo’n 120 artisanale brouwerijen. Dat had alles te maken met de rivier de Zenne die toen nog van zuid naar noord door het centrum liep. De brouwers hadden op de oever van de Zenne een putsel waaruit ze emmers water konden scheppen, die dan met paard en kar naar de brouwerij werden vervoerd. Na de overwelving van de Zenne en de aanleg van de centrale lanen rond 1867, kwam daar een einde aan. Kleine brouwerijen sloten of verhuisden naar plekken waar we straks nog zullen langskomen, om dan te worden geïndustrialiseerd, te fusioneren en in de meeste gevallen uiteindelijk ook failliet te gaan. Ook op de centrale plek waar het Beursgebouw nu staat, stroomde vroeger de Zenne, en was ooit een brouwerij gevestigd. Het was de brouwerij van het Minderbroedersklooster, waarvan de restanten vandaag nog te zien zijn op de archeologische site die het museum Bruxella 1238 herbergt. 1238 is de stichtingsdatum van dit klooster, dat voor bierliefhebbers een bedevaartsoord zou moeten zijn. In de kloosterkerk werd namelijk Hertog Jan I van Brabant begraven. De hertog die later in de legende voortleefde als de bierkoning Gambrinus. De vijf pijlers waarop zijn grafmonument rustten zijn vandaag nog te zien vanop het straatniveau.

1

Op je weg van het Beursplein naar de Grote Markt kom je een eerste reeks bijzondere cafés tegen. Het mooiste is ongetwijfeld café Cirio I in de Beursstraat links naast de Beurs, dat genoemd is naar Francesco Cirio (1836-1900) uit Piëmonte.

2

Hij vergaarde fortuin met de export van Italiaanse delicatessen via zijn verkoopsfilialen in verschillende Europese steden. Dat van Brussel is het enige dat

5


INFO

museUm Belgische Brouwer Grote Markt 10, Brussel T 02.511.49.87 www.belgianbrewers.be open: 7/7, 10:00-17:00 5 euro In 1365 werd in Brussel het gilde van de Brouwers gesticht, dat in de loop der eeuwen almaar rijker zou worden. In 1638 kochten zij dit huis gebouwd door architect Willem De Bruyn, dat vandaag het enige gildehuis ter wereld is dat zijn oorspronkelijke functie bewaard heeft. De gevel van het Brouwershuis is versierd met korenaren en hopbladeren. Tussen de vensters van de eerste en de tweede verdieping bevinden zich drie halfreliëfs die de oogst van de hop en het vervoer van het bier voorstellen. Boven op het gebouw staat een ruiterstandbeeld van Karel Van Lotharingen (17121780). In het Brouwershuis is er ook een museum gevestigd, waarin voorwerpen van een Hoegaardse brouwerij uit de achttiende eeuw zijn ondergebracht, alsook een oude staminee, en een introductie in de werking van de hedendaagse brouwerijen.

nu nog overeind staat. Het evolueerde tot een café waar je Johan Verminnen wel eens aantreft. Aan de andere kant van het Beursgebouw in de Henri Mausstraat ligt Café Falstaff dat dateert uit 1886. Ook bijzonder zijn de oude en verdoken kroegen La Bécasse in de Taborastraat (waar lambiekbieren van brouwerij Timmermans in kruiken worden geschonken), en A l’Imaige de Nostre Dame en Au Bon Vieux Temps - te vinden in respectievelijk de Geschenkengang en de Sint-Niklaasgang aan de Grasmarkt. Op nummer 56b van de Grasmarkt vind je de uitstekende bierspeciaalzaak De Biertempel I . Die heeft een cliënteel van hoofdzakelijk toeristen, maar behan-

3

delt zijn ruime aanbod op een behoorlijke manier, in tegenstelling tot veel toeristenwinkeltjes waar het bier gewoon in het licht en de warmte van de etalage staat. Steek van de Grasmarkt rechts door naar de Grote Markt, waar je voor één keer eens niet voor het stadhuis gaat staan, maar voor het Brouwershuis I op nummer 10. Het is hier dat de Belgische Brouwersfederatie zetelt, wat wil zeggen dat

4

ex-politicus Sven Gatz er zijn bureau heeft als directeur van die Brouwers. Ook de voorname beroepsvereniging Ridderschap van de Roerstok vergadert regelmatig in één van de statige zalen van dit gebouw. De Brouwersfederatie en de Ridderschap organiseren begin september jaarlijks het Belgian Beerweekend op de Grote Markt. Alle brouwers hebben er dan een stand op de Grote Markt en de Ridderschap eert haar patroonheilige Sint-Arnoldus in de kathedraal van Sint-Michiels en Sint-Goedele, waarna in het stadhuis een aantal mensen die zich verdienstelijk hebben gemaakt voor de Belgische biersector tot ridder worden geslagen. Zo was ook de inmiddels overleden Amerikaanse bierpaus Michael Jackson ere-Ridder. Cafés en restaurants genoeg op de Grote Markt, al zit je er tussen de toeristen. De ‘Brouwers van de Grote Markt’ in de Heuvelstraat 24 is een eetcafé waar je kan proeven van een aantal bieren die ter plaatse zouden gebrouwen worden, maar deze plek is niet echt een aanrader. Ga eerder voor ‘De Koning van Spanje’ op nummer 1 van de Grote Markt, of café La Brouette op nummer 3 waar je een plankje kan bestellen met drie bieren in de Belgische driekleur.

Bierconsumptie van Beenhouwersstraat tot Brouckèreplein

Verlaat de Grote Markt via de Heuvelstraat en loop zo recht de statige Sint-Hubertusgalerijen I binnen.

