. 1 4 . 4 . 1 9 . 5 . 0 . 5 . 3 . benchmarken om te groeien . 1 5 . 1 4 . 1 5 . 1 3 . 9 . 5 . 0 . 2 3 . 1 5 . 1 8 . 4 . 2 0 . 0 . 7 . 5 . 1 3 . 5 . 2 0 . 5 . 1 4 . 1 . 0 . 1 3 . 5 . 2 0 .8.15.4.9.5.11.0.5.14.0.4.15.5.12.19.20.5.12.12.9.14.7.0.22.1.14.0.8.5.20.0.2.5.14.3.8.13.1.18.11.5.14 .0.26.9.10.14.0.15.14.7.5.23.9.10.26.9.7.4..0.18.1.14.4.22.15.15.18.23.1.1.18.4.5.14.0.22.15.15.18.0.5 .3.15.14.15.13.9.19.3.8.5.0.2.5.4.18.9.10.22.9.7.8.5.9.4.0.28.9.14.19.20.9.20.21.20.9.5.19.29.0.18.5.7 .21.12.5.18.9.14.7.29.0.5.20.3..28.0.9.14.0.5.5.14.0.7.18.15.5.16.0.22.1.14.0.2.5.14.3.8.13.1.18.11.12 .1.14.4.5.14.0.23.15.18.4.5.14.0.13.5.20.0.5.12.11.1.1.18.0.22.5.18.7.5.12.5.11.5.14.29.0.13.5.20.0.1. 12.19.0.4.15.5.12.0.20.5.0.12.5.18.5.14.0.22.1.14.0.4.5.0.15.16.12.15.19.19.9.14.7.5.14.0.22.1.14.0.1. 14.4.5.18.5.14.0.22.15.15.18.0.7.5.13.5.5.14.19.3.8.1.16.16.5.12.9.10.11.5.0.5.3.15.14.15.13.9.19.3.8. 5.0.22.18.1.1.7.19.20.21.11.11.5.14..0.1.12.12.5.19.0.4.18.1.1.9.20.0.9.14.0.4.5.26.5.0.16.21.2.12.9.3 .1.20.9.5.0.15.13.0.8.5.20.0.7.18.15.5.9.22.5.18.13.15.7.5.14.0.22.1.14.0.4.5.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4. 19.5.0.5.3.15.14.15.13.9.5..0.4.1.20.0.9.19.0.8.5.20.0.22.5.18.13.15.7.5.14.0.7.5.4.21.18.5.14.4.5.0.5. 5.14.0.12.1.14.7.5.18.5.0.16.5.18.9.15.4.5.0.4.21.21.18.26.1.13.5.0.5.3.15.14.15.13.9.19.3.8.5.0.7.18. 15.5.9.0.5.14.0.23.5.18.11.0.20.5.0.3.18.5.ë18.5.14.0.26.15.14.4.5.18.0.4.1.20.0.4.5.0.3.1.16.1.3.9.20 .5.9.20.0.5.5.14.0.2.5.12.5.13.13.5.18.9.14.7.0.23.15.18.4.20..0.4.1.20.0.9.19.0.22.1.14.0.2.5.12.1.14. 7.29.0.15.13.4.1.20.0.5.3.15.14.15.13.9.19.3.8.5.0.7.18.15.5.9.0.4.5.0.2.5.19.20.5.0.23.5.7.0.22.15.18 .13.20.0.14.1.1.18.0.22.5.18.7.18.15.20.9.14.7.0.22.1.14.0.23.5.12.22.1.1.18.20.0.9.14.0.2.18.5.4.5.0. 26.9.14.0.5.14.0.18.5.1.12.9.19.5.18.9.14.7.0.22.1.14.0.13.1.1.20.19.3.8.1.16.16.5.12.9.10.11.5.0.2.5. 8.15.5.6.20.5.14..0.8.5.20.0.7.1.1.20.0.8.9.5.18.2.9.10.0.4.21.19.0.26.15.23.5.12.0.15.13.0.13.1.20.5. 18.9.ë12.5.0.23.5.12.22.1.1.18.20.0.28.2.2.16.0.16.5.18.0.8.15.15.6.4.28.0.1.12.19.0.9.13.13.1.20.5.1 8.9.ë12.5.0.23.5.12.22.1.1.18.20.0.28.12.5.5.6.15.13.7.5.22.9.14.7.29.0.13.9.12.9.5.21.29.0.7.5.26.15. 14.4.8.5.9.4.29.0.5.20.3.28..0.8.5.20.0.5.3.15.14.15.13.9.19.3.8.0.7.18.15.5.9.22.5.18.13.15.7.5.14.0.
TOETS OP HET CONCUR RENTIE VE R M O G E N
23.15.18.4.20.0.2.5.16.1.1.12.4.0.4.15.15.18.0.20.23.5.5.0.19.20.18.21.3.20.21.18.5.12.5.0.6.1.3.20.1 5.18.5.14.29.0.14.1.13.5.12.9.10.11.0.4.5.0.16.15.20.5.14.20.9.ë12.5.0.23.5.18.11.7.5.12.5.7.5.14.8.5. 9.4.19.20.15.5.14.1.13.5.0.5.14.0.4.5.0.19.20.18.21.3.20.21.18.5.12.5.0.20.15.5.14.1.13.5.0.22.1.14.0. 4.5.0.1.18.2.5.9.4.19.16.18.15.4.21.3.20.9.22.9.20.5.9.20..0.1.14.1.12.25.19.5.0.22.1.14.0.8.5.20.0.3. 16.2.20.12.1.1.20.0.26.9.5.14.0.4.1.20.0.4.5.0.20.15.5.14.1.13.5.0.22.1.14.0.8.5.20.0.5.3.15.14.15.13. 9.19.3.8.0.7.18.15.5.9.22.5.18.13.15.7.5.14.0.9.14.0.4.5.0.1.6.7.5.12.15.16.5.14.0.10.1.18.5.14.0.22.1 5.15.18.1.12.0.9.19.0.7.5.18.5.1.12.9.19.5.5.18.4.0.4.15.15.18.0.22.5.18.8.15.7.9.14.7.0.22.1.14.0.8.5 .20.0.1.18.2.5.9.4.19.1.1.14.2.15.4.0.5.14.0.22.5.18.12.1.7.9.14.7.0.22.1.14.0.4.5.0.5.22.5.14.23.9.3.8 .20.19.23.5.18.11.12.15.15.19.8.5.9.4..0.22.15.15.18.0.4.5.0.11.15.13.5.14.4.5.0.10.1.18.5.14.0.5.14.0 .4.5.3.5.14.14.9.1.0.11.1.14.29.0.1.12.19.0.7.5.22.15.12.7.0.22.1.14.0.4.5.0.22.5.18.7.18.9.10.26.9.14 .7.0.22.1.14.0.4.5.0.2.5.22.15.12.11.9.14.7.29.0.13.9.14.4.5.18.0.7.5.18.5.11.5.14.4.0.23.15.18.4.5.14 .0.15.16.0.5.5.14.26.5.12.6.4.5.0.7.18.15.5.9.0.22.1.14.0.8.5.20.0.1.18.2.5.9.4.19.1.1.14.2.15.4.0.1.12 .19.0.23.5.0.4.5.0.12.1.1.20.19.20.5.0.10.1.18.5.14.0.7.5.23.5.14.4.0.23.1.18.5.14..0.15.13.0.5.5.14.0. 14.9.22.5.1.21.0.22.1.14.0.5.3.15.14.15.13.9.19.3.8.5.0.7.18.15.5.9.0.22.1.14.0.13.9.14.19.20.5.14.19. 0.3%0.20.5.0.8.1.12.5.14.0.26.1.12.0.22.15.15.18.1.12.0.9.14.7.5.26.5.20.0.13.15.5.20.5.14.0.23.15.1 8.4.5.14.0.15.16.0.22.5.18.8.15.7.9.14.7.0.22.1.14.0.4.5.0.1.18.2.5.9.4.19.16.18.15.4.21.3.20.9.22.9.2 0.5.9.20.29.0.26.15.0.2.12.9.10.11.20.0.21.9.20.0.5.14.11.5.12.5.0.18.5.3.5.14.20.5.0.19.20.21.4.9.5. 19.3.0.2.5.12.1.14.7.18.9.10.11.5.0.4.5.20.5.18.13.9.14.1.14.20.5.14.0.22.1.14.0.16.18.15.4.21.3.20.9. 22.9.20.5.9.20.19.7.18.15.5.9.0.26.9.10.14.0.8.5.20.0.8.21.13.1.14.0.3.1.16.9.20.1.12.29.0.4.5.0.1.18. 2.5.9.4.19.13.1.18.11.20.29.0.4.5.0.15.18.4.5.14.9.14.7.0.22.1.14.0.13.1.18.11.20.5.14.29.0.8.5.20.0.9 .14.14.15.22.1.20.9.5.11.12.9.13.1.1.20.0.5.14.0.8.5.20.0.15.14.4.5.18.14.5.13.9.14.7.19.11.12.9.13.1. 1.20.29.0.23.1.1.18.2.9.10.0.5.5.14.0.2.5.12.1.14.7.18.9.10.11.5.0.18.1.14.4.22.15.15.18.23.1.1.18.4.5 .0.9.19.0.4.5.0.4.21.21.18.26.1.1.13.8.5.9.4.0.22.1.14.0.4.5.0.5.3.15.14.15.13.9.19.3.8.5.0.7.18.15.5.9 ..0.4.5.0.20.18.5.14.4.0.22.1.14.0.9.14.4.9.22.9.4.21.1.12.9.19.5.18.9.14.7.0.5.14.0.20.15.5.14.5.13.5. 14.4.5.0.23.5.12.22.1.1.18.20.0.2.18.5.14.7.20.0.5.5.14.0.7.18.15.20.5.18.5.0.2.5.8.15.5.6.20.5.0.1.1. 14.0.13.1.1.20.23.5.18.11.0.13.5.20.0.26.9.3.8.0.13.5.5..0.15.13.0.1.1.14.0.4.5.26.5.0.2.5.8.15.5.6.20. 5.0.20.5.0.11.21.14.14.5.14.0.22.15.12.4.15.5.14.0.13.15.5.20.5.14.0.15.14.26.5.0.7.15.5.4.5.18.5.14. 27.0.5.14.0.4.9.5.14.19.20.5.14.13.1.18.11.20.5.14.0.7.15.5.4.0.6.21.14.3.20.9.15.14.5.18.5.14..0.8.5. 20.0.8.21.9.4.9.7.5.0.8.15.7.5.0.20.5.13.16.15.0.22.1.14.0.20.5.3.8.14.15.12.15.7.9.19.3.8.5.0.22.15.1 5.18.21.9.20.7.1.14.7.29.0.15.14.4.5.18.0.1.14.4.5.18.5.0.15.16.0.8.5.20.0.20.5.18.18.5.9.14.0.22.1.14 .0.9.3.20.29.0.2.5.20.5.11.5.14.20.0.4.1.20.0.2.5.19.20.1.1.14.4.5.0.16.18.15.4.21.3.20.5.14.29.0.7.15 .5.4.5.18.5.14.0.5.14.0.16.18.15.3.5.19.19.5.14.0.19.14.5.12.12.5.18.0.22.5.18.15.21.4.5.18.5.14..0.15 .13.0.15.14.4.5.18.0.4.5.18.7.5.12.9.10.11.5.0.15.13.19.20.1.14.4.9.7.8.5.4.5.14.0.20.15.3.8.0.4.5.0.1. 1.14.19.12.21.9.20.9.14.7.0.13.5.20.0.4.5.0.3.15.14.3.21.18.18.5.14.20.5.14.0.20.5.0.2.5.8.15.21.4.5.1 4.0.15.6.0.4.5.0.22.15.15.18.19.16.18.15.14.7.0.21.9.20.0.20.5.0.2.15.21.23.5.14.0.9.19.0.5.5.14.0.15 .16.20.9.13.1.1.12.0.9.14.14.15.22.1.20.9.5.22.5.18.13.15.7.5.14.0.22.1.14.0.7.18.15.15.20.0.2.5.12.1. 14.7..0.9.14.14.15.22.1.20.9.5.0.13.1.1.11.20.0.8.5.20.0.13.15.7.5.12.9.10.11.0.4.5.0.5.3.15.14.15.13. 9.19.3.8.5.0.1.3.20.9.22.9.20.5.9.20.5.14.0.20.5.0.22.5.18.14.9.5.21.23.5.14.0.5.14.0.4.1.1.18.4.15.15 .18.0.8.5.20.0.15.14.4.5.18.19.3.8.5.9.4.0.13.5.20.0.4.5.0.3.15.14.3.21.18.18.5.14.20.10.0.9.14.0.16.1 8.9.10.19.29.0.11.23.1.12.9.20.5.9.20.0.15.6.0.4.9.5.14.19.20.22.5.18.12.5.14.9.14.7.0.0.20.5.0.22.5. 18.7.18.15.20.5.14..0.4.5.0.20.18.5.14.4.0.22.1.14.0.7.12.15.2.1.2.9.19.5.18.9.14.7.0.22.1.14.0.13.1. 18.11.20.5.14.0.12.5.9.4.20.0.5.18.0.20.15.5.0.4.1.20.0.20.5.11.15.18.20.11.15.13.9.14.7.5.14.0.9.14. 0.8.5.20.0.3.15.14.3.21.18.18.5.14.20.9.5.22.5.18.13.15.7.5.14.0.19.14.5.12.12.5.18.0.4.1.14.0.22.15.
BENCHMARKEN OM TE GROEIEN
20.15.5.20.19.0.15.16.0.8.5.20.0.3.15.14.3.21.18.18.5.14.20.9.5.22.5.18.13.15.7.5.14.0.20020.2.5.1 4.3.8.13.1.18.11.5.14.0.15.13.0.20.5.0.7.18.15.5.9.5.14.0.22.5.18.19.9.5.:0.1927.1127.20010.9.14.8. 15.21.4.19.15.16.7.1.22.5.0.10.5.24.5.3.21.20.9.22.5.0.19.21.13.13.1.18.25.0.50.20.9.14.12.5.9.4.9. 14.7.0.60.2.10.2.5.14.3.8.13.1.18.11.5.14.0.15.13.0.20.5.0.7.18.15.5.9.5.14.0.60.2.20.15.16.26.5.20 .0.“20.15.5.20.19.0.15.16.0.8.5.20.0.3.15.14.3.21.18.18.5.14.20.9.5.22.5.18.13.15.7.5.14.”0.70.30.8 .5.20.0.7.18.15.5.9.22.5.18.13.15.7.5.14.0.22.1.14.0.4.5.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.19.5.0.5.3.15.14.15 .13.9.5.0.80.3.10.23.1.1.18.0.19.20.1.1.14.0.23.5.?0.80.3.20.4.25.14.1.13.9.5.11.0.1.1.14.0.26.5.5.0 .80.3.30.8.15.5.0.14.21.0.22.5.18.4.5.18.?0.110.3.40.20.15.20.0.19.12.15.20.0.140.40.8.21.13.1.14. 0.3.1.16.9.20.1.12.0.150.4.10.19.20.1.2.9.12.9.20.5.9.20.0.5.14.0.1.1.14.16.1.19.19.9.14.7.19.22.5. 18.13.15.7.5.14.0.150.4.20.19.1.13.5.14.22.1.20.20.9.14.7.0.22.1.14.0.4.5.0.19.3.15.18.5.19.0.150.4 .30.2.5.12.5.9.4.19.1.1.14.2.5.22.5.12.9.14.7.5.14.0.190.4.4.10.7.5.13.9.4.4.5.12.4.5.0.23.9.7.0.200. 4.4.20.13.1.18.7.9.14.1.12.5.0.23.9.7.0.210.4.4.30.9.30.1.27.18.1.20.9.15.0.1.18.2.5.9.4.19.15.14.7. 5.19.3.8.9.11.20.8.5.9.4.0.220.4.4.40.6.12.5.24.9.2.9.12.9.20.5.9.20.0.1.18.2.5.9.4.19.13.1.18.11.20 .0.230.4.4.50.15.16.12.5.9.4.9.14.7.19.14.9.22.5.1.21.0.22.1.14.0.9.13.13.9.7.18.1.14.20.5.14.0.240 .4.4.60.3.15.13.2.9.14.1.20.9.5.0.22.1.14.0.1.18.2.5.9.4.0.5.14.0.26.15.18.7.0.250.50.13.1.18.11.20. 15.18.4.5.14.9.14.7.0.260.5.10.11.9.5.26.5.14.0.22.15.15.18.0.4.5.0.3.15.14.19.21.13.5.14.20.0.260. 5.20.19.1.13.5.14.22.1.20.20.9.14.7.0.22.1.14.0.4.5.0.19.3.15.18.5.19.0.270.5.30.2.5.12.5.9.4.19.1. 1.14.2.5.22.5.12.9.14.7.5.14.0.300.5.4.10.9.13.16.12.5.13.5.14.20.1.20.9.5.0.9.14.20.5.18.14.5.0.13 .1.18.11.20.18.9.3.8.20.12.9.10.14.5.14.0.320.5.4.20.1.1.14.2.5.19.20.5.4.5.14.0.22.15.12.7.5.14.19 .0.5.21.18.15.16.5.19.5.0.18.9.3.8.20.12.9.10.14.5.14.0.330.5.4.30.14.15.20.1.18.9.1.1.20.0.5.14.0. 13.1.18.11.20.18.5.7.21.12.5.18.9.14.7.0.340.5.4.40.13.5.4.5.4.9.14.7.9.14.7.0.350.5.4.50.2.18.5.5. 4.2.1.14.4.0.9.14.20.5.18.14.5.20.0.1.1.14.19.12.21.9.20.9.14.7.5.14.0.350.5.4.60.3.15.14.3.21.18.1 8.5.14.20.9.5.30.19.3.8.1.1.12.22.15.15.18.4.5.12.5.14.30.16.18.9.10.26.5.14.0.5.14.0.16.18.15.4.21 .3.20.9.22.9.20.5.9.20.0.350.60.15.14.4.5.18.14.5.13.9.14.7.19.11.12.9.13.1.1.20.0.350.6.10.18.21.9 .13.20.5.0.22.15.15.18.0.1.13.2.9.20.9.5.0.350.6.20.19.1.13.5.14.22.1.20.20.9.14.7.0.22.1.14.0.4.5. 0.19.3.15.18.5.19.0.350.6.30.2.5.12.5.9.4.19.1.1.14.2.5.22.5.12.9.14.7.5.14.0.350.6.4.10.4.5.0.22.5. 14.14.15.15.20.19.3.8.1.16.19.2.5.12.1.19.20.9.14.7.0.350.6.4.20.2.5.19.3.8.9.11.2.1.1.18.8.5.9.4.0. 5.14.0.11.23.1.12.9.20.5.9.20.0.2.5.4.18.9.10.22.5.14.20.5.18.18.5.9.14.5.14.0.350.6.4.30.6.25.19.9 .5.11.5.0.2.5.18.5.9.11.2.1.1.18.8.5.9.4.0.350.6.4.40.3.15.18.16.15.18.1.20.5.0.7.15.22.5.18.14.1.14 .3.5.0.350.6.4.50.1.4.13.9.14.9.19.20.18.1.20.9.5.22.5.0.12.1.19.20.5.14.0.22.15.15.18.0.8.5.20.0.1 5.16.18.9.3.8.20.5.14.0.22.1.14.0.5.5.14.0.15.14.4.5.18.14.5.13.9.14.7.0.350.70.9.14.14.15.22.1.20. 9.5.0.350.7.10.20.15.5.14.5.13.5.14.4.5.0.4.25.14.1.13.9.5.11.0.350.7.20.19.1.13.5.14.22.1.20.20.9. 14.7.0.22.1.14.0.4.5.0.19.3.15.18.5.19.0.350.7.30.2.5.12.5.9.4.19.1.1.14.2.5.22.5.12.9.14.7.5.14.0.3 50.7.4.10.15.13.26.5.20.1.1.14.4.5.5.12.0.14.9.5.21.23.5.0.15.6.0.22.5.18.2.5.20.5.18.4.5.0.16.18.1 5.4.21.3.20.5.14.0.5.14.0.15.3.20.18.15.15.9.16.15.19.9.20.9.5.0.350.7.4.20.2.5.19.3.8.9.11.2.1.1.1 8.8.5.9.4.0.18.&4.27.16.5.18.19.15.14.5.5.12.0.350.7.4.30.18.5.19.5.1.18.3.8.0.&0.4.5.22.5.12.15.16 .13.5.14.20.0.21.9.20.7.1.22.5.14.0.350.7.4.40.9.14.14.15.22.1.20.9.5.22.5.0.2.5.4.18.9.10.22.5.14. 0.13.5.20.0.19.1.13.5.14.23.5.18.11.9.14.7.19.22.5.18.2.1.14.4.5.14.0.350.7.4.50.9.14.14.15.22.1.20 .9.5.6.0.15.14.4.5.18.14.5.13.5.18.19.3.8.1.16.0.350.7.4.60.9.3.20.27.21.9.20.7.1.22.5.14.0.5.14.0.5 .27.2.21.19.9.14.5.19.19.0.7.5.18.5.5.4.8.5.9.4.0.350.7.4.70.11.15.19.20.5.14.0.22.1.14.0.1.1.14.22. 18.1.7.5.14.0.5.14.0.8.1.14.4.8.1.22.5.14.0.22.1.14.0.15.3.20.18.15.15.9.5.14.0.350.80.4.21.21.18.2 6.1.1.13.8.5.9.4.0.350.8.10.2.5.23.1.11.9.14.7.0.22.1.14.0.4.5.0.12.5.5.6.15.13.7.5.22.9.14.7.0.350. 8.20.19.1.13.5.14.22.1.20.20.9.14.7.0.22.1.14.0.4.5.0.19.3.15.18.5.19.0.350.8.30.2.5.12.5.9.4.19.1. 1.14.2.5.22.5.12.9.14.7.5.14.0.350.8.4.10.13.1.1.20.19.3.8.1.16.16.5.12.9.10.11.0.22.5.18.1.14.20.2 3.15.15.18.4.0.15.14.4.5.18.14.5.13.5.14.0.350.8.4.20.4.5.0.16.18.15.4.21.3.20.9.5.0.22.1.14.0.4.21 .21.18.26.1.13.5.0.5.14.5.18.7.9.5.0.23.1.1.18.15.14.4.5.18.0.23.9.14.4.5.14.5.18.7.9.5.0.350.8.4.30 .4.15.5.12.19.20.5.12.12.9.14.7.5.14.0.5.14.0.11.15.19.20.5.14.0.22.1.14.0.8.5.20.0.11.12.9.13.1.1. 20.2.5.12.5.9.4.0.350.90.15.16.13.5.18.11.9.14.7.5.14.0.2.9.10.0.4.1.20.1.0.350.9.10.1.12.7.5.13.5. 5.14.0.350.9.20.15.16.13.5.18.11.9.14.7.5.14.0.2.9.10.0.8.15.15.6.4.19.20.21.11.0.40.–0.13.1.3.18.1 5.27.5.3.15.14.15.13.9.19.3.8.0.11.12.9.13.1.1.20.0.5.14.0.1.18.2.5.9.4.19.13.1.18.11.20.0.350.9.30 .15.16.13.5.18.11.9.14.7.5.14.0.2.9.10.0.8.15.15.6.4.19.20.21.11.0.50.–0.13.1.18.11.20.15.18.4.5.14 .9.14.7.0.350.9.40.15.16.13.5.18.11.9.14.7.5.14.0.2.9.10.0.8.15.15.6.4.19.20.21.11.0.60.–0.15.14.4. 5.18.14.5.13.9.14.7.19.11.12.9.13.1.1.20.0.350.9.50.15.16.13.5.18.11.9.14.7.5.14.0.2.9.10.0.8.15.15 .6.4.19.20.21.11.0.70.–0.9.14.14.15.22.1.20.9.5.0.350.9.60.15.16.13.5.18.11.9.14.7.5.14.0.2.9.10.0. 8.15.15.6.4.19.20.21.11.0.80.–0.4.21.21.18.26.1.1.13.8.5.9.4.0.350.a0.a0.10.5.24.5.3.21.20.9.22.5.0 .19.21.13.13.1.18.25.0.4.23.1.18.19.22.5.18.2.1.14.4.5.14.0.20.21.19.19.5.14.0.20.8.5.13.1.’19.0.5. 21.18.15.16.5.19.5.0.4.9.13.5.14.19.9.5.0.8.21.13.1.14.0.3.1.16.9.20.1.12.:0.0.13.1.18.11.20.15.18. 4.5.14.9.14.7.:0.11.9.5.26.5.14.0.22.15.15.18.0.4.5.0.3.15.14.19.21.13.5.14.20.0.15.14.4.5.18.14.5. 13.9.14.7.19.11.12.9.13.1.1.20.:0.18.21.9.13.20.5.0.22.15.15.18.0.1.13.2.9.20.9.5.0.9.14.14.15.22.1 .20.9.5.:0.20.15.5.14.5.13.5.14.4.5.0.4.25.14.1.13.9.5.11.0.4.21.21.18.26.1.1.13.8.5.9.4.:0.0.20.9.14 .12.5.9.4.9.14.7.0.2.10.2.5.14.3.8.13.1.18.11.5.14.0.15.13.0.20.5.0.7.18.15.5.9.5.14.0.22.15.15.18.0 .4.5.0.22.9.5.18.4.5.0.11.5.5.18.0.16.21.2.12.9.3.5.5.18.20.0.8.5.20.0.13.9.14.9.19.20.5.18.9.5.0.22
p001
VOORWOORD
p002
De missie van het ministerie van Economische Zaken is het bevorderen van duurzame economische groei. Daarbij gaat het vooral om het leveren van een bijdrage aan het vermogen van de Nederlandse economie om op duurzame wijze welvaart te genereren, nu en in de toekomst. In het afgelopen jaar is een aantal studies verschenen die ingaan op de wijze waarop de overheid dit het beste kan aanpakken. Denk aan de verkenningen die in opdracht van het kabinet zijn uitgevoerd en aan het in opdracht van EZ opgestelde rapport over de ‘De Economie van de 21e Eeuw’. Bij het bevorderen van economische groei valt echter ook veel te leren van ontwikkelingen die zich elders voordoen. Sommige landen presteren op deelterreinen van economisch groeivermogen beter dan andere. Vaak liggen aan deze verschillen in prestaties beleidsmatige verklaringen ten grondslag. De recentelijk gepubliceerde groeistudie van de OESO biedt een interessant perspectief op deze verschillen met dito conclusies voor economisch beleid. Ook de ‘Toets op het Concurrentievermogen 2002’ van het ministerie van Economische Zaken kiest deze vergelijkende invalshoek. Zoals de ondertitel al aangeeft - benchmarken om te groeien - probeert deze inmiddels vierde concurrentietoets op grond van een internationale vergelijking van de Nederlandse economische prestaties en de hieraan ten grondslag liggende factoren best practices te onderscheiden. Deze best practices kunnen het Nederlands economisch beleid helpen verbeteren. Waar de vorige drie concurrentietoetsen geschreven werden tegen de achtergrond van een periode van aanzienlijke economische groei, ligt de situatie nu anders. Nu het conjunctureel tij er minder gunstig voorstaat komen de zwakke plekken in het Nederlandse economische bestel duidelijker naar voren. Een internationale spiegel met lessen uit best practices is dan des te belangrijker. Hoewel uit de ‘Toets op het concurrentievermogen 2002’ blijkt dat de uitgangspositie van de Nederlandse economie op een aantal terreinen nog goed is, is tevens duidelijk dat er op een fors aantal terreinen nog behoorlijk wat werk aan de winkel is. Wanneer we dit nalaten, dan dreigt een vertraging van het structurele groeivermogen van de Nederlandse economie in het komende decennium. Ik zou dus zeggen, zeker op dit moment vallen voor de Nederlandse economische praktijk nog aanzienlijke lessen te leren uit de internationale best practices.