5

Tussen de boetieks treffen we de mooie brasserieën Mokafé en Taverne du Passage aan. Maar we zijn vooral geïnteresseerd in de kwaliteitsvolle bierwinkel Délices & Caprices I , die zich bevindt in het stille, rechtse stukje van de Beenhouwersstraat, die halverwege de Koninginnegalerij van de Koningsgalerij scheidt. Wil je inkopen bij een toegewijde kenner, dan moet je hier zijn.

6

Délices et Caprices Beenhouwersstraat 68, Brussel T 02-512.14.51 www.the-belgian-beer-tasting-shop.be open: do tot ma, 14:00-20:00 In de Beenhouwersstraat runt de meertalige Zwitser Pierre Zuber samen met zijn Gentse vrouw, ook een bierkenner, een kleine maar zeer fijne winkel met de beste Belgische bieren. Zuber presenteert er ongeveer driehonderd en hij heeft die als fervent zytholoog ook allemaal zelf geproefd. Omdat hij persoonlijk alle brouwerijen afschuimt, weet hij het ook meteen als er iets nieuws op de markt is en kan hij deskundige uitleg verschaffen.

Als je dan terug de Koningsgalerij inslaat en ze uitloopt, dan zie je rechts voor je, in de straat die Warmoesberg heet, het beroemde café Mort Subite I . Dit grandioze, sfeervolle café behoorde oorspronkelijk toe aan geuzestekerij Vossen uit de volkswijk Marollen. Een geuzestekerij is geen brouwerij, maar een handel in geuzebieren die ze zelf samenstellen (vermengen of ‘steken’) met lambiek van andere brouwerijen. Vossen bezat in het begin van de twintigste eeuw al een café waar ambtenaren van de naburige Nationale Bank en andere instellingen met de pitjesbak kwamen spelen. Als men dan weer naar kantoor moest vertrekken, brak men het spel voortijdig af door de verliezende speler ‘mort subite’ (‘op slag dood’) te verklaren. Dat werd dan ook de naam van het café uit 1910 dat architect Paul Hamesse had getekend en dat stekerij Vossen in 1927 overnam. In 1970 werd Vossen overgenomen door brouwerij De Keersmaeker in Kobbegem (nu brouwerij Mort Subite, een onderdeel van de groep Heineken/Alken Maes). Via de Predikherenstraat loop je terug naar de Beenhouwersstraat, om meteen rechts de kleine Getrouwheidsgang in te slaan.

7

INFO

6


Hier staat het standbeeldje van Jeanneke Pis I , maar door het Delirium Café en de Floris bar is dit wellicht ook het straatje met het hoogste alcoholpercentage per vierkante meter ter wereld! Delirium café heeft een kaart, beter gezegd een boek, met meer dan tweeduizend bieren, terwijl Floris Bar gespecialiseerd is in sterke dranken. ‘Delirium Tremens’ is natuurlijk de naam van het bier met het roze olifantje van brouwerij Huyghe in Melle, die dit café mee uit de grond stampte en ondertussen al letterlijk van hier tot in Tokio franchises van Delirium Café heeft.

8

Na het laatste stukje Beenhouwersstraat sla je rechts de Greepstraat in, waar je op nummer 41 kaaswinkel ‘Les Fromages Langhendries’ vindt naast bierwinkel Beer Planet. Délices et caprices

In 1830 was de kaaswinkel nog een café gevestigd dat L’Aigle d’Or heette. In september 1830 zou Jenneval, de man die de tekst van de Brabançonne schreef, zijn revolutionaire lied in dit pand gedeclameerd hebben. Nu kan je hier de Belgische (trappisten)kazen kopen die passen bij je bieraankoop. Loop de Greepstraat uit dan kom je op het pas heraangelegde Muntplein.

Daar tref je, net voorbij de Muntschouwburg en Standaard Boekhandel het niet meer zo authentieke maar nog gezellige café La Lunette I aan. Men beschikt daar over een aantal speciale bierglazen. Ondermeer enorme champagnekelken van 1 liter die al te zien zijn op foto’s van het café van vlak na de Tweede Wereldoorlog. Toen werd daar geuze uit gedronken, vandaag kan je er eender welk bier uit drinken. Maar een variant op deze glazen is de ‘Zievereir’. Dat glas is net onder de rand onopvallend geperforeerd. Wil je je drinkebroer een ouderwetse peer stoven, dan bestel je voor hem zo’n glas. De ober zal het met het logo naar hem toe gekeerd op tafel zetten, zodat het bier op zijn kin lekt telkens als de ‘zeveraar’ drinkt.

9

Morte Subite

Wandel naar links via de Wolvengracht, richting het Brouckèreplein.

Het Brouckèreplein wordt al meer dan een eeuw gedomineerd door Hotel Métropole uit 1894. Hier sta je in de schaduw van de geschiedenis van één van de grootste brouwerijen die Brussel gekend heeft: Wielemans-Ceuppens. Brouwerij Wielemans-Ceuppens Brouwerij Wielemans-Ceuppens lag in de Brusselse gemeente Vorst en is bij bierliefhebbers vandaag misschien nog bekend van de Wiel’s pils. De familie Wielemans-Ceuppens maakte fortuin door op het einde van de negentiende eeuw als één van de eerste brouwerijen de steeds populairdere (pils)bieren van lage gisting op de markt te brengen. In 1930 telde de brouwerij duizend personeelsleden. Deze brouwerij was ook ooit eigenaar van het statige Hotel Métropole uit 1894 op het Brouckèreplein wat verderop, links van ons. In de gemeente Vorst ontwierp architect Adrien Blomme voor de brouwerij een brouwzaal in art deco. Die zaal stond toen bekend als de grootste van Europa. Vandaag is er het Centrum voor hedendaagse kunst Wiels gevestigd, dat je straks op je tocht eventueel kan bezoeken.