A. Jorritsma-Lebbink Minister van Economische Zaken
p003
Inhoudsopgave
.1.14.0.5.3.15.14.15.13.9.19.3.8.5.0.26.1.11.5.14.0.5.5.14.0.‘20.15.5.20.19.0.15.16.0.8.5.20.0.3.15. 14.3.21.18.18.5.14.20.9.5.22.5.18.13.15.7.5.14.’29.0.23.1.1.18.9.14.0.4.15.15.18.0.13.9.4.4.5.12.0. 22.1.14.0.2.5.14.3.8.13.1.18.11.9.14.7.0.8.5.20.0.3.15.14.3.21.18.18.5.14.20.9.5.22.5.18.13.15.7.5. 14.0.22.1.14.0.4.5.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.19.5.0.5.3.15.14.15.13.9.5.0.23.15.18.4.20.0.7.5.13.5.20. 5.14.1.0.13.5.20.8.15.4.9.5.11.0.5.14.0.4.15.5.12.19.20.5.12.12.9.14.7.0.22.1.14.0.8.5.20.0.2.5.14.3 .8.13.1.18.11.5.14.0.26.9.10.14.0.15.14.7.5.23.9.10.26.9.7.4..0.18.1.14.4.22.15.15.18.23.1.1.18.4.5. Management samenvatting p006 14.0.22.15.15.18.0.5.3.15.14.15.13.9.19.3.8.5.0.2.5.4.18.9.10.22.9.7.8.5.9.4.0.28.9.14.19.20.9.20.2 1.20.9.5.19.29.0.18.5.7.21.12.5.18.9.14.7.29.0.5.20.3..28.0.9.14.0.5.5.14.0.7.18.15.5.16.0.22.1.14.0 1.1 Teruglopende groei en nieuwe bakens p007 .2.5.14.3.8.13.1.18.11.12.1.14.4.5.14.0.23.15.18.4.5.14.0.13.5.20.0.5.12.11.1.1.18.0.22.5.18.7.5.12. 1.2 De uitgangspositie van de Nederlandse economie p008 5.11.5.14.29.0.13.5.20.0.1.12.19.0.4.15.5.12.0.20.5.0.12.5.18.5.14.0.22.1.14.0.4.5.0.15.16.12.15.19 1.3 Lessen uit de best practices p011 .19.9.14.7.5.14.0.22.1.14.0.1.14.4.5.18.5.14.0.22.15.15.18.0.7.5.13.5.5.14.19.3.8.1.16.16.5.12.9.10. 11.5.0.5.3.15.14.15.13.9.19.3.8.5.0.22.18.1.1.7.19.20.21.11.11.5.14..0.1.12.12.5.19.0.4.18.1.1.9.20. 0.9.14.0.4.5.26.5.0.16.21.2.12.9.3.1.20.9.5.0.15.13.0.8.5.20.0.7.18.15.5.9.22.5.18.13.15.7.5.14.0.22 Inleiding p016 .1.14.0.4.5.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.19.5.0.5.3.15.14.15.13.9.5..0.4.1.20.0.9.19.0.8.5.20.0.22.5.18.13 .15.7.5.14.0.7.5.4.21.18.5.14.4.5.0.5.5.14.0.12.1.14.7.5.18.5.0.16.5.18.9.15.4.5.0.4.21.21.18.26.1.1 2.1 Benchmarken om te groeien p017 3.5.0.5.3.15.14.15.13.9.19.3.8.5.0.7.18.15.5.9.0.5.14.0.23.5.18.11.0.20.5.0.3.18.5.ë18.5.14.0.26.15. 2.2 Opzet ‘Toets op het concurrentievermogen’ p017 14.4.5.18.0.4.1.20.0.4.5.0.3.1.16.1.3.9.20.5.9.20.0.5.5.14.0.2.5.12.5.13.13.5.18.9.14.7.0.23.15.18.4. 20..0.4.1.20.0.9.19.0.22.1.14.0.2.5.12.1.14.7.29.0.15.13.4.1.20.0.5.3.15.14.15.13.9.19.3.8.5.0.7.18. 15.5.9.0.4.5.0.2.5.19.20.5.0.23.5.7.0.22.15.18.13.20.0.14.1.1.18.0.22.5.18.7.18.15.20.9.14.7.0.22.1. Het groeivermogen van de Nederlandse economie p019 14.0.23.5.12.22.1.1.18.20.0.9.14.0.2.18.5.4.5.0.26.9.14.0.5.14.0.18.5.1.12.9.19.5.18.9.14.7.0.22.1.1 4.0.13.1.1.20.19.3.8.1.16.16.5.12.9.10.11.5.0.2.5.8.15.5.6.20.5.14..0.8.5.20.0.7.1.1.20.0.8.9.5.18.2. 3.1 Waar staan we? p020 9.10.0.4.21.19.0.26.15.23.5.12.0.15.13.0.13.1.20.5.18.9.ë12.5.0.23.5.12.22.1.1.18.20.0.28.2.2.16.0. 3.2 Dynamiek aan zee p020 16.5.18.0.8.15.15.6.4.28.0.1.12.19.0.9.13.13.1.20.5.18.9.ë12.5.0.23.5.12.22.1.1.18.20.0.28.12.5.5.6 3.3 Hoe nu verder? p025 .15.13.7.5.22.9.14.7.29.0.13.9.12.9.5.21.29.0.7.5.26.15.14.4.8.5.9.4.29.0.5.20.3.28..0.8.5.20.0.5.3. 3.4 Tot slot p027 15.14.15.13.9.19.3.8.0.7.18.15.5.9.22.5.18.13.15.7.5.14.0.23.15.18.4.20.0.2.5.16.1.1.12.4.0.4.15.15 .18.0.20.23.5.5.0.19.20.18.21.3.20.21.18.5.12.5.0.6.1.3.20.15.18.5.14.29.0.14.1.13.5.12.9.10.11.0.4 .5.0.16.15.20.5.14.20.9.ë12.5.0.23.5.18.11.7.5.12.5.7.5.14.8.5.9.4.19.20.15.5.14.1.13.5.0.5.14.0.4.5 Menselijk kapitaal p028 .0.19.20.18.21.3.20.21.18.5.12.5.0.20.15.5.14.1.13.5.0.22.1.14.0.4.5.0.1.18.2.5.9.4.19.16.18.15.4.2 1.3.20.9.22.9.20.5.9.20..0.1.14.1.12.25.19.5.0.22.1.14.0.8.5.20.0.3.16.2.20.12.1.1.20.0.26.9.5.14.0. 4.1 Investeren in menselijk kapitaal p029 4.1.20.0.4.5.0.20.15.5.14.1.13.5.0.22.1.14.0.8.5.20.0.5.3.15.14.15.13.9.19.3.8.0.7.18.15.5.9.22.5.18 4.2 Samenvatting van de scores p031 .13.15.7.5.14.0.9.14.0.4.5.0.1.6.7.5.12.15.16.5.14.0.10.1.18.5.14.0.22.15.15.18.1.12.0.9.19.0.7.5.18 4.3 Lessen uit de best practices p033 .5.1.12.9.19.5.5.18.4.0.4.15.15.18.0.22.5.18.8.15.7.9.14.7.0.22.1.14.0.8.5.20.0.1.18.2.5.9.4.19.1.1.1 4.4.1 Beschikbaarheid hoogopgeleid personeel p034 4.2.15.4.0.5.14.0.22.5.18.12.1.7.9.14.7.0.22.1.14.0.4.5.0.5.22.5.14.23.9.3.8.20.19.23.5.18.11.12.15. 4.4.2 Deelname aan leven lang leren programma’s p036 15.19.8.5.9.4..0.22.15.15.18.0.4.5.0.11.15.13.5.14.4.5.0.10.1.18.5.14.0.5.14.0.4.5.3.5.14.14.9.1.0.1 4.4.3 Aandeel van private bijdragenaan het (hoger) onderwijs p038 1.1.14.29.0.1.12.19.0.7.5.22.15.12.7.0.22.1.14.0.4.5.0.22.5.18.7.18.9.10.26.9.14.7.0.22.1.14.0.4.5.0 4.4.4 Opleidingsniveau van immigranten p040 .2.5.22.15.12.11.9.14.7.29.0.13.9.14.4.5.18.0.7.5.18.5.11.5.14.4.0.23.15.18.4.5.14.0.15.16.0.5.5.14. 4.4.5 Combinatie van arbeid en zorg p042 26.5.12.6.4.5.0.7.18.15.5.9.0.22.1.14.0.8.5.20.0.1.18.2.5.9.4.19.1.1.14.2.15.4.0.1.12.19.0.23.5.0.4.5 4.4.6 Armoedeval p044 .0.12.1.1.20.19.20.5.0.10.1.18.5.14.0.7.5.23.5.14.4.0.23.1.18.5.14..0.15.13.0.5.5.14.0.14.9.22.5.1.2 4.4.7 Arbeidsongeschiktheid p046 1.0.22.1.14.0.5.3.15.14.15.13.9.19.3.8.5.0.7.18.15.5.9.0.22.1.14.0.13.9.14.19.20.5.14.19.0.3%0.20.5 .0.8.1.12.5.14.0.26.1.12.0.22.15.15.18.1.12.0.9.14.7.5.26.5.20.0.13.15.5.20.5.14.0.23.15.18.4.5.14. 0.15.16.0.22.5.18.8.15.7.9.14.7.0.22.1.14.0.4.5.0.1.18.2.5.9.4.19.16.18.15.4.21.3.20.9.22.9.20.5.9.2 Marktordening p048 0.29.0.26.15.0.2.12.9.10.11.20.0.21.9.20.0.5.14.11.5.12.5.0.18.5.3.5.14.20.5.0.19.20.21.4.9.5.19.3. 0.2.5.12.1.14.7.18.9.10.11.5.0.4.5.20.5.18.13.9.14.1.14.20.5.14.0.22.1.14.0.16.18.15.4.21.3.20.9.22 5.1 Kiezen voor de consument p049 .9.20.5.9.20.19.7.18.15.5.9.0.26.9.10.14.0.8.5.20.0.8.21.13.1.14.0.3.1.16.9.20.1.12.29.0.4.5.0.1.18. 5.2 Samenvatting van de scores p051 2.5.9.4.19.13.1.18.11.20.29.0.4.5.0.15.18.4.5.14.9.14.7.0.22.1.14.0.13.1.18.11.20.5.14.29.0.8.5.20. 5.3 Lessen uit de best practices p053 0.9.14.14.15.22.1.20.9.5.11.12.9.13.1.1.20.0.5.14.0.8.5.20.0.15.14.4.5.18.14.5.13.9.14.7.19.11.12.9 5.4.1 Implementatie interne marktrichtlijnen p055 .13.1.1.20.29.0.23.1.1.18.2.9.10.0.5.5.14.0.2.5.12.1.14.7.18.9.10.11.5.0.18.1.14.4.22.15.15.18.23.1. 5.4.2 Europees aanbesteden in Nederland p056 1.18.4.5.0.9.19.0.4.5.0.4.21.21.18.26.1.1.13.8.5.9.4.0.22.1.14.0.4.5.0.5.3.15.14.15.13.9.19.3.8.5.0.7 5.4.3 Zakelijke dienstverlening en marktregulering p058 .18.15.5.9..0.4.5.0.20.18.5.14.4.0.22.1.14.0.9.14.4.9.22.9.4.21.1.12.9.19.5.18.9.14.7.0.5.14.0.20.15. 5.4.4 Kwaliteit toezichthouder p060 5.14.5.13.5.14.4.5.0.23.5.12.22.1.1.18.20.0.2.18.5.14.7.20.0.5.5.14.0.7.18.15.20.5.18.5.0.2.5.8.15.5 5.4.5 Breedbandinternet aansluitingen p062 .6.20.5.0.1.1.14.0.13.1.1.20.23.5.18.11.0.13.5.20.0.26.9.3.8.0.13.5.5..0.15.13.0.1.1.14.0.4.5.26.5.0. 5.4.6 Betrouwbaarheid elektriciteitsvoorziening p064 2.5.8.15.5.6.20.5.0.20.5.0.11.21.14.14.5.14.0.22.15.12.4.15.5.14.0.13.15.5.20.5.14.0.15.14.26.5.0.7 .15.5.4.5.18.5.14.27.0.5.14.0.4.9.5.14.19.20.5.14.13.1.18.11.20.5.14.0.7.15.5.4.0.6.21.14.3.20.9.15. 14.5.18.5.14..0.8.5.20.0.8.21.9.4.9.7.5.0.8.15.7.5.0.20.5.13.16.15.0.22.1.14.0.20.5.3.8.14.15.12.15. 7.9.19.3.8.5.0.22.15.15.18.21.9.20.7.1.14.7.29.0.15.14.4.5.18.0.1.14.4.5.18.5.0.15.16.0.8.5.20.0.20. 5.18.18.5.9.14.0.22.1.14.0.9.3.20.29.0.2.5.20.5.11.5.14.20.0.4.1.20.0.2.5.19.20.1.1.14.4.5.0.16.18.1
1 2 3 4 5
p004
5.4.21.3.20.5.14.29.0.7.15.5.4.5.18.5.14.0.5.14.0.16.18.15.3.5.19.19.5.14.0.19.14.5.12.12.5.18.0.22 .5.18.15.21.4.5.18.5.14..0.15.13.0.15.14.4.5.18.0.4.5.18.7.5.12.9.10.11.5.0.15.13.19.20.1.14.4.9.7.8 .5.4.5.14.0.20.15.3.8.0.4.5.0.1.1.14.19.12.21.9.20.9.14.7.0.13.5.20.0.4.5.0.3.15.14.3.21.18.18.5.14. 20.5.14.0.20.5.0.2.5.8.15.21.4.5.14.0.15.6.0.4.5.0.22.15.15.18.19.16.18.15.14.7.0.21.9.20.0.20.5.0. 2.15.21.23.5.14.0.9.19.0.5.5.14.0.15.16.20.9.13.1.1.12.0.9.14.14.15.22.1.20.9.5.22.5.18.13.15.7.5.1 4.0.22.1.14.0.7.18.15.15.20.0.2.5.12.1.14.7..0.9.14.14.15.22.1.20.9.5.0.13.1.1.11.20.0.8.5.20.0.13.1 Ondernemingklimaat p066 5.7.5.12.9.10.11.0.4.5.0.5.3.15.14.15.13.9.19.3.8.5.0.1.3.20.9.22.9.20.5.9.20.5.14.0.20.5.0.22.5.18. 14.9.5.21.23.5.14.0.5.14.0.4.1.1.18.4.15.15.18.0.8.5.20.0.15.14.4.5.18.19.3.8.5.9.4.0.13.5.20.0.4.5. 6.1 Ruimte voor ambitie p067 0.3.15.14.3.21.18.18.5.14.20.0.–0.9.14.0.16.18.9.10.19.29.0.11.23.1.12.9.20.5.9.20.0.15.6.0.4.9.5.1 6.2 Samenvatting van de scores p068 4.19.20.22.5.18.12.5.14.9.14.7.0.–0.20.5.0.22.5.18.7.18.15.20.5.14..0.4.5.0.20.18.5.14.4.0.22.1.14. 6.3 Lessen uit de best practices p071 0.7.12.15.2.1.12.9.19.5.18.9.14.7.0.22.1.14.0.13.1.18.11.20.5.14.0.12.5.9.4.20.0.5.18.0.20.15.5.0.4. 6.4.1 De vennootschapsbelasting p074 1.20.0.20.5.11.15.18.20.11.15.13.9.14.7.5.14.0.9.14.0.8.5.20.0.3.15.14.3.21.18.18.5.14.20.9.5.22.5. 6.4.2 Corporate governance p076 18.13.15.7.5.14.0.19.14.5.12.12.5.18.0.4.1.14.0.22.15.15.18.8.5.5.14.0.23.15.18.4.5.14.0.1.6.7.5.19 6.4.3 Administratieve lasten voor het oprichten van een onderneming p077 .20.18.1.6.20..0.8.5.20.0.2.12.9.10.6.20.0.4.1.14.0.15.15.11.0.14.15.15.4.26.1.11.5.12.9.10.11.0.4.5 6.4.4 De faillissementswet p078 .0.19.20.1.2.9.12.9.20.5.9.20.0.22.1.14.0.8.5.20.0.13.1.3.18.15.27.5.3.15.14.15.13.9.19.3.8.5.0.2.5. 6.4.5 Beschikbaarheid en kwaliteit bedrijventerreinen p080 12.5.9.4.0.20.5.0.2.5.23.1.11.5.14.0.5.14.0.20.5.7.5.12.9.10.11.5.18.20.9.10.4.0.4.5.0.11.23.1.12.9. 6.4.6 Fysieke bereikbaarheid p082 20.5.9.20.0.22.1.14.0.4.1.20.0.2.5.12.5.9.4.0.22.5.18.4.5.18.0.20.5.0.22.5.18.7.18.15.20.5.14..0.7.1 2.15.2.1.12.9.19.5.18.9.14.7.0.12.5.9.4.20.0.5.18.0.22.5.18.4.5.18.0.20.15.5.0.4.1.20.0.4.5.0.7.15.1 2.22.5.14.0.22.1.14.0.4.5.0.9.14.20.5.18.14.1.20.9.15.14.1.12.5.0.3.15.14.10.21.14.3.20.21.21.18.0. Innovatie p084 15.14.19.0.12.1.14.4.0.19.14.5.12.12.5.18.0.4.1.14.0.22.15.15.18.8.5.5.14.0.2.5.18.5.9.11.5.14..0.1 5.13.0.20.5.0.16.18.15.6.9.20.5.18.5.14.0.22.1.14.0.4.5.0.7.15.12.22.5.14.0.5.14.0.8.5.20.0.8.15.15. 7.1 Grote dynamiek p085 6.4.0.2.15.22.5.14.0.23.1.20.5.18.0.20.5.0.8.15.21.4.5.14.0.1.12.19.0.4.5.0.7.15.12.6.0.2.18.5.5.11. 7.2 Samenvatting van de scores p086 20.0.9.19.0.5.5.14.0.6.12.5.24.9.2.5.12.5.0.1.18.2.5.9.4.19.13.1.18.11.20.0.22.1.14.0.7.18.15.15.20. 7.3 Lessen uit de best practices p089 0.2.5.12.1.14.7..0.12.1.19.20.29.0.2.21.20.0.14.15.20.0.12.5.1.19.20.29.0.9.19.0.8.5.20.0.15.14.4.5. 7.4.1 Omzetaandeel nieuwe of verbeterde producten en octrooipositie p092 18.14.5.13.9.14.7.19.11.12.9.13.1.1.20.0.22.1.14.0.2.5.12.1.14.7.0.22.15.15.18.0.4.5.0.15.14.20.23. 7.4.2 Beschikbaarheid R&D-personeel p094 9.11.11.5.12.9.14.7.0.22.1.14.0.4.5.0.1.18.2.5.9.4.19.16.18.15.4.21.3.20.9.22.9.20.5.9.20..0.4.5.0.5. 7.4.3 Research & development uitgaven p096 12.5.13.5.14.20.5.14.0.4.9.5.0.8.9.5.18.2.9.10.0.5.5.14.0.18.15.12.0.19.16.5.12.5.14.29.0.26.15.1.1 7.4.4 De financiering van universitair onderzoek p098 2.19.0.28.5.12.5.11.20.18.15.14.9.19.3.8.5.28.0.2.5.18.5.9.11.2.1.1.18.8.5.9.4.29.0.2.5.19.3.8.9.11. 7.4.5 Innovatief ondernemerschap p100 2.1.1.18.8.5.9.4.0.5.14.0.11.23.1.12.9.20.5.9.20.0.2.5.4.18.9.10.22.5.14.20.5.18.18.5.9.14.5.14.29.0 7.4.6 ICT-uitgaven en e-business gereedheid p102 .11.23.1.12.9.20.5.9.20.0.22.1.14.0.4.5.0.9.14.6.18.1.19.20.18.21.3.20.21.21.18.29.0.1.4.13.9.14.9. 7.4.7 Kosten van aanvragen en handhaven van octrooien p104 19.20.18.1.20.9.5.22.5.0.12.1.19.20.5.14.0.5.20.3.29.0.2.5.16.1.12.5.14.0.9.13.13.5.18.19.0.4.5.0.1 3.15.7.5.12.9.10.11.8.5.4.5.14.0.22.15.15.18.0.15.14.4.5.18.14.5.13.5.18.19.0.8.21.14.0.2.5.4.18.9. 10.22.9.7.8.5.9.4.0.15.16.0.5.6.6.5.3.20.9.5.22.5.0.5.14.0.5.6.6.9.3.9.ë14.20.5.0.23.9.10.26.5.0.21.9 Duurzaamheid p106 .20.0.20.5.0.2.15.21.23.5.14..0.0.0.15.16.26.5.20.0.“20.15.5.20.19.0.15.16.0.8.5.20.0.3.15.14.3.21. 18.18.5.14.20.9.5.22.5.18.13.15.7.5.14.”0.4.5.0.16.18.5.19.20.1.20.9.5.19.0.22.1.14.0.8.5.20.0.2.5.4 8.1 Bewaking van de leefomgeving p107 .18.9.10.6.19.12.5.22.5.14.0.22.15.18.13.5.14.0.4.5.0.21.12.20.9.5.13.5.0.13.1.1.20.19.20.1.6.0.22. 8.2 Samenvatting van de scores p108 15.15.18.0.8.5.20.0.3.15.14.3.21.18.18.5.14.20.9.5.22.5.18.13.15.7.5.14.0.22.1.14.0.4.5.0.14.5.4.5. 8.3 Lessen uit de best practices p111 18.12.1.14.4.19.5.0.5.3.15.14.15.13.9.5..0.26.5.0.20.15.14.5.14.0.9.13.13.5.18.19.0.9.14.0.8.15.5.2 8.4.1 Maatschappelijk verantwoord ondernemen p112 2.5.18.18.5.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.19.5.0.15.14.4.5.18.14.5.13.9.14.7.5.14.0.5.18.0.9.14.0.19.12.1. 8.4.2 Schoolverlaters met onvoldoende startkwalificatie p113 7.5.14.0.8.21.14.0.16.1.18.20.9.10.20.10.5.0.13.5.5.0.20.5.0.2.12.1.26.5.14.0.15.16.0.4.5.0.4.25.14. 8.4.3 De productie van duurzame energie waaronder windenergie p114 1.13.9.19.3.8.5.0.23.5.18.5.12.4.13.1.18.11.20.5.14.0.5.14.0.1.1.14.0.4.5.0.23.5.14.19.5.14.0.22.1.1 8.4.4 Doelstelling en kosten van het klimaatbeleid p116 4.0.3.15.14.19.21.13.5.14.20.5.14.0.20.5.7.5.13.15.5.20.0.20.5.0.11.15.13.5.14..0.20.5.14.0.7.18.15 8.4.5 Gebruik economische instrumenten bij milieubeleid p118 .14.4.19.12.1.7.0.1.1.14.0.4.5.0.16.18.5.19.20.1.20.9.5.19.0.22.1.14.0.8.5.20.0.2.5.4.18.9.10.6.19.1 2.5.22.5.14.0.12.9.7.7.5.14.0.4.5.0.18.1.14.4.22.15.15.18.23.1.1.18.4.5.14.0.26.15.1.12.19.0.4.9.5.0 .23.15.18.4.5.14.0.7.5.19.20.5.12.4.0.4.15.15.18.0.4.5.0.15.22.5.18.8.5.9.4..0.9.14.0.4.5.26.5.0.16.2 Appendix Literatuur p120 1.2.12.9.3.1.20.9.5.0.26.1.12.0.19.25.19.20.5.13.1.20.9.19.3.8.0.23.15.18.4.5.14.0.2.5.26.9.5.14.0.8 .15.5.0.8.5.20.0.15.22.5.18.8.5.9.4.19.2.5.12.5.9.4.0.4.5.0.11.23.1.12.9.20.5.9.20.0.5.14.0.2.5.19.3. 8.9.11.2.1.1.18.8.5.9.4.0.22.1.14.0.4.5.0.16.18.15.4.21.3.20.9.5.6.1.3.20.15.18.5.14.0.2.5.ï14.22.12. 15.5.4.20.0.5.14.0.9.14.0.8.15.5.22.5.18.18.5.0.4.5.0.5.3.15.14.15.13.9.19.3.8.5.0.15.18.4.5.14.9.14 .7.0.12.5.9.4.20.0.20.15.20.0.22.5.18.19.3.8.9.12.12.5.14.0.9.14.0.16.18.5.19.20.1.20.9.5.19..0.19.1 5.13.19.0.9.19.0.5.18.0.19.16.18.1.11.5.0.22.1.14.0.5.5.14.0.4.21.9.4.5.12.9.10.11.0.3.1.21.19.1.1.1 2.0.22.5.18.2.1.14.4.0.20.21.19.19.5.14.0.8.5.20.0.15.22.5.18.8.5.9.4.19.2.5.12.5.9.4.0.5.14.0.4.5.0 .16.18.5.19.20.1.20.9.5.19.0.22.1.14.0.2.5.4.18.9.10.22.5.14..0.9.14.0.1.14.4.5.18.5.0.7.5.22.1.12.1 2.5.14.0.9.19.0.8.5.20.0.22.5.18.2.1.14.4.0.13.9.14.4.5.18.0.4.21.9.4.5.12.9.10.11.29.0.13.1.1.18.0. 9.19.0.5.5.14.0.22.5.18.2.1.14.4.0.23.5.12.0.16.12.1.21.19.9.2.5.12..0.4.5.0.16.18.5.19.20.1.20.9.5. 19.0.5.14.0.4.5.0.4.1.1.18.0.1.1.14.0.20.5.14.0.7.18.15.14.4.19.12.1.7.0.12.9.7.7.5.14.4.5.0.15.15.1
6 7
8
p005
8.26.1.11.5.14.0.23.15.18.4.5.14.29.0.26.15.1.12.19.0.7.5.2.18.21.9.11.5.12.9.10.11.0.9.14.0.4.5.0. 3.15.14.3.21.18.18.5.14.20.9.5.20.15.5.20.19.29.0.7.5.20.15.15.14.4.0.1.1.14.0.4.5.0.8.1.14.4.0.22. 1.14.0.5.5.14.0.19.20.15.16.12.9.3.8.20..0.7.18.15.5.14.0.9.19.0.7.15.5.4.29.0.15.18.1.14.10.5.0.2.5 .20.5.11.5.14.20.0.4.1.20.0.1.1.14.4.1.3.8.20.0.22.5.18.5.9.19.20.0.9.19.0.5.14.0.18.15.15.4.0.7.5.5. 6.20.0.1.1.14.0.4.1.20.0.8.5.20.0.2.5.12.5.9.4.0.20.5.18.0.26.1.11.5.0.9.14.0.2.5.12.1.14.7.18.9.10. 11.5.0.13.1.20.5.0.7.5.13.15.4.5.18.14.9.19.5.5.18.4.0.15.6.0.22.5.18.2.5.20.5.18.4.0.11.1.14.0.28.5 .14.0.13.15.5.20.28.0.23.15.18.4.5.14..0.15.16.0.2.1.19.9.19.0.22.1.14.0.4.5.26.5.0.2.5.22.9.14.4.9. 14.7.5.14.0.26.1.12.0.23.15.18.4.5.14.0.1.1.14.7.5.7.5.22.5.14.0.23.5.12.11.5.0.1.3.3.5.14.20.22.5.1 8.12.5.7.7.9.14.7.0.9.14.0.4.5.0.5.3.15.14.15.13.9.19.3.8.5.0.2.5.12.5.9.4.19.1.7.5.14.4.1.0.14.15.15 .4.26.1.11.5.12.9.10.11.0.26.9.10.14.0.15.13.0.8.5.20.0.3.15.14.3.21.18.18.5.14.20.9.5.22.5.18.13.1 5.7.5.14.0.22.1.14.0.4.5.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.19.5.0.5.3.15.14.15.13.9.5.0.9.14.0.4.5.0.215.0.5.5. 21.23.0.22.5.18.4.5.18.0.21.9.20.0.20.5.0.2.15.21.23.5.14.0.5.14.0.4.5.26.5.0.20.5.0.20.18.1.14.19. 6.15.18.13.5.18.5.14.0.9.14.0.5.5.14.0.8.15.15.7.16.18.15.4.21.3.20.9.5.22.5.0.11.5.14.14.9.19.5.3. 15.14.15.13.9.5..0.9.14.0.4.5.0.3.15.14.3.21.18.18.5.14.20.9.5.20.15.5.20.19.0.20020.23.15.18.4.20. 0.8.5.20.0.3.15.14.3.21.18.18.5.14.20.9.5.22.5.18.13.15.7.5.14.0.22.1.14.0.4.5.0.14.5.4.5.18.12.1.1 4.4.19.5.0.5.3.15.14.15.13.9.5.0.22.5.18.7.5.12.5.11.5.14.0.13.5.20.0.4.1.20.0.22.1.14.0.1.14.4.5.18 .5.0.18.5.12.5.22.1.14.20.5.0.5.3.15.14.15.13.9.5.ë14..0.8.5.20.0.7.1.1.20.0.8.9.5.18.2.9.10.0.15.13. 0.4.21.9.20.19.12.1.14.4.29.0.4.5.14.5.13.1.18.11.5.14.29.0.26.23.5.4.5.14.29.0.6.18.1.14.11.18.9.1 0.11.29.0.22.5.18.5.14.9.7.4.0.11.15.14.9.14.11.18.9.10.11.29.0.22.5.18.5.14.9.7.4.5.0.19.20.1.20.5 .14.29.0.10.1.16.1.14.0.5.14.0.1.21.19.20.18.1.12.9.ë.0.20.5.14.0.15.16.26.9.3.8.20.5.0.22.1.14.0.4. 5.0.22.15.18.9.7.5.0.20.15.5.20.19.0.2.5.20.5.11.5.14.20.0.4.9.20.0.4.1.20.0.2.5.12.7.9.ë0.5.14.0.14 .9.5.21.23.27.26.5.5.12.1.14.4.0.26.9.10.14.0.22.5.18.22.1.14.7.5.14.0.4.15.15.18.0.6.18.1.14.11.18 .9.10.11.0.5.14.0.26.23.5.4.5.14..0.4.9.20.0.2.18.5.14.7.20.0.5.5.14.0.7.18.15.20.5.18.5.0.4.9.22.5. 18.19.9.20.5.9.20.0.9.14.0.15.18.4.5.14.9.14.7.19.13.5.3.8.1.14.9.19.13.5.14.0.5.14.0.4.5.0.2.5.14.3 .8.13.1.18.11.27.18.5.19.21.12.20.1.20.5.14.0.13.5.20.0.26.9.3.8.0.13.5.5.29.0.23.1.1.18.4.15.15.18 .0.5.18.0.13.5.5.18.0.2.5.12.5.9.4.19.15.16.20.9.5.19.0.18.5.19.21.12.20.5.18.5.14..0.19.20.5.5.4.19 .0.9.19.0.5.18.0.14.1.1.18.0.7.5.19.20.18.5.5.6.4.0.22.15.15.18.0.9.5.4.5.18.5.0.9.14.4.9.3.1.20.15.1 8.0.20.5.0.11.15.13.5.14.0.20.15.20.0.5.5.14.0.22.15.12.12.5.4.9.7.5.0.12.1.14.4.5.14.19.5.20..0.9.1 4.4.9.5.14.0.4.9.20.0.14.9.5.20.0.13.15.7.5.12.9.10.11.0.2.12.5.5.11.0.9.19.0.4.5.0.12.1.14.4.5.14.1 9.5.20.0.21.9.20.7.5.2.18.5.9.4.0.13.5.20.0.1.14.4.5.18.5.0.12.1.14.4.5.14..0.8.5.20.0.3.9.10.6.5.18. 13.1.20.5.18.9.1.1.12.0.9.19.0.22.15.12.12.5.4.9.7.0.1.6.11.15.13.19.20.9.7.0.22.1.14.0.15.16.5.14. 2.1.18.5.0.2.18.15.14.14.5.14..0.8.5.20.0.2.5.20.18.5.6.20.0.13.5.20.0.14.1.13.5.0.4.1.20.1.0.22.1.1 4.0.4.5.0.15.5.19.15.0.5.14.0.4.5.0.5.21.18.15.16.5.19.5.0.21.14.9.5..0.5.18.0.9.19.0.15.15.11.0.7.5. 2.18.21.9.11.0.7.5.13.1.1.11.20.0.22.1.14.0.4.1.20.1.0.13.1.20.5.18.9.1.1.12.0.22.1.14.0.1.14.4.5.18 .5.14..0.8.15.15.6.4.19.20.21.11.0.90.7.5.5.6.20.0.5.5.14.0.2.5.19.3.8.18.9.10.22.9.14.7.0.22.1.14.0 .4.5.0.2.18.15.14.14.5.14..0.9.14.0.8.5.20.0.22.15.12.7.5.14.4.5.0.8.15.15.6.4.19.20.21.11.0.23.15.1 8.4.5.14.0.4.5.0.21.9.20.7.1.14.7.19.19.9.20.21.1.20.9.5.0.22.1.14.0.4.5.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.19. 5.0.5.3.15.14.15.13.9.5.0.5.14.0.4.5.0.2.5.12.1.14.7.18.9.10.11.19.20.5.0.2.5.12.5.9.4.19.21.9.20.4. 1.7.9.14.7.5.14.0.7.5.19.3.8.5.20.19.20..0.2.15.22.5.14.4.9.5.14.0.23.15.18.4.20.0.5.5.14.0.15.22.5. 18.26.9.3.8.20.0.7.5.7.5.22.5.14.0.22.1.14.0.4.5.0.15.14.20.23.9.11.11.5.12.9.14.7.5.14.0.15.16.0.2. 5.16.1.1.12.4.5.0.2.5.12.5.9.4.19.20.5.18.18.5.9.14.5.14.0.1.1.14.0.4.5.0.8.1.14.4.0.22.1.14.0.19.3.1 5.18.5.19.0.21.9.20.0.4.5.0.22.15.18.9.7.5.0.3.15.14.3.21.18.18.5.14.20.9.5.20.15.5.20.19.5.14..0.9. 14.0.8.15.15.6.4.19.20.21.11.0.40.23.15.18.4.20.0.9.14.7.5.7.1.1.14.0.15.16.0.4.5.0.11.23.1.12.9.20 .5.9.20.0.5.14.0.2.5.19.3.8.9.11.2.1.1.18.8.5.9.4.0.22.1.14.0.8.21.13.1.14.0.3.1.16.9.20.1.12..0.8.15 .15.6.4.19.20.21.11.0.50.19.3.8.5.14.11.20.0.1.1.14.4.1.3.8.20.0.1.1.14.0.4.5.0.23.9.10.26.5.0.23.1. 1.18.15.16.0.9.14.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.0.4.5.0.13.1.18.11.20.5.14.0.26.9.10.14.0.7.5.15.18.4.5.1 4.4..0.4.5.0.11.23.1.12.9.20.5.9.20.0.22.1.14.0.8.5.20.0.15.14.4.5.18.14.5.13.9.14.7.19.11.12.9.13.1 .1.20.0.11.15.13.20.0.1.1.14.0.4.5.0.15.18.4.5.0.9.14.0.8.15.15.6.4.19.20.21.11.0.6.0.8.15.15.6.4.19 .20.21.11.0.70.2.5.19.16.18.5.5.11.20.0.22.1.14.21.9.20.0.5.5.14.0.9.14.20.5.18.14.1.20.9.15.14.1.1 .12.0.16.5.18.19.16.5.3.20.9.5.6.29.0.4.5.0.19.20.5.18.11.20.5.14.0.5.14.0.26.23.1.11.20.5.14.0.22. 1.14.0.8.5.20.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.19.0.9.14.14.15.22.1.20.9.5.19.25.19.20.5.5.13..0.8.15.15.6.4. 19.20.21.11.0.829.0.20.5.14.0.19.12.15.20.20.5.29.0.2.5.19.3.8.18.9.10.6.20.0.4.5.0.4.21.21.18.26. 1.1.13.8.5.9.4.19.1.19.16.5.3.20.5.14.0.22.1.14.0.8.5.20.0.2.5.12.5.9.4.0.7.5.18.9.3.8.20.0.15.16.0. 22.5.18.7.18.15.20.9.14.7.0.22.1.14.0.8.5.20.0.5.3.15.14.15.13.9.19.3.8.0.7.18.15.5.9.22.5.18.13.15 .7.5.14..0.30.8.5.20.0.7.18.15.5.9.22.5.18.13.15.7.5.14.0.22.1.14.0.4.5.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.19.5. 0.5.3.15.14.15.13.9.5.0.23.1.1.18.0.19.20.1.1.14.0.23.5.?0.4.5.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.19.5.0.5.3.15 .14.15.13.9.5.0.11.18.9.10.7.20.0.7.15.5.4.5.0.18.1.16.16.15.18.20.3.9.10.6.5.18.19..0.9.14.0.20010 .11.23.1.12.9.6.9.3.5.5.18.4.5.0.4.5.0.5.3.15.14.15.13.9.19.20.0.9.14.20.5.12.12.9.7.5.14.3.5.0.21.1 4.9.20.0.28.5.9.21.28.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.0.1.12.19.0.1.1.14.20.18.5.11.11.5.12.9.10.11.19.20.5 .0.12.1.14.4.0.22.1.14.0.4.5.0.23.5.18.5.12.4.0.15.13.0.26.1.11.5.14.0.20.5.0.4.15.5.14.0.9.14.0.4.5. 0.16.5.18.9.15.4.5.0.200227.20064.0.22.15.12.7.5.14.19.0.5.9.21.0.26.9.10.14.0.8.5.20.0.19.15.3.9. 1.1.12.27.5.3.15.14.15.13.9.19.3.8.5.0.11.12.9.13.1.1.20.29.0.8.5.20.0.13.1.3.18.15.27.5.3.15.14.15
1
MANA GEMENT SAMEN VATTING
p006
Teruglopende groei en nieuwe bakens
1.1
Het groeivermogen van de Nederlandse economie dreigt structureel terug te lopen in het komend decennium. De belangrijkste oorzaak van deze verwachte lagere groei is het verminderen van de groei van het arbeidsaanbod, door de vergrijzing van de bevolking en de geringere mogelijkheden voor participatievergroting. De verwachte groei van de arbeidsproductiviteit kan het effect hiervan op het groeivermogen van de Nederlandse economie maar gedeeltelijk compenseren. Deze ontwikkeling brengt het risico met zich mee dat in de komende decennia de economische groei niet langer volstaat voor het realiseren van belangrijke maatschappelijke doelstellingen. Er is dus werk aan de winkel. De consequenties van de dreigende vermindering van het groeivermogen van de Nederlandse economie zijn verstrekkend. De Verkenningen, die vorig jaar op verzoek van het kabinet zijn opgesteld, hebben dit reeds geïllustreerd. De verkleining van het economisch draagvlak - minder werkenden om de lasten van een verder groeiende bevolking te dragen - brengt een groot risico met zich mee voor de sociale cohesie en de leefbaarheid in de maatschappij. Dit wordt nog versterkt door het ontbreken van financiële middelen door de lagere economische groei. Het overheidsbeleid zal moeten koersen op de vergroting van het duurzame groeivermogen van de Nederlandse economie. Dit blijkt uit diverse analyses van de effecten van de belangrijke trendmatige veranderingen (vergrijzing, individualisering en welvaartsgroei, internationalisering en Europese integratie, technologische vooruitgang en klimaatverandering), waarmee Nederland in de komende jaren en decennia wordt geconfronteerd. Ook de neerwaartse consequenties van de recente, snelle afname van de winstgevendheid en de investeringsbereidheid van het bedrijfsleven maken een koerswijziging gewenst. De zwakke plekken in het Nederlandse sociaal-economische bestel moeten worden weggewerkt, om te voorkomen dat tijdelijke, conjuncturele schommelingen langdurige effecten hebben. Als gevolg van deze noodzakelijke verandering van koers van het overheidsbeleid wordt een zestal beleidsterreinen steeds belangrijker. Deze terreinen - of bakens, zoals we ze in deze publicatie zullen noemen - grijpen allen op hun eigen wijze in meer of mindere mate aan bij de twee determinanten van het groeivermogen: de potentiële werkgelegenheidstoename en de structurele toename van de arbeidsproductiviteit. Beleid gericht op versterking van de bakens zal ertoe leiden dat we in de toekomst meer dan in het verleden op de arbeidsproductiviteit kunnen rekenen als bron van nieuwe economische groei. Om dit beleid in goede aarde te laten vallen mag natuurlijk niet aan de hoge kwaliteit van het macro-economisch fundament getornd worden. De zes bakens zijn: menselijk kapitaal marktordening ondernemerschap ruimtelijke inrichting innovatie duurzaamheid Deze bakens moeten vanwege de complexiteit van onze maatschappij en economie steeds meer in hun onderlinge samenhang worden beschouwd. Een integrale benadering bij het formuleren van beleid, waarbij rekening wordt gehouden met uitstralingseffecten naar andere terreinen, is dan ook gewenst. Immers, innovatie kan niet los gezien worden van de concurrentiedruk op
p007
markten, net zomin als de aanleg van infrastructurele werken los gezien kan worden van het effect op de biodiversiteit in ons land. Naast een integrale aanpak op nationaal niveau is het ook van belang ons beleid te bezien in een internationale context. De internationale en, in het bijzonder, Europese dimensie ten aanzien van de zes bakens is groot.
De uitgangspositie van de Nederlandse economie
1.2
De ‘Toets op het Concurrentievermogen 2002’ plaatst de prestaties van de Nederlandse economie in een internationaal perspectief. De prestaties van de Nederlandse economie zijn vergeleken met die van de economieën van Duitsland, Denemarken, Zweden, Frankrijk, Verenigd Koninkrijk, Verenigde Staten, Japan en Australië. Daarbij valt op dat Nederland de welvaartsachterstand (bruto binnenlands product per hoofd) van begin jaren tachtig ten opzichte van de Europese landen vrijwel heeft weggewerkt. Dit resultaat is met name te danken aan de inzet van meer menskracht. De productiviteitsontwikkeling leverde in veel mindere mate een bijdrage aan de economische groei, hetgeen er toe leidde dat het welvaartsverschil met vooral de Verenigde Staten niet kon worden teruggebracht. Om te komen tot lessen voor het beleid is de uitgangspositie van de Nederlandse economie met betrekking tot de zes bakens vergeleken met die in de benchmarklanden. Hieronder volgt per baken een korte beschrijving van de bevindingen. Het stoplicht toont de scores in samengevatte vorm. Groen is goed, oranje betekent dat aandacht vereist is en rood geeft aan dat beleid ter zake in belangrijke mate gemoderniseerd, verbeterd of geïnitieerd moet worden. In de volgende paragraaf worden lessen gepresenteerd die volgen uit de best practices.
Menselijk kapitaal De Nederlandse beroepsbevolking is relatief goed opgeleid. Dat biedt een goede uitgangspositie in een economie waarin kennis een steeds belangrijkere productiefactor is. De kennis waarover de beroepsbevolking beschikt wordt echter gedurende het arbeidsleven niet voldoende op peil gehouden door middel van onderwijs en scholing. Opvallend is dat een groot deel van het Nederlandse arbeidspotentieel onbenut blijft. Veel werknemers verlaten de arbeidsmarkt vroegtijdig. Dit geldt met name voor laagopgeleiden en oudere werknemers. Dit is niet het gevolg van een tekortschietende vraag van werkgeverszijde, maar juist van de beperkte mogelijkheden arbeid en zorg te combineren, het onvoldoende op peil houden van kennis en vaardigheden en aantrekkelijke uittreedroutes (WAO en VUT). Dat brengt een onnodige verkrapping van de arbeidsmarkt met zich mee en een voor de internationale concurrentiepositie ongewenste ontwikkeling van de arbeidskosten.
Marktordening Het aanbod en prijspeil van goederen en diensten in Nederland kan de internationale toets der kritiek doorstaan. Nederland loopt voorop in Europa wat betreft het creëren van de juiste
p008
randvoorwaarden voor een efficiënte werking van markten. Dat uit zich bijvoorbeeld in een goede prestatie ten aanzien van de implementatie van Europese Interne Marktrichtlijnen. Andere landen in Europa lopen minder hard, waardoor markten voor goederen en diensten in Europa nog steeds gefragmenteerd zijn en er op sommige markten nog geen sprake is van gelijke kansen voor (potentiële) aanbieders. Een ander belangrijke randvoorwaarde waar Nederland goed op scoort is het mededingingstoezicht. De NMa heeft in een korte periode een goede reputatie opgebouwd. In veel sectoren is het aantal aanbieders toegenomen en dientengevolge ook de concurrentiedruk. Voor de consument betekent dit betere dienstverlening en vaak lagere prijzen. Een bekend voorbeeld hiervan is de markt voor telecommunicatiediensten. Er zijn echter ook sectoren waar de ervaringen minder positief zijn. Voorbeelden hiervan zijn de markt voor breedbandinternet en de markt voor diensten van het notariaat. De mate van openstelling voor concurrentie verschilt per netwerksector. Bij de levering van bijvoorbeeld elektriciteit is het fysieke netwerk in handen van overheden. Echter de toegang is niet langer voorbehouden aan één leverancier. Dit heeft er toe geleid dat de consument nu reeds vrij kan kiezen voor een leverancier van groene energie en over enige tijd ook van de grijze energie. De meeste bedrijven hebben nu al te maken met een volledig vrijgemaakte markt. Een verdere toename van marktwerking in de Nederlandse economie komt tegemoet aan lange termijn trends als individualisering, internationalisering en informatisering. Het introduceren van mechanismen gebaseerd op vraagsturing samen met een adequate verankering van publieke belangen doet recht aan de toegenomen behoefte aan keuzevrijheid bij de consument. Zo staat de publieke dienstverlening in bijvoorbeeld het onderwijs onder grote druk. Dat is een gevolg van de arbeidsmarktkrapte, maar ook van het onvoldoende toegesneden zijn van organisaties op de behoeften van de consument.
kwaliteit beroepsbevolking ICT-basis publieke R&D-uitgaven maatschappelijk verantwoord ondernemen kwaliteit toezichthouder NMa beschikbaarheid bedrijventerreinen samenwerking kennisinfrastructuur en bedrijven aandeel duurzame energie in totaal verbruik liberalisering netwerksectoren faillissementswet mogelijkheden tot combinatie arbeid en zorg administratieve lasten voor starters vennootschapsbelasting arbeidsongeschiktheidsvolume private R&D-uitgaven bereikbaarheid corporate governance CO2-uitstoot per hoofd
p009
Ondernemerschap Het klimaat voor ondernemers is in Nederland relatief aantrekkelijk. Nederland kent daardoor verhoudingsgewijs veel ondernemers. Er zijn echter nog belangrijke, veelal juridische en administratieve drempels voor uitbouw van deze prestaties. Ondanks een verlaging van de administratieve lasten met ¤ 0,4 miljard in 2001, bedragen deze nog steeds ruim ¤ 7 miljard per jaar. Vooral verlaging van de administratieve lasten voor startende ondernemers - die immers vaak ook al geconfronteerd worden met de kapitaalbelasting - zou de dynamiek en het groeivermogen van de Nederlandse economie kunnen vergroten. Het groeivermogen zou ook kunnen profiteren van een modernisering van de Faillissementwet. Onder de geldende Faillissementwet biedt het faillissement weinig meer mogelijkheden dan de surséance tot doorstart aan een ondernemer in financiële problemen. De surséance loopt hierdoor vaak uit op een faillissement, hetgeen de belangen van betrokkenen soms onnodig schaadt. Beursvennootschappen hebben te maken met de normen en waarden van buitenlandse kapitaalverschaffers bij het bestuur van de onderneming (de zogenaamde corporate governance). Wat betreft de aanpassing aan de internationale standaarden omtrent corporate governance is er vooruitgang geboekt. Er is echter ruimte voor verdere verbetering. Internationaal opererende ondernemers kunnen profiteren van de uitstekende fiscale infrastructuur, die voor in- en uitgaande kapitaalstromen weinig belemmeringen opwerpt. Een minder aantrekkelijk aspect van het fiscale stelsel in Nederland is de gemiddelde druk van de vennootschapsbelasting: Nederland zit op het Europese gemiddelde. Bovendien is in veel landen een significante neerwaartse beweging ingezet.
Ruimtelijke inrichting De mobiliteit in Nederland is sneller gegroeid dan verwacht. Daardoor slibben sommige delen van het land regelmatig dicht, ondanks belangrijke investeringen gericht op verbetering van de bereikbaarheid. Naar het oordeel van ondernemers is de Randstad minder goed bereikbaar dan concurrerende grote economische centra in omliggende landen. Nederland staat met zijn fileproblematiek niet alleen in de wereld. Wel is de afhankelijkheid van mobiliteit groter, vanwege de omvangrijke activiteiten op het gebied van transport, logistiek en distributie. Voldoende ruimte voor economische bedrijvigheid is een noodzakelijke voorwaarde voor een goed vestigingsklimaat. De ruimtevraag door bedrijven conflicteert in toenemende mate met ruimteclaims voor woningen, landschap en natuur. Door de grote vraag naar bedrijventerreinen in het recente verleden, is er de laatste jaren een toenemende schaarste aan bedrijventerreinen. Met name hoogwaardige bedrijventerreinen zijn beperkt beschikbaar. Nederland scoort, opnieuw naar het oordeel van ondernemers, laag wat betreft kwaliteit en beschikbaarheid van bedrijventerreinen. Franse en Duitse concurrenten zijn wat dit aspect betreft positiever.