Je kan echter een onderscheid maken tussen Hotel Métropole en het Café Me. Zowel het hotel als het café, dat er al enkele jaren eerder stond, behoorden toe aan brouwerij Wielemans-Ceuppens. Het café was gevestigd in het gebouw met de zuilengevel links van de huidige hoofdingang. Het had onder meer acht biljarttafels en plaats voor een orkest. tropole I

au

De brouwerij was in de twintigste eeuw echter niet alleen eigenaar van het hotel met haar statige café. Ze bezat meer dan 300 cafés, waaronder De Koning van Spanje dat je daarstraks op de Grote Markt zag, maar ook het statige Aux Armes des Brasseurs op de Anspachlaan. Dat kan je zien als je van het Brouckèreplein terugloopt richting Beurs en onderweg zoekt naar het nummer 56 op die Anspachlaan. Het gaat inderdaad om... het Quick-restaurant, maar wie goed kijkt ziet bovenaan de gele gevel nog de naam ‘Aux Armes des Brasseurs’ staan.

Met mout, hop en koolzuur naar het kanaal

Je bent nu terug aan het Beursplein en loopt rechts van de Ierse pub O’Reilly’s door de Jules Van Praet naar het Sint-Goriksplein. Het Sint-Goriksplein I was ooit het kleine eiland tussen twee armen van de Zenne waar de eerste Brusselse nederzettingen werden gebouwd. Vandaag is het plein bijna één groot terras. De succeszaken van de ‘horecagoeroe’ Frédéric Nicolay, die met zijn hippe interieurs en strategische inplanting van café regelrechte hits heeft gemaakt van cafés als Mappa Mundo, Zebra, en Roi des Belges, hebben de hele buurt doen herleven. Ook andere bekende Brusselse cafés als café Belga, Flamingo, Bar Beton en Walvis zijn zijn creaties.

al

INFO

7


Via de Karperbrug kom je in de Kartuizerstraat.

De buurt heeft hier ook een aantal antieke pareltjes te bieden, zoals het prachtige Belle époque café Greenwich I uit 1914 in de Kartuizerstraat dat pas gerenoveerd is. René Magritte was hier ooit één van de stamgasten. Terugkerend naar de Dansaertstraat vind je rechts, in de richting van de Beurs, de Beursschouwburg met daarachter café Le Coq I , waar Jan Decorte, Marc Didden, Josse De Pauw, Arno Hintjens en Dominique Derrudere ooit het mooie weer maakten. Maar sla echter links de Dansaertstraat in. Je komt eerst voorbij het art deco café L’Archiduc op nummer 6, waar jazzgrootheden als Stan Brenders, Nat King Cole, Jacques Brel en Mal Waldron aan de piano zaten. Vervolgens laat je de Oude Graanmarkt, de poort naar een aantal cafés waar heel wat Nederlandstaligen samenhokken - zoals Kafka, Monk, De Markten, Daringman en Roskam - rechts liggen.

am

an

Loop immers nog even rechtdoor om links op de Nieuwe Graanmarkt I standbeeld te vinden van de man die het wezen van bier mee heeft ontleed.

L’étoile

Jan Baptista van Helmont Jan Baptista van Helmont was een Brabantse alchemist-scheikundige (Brussel 1579, Vilvoorde 1644) die doorgaat als de ‘uitvinder’ van het woord ‘gas’ (afgeleid van chaos), én als de eerste geleerde die het ontstaan van koolstofdioxide of koolzuurgas beschreef, bijvoorbeeld bij spontane vergisting van de geperste druiven die aan de basis ligt van wijn. Bij het brouwen van bier gebeurt precies hetzelfde, en het koolzuurgas zorgt voor het schuim op ons bier.

ao het

De Nieuwe Graanmarkt scheidt de Moutstraat links, van de Hopstraat rechts. Sla de Hopstraat in en we loop deze helemaal uit tot op de hoek met de Barthélemylaan aan het kanaal.

Niet toevallig vind je deze aan bier gerelateerde straatnamen hier samen. Op deze hoek is een geheel van zeventien wooneenheden gevestigd in een gebouw dat vandaag bekend is onder de naam Côté Kanal I . Côté Kanal vervulde in de jaren ‘90 een pioniersrol op het vlak van collectieve aankoop van te renoveren stadspanden, en stond zo aan de basis van de aan de gang zijnde herwaardering van de kanaalzone. Het gebouw in kwestie dateert van 1849, maar werd verscheidene malen ingrijpend verbouwd. Oorspronkelijk was hier de hoofdzetel en de brouwerij van de coöperatieve vennootschap “Vereniging van de Bierstekers - Union des Marchands de Bière” gevestigd. De brouwers kwamen hier overeen wie waar mocht brouwen en leveren, en bierstekers konden er terecht om lambiek in te slaan. Ondermeer Théophile Vossen van Mort Subite en Cantillon waren lid van de vereniging. Het gebouw werd vanaf einde jaren zestig als opslagplaats gebruikt.

ap

Wandel de Barthélemylaan links in en loop parallel met het kanaal tot je links even de Onze-Lieve-Vrouw van Vaakstraat in gaat.

Onder de brouwerijen die uit het centrum moesten verhuizen omwille van de overwelving van de Zenne, bevond zich onder meer brouwerij De Sterre I . Die kwam naar de Onze-Lieve-Vrouw van Vaakstraat nummer 79-85, en verfranste haar naam bij die gelegenheid tot L’étoile. Op de hoge schoorsteen die boven het gebouw uittorent, staat deze naam nog steeds te lezen. Het gebouwencomplex bestaat uit twee symmetrische vleugels, links en rechts van het imposante brouwershuis. De vooruitstrevende brouwer leefde dus letterlijk en figuurlijk temidden van zijn arbeiders. Nu zijn hier de Kaaitheaterstudio’s gevestigd, de tweede zaal van het Kaaitheater. Ooit begonnen de piepjonge choreografe Anne Teresa De Keersmaeker en theaterman Josse De Pauw in dit gebouw aan hun carrière.

aq

Maak rechtsomkeert, loop de straat weer uit en steek ook de Barthelemylaan over tot aan de oever van het kanaal.