Innovatie De Nederlandse innovatieprestaties zijn in Europees perspectief mager. Met name de lage private R&D-uitgaven, de geringe omzet die de industrie uit haar innovatieve activiteiten weet te genereren, en het teruglopende aantal starters in groeisectoren (sectoren waarin veel technostarters en snelle groeiers voorkomen) baren zorgen. Bedrijven en de publieke kennisinfrastructuur werken nog onvoldoende met elkaar samen, waardoor het economisch rendement van de publieke R&D-uitgaven - waar Nederland op zich internationaal goed mee voor de dag kan komen - niet optimaal is. Belangrijk aandachtspunt voor de toekomstige innovatie-
p010
prestaties van Nederland is dat universiteiten en kennisinstellingen in toenemende mate geconfronteerd worden met tekorten aan onderzoekers (AIO’s en post-docs). Ook het bedrijfsleven loopt hier tegen aan. De uitgangspositie van Nederland op het terrein van ICT is goed. Er wordt veel geïnvesteerd in ICT-apparatuur, software en diensten. Daardoor is ICT alom aanwezig in de Nederlandse economie, hetgeen een belangrijke voorwaarde is voor innovatie en versnelling van de productiviteitsgroei.
Duurzaamheid De groei van de Nederlandse economie komt in vergelijking met de benchmarklanden over het algemeen op maatschappelijk en ecologisch verantwoorde wijze tot stand. Nederlandse bedrijven behoren tot de kopgroep wat betreft het ondernemen op maatschappelijk verantwoorde wijze. Er is in Nederland relatief weinig armoede. Bovendien zijn er voor vrijwel iedereen mogelijkheden de arbeidsmarkt te betreden en zijn capaciteiten te benutten. De besparingen voor aanvullende pensioenen en de voortgaande vermindering van de overheidsschuldquote bieden wat betreft het streven naar een samenhangende samenleving ook een goed perspectief. Door de inspanningen in de afgelopen decennia is een aantal milieuproblemen opgelost of onder controle. Toch zijn er nog enkele hardnekkige milieuproblemen in Nederland waarop we onvoldoende vat krijgen, bijvoorbeeld de achteruitgang van de biodiversiteit, meer lokale problemen zoals geluidsoverlast, verdroging, externe veiligheid en de uitstoot van broeikasgassen. Voor CO2 is het mogelijk gebleken de uitstoot in absolute zin los te koppelen van de groei van de economie. Dit is echter nog niet genoeg om te voldoen aan de Kyoto-doelstellingen.
Lessen uit de best practices
1.3
De internationale benchmarking-exercitie biedt aanknopingspunten voor nieuw beleid gericht op de vergroting van het groeivermogen van de Nederlandse economie. Op basis van de best practices worden lessen getrokken gericht op het substantieel verbeteren van de zes genoemde beleidsterreinen.
Menselijk kapitaal Ter vergroting van het arbeidsaanbod in Nederland is een belangrijke optie werken financieel aantrekkelijker te maken door verlaging van de lasten voor werkenden. Ook zou de springplankfunctie van de sociale zekerheid versterkt moeten worden. Dit is geen gemakkelijke opgave, maar wel één met een hoog maatschappelijk en economische rendement. De nadruk moet hierbij liggen op het verminderen van het beroep op de WAO en de VUT. Met name ten aanzien van de WAO bestaat een significante beleidsuitdaging. Een verhoging van de participatiegraad van oudere werknemers kan onder andere bereikt worden door de fiscale faciliëring van de VUT-besparingen enigszins te beperken, zodat een hogere uittreedleeftijd resulteert dan nu gebruikelijk is.
p011
Lessen uit de best practices MENSELIJK KAPITAAL
Mogelijkheden voor kinderopvang
Overstap van aanbod- naar vraagfinanciering
Arbeidsongeschiktheid
Prikkels voor activering vergroten en keuringspraktijk verbeteren
Vervroegde uittreding
Fiscale faciliëring sneller afbouwen
Lastendruk op arbeid
Werken financieel aantrekkelijker maken
MARKTORDENING
Mededingingstoezicht
Meer onderzoek op eigen initiatief
MDW-traject
Consument centraal; focus op publieke dienstverlening
Netwerksectoren
Doorgaan met modernisering ordeningsmechanismen
ONDERNEMERSCHAP
Faillissementswet
Vergroten mogelijkheden tot doorstart bij surséance
Vennootschapsbelasting
Tarieven en gemiddelde druk bezien met het oog op internationale concurrentiepositie
Kapitaalbelasting
Aandacht voor internationale uitzonderingspositie
Administratieve lasten
Verlagen door bijvoorbeeld grotere inzet ICT bij overheid
Corporate governance
Wetgevingsprogramma ter vergroting van invloed aandeelhouders
RUIMTELIJKE INRICHTING
Bereikbaarheid
Ontwikkeling mobiliteitsmarkt
Bedrijventerreinen
Beschikbaarheid bedrijventerreinen vergroten door o.a. herstructurering
INNOVATIE
Beschikbaarheid R&D-personeel en bekostigingssysteem universiteiten
Betere benutting van autonomie t.a.v. personeelsbeleid door universiteiten en moderniseren bekostigingssysteem door o.a. introductie prestatie-indicatoren
Ontwikkeling aantal technostarters
Verbreding technostartersregeling buiten de life sciences en ICT
Intellectueel eigendom
Snelle invoering gemeenschapsoctrooi
DUURZAAMHEID
Maatschappelijk verantwoord ondernemen
Handhaving verantwoordelijkheid bedrijven
Milieubeleid, inclusief Kyoto-doelstellingen
Grotere inzet van economische instrumenten
Markt voor duurzame energie
Aandacht voor geringe beschikbaarheid ruimte voor windmolenparken
p012
De afgelopen jaren zijn veel maatregelen getroffen ter verbeteringen van de mogelijkheden arbeid en zorg te combineren. Zo kent Nederland een uitgebreid aantal wettelijke regelingen voor het nemen van verlof. Naast dit brede scala van maatregelen is het zaak de beschikbaarheid van kinderopvang te verbeteren. Daarbij gaat het naast de in gang gezette overstap van aanbod- naar vraagfinanciering ook om het versoepelen van het gemeentelijk beleid ten aanzien van de vestiging van crèches. Een overstap van aanbod- naar vraagfinanciering is ook een belangrijke optie voor de onderwijsmarkt. Met name in het hoger- en beroepsonderwijs zou dit een aanzienlijke kwaliteitsverbetering tot gevolg kunnen hebben. Tot slot is ter vergroting van de inzetbaarheid continue investering in scholing van groot belang.
Marktordening Concurrentie levert een belangrijke prikkel voor aanbieders om de prestaties ten aanzien van prijzen, kwaliteit en keuzevrijheid van consumenten te vergroten. Aanbieders moeten zich meer dan in het verleden richten op de consument en de vergroting van de keuzemogelijkheden. Dit recept van grotere concurrentiedruk werkt prima voor de gebruikelijke consumentenmarkten voor goederen en diensten, alhoewel nagegaan moet worden of de mededingingswet voldoende mogelijkheden biedt om kartelvorming te voorkomen en te bestrijden. Bij de evaluatie van de mededingingswet in 2002 worden naast het kartelverbod onder meer ook de effectiviteit van de andere kernartikelen (misbruik van economische machtspositie en concentratiecontrole) beoordeeld. Verder zou voortdurend bezien moeten worden of en hoe toetredingsbarrières tot markten geslecht kunnen worden en of markten voldoende transparant zijn. Het introduceren van concurrentie in sectoren waarin voorheen de overheid als enige partij de goederen produceerde vereist meer dan alleen deregulering en afdoende mededingingstoezicht. Bij netwerksectoren is een regelgevend kader nodig dat publieke belangen optimaal waarborgt en waarbij concurrentie plaatsvindt op een door de overheid strak afgebakend speelveld. Steeds opnieuw dient zorgvuldig gezocht te worden naar het meest geschikte ordeningsmechanisme. Bij de MDW-operatie zal de aandacht voor de (semi-) publieke dienstverlening verder toenemen. Een belangrijk onderdeel wordt gevormd door de vraag of en in hoeverre de maatschappelijke vraag, respectievelijk de voorkeuren en verantwoordelijkheden van de burger daarbij meer bepalend kunnen zijn. Dit vereist een continue monitoring van markten, maatschappij en bestuur. IJkpunt daarbij is dat burgers en ondernemers maximale keuzevrijheid krijgen zonder onnodige belasting door regels en procedures. Een sterke Interne Markt in de Europese Unie is voor de economische positie van Nederland van groot belang. Er moet dan ook ingezet worden op een verdere uitbouw en versterking van de Interne Markt. Verbetering van het toezicht op het functioneren van de Interne Markt is daarbij een belangrijk aspect. Op wereldschaal moet Nederland via de WTO blijven streven naar een level playing field.
Ondernemerschap Ondernemerschap moet nog aantrekkelijker worden gemaakt als een reëel alternatief voor werken in loondienst en bron van nieuwe economische activiteit. Dit vraagt om uiteenlopende zaken. De administratieve lastendruk is voor ondernemers een bron van ergernis. Een grotere inzet van ICT door de overheid kan ten aanzien van de administratieve lasten enige verlichting
p013
brengen. Daarnaast moet er verder worden gegaan met het monitoren van de economische consequenties van wet- en regelgeving waarmee ondernemers worden geconfronteerd. In dit kader kan met name bij de Faillissementswet een belangrijke stap worden gezet. Het reorganiserend vermogen van deze wet moet vergroot worden door tijdig ingrijpen te bevorderen en de kansen voor minnelijke oplossingen te vergroten. Het ondernemingsklimaat is met het oog op de internationale concurrentiepositie ook gebaat bij een verdere verlaging van de vennootschapsbelasting en de kapitaalbelasting. Een laatste belangrijke conclusie ten aanzien van het ondernemingsklimaat betreft de corporate governance. Omdat de beursgenoteerde bedrijven tot nu toe weinig voortgang hebben laten zien ten aanzien van de kwaliteit van de corporate governance, zal er verder worden gegaan met de voorbereiding van diverse wetsvoorstellen ter vergroting van de transparantie en de invloed van aandeelhouders.
Ruimtelijke inrichting Het verbeteren van de bereikbaarheid is voor het groeivermogen van de Nederlandse economie van groot belang. Er is hiertoe reeds een pakket afgesproken dat een mix bevat van benutten, bouwen en beprijzen. Het beprijzen geschiedt via een kilometerheffing, welke over enige jaren zal worden ingevoerd. De kilometerheffing betekent een eerste stap ter verbetering van het gebruik van de wegencapaciteit. Een belangrijke toekomstige beleidsoptie in de strijd tegen de files zou, volgens de Verkenning Economische Structuur, de differentiatie van de kilometerheffing naar tijd en plaats kunnen zijn. De door het kabinet gekozen aanpak met drie uitvoeringsstrategieën (intensiveren, transformeren en combineren) ten aanzien van het ruimtegebruik biedt een goed perspectief om de concurrerende ruimteclaims ten aanzien van wonen, werken en recreëren met elkaar in overeenstemming te brengen. Belangrijk bij de discussies rond de verdeling van de (vermeende) schaarse ruimte in Nederland is dat de ruimte voor werken geen sluitpost is: ondernemers hebben hoogwaardige, goed bereikbare bedrijfsruimte nodig om invulling te kunnen geven aan hun ambities. Deze kan in sommige gevallen gerealiseerd worden door middel van herstructurering van verouderde bedrijventerreinen.
Innovatie Het innovatieve vermogen van de Nederlandse economie moet versterkt worden. Een belangrijk punt is de verbetering van de aansluiting van het publieke kennisaanbod op de private vraag. Deze aansluiting kan worden verbeterd door het bekostigingssyteem van universiteiten te moderniseren. Het lijkt een goede zaak prestatieprikkels (gericht op de kwaliteit van het onderzoek) en benuttingsprikkels (gericht op vertaling van dit onderzoek in innovatie bij bedrijven) in te bouwen. Voor wat betreft universiteiten dient daarnaast opgemerkt te worden dat de autonomie ten aanzien van het personeelsbeleid beter benut moet worden. Hierdoor kunnen universiteiten een aantrekkelijker werkgever zijn voor onderzoekers. Dit zou soelaas kunnen bieden in het licht van de geringe beschikbaarheid van R&D- en onderzoekspersoneel. Er zijn, naast de bestaande, ook nieuwe initiatieven nodig van overheidswege om de innovatieinspanningen in de private sector aan te jagen en samenwerking tussen bedrijven en kennisinstellingen te stimuleren. Het gaat hierbij onder andere om een verbreding van de technostartersregeling, die het kennisinstellingen mogelijk moet maken om tot een integrale aanpak voor technostarters te komen. Dit kan zowel spin-off van bedrijvigheid van kennisinstellingen alsmede de publiek-private samenwerking bevorderen. Een ander belangrijk aandachtspunt ligt op het terrein van het intellectueel eigendom. Het gaat hierbij zowel om een
p014
snelle invoering van een gemeenschapsoctrooi, als om de vraag hoe het kennisbeschermingsbeleid meer in dienst kan worden gesteld van de kennisexploitatie.
Duurzaamheid Een belangrijke conclusie ten aanzien van de sociale duurzaamheid is de noodzaak tot het bevorderen van de vitaliteit van de grote steden. Dit betreft met name het bevorderen van de integratie van nieuwkomers door, naast het eerder gememoreerde arbeidsmarktbeleid, het verkleinen van kennis- en taalachterstanden, in het bijzonder door het voorkomen van het voortijdig schoolverlaten, en het verbeteren van de kwaliteit van de woningvoorraad. Ten aanzien van het maatschappelijk verantwoord ondernemen is het zaak de eigen verantwoordelijkheid van bedrijven te handhaven, waarbij vooral een stimulerende en ondersteunende (kennis) rol voor de overheid is weggelegd. Deze aanpak heeft tot nu toe tot goede resultaten geleid. Met betrekking tot het realiseren van milieudoelstellingen is er ruimte voor een grotere inzet van economische instrumenten, zoals heffingen. Afhankelijk van de prijselasticiteit, kan de verandering van de relatieve prijs die dit met zich meebrengt, leiden tot gedragsveranderingen. Door het gebruik van economische instrumenten kan het principe ‘de vervuiler betaalt’ worden geoperationaliseerd. Milieu krijgt hierdoor een prijs. Om te komen tot een duurzame ontwikkeling van economische groei is de overgang naar een duurzame energiehuishouding, die betrouwbaar, economisch efficiënt en emissie-arm is, noodzakelijk. De internationale afspraken over het halen van de internationale klimaatdoelstelling moeten tegen zo laag mogelijke kosten en met behoud van concurrentiepositie van het in Nederland gevestigde bedrijfsleven gerealiseerd worden. Internationaal verhandelbare rechten liggen hierbij het meest voor de hand.
p015
.13.9.19.3.8.0.11.12.9.13.1.1.20.29.0.8.5.20.0.2.5.12.5.9.4.0.20.5.14.0.1.1.14.26.9.5.14.0.22.1.14.0. 9.14.22.5.19.20.5.5.18.4.5.18.19.29.0.4.5.0.11.23.1.12.9.20.5.9.20.0.22.1.14.0.4.5.0.9.14.6.18.1.19. 20.18.21.3.20.21.21.18.0.5.14.0.4.5.0.11.1.16.9.20.1.1.12.13.1.18.11.20.0.5.12.5.13.5.14.20.5.14.0. 23.1.1.18.15.16.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.0.18.5.12.1.20.9.5.6.0.7.15.5.4.0.19.3.15.15.18.20..0.18.5.1 2.1.20.9.5.6.0.26.23.1.11.0.19.3.15.15.18.20.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.0.23.1.20.0.2.5.20.18.5.6.20.0. 4.5.0.23.5.18.11.9.14.7.0.22.1.14.0.13.1.18.11.20.5.14.29.0.4.5.0.6.12.5.24.9.2.9.12.9.20.5.9.20.0.2 2.1.14.0.4.5.0.1.18.2.5.9.4.19.13.1.18.11.20.0.5.14.0.4.5.0.2.5.12.1.19.20.9.14.7.4.18.21.11..0.20.5. 7.5.14.15.22.5.18.0.4.5.26.5.0.13.15.15.9.5.0.18.1.16.16.15.18.20.3.9.10.6.5.18.19.0.22.1.14.0.4.5. 0.5.9.21.0.19.20.1.1.14.0.5.3.8.20.5.18.0.13.9.14.4.5.18.0.13.15.15.9.5.0.3.9.10.6.5.18.19.0.22.1.14 .0.8.5.20.0.23.15.18.12.4.0.5.3.15.14.15.13.9.3.0.6.15.18.21.13.0.28.23.5.6.28.0.22.1.14.0.5.9.14.4. 5.0.2001.0.15.16.0.4.5.0.7.18.15.23.20.8.0.3.15.13.16.5.20.9.20.9.22.5.14.5.19.19.0.9.14.4.5.24.0.2 8.7.3.9.28.0.26.1.11.20.5.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.0.22.1.14.0.4.5.0.4.5.18.4.5.0.14.1.1.18.0.4.5.0.1. 3.8.20.19.20.5.0.16.12.5.11.5.0.22.15.12.7.5.14.19.0.23.5.6.0.26.9.10.14.0.4.5.0.19.20.5.18.11.5.0. 11.1.14.20.5.14.0.22.1.14.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.0.8.5.20.0.15.16.12.5.9.4.9.14.7.19.14.9.22.5.1.2 1.0.22.1.14.0.4.5.0.2.5.18.15.5.16.19.2.5.22.15.12.11.9.14.7.29.0.4.5.0.11.23.1.12.9.20.5.9.20.0.22. 1.14.0.4.5.0.9.14.6.18.1.19.20.18.21.3.20.21.21.18.0.5.14.0.4.5.0.20.18.1.14.19.16.15.18.20.19.5.3. 20.15.18..0.4.5.0.18.5.12.1.20.9.5.6.0.26.23.1.11.11.5.18.5.0.6.1.3.20.15.18.5.14.0.26.9.10.14.0.8.5 .20.0.20.1.18.9.5.6.0.22.1.14.0.4.5.0.22.5.14.14.15.15.20.19.3.8.1.16.19.2.5.12.1.19.20.9.14.7.29.0. 4.5.0.23.5.18.11.9.14.7.0.22.1.14.0.4.5.0.1.18.2.5.9.4.19.13.1.18.11.20.0.5.14.0.4.5.0.9.14.22.5.19. 20.5.18.9.14.7.19.17.21.15.20.5..0.20.5.18.23.9.10.12.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.0.15.16.0.4.5.0.7.3.9. 0.4.1.1.12.4.5.29.0.19.20.5.5.7.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.0.15.16.0.4.5.0.3.21.18.18.5.14.20.0.3.15.13 .16.5.20.9.20.9.22.5.14.5.19.19.0.9.14.4.5.24.0.22.1.14.0.4.5.0.22.9.5.18.4.5.0.14.1.1.18.0.4.5.0.4.5 .18.4.5.0.16.12.1.1.20.19..0.19.20.9.10.7.5.14.?0.4.1.12.5.14.?0.8.15.5.0.26.9.20.0.8.5.20.0.14.21.0 .13.5.20.0.4.5.0.3.15.14.3.21.18.18.5.14.20.9.5.11.18.1.3.8.20.0.22.1.14.0.4.5.0.14.5.4.5.18.12.1.14 .4.19.5.0.5.3.15.14.15.13.9.5.?0.5.14.0.23.1.20.0.26.9.10.14.0.4.5.0.2.5.16.1.12.5.14.4.5.0.6.1.3.20. 15.18.5.14.0.22.15.15.18.0.7.18.15.5.9.22.5.18.13.15.7.5.14.0.5.14.0.3.15.14.3.21.18.18.5.14.20.9.5 .11.18.1.3.8.20.0.4.9.5.0.5.18.0.5.3.8.20.0.20.15.5.0.4.15.5.14.?0.9.14.0.4.9.20.0.8.15.15.6.4.19.20. 21.11.0.7.5.22.5.14.0.23.5.0.1.14.20.23.15.18.4.5.14.0.15.16.0.4.5.26.5.0.22.18.1.7.5.14..0.4.1.1.18 .2.9.10.0.23.15.18.4.20.0.14.9.5.20.0.1.12.12.5.5.14.0.7.5.11.5.11.5.14.0.22.1.14.0.21.9.20.0.8.5.20 .0.16.5.18.19.16.5.3.20.9.5.6.0.22.1.14.0.8.5.20.0.2.5.4.18.9.10.6.19.12.5.22.5.14.29.0.13.1.1.18.0. 15.15.11.0.22.1.14.21.9.20.0.4.1.20.0.22.1.14.0.4.5.0.2.21.18.7.5.18.0.5.14.0.3.15.14.19.21.13.5.14 .20..0.4.1.20.0.13.15.14.4.20.0.14.9.5.20.0.21.9.20.0.9.14.0.5.5.14.0.18.1.14.7.12.9.10.19.20.29.0.1 3.1.1.18.0.23.5.12.0.9.14.0.5.5.14.0.15.16.19.15.13.13.9.14.7.0.22.1.14.0.1.1.14.4.1.3.8.20.19.16.2 1.14.20.5.14.0.4.9.5.0.22.1.14.0.2.5.12.1.14.7.0.26.9.10.14.0.22.15.15.18.0.8.5.20.0.7.18.15.5.9.22. 5.18.13.15.7.5.14.0.22.1.14.0.4.5.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.19.5.0.5.3.15.14.15.13.9.5..0.3.20.4.25.14 .1.13.9.5.11.0.1.1.14.0.26.5.5.0.4.5.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.19.5.0.5.3.15.14.15.13.9.5.0.19.20.1.1.2 0.0.5.18.0.9.14.0.22.5.5.12.0.15.16.26.9.3.8.20.5.14.0.7.15.5.4.0.22.15.15.18..0.4.9.20.0.9.19.0.8.5 .20.0.18.5.19.21.12.20.1.1.20.0.22.1.14.0.2.5.12.5.9.4.19.23.9.10.26.9.7.9.14.7.5.14.0.2.5.12.5.9.4. 19.23.9.10.26.9.7.9.14.7.5.14.0.5.14.0.8.5.20.0.22.5.18.26.5.20.20.5.14.0.22.1.14.0.4.5.0.2.1.11.5.1 4.19.0.22.1.14.1.6.0.8.5.20.0.2.5.7.9.14.0.22.1.14.0.4.5.0.10.1.18.5.14.0.20.1.3.8.20.9.7.0.20.15.20 .0.9.14.0.4.5.0.10.1.18.5.14.0.14.5.7.5.14.20.9.7..0.4.5.0.4.5.16.12.15.18.1.2.5.12.5.0.19.9.20.21.1. 20.9.5.0.22.1.14.0.4.5.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.19.5.0.5.3.15.14.15.13.9.5.0.4.5.19.20.9.10.4.19.0.23 .1.19.0.1.1.14.12.5.9.4.9.14.7.0.20.5.0.11.15.5.18.19.5.14.0.15.16.0.5.5.14.0.7.5.13.1.20.9.7.4.5.0.1 5.14.20.23.9.11.11.5.12.9.14.7.0.22.1.14.0.4.5.0.1.18.2.5.9.4.19.11.15.19.20.5.14.0.5.14.0.19.1.14. 5.18.9.14.7.0.22.1.14.0.4.5.0.15.22.5.18.8.5.9.4.19.6.9.14.1.14.3.9.ë14..0.15.15.11.0.15.16.0.1.14.4 .5.18.5.0.2.5.12.5.9.4.19.20.5.18.18.5.9.14.5.14.0.23.1.1.9.4.5.0.5.5.14.0.14.9.5.21.23.5.0.23.9.14.4 .29.0.23.1.1.18.4.15.15.18.0.8.5.20.0.19.15.3.9.1.12.5.26.5.11.5.18.8.5.9.4.19.19.20.5.12.19.5.12.0. 5.14.9.7.19.26.9.14.19.0.1.3.20.9.22.5.18.5.14.4.5.18.0.23.5.18.4.29.0.13.5.5.18.0.18.21.9.13.20.5. 0.23.5.18.4.0.7.5.3.18.5.ë5.18.4.0.22.15.15.18.0.15.14.4.5.18.14.5.13.5.18.19.3.8.1.16.0.5.14.0.8.5. 20.0.13.5.4.5.4.9.14.7.9.14.7.19.2.5.12.5.9.4.0.13.5.5.18.0.15.16.0.5.21.18.15.16.5.19.5.0.12.5.5.19 .20.0.23.5.18.4.0.7.5.19.3.8.15.5.9.4..0.4.9.20.0.1.12.12.5.19.0.4.5.5.4.0.4.5.0.3.15.14.3.21.18.18.5 .14.20.9.5.11.18.1.3.8.20.0.22.1.14.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.0.7.15.5.4.0.5.14.0.13.1.1.11.20.5.0.14. 5.4.5.18.12.1.14.4.0.20.15.20.0.5.5.14.0.22.1.14.0.4.5.0.13.5.5.19.20.0.4.25.14.1.13.9.19.3.8.5.0.7. 5.2.9.5.4.5.14.0.22.1.14.0.5.21.18.15.16.1..0.4.5.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.19.5.0.5.3.15.14.15.13.9.5. 0.9.19.0.9.14.0.4.5.0.1.6.7.5.12.15.16.5.14.0.22.9.10.6.20.9.5.14.0.10.1.1.18.0.8.1.18.4.5.18.0.7.5. 7.18.15.5.9.4.0.4.1.14.0.4.5.0.5.3.15.14.15.13.9.5.ë14.0.22.1.14.0.4.5.0.15.14.19.0.15.13.18.9.14.7. 5.14.4.5.0.12.1.14.4.5.14..0.4.5.0.5.3.15.14.15.13.9.19.3.8.5.0.7.18.15.5.9.0.9.14.0.14.5.4.5.18.12.1 .14.4.0.9.19.0.7.5.16.1.1.18.4.0.7.5.7.1.1.14.0.13.5.20.0.5.5.14.0.19.20.5.18.11.5.0.7.18.15.5.9.0.22 .1.14.0.4.5.0.23.5.18.11.7.5.12.5.7.5.14.8.5.9.4..0.8.5.20.0.1.1.14.20.1.12.0.23.5.18.11.5.14.4.5.14. 0.9.19.0.14.1.0.5.5.14.0.19.20.1.2.9.12.9.19.1.20.9.5.0.15.16.0.5.5.14.0.14.9.22.5.1.21.0.22.1.14.0. 429.90.13.9.12.10.15.5.14.0.1.1.14.0.8.5.20.0.2.5.7.9.14.0.22.1.14.0.4.5.0.10.1.18.5.14.0.20.1.3.8.2 0.9.7.0.19.9.14.4.19.0.19870.13.5.20.0.30%0.20.15.5.7.5.14.15.13.5.14.0.20.15.20.0.629.40.13.9.12
2
INLEIDING
p016
Benchmarken om te groeien
2.1
Voor de vierde keer publiceert het ministerie van Economische Zaken een ‘Toets op het concurrentievermogen’, waarin door middel van benchmarking het concurrentievermogen van de Nederlandse economie wordt gemeten1. Methodiek en doelstelling van het benchmarken zijn ongewijzigd. Randvoorwaarden voor economische bedrijvigheid (instituties, regulering, etc.) in een groep van benchmarklanden worden met elkaar vergeleken, met als doel te leren van de oplossingen van anderen voor gemeenschappelijke economische vraagstukken. Alles draait in deze publicatie om het groeivermogen van de Nederlandse economie. Dat is het vermogen gedurende een langere periode duurzame economische groei en werk te creëren zonder dat de capaciteit een belemmering wordt. Dat is van belang, omdat economische groei nodig is voor vergroting van welvaart in brede zin en realisering van maatschappelijke behoeften. Het gaat hierbij dus zowel om materiële welvaart (BBP per hoofd) als immateriële welvaart (leefomgeving, milieu, gezondheid, etc). Het groeivermogen van de economie wordt bepaald door twee structurele factoren, namelijk de potentiële werkgelegenheidstoename en de structurele toename van de arbeidsproductiviteit. Analyse van het CPB2 laat zien dat de toename van het economisch groeivermogen in de afgelopen jaren vooral is gerealiseerd door verhoging van het arbeidsaanbod en verlaging van de evenwichtswerkloosheid. Voor de komende jaren en decennia kan, als gevolg van de vergrijzing van de bevolking, niet gerekend worden op eenzelfde groei van het arbeidsaanbod als we de laatste jaren gewend waren. Om een aantrekkelijk niveau van duurzame economische groei te halen zal dan ook ingezet moeten worden op verhoging van de arbeidsproductiviteit, zo blijkt uit enkele recente studies3. Om dit te realiseren zal met kracht aandacht besteed moeten worden aan een zestal beleidsterreinen, te weten (i) menselijk kapitaal, (ii) marktordening, (iii) ondernemerschap, (iv) de ruimtelijke inrichting, (v) innovatie en (vi) duurzaamheid. Deze zes beleidsterreinen zijn als het ware de bakens waarop beleid gericht op een hogere productiviteitsgroei moet varen.
Opzet ‘Toets op het concurrentievermogen’
2.2
De prestaties van het bedrijfsleven vormen de ultieme maatstaf voor het concurrentievermogen van de Nederlandse economie. Ze tonen immers in hoeverre Nederlandse ondernemingen er in slagen hun partijtje mee te blazen op de dynamische wereldmarkten en aan de wensen van consumenten tegemoet komen. Ten grondslag aan de prestaties van het bedrijfsleven liggen de randvoorwaarden zoals die worden gesteld door de overheid. In deze publicatie wordt bezien hoe het overheidsbeleid de kwaliteit en beschikbaarheid van de productiefactoren beïnvloedt en in hoeverre de economische ordening leidt tot verschillen in prestaties. De prestaties en de daaraan ten grondslag liggende productiefactoren en institutionele randvoorwaarden worden, zoals gebruikelijk in de concurrentietoets, gekwalificeerd met behulp van een stoplicht. Groen is goed, oranje betekent dat aandacht vereist is en rood geeft aan
1 De integrale inhoud van deze publicatie is tevens beschikbaar op www.benchmarking.ez.nl. Daar zijn tevens additionele indicatoren beschikbaar. 2 Zie Don (2001) 3 Zie Ministerie van Economische Zaken (2001b) en Winsemius (2001).
p017
dat het beleid ter zake in belangrijke mate gemoderniseerd of verbeterd kan (en moet) worden. Op basis van deze bevindingen wordt aangegeven welke accentverleggingen in de economische beleidsagenda mogelijk zijn om het groeivermogen van de Nederlandse economie in de 21e eeuw op een duurzame wijze verder uit te bouwen. In de Concurrentietoets 2002 wordt het concurrentievermogen van de Nederlandse economie vergeleken met dat van andere relevante economieën. Het gaat hierbij om Duitsland, Denemarken, Zweden, Frankrijk, Verenigd Koninkrijk, Verenigde Staten, Japan en Australië. Ten opzichte van de vorige toets betekent dit dat België en Nieuw-Zeeland zijn vervangen door Frankrijk en Zweden. Dit brengt een grotere diversiteit in ordeningsmechanismen en de benchmarkresultaten met zich mee, waardoor meer beleidsopties resulteren. Steeds is er naar gestreefd voor iedere indicator te komen tot een volledige landenset. Indien dit niet mogelijk bleek is de landenset uitgebreid met andere landen, waardoor de mogelijkheden tot het trekken van relevante conclusies voldoende groot blijven. Het gebruikte cijfermateriaal is volledig afkomstig van openbare bronnen. Het betreft met name data van de OESO en de Europese Unie. Er is ook gebruik gemaakt van data materiaal van andere instellingen. De appendix geeft een overzicht van de gebruikte literatuur. In het volgende hoofdstuk worden de uitgangssituatie van de Nederlandse economie en de belangrijkste beleidsuitdagingen geschetst. In hoofdstuk 4 wordt ingegaan op de kwaliteit en beschikbaarheid van menselijk kapitaal. Hoofdstuk 5 schenkt aandacht aan de wijze waarop in Nederland de goederen- en dienstenmarkten zijn geordend. De kwaliteit van het ondernemingsklimaat komt aan de orde in hoofdstuk 6. Hoofdstuk 7 bespreekt vanuit een internationaal perspectief, de sterkten en zwakten van het Nederlands innovatiesysteem. Hoofdstuk 8, ten slotte, beschrijft de duurzaamheidsaspecten van het beleid gericht op vergroting van het economisch groeivermogen.
p018
.10.15.5.14..0.15.15.11.0.8.5.20.0.1.1.14.20.1.12.0.15.14.4.5.18.14.5.13.5.18.19.0.9.19.0.20.15.5.7. 5.14.15.13.5.14..0.4.5.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.19.5.0.15.14.4.5.18.14.5.13.5.18.19.17.21.15.20.5.0. 28.15.14.4.5.18.14.5.13.5.18.19.0.1.12.19.0.16.5.18.3.5.14.20.1.7.5.0.22.1.14.0.2.5.18.15.5.16.19.2 .5.22.15.12.11.9.14.7.28.0.2.5.8.15.15.18.20.0.20.15.20.0.4.5.0.8.15.15.7.19.20.5.0.9.14.0.4.5.0.23. 5.18.5.12.4..0.0.4.5.0.23.5.18.11.12.15.15.19.8.5.9.4.0.9.19.0.7.5.4.1.1.12.4.0.20.15.20.0.15.14.4.5. 18.0.8.5.20.0.14.9.22.5.1.21.0.22.1.14.0.4.5.0.5.22.5.14.23.9.3.8.20.19.23.5.18.11.12.15.15.19.8.5. 9.4.0.5.14.0.9.19.0.13.15.13.5.14.20.5.5.12.0.8.5.20.0.12.1.1.7.19.20.5.0.22.1.14.0.5.21.18.15.16.1. .0.4.5.0.22.5.18.8.15.21.4.9.14.7.0.20.21.19.19.5.14.0.8.5.20.0.1.1.14.20.1.12.0.9.14.1.3.20.9.5.22. 5.14.0.5.14.0.1.3.20.9.5.22.5.14.0.9.19.0.19.20.5.18.11.0.22.5.18.2.5.20.5.18.4.0.20.21.19.19.5.14. 0.19930.28.83%28.0.5.14.0.20010.28.65%28..0.4.5.0.15.22.5.18.8.5.9.4.19.6.9.14.1.14.3.9.ë14.0.–0. 10.1.18.5.14.12.1.14.7.0.16.18.15.2.12.5.13.1.20.9.19.3.8.0.–0.12.1.20.5.14.0.20.5.7.5.14.23.15.15. 18.4.9.7.29.0.13.5.4.5.0.4.1.14.11.26.9.10.0.8.5.20.0.20.18.5.14.4.13.1.20.9.7.5.0.2.5.7.18.15.20.9. 14.7.19.2.5.12.5.9.4.29.0.5.5.14.0.18.15.15.19.11.12.5.21.18.9.7.0.2.5.5.12.4.0.26.9.5.14..0.4.5.26. 5.0.7.21.14.19.20.9.7.5.0.5.3.15.14.15.13.9.19.3.8.5.0.15.14.20.23.9.11.11.5.12.9.14.7.5.14.0.23.15 .18.4.5.14.0.8.5.20.0.2.5.19.20.0.26.9.3.8.20.2.1.1.18.0.9.14.4.9.5.14.0.23.5.0.11.9.10.11.5.14.0.14. 1.1.18.0.5.5.14.0.9.14.20.5.18.14.1.20.9.15.14.1.12.5.0.22.5.18.7.5.12.9.10.11.9.14.7.0.22.1.14.0.8. 5.20.0.2.18.21.20.15.0.2.9.14.14.5.14.12.1.14.4.19.0.16.18.15.4.21.3.20.0.28.2.2.16.28.0.16.5.18.0. 8.15.15.6.4..0.8.5.20.0.2.2.16.0.16.5.18.0.8.15.15.6.4.0.9.19.0.4.5.0.7.5.2.18.21.9.11.5.12.9.10.11. 5.0.13.1.1.20.19.20.1.6.0.22.15.15.18.0.23.5.12.22.1.1.18.20..0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.0.2.5.8.15.15. 18.20.0.14.21.0.20.15.20.0.4.5.0.11.15.16.12.15.16.5.18.19.0.9.14.0.5.21.18.15.16.1..0.22.9.10.6.20 .9.5.14.0.10.1.1.18.0.7.5.12.5.4.5.14.0.2.5.8.15.15.18.4.5.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.0.20.15.20.0.4.5.0 .1.3.8.20.5.18.2.12.9.10.22.5.18.19..0.8.5.20.0.23.5.12.22.1.1.18.20.19.22.5.18.19.3.8.9.12.0.20.21. 19.19.5.14.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.0.5.14.0.4.5.0.22.5.18.5.14.9.7.4.5.0.19.20.1.20.5.14.0.9.19.29.0 .15.14.4.1.14.11.19.0.4.5.0.15.16.13.1.18.19.0.22.1.14.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.0.9.14.0.5.21.18.15. 16.1.29.0.14.15.7.0.1.1.14.26.9.5.14.12.9.10.11..0.2.2.16.0.16.5.18.0.8.15.15.6.4.0.9.14.0.20000.28 .9.14.0.4.21.9.26.5.14.4.0.5.21.18.15.29.0.11.15.15.16.11.18.1.3.8.20.16.1.18.9.20.5.9.20.28.0.7.18 .15.5.9.0.22.1.14.0.4.5.0.1.18.2.5.9.4.19.16.18.15.4.21.3.20.9.22.9.20.5.9.20.0.199027.19980.2.18. 15.14.:0.22.1.14.0.1.18.11.29.0.20000.15.15.11.0.2.9.10.0.8.1.14.20.5.18.9.14.7.0.22.1.14.0.5.5.14. 0.2.18.5.4.5.18.0.23.5.12.22.1.1.18.20.19.2.5.7.18.9.16.0.23.15.18.4.20.0.5.5.14.0.2.5.12.1.14.7.18. 9.10.11.5.0.22.5.18.2.5.20.5.18.9.14.7.0.26.9.3.8.20.2.1.1.18.0.19.9.14.4.19.0.1980.0.14.5.4.5.18.1 2.1.14.4.5.18.19.0.2.5.8.15.18.5.14.0.23.1.20.0.2.5.20.18.5.6.20.0.19.15.3.9.1.1.12.0.23.5.12.2.5.22 .9.14.4.5.14.0.20.15.20.0.4.5.0.20.15.16.0.22.1.14.0.5.21.18.15.16.1.6.0.4.5.0.7.5.26.15.14.4.8.5.9. 4.0.22.1.14.0.4.5.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.19.5.0.2.5.22.15.12.11.9.14.7.0.28.1.6.7.5.13.5.20.5.14.0. 1.1.14.0.4.5.0.12.5.22.5.14.19.22.5.18.23.1.3.8.20.9.14.7.0.2.9.10.0.7.5.2.15.15.18.20.5.28.0.9.19.0 .20.15.5.7.5.14.15.13.5.14.7:0.13.1.14.14.5.14.0.8.5.2.2.5.14.0.14.21.0.5.5.14.0.12.5.22.5.14.19.22. 5.18.23.1.3.8.20.9.14.7.0.2.9.10.0.7.5.2.15.15.18.20.5.0.22.1.14.0.75?0.10.1.1.18.29.0.22.18.15.21. 23.5.14.0.80?0.10.1.1.18..0.22.5.18.4.5.18.0.9.19.0.8.5.20.0.7.5.13.9.4.4.5.12.4.0.15.16.12.5.9.4.9. 14.7.19.14.9.22.5.1.21.0.22.1.14.0.4.5.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.19.5.0.28.2.5.18.15.5.16.19.28.2.5.2 2.15.12.11.9.14.7.0.20.15.5.7.5.14.15.13.5.14..0.4.1.1.18.14.1.1.19.20.0.9.19.0.22.15.15.18.21.9.20 .7.1.14.7.0.7.5.2.15.5.11.20.0.15.16.0.13.9.12.9.5.21.7.5.2.9.5.4.29.0.22.15.15.18.0.5.5.14.0.1.1.14. 20.1.12.0.13.9.12.9.5.21.16.18.15.2.12.5.13.5.14.0.28.13.5.20.0.14.1.13.5.0.22.5.18.26.21.18.9.14.7 .29.0.22.5.18.13.5.19.20.9.14.7.0.5.14.0.22.5.18.4.18.15.7.9.14.7.28.0.9.19.0.8.5.20.0.14.9.5.20.0.1 .12.12.5.5.14.0.13.15.7.5.12.9.10.11.0.7.5.2.12.5.11.5.14.0.4.5.0.4.18.21.11.0.15.16.0.8.5.20.0.13.9 .12.9.5.21.0.12.15.19.0.20.5.0.11.15.16.16.5.12.5.14.0.22.1.14.0.4.5.0.5.3.15.14.15.13.9.19.3.8.5.0. 7.18.15.5.9.29.0.13.1.1.18.0.2.15.22.5.14.4.9.5.14.0.4.5.26.5.0.4.18.21.11.0.9.14.0.1.2.19.15.12.21. 20.5.0.26.9.14.0.20.5.0.22.5.18.13.9.14.4.5.18.5.14.0.20.5.14.0.15.16.26.9.3.8.20.5.0.22.1.14.0.198 08.0.13.9.12.9.5.21.16.18.15.2.12.5.13.5.14.0.4.9.5.0.14.15.7.0.14.9.5.20.0.22.15.12.4.15.5.14.4.5. 0.22.5.18.2.5.20.5.18.9.14.7.0.12.1.20.5.14.0.26.9.5.14.29.0.26.9.10.14.0.4.5.0.21.9.20.19.20.15.15 .20.0.22.1.14.0.2.18.15.5.9.11.1.19.7.1.19.19.5.14.0.5.14.0.4.5.0.1.3.8.20.5.18.21.9.20.7.1.14.7.0.2 2.1.14.0.4.5.0.2.9.15.4.9.22.5.18.19.9.20.5.9.20.0.5.14.0.13.5.5.18.0.12.15.11.1.12.5.0.16.18.15.2.1 2.5.13.5.14.0.26.15.1.12.19.0.7.5.12.21.9.4.19.15.22.5.18.12.1.19.20.0.5.14.0.22.5.9.12.9.7.8.5.9.4. .0.15.14.4.5.18.0.1.14.4.5.18.5.0.4.15.15.18.0.4.5.0.22.5.18.2.5.20.5.18.9.14.7.5.14.0.22.9.14.4.5.1 4.0.23.5.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.0.15.16.0.4.5.0.5.14.22.9.18.15.14.13.5.14.20.1.12.0.19.21.19.20.1 .9.14.1.2.9.12.9.20.25.0.9.14.4.5.24.0.15.16.0.4.5.0.125.0.16.12.1.1.20.19.9.0.4.15.15.18.0.22.5.18. 4.5.18.5.0.20.5.0.11.9.10.11.5.14.0.4.1.14.0.4.5.0.13.1.3.18.15.3.9.10.6.5.18.19.0.23.15.18.4.5.14.0 .15.15.11.0.1.14.4.5.18.5.0.15.14.20.23.9.11.11.5.12.9.14.7.5.14.0.22.1.14.0.4.5.0.12.1.1.20.19.20. 5.0.20.23.5.5.0.4.5.3.5.14.14.9.1.0.26.9.3.8.20.2.1.1.18..0.15.16.22.1.12.12.5.14.4.0.9.19.0.4.1.20.0 .4.5.0.15.16.5.14.8.5.9.4.0.22.1.14.0.4.5.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.19.5.0.5.3.15.14.15.13.9.5.0.20.5.7 .5.14.23.15.15.18.4.9.7.0.14.15.7.0.7.18.15.20.5.18.0.9.19.0.4.1.14.0.200.10.1.1.18.0.7.5.12.5.4.5.1 4..0.8.5.20.0.7.1.1.20.0.4.1.1.18.2.9.10.0.14.9.5.20.0.1.12.12.5.5.14.0.15.13.0.4.5.0.8.1.14.4.5.12.1 9.19.20.18.15.13.5.14.29.0.13.1.1.18.0.9.14.0.20.15.5.14.5.13.5.14.4.5.0.13.1.20.5.0.15.15.11.0.15. 13.0.11.1.16.9.20.1.1.12.19.20.18.15.13.5.14.10.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.19.5.0.2.5.4.18.9.10.22.5.1
3
HET GROEI VERMOGEN VAN DE NEDER LANDSE ECONOMIE
p019
3.1
Waar staan we?
De Nederlandse economie krijgt goede rapportcijfers. In 2001 kwalificeerde de Economist Intelligence Unit (EIU) Nederland als het aantrekkelijkste land van de wereld om zaken te doen in de periode 2002-20064. Volgens EIU zijn het sociaal-economische klimaat, het macroeconomisch klimaat, het (fiscaal) beleid ten aanzien van investeerders, de kwaliteit van de infrastructuur en de kapitaalmarkt terreinen waarop Nederland relatief goed scoort. Relatief zwak scoort Nederland wat betreft de werking van markten, de flexibiliteit van de arbeidsmarkt en de belastingdruk. Tegenover deze mooie rapportcijfers van de EIU staan echter minder mooie cijfers van het World Economic Forum (WEF). Op de Growth Competitiveness Index (GCI) zakte Nederland van de derde naar de achtste plek5. Volgens WEF zijn de sterke kanten van Nederland het opleidingsniveau van de beroepsbevolking, de kwaliteit van de infrastructuur en de transportsector. De relatief zwakkere factoren zijn het tarief van de vennootschapsbelasting, de werking van de arbeidsmarkt en de investeringsquote. Terwijl Nederland op de GCI daalde, steeg Nederland op de Current Competitiveness Index (ook WEF) van de vierde naar de derde plaats. Stijgen? Dalen? Hoe zit het nu met de concurrentiekracht van de Nederlandse economie? En wat zijn de bepalende factoren voor groeivermogen en concurrentiekracht die er echt toe doen? In dit hoofdstuk worden antwoorden gegeven op deze vragen. Daarbij wordt niet alleen gekeken vanuit het perspectief van het bedrijfsleven, maar ook vanuit dat van de burger en consument. Dat mondt niet uit in een ranglijst, maar wel in een niet-limitatieve opsomming van belangrijke aandachtspunten ter verbetering van het groeivermogen van de Nederlandse economie.
3.2
Dynamiek aan zee
De Nederlandse economie staat er in veel opzichten goed voor. Dit is het resultaat van belangrijke beleidswijzigingen ingezet vanaf het begin van de jaren tachtig. De deplorabele situatie van de Nederlandse economie begin jaren tachtig was aanleiding te koersen op een gematigde ontwikkeling van de arbeidskosten en sanering van de overheidsfinanciën. Vanaf de jaren negentig waaide ook op andere beleidsterreinen een nieuwe wind, waardoor het sociale zekerheidsstelsel enigszins activerender werd, meer ruimte werd gecreëerd voor ondernemerschap en het mededingingsbeleid meer op Europese leest geschoeid werd. Dit alles deed de concurrentiekracht van Nederland goed en maakte Nederland tot een van de meest dynamische gebieden van Europa met een gezond en stabiel macro-economisch fundament. Op dit fundament - dat van de credit-agencies S&P en Moody’s de hoogste waardering krijgt - baseren ondernemers en investeerders zich bij het nemen van beslissingen over hun toekomstige - soms met grote onzekerheid omgeven - activiteiten. Het Nederlandse bedrijfsleven heeft gebruik gemaakt van het verbeterde klimaat voor economische bedrijvigheid. De Nederlandse economie is dan ook in de afgelopen vijftien jaar harder gegroeid dan de economieën van de ons omringende landen. Deze economische groei is
4 The Economist Intelligence Unit (2001b). 5 World Economic Forum (2001).
p020
gepaard gegaan met een sterke groei van de werkgelegenheid. Het aantal werkenden is na een stabilisatie op een niveau van 4,9 miljoen aan het begin van de jaren tachtig sinds 1987 met 30% toegenomen tot 6,4 miljoen. Ook het aantal ondernemers is toegenomen. De Nederlandse ondernemersquote (ondernemers als percentage van beroepsbevolking) behoort tot de hoogste in de wereld. De werkloosheid is gedaald tot onder het niveau van de evenwichtswerkloosheid en is momenteel de laagste van Europa. De verhouding tussen het aantal inactieven en actieven is sterk verbeterd tussen 1993 (83%) en 2001 (65%). De overheidsfinanciën - jarenlang problematisch - laten tegenwoordig, mede dankzij het trendmatige begrotingsbeleid, een rooskleurig beeld zien. Nederland is er in geslaagd in het achter ons liggende decennium een aantrekkelijk - en in Europees perspectief zelfs hoog - niveau van economische groei te realiseren. Daaraan heeft de jaarlijkse groei van de arbeidsproductiviteit maar een beperkte bijdrage geleverd. De groei van de multifactorproductiviteit (MFP), een indicator die aangeeft of de aanwezige productiemiddelen, met name arbeid en kapitaal, ook slim zijn ingezet, laat in Nederland een negatieve ontwikkeling zien. Ten opzichte van de periode 1980-1990 is er in de periode 1990-1999 sprake van een lagere groei. De economische groei in Nederland is dan ook met name voortgekomen uit een toegenomen inzet van kapitaal en arbeid. Op termijn is een dergelijk ‘productiefactorgedreven’ groei zorgwekkend. De ontwikkeling en toepassing van kennis wordt immers als een steeds belangrijkere voorwaarde gezien voor duurzame economische groei. Er is dus nog onvoldoende sprake van een ‘innovatiegedreven’ groei, met een efficiëntere mix van arbeid en kapitaal.
Verandering in MFT-groei 1990-1999 ten opzichte van 1980-1990 (in %) FIN AUS ZW VS D NL F JP VK
0,95 0,92 0,65 0,25 -0,40 -0,55 -0,85 -0,93 -1,25
| | | | | | | | | | | |
-1,5
| | | | | | | §º†±ªº¿§≤≥¿¿††§≥¿¿¡≤§≥†ºªº¿≥§±¶††¿¶º¡±º±¿¿†≥¿≤±¶§†ª≥¶≤≤±¿±¶§§¡≥≤†ªª±¶±ª≥±ª≥¶†±±ª¶ª¡¿≥¶±±¶≥≥≤ª≥† | | | | †ªº±†§±†ª†ºª≥¶¿ª¡≤º¶†º††ªº¿≥≥±§¶≥¶≤¶≤≤¿ªª¿¿≤≤†±†≤º§¶±†≥¡¶≥†¡†±º§º†§≥†§≤¡±ª¶ª§≥±≤≤±≥ªª¶≥≤≥≤≥† | | | | º¿§≤±§¿†¶§º¿§††§¶¡≥ª††≥†ªº¿¶º≤º¶≤ª≤¿††¡¡§§º≥±≥º≥º±º¿¶¶±¶≤º†≤±¡¶ª† | | | | ¡º¿≤º≥±±º≥ª¿≤≥≤†¿ª†¿≤¡≤ªº† | | | | | | | ¿§§†±ª§¿¡ª≥¿ª±±¿¿¶†§¶±≤ºª†ª≥º†±§§¡†¿§≤¶ª† | | ≥†º≤§ªª±†¶≤ªª≥§§¶ª¿±†§†ª¶¶≥≥º§¶±≤≤¿º¡¿¿†††¶≥±†¿§≤ºº≤º¶¶† | | | | | | | | ≤¿¿±¿¶≤±¡º†≤≥º≤†ª≥¶≥†¶ª±ªªªª§†¶ª≤¶≥ª≤§†§≤±¿§¡¡¶¶†º†≤§¶¶¶±¶ªªªº§≥¶†ªº≥≥≤†¶¶†¡†º≤¶†≥¡ª† | ¶†¿††ª¿¡¿††¿º¶¶§¶º¿†±º††≤¶†≤≥ªª≤†¶†¡§≤†§≥§º†§≥ª≥≤ª¶†¿§¿ª≥ª¶≥§§ª≤†º§≥ª§≤≥§¶≤§¶¶±§†≤≥º††¡†ºº¿¶† | | | | | | | †≥†¡¡≤§≥±¶¶¿¶¿ª≥±¶º§¶¶ºª±†¿§§ª¶≤≥¿≥†ª¶¶¿ª≤§≥¿†º¡≥≥º≥≥ª††ª††±≤†¶≤¿†¿º≥†§†¿¶§≤≤º¡ºº≥¶†º≤ª¶≥º¿ºº±¡§±≤ªºº≥≥¶†≥¶§§†≤†¿≤≤¿ª¿≤±±≤¿≥† | | | |
-1,0
Bron: OESO (2001g).
-0,5
0
0,5
| | | | | | | | | | | |
| | | | | | | | | | | |
1,0
1,5
fig 3.2.1
De economische groei leidde tot een belangrijke vergroting van de welvaart. Een internationale vergelijking van het bruto binnenlands product (BBP) per hoofd (de gebruikelijke maatstaf voor welvaart) laat zien, dat Nederland nu tot de koplopers in Europa behoort. Dat was twintig geleden wel anders: Nederland bungelde onderaan in een vergelijking met de benchmarklanden. Het welvaartsverschil met de Verenigde Staten is, ondanks de opmars van Nederland in Europa, ten opzichte van begin jaren tachtig vrijwel ongewijzigd en nog steeds aanzienlijk.
p021
BBP per hoofd in 2000 (in 1000 euro, koopkrachtpariteit) VS DK NL AUS JP D ZW VK F
40,00 31,44 30,56 29,00 28,44 27,67 27,11 26,56 25,78
| | | | | | ±†¶ ¿±≥ º§¡ ¿≤±ºª †¶†º±≤ª§≤ª±≥¡≤±†¶ ≥¡¶≥≤¡º±¶ †≥± ±≥≤±¿≥º§ª±§≤±≥º§º¿±≤¿ª≤±¶¡ª±≤†≤ª† ¶ª¿º±¶≥§≤º¿ª¡º|§†≥ª¶±¿±¶ §†≥ª§≥¡† ¶≤§≥¡¶§†¶± ¡º¶ª†§† ≥¶± ±≥¶§¶¿ª≥§†¿≤º¡º¡§¿†ª≥¶≥¿≤¿†≤¿¶≤¶ªºª¿†º º § † ¡º¶± ¶§¿¶†≥±†≤±§|¶ º≥¿¶ ≥º¶ ±≤¿¶†≤ ¡ª¿≤≥ª≤ ¶¿†¶†¶±≤±§ †ª§†¿† ¿†¿¶†±ºªº¶ † ¶±¡ §ª ¿≤≥≤ ≥§≤ º±≥ ≤≥≤¡¿†≤†¿ª§ª†≤¶† ± ¿¶ †§¡|±¡ª≥§†≤≥†≤†º≤§±≥†¡º §¶†≤†º±¡±§≤¶§±†¿¡§≥º¶≥¡ª≤¶ªº≥≤†≤±¡§¿º¶ ª¶§ª†º†¶¡≤±¡±¿≥ ≤¿≤¡± ª¶ †§ §ª¶¡§≥±º≥ º † | | †§¿¶†≥ºª ±† ª §≥º¡≥†±¿†≥ ¡≥≤†±≥ ≥º≥¿¡º †¡†≤ ≥§† §º ≥§†º†±† ±¿ª¿ ª§≥≤º†≥¶±¿§≥≤ª≥§≥¿†≤¿¶ ª§±†º±º¶†§±|≥º¶≤≥ §ºª±ª¿ºª≥ª¿≤† ªº≤≥†¡≤¶≤ª†¡±¡º§†ºª±†≥¶¿ ≤≥¿ º¡¶± §±§ª¶±≥ª¡¶ªº ≥º¡†¶±ª ¡†ª¿º§ ¿¡§º≥ †≤≥≤≥ª¿≤≥ §¿±|≥≤ª±º§¡≤ª§≤†≥†§º¡ª± †≤ª§¿†§¿±º ¶ª† ª¿±≥≤±†≥†≥†≤¶±¿ª ¶º† § ≤≥¿¶≥†¿†¿±≤§¿ª¡†ª ≤†ª±†≥º≤ † §±†¡≥±º±¡º†≥±ª¶ |†§†¶±≥§†±¿§ † | | º¿†≥¿≤ ≥¡ † ±¶§± º¡†¡≤†¿≥§†±§º±¿†¿¡†¿†¿±≤≥≤†¡º§ª§†≤± º≤¶±¿§ª¶≥±ª†¶†¿ª†¿ª†¿ª≥≤≥±ª±†ª¶≥¿≥ §¡≥†ª≥ † †ª|¶º§¿¡ §¡≥§º†ª¡±º≥†ª¡≥ª¿†¿ª†±†¡º¡¿≤¿¶≥¡ª¿¶§º≤§≥ªº≤ ¶§¶ †¿≥¿§†ª¿º¿§ª†¶º≤¿ ¶§†≥§† ¶¿†≥≤§ªº¶†ª¿¶ º† †§†± §|† † ±†ª ±†≤¶†±¿ ¿§¿≥†¿†ª≥† º≥º†¶†≤≥ ¡¶ ¿ª†≥†±ª¡≤ª¶†º†≥¶ ¡§† §¶≤ª ª≥º§†ª≥¿ª±¿¡±¡≥§¿º≥± ªºª§≤†¿¡§¿≥ª ≥º¿¶|† | | ≤¡†¿ª§ †º≤†≤ª†≤†ª≥¿† ª†≤¶≤†§ª¿±º±ª¿§ª§¿†±≥†º±¶≤±º ª±¶º¿≤º§º† ≤†º† º±†≥¶§¡±≤ª§ ≤≥†≥¡†±§º≥§† ± ≤¶¡¶§|† ª¡ª≤ª†¶≤ª§¶¿≥¶ ¿†¶§¶§≤¿≤¡¶ª† §≥≤±¶§º¶ª≤≥±º†¿ª≥†¿¡§±º¶±¡§ª≤†º≥†¿≥§†ª¿ª ¿†¿ ≤º §†§¿†¿¶±§¿¶º¿¶≥¿ º†±ª¶|±ª§º ¶≥±≤§¶¡ª†§¶† ±¿≥¿ ¿§±≥ª¶¿†¿±≤ ª¶†±†≥ ±§≥≤†ª†≤¿†≥†≥ ª≥¶†¡ª¿≥º¡¶±¶ª≥† †≤§¿ª ≤ª †¿≥ §ª† ±† | | | | | | | | ª≤±¶ ¶†¿ª¶ª±†º¡¿ †ª≤¿±≥†±§¿º≥º±ª ±≤¶¿º§±≥†≥¶†º¿ª †ª±¿±≥¿±ª±¿¶º† ª≥ª≤†ª≤¿≥ª†¡¶±¶†±†º º¡≥† ≤ †±≥§≥¶¡|±¿ª ¶≥†§±¡§¿≥ ¶ª†¡º¿ª≤†§≥† ¿ †≤ ≤¶ª±¿ ±¿ª±¶≤¡±º¿†¶≤ §†§ †§≥¶¿† † §≥ †§ ≥≤º†¿± ª† ≥§†¡¿¶¡¿§¶§≥ ≥§†§ † |± †¿¡≤§ ¿¶±º†º¶ ª¶§≤¡≥¶†º±§±†º¿≤ªº†≤º¿ ¿ §†§≤ ¶≥±¿ºª¡†¶ ≤ª†º§≥¶≤¿≤ª¶º¶ª ≥§±§¶º±†º§¶§†≥† | | | ≤º≥ª¿ªº¿±≤≥¶¿ ª†¿ª≥º §º¿ §¶≥§¿º¶≤º±º†≥º≤¡†¶¡† ¶¿±¶ ≥†¡†≤º≤¿¶≥º¿¶≥≤±º≤ª¿ª†º¡¶¡ª±≤† ª§±¶¿≥≤§¿≤ §ºª§º|¶¿ª§¶† ¡§≥¿ ¿†¿≥¡ªº¿†ª ¡≤† º§≤º≤¶º±º†§†§º≥±† ≤†≥†¡º≤†¿º¶†¶≤ª¿¡¶±ª¶ª≤†±†±¿≤§≤¿≤ªº†≥≤±ª¿†¡¿º§†º¶† §ª†¿ª|¿º¶ ¶ª† ≤§±≤§†¡¿¶º¡¿º±¶§≤¶º §¶¿ª†ª≤≥ºª≥¶§º†º¿≥º§¿ §¶ª ≤ †≥¡†≥¿±¡§¶º¡ª¿†≤ ¶§†¡† | | | ≥¿º†º±†¡§¿≥†¶º±ª≤† ±≤ª¶ª¿§≤ º≥≤º¿≤±¡±ª§†≥¡≥ª≤¶§ª≥†¿§≤†±§º ¿§± ª¿ª≤§±º≥¡≥§ §¿§¶≤†§±¡≤†º§¶ ¿§≥¿¡≤ª†≤|†±¶≤¶±¶§ª¶ª ≤¶± ≥¿≥≤ §≥§ ¿ª¶±†±†º†≤ª†¶º≥¡º¡≤¿±¿† †ª¡†§¶º†§¿±≥§≥¿†ª¶ †±≤ª†º¶§≥§≤ †≤¿ª¶†≤¡†≤ †º§†±¶º¶≥¿|±¡ª§≤ª¶ª≤≥≤¶†≥ª≤§ ±¶±º≤±≤ º § ª†¶±§†≥º¿¶§¶ ≤¶ ≤º≤± ≤¡≥ ¶≥¿≥±≤¡±º¡±¶¿†º¿† | | | ≥ª≤ ª¶≥§¡†ª†º ± ¶±≤†≥¶±§±ªº≤ª†±≤º±≤†≥ª§≤≥±¿≥º± ≤†± ª≤¶§¿ª≤¶†§¿¶¿º≤§±¡¶≤¿≤± º§¡ ¶≥¿¶¿ª§ †¡º¡¿º±¶†¿±|≥¶±≥¿±†º†ª¶ ¿†º†≤ª¡§¡ª¡¶ªº±º†º†º≤¿ ± ¿ ≤¶¿ ≤≥ †ª† ª†º†§ª≤§≤§ª≤≥†¿ª≤≥¶§† º≤§†º±≤¶± ≤§≤ªº§ª±†±º≥ª†º§≥ ª|¿ºª±º ª†≤§†±º≥†§¶§¿¶ ¶º ª¿≤†§ª≥ºª±¿±º¿¶≥±§¿¶±§ †±¶≤±º†¶ ªº≥¿± ±†§≥±† | | | ±¶≤±†¿¶±º≥±†¿±≥º¶±¡¿≤¿ †¶≥ †ª¶±†≤¿ §±º† ±¿≤± ±º≥ ª¶ª†¡≤† ª± †º¡¿ ≤º¿≤§≤≥º≥†¿§≥¿†¡±º†ª±¿†¡≥≤§¶º¶†¶≥|†¶±≤º≥† §¿ª †¿º¡¿ª ≥ª ª ≥¶§ ±¶ª†≥ ≤≥§ ≤¡†¶§º¡ª± ¿ªº†¿º¶≥¿±¿¡ª≤±†¶¿ª¿º¡º± ≥ª†¿≥º± ≥¿†≤±† §¶º†±º≤§¡ºª† |º¿ §¶¿ª± ≤ªº≤±≥≤†§¡º≤≥ª†¿≥±§†¡¿≤º º≤† ±ª§≤º ¿¶¿≤ª± †¿ª± ¶¿º† | | | | | | |
0
10
20
30
Bron: OESO (2001h).
| | | | | | | | | | | |
40
50
fig 3.2.2
Ook bij hantering van een breder welvaartsbegrip wordt een belangrijke verbetering zichtbaar sinds 1980. Nederland slaagt er goed in - bij het realiseren van economische groei - invulling te geven aan de maatschappelijke en ecologische aspecten, die bepalend zijn voor de totstandkoming van een stabiele, samenhangende samenleving. Nederlanders behoren wat betreft sociaal welbevinden tot de top van Europa6. De gezondheid van de Nederlandse bevolking (afgemeten aan de levensverwachting bij geboorte) is toegenomen: mannen hebben nu een levensverwachting bij geboorte van 751/2 jaar, vrouwen van 801/2 jaar7. Verder is het gemiddeld opleidingsniveau van de Nederlandse (beroeps)bevolking toegenomen. Een belangrijke ontwikkeling is verder de afname van de armoede met eenderde tot 11% van de huishoudens in Nederland8.
Indicatoren milieudruk voor klimaat, verzuring, vermesting, verwijdering en verstoring in relatie met het BBP in 1985-2000 (index, 1985=100)
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
klimaat
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
1998
1999
verwijdering
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
– –
–
–
–
–
–
– –
–
–
–
–
– –
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
1997
–
1996
–
1995
verzuring
–
1994
vermesting
–
–
–
– –
–
–
–
–
–
–
–
1993
–
1992
–
1991
–
1990
–
1989
–
1988
verstoring
–
–
–
–
–
BBP
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
– – –
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
¶†≥ ¶≤§ª¡† ≤§ª¿≤≥ ≤ ± ≤ ¡ § ¿ ª § § ± ≤≤≥ ¶ ± ¿±≥≤≤º ª †¿†§¶ ± ≥ † † † ¡ ≥ ≥ ¶ ¡ ¶ º § ¶ º ª ≥ ± ª ≤ ª º º ª † ≤ ¶ ª ≤ ± § ¿ ¶ † ≥ ª ≤ † † ≤ ¶ ¿ ≤ ≥ ¶≤ § ª ¡ † ¶ † ≥ ª ≤ † †≤ ¶ ª ≤ ± § ª ≥ ¶ º § ¶ º ≥ ¡ † † † ≥ ± ª † ¡ § ≤ § ª ª ª º º ª ≥ ¶ ¡ ≤ ¶ ª ≤ ± § ª ≥ ± ≤ ª º º ª ≥ ¶ ¡ ¶ º § ¶ §± ≤ ± ≤ †≥ª≤†† º ≥ ¡ †† † ± ¿ ª § ≤§ª¡†¶ ¶ ≥ ≥ ≤ ± ≤ ≤ ≥ ¶ ¿ ª ª † ¿ ¶ † §≤§ ≥ ª §±≤±≤¡ ¶ ¡ ¶ º § ¶ º ≥ ¡ † † † ≥ ± ª † ¿ † § ¶ ¿± ≥ ≤ ≤ º ≤ ≤ ≥ ¶ ± ¿ ª § § ± ≤ ± ≤ ¡ § ≤ § ª ¿ º≤ ≤≤ º≤ ≤≥ ≤¶ ≥± ¶¿ ±ª §¿ ª § § ± ≤ ± ≤ ¡ § ≤ § ª ¿ ≤ ≥ ¶ ≤ § ª ¡ † ¶ † ≥ ª ≤ † † ≤ ¶ ª ≤ ± § ª ≥ ± ª ≤ ª º º ª ≥ ¶ ¡ ¶ º § ¶ º ≥ ¡ † † † ≥ ±≤ ª† † † ¿ ≤ ¶ ¶ † † ≥ ≤ ª ¶ ≤ ª † ≤† ≤± ¶§ † ª ≥≤ ¶ ª ≤ ± § ª ≥ ± ª ≤ ª º º ª ≥ ± ª ≤ ª º º ª ≥ ¶ ¡ ¶ º § ¶ º ≥ ¡ † † † ≥ ± ª † ¿ † § ¶ ¿ ± ≥ ≤ ≤ º ≤ § ≤ ≥ ¶ ± ¿ ª § § ± ≤ ± ≤ ¡ § ≤ § ª ¿ ≤ ≥ ¶ ≤ ≤≤º ≥ ≤ ¶ ≤± ¿≥ ª ¶ § ± § ¿ ª § º ≤ ≤ ≥ ¶ ± ±¿ ≤ ª ± § ± ≤ ± ≤ ¡ § ≤ § ª § ≤ §¡ ± ≤ ± ≤ ¡ § ¿ ≤ ≥ ¶ ≤ § ª ¡ § ≤ § ≤ § ª¿ †≤ ¶ † ≤ ¶ ≤ ≥ ¶ † ≥ ª ≤ † † †¶ ≤† ¶ ≥ ª ≤ ± † § † ª ≤ ≥ ¶ ± ª ≤ ± § ª ¿ ≤ † ≤ ª ª ≤ ± § ª ≤ ª ºª º≥ ª± ª ≤ ª º º ≥ ¶ ≤ ≤¶ ¶ † ≥ ≥ ¶ ¡ ¶ º §ª ≥ ¶ ¡ ¶ º § ª ≥ ± ª § ª ¡ † § ª ¡ † ¶ º ≥ ¡ † † ¶ º≥ ±≥ ª ¡ † † ¿ † † ≥ ± ≤ ª º ¶ † ≥ † ª † ¿ ¶ † ≥ ª ≤ † † ª ≤ † † ≤ ≤ ¶ † ≤ ¶ ª ≤º ±ª ≥§ ª¶ ≥¡ ¶ º § ¶ º ≥ ª ≤ † † ≤ ¶ ª ≤ ± § ª ≥ ± ª ≤ ª º º ª ≥ ¶ ¡ ¶ º § ¶º ¡ † ¶ † ≥ ± ª ≤ ª º º ª ¡ ≥ † ¶ † ¡ † ¶≥ ± ≥ ¶ ≤ § ª º §ª † ¶ º ≥ ¡ † † † ≥ ≥ ¡ ≤ § ª ¿ ≤ ± ª † ¿ † § ¶ ¿ ¿ † § † † ± ≥ ≤ ± ≤ ± ≤ ¡ § ¶ ¿ ± † ≥ ≥ ≤ ≤ ¿ ª § §≤ º ≤ ≤ ≥ ¶ ± ¿ ª § § ± ≤±≤¡§≤§ª¿≤≥ ± ª ¶≤§ † ¿ º ≤ ≤ ≥ ¶± ¶ † ≥ ª ≤ † † ≤ ¶ † ≤ ¶ ª ≤ ± §ª ≥ ± ª ≤ ª º º ª ≥ ¶ ¡ ¶ º § ¶ º ≥ ¡ † † † ≥ ± ª † ¿ † § ¶ ¿ ± ≥ ≤ ≤ º ≤ ≤ ≥ ¶ ± ¿ ª § § ± ≤ ± ≤¡ § ≤ § ª ¿ ≤ ≥ ¶ ≤ § ª ¡
–
p022
–
–
–
–
–
Bron: RIVM (2001).
–
1987
–
1986
–
1985
–
0
–
20
–
40
–
60
–
80
º ± ≥ ≤ ≤ ª † ¿ † § ¶ ¿ ≥ ¡ †† †† †† ≥≥ ±± ª ≥ † ± ¿ ª † † § ¿ ¶ † ¿§ ±¶ ≥¿ ≤± ≤≥ ª º º ≥ ≥ª ¶ ¶ ≥¡ ¡ ¶ ¶ ¡º º ¶§ § ¶º º§ ¶ º ≥ ¡ † † † † †† ≤ ≤≤≤ ¶ ¶¶ ª ª ªª ≤ ≤ ≤≤ ± ± ±± § § §§ ª ªª ≥ ≥≥± ±±ª ≤ªª ªª≤≤ ººª ºº º ªª ª ≥ ¶ ¡ ¶ º § ¶ º ¶ ª ≤ ± § ªª ≥ ≥ ± ± ª ≤ ª º º ≥ ª ≤ ª º ºªª≥≥¶¶¡¡¶ º § ¶ º ≥ ¡ ¡† † † ¶ º § ¶ º ≥ ¡ † † †† † ≥† ≥ ± ± ª ª † † ¿ † § § ¶ ≥ ± ª † ¿ †¶ ¿ § ±¿ ¶ ≥ ± ¿ ≤ ≥ ≤ ≤ º ≤ ± ≥ ≤
–
100
–
120
–
140
–
160
–
180
2000
fig 3.2.3 6 Bron: Europese Commissie, Eurobarometer, augustus 2000. 7 Bron: CBS. De levensverwachting bij geboorte is voor jongens met bijna 3 jaar gestegen in de periode 1980-2000. De levensverwachting bij geboorte voor meisjes is toegenomen met 1 1/2 jaar. 8 SCP (2001).
Ten aanzien van de kwaliteit van het milieu is belangrijke vooruitgang geboekt. Nederland scoort daardoor een 12e plek op de Environmental Sustainability Index: vóór Frankrijk (13e), Duitsland (15e) en het Verenigd Koninkrijk (16e); na Zweden (4e), Australië (7e), Denemarken (10e) en de Verenigde Staten (11e)9. Voor een aantal milieuproblemen (met name verzuring en vermesting) is het niet alleen mogelijk gebleken de druk op het milieu los te koppelen van de economische groei, maar bovendien deze druk in absolute zin te verminderen ten opzichte van 198010. Milieuproblemen die nog niet voldoende verbetering laten zien, zijn de uitstoot van broeikasgassen en de achteruitgang van de biodiversiteit en meer lokale problemen zoals geluidsoverlast, veiligheid en verdroging. Behalve de diverse aspecten van de welvaartsontwikkeling zijn andere ontwikkelingen vermeldenswaardig19. Zo is het opvallend dat de openheid van de Nederlandse economie tegenwoordig nog groter is dan 20 jaar geleden. De uitvoer van de Nederlandse economie als percentage van het BBP is toegenomen van 51% in 1980 tot 67% in 2000. Hierbij speelt de ontwikkeling van de wederuitvoer een belangrijke rol. Het gaat echter niet alleen om handelsstromen, maar in toenemende mate ook om kapitaalstromen11. Nederlandse bedrijven behoren tot de grootste buitenlandse investeerders in de Verenigde Staten en in andere Europese landen. Het Nederlandse kapitaalverkeer (uitgaande plus inkomende kapitaalstromen) is toegenomen van 5% BBP begin jaren tachtig tot ongeveer 15% BBP in het midden van de jaren negentig van de vorige eeuw. De inkomende kapitaalstroom betreft met name investeringen door bedrijven die Nederland als uitvalsbasis gebruiken voor continentaal Europa. Deze ondernemers profiteren hierbij van de kwalitatief hoogwaardige Nederlandse wegeninfrastructuur en de mainports. De internationale vervlechting van economische belangen heeft het tempo van kennisoverdracht versneld en de concurrentiedruk in met name de industrie vergroot. Sommige bedrijfstakken, zoals de chemische- en voedingsmiddelenindustrie, zijn er door een vergroting van de kennisintensiteit in geslaagd de efficiëntie van hun productieprocessen te verbeteren, waardoor het mogelijk bleek de concurrentie het hoofd te bieden. Met de grootschalige scheeps- en vliegtuigbouw is het minder goed gelopen, alhoewel bepaalde delen van deze industrieën zich hebben ontwikkeld tot fabrikanten van nicheproducten of tot leveranciers van hoogwaardige onderdelen. De dienstverlenende sectoren in Nederland staan minder bloot aan concurrentiedruk vanuit het buitenland. De dienstverleners zijn dan ook vooral gegroeid door meer arbeid in te zetten en niet zo zeer door vergroting van de arbeidsproductiviteit12. Daardoor konden ze tegemoet komen aan de trendmatige toename van de vraag van burgers en andere bedrijven naar dienstverlening. Het aandeel van de dienstverlenende sectoren is daardoor in de afgelopen twee decennia sterk toegenomen. De productie van de dienstverlenende sectoren bedroeg in 1980 45% van het BBP en is sindsdien opgelopen tot 70% van het BBP. De werkgelegenheid heeft zich op gelijke wijze ontwikkeld. Figuur 3.2.4 laat zien dat de werkgelegenheidsgroei zowel in de Europese Unie als in de Verenigde Staten in de periode 1992-1999 hoogwaardig is geweest.
9 10 11 12
Columbia University en World Economic Forum, www.ciesin.columbia.edu/indicators/ESI RIVM (2001). Kusters (1997). Hierbij speelt ook de outsourcing van niet-kernactiviteiten door de industrie een rol.
p023
Ontwikkeling werkgelegenheid naar beroepsgroep in OESO-landen van 1992 tot 1999 (gemiddelde groei per jaar) PRODUCTIEWERKERS DATA BEWERKERS MANAGEMENT DIENSTVERLENERS KENNISWERKERS
-0,2 0,9 1,6 2,2 3,3
| | | | | | |
| | | | | | |
| | | | ≤†¿º† | | | | | §º≥≤¶º±¡≤¿≤§±≤¿±§≥†| | | | ª¶†ºº≥≥ºº†¶±§†ª¿≤≥§±¡§≥†º±≤≥†≥†¿† | | | | ≤¿¡º†º¿≤†¡≤¶≥¶§§§≤±º§¶≤≤≥±ºº±†¶§º≤ª≤¡º¿º§ª¡† | | | | †≤§§±ª±ª†§§ªªªª†¡≤†≤ª≤±†º†≤±¡†¶ºªº§§º¿≤≤†§ª§§≥ºº†¡†±º±ª≥¡±¶±†¶º¡¿† | | | | | | |
-2 -1 0
1
2
3
| | | | | | |
4
Opmerking: Het betreft hier de Verenigde Staten en EU-landen. Bron: OESO (2001g).
fig 3.2.4
Nederland onderscheidt zich met de voorspoedige ontwikkeling van de economie duidelijk van de meeste andere Europese economieën. Het overheidsbeleid heeft hieraan een bijdrage geleverd door een vermindering van sommige knelpunten. Er zijn echter ook determinanten van het economisch groeivermogen waar het beleid minder vat op heeft gekregen. Ook is het voorgekomen, dat het door het beleid geaddresseerde knelpunt sneller in omvang is toegenomen dan verwacht. Het gekozen beleidsinstrument bleek daardoor niet meer passend. Dit geldt bijvoorbeeld voor het bereikbaarheidsprobleem en de beschikbaarheid en kwaliteit van bedrijfsterreinen. Ook de arbeidsmarkt kent nog belangrijke knelpunten. Het in internationaal perspectief zeer lage niveau van de werkloosheid en hoge aantal vacatures vertekenen de Nederlandse arbeidsmarktprestatie. Naast de werkloosheid is sprake van omvangrijke betaalde inactiviteit in de bijstand, de VUT en de WAO van mensen in de werkzame leeftijd van 20-64 jaar. Het betreft hier laagopgeleiden, ouderen en (de laatste tijd in toenemende mate vrouwelijke) arbeidsongeschikten. De grote omvang van de betaalde inactiviteit wordt in hoofdzaak veroorzaakt door de zogenaamde armoedeval, het gebrek aan prikkels vanuit het belasting- en sociale zekerheidsstelsel, een weinig restrictieve uitkeringspraktijk, en onvoldoende mogelijkheden voor het combineren van arbeid en zorg. De (onnodige) krapte op de arbeidsmarkt die van dit alles het gevolg is brengt een voor de concurrentiepositie van de Nederlandse economie ongunstige ontwikkeling van de arbeidskosten met zich mee. Verder dienen zich onder invloed van trendmatige veranderingen in de economie en in de maatschappij nieuwe uitdagingen aan. Het gaat hier bijvoorbeeld om het aanpassen van de publieke dienstverlening aan de wensen van de hedendaagse consument. In het oog springend hierbij zijn de wachtlijsten in de gezondheidszorg. Verder is de dienstverlening door de overheid op het terrein van het onderwijs, veiligheid en openbaar bestuur niet altijd conform de wensen van de burger.
p024
Hoe nu verder?