Hier sta je bij manier van spreken aan de ‘bierkaai’, want aan de overkant van het water doemen op het grondgebied van de gemeente Molenbeek de gebouwen van de voormalige brouwerij Belle-Vue I op. De gebouwen worden momenteel herbestemd. Er komt een hotel in, een hotelschool en een aantal appartementen. Helemaal aan de linkerbovenkant van het gebouw, links boven de Belle-Vue reclame, kan je nog de gemetste constructie met het dakje zien waaronder de open gisttank zat. Daar werd het wort vroeger blootgesteld aan

ar

Brouwershuis

INFO


8

de Brettanomyces Lambicus en de Brettanomyces Bruxellensis om tot lambiek te komen. Als je nog meer van Brussel en zijn biergeschiedenis wil opsteken, ga dan verder bij * C *. Als je de wandeling hier wil stoppen, volg dan de Onze-Lieve-Vrouw van Vaakstraat tot je op het Bloemenhofplein uitkomt.

Brouwerij Belle-Vue

Brouwerij Belle-Vue Brouwerij Belle-Vue werd gesticht Philémon Vanden Stock, die in de jaren twintig van de vorige eeuw was begonnen als geuzesteker en uitbater van het nog steeds bestaande café Belle-Vue aan het Dapperheidsplein in Anderlecht. Philémon werd vlak voor het einde van de oorlog gedeporteerd omdat hij enkele ondergedoken mensen financieel ondersteunde, en kwam nooit meer terug. Zijn zoon Constant beet zich vast in de erfenis, realiseerde de ene overname na de andere en veroverde met zijn op industriële wijze geproduceerde, gefilterde en gepasteuriseerde geuze en kriek op kroonkurk een overweldigend marktaandeel. Constant Vanden Stock (1914-2008) werd ook bekend als voorzitter van voetbalclub Anderlecht, een functie die nu door zijn zoon wordt ingevuld. In 1991 werd de brouwerij verkocht aan Interbrew (nu AB InBev).

Toch nog het vermelden waard is restaurant ‘t Spinnekopke, gevestigd in een pand dat dateert van 1792. De Spaanse Brusselaar Jean Rodriguez is al meer dan dertig jaar uitbater van dit ‘estaminet’, en is zelf een bierliefhebber én brouwer. Hij brouwt zijn eigen bier ‘Bretchard’ in Tubeke, maar serveert in zijn restaurant ook vele andere bieren, waaronder lambiek en geuze van Boon, en geuze van 3 Fonteinen. Ook verschillende gerechten worden er met bier bereid, zoals konijn met geuze of parelhoen met frambozenbier. Als je nu de Zespenningenstraat neemt, zit je in de laatste rechte lijn van de wandeling. Ze brengt je op het Fontainasplein. Wil je iets drinken, steek dan over en stap het café ‘Moeder Lambiek’ op nummer 8 binnen. (Uitleg vind je verderop in deze wandeling). *C* Uitstapjes naar brouwerijen in alle staten

Voor de voortzetting van de dag heb je enkele opties. De langste trip gaat respectievelijk langs de verlaten site van brouwerij Vandenheuvel (Ninoofstesteenweg in Molenbeek), de nog functionerende brouwerij annex ‘Museum van de Geuze Cantillon’ (Gheudestraat in Anderlecht - niet open op zondag), de voormalige brouwerij Wielemans-Ceuppens, die herbestemd werd tot Wiels, het centrum voor hedendaagse kunst (Van Volxemlaan, Vorst - niet open op maandag en dinsdag), en de Marollenwijk. Het uiteindelijke eindpunt is het biercafé Moeder Lambic Fontainas op het Fontainasplein. Je kan bij elke halte echter telkens één of meerdere van die tussenstappen overslaan. Wil je Vandenheuvel, Cantillon en Wiels overslaan om meteen naar de Marollenwijk te gaan, dan neem je hier aan de Ninoofsepoort tram 51 richting Van Haelen. Je stapt uit aan de zesde halte ‘Hallepoort’ en leest verder vanaf de letter * D *. Wil je Vandenheuvel en Cantillon overslaan om meteen naar Wiels te gaan, dan neem je hier aan de Ninoofsepoort tram 82 richting Drogenbos Kasteel. Stap uit aan de tiende halte ‘Wiels’ en lees verder vanaf * III *. Wil je Vandenheuvel overslaan om meteen naar Cantillon te gaan, dan neem je hier aan de Ninoofsepoort tram 82 richting Drogenbos Kasteel. Stap uit aan de derde halte ‘Bodegem’ (te voet duurt dit een klein kwartiertje) en lees verder vanaf * II *. Wil je nu naar Vandenheuvel gaan, neem dan hier aan halte Ninoofsepoort tram 82 richting ‘Berchem Station’, of bus 86 richting Machtens. J stapt uit aan de derde halte ‘Vier Winden’ en leest hieronder meteen verder vanaf * I *.