3.3
Om de welvaart in ons land verder uit te bouwen, zal de productiviteit van arbeid, kapitaal en ruimte vergroot moeten worden. Immers, niet langer kan in grote mate gerekend worden op het inzetten van additionele arbeid als bron van een aantrekkelijk niveau van economische groei. Zonder een behoorlijk niveau van economische groei zouden de (financiële) middelen voor het wegwerken van achterstandsposities van bepaalde groepen en het verbeteren van woon- en leefklimaat in Nederland tekortschieten. Het gaat niet alleen om verhoging van de productiviteit van bijvoorbeeld high-tech bedrijven, maar ook om die van ondernemingen in sectoren als de detailhandel, de groothandel en de persoonlijke dienstverlening, die een belangrijk deel van de Nederlandse economie uitmaken. Het totale Nederlandse bedrijfsleven zal in de komende jaren en decennia op zoek moeten naar nieuwe bronnen van groei. De overheid heeft de belangrijke taak de conditie van het speelveld en de spelers verder te verbeteren en de spelregels up-to-date te houden. Dat is gemakkelijker gezegd dan gedaan. Op welke terreinen moeten we ons richten? Uit de Growth-study van de OESO blijkt dat beleid gericht op een adequate combinatie van zes terreinen vereist is om duurzame economische groei in Nederland mogelijk te maken. Deze terreinen - of anders gezegd bakens - zijn (i) menselijk kapitaal, (ii) marktordening, (iii) ondernemerschap (iv) ruimtelijke inrichting, (v) innovatie (vi) duurzaamheid. Blijft staan dat een dergelijke combinatie alleen tot aansprekende resultaten kan leiden, als deze boven op een solide macro-economische fundament komt. Bakens voor duurzame economische groei menselijk kapitaal marktordening ondernemerschap ruimtelijke inrichting innovatie duurzaamheid
Menselijk kapitaal Goede en voldoende beschikbare arbeid is van groot belang voor het groeivermogen van de Nederlandse economie. Het is dan ook belangrijk in de komende jaren en decennia zorgvuldig om te gaan met het schaarse personeel. Dit kunnen we doen door de inzetbaarheid van werknemers via scholing en training op peil te houden, de combinatie van arbeid en zorg langs verschillende sporen te accommoderen en onnodige uitstroom van de arbeidsmarkt via de sociale zekerheidsregelingen zo veel mogelijk te beperken. En als uitstroom vanwege conjuncturele of andere redenen onvermijdelijk is dan moet zo snel mogelijk terugkeer op de arbeidsmarkt gerealiseerd worden, via actieve, effectieve reïntegratietrajecten en financiële prikkels.
Marktordening De ordening van markten zal de komende jaren meer aandacht moeten krijgen. Die aandacht niet alleen in het nationale beleid, maar ook in het Europese beleid - moet er toe leiden dat de consument beter bediend wordt en innovatie bevorderd wordt. Op te veel markten zijn de mogelijkheden voor buitenstaanders de markt te betreden beperkt en bestaan mogelijkheden de concurrentiedruk op de betreffende markt en daardoor de kwaliteit van de geleverde goederen en diensten op te voeren. In internationaal verband spelen de nauwe (financiële) banden tussen de overheid en private of publieke producenten van goederen en diensten hierbij een grote rol. Voor mededingingsautoriteiten ligt hier een belangrijke taak.
p025
Het gaat hier niet alleen om het mededingingsbeleid maar ook om (vaak onbedoelde) effecten van (decentraal) overheidsbeleid op aanpalende beleidsterreinen. Zo heeft het ruimtelijk inrichtingsbeleid grote invloed op de concurrentiedruk in bijvoorbeeld de detailhandel (via het verbod op weidewinkels) of de kinderopvang (door trage aanpassing van gemeentelijke bestemmingsplannen).
O n d e r n e m i n g s k l i m a a t 13 Ondernemers die nieuwe activiteiten oppakken zijn van grote betekenis voor het groeivermogen van de economie. Het is dan ook van groot belang ondernemers de bewegingsruimte te geven die hiervoor nodig is. Het gaat dan in de eerste plaats om het voorkomen van onnodige wet- en regelgeving voor bedrijven, ook bij het starten en beëindigen van een onderneming. In de tweede plaats gaat het om fysieke bewegingsruimte. Ondernemers hebben bedrijfsruimte nodig om te produceren en ruimte op de weg om hun producten en diensten af te leveren bij de consument. Bij deze claim voor fysieke ruimte heeft het bedrijfsleven te maken met concurrerende ruimteclaims voor wonen en recreëren, die eveneens kunnen bijdragen aan de welvaart in brede zin.
Innovatie Innoveren moeten bedrijven zelf doen. Zoals gezegd kan hoge concurrentiedruk bedrijven er toe dwingen de producten, de diensten of het productieproces hoogwaardiger te maken. Dit vereist een grotere inzet van ICT en kennis. De overheid draagt bij aan een goed werkend innovatiesysteem. Daarin moet sprake zijn van het op efficiënte wijze uitvoeren van publieke R&D, van een goede balans tussen kennisbescherming en kennisontwikkeling, alsmede van een goede samenwerking tussen de met publiek geld gefinancierde onderzoekers en het bedrijfsleven.
Duurzaamheid De duurzaamheid van het economisch proces is in de welvaartsbeleving van groot belang. In concreto betekent dit dat ons economisch handelen (wonen, werken, consumeren) gepaard moet gaan met minimale maatschappelijke, ecologische en economische schade. Beter is het nog als schade voorkomen kan worden, zodat additioneel beleid (en kosten) om ontstane schade te herstellen achterwege kan blijven. Een belangrijk aandachtspunt bij het invulling geven aan het begrip duurzaamheid is de lange tijdshorizon die in acht moet worden genomen om daadwerkelijk alle effecten van ons handelen in te kunnen schatten.
13 Ondernemerschap en de ruimtelijke inrichting zijn, gezien de nauwe onderlinge dwarsverbanden, samengenomen onder het kopje ondernemersklimaat. Dit gebeurt ook in hoofdstuk 6.
p026
Tot slot
3.4
De gunstige uitgangspositie van het Nederlandse bedrijfsleven die in de vorige ‘Toets op het Concurrentievermogen’ werd geconstateerd heeft iets aan glans verloren. Het heeft onder andere te maken met het onvoldoende verminderen van de eerder gememoreerde knelpunten, zoals de tekortschietende innovatiekracht en gebrekkige marktordening in bepaalde sectoren. De krapte op de arbeidsmarkt zorgt er momenteel voor dat in snel tempo de concurrentiepositie van het bedrijfsleven in de gevarenzone terechtkomt. Voor de overheid en de sociale partners ligt er een grote uitdaging de problemen op de arbeidsmarkt op duurzame wijze op te lossen, zodat de menskracht en de financiële middelen op productieve wijze kunnen worden ingezet. Bij het oplossen van de economische knelpunten en maatschappelijke behoeften zal gekoerst moeten worden op de zes genoemde bakens. Voortvarendheid is daarbij vereist. Immers, sommige knelpunten in de Nederlandse economie zijn reeds in de eerste ‘Toets op het concurrentievermogen’ uit 1995 gesignaleerd en als ‘rood’ gekwalificeerd. Het gaat dan bijvoorbeeld om de werking van productmarkten, de administratieve lasten, de participatie van bepaalde groepen op de arbeidsmarkt, de private R&D-uitgaven en de kapitaalbelasting. Ook nu staat voor deze voor het groeivermogen relevante elementen, na vergelijking van de Nederlandse prestatie met die van andere landen, het stoplicht op rood. Alles op alles moet worden gezet om er voor te zorgen dat in een volgende editie geconstateerd kan worden dat de ernst van deze knelpunten is verminderd en de relatieve positie van Nederland is verbeterd. Om dit mogelijk te maken moet bij het formuleren van het beleid een verbreding van de instrumententas overwegen worden. Dus niet alleen teruggrijpen op oude recepten, maar experimenteren met innovatieve, kosteneffectieve beleidsinstrumenten. Hierbij gaat het met name om de inzet van economische instrumenten.
p027
4.0.2.5.8.15.18.5.14.0.20.15.20.0.4.5.0.7.18.15.15.20.19.20.5.0.2.21.9.20.5.14.12.1.14.4.19.5.0.9.1 4.22.5.19.20.5.5.18.4.5.18.19.0.9.14.0.4.5.0.22.5.18.5.14.9.7.4.5.0.19.20.1.20.5.14.0.5.14.0.9.14.0. 1.14.4.5.18.5.0.5.21.18.15.16.5.19.5.0.12.1.14.4.5.14..0.10.1.1.18.12.9.10.11.19.0.9.14.22.5.19.20. 5.18.5.14.29.0.22.15.15.18.1.12.0.4.5.0.26.1.11.5.12.9.10.11.5.0.5.14.0.4.5.0.6.9.14.1.14.3.9.ë12.5. 0.4.9.5.14.19.20.22.5.18.12.5.14.5.18.19.29.0.¤0.16.13.0.13.9.12.10.1.18.4.0.9.14.0.8.5.20.0.2.21.9 .20.5.14.12.1.14.4..0.5.5.14.0.15.13.7.5.11.5.5.18.4.5.0.11.1.16.9.20.1.1.12.19.20.18.15.15.13.0.22. 1.14.0.2.21.9.20.5.14.12.1.14.4.19.5.0.9.14.22.5.19.20.5.5.18.4.5.18.19.0.14.1.1.18.0.14.5.4.5.18.1 2.1.14.4.0.2.18.5.14.7.20.0.10.1.1.18.12.9.10.11.19.0.3.9.18.3.1.0.¤0.16.13.0.13.9.12.10.1.18.4.0.2 0.5.18.21.7..0.8.5.20.0.2.5.20.18.5.6.20.0.8.9.5.18.0.9.14.22.5.19.20.5.18.9.14.7.5.14.0.4.15.15.18. 0.13.5.20.0.14.1.13.5.0.16.13.0.5.14.0.16.13.29.0.4.9.5.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.0.1.12.19.0.21.9.20. 22.1.12.19.2.1.19.9.19.0.7.5.2.18.21.9.11.5.14.0.22.15.15.18.0.3.15.14.20.9.14.5.14.20.1.1.12.0.5.2 1.18.15.16.1..0.4.5.26.5.0.15.14.4.5.18.14.5.13.5.18.19.0.16.18.15.6.9.20.5.18.5.14.0.8.9.5.18.2.9.1 0.0.22.1.14.0.4.5.0.11.23.1.12.9.20.1.20.9.5.6.0.8.15.15.7.23.1.1.18.4.9.7.5.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4. 19.5.0.23.5.7.5.14.9.14.6.18.1.19.20.18.21.3.20.21.21.18.0.5.14.0.4.5.0.13.1.9.14.16.15.18.20.19..0 .5.5.14.0.2.5.12.1.14.7.18.9.10.11.5.0.18.15.12.0.2.9.10.0.4.5.0.15.14.20.23.9.11.11.5.12.9.14.7.0.2 2.1.14.0.4.5.0.9.14.7.1.1.14.4.5.0.5.14.0.21.9.20.7.1.1.14.4.5.0.4.9.18.5.3.20.5.0.2.21.9.20.5.14.12. 1.14.4.19.5.0.9.14.22.5.19.20.5.18.9.14.7.5.14.0.19.16.5.5.12.20.0.8.5.20.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.1 9.5.0.2.5.12.1.19.20.9.14.7.19.20.5.12.19.5.12..0.2.9.12.1.20.5.18.1.12.5.0.2.5.12.1.19.20.9.14.7.22 .5.18.4.18.1.7.5.14.29.0.4.5.0.4.5.5.12.14.5.13.9.14.7.19.22.18.9.10.19.20.5.12.12.9.14.7.0.5.14.0.4 .5.0.18.21.12.9.14.7.27.6.1.3.9.12.9.20.5.9.20.5.14.0.26.9.10.14.0.2.9.10.0.21.9.20.19.20.5.11.0.7.5 .19.3.8.9.11.20.0.22.15.15.18.0.5.5.14.0.15.16.5.14.0.5.3.15.14.15.13.9.5.0.1.12.19.0.4.5.0.14.5.4.5 .18.12.1.14.4.19.5.29.0.4.9.5.0.22.5.18.23.5.22.5.14.0.9.19.0.13.5.20.0.22.5.5.12.0.1.14.4.5.18.5.0. 5.3.15.14.15.13.9.5.ë14..0.8.5.20.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.19.5.0.2.5.12.1.19.20.9.14.7.19.20.5.12.1 9.5.12.0.23.5.18.16.20.0.22.18.9.10.23.5.12.?0.7.5.5.14.0.2.5.12.5.13.13.5.18.9.14.7.5.14.0.15.16.0 .22.15.15.18.0.9.14.27.0.5.14.0.21.9.20.7.1.1.14.4.5.0.11.1.16.9.20.1.1.12.19.20.18.15.13.5.14..0.1 4.5.4.5.18.12.1.14.4.0.9.19.0.13.5.20.0.26.9.10.14.0.2.5.12.1.19.20.9.14.7.19.20.5.12.19.5.12.0.4.1. 1.18.13.5.5.0.2.5.16.1.1.12.4.0.7.5.5.14.0.2.5.12.1.19.20.9.14.7.16.1.18.1.4.9.10.19.29.0.13.1.1.18. 0.2.18.5.14.7.20.0.23.5.12.0.13.5.20.0.26.9.3.8.0.13.5.5.0.4.1.20.0.4.5.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.19.5 .0.6.9.19.3.1.12.5.0.9.14.6.18.1.19.20.18.21.3.20.21.21.18.0.22.15.15.18.0.15.14.4.5.18.14.5.13.5.1 8.19.0.5.5.14.0.20.18.1.14.19.16.1.18.1.14.20.5.29.0.5.3.15.14.15.13.9.19.3.8.0.18.5.12.5.22.1.14.2 0.5.0.5.14.0.22.15.15.18.19.16.5.12.2.1.18.5.0.2.5.12.1.19.20.9.14.7.1.1.14.19.12.1.7.0.15.16.12.5. 22.5.18.20..0.2.15.22.5.14.4.9.5.14.0.26.9.10.14.29.0.15.14.4.5.18.0.9.14.22.12.15.5.4.0.22.1.14.0. 16.18.9.13.15.18.15.12.15.29.0.14.5.20.0.1.12.19.0.9.14.0.1.14.4.5.18.5.0.5.21.18.15.16.5.19.5.0.12 .1.14.4.5.14.29.0.2.5.12.1.19.20.9.14.7.6.1.3.9.12.9.20.5.9.20.5.14.0.4.9.5.0.5.5.14.0.18.1.3.5.27.20 .15.27.20.8.5.0.2.15.20.20.15.13.0.13.5.20.0.26.9.3.8.0.13.5.5.2.18.1.3.8.20.5.14.0.1.6.7.5.19.3.8.1 .6.20..0.4.5.0.9.14.20.5.18.14.1.20.9.15.14.1.12.5.0.22.5.18.22.12.5.3.8.20.9.14.7.0.22.1.14.0.5.3.1 5.14.15.13.9.19.3.8.5.0.2.5.12.1.14.7.5.14.0.8.5.5.6.20.0.8.5.20.0.20.5.13.16.15.0.22.1.14.0.11.5.14 .14.9.19.15.22.5.18.4.18.1.3.8.20.0.22.5.18.19.14.5.12.4.0.5.14.0.4.5.0.3.15.14.3.21.18.18.5.14.20. 9.5.4.18.21.11.0.22.5.18.7.18.15.15.20..0.4.1.20.0.8.5.5.6.20.0.22.15.15.18.1.12.0.4.5.0.9.14.4.21.1 9.20.18.9.5.0.1.1.14.7.5.26.5.20.0.4.5.0.16.18.15.4.21.3.20.9.22.9.20.5.9.20.0.0.5.14.0.4.1.1.18.13. 5.5.0.4.5.0.3.15.14.3.21.18.18.5.14.20.9.5.11.18.1.3.8.20.0.20.5.0.22.5.18.8.15.7.5.14..0.4.5.0.3.8. 5.13.9.19.3.8.5.0.5.14.0.22.15.5.4.9.14.7.19.13.9.4.4.5.12.5.14.0.9.14.4.21.19.20.18.9.5.0.9.19.0.4. 1.1.18.9.14.0.7.15.5.4.0.7.5.19.12.1.1.7.4..0.13.5.20.0.4.5.0.19.3.8.5.5.16.19.27.0.5.14.0.22.12.9.5. 7.20.21.9.7.2.15.21.23.0.9.19.0.8.5.20.0.13.9.14.4.5.18.0.7.15.5.4.0.1.6.7.5.12.15.16.5.14..0.4.5.0. 4.9.5.14.19.20.22.5.18.12.5.14.5.18.19.0.26.9.10.14.0.22.15.15.18.1.12.0.7.5.7.18.15.5.9.4.0.4.15.1 5.18.0.13.5.5.18.0.1.18.2.5.9.4.0.9.14.0.20.5.0.26.5.20.20.5.14..0.4.1.1.18.4.15.15.18.0.11.15.14.4. 5.14.0.26.5.0.20.5.7.5.13.15.5.20.0.11.15.13.5.14.0.1.1.14.0.4.5.0.20.18.5.14.4.13.1.20.9.7.5.0.20.1 5.5.14.1.13.5.0.22.1.14.0.4.5.0.22.18.1.1.7.0.22.1.14.0.2.21.18.7.5.18.19.0.5.14.0.1.14.4.5.18.5.0.2. 5.4.18.9.10.22.5.14.0.14.1.1.18.0.4.9.5.14.19.20.22.5.18.12.5.14.9.14.7..0.8.5.20.0.1.1.14.4.5.5.12. 0.22.1.14.0.4.5.0.4.9.5.14.19.20.22.5.18.12.5.14.5.14.4.5.0.19.5.3.20.15.18.5.14.0.9.19.0.4.1.1.18.4 .15.15.18.0.9.14.0.4.5.0.1.6.7.5.12.15.16.5.14.0.20.4.5.3.5.14.14.9.1.0.19.20.5.18.11.0.20.15.5.7.5. 14.15.13.5.14..0.8.5.20.0.1.1.14.4.5.5.12.0.22.1.14.0.4.5.0.4.9.5.14.19.20.22.5.18.12.5.14.5.14.4.5. 0.19.5.3.20.15.18.5.14.0.2.5.4.18.15.5.7.0.9.14.0.19800.45%0.5.14.0.9.19.0.19.9.14.4.19.4.9.5.14.0. 15.16.7.5.12.15.16.5.14.0.20.15.20.0.70%.0.4.5.0.23.5.18.11.7.5.12.5.7.5.14.8.5.9.4.0.8.5.5.6.20.0. 26.9.3.8.0.15.16.0.7.5.12.9.10.11.5.0.23.9.10.26.5.0.15.14.20.23.9.11.11.5.12.4..0.6.9.7.21.21.18.0. 3.24.24.24.0.12.1.1.20.0.26.9.5.14.0.4.1.20.0.15.22.5.18.0.4.5.0.16.5.18.9.15.4.5.0.199227.19990.2 2.15.15.18.0.4.5.0.5.21.0.5.14.0.4.5.0.22.19.0.4.5.0.23.5.18.11.7.5.12.5.7.5.14.8.5.9.4.19.7.18.15.5. 9.0.22.15.15.18.1.12.0.9.19.0.7.5.3.15.14.3.5.14.20.18.5.5.18.4.0.2.9.10.0.8.15.15.7.7.5.11.23.1.12. 9.6.9.3.5.5.18.4.5.0.11.5.14.14.9.19.23.5.18.11.5.18.19.0.5.14.0.4.9.5.14.19.20.22.5.18.12.5.14.5.1 8.19.0.9.14.0.4.5.0.1.18.2.5.9.4.19.9.14.20.5.14.19.9.5.22.5.0.4.9.5.14.19.20.22.5.18.12.5.14.5.14.4 .5.0.19.5.3.20.15.18.5.14..0.6.9.7.21.21.18.0.3.24.24.24.0.0.15.14.20.23.9.11.11.5.12.9.14.7.0.23.5. 18.11.7.5.12.5.7.5.14.8.5.9.4.0.14.1.1.18.0.2.5.18.15.5.16.19.7.18.15.5.16.29.0.199227.199929.0.7.
4
MENSELIJK KAPITAAL
p028
Investeren in menselijk kapitaal
4.1
De kwaliteit van het menselijk kapitaal vormt een belangrijke factor voor het groeivermogen van de Nederlandse economie. Onderhoud van kennis en vaardigheden gedurende de carrière is daarbij, in het licht van de snelle technologische vooruitgang, van belang om de aan het begin van de carrière opgedane kennis en vaardigheden op peil te houden en uit te bouwen. Ook de ‘upgrading’ van de kwalificatie-eisen voor beroepen die in veel sectoren plaatsvindt vraagt om continue scholing, al is het alleen al vanwege de relatief sterke stijging van de vraag naar hoger-opgeleide arbeid die hiermee gepaard gaat. Het productief vermogen van de Nederlandse economie wordt niet alleen bepaald door de kwaliteit, maar ook door de beschikbaarheid van het menselijk kapitaal. Hiervoor is een goed functionerende arbeidsmarkt essentieel. De diverse collectieve arrangementen en instituties op de arbeidsmarkt spelen hierbij een rol. In de jaren negentig is het arbeidsaanbod sterk toegenomen. Het betrof hier zowel herintreders als nieuwkomers op de arbeidsmarkt. Omdat ook de vraag naar arbeid groot was, is dit nieuwe arbeidsaanbod snel opgenomen. De participatiegraad, gemeten in personen, is dan ook flink toegenomen, waardoor Nederland in Europees perspectief een goede prestatie levert. Daarentegen blijft Nederland wat betreft de participatie, gemeten in arbeidsjaren, achter in Europa. Mede hierdoor had het Nederlandse bedrijfsleven de laatste jaren toch te maken met flinke personeelstekorten. Het aantal openstaande vacatures bereikte recordhoogten.
Arbeidsmarktparticipatie, 2000 (in % van de beroepsbevolking van 15-64 jaar) DK ZW VS VK NL AUS JP D F
69,3 80,0 65,1 78,9 77,2 61,7 76,6 57,2 74,9 73,8 72,5 58,6 72,2 58,7 68,0
| | | | | | | | | | § †¡¿¡¶¡ª¶†º≤†§ º†≤¶º† ª¶≥±¶≥≤§≤†ª≥≤ª¶¿º†± º†ª |†ª≤§º≥º≤§ †ª¿ª ¿¶≥º†≤ ª†º§ †≥¡¿¡±¡† ª≤≥ ª¡§≥≤≥ ±§ª†|º¶≥†±≤±º¶†ªº¡ºª¶±†¿±≥º ¿¶§¿ ≤¶†º ≥ª≤≥§¡≥§†≥ª¿≤¿≤ª≤º|≤ºª †¿†º¿§≥§¶§±≥ ±§†±¶º¶¡º≥†¿§¿§º¶± ≤§†¶ª†≥ ±¿†ª§ |ª ≤ªº§±¿º≤±≥ªº†≥¿±≤ª†¿±§± §¿¶≤§¿ª¡≤† ≤¡≤† ª†≤ §†≥ª†|≤º¶¿ ¶≥†≥¿†¡¶ ±≤≥¶ †¡¶¡≥ º† ≥†¶ ≤º≥†º¿§±†ª≥¶≥¶≤¶º¿±|≤ª§ª ≤±≥≤ª≤º† º¶≤§¿§¿§º§≤¶ª¡ ≥†ª¡¶ ¡≥º±≤§¶±§ † | | | ≤≥†ª¡≥º§ ≤†¡≥¿≤≥ª†≥º¶≥≤§†≤ª≥±≤º≥ ¡ª¡ª§≥ ≥¿ ª±†§|†º±¶¿≤≥†≥¶º§†§≥ ¶±¡§ ±º≥¿±≤¶º† †§≥ª†º†§≤±ª± º≥º≥ †§|ª ¿§ ¿¡§ ¶ª≤±¶±¶≥¡ª§≤†¶ §±§¡† ≤±†≥¡º º≤§ª≥¶§≥¡º≤† †|§¡ª†¶†¿º†º¡§±¶≤≥§¶±§¿¡º†¶ ≤≥§≤ ªº≥ª¶¿ªºª±†§†ª¿≥§±≤|±§ª≤ §¶º≥§ ≥¡ª¿≥¡†¡≥ª≤†ª≤¿ª≤ª†ª¶≤≥¶¿§¶±≥†¶¿≤¡§ ¡¶±º|¿º† ≤†¶†¿≥†≥¶§±¶ †± º≥¿ºª† ≥±†¿†≤±º≤¿º≤§ºª¿≥¿†± ¡¿†|§¿≤†≥¡º±º≥ †ª±ª±§±≥≤¶§†§†º≥ ¿≥§†¶ ¿º≥ §≥§ §¿¶≤†≤± ≤|†¿¡≤†≤¿¶≥¶≥¿† §ª¶¿†≤†º¡ ≥¿¶≥¿ª† ≤ª≥≤ ±§ª†≥†º¶† | | ±¶±¿¶º†≥¶±ª†º ¡ †§†¶º§≥¶†±¿¶±§† ¿ª¶¿§¶†≥† ¿¶†≥≤|≥†¶†ª≤†º±ª¶¿¶§≥ ¶¡ª† ª†§≥±¡º≤¶≤¡≤¶§¡†±ª¶≤¶±¶≥§†ª†±†|¿±¡§±¿§±§±¿†ª± ¿ª¿≤ª≥ª¡¶ª¡ªº¿†§ ≥≤ª±ªº≤¿†ºª†≤±¿ †ª|≤¶ ±º § ≤§†¡†¡±≥†¶≥≤ª†º†≤¶ª≤ †º¶ º¿ºªº≥º§†±†¿†º†≥º|≥¶¡¶ º ≥ª¡ ª†ª≤≥≤ ¡†≤¡ ≥¿ º≤¡º≤º†§ª§≤±¶º≥¿†¶ ¡† ≤±¶|†¿†≥ª≤≥ª± †¿¶¡§ ¡¿≥†§¶≥º§¶§¡†º¿≤ªº¿º ≥º ¿†§±¶¿ª§ª†¶|¿¶±≤§º¶ ¿ªº≤ºª¿ª†¶≤ §±≥§† | | | ±≥¡≥º≤± †º†≤º†¶≤¿¶¿±ª¿±¿≥§¡≥¶±≥ª†≥¿º¿≥≤¿±º±¡±≤º|¶≥¶¿≥†≥¶ ±≥¶¿ºª†ª†ª≥≤§¡≥¿±¿≤¿≥≤†§¶ ≥º†≥ª≤¶±≥≤º≥¶º¿|§≥¶≥¿±ºª±ª§ ª¶ª≤§±≤≥¡≥†ªº†¶¿≥≤≥¶†¶ª±º≤ª≥ª¿≤º†≥†±ª≥ª|¿¶† ¶†¿º ¶ ≤±º§≤¿† ≥±†≤¶†¶≥ § º≥ª¶†º †º≥º¿†≥†ª§†≥¿|ª≥¿ª†≥ª≤º¿ ≤†≤¶º†º±†¶† ≤ª ª±†±ºª≥ª†¶≥§≥§†º¶º≥¿≥¶≤§†|≤¶±† º ¶¿¶¡º±¶ºª≤§±¿ § ≥≤º¿≤§º≥ §±¶ º¡±≥≤ªº¶º§≥ªº≥ |¿±¶≤¡º≥¿≤¿ª≥¶†≤† ≥ºªº†ºª†ª¿≤ªº≤± ª±¶ ¶§±≥¿º±≤§≥¿ ¶†|¡ ª¿º¶¿≥±¶¿ ±º± ¶†¿≤† ¶¿± †¿¶≥†¶±†ª≤±¿¶¿≥† | | | | | | | | | | | § ±†§†ª†¿¡º¶¡†±†ª±¶ ≤§ ±¿ º≤ªº¶§≥±¿ª≥¿§¿ ¡ª†±¿≥|º§ª¿º† ¡º§¿≥¶ ¶†≤º¶º±≥¡†§†§º¶±¿†¶ ¿≥†±†§¿ §ª †¿≥º¶†|ª±ª≥† ≥º§¡ªº≤§º §¶º¶ ≤±§≥±¶§¶¿≤†≥±≥±≥ ¿§±†≥¶≥ ¿§¡†ª|¡º≥ª†º±§ª§≤º§ §≥§≥§≤†§±º≥≤¿±ª†¡¿≤º≤≥¶¡ª† ¡≥≤¶±§≤¿±|†¿≥≤≥≤º≥¿º¶±ª≤±§¿º¿†º≤ªº† †§ ¿†§†º ±§º§ª §≥º§¶≥†¿ §|¿ †≥ ¿ª≤±§≤† ¿ªº†ª§ªº≥†ª† ª§≥ †≤ª± ª¡ª≥ ±¶≥¡¶§ª¿º† |ºª†¿ ≥†≥§ª¶¿§† ¡± ¿≥†≥¿¶º≤¡≤≥ª†ª±ªº≤ º†º≥±§º ≥†º¿†¶|†ª¶ªº≥¶±º± †±†±≤§≤±≥ª¶±†¶ ≥¿ª≤¿≥±† | | ±¶† ≥ª≤ †¿ º †¡†¶ª≤±º¿º¶≤ ≥º§≤º§†§≥ª≥±ª≥º§º†≥¶ |¡†±≥¶≤ª ¿§º≥† §†¡º†≤≥¿ ≤ª≥†§º†¡±≥¿º§ª¶¿†ª¿†¿† º≤ª†º|ª≥†¿§¶ ¿≤§≥º≥ª†≥¿§±ª¿¶¿≤¶±¶≥§¿±ª≤º¿±¶ §≥¿≥º§≤ª†±ª¶≥|º§ †º†ª†º≥ª≤≥ª ¿¶≥±¡† ª¿≤ª¿ºª†±¿§≤¡≥¿≥ º¡† ¶ ª≥ ±§|†≤±º†º† ≥ª ≥≤ † §†ª¶¿º≥†≥±†±§ª≤¡¿±¿≥ ¡º †¶ª±º≤§±¶†|§≤¡ª±¶≥§¿ª≤†º≤†≤¶§±º ¶±†ºª¡¿ª¡¶¡º†≥†¿±§≥¶†ª¿±¿º¶¡≤ |±¡±¿± º† | | | ≤ ≤†¿§≤§≤º ¡¿±≥ª≤†≥†±§¡≥≤§†±†º º≤ ¶≤≥≤ª¶†¡ª≤¡º§|±¿¶ª¿º± ±ºª≥†º ª≤ ≥¡¶º¿¶≥¿≥¿¶ª≥¿†≥†§¶≤¿†ª≥≤±¿ † ±†≥|º†ºª±†¶ªº¿¶≤†¿§º†≤¿≥≤ †¶† ¿¡≥ ª†±ª¶ ≥¡ºª¿º≥ ±≤≥† ª¿|≥¡¿ª±¶º¿¶ª±†ª≤ª±†≤¿≤±ª¶†¿±ª≤¡º≤≥±¡§≥§º≥≤¿≤† ª¶ª†º≥|¿±¶±≤§¿†≤¶≤≥†±¿≥†¶≤≥ª±ª≥†º†º†±† ± ¿º≤§≥≤ º†± §†§†§ |¶§†±†§ ≥§¡º≥† ¡†º≤¶†≤º≥¿±†≥¿¡±ªº†§≥¿º¿ ¿ ± ª†≥† ¿¶≤|±≥ †ª≤¿† ¶¡≥¿¶± ¿†§¡≤ †ª¶ † ¿≤º †ª¶º ¡¶±§†≥¶±ªºª§ª†|≤¿§≥¿§¿ª º±≥≤ª§¶¡≥†¿ª¡§º† º≥º¿¶† | | | | | | | | | | | ¶†±≤¡¶ ±ªº º¿±≤ª¿≥§¡§±º≥¡ ¶º§º±¿†¿≥¿±¶†ª†≥†±º≥ª|±º¡†¿≤†§±§¿≥¿¡§¿º†≤≥¿†¿ ± ª†¶§≥≤†≤¿¶≤º≥≤†≤ ≥¿ª±†¡±º|†≥±¶¡≥†¶≤≥±†≥¿≤≥ º ¿ †¿¡ª¶≥§ª ±º≥ªº¶¿±¶§≥ §±≥¶≥º¶§≤|¶†ª¶§¶¡±º¶†¶†ª¶†º≥≤§≥¶ ≥¶ª≤†ª¶¡¿≥≤ª †º±†¡¿†≤º¶†ª¶|†§≤ ª≤≥§†¡¿º ± §†≥ª¡≤¡¶§º¿¶≥¿º†¿† †º±¿ †±≤ §ª¶º§†±≥|† ±¶†º≤†±¶ ±º≥±≥ª†¶§¶±¿†§≥§† †±† ¡º† | | | | ±¶§≥ ±¶†º†≥≤¿±¡≥†≤¡†≥ª≥≤º †¶º†§¡†§º¶≥† ≥¶¿ ¿≤†¶|ª º≥†º≥¶º≤†º¿†ª¶¿†ª¶¡ §†§†§º¶§ª≤ª≥±ª ¿¡§¿†ª§º†§≤ª ¶|º† §ºª≥†ª±≥¿ ¡± ¶≥≤ªº¡†¶ ±≤ª¿§¡¿†¶§≥¿≥ †≤ª ª†¿±§¶±|†≤ª¶≥†§±ª†º†±≥†§±¶ ¿ª¿±º ±§¿ ª§¡†¶º§±¡§ ±†§±≥¿ªº≥§|ª§¿ ª¿ª† ª¶¡¶§¡≤º†º¿¶†≥±≥≤ §†º≥§ ±§ ¿≤º±ª≥ª¡º¡ª±§ª¿|†≥ ≥ºª≤¿≤§º±§¡§ª≤±≤±¶§†ª¿§¿ ≤±§±ªº≤¶†≤†¶ºª≥† º¿±¿º|≥† º≥± §≤º≥¡†§≥ º§±†¶ª†º¶≥¶≥º¿≤¡§¿º†º¿º± ¿≥¿†≤º§ª§≤|ª†§†º≤≥≤§º¶º¶ ±¡§º¶§¡† | | | | | | | | | | | †≤¶≥±†≥†º¶ ≤¿º¿º≤ ¶§ºª≤¡ªº§≤†¶§†≤ ¶§º ≤±ª §º†º≤|¿ ≤ ¿≥±ª ¶≤≥†≥ ¶≤¡†¡†º§¶¿±≥ª §¿ ª¿≥±§¡±¶ª≥†º¶ ¿†¿†≤|ª†ª§¿≥†≥§¿§≤≥ ±º≤º≤¿≤†≤≥¿¶¿¶±ª§¿≥†º ¿ §±§ª±ª§≤†¶º¿¶|¿§º¿¶≤±≤†ª¶¿§†º¿†º¡ºª¶≥¿ª †≥§± §≤≥†¶≤±†±¿º†º¶¿†ª º|≥º†±≥†¿≤¶≤¡¿†º¿≥º±¿¶º†º¿†¶ ≤† §¶¡§†ª¡¶≥±º†ªº≥ºª§º¶±|§ ¶≥†º¿ ≤ † †≤ª§¶§±¶† º¶≤≥ª†º≤ª†≤±¿¶± ¿ª†º¡§†≤≥º† †|§±†¡≥º§ª§ª º§¶ª±º§≥†¿ª±¶º§¶º†±≥§†§¿º≤ª±¿º≥±†§≥ ¿§ª†|≤ª±§¿¶¡†≥≤ †ª†¶±† | | | | | | | | | | | º¡≥≤º¡≤† †ª¶≤≥†º†± ¶¿≥±¿†±≤≥¡ª±† ≤¿ª §†≤¿ ¶ ≤ ≤|±º≥ª§≤¶¿≥ ≤º≥≤ ª≥ºª≤¶≥§¶º±≥ º§≥º¶§¿≥†≥†¿¶¿≤ ¶† ª≥¶†|≤±≤¶ª≥¿≥¿≥ª¡§º±†§¿≥±¶≥¶†¿≥ ≤≥ ≤ª≥ ¿†¿ §¶†º ¶º†± ¿≥|±º †≤¿†¶ ª±¿†≤ ¿≤†¶≥¿† §¿±º º≤º ¡≤º≥ ¡¿†º¡≥† ≥†º≥¿|¡§≤ªº†§¡†ª≥¡§ª†¿ †§¶§¡†º≥¡¶± ≤¿§ ¶†§± ¿º±†±¿ª¡§†≥ ≥|¿º†¿¶≤ª±≤†º¡¶¿≥º¿ †¶≥ §≥≤¿≤¶§†±≥±≤¿†º¶ªº¿†ª±≤§¶†≥†§|¶§≥≤ªº≤º§¿≥† ¿†¶±ª¡≥¡ªº±¶≥ª§≤¶¡¶¿ º†ª¿ª§¿¡§¿º¡†ª≥ª¿|≥±¶≤§± º† | | ≤§¿†±§≥§ºª†≤ ≥ ¶≤† §ª† ≥±ªº≥§¿≥§¶§≥¶¿≥¡±†º¶º¿≤†|º§†ª¶† †¶≤†¶ºª±†±§ ±≥ª±º†≥¡†¿†≤ª¶¿¡±§≤¶±≤ªº¶ª¿§ º§¶|¿¶ª≤ª≤º¿±¶≥ª º§†¡±¶ª ≥ §† †§†¿§ ª¿§º≤≥¶§ ¿†≤† ≥ª¿†¶|≤º ¶¡¿º≤º≥ ¶ª¶ ≥±¶º≥§≥ª† º§ª±≤ªº¿¶§≥¿§ª¶¿±ª§¶¿ªº¿±|¡±¶≤º§¶≤≥†≤ §¡±º≤≥±≤¶¿≤ †±¿± ≥≤§ª±ª≤†§†ª¿§†≤† ¡º¡§ |º±§≤†±§†¿≥≤ ±≥†≥ ª¿≥ †º ¿¶≥º†º¿≤¿≥¿≤ª§ ª≥ª† | | | | §ª¡º§†º†¶ ¶†ª†§†¿≥¿¶ º ±†ªº≥†§º†ª† ≤¶º≥ ºª§¿≥ª±|≤ª¶†±≥¿§¶§¶≥¡≥ª¶≥¿º±ª§≥ ≤≥¿§º †≥¶º¿≥§º≤¿≥≤º§≤±¶§ª±º|¶± †¿§¡† §±¶± ª¡†¶º≤≥≤ ª¶§ ¿±ª †¡†≥±¡º¡§ ¿ ≥§†¡º†º≥|º≤¿ªº†±ª≤ º≤¿≥† §≤º† †¿ ±≤º≥†ª¡†º¿º ¶±≥¿±≥¿†¶≥§¡≥|†¿†¶¿ª≥¡¿º±¿≥† ¡≥§¿ ª≥≤º≤ ¶≤≥±≥º †¿†≥ ≥ºª†¶ ≤¿¶§±ª§|ª≥¶ª±¿≥ª§≤≥±≥±§†± §±¡ª† ≥≤†±†§†ª ±† § ≥¿†¿º≤†¿≤¶ª±≤|±ª†¿†§ª†≥±≥ ≤§º¶†§¿≤≥± ≤±≥¶ ≤ª§±¿† ≤†¶ §º¶¡§ª¶º≤ª¿†|± º¿ª†¡º† | | †ª≥ª≤†¿ª§†≤† ¶≥≤º¡ª§ ±¿ª≤º§†ª≤†§≥ª≤±≥≤¶ ≥¿ ≥¿§†|º≥§≤¿§¶º†ª¿¡† ≥§†≤ª §¶ª±¶ ¶º≥ªºª† ±†¶†≥¿¶º≤±≤±¿ª ≥≤|º§≤ª≥¶¿ ¶¿≤¶§≤≥†º± ª¿≤ ¶†±¶†¿ º§ ºª¶≥±¿¶º¡§†º¿†±º¡º|¶ ¶ª¿† ≤¶¿ª†±†§¶ª≤ª¶† §ª ¶ º¶≤†± ≤ §ªº¶±†≥ ª§ ¡§º¡|ª §º≤¡¿±≤ª¶≥¿¶ª¡º¿±¿§ª¿§ ±¡¿¡¿¡ºª≥†¿≤ §±ºª≤ª†≤¡†≥± |≤ §¿ª¿ ±¿† §¶≥¶†± º§≤§¡ª≤¿¡§ ≥±≥§±¿§†≤ ¶¿≥ † | | | | ±≥ ≥¡§±†º¡¶±¶º†ª≥ ≥ª †ª§¶º§ª±≤¿§¿≥¡¶±ª±º≥§±≤¿† |±¶≤≥§†¿ ¶¿≥≤ ±†≥§†±≤±≤† ¶†≥¡º ¶≥¿º† ºª† ≥¶±¶§ ¶≤¶≥≤|¿±≤†º º¶ ≤¶§†≤ªº≥ ¿±§ ±†º¿†¶≥ ¿ †ªº¿†≤±≤†¶¿≤†±≤¶ ª¿|º ¶†±¶º†≥†≤§¡ª§ ¡¿ª§±¿≥ ¡±≥º¿ §¿ªº†≤≥±≤†± ±¶§¶¿† †|¶≤≥†º †¿§¿≤†¶≥†ªº ≥†§ ≥±† ¿º≥†≥±†¶≤ ≤º≤§¿†±≤º±ª≤ºª¿|ª≤º† §†≤¿§†ª±≤±ª¶ª¿ª ±≥ ≤¿†ª≥≤§¶ª≤ª¿†±≤≥º§¿†ª§¶≥§† |¿ ª†¡¿† ≥±≤§†ª±º≤†≥¶º≤§† ≤§¶†º≤ª≥¿¶±†º† | | | | | | | | | | |
0
10
20
†§¶±≤≥ªº¿¡ = IN ARBEIDSJAREN
30
40
50
60
70
80
†§¶±≤≥ªº¿¡ = IN PERSONEN
Bron: OESO (2001h) en Eurostat (2001).
fig 4.1.1
Veel werknemers stromen van de arbeidsmarkt in een van de beschikbare arbeidsmarktgerelateerde sociale zekerheidsregelingen. Het lijkt er op dat de Nederlandse socialezekerheidsen arbeidsmarktarrangementen maar in beperkte mate functioneren als springplank naar de arbeidsmarkt. Van terugkeer naar de arbeidsmarkt is maar beperkt sprake, onder andere doordat de reïntegratiepogingen tot nu toe weinig effectief zijn gebleken. Terugkeer naar de arbeidsmarkt op eigen kracht na langdurige inactiviteit is moeizaam door veroudering van kennis, verlies van vaardigheden en onvoldoende (financiële) prikkels. Het gevolg is dat een
p029
groot deel van de (potentiële) beroepsbevolking niet actief is op de arbeidsmarkt, maar een uitkering ontvangt. Het gaat hierbij in Nederland om bijna twee miljoen mensen met een arbeidsmarktgerelateerde uitkering. De helft heeft een arbeidsongeschiktheidsuitkering. Het menselijk kapitaal van deze twee miljoen mensen blijft voor een belangrijk deel onbenut. Een positieve ontwikkeling ten aanzien van het uitkeringsvolume is dat de laatste jaren als gevolg van de gunstige economische ontwikkeling en de groei van de werkgelegenheid in Nederland het aantal werkloosheids- en bijstandsuitkeringen is afgenomen.
Aantal sociale zekerheidsuitkeringen, 1970-2000 (in 1000 FTE) –
–
–
–
–
–
–
–
¿ª††¶≥≥±ª†±≤≤†¶º¿†¿º±≤¡¿±§¿≥¶≥º§≥¿º§≥±ª±¶±¿ªº†¡†¡†¿¿±±¿¶¶ª§±†¿±†º±†¶†≤≥¿†¶ª§ª§¶≥††¿≤ª ª±ª≤ºª§≤º†¶ª¡¿ªºª¿ª§ªº≤¶†ªªªº±¿¿ª¶≥ª†º§±ª¡±º¶§†≥¿ºª¶†ªª¡††¿†≥≤¿≥±§±¿±§†≤º¡≥¶≤≤≤º¿ª¶†ª ≤ª¶≥ªª¶†≥†¿§≤¡≥†¶º¿§¶≥§¿±¶ª¶§¡††§¿≤§¿†≤±¶ºº≥¿§¶º¿††≤¶º±†º≥±ª≥ºª≤¶†¡¶≥§§≥¶≤¶ª≥¿†º¡ª¿†≤≤ ≤ ≥§ † ¿ª ¿≤ ª ¶≥ §≥ ≤§ ª¶ ≥¶ ¡ ≤§ ª± ¡¿ ª† ≤† ª¡ ≥§ ª≥ ¿≤ ¡º ±† †º ≥§ ±¶ §¶ ª≥ ¿¡ ≤¶ ª≤ ≤† §¿ † ª≥ ≤¿ ª± ≥¶ ≥≤ §† ¶† ¶§ ¡¶ §± ±ª ¿≥ †≤ †¡ ¡º §± ≥º ≤ª º≤ †ª º≤ §¶ ¶¿ ¶ª ≥ª ¡± ¶ ≤≥ †¡ ¿¶ †≤ ≥º ¿ ±≤ ¶º ≤≥ †ª †§ §ª ¶† ±† ª≥ ≥º ≤º ¡¿ º≤ ±† º† ª§ ≤º ª§ ≤¡ ¶≤ ≥ª ¡≤ ¶† ≤¡ º≥ ¿† ≤§ º¿ ≥† ªº §¶ ª± † †º ≥¿ ºª º§ ¿ª ≤≥ †º †§ §† º¡ § ¡ª †ª †§ ¡† ≤≥ § ≤† ª≤ ≤± †≥ ¡ª ≥¶ † §† ¿≥ †¡ º¡ ¶≤ ±≥ † º¿ ¿ ª§ §≥ ª ≥† ºª §ª †ª ¡º §º ª¡ ª¿ §¿ †≥ ≥ §† †¡ ≤ª ±¶ ≥¡ ª§ ¶§ †§ † ≥ ¡ª ¡ ≤¿ ≥¶ †¿ ¿º ¿≤ §º ≥≤ ª≥ † ª¡ ª¡ ª¶ ±≥ª ≤≥ ≤†º ¿¡§ ¶ª≤ ¶ª ¡± §† ≥§ ≥§ §†ª º≥≤ ¶ª¿ ª¡¶ ≥¿± ª¶≤ †¿≥ ±ºª ª≤§ ¿º¶ §≤† ¶≥¡ ¡† §¡± ¶¡≥ ±¶¿ ¶¡ ¿≤§ ≥≤ª ≤±º ±§¿ †ª§ ≥≤¶ ±º ¶§ª †≤ ≤ª§ ¿±¶ ª† ¿§º †≥ §ª≤ §≤¿ ¡¿º ª¶º ¶± ª≤ ≤≥ª ¡ª¿ †§± §¶≥ ≤†¶ ª¡ ≥¡† ¶± ª≥† †¿º ≥¡† ±§† ¡ª †º¿ ±¿≤ º§≥ ≤¶ª º¶ ¿ªº ¶†≥ ±§≥ §¶± ¿ª §º≥ ª†± †≤§ §¿º ¿º≥ ªº† ¿±§ ¿≤¶ ≥ª §¿ ª±≤ §≥¶ ¿¶ ±ª≥ º† † º±¡¶ ¡¶¿ ¿¶≤¡ º≥§ ª§≥ †¶≥ ¶¿º§ ª±≥º ¶≥ ≥¿±ª §≤ª≥ §ª≥ ≥§±† ¿≥§± †ºª ª±≥¿ ≥¿†§ †±§¶ ¶¡ º≤ª§ ¶§¿ º¿≤± ª§¶ ¿º ≥ª º§≤ ª†º± º≤±† ±≥≤ ª≤± ¶¡¿ º±¶† ªº¶≤ ≥†¡¿ ¿±§ª ¶º≥¿ ºª≥† ¿±§ ¿º§ †ª¶¡ ≥¿ª †¶≥ †ª §†≤ º≥±¡ ª±† ª§¿ ¿§≤ †≤¶ª º≤¡≥ ≥ª§¶ ª†¶ ±¿† ≥§¶ ≥±¿ ¶≥¡ ¶º≤† ºª± ±¿†º †¶≥≤ ¡±º †ª¶¿ ±≥†¶ ±≤ ≤¿§ ¡ºª¿ †≥¿§ º±†ª ≤¶§† ¶†§ §¶¡¿ §ª ≤±¶¿ §ª¿ ¶§≤≥ §±¡ ≤¿†ª ¿†§ ≤º¿ ¶±ª §≤≥º §≥¶≤ §¿ª ≥ª†¡ ¿¶≥ ≤ ≥†≤§ ª¶¿º† †¶§¿ ≤†ª¶± ±¿ª≥ º†§¿ ¶±¿≤ ¡¶§ª ¡ºª§ †¿§≥ ª†≤§º º¿§± ≥¶ºª¿ ¶¿¡± º≥¿¶ ¶¿≥≤ ªº†§ †≥ª¿ †º¶§ ¶≥º¿ ±†¡ª ≥¡¶º§ §º≤† §±º¿≤ ¶¡≥ †≤¿ ¿º¡ ¶±ª ±†¶º §†¶ ±ªº ¶¿§º ª¶≥† †¶§¿± ¶±§º º≥ª º¿ ±≤†¶ ¿ª† ¶≤≥§† †§≥ ¿≤¶º± ≥≤º±§ ±ª¶¿ †±º≤ ¿¡ª¶≤ ≤†¿ª ≤¶≥§† ¶§º¿ ≥§ª ±º †±ª≥ ≥¶ª§º ª§¶† ≤º¿ ¶±ª≥ †≥≤¡ º¿¡ª §†¶±≥ ¡ªº± ±†¿ ¶ª¿±º ±¶†º≥ †§≥ª± ª±†¶ ª¿†º ±§ª¶ ¡≥º¿ª §¡ª¶± ±≤ª†§ ¿†§ º±†≥ º±¿ ¶†≥§ †ª¿º ¿¡±≤ §≥≤ §¿≥ª ¶≥†¿ §º¶¿ª ¿±º§¶ ¡±≥ †¿≥¡ ªº¡≤ º¶†ª ≤† ¶§º±ª ¿ª≤º §†¶º± †º§≥¶ §ª±º §†≤¶ ≥º§†≤ ¡±¶§ §≤ªº ¶¡≤± §¡¿≥ ¡ª≤§¶ ¡≤¶±† §¡¿≥ ≥±§†¶ ¡§º ¡§≥± ¡±¿≤¶ ª§≥ ≥¿º ºª†¡ ≥§†¶¿ §¶≤≥º º§†¡ª †¿¶≤ ≤¿¶º ≥ª† ≤¶¿† §º†¿≥ ±≥¶§ ≤¡ª§ †ºª≥ §±¿º †¶± ¶±¿ª º≤¶≥ º¡¿§† ±¿º≤¶ ¿§º ¶±º †¡º ¿§º≥ª ≥§¶¿ ±†≥ †¡≥º ¿≥º¶ª ±§º ≥≤¶¡± ª¡≤¶ §ª¿¶ §†±º ¿º†¡ª †§¿≥ ±†ªº¿ ¿≤ª¶ †≥¶º §ª¶¿ ≥†±ª¿ ¿º¶† ª≥º ≤º§† ¿ª§† §†≤≥ ≥±§¿º †≤ª º±≤ª ¿±ª≥ ¶±† ¶º¡ ≥¶†º §≤¶ª ¡≤§º± ¿≥§ª ±º¿≥ ≤†≥¶ ¡†¶º ≤§ªº ¿¶≤º± º†± ¶†ª¡ ª§º¶† †±º §¶ª± ±§†≥≤ ª≥¿¡ † º≥§ ¶≤¡† ¡¶≤†§ §¿†¶ ¿≥±º§ ¿ºª≤ ≥†ª¿ ¶†ª¿≤ º§¡†¶ º†≥§ †¿≥§ †¿≥ª§ §ªº±≥ ¿§±≥ §¿¡≥ ª†¿¶ ¶≥º† †≤¶º ¿º±≤ º¡≤† ≥¿º¡¶ †≤¿¶ ¡†¶± ≤†§±¿ ≤†ª ¡¶† ≥≤º†¡ ª¿º ¶¿†≤ º†¶ ª≥±§¿ ª≤§¶ §†¡≤¿ ª¶¡§º ±§ª¶¿ †ª≤§º ¶†¡≤ ≤¿±º ¿±§≤≥ †≤§¶ ±¡§ ±≤ª§º ª¶≥§± ª†≥¶ ¿≥§≤ º≤¶§¿ ≤¿§± ¿† ¿¶† ≤†ª ≥º¶†¿ ¡ªº¶ ¶≥ ¿±≤† º¶†¿ ±§†º †¶≤ º§±¡¿ ª†≤º ¶¡¿§ ±¿†≤ ªº¿≤ ª§±¶ †ª¡¿± §º¡ †≤§¿ ≥†º¶ †¿§ §†≥º ≥†§º †¿≤ ±†¡¶ ±≥ªº§ ≥ª†±≤ †º¶± ≤¶§† ≥†¿º ¿±≤† ±º≥†ª ¿ª† †¶ª §≤º¿¶ ±¶≥§ ¶±º ¶ª±¿ ≤† ¶¿±§ †º≤ ¡±¶≤† ª≤ §ª≤±¡ §º≥¡ §¶±†¿ ª≤†¶≥ §≥†º ±†≤§ †¶º¡ ¶≥†¿ ≥º†¶ ±†§¶ ±º≤¿ ª†¶±≤ §±†º †±≥º¿ ≤¡†¶ ¡≥ºª§ †ª¡ ¿¶ª† ¿≥§¶º ±≥§ª §≤±† º≤¶¿ §¶¿± ≤§≥ ±†¿¡ ¡º†≤ ªº† §±≤ ª§†º¡ ª†¿± º¿ª§ ±ª¡§ ¿º§≥± §≤¿ª †±≥ ª†≥º ¡ª≤±§ ¿≤º¡¶ †¶¡¿§ ª¡¿º ≤ª¶¿ ¶¿†ª ±†≤¶ §¶†º º≥¶¿ ≥ª≤¶ ¿¶§† ±¶¿ª †¿¶ ±¶≥º ª†≤ ≤≥†¡ §¶º¿ ¡§±¿ ¿≤ª± ≤º†¡ ¡§¿ †±ª§ †≤ §≤¡† ≥≤± ≥¡¶§ †¡§≤ ≥¶±¡ ≥ª≤ ¶¿≥† ª§¿º ª¶§ ¶§† §º≤ ≤§ª¿≥ ¶¿ª §ª±† ≥¶º ≤¶§º≥ §¶≥º §¶≤ª º† ¡†¶± ±≤¶† ≥º± †≤ ¿≥¡≤ †§≥ §ª†± ¶º¿† §≤† ±≤≥ †¡ª§¶ º±†≤ ≥±¶¡† ¿†ª§ ±† ¶≤º ¿§ ªº¶†≥ ≥≤† ≥º¶ †≥±ª¡ ¿±¶† §º≤ º≤±≥ ¡ª¶º≤ ¶º†ª †≤¿ ≤¿±≥ ≥ª†¿ º¡±† ≥¡ª±† ≥§ª± ≤§º† †¿¶ ¡≤¿ †≥≤ª ¡§†≥ ¿ª¶± ¡†≥ †º≥ †¿≤ ±¶º ¿ª†¡ ¶¿±† ¿¶±§≤ ª†¡± ª≤≥¶† ¶¿ª§† §±¶≥ ¶†≥≤ º¿≥ †ª§¡¿ ¶¡≤¿† †¿¶§≥ ≤¶§≥ª ¿†≤ †¡º¶ º¶¿§ º¶§≥ª ±§¿† ª±†¿ ¶†º± ª†±§≤ º†¡ †¶≤¿ ¶≥±¿ ±ª† ¿ª§≥ §º≤¿ ¡±¶†¿ ¡º≥¿ ≥†ª≤¶ ª†¿º ¡†º ¶¡¿ª ¿§≥≤¶ ≥ª†± †¡¶ ¶§† ¡¶¿ ≥ª¶≤§ ª¶†¿ †≥¿¶ ¿≤¶†± ¿§≥º ªº≤§ §†ºª †§¶ º†≤ ≤ †§¶¡ ª±≤≥ †ª¿¶ †¶§ ¿≥¶ ¡†§≤ †§º¿± ¶§¿º ≥§¶¿ ¡†ª¶ §º≥≤ º¿¶ª ¡±§¶ †≤¶± §≥º¶≤ ª§†± ≥±≤¶ ≥º§† †ª§≤ §≤¶¿ §≤ª±† ≥¶¡º± ¶§†ª ±¿≥ª ª§º º≥ª≤¶ ≤¿º† ≤±¿≥ ¶≥≤† ±¶¡† ≤¶±¿≥ †§±º §†¿≥ º¶†ª ≤¡† §†¿¶± ≥º†± ≤¶±¡ §º≥ ≥º¿ª †±¶ ¶†º≤≥ ≥†≤¶ §≤ª± ¡≥º¶≤ ¶≥≤ ¶†¿±§ ≤†ª¶ ª¶¡†º §≥¡≤º ±ª§¿ ª†§ º≤¿±† ¶±≤ªº ¡º†ª± ≥¶§º ±¡ª¶≤ ¿¡†≤± †≥ †ª¿ ≥º¶≤ ≤≥ª¶ †¶¿º¡ ¶º†ª ¿¶†º †ª≤ ≥†¿±¶ ±†≥ ª¶†¡ ±¿≥¶ ¡≥ª¶ ±§¡¶¿ ±§¿≥¶ †¶≥ ª†¿§≥ §¿¡≤¶ ≥¶§ ¡±¶§≤ ≥§±†º §±º º¶† ¶ª†§≤ ª†º§≤ º¶†≤ ≤º≥¡ † ±¿†ª¶ ¶≥†≤§ º±†¶ ¡†§ ª¿§¶ ¶≤≥¿ª §≤¡†≥ ¶§ ¡≥¶§ †±ª¶ †¶º ≤≥¶† ¿ª≤ §≤¶º †¶º§ ¿†≥¶ º†¶ª §º¡ ¶¡±≤† ≥±¶º ¡¶≤§ º±¶†ª §†¿≤º †ª§≤ ¿ª±≤ §±ª¡ ¶¡± ≤§≥¶± ¿±†ª ≤¿§† ¿º¶§≤ ≥º§¶¿ ¶†§º §†º≤ ª¿§º ≤§±¶≥ ¡§≤ª± ≤¶≥º ¿§¶≤ †¿±§ª ¶¡º ¿†ªº≤ ª≤†¿ †º≤ª ¶º¡ ¡§ ±§¿¶ º¡§ª ª≤≥¡¿ ≤¶¿† ª¿±≥† ª§≥ ±†¶ª ≥§¶º† ≤§† §≥†≤¿ †¡¶ ¡§±ª ¿¶†± ≥§º¿¶ º¡¶† ¿¡§≤ º§¿ ≤≥±º ¶¡†≤ ≤¡†º¿ ±¡≤≥ª †ª≥±¡ ¶≥º¿ §º†≤¶ º≥†ª¿ †§¶º¡ º≥≤¶ ¡†ª¿¶ ª≤†± ¡≥≤± ≤±¡† ¡§º† ª±¶§º ¶≤¡¿ †¡≤≥ ¶§†ª ¶†ª§¿ ª¶º º≥†± † §¿†¶ ¿≥¶† §±≤¡ §†≥¿ ≥¿§±¶ ¶±§†ª ±≥¶¿ ¶ª†≥ º§¿¡≤ †§¶¿ †¿±¶º †§¿ †±¡ ≤¿¶º †ª¶± ¶§†± ±≥¶≤ ª¿º†¶ ¿ªº† ¡≤±º§ §¿¶± †§¶≥ª º≥†ª¶ ª†¿≥ ¿º≥† ±¿§ ¡¶†º §¶¿† ¶≥≤† ≤§†º †¡¶¿ ¶¿≥§± ¿±≥≤ º≤†¡≥ ≤¡≥§ ¿≤ª¶± §¿≤ªº §º¶ª ≥¶†≤ †ªº≤ †§¶ §¡º †±¿ ±ª¶†§ º¡±≥ ¿†± ≤¶ª± ≤ª≥ ª±¶ ¿º¡¶ ¶§ ª¡±† ≤§¿ª¶ §¿º¶¡ ±¿º≥† †≥¶º †¶§ †º¿¶§ §º º†§± †¶º ¿§† ¡¿±≤ ≥§¡≤ ≤ª†≥ ±¶ª§† º†± ≥¿¶º ªº¡≥ ≥§≤ª ¿†¡≤ ¿¡≤¶ §≤¶± ¡≤¿º ª¡§¶ ª≥†¡ ª§¿¡ †¶§± ªº≥ ±ª¡¶º ≤ª§¶≥ †§¶ ¡ª§†º ¿±¡¶ ±†¡ª ¡º±ª§ º¡ª≥†§ ¿≤ªº†¶ †¿≥≤ ¿†º§≥ ¶º≤≥ ¿§†± º¶¿≤†§ ¿≤≥¶± º†≥≤¶ †¿¡§ª º¶±† ≥≤¿¶ †≤º± ¡±§º º≥†¶± ±≤º¶¡¿ ¶±ªº¡ ≤¶º† ¿±ª ±†ª¿º≥ †¿ª¶≥± †§¶ ª¶§¿º ¿±†≥¶≤ ¶±≥ª≤ ¶¿† ±≥§¿† º≤≥±¶ º†≥± ≤†±ª≥ ¿†±§ª ≤ª≥§ §±†¿¶ ≤† ≤†≥±¿º ª±¿¶§ ±º†¡ ¡ª¿§± †≥±¶ ¶≥§¿± §≤±ª† §¶≤†ª º†¶¿ª †ª§º± ¶ª≥º¡ §ª¶†± ≤ºª¿± ±¿≤¶ †ª¶º º≥†¶¿ †¡≥¶ ª†§± †º§¡¿ ª§¿ ¶±§≤ §¶ª≤ ±≥§¡¶ ¿≤±≥ ±ª†¿¡ ≥ª¶º† ¡º≥¶ª ≤º±ª †¶±≤ ±†ª§¶¡ ºª§±† †±ªº¡ ª¶≤¡§ ¡ª¿¶ ≥†¶±¿ ¿º≤¶§ ≥≤¿±† ºª±†§ ±≤§¶ª ¡§ºª≥ ¿¶§±¡ º¡≤¿§ ¶±¿§ ¿¡≥±§ ≤ºª¶¿¡ ºª§¡ ¿†ªº§ ¶ºª†≥ §¶º†¡ ª±¿¡ † ±≤¿¡§ ≤ª†º ¡¿ª≥† ¡¶≤†º ª†¶¡≥ ≤†±¡ ¡ª§≤ ±º¡ §ª≥≤ §±¿ª¶† ±¡¶¿§ ª¶†º§ ≥†±ª¶ ª†§º §≤º ¶≤§ª≥± §¿¡± ¿§†¶ ¿±≤¶† ª§¡≤¿ ¶≤†¿¡≥ º±†¡ ≥≤§±† ≤≥±¿ †≤≥ª¡± ±≥†ª¡ ¶ª≥¿¡ ±†≥ºª§ ≤¶≥§ ¡≥ª¿º ¿†ª≥ ¿≤¶§± ±º§≥¿ ¡ª≤† §¶≤ §¿≥ †±≥º≤¿ †±≤§ª ≥º§†±≤ §≤º¿ ≤ºª†§ ¡ª¶§≥ ª§±† †±≥ª¶º º†ª¿ §≥†º¶ †±¡§¶ ≤º†¿≥ ≥†¶§ ª≥¿†¡ †≥§¿ º¡§≥± ≥¿¶†±≤ º≥§±†¡ ª†±¿≤ †ª≥±¿ ±†º≥ †º≥≤ª¶ ±º¿≥§ª ±≤¿§† ±≤¶¿§ º≤¿†± ¶ºª†± ≤≥§¿¡ ≤§≥±†¿ ≥†¶§ ±≤¿¶≥ †¡§¿± †º≥ª ≤†¡¶ ¶ª¿¡ †§≤ †≤¶≥¿ §±≥†¿ ±¶º¡≥ ¶≥ª¿ §±≥¶º ≥¶≤§º †§≥ º±¡ª§† ¡º†§ ¿¡± §ª¿†± ≥†¡¶≤ª ≤†≥¡¶ † †ª≤¡ §±ª¡≤ †≤¶± ¿≤§ª¡ ¿†¶¡≥ ª¶º±¿ §º†¶ ¿¶º≤ †§±ª ≥¿≤ºª ≤º¿±¶§ º±†¡ª ¡≤ºª§± ¿¡º§† ≤¿±ª¶ †±ª≥≤ †§¶º¿ †¿ª±º ¶≥º¿± ≤¶†§± ¿≥¶†ª ¿º±ª§ †§¿¡ ≥§¿º ª¿¡†≤ †º¡ª¶¿ ¶§≥≤†¿ §≥ª¶¿≤ ª±¡º≥ †ª¶§≥¡ ¿±º†¶ ±¶≥¡¿ ≤±†¿º ¡¿¶±≤ ≤ª¡† ¶º≥± †ª ≥¡†≤¶ ≤†¿§º± ¿¡ª ¿†ª ¶¿§≤† †¿¡ª§ º±† ª±†≥ ¶¿†§ ±¶≤≥§ ¶≥¿ §ª¶† ¶§†≥± §±ª≥ †¶ª≥ ¶¿†ª ±¿ª≤ º†¡¶≥ §º†≤¿ ª±¶≤¿ §†≥¶¿ ≤¶¡§† †§≥ ¿≤º¡± †≥¡§¶ †¿§¶ ¿†§º †¶ª¡±≥ ≥ª±†¶ ª§≥º †ª≤ ¶§≥ †¶§¡± ±≥ºª¡ º†¶≥ª ¿†±§ ¶¿ª†§ ≤º§† ¶ª≤≥ ±¶≤§† ¶†±§ ≤†±≥ ±ª≤º†¶ ¶ª†≥± †ª§¿± ≤±º≥ ¿ª≤¶† †≤¿ † ≤†¶§¿ ≥¶º± †ª§¡¶ ¶¡º ≥¿¶†§ ºª¶≤≥ †º≤≥¶± ºª¡ †¿§≥≤ª ±ª≥¶§ ±§ª≤† ¡ªº† ≥º¶¡ª ª≤¡†§± ¶≥¡§¿ ≥†±¿§ ≥ª¿¡† §ª† ≤ª†±¡ ¶º≥±†¿ §±≤¿¶† †¿¶≥ª º¿¶±≤ ºª¿±¶ §¶†ª± §≥¶ †ª±§º º†ª¶≤≥ ±º¡¿ º§¡†± ≤±¶¿† ±ª†¿ †¡≤±ª ª±¿§≤ ≤º§† ¶≥º§¡ ¡§º≤¿ ª†≥±≤ ¿≥§ª¡ †¿º¶ª ¶ºª§† ≥ªº§ ª¶º†≥ ¶†≤º≥ ¶ª†± ¿ª†≥ ¶¡§≥ †¶¡ ≥†¿¡ª ¶¿±≥¡ª §†¶ª¿ ≤≥º¡†§ º≤¡¶ª §¿ª≤¶ †≥¶§ ≤±§†≥ ≤§¶ ≤±¡º§ ¡¿†≥§ ¡±†ª¿º ¶§≤†±¡ ª†¿± ¿≤§±≥ §º†ª ¶¡¿§≤≥ §≥º†¡ º¶§¡ §≤¶†¿≥ ¶≤≥†¿ ª≤¡† ≥º¶†§ ¶¿§† §ª† ¶¿ª≥± º†§≥ †ª¶º ≤±¿≥ º±¿¡≥ §†≤¶± ¶¿ª ª≤≥¿ ¡ª¶ †¶§≥ ≥ªº≤ ª≤¡¶† † ±¿†º ±§ª¡≤ ¿≤†§±≥ †¡¶≥º ≤≥¡¶† ¿†±≥ º¶ª¡≤ ≤ºª† º¿≤≥¡ ≥§ª≤¿† ±¶ª†¡ º≥±§¿ ≤§≥¶¡ ª¿≤†§ º±§† ≤¶†º± ¿ª¡≤º ª¶¿§≥ ¡§≥¿ ¡º≤±ª §†¿¶ª §†º≥¿¶ ¿§≤†ª ≤¿¶≥ †≤≥º §±† ª¿†¡¶ †¶§ †≤§¶º ¿±º≤¡ ¶†ª ªº§† ¿º¡±≤ ¶≥ª± †¿¡ºª ≤§¶≥ ¿¶¡≥ª ±ºª≥≤ †¿¶± ¿†¡¶ ª†¶± ¡≤¶†¿ ¿¶ª≥§ ¶º§≤¡ ¿±º†¡ ¡†§¶≥ ¶º†¿±ª ¶≥†¿¡ ±§≥¶ ±ª§¿ †≥¿ª †º§±ª ºª§¡¶ ¶≤≥±§¡ ≥¶± ª†±º ¿¡¶ª† º¶§¿ ±≥†¿ º§†¡≤ª †§≥¿ †≥§ †¶≤º ¡≤†¶º §¶ª±† ≥ª±º≤ ¡≥ª≤¶ §¿†ª¶ ¶†¡º ªº§† ¶¡† ≥ªº¿±† ≤¿ª± §†¿¶¡ º≤±¡† †≤¡¶ †≤§ª≥ º±¶ª¡ ±¶≤§¡ ¶¿†º ≤±¶¡¿ ¶≥¿† ¿†º§ §¿≤¶ª ±¿¡≥ † ¶≥§ª §¡†≥± †≤±¡ª ºª ¿¡§†≤ ±ª≤† ≤¿¶ ≥ª§¶± §≥¿¶≤ ±ª¶≤† º¿ª§ ª¡≤†º ≤±§¿† ≤†±≥¿§ ¶≥†¡ §±†≤ ¿§†ª¶ §ª≤≥ ≥¿º¡† ¿≤†§¶ ±ª¿º≥ ≥≤¡†§ ¶§≥†¡ ¶†≤¿§ §ª±¶ †≤º≥ ¶ª≥ ¡≥ª†§ †≥±§ º§¿ª ¶¿ª≥º §¶≤ º¡ª± ±§ª≥ †±ªº †¿ª≥≤ ≤† ≥†ª§¶ ≥¡±† †§≤¡ †≥¿ ¶≤¡≥§ ≥º¿ ª†±¿≤ †º±§≥ ≤§¡≥± ±¶ª≤ º¶≤§± ¶≥ª±¡ ¡º†± ¡¶± †≤§≥ ª†º§ º¿†¡§ ≥†º¶ ¶≥§¡ º¿¶ª≤≥ ¶±¿¡ª§ ª¶†≤§º †≤¿¡±¶ †¶ª ¶†≤º ±§≤†¶ ≥¶¡† §±≥¶† §ª≤± ¶≥±§¿ †≤º¿ ¿¡±§† ¶º†≥ ±¿†≤º §º†¡ ±ª¶§ ¶≤±¿ ª±§† †≤¿§≥¶ ¶≥±¡ º¿≤¶ª† ºª†± ±ª†¶¡≤ ¿±†º ¶ª†±§ †≥± ¿¡†ª ≥¶†º ≤ ¶≥≤¿§ ≥ª§¡† ±§†º¿ †ª≤§ ≥†ªº¶ ª†≤ ≤≥º¿§ ¶º¿±≤ †ºª¡¿ º¿≥§± §≤†¶ ¡†≤º§ ±†º¡ª ¶§ª≤ ±º¿¶¡ †§¶º≤ ª¡≥≤¶¿ ª†≤¿¡ ±†ª§¶ ¡ª§†¿ §≤º≥ª ±§º†¿ ¿≤¶†§ ºª†§¡ º≤ª†¿± ¶†±º †¡¶º§ª ¿≥ª¶≤ §†≤≥ª §º≤¡ª ¶¿≤ªº± §†ª¿≥ ¿º≤¶† ¡¶§ª¿ †±¶≤§ ª†¡§¶ º±≤¿ ¶¿¡†≥ ¡ªº†≤ §ª†¿ ¡ª†§≥º ≤≥º¶ ¶º†§ ¿§±ª≤ §†º¡≤± †¡ª≥ §±≤¶ §ª≤±¿ ≥ªº† ¡§≤≥¶† §†ª¿º ¶≥¿ª¡ §¶¿†ª ¡†¿¶ ¡≤†§ §±ª¡ ≥±ªº ¡ª¶ ¡¶±ª≤† ¡†ª¶ ª†¶ ≥†±ª º¡†≤≥§ ≥¡≤†º §≤¡ º≥¿† †§±¡ ≤¿±§ ≥¿§¡ ≤§ªº¿ §≥±¶¿ ±ª≤º§ ≤†≥º †ª≤¡¶ §ª≥≤± †ª±¶ ¶º† º¶† º¡≥§† ±¿†¶º ¿≤† ¶≥º†≤ †≥ª¿¡ ¿†¶ª ≥¡≤± – – – –
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
0
–
500
–
1000
–
1500
–
2000
–
2500
1970
1975
1980
1985
1990
1995
2000
Ziekte
Bron: OESO (2002).
fig 4.1.2
Nabestaanden Vervroegde uittreding Bijstand Arbeidsongeschiktheid Werkloosheid
In dit hoofdstuk worden, na de samenvatting van de scores en de lessen uit de best practices, in paragraaf 4.4 de benchmarking exercities die ten grondslag liggen aan de analyses en beleidslessen getoond. Het gaat om de beschikbaarheid van hoogopgeleid personeel (4.4.1); de deelname aan leven lang leren programma’s (4.4.2); het opleidingsniveau van immigranten (4.4.3); het aandeel van private bijdragen aan het (hoger) onderwijs (4.4.4); de combinatie van arbeid en zorg (4.4.5); de armoedeval ( 4.4.6) en de arbeidsongeschiktheid (4.4.7).
p030
Samenvatting van de scores
4.2
Kwaliteit Het opleidingsniveau van de Nederlandse beroepsbevolking is in internationaal perspectief goed, hetgeen de inzetbaarheid ten goede komt. Het gemiddelde opleidingsniveau van de beroepsbevolking zal in de komende jaren en decennia blijven stijgen. Immers, veel oudere, laagopgeleide mannen en vrouwen zullen de arbeidsmarkt verlaten. Voor het op peil houden van de inzetbaarheid gedurende de carrière is deelname aan leven-lang-leren-programma’s van belang. Nederland scoort voldoende, maar duidelijk minder dan Zweden, Denemarken en het Verenigd Koninkrijk. Eén op de zes Nederlanders in de leeftijdsgroep 25-64 heeft recentelijk (minder dan 4 weken geleden) onderwijs of scholing gevolgd. Een aandachtspunt is dat het merendeel van deze investeringen geschiedt in de eerste helft van de carrière. Voor de werknemer en werkgever is dat aantrekkelijk vanwege de lengte van de terugverdientijd van deze investering. Scholing in de tweede helft van de carrière is momenteel ook minder aantrekkelijk, omdat er relatief op jonge leeftijd wordt gestopt met werken, wat de terugverdientijd verder beperkt. De kwaliteit van het Nederlandse menselijk kapitaal zou mogelijk kunnen profiteren van institutionele vernieuwing in het onderwijs. In het algemeen lijkt het er nu op dat de organisatievormen die in het onderwijs gehanteerd worden niet in staat zijn de consument en het bedrijfsleven te leveren, wat zij vragen. Dat speelt bijvoorbeeld in het universitair onderwijs, waarbij voor maatwerk weinig ruimte is: het merendeel van de studierichtingen heeft een lengte van 4 jaar, hetgeen consequenties heeft voor het ambitieniveau van de opleidingen. In landen waar meer ruimte is voor vraagsturing en private bijdragen is de kwaliteit over het algemeen hoger en de spreiding in studieniveaus groter. Optimale ontplooiing van het menselijk kapitaal vraagt om institutionele vernieuwing in het onderwijs. In het algemeen geldt dat de huidige organisatie van het onderwijs gericht is op bulkonderwijs en niet in staat is om de consument en het bedrijfsleven de kwaliteit te leveren waarom zij vragen.