Moeder Lambic

* I * De verlaten site van brouwerij Vandenheuvel

Nadat je bent afgestapt loop je nog even mee in de rijrichting van de tram aan de rechterkant van de Ninoofsesteenweg. Rechts voor ons doemen de gebouwen op van de voormalige brouwerij Vandenheuvel. De negentiende-eeuwse wortels van deze brouwerij lagen in de geïndustrialiseerde wijk aan het kanaal waar we net vandaan komen. Toenemend succes noopte de familie Vandenheuvel echter om te verhuizen naar deze plek, waar ze uitgroeiden tot één van de grootste bierproducenten van Brussel. Vandenheuvel brouwde verschillende bieren, maar werd vooral bekend met de Ekla-pils, één van de iconen van Expo 58. Dat ex-politicus Sven Gatz vandaag directeur is van de federatie van Belgische Brouwers die in het Brouwershuis op de Grote Markt zetelt, zou wel eens met brouwerij Vandenheuvel te maken kunnen hebben. In zijn boek Bastaard. Het verhaal van een Brusselaar laat hij immers uitschijnen dat de biersector een wel zeer oude liefde is:

INFO

Vandenheuvel

Vandenheuvel


9

“Mijn Molenbeekse kleuterleven was erg zoet. Elke middag van school naar huis, een paar straten verder. De zoetige, moutige geur van brouwerij Vandenheuvel, op de hoek van de Ninoofsesteenweg en de Vandepeereboomstraat, hing in de lucht en mijn moeder maakte macaroni met bruine suiker klaar. Meer moest dat echt niet zijn.” Op de hoek van de Ninoofsesteenweg en de Vandepeereboomstraat ligt nu een groot braakliggend terrein. Hier stond ooit het imposante hoofdgebouw van Vandenheuvel. Wat wel nog overschiet is het (ook nog indrukwekkende) administratieve bijgebouw uit 1935 verderop in de Vandepeerenboomstraat, van waaruit de kenmerkende loopbrug over de Edmond Bonnehillstraat vertrekt. Deze loopbrug verbond het administratieve gedeelte met de brouwzaal. De Brusselse filmregisseur Nicolas Provost gebruikte dit sinistere decor onlangs voor zijn succesvolle film The Invader (2011). Op het braakliggend terrein zelf heeft kunstenaar Jeroen Peters zich al een tijd geleden gevestigd. Op zijn dooie gemakje legt hij er tuintjes, een petanquepiste, een amfitheater en een vijver aan. Buurtbewoners zijn welkom om er te komen verpozen. De geschiedenis van Vandenheuvel is illustratief voor de neergang die de Brusselse biersector kende op het einde van de twintigste eeuw. Grote brouwerijen zoals Belle-Vue, Wielemans en Vandenheuvel, die ooit de kleintjes hadden opgeslokt of weggeconcurreerd, werden op hun beurt het slachtoffer van nationale en internationale schaalvergroting. Hadden ze op Expo ‘58 hadden nog stevig uitgepakt met hun bieren in het nagebouwde pittoreske stadje Vrolijk België, dan volgde in de jaren ‘60 en ‘70 de crisis. In de Leopoldwijk in Elsene was brouwerij Leopold één van die giganten. Maar de brouwer van de Export White Star sloot in 1981, waarna het Europees parlement min of meer op haar grondvesten werd gebouwd. Voor Vandenheuvel was het al afgelopen In 1975. Brouwerij Maes kocht het complex toen met de intentie er zijn hoofdzetel onder te brengen. Maar dat gebeurde dus niet. Wel zijn er nu plannen om op deze plek lage-energiewoningen en kantoren te laten verrijzen. Gelukkig profiteert Brussel vandaag mee van de hernieuwde belangstelling voor de speciaalbieren die België zo uniek maken. Dankzij brouwerij Cantillon in het kleine Gheudestraatje in de buurt van het Brusselse Zuidstation, is de traditie van het lambiek brouwen in de hoofdstad niet verloren gegaan. Wil je nu naar Cantillon te gaan, neem dan hier aan halte ‘Weststation’ of ‘Vier Winden’ tram 82 richting ‘Drogenbos Kasteel’. Stap uit aan halte ‘Bodegem’ en lees hieronder meteen verder bij * II *. Wil je Cantillon en Wiels overslaan om meteen naar de Marollenwijk te gaan, dan neem je hier aan metrostation ‘Weststation’ metrolijn 2 of 6 richting ‘Simonis (Elisabeth)’. Stap uit aan de vierde halte ‘Hallepoort’ en lees verder vanaf de letter * D *. Wil je Cantillon overslaan om meteen naar Wiels te gaan, neem dan hier tram 82 richting ‘Drogenbos Kasteel’. Stap uit aan de dertiende halte ‘Wiels’ en lees verder vanaf * III *.

Cantillon

* II * Cantillon: levend museum van de Geuze

Stap uit aan halte Bodegem en steek de kleine ring (Poincarélaan) over, weg van het centrum. Wandel de Brogniezstraat in en neem daarna de derde straat rechts, de Gheudestraat, om meteen aan de rechterkant op nummer 56 de brouwerij en het Museum van de Geuze van Cantillon te vinden. Na de neergang van de Brusselse brouwsector was deze lang de enige Brusselse brouwerij (in 2003 kwam ook Brasserie de la Senne erbij) en ook vandaag nog is Cantillon de enige lambiekbrouwerij op Brussels grondgebied. De gebouwen van Cantillon dateren van 1874. Op 12 september 1900 streken Paul Cantillon en zijn vrouw Marie Troch (dochter van steker Pierre Troch) uit Lembeek hier neer. Aanvankelijk was Cantillon geen brouwerij maar een stekerij: men versneedt er lambiekwort van andere brouwerijen tot geuze. Later gingen ze over tot de aanschaf van een eigen brouwersinstallatie. De Tweede

INFO

Cantillon

Cantillon


Wereldoorlog zorgde nog even voor oponthoud omdat de zoons Marcel en Robert werden opgeroepen, maar na de oorlog volgde een eerste bloeiperiode. Helaas ging het daarna toch weer bergaf, zoals met zovele andere brouwerijen. De bierstekers, de kuipers en de tappenmakers verdwenen mee, terwijl de cafés hun lambiekstapelhuizen sloten. Robert trok zich terug, en het was het huwelijk van Marcels dochter Claude met Jean-Pierre Van Roy in 1967 dat de brouwerij redde. Jean-Pierre begon vanaf 1971 alleen te brouwen. Hij stapte af van het gebruik van sacharine en begon volledig traditioneel, ambachtelijk en biologisch te brouwen. In 1978 kwam hij ook op het idee om van zijn brouwerij een levend Museum van de Geuze te maken, dat vandaag meer dan ooit succesvol is, en waar bierliefhebbers van over de hele wereld naartoe komen. In zijn zoon Jean Van Roy vond Jean-Pierre ondertussen de ideale opvolger. Er wordt nog steeds lambiek (Grand Cru Bruocsella van drie jaar oud), geuze, faro en kriek gebrouwen op traditionele wijze en met traditioneel gerei. Geuze 100% bio is gebrouwen met biologisch geteelde granen. Rosé de Gambrinus is frambozenbier. De bieren worden in verschillende gastronomische restaurants geserveerd. Het Museum van de Geuze van Cantillon is dagelijks te bezoeken en groepsrondleidingen zijn ook mogelijk. In de toegangsprijs (6 euro) is een degustatie inbegrepen. Jaarlijks organiseert Cantillon ook een Open Brouwdag waarop het brouwproces kan gevolgd worden. Maandag tot vrijdag 9.00-17.00, za 10.0017.00, 02-512.49.28, www.cantillon.be Wil je nu verder gaan naar Wiels, dan neemt je aan halte ‘Bodegem’ opnieuw tram 82 richting ‘Drogenbos Kasteel’. Stap uit aan de zevende halte ‘Wiels’ en lees hieronder meteen verder bij * III *. Wil je Wiels overslaan om meteen naar de Marollenwijk te gaan, neem dan aan halte ‘Bodegem’ dit keer tram 51. Stap uit aan de derde halte ‘Hallepoort’ en lees dan verder vanaf * D *.

Wiels

Brouwerij Wielemans Ceuppens

10

* III * Wiels: Kunst in een brouwtempel

Tijdens de wandeling stond je al even stil bij het fastfoodrestaurant Quick op de Anspachlaan, dat vroeger een café was van brouwerij Wielemans-Ceuppens. Deze brouwerij, waarvan de Wiel’s pils vandaag misschien nog een belletje doet rinkelen, ontstond in 1862, toen Lambert Wielemans en Ida Ceuppens de brouwerij Drij Roskammen kochten in het centrum van Brussel. Na hun dood namen hun zonen André, Prosper en Edouard de zaak over, en verhuisde de brouwerij in 1881 naar het toen nog vrij landelijke Vorst, waar uiteindelijk een moderne brouwerij zou verrijzen, getekend door hun huisarchitect Adrien Blomme. Wielemans-Ceuppens brouwde eerst nog lambiek en geuze, maar speelde slim en snel in op de opkomst van bieren van lage gisting (pils, münchener, ...) aan het eind van de negentiende eeuw. Die overstap was nochtans geenszins evident, omdat voor de productie van het lagegistingsbier grote investeringen nodig waren. Edouard en Prosper Wielemans hadden een aantal brouwerijen in Duitsland en Oostenrijk bezocht, en brachten uit Würzburg de meestergast Johannes Bottzer mee. Na deze studiereis brouwde Wielemans als eerste in België blond bier van lage gisting. In 1887 rolden de eerste tonnen pils en münchener uit de brouwerij. Op de zijgevel van het Blomme-gebouw is vandaag nog in het groot de naam ‘Forst’ te lezen. Naast de Wiel’s-pils, dat begon als een fluitjesbier met 0,8 procent alcohol dat in het oorlogsjaar 1940 op de markt kwam, werden in de brouwerij immers ook andere bieren als Wielemans ‘Urtyp’ (een donker luxebier), of het ‘export’-bier ‘Forst’ gebrouwen. Via het spoor aan het Zuidstation werd gerst en hop uit het buitenland ingevoerd. Meer dan honderd paarden met zware bierkarren zorgden voor de verdeling van het bier in Brussel en het Pajottenland. In 1930 telde de brouwerij duizend personeelsleden. In dat jaar kwam op de plaats van de oude mouterij de nieuwe brouwzaal in art deco-stijl van Blomme te staan. De kathedraal in beton herbergde meteen de grootste brouwzaal van Europa, met acht koperen brouwkuipen. Op de eerste