Beschikbaarheid De beschikbaarheid van werknemers hangt in belangrijke mate samen met de mogelijkheden werk en zorg te combineren. Nederland scoort matig op dit punt. Dat ligt niet zo zeer aan de verlofmogelijkheden, maar vooral aan de beperkte beschikbaarheid van kinderopvangplaatsen. Terwijl in Scandinavische landen en de Verenigde Staten voor de helft van de kinderen in de leeftijdsgroep 0-4 jaar kinderopvang beschikbaar is, is in Nederland maar voor één op de zes kinderen een plek beschikbaar. Met de Wet Basisvoorziening Kinderopvang (WBK) worden belangrijke stappen voorwaarts gezet door onder meer de introductie van vraagfinanciering waarmee ouders meer keuzevrijheid krijgen en een level playing field tussen alle aanbieders van kinderopvang ontstaat. Aandachtspunt blijft dat de regelgeving nog redelijk gedetailleerd is, en het kabinet stelt dat men op termijn wil volstaan met globale kwaliteitseisen. Bovendien valt kinderopvang door zelfstandige gastouders voor dit moment alleen onder de WBK bij tussenkomst van een gastouderbureau. Een ander belangrijk aandachtspunt, waardoor kinderopvanginstellingen moeilijk van de grond kunnen komen, is het feit dat de procedures voor het wijzigen van gemeentelijke bestemmingsplannen lang duren. Ook de collectieve lastendruk van loon- en inkomstenbelasting en sociale premies heeft grote invloed op de beschikbaarheid van het menselijk kapitaal. Deze druk bepaalt immers de netto beloning van arbeid en daarmee de aantrekkelijkheid van werk. Ondanks de lastenverlichting in 2001, kent Nederland nog steeds een gemiddelde lastendruk van circa 40%. Alleen in Duitsland en Zweden is de gemiddelde druk van belastingen en premies hoger. Het beeld ten aanzien van de marginale druk is ook weinig florissant: een Nederlandse werknemer houdt van iedere euro
p031
loonsverhoging of overwerkbeloning gemiddeld minder dan de helft over. Door de matige beloning van een uurtje langer werken wordt vrije tijd en deeltijdwerk aantrekkelijk. Met name in Japan en in de Angelsaksische landen uit de benchmarkset wordt meer werken beter beloond. Voor veel uitkeringsgerechtigden is het aanvaarden van een baan financieel weinig aantrekkelijk. Met name in het begin van de werkloosheidsperiode is de inkomensachteruitgang in vergelijking met andere landen beperkt. Maar ook na enkele jaren is er slechts een relatief zwakke prikkel om werk te zoeken. Hier spelen de marginale tarieven, de inkomensafhankelijke huursubsidie en de kwijtschelding op lokaal niveau van lokale lasten een belangrijke rol. Aan de onderkant van het inkomensgebouw brengt dit de zogenaamde armoedeval met zich mee. Het aanvaarden van een laagbetaalde baan door een uitkeringsgerechtigde brengt in veel gevallen een inkomensachteruitgang met zich mee. Oudere werkzoekenden hebben niet alleen te maken met een zwakke financiële prikkel, maar ook met een ontheffing van de sollicitatieplicht. De sollicitatieplicht is ruim twee decennia geleden voor oudere werklozen afgeschaft, waardoor werkloosheid op latere leeftijd in de praktijk neerkomt op vervroegde pensionering. De aanleiding voor deze maatregel, was destijds de grote omvang van de (jeugd) werkloosheid. De huidige krapte op de arbeidsmarkt en de verwachte demografische ontwikkelingen rechtvaardigen de vrijstelling van de sollicitatieplicht in veel mindere mate. Ondanks het feit dat Nederlanders niet ongezonder zijn dan andere Europeanen en de werkomstandigheden niet slechter zijn dan elders, nadert het aantal WAO-ers het miljoen. In Nederland ontving in 1999 bijna 8 procent van de beroepsbevolking een arbeidsongeschiktheidsuitkering. In landen als Duitsland en het Verenigd Koninkrijk ligt dit percentage de helft lager (rond 4%). In de Verenigde Staten ontvangt slechts 3 procent van de beroepsbevolking een arbeidsongeschiktheidsuitkering. Berekeningen van het CPB indiceren, bij ongewijzigd beleid, een stijging tot 1,05 miljoen in 2006. Dit wordt onder meer veroorzaakt door de lage uitstroom uit de WAO. Om hierin verbetering te brengen is recentelijk begonnen met het betrekken van private partijen bij de reïntegratie van arbeidsongeschikten. Dat is hard nodig omdat de financiële prikkels om, na herstel, weer aan het werk te gaan zwak zijn. In het eerste ZW-jaar wordt het loon namelijk bijna altijd aangevuld tot 100%. In de daarop volgende twee WAO-jaren zakt het loon terug tot circa 75% van het laatstverdiende loon. De VUT-regelingen zorgen ervoor dat stoppen met werken 4 à 5 jaar voor de AOW-gerechtigde leeftijd in Nederland tegenwoordig gebruikelijk is. Momenteel verlaten jaarlijks 50 duizend ervaren werknemers door de VUT de arbeidsmarkt vóór de pensioengerechtigde leeftijd. Terwijl vervroegde uittreding tot voor enkele jaren werd gefinancierd door middel van collectieve omslagregelingen, is er een begin gemaakt naar financiering via individuele pensioenbesparingen. Dit moet het prijskaartje van vervroegde uittreding in sterkere mate neerleggen bij de individuele werknemer. Deze wordt wel door de fiscus geholpen, omdat VUT-besparingen nog aftrekbaar zijn voor de belasting.
kwaliteit beroepsbevolking deelname leven-lang-leren-programma’s opleidingsniveau immigranten combinatie arbeid en zorg gemiddelde en marginale wig beschikbaarheid hoger opgeleiden arbeidsongeschiktheidsvolume participatie van ouderen
p032
Lessen uit de best practices
4.3
Het aanboren van het onbenutte arbeidspotentieel zou een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan een vergroting van het groeivermogen van de Nederlandse economie. Hiertoe bestaat een aantal mogelijkheden. Vergroting van de participatie begint bij de beloning. Daarvoor is het nodig de gemiddelde en marginale druk op arbeid te reduceren. Dat kan alleen als er financiële ruimte wordt gemaakt voor verlaging van de belastingen en sociale premies. Daarnaast moeten de prikkels die uitgaan van de diverse collectieve arrangementen tegen het licht worden gehouden. Daarbij gaat het in sommige gevallen om het simpelweg uitvoeren van de bestaande regels en sanctiemogelijkheden. Ook de zogenaamde armoedeval aan de onderkant van het inkomensgebouw vraagt om aandacht. Het aanpakken van de armoedeval bij de wortel vereist het afbouwen van inkomensafhankelijke subsidies in combinatie met het doorvoeren van lastenverlichting. Andere oplossingen, zoals de introductie van een inkomensafhankelijke arbeidskorting aan de onderkant van het loongebouw, vormen alleen een stap vooruit als ze worden gecombineerd met een substantiële verlaging van de marginale druk in het gehele inkomensgebouw.
Lessen uit de best practices THEMA
LES
Armoedeval en lastendruk op arbeid
Werken financieel aantrekkelijker maken
Arbeidsongeschiktheid
Prikkels voor activering vergroten en keuringspraktijk verbeteren
Mogelijkheden voor kinderopvang
Overstap van aanbod- naar vraagfinanciering en versoepeling aanpassing bestemmingsplannen
Vervroegde uittreding en employability
Fiscale faciliëring richten op gemiddelde uittreed leeftijd hoger dan 61 jaar. Daardoor hoger rendement op LLL
Beschikbaarheid hogeropgeleid personeel
Vraagfinanciering in beroeps- en hoger onderwijs
Met meer mensen die aan het werk gaan wordt het nog belangrijker een goede combinatie van arbeid en zorg mogelijk te maken. Gemeentelijke overheden moeten via aanpassing van bestemmingsplannen ruimte bieden voor grootschalige uitbreiding van kinderopvang en naschoolse opvang. Verder is het zinvol in de praktijk van de kinderopvang de overstap te maken van aanbod- naar vraagfinanciering. Een dergelijke overstap is ook een belangrijke optie voor de onderwijsmarkt. Met name in het hoger- en beroepsonderwijs zou dit een aanzienlijke kwaliteitsverbetering tot gevolg kunnen hebben. Tot slot is ter vergroting van de inzetbaarheid continue investering in scholing van groot belang. Het aantal WAO-ers blijft een probleem. Cruciaal voor de aanpak van de WAO zijn financiële prikkels voor werkgevers en werknemers, ook in het eerste ziektejaar, efficiënte keuringen en een duidelijk en objectiveerbaar arbeidsongeschiktheidscriterium. Bij de vervroegde uittreding wordt de fiscale stimulering beperkt, zodat gemiddeld een hogere uittreedleeftijd resulteert. Terugdringing van vervroegde uittreding houdt ook een stimulans in voor scholing en training in de tweede helft van de carrière. Met een verlenging van het aantal actieve jaren, neemt immers de terugverdientijd van deze investeringen toe.
p033
Beschikbaarheid hoogopgeleid personeel
4.4.1
5.13.9.4.4.5.12.4.5.0.7.18.15.5.9.0.16.5.18.0.10.1.1.18.0.2.18.15.14.:0.15.5.19.15.29.0.20.8.5.0.14. 5.23.0.5.3.15.14.15.13.25..0.2.5.25.15.14.4.0.20.8.5.0.8.25.16.5.29.0.20010.14.5.4.5.18.12.1.14.4.0 .15.14.4.5.18.19.3.8.5.9.4.20.0.26.9.3.8.0.13.5.20.0.4.5.0.22.15.15.18.19.16.15.5.4.9.7.5.0.15.14.20 .23.9.11.11.5.12.9.14.7.0.22.1.14.0.4.5.0.5.3.15.14.15.13.9.5.0.4.21.9.4.5.12.9.10.11.0.22.1.14.0.4. 5.0.13.5.5.19.20.5.0.1.14.4.5.18.5.0.5.21.18.15.16.5.19.5.0.5.3.15.14.15.13.9.5.ë14..0.4.1.20.0.8.5. 5.6.20.0.22.5.5.12.0.11.5.14.7.5.20.1.12.12.5.14.0.22.1.14.0.4.5.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.19.5.0.5.3. Waarom zijn deze indicatoren belangrijk? 15.14.15.13.9.5.0.15.16.0.7.18.15.5.14.0.7.5.26.5.20..0.5.18.0.26.9.10.14.0.5.3.8.20.5.18.0.15.15.1 Het succes van een onderneming hangt in de huidige kenniseconomie steeds meer af van de (juiste) 1.0.4.5.20.5.18.13.9.14.1.14.20.5.14.0.22.1.14.0.8.5.20.0.5.3.15.14.15.13.9.19.3.8.0.7.18.15.5.9.22. inzet van de kennis en vaardigheden van het personeel. Menselijk kapitaal bepaalt in grote mate 5.18.13.15.7.5.14.0.23.1.1.18.0.8.5.20.0.2.5.12.5.9.4.0.20.15.20.0.14.21.0.20.15.5.0.13.9.14.4.5.18. de kracht van een organisatie. De tekorten op de arbeidsmarkt voor wat betreft hoogopgeleid per0.22.1.20.0.15.16.0.8.5.5.6.20.0.7.5.11.18.5.7.5.14.29.0.15.14.4.5.18.0.1.14.4.5.18.5.0.4.15.15.18.4 soneel hebben consequenties voor de groei van de kennisintensieve productie en dienstverlening .1.20.0.8.5.20.0.16.18.15.2.12.5.5.13.0.28.19.14.5.12.12.5.18.0.4.1.14.0.22.5.18.23.1.3.8.20.28.0.9. van een onderneming. Door het in kaart brengen van de vraag naar hoogopgeleid personeel kan 14.0.15.13.22.1.14.7.0.9.19.0.20.15.5.7.5.14.15.13.5.14.0.5.14.0.8.5.20.0.7.5.11.15.26.5.14.0.2.5.1 bepaald worden in hoeverre de tekorten een bedreiging zijn voor de groei van ondernemingen. 2.5.9.4.19.9.14.19.20.18.21.13.5.14.20.0.14.9.5.20.0.13.5.5.18.0.16.1.19.19.5.14.4.0.2.12.5.5.11..0. De volgende twee indicatoren worden daarvoor gebruikt. In figuur 4.4.1.a wordt het oordeel van 4.9.20.0.7.5.12.4.20.0.2.9.10.22.15.15.18.2.5.5.12.4.0.22.15.15.18.0.8.5.20.0.2.5.18.5.9.11.2.1.1.18 managers ten aanzien van de beschikbaarheid van hoogopgeleid personeel getoond. Figuur 4.4.1.b .8.5.9.4.19.16.18.15.2.12.5.5.13.29.0.4.5.0.2.5.19.3.8.9.11.2.1.1.18.8.5.9.4.0.22.1.14.0.2.5.4.18.9.1 laat de verwachte ontwikkeling van de vraag naar menselijk kapitaal zien. Omdat deze indicator 0.22.5.14.20.5.18.18.5.9.14.5.14.0.5.14.0.4.5.0.1.4.13.9.14.9.19.20.18.1.20.9.5.22.5.0.12.1.19.20.5. niet internationaal beschikbaar is wordt alleen ingegaan op de Nederlandse situatie. 14..0.5.5.14.0.12.21.24.5.0.16.18.15.2.12.5.5.13.0.12.9.10.11.20.0.8.5.20.0.12.1.7.5.0.14.9.22.5.1.2 1.0.22.1.14.0.4.5.0.23.5.18.11.12.15.15.19.8.5.9.4.0.9.14.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4..0.9.14.0.8.5.20.0. Hoe scoort Nederland? 12.9.3.8.20.0.22.1.14.0.8.5.20.0.7.18.15.20.5.0.1.1.14.20.1.12.0.21.9.20.11.5.18.9.14.7.19.7.5.18.5. Nederland scoort zeer matig daar waar het gaat om de beschikbaarheid van hoogopgeleid 3.8.20.9.7.4.5.14.0.9.19.0.8.9.5.18.0.5.3.8.20.5.18.0.19.16.18.1.11.5.0.22.1.14.0.5.5.14.0.7.18.15.2 personeel (figuur 4.4.1.a). Steeds meer ondernemers ondervinden problemen bij het vervullen 2.5.0.22.5.18.20.5.11.5.14.9.14.7.0.22.1.14.0.4.5.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.19.5.0.1.18.2.5.9.4.19.13. van vacatures. Dit probleem is niet alleen kwantitatief van aard, maar vooral kwalitatief. 1.18.11.20.16.18.5.19.20.1.20.9.5..0.4.5.0.18.5.12.1.20.9.5.6.0.7.5.18.9.14.7.5.0.1.18.2.5.9.4.19.13 Hoe hoger het opleidingsniveau, des te hoger het aandeel moeilijk vervulbare vacatures. Deze .1.18.11.20.16.1.18.20.9.3.9.16.1.20.9.5.0.22.1.14.0.15.21.4.5.18.5.14.29.0.12.1.1.7.15.16.7.5.12.5. arbeidsmarktproblematiek zal de komende jaren naar verwachting alleen maar verder toenemen 9.4.5.14.0.5.14.0.22.18.15.21.23.5.14.0.9.19.0.22.15.15.18.0.5.5.14.0.2.5.12.1.14.7.18.9.10.11.0.4. (figuur 4.4.1.b). Zo zal de vraag naar mensen met een HBO- of WO-opleiding met 15 tot 20 pro5.5.12.0.8.5.20.0.7.5.22.15.12.7.0.22.1.14.0.5.5.14.0.7.5.2.18.5.11.0.1.1.14.0.16.18.9.11.11.5.12.19 cent toenemen. Naast deze tekorten aan hoger opgeleiden zal naar verwachting tegelijkertijd .29.0.22.1.14.21.9.20.0.8.5.20.0.2.5.12.1.19.20.9.14.7.27.0.5.14.0.19.15.3.9.1.12.5.0.26.5.11.5.18.8 juist een relatief overschot aan lageropgeleiden ontstaan door het steeds kennisintensiever .5.9.4.19.19.20.5.12.19.5.12.29.0.4.9.5.0.23.5.18.11.5.14.0.6.9.14.1.14.3.9.5.5.12.0.15.14.22.15.12. worden van de economie. 4.15.5.14.4.5.0.1.1.14.20.18.5.11.11.5.12.9.10.11.0.13.1.11.5.14.0.5.14.0.15.14.22.15.12.4.15.5.14. 4.5.0.13.15.7.5.12.9.10.11.8.5.4.5.14.0.22.15.15.18.0.8.5.20.0.3.15.13.2.9.14.5.18.5.14.0.22.1.14.0. 1.18.2.5.9.4.0.5.14.0.26.15.18.7..0.4.5.0.11.18.1.16.20.5.0.15.16.0.4.5.0.1.18.2.5.9.4.19.13.1.18.11. Beschikbaarheid van hoogopgeleid personeel (waardering op schaal 1-10) 20.0.4.9.5.0.22.1.14.0.4.9.20.0.1.12.12.5.19.0.8.5.20.0.7.5.22.15.12.7.0.9.19.0.2.18.5.14.7.20.0.5.5 . 1 4 . 0 . 2 2 . 1 5 . 1 5 . 1 8 .|0 . 4 . 5 . 0| . 3 . 1 5 . 1 | 4 . 3 . 2 1| . 1 8 . 1 8| . 5 . 1 4 . 2| 0 . 9 . 5 . 1 | 6 . 1 5 . 1| 9 . 9 . 2 0| . 9 . 5 . 0 .| 2 2 . 1 . 1 |4 . 0 . 4 . 5 . 0 . 1 4 . 5 . 4 . | ¿±±¿≥ª¿§º†¿†≤¶≤±ª¡º¡≤¿†±ªª†º¶¶º¡¿¿¡§ºº±¿≥¿≤§≥±¿§†≤†¶≤º±¶†±†º≥ª±†ª±≤≥≥≤º±≥§§§±¿≥ª¿≤¡≤≥≥¿†ºº†ª¶¿±¿††≥º±¿±≥≤ª†±ª≤≥º±º§±º±ª§ª±¿ªªº±§≤¶¡≥§¶ºº†≥≥¿¿§¿¶¶±†¿§º§±††≥¶±†ºº†±º¶¿ª≥≤¶≤¿ª¶º¶¿¶≤º¶≤¿≤¶¿¡≤¡¶§†ºªª¶¶§§¿≥≤¶¿≥±†º±ª¿¿≤¶¿¶±†±¶¶¡†¶º§†≤†≥††º±±±≤§º≤±†¡≤ª¿º¿§¿§º†º¿† | | | | | | | | | | VK 6,36 5 . 1 8 . 1 2 . JAP 1 . 1 4 .6,46 4 . 1 9 .| ±†ª†±†º¡§¿≤†º¿≥≥¿º±±¶ºº≤≤≥††¶≤≥≥†±ª±¡††††≤ºº†ª≥º≤º±±¶§¶†º¿±†¶¿ºªº¶¶±ª±±§±†§¿ª±¡§¶¿§†≤±º≥¿†ºº≤†≥±§†¶¶¡±±†§º§ªº¿¿†≤¡¡≤ª†≥±¿≤§±†ª†≥†≥†≥§º≥ª¿†¡§≤º¿†§¶±†±≤≤±º§¶¿≥¶¿§¿ª≤≥º†≤±≥≤¶¿º≤º§§≤±¡±¶º¡ª±≤≥ºª≤¶¿†¿º†§±ª≥±±†±§¶≤ª¿†±≤§§≤¶¿†ª≥¿§≤ª≥ª≤±ªª≤≤††§≤†≤¶¿¡ºº±¿¶≥†º±¶§¶¶†¿† 5 . 0 . 5 . 3| . 1 5 . 1 4| . 1 5 . 1 3 |. 9 . 5 . 0 . |7 . 5 . 2 2 .| 1 . 1 . 1 8 |. 1 2 . 9 . 1| 0 . 1 1 . 5 |. 0 . 1 5 . 1| 4 . 2 0 . 2 |3 . 9 . 1 1 . 1 1 . 5 . 1 2 . 9 | ¡≤¿º±ª†§†º≥§†±†±§≥¡≥º¿º±¿º¶º≤††¿†¿≥ºº±§ººº≥¶†º±ª±†±§≥±ª≤¡†ª≤§ª±†≤≥ºª††ª≤¿†ªº¶¶§≤†¶†±†§±ºªª†º§¡ªº†±≥≥¶†±≤≥††§±¶§º¶¶ª±≥ª¿º§¶≤†≤§¶¿¶±ºª≤¶±§§≥≤†≥§†¶±º§≤†§ª§≤¿†≤±†¿≥≥≤¿±¶†¶¶§†¡±†§†≥§≥≤¶≥≤≤††≤§¿ºº¿†ªª±¶§¿±¶≥§¿¡±≤ª¶ª≤†º≤†¿±º≤≥±¿††§º†±≥≤ªª¿¿†§†ª≤ª¡≤¶¿¶†¿±†ª≤≥§º¿ªº§ªª†≥≥¿¡±±±º§¶±≥†¶† | | | | | | | | | | NL 6,88 . 1 4 . 7 . 0 . 2DK 2 . 1 .7,10 1 4 . 0 . |4 . 5 . 0 . 1| . 1 8 . 2 . 5 | . 9 . 4 . 1 |9 . 1 1 . 1 5 | . 1 9 . 2 0| . 5 . 1 4 . 0 | . 1 3 . 5 .| 2 0 . 0 . 2 6 | . 9 . 3 . 8| . 0 . 1 3 . 5| . 5 . . 0 . 8 . 9 . 5 . 1 8 . 1 | ¡±º¡±≤≥†≤ªªª≥º≤§††º¡¶†≤≤¡†º†º§¿†ªº≥±†≥≥†¿†º±†¶ª±±¶†≥±≥¿¿º¿¡≤†ª§¡†≤≤≥§ª≤º¶º¡§±†º†≤±ª§ª†±§º¶±†±†≤¿≥†¿ºªªº≥≥≥¶ª§¡º¶ª¡¶§º¿†≥†≥±†††º¡±¿ª¡†ª†¶¿º†ª≥º¶º±¶†≤ªª§ª†±ª≤±¶±†§ª≤¡≥¶≥¿º¶º±¶¿º†¶†¶¿±†±º¡¿≤±¶¶±¿†ª±±º§¶≤≤¶≥º§¿††¶ºª¶º†¶¶≥ºº¶¡†≤¿≤†††±≥≥§≤††±¡¿†±±≤±≥§º¶ªª†ºº≥ªº±†ª≥º¶¿§≥¡±ºº±ª≤≥†††≤§¿±≥†§ª† | | | | | | | | | | 3 . 5 . 5 . 0 . 1 9F. 1 . 7,11 1 3 . 5 . |1¡†ªº†¶±ª†ª±¿≥≥º±¶º¿††ª≤††±≤¡º¿¡±¿†º¿≥†ª≤¡ª≤≤ªª≤≤±†±†ª§≤†¿§±†¡≥±≤¶§≥§º¶≥≤¡†ª≤±º≤¶¿≤¶±º†±±§ª¿¿º≤¿º≥≥¡†††º≤§º†≥ºª¿§≤†≤º≤ªº≥†º±†††≤¶≥¡º¶§º†º≤†º¿≤ªªº¿†≥ººº≥¶¿≤¶ª±§º†±†ª±†¿≥§º¶††≥¿¿≤±†§ª≤¡≤≤§¶¿º¿≥¿§¶±¶†ºº≥±≥§±≤ª¶ª≤†≤††≤†¶¿†ªº≤ª¡¶≤≤†º†±ªº†§†¶†±¶¶¡†≤¿±±¶¿¶ª≥§¶††¿†º¿¶≥ªº†≥ª≥†¶±±≤¶º¿†¶ª¡±±¡º†† 4 . 0 . 8 .| 1 . 1 4 . 7 |. 2 0 . 0 . 5| . 5 . 1 4 . 0| . 1 . 1 4 . |4 . 5 . 1 8 .| 0 . 2 . 5 . 1| 2 . 1 . 1 4| . 7 . 1 8 . 9| . 1 0 . 1 1| . 2 9 . 0 . 1 4 . 1 5 . 7 . 0 . VS 7,22 | †≥§≥ª§†ºªº¶†¿†¿†¡¶¶¿≤†ºª¶º≥ªª¡ªª≤±¶¶≤≥≥¿¶¿ªªªº≥†§¿≥±†§¿§ª¡†¡≤§§≥º±±§º¶§ªªº¶º¡§±¡≤≥º±¡¶≥¿≥¿≤¶ºº¿§¶≥¡≥ª¿±±±†¿ª¶¿ª§±≤§≥¿†¿ª±¶¿¡¿†¶ª¿§¿¶≤º†±¡≥≥≤†§¡±º¶¿±ª†º±±±≤≤†ª§≤¶†º±§§±≤≤¡¡¶≥≤†¶≥≥º§≥†≥≤±º≥§§±†††§§ª¶≥¶ª††§§ª†¿º††º†ª†¶º¶¶º¶≥≤†±±¶≥¶≥ª††§§†º¶≤ª≥§†§¶†≥ª†º§≥≥§§¶≥º¿≤§¿†≤º≤ª¡¶ª¿ª¿†¶†¡≤†¿ª¡º±¿ª≤§† | | | | | | | | | | 1 4 . 9 . 5 . 2 0FIN . 0 . 17,48 5 . 1 6 .| 7 . 5 . 1 2 .| 1 5 . 1 9 .| 2 0 . 0 . 1 |6 . 1 8 . 1 5| . 2 . 1 2 . |5 . 5 . 1 3 .| : 0 . 4 . 5 .| 0 . 2 3 . 1 |. 1 5 . . 0 . 1 | 4 . 5 . 4 .| 5 . 1 8 . 1 2 . 1 . 1 4 . 4 . 0 ¿¶ª¿≤ª≥¿¿≤±±≥≤†≥≥¿ªº≥§¶≥≥¶¡≤ª¶±†¿±¶º§≥†¿≤§≤±ª§§≤≥†¿¿§≤ª¶§±ª≥§§§≤≤º≤≤¿†≥±ª±§≤¶±††≥º†≥±≥±¶≤¶§±¿±¶§º≥≤¶†¶ª¡§±¶±¿§¡≥†ª§¶±¶±º†¿¿††¶¿º±≤≥º¶¿¶¡≤±≤º≤†ª¿≤¶¿ª±¶§º±†¡≥±ª¶≥±±¡¶¶≥ª±§≥ªº¶¶§±±†ª¿¶¶ª¿≤ªº±§≤†¶≤º†¿¡¶§§†≤º≥†≥≥†≤¡†º¡†±¿º¿ººº¿≥†¶§¡¶≥≥ªª±±≥¡ª¡≥≤†≤§º¿º¿†ª¶≤≤†¡≤¶¿¡≥ª§¶≥≥ª±¶≤ª≥†††¶±¡≥†¿†±§†º¿†§§§¿¿¿≥¿º¡†§† | ≥§±ª≥≤§±ª¶††§¿≥±≥º≤†¡§º¡§†§ª¶¶ª≥†¿¶§≤¡§††ª¡††≤¶†¶††≥¡¡§º≥ª¶≤±§ª≥≤≥¿¶≤†ºº¿≥§¿±±¡≥§¶¶±¿≤¿†º±¿ª¶¿ª≥≤¶≤≥¿†††§≤≤¶¶¿†¡¶†≥¶≤†¿±§ªº±±ª±¿¶º†¡†¶ª¶§º¶±¿¿±ª≥¶¡≤º¶§ª†≥≤≤††¡†≤±†§≥≤†¿¶¡ª±§º¶¿±¶≥§¿≤±§±≥º¶¡¡≥≥º§ºªº≤¶¶§≥º¿¶º±¶º§ª†¿ª≥†ª†§±≤¿¶§≤º±†±±ª±¶ª§±¶†≥†±≥¶≤≤ª≤¡§¿§¶ª¶††ª¡≤§±≥≤†¶¿§§≥ª§±§¶≥±≥¿º¶≤¶≥≤¡¶≥ºª¶±§±†≥ª¿†† | | | | | | | | | | D 7,48 . 1 5 . 1 4 . 4 AUS . 5 . 1 8 7,77 . 1 9 . 3 |.≥≤†¿¶§¡¿§§≤¡¡§≥ªº≥†††¿§≤¿ª¿¶¶¡≥≥†≥≥≥≤ººª††§≤≥≥ªª¶≤º†º†≤†§ª†¿¶¡¡¶¶††≥¶≥¶¶≤≥¶§≥§†≤¶ª§¶ª≥¶¿¡†§†¶ºº≤≤ª≤¶¶¡ª§¿†¿±ª≥±≤≥¿¡§º¶¶±§¿†±≤≤†≤≥ºª¶≤§ªº≥ª¶≥†º±ºº†≥≤¶¿±¿¶ª≥¶±º†§¿±†±≥ºªªª±º¿±ªºª≥ª¶º±†≤¿ª±§º§†≤§ªº¿≥±¶§††¡¶ª§º¶±†º≤¶≤¡†ª≤¿ª†¶ª≤¶†¶¡†±±º≤≤§º†¡ªª¿≤†º≥≥¡¶†≤≤≥≥§¡§≥†º¶††±†º±º¶¿±¿§≤±¶§¿§†±¿±§¶º¿§≤º¡†§±¿º¶≤†¡≤ª¶¶±†¡¡±±¿§† 8 . 5 . 9 . |4 . 2 0 . 0 .| 2 6 . 9 . 3 |. 8 . 0 . 1 3| . 5 . 2 0 . 0| . 8 . 5 . 2 |0 . 0 . 1 . 1| . 1 4 . 2 0 |. 1 . 1 2 . 0| . 1 . 1 8 . 2| . 5 . 9 . 4 . 1 9 . 1 5 . 1 4 . | | | | | | | | | | | 7.5.19.3.8.9.11.20.5.14.0.9.14.0.14.5.7.1.20.9.5.22.5.0.26.9.14.0.9.14.0.5.21.18.15.16.1.0.5.14.0.20 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 .5.14.0.15.16.26.9.3.8.20.5.0.22.1.14.0.1.14.4.5.18.5.0.12.1.14.4.5.14..0.22.5.18.4.5.18.0.4.9.5.14.5 †§¶±≤≥ªº¿¡ .=1HOOGOPGELEID .14.0.26.9.3.8.0.15 4 . 4 . 5 . 1 8 . 0PERSONEEL .9.14.22.12.15.5.4.0.22.1.14.0.20.18.5.14.4.13.1.20.9.7.5.0.22.5.18.1 .14.4.5.18.9.14.7.5.14.0.9.14.0.4.5.0.5.3.15.14.15.13.9.5.0.5.14.0.9.14.0.4.5.0.13.1.1.20.19.3.8.1.16 Bron: IMD (2001). .16.9.10.0.14.9.5.21.23.5.0.21.9.20.4.1.7.9.14.7.5.14.0.1.1.14..0.8.5.20.0.7.1.1.20.0.8.9.5.18.0.2.9. 10.22.15.15.18.2.5.5.12.4.0.15.13.0.8.5.20.0.1.1.14.16.1.19.19.5.14.0.22.1.14.0.4.5.0.16.21.2.12.9. 5.11.5.0.4.9.5.14.19.20.22.5.18.12.5.14.9.14.7.0.1.1.14.0.4.5.0.23.5.14.19.5.14.0.22.1.14.0.4.5.0.8. 5.4.5.14.4.1.1.7.19.5.0.3.15.14.19.21.13.5.14.20..0.9.14.0.8.5.20.0.15.15.7.0.19.16.18.9.14.7.5.14.4 .0.8.9.5.18.2.9.10.0.26.9.10.14.0.4.5.0.23.1.3.8.20.12.9.10.19.20.5.14.0.9.14.0.4.5.0.7.5.26.15.14.4 .8.5.9.4.19.26.15.18.7..0.22.5.18.4.5.18.0.9.19.0.4.5.0.4.9.5.14.19.20.22.5.18.12.5.14.9.14.7.0.4.15. 15.18.0.4.5.0.15.22.5.18.8.5.9.4.0.15.16.0.8.5.20.0.20.5.18.18.5.9.14.0.22.1.14.0.8.5.20.0.15.14.4.5 .18.23.9.10.19.29.0.22.5.9.12.9.7.8.5.9.4.0.5.14.0.15.16.5.14.2.1.1.18.0.2.5.19.20.21.21.18.0.14.9.5 .20.0.1.12.20.9.10.4.0.3.15.14.6.15.18.13.0.4.5.0.23.5.14.19.5.14.0.22.1.14.0.4.5.0.2.21.18.7.5.18.. 0.3.30.8.15.5.0.14.21.0.22.5.18.4.5.18.?0.15.13.0.4.5.0.23.5.12.22.1.1.18.20.0.9.14.0.15.14.19.0.12 .1.14.4.0.22.5.18.4.5.18.0.21.9.20.0.20.5.0.2.15.21.23.5.14.29.0.1.3.8.20.5.18.19.20.1.14.4.19.16.1 5.19.9.20.9.5.19.0.22.1.14.0.2.5.16.1.1.12.4.5.0.7.18.15.5.16.5.14.0.23.5.7.0.20.5.0.23.5.18.11.5.14 .0.5.14.0.8.5.20.0.23.15.15.14.27.0.5.14.0.12.5.5.6.11.12.9.13.1.1.20.0.9.14.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4 .0.20.5.0.22.5.18.2.5.20.5.18.5.14.0.26.1.12.0.4.5.0.16.18.15.4.21.3.20.9.22.9.20.5.9.20.0.22.1.14.0 .1.18.2.5.9.4.29.0.11.1.16.9.20.1.1.12.0.5.14.0.18.21.9.13.20.5.0.22.5.18.7.18.15.15.20.0.13.15.5.2 0.5.14.0.23.15.18.4.5.14..0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.0.19.20.1.1.20.0.22.15.15.18.0.4.5.0.21.9.20.4.1.7 .9.14.7.0.4.5.0.4.9.5.14.19.20.5.14.5.3.15.14.15.13.9.5.0.20.5.0.20.18.1.14.19.6.15.18.13.5.18.5.14. 0.9.14.0.5.5.14.0.15.16.0.11.5.14.14.9.19.0.7.5.2.1.19.5.5.18.4.5.0.5.3.15.14.15.13.9.5..0.9.14.4.9.5 .14.0.19.21.3.3.5.19.22.15.12.29.0.11.1.14.0.4.1.1.18.4.15.15.18.0.8.5.20.0.7.18.15.5.9.22.5.18.13. 15.7.5.14.0.22.1.14.0.4.5.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.19.5.0.5.3.15.14.15.13.9.5.0.4.5.0.11.15.13.5.14.4 .5.0.10.1.18.5.14.0.22.5.18.7.18.15.15.20.0.23.15.18.4.5.14..0.8.5.20.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.19.5.0
fig 4.4.1.a
p034
Wat is de les uit de best practices? Om te bewerkstelligen dat vraag en aanbod op de arbeidsmarkt niet verder uit elkaar groeien, zijn extra inspanningen nodig in arbeid en onderwijs. Juist omdat de uitstroom vanuit het initiële onderwijs naar verwachting niet zal voldoen aan de toename van de vraag naar hoger opgeleiden, is een opwaardering van de kennis en vaardigheden van de Nederlandse beroepsbevolking van groot belang (‘upgrading’). Een éénmalige opwaardering is - mede gezien de aanhoudende demografische, technologische en internationale ontwikkelingen - niet genoeg. Onze kenniseconomie vraagt om structurele aandacht van werkgevers en werknemers voor de scholing van werkenden ofwel een ‘leven lang leren’. Investeringen in de scholing van werkenden is cruciaal om de inzetbaarheid van onze beroepsbevolking en daarmee het aanpassingsvermogen en de concurrentiekracht van het Nederlandse bedrijfsleven te versterken.
Verwachte overschotten en tekorten van arbeid in Nederland in 2007 naar opleiding (in 1000 personen)
BASISONDERWIJS VMBO HAVO/VWO EN MBO HBO WO
0,0 344,5 -57,0 207,0 -174,5 64,5 -279,0 2,0 -93,4 1,0
| | | | | | | | | | | | |
| | | | | | | | | | | | | | | | | | ≤¶¡ª¿º§º¡≥ ¶≥º≥ª§≥≤§†¿≤≥§¡¿º† ª¿ª† º≥¡†§º≤≥±≤§¿|†¶≤≥≤±¿†±º≥§±†ª¶≥§¡≥§†≥≤ª ± †±†±º≤º±¶ ¡ª ≤¶º§± ≤ ¶|ºª≤¿≤¿≥±¶≤ ¡º§±†±¡† ≥§± ¿†¿¡º¿ºªº† ¶ ºª ≤±ª¶ ¡ ±§¿ |ª† §¿≤†≤§≥±ª≥¿ª±† †ºª¡§≤º ¿≥±≤±ª±† ±¿ ¶¿ª±¿ ¿±≥§†±¡|†±≤≥ª¶ ¿ºª¡¿¶≥± ¿º ¿ ≥±† † ¶ ≤†≤ †≤≥ º≥¶¿†¡¿¶ª ±§†|¡†§±≥º≤†º ≤¿¶†§º§¡¿≥†¶†ªº†§º¿¡¶≤¶≥ º ¶ª≥§¿†±¿¶ª¶≥§±|†¡†¿†¶≤§±¿¶±≤ª¶≤ª¶¿º±§†≤≥¶§º†±†¡≥ºª ≥¿§±†≥¿† | | | | | | | | | | ≤≥†≥ªº≥±†|¿≥† ¿≤ª ª ¿ ±¶†ª¶≥¡≥≤§±¿†¡† ≥ª¶±≤ºªº¡≤¿º¿§†±¡¶ª≥† | | | | | | | | ª¿≥§¶ ª§º≥¶†ª¿≥ † ±§≤¶º†ª¿¡¿± º ± ¡¿≤º¿ª±†¡±ª≤†|±¶≥†ª†ª≤¶† §≤ ¿≥¿¡≥º† †¿±≥º§¡≥±¡±≥§ ª± §†¶†ª±≥±†¿§†|†¿ ¿ ¶≤ ≥± ¿≥ª† ª¶º†≤ºª ¶±¶≤¡†±ª¿¡ª¡±ª†¶ †≤±≥º†±¡≤|¶¿º§†≤§ ¶ ¶† ≥†¶≥¿¶†±§±¿ª§ª†± §¿§ª¡ †±¶≥±§¡†¶ª≥† º |ª§≥≤≥≤† | | | | | | | | | | | | | ±º¿†¡ª≥§±¿º¿†§±≤¿≥≤ª§ª ¿|≥º≥¡§±§¡±≤¶§±¡¶ ≥¿ª≤ª§† º¿ †¡≥≤¶≥†§≥†ªº †¡ª±¶±†º≥±§|¿¶º ≤¿≥º¶ †ª¶±ª≥ ≥ †º†§±≤¿¶† ¿§ ¿†¿≤≥ª†º¡≤±¶ª¶¿±≥¿≥|º ª§≤≥†ª¿º†¶≤¿º≥º¿º ª¶ªº¿¡≥±≤†¿≥†§ ¿º¶≤¡≥†ºª§ ≤§† | | | | | | | | | | | | | | | | | | ≥±†ªº†ª≤¶†§†ª≤¿¶º† ¶≥§ºª¿≥ ªº±†ª±≤º≥†≥†≤§¶¡¶±§º|§†º≤≥§¿¶¡†≥¿ºªº±º† | | | | | | | | º¿≤†¶ ≥§≤ª≥†¿ª≥†≤†≤¿≤†¿º¿≤¶|†≤§¿§±º§†¡†§† ≤ª¡≤≥±ª ºª≤ªº¶ª≤≥º†ª¿≤†±≥±ª≥±ºª¿¡¶≥†|ª†ª¶ªº±≤†¿≤¶¡¶†¡¶º¡ª¶¿≤¶§º±¿† †≥ ≤±º¡¶ †¡§¶º≥≤ª¿º †|ª¶† ªº¿ ¿†¿§≤º§¿≤†¶§ª≤ª≤≥±≤º±≥¿±º≥¡†¿±¿ª¿≤≥≤±ª≥ ±≥|ºª¶ª† ≥≤¶≥§¶†ªº §¡ºª≥¶ª ªº±†ª†¶≥¶≤º¡º¡±ª†¶ª¶†≥§†¿§|¡≤¿†±†¿ª≥ ª¿º¶§¶ª≥¶≤ †§ª¶ †≥ªº§≤ ¶±§ † ¡¶§±¶≤ ≤ † | | | | | | | | | | ≥¿ | | | | | º†ªº±≤±ª± ¶¿ª§ºªº†ªºª¿≥ ≤±º†¡¿¶≥ª§†ª§≤¿ ±ª†ª†|≤§±¶º ±†≤§≤±†≤±¿¶≥§ §ºª¿º¿ º†¿†¶§¿†§≤¶º±§±≥º¡§≥† | | | | | | | | | | | | | | | | | | ¿† | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |
-300 Bron: ROA.