INFO


11

verdieping van het gebouw waren de graanzolders gevestigd. De familie Wielemans maakte dus snel fortuin en besloot al snel om het gebouw van de Algemene Spaar- en Lijfrentekas aan het Brouckèreplein af te breken om in de plaats een luxehotel te bouwen. Het huidige café Métropole is gevestigd in het toenmalige restaurant van het hotel. De toonbank van de Spaarkas dient vandaag nog als de receptie van het hotel. Delen van de gevel van de Spaarkas werden op hun beurt gebruikt voor de kantoren van de brouwerij aan de Van Volxemlaan in Vorst. In 1932 mocht architect Adrien Blomme achter het hotel op het Brouckèreplein Cinéma Métropole bouwen - met ingang aan de Nieuwstraat en daarachter een bioscoop, feestzalen, winkels, en de ondergronds taverne en danszaal La Frégate, die tot in jaren zestig werd gebruikt. In de jaren zeventig kreeg ook brouwerij Wielemans-Ceuppens echter klappen door de crisis. In 1979 werd ze overgenomen door Artois, die er de activiteiten in 1988 stopzette. Alleen dankzij een inderhaast op poten gezette campagne van het Brusselse museum voor industrieel erfgoed ‘La Fonderie’ werden de gevel en de inboedel van de brouwzaal geklasseerd in 1993. Van de acht grote koperen brouwketels konden er slechts drie worden gered. Sinds 2007 is in het gebouw van Adrien Blomme het Centrum voor hedendaagse kunst Wiels gevestigd. Je kan hier dus tentoonstellingen gaan bezoeken of gewoon iets drinken of eten tussen de brouwketels. Zo’n honderd meter rechts van de brouwzaal staat ook het machinegebouw van de brouwerij uit 1895 nog overeind. Dat kreeg na een renovatie de naam ‘Brass’. Een nieuwe cultureel centrum en de Nederlandstalige bibliotheek van Vorst hebben er onderdak gevonden. Wiels (Van Volxemlaan 354) is te bezoeken van woensdag tem zondag en organiseert nocturnes (tem 21.00) elke 1ste en 3de woensdag van de maand. Woensdag tem zondag : 11.00-18.00, Nocturnes tem 21.00 elke 1ste en 3de woensdag van de maand, 02-340.00.53, www.wiels.org Om nu naar de Marollenwijk te gaan, neem je hier aan halte ‘Wiels’ tram 97 richting Louiza. Stap uit aan de vierde halte ‘Bareel’ en stap daar over op bus 48 richting ‘Beurs’. Aan de tweede halte ‘Hallepoort’ stap je uit en leest hieronder meteen verder bij * D *. *D* Winkels, cafés en restaurants voor fijnproevers Cirio, Half en Half

Le Roi des Belges

La Becasse

Het einde van de tocht nadert, en als je dat nog niet gedaan zou hebben, dan wordt het stilaan tijd om ook eens wat te proeven. Zoek van de Hallepoort je weg naar de Blaesstraat, die aan het laagste uiteinde van het parkje weer de Vijfhoek en dus het centrum binnentreedt. Loop meteen zo’n driehonderd meter verder totdat je op het Vossenplein belanden. Elke dag heeft hier van ‘s morgens vroeg tot ‘s middags de vlooienmarkt plaats, een geschikte plek om bijvoorbeeld op zoek te gaan naar oude bierglazen. Maar ook voor wie op zoek is naar bierglazen die nog in gebruik zijn, is dit een uitstekende plek. Op het Vossenplein zijn heel wat café’s te vinden: Aux Puces, De Pluim, Chez Willy, Volle Brol... Jong alternatief volk kan zich misschien naar Chaff reppen, waar ze bij de Orval nog goeie ouwe Sonic Youth serveren. Wij tippen echter vooral De Skieven Architek (Vossenplein 50), een taverne waar men een reeks huisbieren serveert, of het volkse La Clef d’or (Vossenplein 1) waar je op krachten kan komen met een geuze en spek met eieren. Op de hoek met de Blaesstraat heeft het charmante café La Brocante (Blaesstraat 170) een indrukwekkende lijst geuzes, kriekbieren én kazen (Orval, Maredsous, Chimay en Rochefort) op de kaart staan. Ook Le Marseillais op de andere hoek (Blaestraat 163) heeft mooie artisanale bieren, want één van de uitbaters, Patrick, runt ook nog de biershop ‘Au Nom de la bière’ op nummer 12 van het Vossenplein, met (van donderdag tot zondag 17u) meer dan 250 soorten bier in het aanbod. Als je honger zou hebben, kan je langs La Brocante de Vossenstraat omhoog waar op nummer 9 Restaurant Restobières te vinden is, herkenbaar aan de

INFO

estaminet Over de etymologie van het woord ‘estaminet’, in het Brussels verbasterd tot stamenei, bestaan veel theorieën. De leukste is ongetwijfeld dat het woord afkomstig zou zijn van de Spaanse overheersers, die in onze kroegen vaak de vraag ‘Están minetas?’ (‘Zijn er hier vrouwtjes?’) zouden hebben gesteld. De ware oorsprong is prozaïscher en Frans: oorspronkelijk was het een vertrek dat door palen (stamons) ondersteund werd.


12

honderden bierflesjes achter de vitrine en de eenvoudige maar eerlijke waterzooi à la Blanche, kalfskarbonade à la Rodenbach, sabayon met kriek,... Zijn de tafeltjes er bezet, dan kan je nog iets hoger klimmen en linksom de Hoogstraat inslaan. Daar vind je de Brasserie Ploegmans op nummer 148, die Belgische gerechten serveert, maar ook geuze of faro. De wandeling gaat wel verder via de Blaesstraat in de richting van Kapellekerk. Als je de Vossenstraat ingelopen bent, keer dan terug, en sla aan het Vossenplein de Blaesstraat rechts in.

Onderweg passeer je al een aantal brocantewinkels waar je de kans hebt om op oude bierparafernalia te stoten, maar dat laatste is zeker het geval in de onvolprezen brocantewinkel Stefantiek op de Kapellemarkt 6, tegenover de ingang van de Kapellekerk. Daar zijn ettelijke oude bierreclames in email te vinden. Als je nu links om de Kapellenkerk loopt en deze aan je rechterzijden houdt, en op de Keizerlaan de tweede straat links de Cellebroersstraat inslaat, dan lig je in de laatste rechte lijn van de wandeling.

En de tussenstops duren steeds langer. Het ondergrondse biercafé La Porte Noire, dat pas de deuren opent om 17u, is eigenlijk één grote bierkelder. En een beetje verderop ligt het vermaarde eetcafé het Goudblommeke in Papier (nummer 53-55). Het is een superbe antieke en artistieke kroeg of ‘stamenei’ met een geschiedenis waarin René Magritte, Hugo Claus, Pierre Alechinsky en Hergé allemaal een rol spelen. Kunstkenner en mecenas Geert Van Bruaene bracht hen allemaal samen in een interieur dat volgestouwd is met schilderijtjes, tekeningen en absurde teksten. Een groep liefhebbers zorgde er nog niet zo lang geleden voor dat dit café helemaal gerestaureerd kon worden. Je kan er lambiekbieren drinken en Brusselse gerechten degusteren. Daal de Cellebroerstraat nog verder af.

Zinnebier

Brasserie de la Senne Brasserie de la Senne is natuurlijk genoemd naar de rivier waar onze wandeling begon. De brouwerij werd in 2003 opgericht door de Brusselaars Bernard Leboucq en Yvan De Baets. Ze vonden ondertussen een plek aan de Gentsesteenweg in Molenbeek, waar ze als twee gepassioneerde kenners en ondernemers hun droom waarmaken. Voor hun bieren gebruiken ze alleen de basisingrediënten water, mout, hop en gist om uitgebalanceerde, ongefilterde bieren te brouwen die het meestal ook met een eerder laag alcoholpercentage kunnen stellen. Paradepaardjes zijn het Zinnebir en de Taras Boulba, maar Yvan en Bernard proberen regelmatig nieuwe bieren uit die je meestal hier kan proeven.

Je kan nu nog overwegen om via de Stoofstraat rechts naar restaurant ‘Nuetnighenoegh’ in de Lombardstraat nummer 25 te trekken, een plek om waar je nooit genoeg krijgt van de fijne biergerechten. Als je alleen nog bier wil drinken, loop je de Cellebroerstraat gewoon uit totdat je aan het Fontainasplein komt, waar op nummer 8 het moderne biercafé Moeder Lambic Fontainas gevestigd is, dat veertig ambachtelijke bieren presenteert die van de tap komen, en nog eens zes van de handpomp. Dit is een plek om te degusteren: Belgische, internationale en ook Brusselse bieren. Moeder Lambic is een naam met een geschiedenis in de Brusselse caféwereld. Kort na de aanleg van het Ter Kamerenbos, tussen 1862 en 1871, was er daar, dicht bij de Waterloosesteenweg, al een afspanning die Moeder Lambic heette (een andere heette Moeder Kramiek). In de schaduw van het gemeentehuis van Sint-Gillis bestaat ondertussen ook al meer dan 25 jaar het biercafé Moeder Lambic, dat enkele jaren geleden werd overgenomen door de jonge ondernemers en bierenthousiasten Jean Hummler en Nassim Dessicy. Die twee hebben hun expertise nu ook aangewend in het centrum. In dit café kan je bijvoorbeeld wel nog echte lambiek drinken, en Moeder Lambic Fontainas heeft ook een heel goede band met de tweede Brusselse brouwerij, Brasserie de la Senne. Behalve binnenlandse ambachtelijke bieren komen in Moeder Lambic ook verschillende producten uit het buitenland aan bod. In de koelkast zitten zelfs verschillende zeldzame en dus kostbare flessen van 75 centiliter. Ook het fruitsap, de kazen en de charcuterie die je hier kan bestellen zijn ambachtelijk. Drink echter met mate, zodat je bij het buitengaan eens naar de bloembakken op het Fontainasplein voor de deur kan kijken. Hier werden door de Brusselse Raad voor het Leefmilieu (Bral), Moeder Lambic en Cantillon weer een aantal Schaarbeekse kriekelaars geplant. De symbolische oogst van de vruchten moet leiden tot een weerkerend met kriekbier overgoten oogstfeest. Hier groeit dus


INFO

13

alvast het bier voor straks.

INFO

Goesting in meer Brussel? Op www.UiTinBrussel.be vind je naast een pak gratis downloadbare doe-het-zelf wandelingen ook de volledige cultuur- en vrijetijdsagenda van Brussel en een pak tips om de stad te ontdekken. UiTinBrussel is een initiatief van Muntpunt. UiTinBrussel I 0800 13 700 I [email protected] I www.uitinbrussel.be I www.muntpunt.be

Brussels

BEERCAPITAL

of the world

Het Brusselse Erfgoedforum van de VGC wil het vaak verrassende cultureel erfgoed van Brussel in al haar diversiteit op een creatieve en kwaliteitsvolle manier aan een ruim publiek tonen en doet hierbij dienst als open erfgoedplatform. Elke vereniging of privépersoon kan bij het Erfgoedforum terecht met ideeën of projectvoorstellen. Deze wandeling werd op initiatief van het Erfgoedforum geschreven in het kader van de projectreeks Brussel aan het Werk. Deze wandeling is een ingekorte versie van de geïllustreerde wandelgids ‘Tournée Zennerale’, die de VGC Erfgoedcel te koop aanbiedt voor 5 euro. Meer info en bestellingen op www.erfgoedcelbrussel.be. Brussel, wereldbierhoofdstad? Bruxelles, capitale mondiale de la bière? Jazeker! Non peut-être! Ja, Brussel is beslist de hoofdstad van de lambiek, de geuze en de kriek, maar van de rest van het bier, van de rest van de wereld? En toch, met enkele hartstochtelijke bierminnaars geloven wij rotsvast in de drie B’s: de ijzersterke combinatie van twee wereldmerken, Belgian Beer & Brussels. Brussels Beer Capital of the World wil de veelzijdige bieraspecten van onze hoofdstad op allerlei manieren promoten en onder de aandacht brengen, onder meer door rondleidingen langs actuele bierplekken en locaties met een biergeschiedenis die horen bij ons aanbod. Meer info: www.beercapital.be en www.tourneezennerale.wordpress.com Auteur: Michaël Bellon Fotografie: Ivan Put Eerste publicatiedatum: 31/08/2012 Een initiatief van Muntpunt met de steun van de Vlaamse overheid en Vlaamse Gemeenschapscommissie

Tournée Zennerale INFO. Doe-het-zelf wandeling Brussel, een stad van brouwers en bier. Themawandeling De Vijfhoek 4 uur

Recommend Documents