-200
-100
0
100
200
| | | | | | | | | | | | |
300
fig 4.4.1.b
Slechte positie wanneer het gaat om beschikbaarheid hoogopgeleid personeel
p035
Deelname aan leven lang leren programma’s
4.4.2
.2.5.4.18.9.10.6.19.12.5.22.5.14.0.2.5.22.9.14.4.20.0.26.9.3.8.0.4.1.1.18.2.9.10.0.9.14.0.5.5.14.0.21 .9.20.19.20.5.11.5.14.4.5.0.21.9.20.7.1.14.7.19.16.15.19.9.20.9.5..0.8.5.20.0.8.5.5.6.20.0.4.5.0.13. 5.14.19.5.14.29.0.8.5.20.0.11.1.16.9.20.1.1.12.0.5.14.0.–0.8.5.5.12.0.2.5.12.1.14.7.18.9.10.11.0.–0. 13.5.4.5.0.4.15.15.18.0.4.5.0.22.5.12.5.0.9.14.20.5.18.14.1.20.9.15.14.1.12.5.0.3.15.14.20.1.3.20.5. 14.0.20.15.5.7.1.14.7.0.20.15.20.0.4.5.0.11.5.14.14.9.19.0.15.13.0.4.5.0.16.18.15.4.21.3.20.9.22.9. 20.5.9.20.0.20.5.0.22.5.18.7.18.15.20.5.14..0.4.5.0.15.22.5.18.8.5.9.4.0.8.5.5.6.20.0.4.5.0.2.5.12.1. Waarom is deze indicator belangrijk? 14.7.18.9.10.11.5.0.20.1.1.11.0.4.5.0.3.15.14.4.9.20.9.5.0.22.1.14.0.8.5.20.0.19.16.5.5.12.22.5.12.4 Continue investeringen in de kennis en vaardigheden van de beroepsbevolking zelf zijn cruciaal voor .0.5.14.0.4.5.0.19.16.5.12.5.18.19.0.22.5.18.4.5.18.0.20.5.0.22.5.18.2.5.20.5.18.5.14.0.5.14.0.4.5.0 een duurzame versterking van het innovatievermogen van de Nederlandse economie en de groei van .19.16.5.12.18.5.7.5.12.19.0.21.16.27.20.15.27.4.1.20.5.0.20.5.0.8.15.21.4.5.14..0.13.1.1.18.0.10.1. de arbeidsproductiviteit. Verhoging van de arbeidsproductiviteit vereist een relatief hoog opgeleide 29.0.4.1.20.0.9.19.0.7.5.13.1.11.11.5.12.9.10.11.5.18.0.7.5.26.5.7.4.0.4.1.14.0.7.5.4.1.1.14..0.15.16 beroepsbevolking. Die opleiding kan verworven worden tijdens de jeugd, maar ook tijdens de .0.23.5.12.11.5.0.20.5.18.18.5.9.14.5.14.0.13.15.5.20.5.14.0.23.5.0.15.14.19.0.18.9.3.8.20.5.14.?0. arbeidscarrière. Demografische ontwikkelingen en een verhoogde interne en externe mobiliteit op 4.5.0.2.5.12.1.14.7.18.9.10.11.19.20.5.0.21.9.20.4.1.7.9.14.7.0.22.15.15.18.0.4.5.0.14.5.4.5.18.12.1 de arbeidsmarkt laten het niet langer toe dat investeringen in menselijk kapitaal zich uitsluitend .14.4.19.5.0.5.3.15.14.15.13.9.5.0.9.19.0.8.5.20.0.22.5.18.7.18.15.20.5.14.0.22.1.14.0.4.5.0.16.18.1 beperken tot de jeugd. Onderinvesteringen in scholing en employability tijdens de arbeidscarrière 5.4.21.3.20.9.22.9.20.5.9.20.0.22.1.14.0.4.5.0.4.9.5.14.19.20.5.14.19.5.3.20.15.18..0.4.5.0.4.9.5.14. kunnen leiden tot ernstige kwalitatieve discrepanties op de arbeidsmarkt. 19.20.5.14.19.5.3.20.15.18.0.2.5.16.1.1.12.20.29.0.22.1.14.23.5.7.5.0.26.9.10.14.0.7.18.15.20.5.0.1 .1.14.4.5.5.12.0.9.14.0.4.5.0.20.15.20.1.12.5.0.5.3.15.14.15.13.9.5.29.0.14.21.0.5.14.0.9.14.0.4.5.0. Hoe scoort Nederland? 20.15.5.11.15.13.19.20.0.9.14.0.2.5.12.1.14.7.18.9.10.11.5.0.13.1.20.5.0.8.5.20.0.7.18.15.5.9.22.5. Nederland scoort in Europees perspectief goed. Eén op de zes werknemers heeft in de vier weken 18.13.15.7.5.14.0.22.1.14.0.4.5.0.8.5.12.5.0.5.3.15.14.15.13.9.5..0.4.5.0.4.9.5.14.19.20.22.5.18.12. voorafgaande aan de enquête aan een of andere vorm van scholing meegedaan. Daarmee doet 5.14.5.14.4.5.0.19.5.3.20.15.18.5.14.0.26.21.12.12.5.14.0.9.14.0.4.5.0.11.15.13.5.14.4.5.0.10.1.18. Nederland het twee keer zo goed als gemiddeld in de Europese Unie. De Scandinavische landen en 5.14.0.5.14.0.4.5.3.5.14.14.9.1.0.15.16.0.26.15.5.11.0.13.15.5.20.5.14.0.14.1.1.18.0.1.12.20.5.18.1 het Verenigd Koninkrijk zijn ten aanzien van leven lang leren koploper, hetgeen voor het toekom4.1.20.9.5.22.5.0.2.18.15.14.14.5.14.0.22.1.14.0.7.18.15.5.9..0.14.9.5.20.0.12.1.14.7.5.18.0.11.1.14 stig groeivermogen van deze landen positief zal uitpakken. Over de intensiteit van deze impuls .0.7.5.18.5.11.5.14.4.0.23.15.18.4.5.14.0.15.16.0.8.5.20.0.9.14.26.5.20.20.5.14.0.22.1.14.0.1.4.4.9. op het groeivermogen valt echter weinig te zeggen, omdat over de aard en de kwaliteit van de 20.9.15.14.5.12.5.0.1.18.2.5.9.4.0.1.12.19.0.2.18.15.14.0.22.1.14.0.5.3.15.14.15.13.9.19.3.8.5.0.7.1 scholing geen informatie beschikbaar is. 8.15.5.9..0.20.5.18.23.9.10.12.0.9.14.0.4.5.0.16.5.18.9.15.4.5.0.199027.19990.26.9.3.8.0.10.1.1.18. 12.9.10.11.19.0.14.15.7.0.7.5.13.9.4.4.5.12.4.0.1500.4.21.9.26.5.14.4.0.14.9.5.21.23.11.15.13.5.18. De meeste investeringen zijn qua aard gericht op functiebehoud in plaats van functie-over19.0.26.9.3.8.0.13.5.12.4.4.5.14.0.15.16.0.4.5.0.1.18.2.5.9.4.19.13.1.18.11.20.29.0.23.15.18.4.20.0. stijgende kennis en vaardigheden. Tenslotte lijkt de intrinsieke motivatie van werkenden om te 22.15.15.18.0.4.9.20.0.4.5.3.5.14.14.9.21.13.0.5.5.14.0.1.6.14.1.13.5.0.22.5.18.23.1.3.8.20.0.22.1.1 blijven leren laag te zijn onder (kwetsbare) groepen die vanuit macro-economisch perspectief 4.0.4.5.0.10.1.1.18.12.9.10.11.19.5.0.9.14.19.20.18.15.15.13.0.20.15.20.0.16.13.27.4.21.9.26.5.14.4 juist het meest gebaat zijn bij een leven lang leren. ..0.5.3.15.14.15.13.9.19.3.8.5.0.7.18.15.5.9.0.26.1.12.0.13.15.5.20.5.14.0.11.15.13.5.14.0.21.9.20.0 .5.5.14.0.22.5.18.7.18.15.20.9.14.7.0.22.1.14.0.4.5.0.1.18.2.5.9.4.19.16.18.15.4.21.3.20.9.22.9.20.5 .9.20..0.4.9.20.0.9.19.0.5.5.14.0.21.9.20.4.1.7.9.14.7.0.22.1.14.0.6.15.18.13.1.1.20.29.0.13.1.1.18. Deelname aan onderwijs of training in een 4 weeksperiode voor de enquête, 2000 0.7.5.5.14.0.15.14.13.15.7.5.12.9.10.11.8.5.9.4..0.8.5.20.0.2.12.9.10.11.20.0.4.1.20.0.22.5.5.12.0.4 (% beroepsbevolking 25-64 jaar) .9.5.14.19.20.22.5.18.12.5.14.5.14.4.5.0.19.5.3.20.15.18.5.14.0.9.14.0.13.5.20.0.14.1.13.5.0.4.5.0.2 2 . 1 9 . 0 . 5 . 1 8 . 0 . 9 . 1 4| . 0 . 1 9 . 1 2| . 1 . 7 . 5 . 1 4 | . 0 . 9 . 1 4 .| 1 4 . 1 5 . 2 2 | . 1 . 2 0 . 9 .| 5 . 2 2 . 5 . 1 8 . 0 . 2 0 . 5 . 0 . 1 5 . 1 6 . 5 . 1 8 . 5 . 1 8 . 5 . 1 4 . | §§¿¿¿††¶§≤ª† | | | | | GR 1,1 0 . 5 . 1 4 . 0 . 4 F. 1 . 12,8 . 1 8 . 1| ºª¶¿ª†ª±≥†ª¡º¿¿±±≥§†§§ªª¿≤¶ª† 3 . 5 . 5 . 0 .| 5 . 5 . 1 4 . 0 |. 1 9 . 2 0 . 5 |. 1 8 . 1 1 . 5 |. 1 8 . 5 . 0 . 7| . 1 8 . 1 5 . 5 . 9 . 0 . 2 2 . 1 . 1 4 . 0 . 4 . 5 . 0 . 1 . 1 8 . 2 . 5 . 9 . 4 | ¿††¶≤§¡≥†§¡±†¶ª†≤¿º†¶≥§¶ª≤†≥¶≥§±¿† | | | | | P 3,3 . 1 9 . 1 6 . 1LUX 8 . 1 5 .4,8 4 . 2 1 .| §≥§≤ª≥¿º≤ªª¡§†¶±≤†¿º≤†≥¿ºº±±ª§º†¶≤¿ªª§†¡≤±†¿±≥¿¶† 3 . 2 0 . 9 . 2| 2 . 9 . 2 0 . 5| . 9 . 2 0 . 0 . |2 0 . 5 . 0 . 2 .| 5 . 1 8 . 5 . 9| . 1 1 . 5 . 1 4 . . 0 . 8 . 5 . 2 0 . 0 . 7 . 1 . 1 . 2 0 . 0 . 4 . 1 . 1 4 . 0 . | | | | | | ≥¿≤≥§†±º¶ª††º≥¿¿¶≥ª≤†±¡≥¿§†§¡º±¶†¿º†ª≤†≤†§≥††≤±¶¿† 1 4 . 9 . 5 . 2 0SP . 0 . 14,9 . 1 2 . 1|2 . 5 . 5 . 1 4 |. 0 . 1 5 . 1 3 |. 0 . “ 1 9 . 1 6| . 1 . 1 4 . 1 4| . 5 . 1 4 . 4 . |5 . ” 0 . 8 . 9 . 7 . 8 . 2 7 . 2 0 . 5 . 3 . 8 . 0 . 1 9 . 5 . 3 . 2 0 . 1 5 . 1 D 5,2 | †±¶†¶¡§†¡¶º±≤≤¿ª≥¿¶¿¿ª†§†º††≤≤º≥¡§¡º¡§§±º§†¶†¡†º≤§¶≤† | | | | | 8 . 5 . 1 4 . 2 9 . I0 . 15,5 3 . 1 . 1| º¿¿≤§≥±¶±≥ªª≤¿¿†ª†≤¶¿†§††±§ªª≤≥†¶≥††¡§¡§ª¶††ª†º¶±º±º†¡†† . 1 8 . 0 . 1 0| . 2 1 . 9 . 1 9 |. 2 0 . 0 . 1 5 |. 1 5 . 1 1 . 0 |. 1 5 . 1 3 . 0 .| “ 7 . 5 . 2 3 . 1 5 . 1 4 . 5 . ” 0 . 1 9 . 5 . 3 . 2 0 . 1 5 . 1 8 . 5 . 1 4 . | ≤§ª±†≤¿≥≤†¶º¶º≥º†≤¿±§†±¿ª†¿§≤††±≥≤≥§¿§≤¿†¡†ª±¿º¶≤†¶≥§†¶º±¿†¶¡§±†≤ºº¿† | | | | | B 6,8 0 . 1 . 1 2 .EU-15 1 9 . 0 . 48,4 . 5 . 0 . |4±≤¡¶†≥¿≥¿†¿≤ª±¡§≤††≥±≥±º≤¿≤º§¶§¿≤±ª§¿≤†¿≥§¿ººª±¶†ª§≥†¶≥†ªº≥≤ºº¶§≥º≥†º†¿≤§ª¡±¡ª¶≥†¿§§† . 5 . 2 0 . 1 .| 9 . 1 2 . 8 . 1| . 1 4 . 4 . 5 . |1 2 . 2 9 . 0 . 4 | . 5 . 0 . 7 . 1| 8 . 1 5 . 1 5 . 2 0 . 8 . 1 . 1 4 . 4 . 5 . 1 2 . 0 . 5 . 1 4 . 0 . 1 6 . 1 3 . | | | | | | NL0 . 015,6 11.0.8.5.2 . 9 . 1 9|.≥±±≥¶≤†¶ª¿≤±†±¡±±±§¶¿§≤º¿†¿¶±≤¶¶≤¿§≤º†¡¶†≥≤≥††≥¿±§†≥¡†≤ª¶≤±§±¶±≥≥†§†¶†≥≤¡¶¡≥§§¡≤¡†¡§º¿†§º††ºª≥≤±≤≤¶≤≤ª†≤¿¿ªª§†¶†±†º†≤§¿§¶±¶≤†¿±¿º¿§¶¶≤ª§†º¶ºª†§≥±ª¡¡≤†¡¡†º§† 0 . 2 2 . 1 5 |. 1 5 . 1 8 . 1 |. 1 2 . 0 . 4 . 5| . 0 . 3 . 1 5 . |1 3 . 2 . 9 . 1 |4 . 1 . 2 0 . 9 . 5 . 0 . 2 2 . 1 . 1 4 . 0 . 5 . 5 . 1 4 . 0 . 7 . 5 . 2 6 . 1 5 FIN 19,9 | ªº≥≤≤¿≥ª§≤§†§†º†±†±§¿≤§≥≤º≤†±≤†§¶§¿≤≤ª≤º¶≤≤±†ª§¡¶¶ªª≥†≥º†≤¶†ª±††±ª±≥≥†≥≤≤±†¶ª±††ª≤±≤ª¿¡≥¿¿¿≥§ª±≤†≤≥¶†§±¶±≥≤ª¿≥º§≥¿†º¶º§¡†±††±≤¶≤§º†§≤¿±§§≥†ª¿¡¶±§ª§ªª§≥††§¿ººª≤¿±¿†ª±≤±¶ºº¶††≤≤ª†¿§ª≥§≥†¶ª†††¶§¶†¿±¿ª¶† | | | | | . 1 4 . 4 . 0 . 1DK 3 . 1 20,8 . 3 . 1 8 . |1¿§ª≤≥¿ª¡≥ª†¿¶ºª¶¿†º§¿¿≤ª§≥†¿ª†¡¶¿†≤º≤±§±º≥ªº¶¶º§≤±†≥§§±¿º¿≤≥¶±ª†ª†º≤†ª§ª§†††¿ª†¶±ª≥ººª†≥†±ªºª≤†ª±§†¿¿†±†††º≥ª§§§±±¡¿≥ª¡†ª¡ª¶≤ª≥≤≥ª¡¿±¡ª≤≤±¡≥≥≥¶ª†¿≥†≥º≥§¶º≥ª¿≥¶ºº¿ª§¿≤¶¿¶º≥¿¶§†ºªª≥§§†††≤ª≤†ªº±§º¿±º¡±¡†§†¶§¶†¿† 5 . 2 7 . 5 . |3 . 1 5 . 1 4 . 1 | 5.13.9.1 | 9 . 3 . 8 . 0 .| 6 . 2 1 . 1 4 .| 4 . 1 . 1 3 . 5 . 1 4 . 2 0 . 2 9 . 0 . 5 . 5 . 1 4 . 0 . 1 5 . 1 6 . 2 0 . 9 . | ª††≤ººªº†≥≤¶¡§±§††††±¶ª¡¶§¶≥≥¿ª†≤††§≥≥¿§±ªªº†¡ª≤≥†≥ª§±††≥¿≤ªºº±§§±¡†≤¶¶¿≤≥†¿†º±≤≤≥≥¶≥§¶†≤¿†≥§≤¶≥†¿±¡≤≥†º±††¶ª≤†¿±§≥ª†¶≥≥ººª≤ºº≤º¿≥ª†±≥≥¿¿††¡≤¶†≥±¿§¿†§†±§≥§§§±º¶≤¡±¶¶ªª†º¶†≥±±ª¡††¿†§¿º¿¿≤§≥ºº≥ºº§±¿†ª¶±¶§º†¡¶†≥±† | | | | | VK 21,0 1 3 . 1 . 1 . 1 2ZW .0.1 5 . 1 4 .| †ªº¶º≥¿±†º††≥ª§†§¶§≥º≥¿±¶§≤¿†º≤§¶≥¡≥††¡††≥±§º†§±≥ººº†ºª†§†¶¿±≤¶†§≥¶ª†¶≤§†ªª≤ºªº†¶≥†¿ª¡≤¿†¿ªª±±§º±†§±≤º§††ªª¿¶ª¶†±¡≥±¶º§†¡§¡±≤ª≥±†ª§≤¶±±±±¿≤ª≤§††ª†≤§¿§º¿≤¿ª§¡±††§º≤¡¶±ª§¡≥¶¶º†≤†±º≥≤≤¿¶ª¶¿≥≤†≥¡±≥††¿¶¶±§≤≥º±¶º¿º¡≥†ªºª≥† 4 . 5 . 1 8 . 1| 4 . 5 . 1 3 . 9 |. 1 4 . 7 . 1 9 |. 1 1 . 1 2 . 9 .| 1 3 . 1 . 1 . 2| 0 . 2 9 . 0 . 8 . 1 5 . 7 . 5 . 0 . 3 . 1 5 . 1 4 . 3 . 2 1 . 1 8 . 1 8 . 5 . 1 21,6 | | | | | | 4.20.9.5.4.18.21.11.0.4.15.15.18.0.5.5.14.0.7.15.5.4.5.0.15.18.4.5.14.9.14.7.0.22.1.14.0.4.5.0.13.1. 0 5 10 15 20 25 18.11.20.5.14.0.5.14.0.5.5.14.0.1.1.14.20.18.5.11.11.5.12.9.10.11.0.9.14.14.15.22.1.20.9.5.11.12.9. 1 3 . 1 . 1 . 2 0 . 0 . 4 . 9 . 5 . Bron: 0 . 2 2Eurostat . 5 . 1 8 (2001). .8.15.7.9.14.7.0.22.1.14.0.8.5.20.0.7.18.15.5.9.22.5.18.13.15.7.5.14.0.13 .15.7.5.12.9.10.11.0.13.1.11.5.14..0.4.5.26.5.0.20.8.5.13.1.’19.0.23.15.18.4.5.14.0.15.15.11.0.4.15. 15.18.0.4.5.0.15.5.19.15.0.9.14.0.26.9.10.14.0.7.18.15.23.20.8.27.19.20.21.4.25.120.8.5.18.11.5.14. 4.0.1.12.19.0.2.5.16.1.12.5.14.4.0.22.15.15.18.0.8.5.20.0.5.3.15.14.15.13.9.19.3.8.0.7.18.15.5.9.22. 5.18.13.15.7.5.14..0.4.5.20.5.18.13.9.14.1.14.20.5.14.0.22.1.14.0.4.21.21.18.26.1.13.5.0.5.3.15.14. 15.13.9.19.3.8.5.0.7.18.15.5.9.0.13.1.3.18.15.27.5.3.15.14.15.13.9.19.3.8.0.11.12.9.13.1.1.20.0.5.1 4.0.4.5.0.1.18.2.5.9.4.19.13.1.18.11.20.0.8.5.20.0.2.5.12.1.14.7.0.22.1.14.0.5.5.14.0.7.15.5.4.0.13.1 .3.18.15.27.5.3.15.14.15.13.9.19.3.8.0.11.12.9.13.1.1.20.0.9.14.0.15.14.15.13.19.20.18.5.4.5.14..0. 8.5.20.0.9.19.0.5.3.8.20.5.18.0.2.5.12.1.14.7.18.9.10.11.0.4.9.20.0.14.9.5.20.0.1.12.12.5.5.14.0.13. 5.20.0.4.5.0.13.15.14.4.0.20.5.0.2.5.12.9.10.4.5.14.29.0.13.1.1.18.0.15.15.11.0.13.5.20.0.4.1.4.5.14 .0.20.5.0.15.14.4.5.18.2.15.21.23.5.14..0.8.9.5.18.2.9.10.0.19.16.5.5.12.20.0.4.5.0.22.15.18.13.7.5. 22.9.14.7.0.22.1.14.0.8.5.20.0.2.5.7.18.15.20.9.14.7.19.2.5.12.5.9.4.0.5.5.14.0.2.5.12.1.14.7.18.9.1 0.11.0.18.15.12..0.3.15.14.20.9.14.21.ï20.5.9.20.0.12.9.10.11.20.0.8.9.5.18.0.15.16.0.26.9.10.14.0. 16.12.1.1.20.19..0.9.13.13.5.18.19.29.0.8.5.20.0.22.5.18.26.9.5.11.5.14.0.22.1.14.0.4.5.0.15.22.5.1 8.8.5.9.4.19.6.9.14.1.14.3.9.ë14.0.11.1.14.0.22.5.5.12.0.19.14.5.12.12.5.18.0.4.1.14.0.8.5.20.0.7.5. 26.15.14.4.0.13.1.11.5.14..0.1.1.14.0.4.5.0.1.18.2.5.9.4.19.13.1.18.11.20.0.13.1.14.11.5.5.18.20.0.1 4.15.7.0.8.5.20.0.5.5.14.0.5.14.0.1.14.4.5.18..0.14.15.7.0.15.14.22.15.12.4.15.5.14.4.5.0.26.9.10.14 .0.23.5.0.15.14.19.0.5.18.0.22.1.14.0.4.15.15.18.4.18.15.14.7.5.14.0.8.15.5.0.19.3.8.1.1.18.19.0.16.
fig 4.4.2
p036
Wat is de les uit de best practices? Gezien de effecten van onderinvesteringen in menselijk kapitaal is het van belang dat werkenden en werkgevers geprikkeld worden te investeren in menselijk kapitaal. In dit kader moet vooral gedacht worden aan het versterken van de intrinsieke motivatie van werkenden om zelf te investeren in hun employability en van werkgevers om een HRM-beleid te voeren dat goed is afgestemd op de strategische doelen van het bedrijf. Momenteel loopt een onderzoek naar de mogelijkheden van fiscale faciliëring van de persoonlijke ontwikkelingsrekening (POR). De POR is een budget/rekening op naam van een individu dat deze middelen uitsluitend kan besteden aan investeringen die de inzetbaarheid op de arbeidsmarkt vergroten. De POR is een instrument dat het individu bewust maakt van de eigen verantwoordelijkheid voor scholing en aansluit bij de ontwikkeling naar een persoonlijk ontwikkelingsplan. De POR bevordert bovendien de totstandkoming van sectordoorsnijdende scholing en de keuzevrijheid van het individu. Het individu is immers degene die een leven lang zou moeten leren.
Eigen verantwoordelijkheid werkenden vergroten
p037
Aandeel van private bijdragen aan het (hoger) onderwijs
4.4.3
5.18.19.15.14.5.5.12.0.26.1.12.0.23.15.18.4.5.14.0.9.14.0.4.5.0.11.15.13.5.14.4.5.0.10.1.18.5.14.0. 5.14.0.4.5.3.5.14.14.9.1..0.4.5.0.2.15.15.4.19.3.8.1.16.0.9.19.0.4.1.14.0.15.15.11.0.26.15.18.7.22.2 1.12.4.9.7.0.15.13.0.20.5.0.7.1.1.14.0.13.5.20.0.4.5.0.16.18.15.4.21.3.20.9.5.6.1.3.20.15.18.0.1.18. 2.5.9.4..0.15.14.14.15.4.9.7.5.0.21.9.20.19.20.18.15.15.13.0.22.1.14.0.4.5.0.1.18.2.5.9.4.19.13.1.18 .11.20.0.22.9.1.0.4.5.0.19.15.3.9.1.12.5.26.5.11.5.18.8.5.9.4.19.18.5.7.5.12.9.14.7.5.14.0.13.15.5.2 0.0.22.15.15.18.11.15.13.5.14.0.23.15.18.4.5.14..0.5.14.0.1.12.19.0.21.9.20.19.20.18.15.15.13.0.22. Waarom is deze indicator belangrijk? 1.14.23.5.7.5.0.3.15.14.10.21.14.3.20.21.18.5.12.5.0.15.6.0.1.14.4.5.18.5.0.18.5.4.5.14.5.14.0.15.1 De kwaliteit en doelmatigheid van het onderwijs- en scholingsbestel wordt een steeds belangrijker 4.22.5.18.13.9.10.4.5.12.9.10.11.0.9.19.0.4.1.14.0.13.15.5.20.0.26.15.0.19.14.5.12.0.13.15.7.5.12.9 voorwaarde voor economisch succes. Concurrentie op de onderwijs- en scholingsmarkt vormt een .10.11.0.20.5.18.21.7.11.5.5.18.0.15.16.0.4.5.0.1.18.2.5.9.4.19.13.1.18.11.20.0.7.5.18.5.1.12.9.19.5 middel om instellingen te stimuleren zich klantgerichter op te stellen en maatwerk te leveren. .5.18.4.0.23.15.18.4.5.14.29.0.22.9.1.0.1.3.20.9.5.22.5.29.0.5.6.6.5.3.20.9.5.22.5.0.18.5.ï14.20.5.7. Concurrentie tussen onderwijsinstellingen kan aldus de kwaliteit ten goede komen en leiden tot een 18.1.20.9.5.20.18.1.10.5.3.20.5.14.0.5.14.0.6.9.14.1.14.3.9.ë12.5.0.16.18.9.11.11.5.12.19..0.4.1.20. meer gedifferentieerd onderwijsaanbod. De concurrentie kan worden bevorderd door de positie van 0.22.18.1.1.7.20.0.15.15.11.0.5.5.14.0.6.12.5.24.9.2.5.12.5.0.1.18.2.5.9.4.19.13.1.18.11.20..0.1.1.1 de consument op de onderwijs- en scholingsmarkt te versterken. Dit kan zowel via de introductie 4.16.1.19.19.9.14.7.0.1.1.14.0.4.5.0.3.15.14.10.21.14.3.20.21.21.18.7.15.12.22.5.14.0.13.15.5.20.0. van vraagfinanciering als door het toepassen van het profijtbeginsel via hogere private bijdragen. 22.15.15.18.0.5.5.14.0.2.5.12.1.14.7.18.9.10.11.0.4.5.5.12.0.22.5.18.12.15.16.5.14.0.22.9.1.0.4.5.0. Vraagfinanciering, waarbij de overheidsbijdragen aan de bekostiging niet aan de aanbieders worden 1.18.2.5.9.4.19.13.1.18.11.20..0.4.1.20.0.2.5.20.5.11.5.14.20.0.15.15.11.0.4.1.20.0.9.14.0.5.5.14.0. verstrekt, maar via de vragers lopen, dwingt de aanbieders van onderwijs en scholing in te spelen 14.5.5.18.7.1.14.7.0.4.5.0.23.5.18.11.12.15.15.19.8.5.9.4.0.19.14.5.12.12.5.18.0.26.1.12.0.15.16.12 op de specifieke wensen van de consument op straffe van het verlies van marktaandeel. Ook de .15.16.5.14..0.13.1.1.18.0.9.14.0.20.5.7.5.14.19.20.5.12.12.9.14.7.0.20.15.20.0.8.5.20.0.22.5.18.12. invoering van een private bijdrage die gerelateerd is aan het private rendement van de opleiding is 5.4.5.14.0.8.15.5.6.20.0.15.16.0.5.5.14.0.6.12.5.24.9.2.5.12.5.0.1.18.2.5.9.4.19.13.1.18.11.20.29.0. een manier om de responsiviteit van aanbieders van hoger onderwijs en scholing te versterken. 23.1.1.18.9.14.0.4.5.0.15.22.5.18.7.1.14.7.0.22.1.14.0.4.5.0.21.9.20.11.5.18.9.14.7.0.14.1.1.18.0.23 De consument zal ook in dat geval immers beter letten op de prijs-kwaliteitverhouding van het .5.18.11.14.5.13.5.18.19.3.8.1.16.0.15.6.0.26.5.12.6.19.20.1.14.4.9.7.0.15.14.4.5.18.14.5.13.5.18.1 aangeboden product. De hoogte van de private bijdragen vormt zo een indicator voor de verant9.3.8.1.16.0.19.15.5.16.5.12.5.18.0.22.5.18.12.15.15.16.20.29.0.23.5.18.11.12.15.15.19.8.5.9.4.0.13 woordelijkheid die de consument op de onderwijs- en scholingsmarkt neemt. Door private bijdragen .1.1.18.0.11.15.18.20.0.20.5.0.4.21.18.5.14..0.13.1.18.11.20.15.18.4.5.14.9.14.7.0.4.5.0.15.18.4.5.1 toe te staan, stelt de overheid de burger tevens in staat zijn eigen voorkeuren op het gebied van 4.9.14.7.0.22.1.14.0.13.1.18.11.20.5.14.0.26.1.12.0.4.5.0.11.15.13.5.14.4.5.0.10.1.18.5.14.0.13.5.5. onderwijs nadrukkelijker kenbaar te maken en onderwijs te genieten van een kwaliteit die hoger ligt 18.0.1.1.14.4.1.3.8.20.0.13.15.5.20.5.14.0.11.18.9.10.7.5.14..0.7.18.15.20.5.18.5.0.3.15.14.3.21.18. dan de kwaliteit die door de overheid wordt geborgd. Beide manieren om de concurrentie te bevor18.5.14.20.9.5.0.20.21.19.19.5.14.0.2.5.4.18.9.10.22.5.14.0.9.19.0.22.1.14.0.12.5.22.5.14.19.2.5.12 deren zijn overigens aan elkaar gekoppeld. Doordat vraagfinanciering de kosten van een opleiding .1.14.7.0.15.13.0.19.20.5.18.11.5.0.5.14.0.5.6.6.5.3.20.9.5.22.5.0.13.1.18.11.20.5.14.0.20.5.0.2.5.2 en de bijbehorende overheidsbijdrage expliciteert, kan vraagfinanciering bijdragen aan de bereid3.5.18.11.19.20.5.12.12.9.7.5.14..0.4.5.26.5.0.13.1.18.11.20.5.14.0.2.5.4.9.5.14.5.14.0.4.5.0.3.15.1 heid een hogere private bijdrage te leveren. 4.19.21.13.5.14.20.0.2.5.20.5.18.0.5.14.0.2.5.22.15.18.4.5.18.5.14.0.9.14.14.15.22.1.20.9.5..0.4.5.0 .19.20.5.5.4.19.0.23.5.12.22.1.18.5.14.4.5.18.0.3.15.14.19.21.13.5.14.20.0.22.18.1.1.7.20.0.8.9.5.1 Hoe scoort Nederland? 8.15.13..0.9.14.0.14.15.7.0.20.5.0.22.5.5.12.0.13.1.18.11.20.5.14.0.23.15.18.4.5.14.0.14.21.0.14.15 De private bijdragen aan hoger onderwijs in Nederland zijn relatief laag. Daarbij zijn de verschillen .7.0.4.5.0.2.5.12.1.14.7.5.14.0.22.1.14.0.4.5.0.9.14.19.9.4.5.18.19.0.20.5.0.26.23.1.1.18.0.7.5.23.15 ten opzichte van Denemarken en Duitsland relatief klein. De verschillen met Australië, Japan en de .7.5.14.0.15.6.0.26.9.10.14.0.4.5.0.9.14.19.9.4.5.18.19.0.9.14.0.19.20.1.1.20.0.22.9.1.0.5.9.7.5.14.0 Verenigde Staten op dit punt zijn evenwel groot. Waar in Nederland de private bijdragen aan het .18.5.7.5.12.7.5.22.9.14.7.0.14.9.5.21.23.5.0.20.15.5.20.18.5.4.5.18.19.0.20.5.0.23.5.18.5.14..0.8.5 hoger onderwijs nagenoeg te verwaarlozen zijn, geldt voor de Verenigde Staten bijvoorbeeld dat .20.0.7.5.22.15.12.7.0.8.9.5.18.0.22.1.14.0.9.19.0.4.1.20.0.14.9.5.21.23.5.0.20.15.5.20.18.5.4.5.18. meer dan de helft van de uitgaven aan het hoger onderwijs wordt gefinancierd uit private midde19.0.15.14.22.15.12.4.15.5.14.4.5.0.11.1.14.19.0.11.18.9.10.7.5.14.0.8.5.20.0.13.1.1.20.23.5.18.11. len. De publieke bijdragen aan het hoger onderwijs in ons land daarentegen zijn relatief hoog. 0.20.5.0.12.5.22.5.18.5.14.0.4.1.20.0.7.5.22.18.1.1.7.4.0.23.15.18.4.20..0.8.5.20.0.7.1.1.20.0.8.9.5. Alleen in Denemarken en Zweden liggen deze op een hoger peil. 18.0.14.9.5.20.0.1.12.12.5.5.14.0.15.13.0.8.5.20.0.13.5.4.5.4.9.14.7.9.14.7.19.2.5.12.5.9.4.0.13.1.1. 18.0.15.15.11.0.15.13.0.5.12.5.13.5.14.20.5.14.0.9.14.0.1.14.4.5.18.0.28.4.5.3.5.14.20.18.1.1.12.28 Met betrekking tot de scholingsmarkt is het beeld iets anders. Voor die markt geldt dat in .0.15.22.5.18.8.5.9.4.19.2.5.12.5.9.4..0.26.15.0.8.5.5.6.20.0.8.5.20.0.18.21.9.13.20.5.12.9.10.11.0. Nederland het principe wordt gehuldigd dat individuele werkenden en werkgevers primair 9.14.18.9.3.8.20.9.14.7.19.2.5.12.5.9.4.0.7.18.15.20.5.0.9.14.22.12.15.5.4.0.15.16.0.4.5.0.3.15.14.3 verantwoordelijk zijn voor de scholing van werkenden. De overheid speelt met name een voor.21.18.18.5.14.20.9.5.4.18.21.11.0.9.14.0.2.9.10.22.15.15.18.2.5.5.12.4.0.4.5.0.4.5.20.1.9.12.8.1.14 waardenscheppende en faciliterende rol. Het Britse beleid is op vergelijkbare beginselen .4.5.12.0.28.22.9.1.0.8.5.20.0.22.5.18.2.15.4.0.15.16.0.23.5.9.4.5.23.9.14.11.5.12.19.28.0.15.6.0.4. gestoeld, met als belangrijk verschil dat in het Verenigd Koninkrijk gewerkt wordt met ‘individual 5.0.11.9.14.4.5.18.15.16.22.1.14.7.0.28.4.15.15.18.0.20.18.1.7.5.0.1.1.14.16.1.19.19.9.14.7.0.22.1. learning accounts’. Met name in landen als Denemarken en Finland neemt de overheid een veel 14.0.7.5.13.5.5.14.20.5.12.9.10.11.5.0.2.5.19.20.5.13.13.9.14.7.19.16.12.1.14.14.5.14.28..0.15.14.4 bredere verantwoordelijkheid op zich. Daar heeft de overheid ook een belangrijke financiële, . 5 . 1 8 . 1 4 . 5 . 1 3 . 9 . 1 4 . 7 . 1 9 . 1 1 . 1 2 . 9 . 1 3 . 1 . 1 . 2140 . 0 . 1 4 . 9 . 5 . 2 1 . 2 3 . 5 . 0 . 1 . 3 . 2 0 . 9 . 2 2 . 9 . 2 0 . 5 . 9 . 2 0 . 5 . 1 4 . 0 . 9 . 1 4 . 0 . 4 organisatorisch en uitvoerende rol . .5.0.5.3.15.14.15.13.9.5.0.11.15.13.5.14.0.21.9.20.0.4.5.0.8.1.14.4.5.14.0.22.1.14.0.15.14.4.5.18.14 .5.13.5.18.19..0.15.13.0.15.14.4.5.18.14.5.13.5.18.19.0.8.9.5.18.22.15.15.18.0.4.5.0.18.21.9.13.20. 5.0.20.5.0.7.5.22.5.14.0.9.19.0.18.5.5.4.19.0.22.5.5.12.0.23.5.18.11.0.22.5.18.26.5.20..0.13.1.1.18. Private en publieke uitgaven aan hoger onderwijs, 1998 (% BBP) 0.14.15.7.0.14.9.5.20.0.7.5.14.15.5.7..0.4.5.0.5.5.18.4.5.18.0.7.5.14.15.5.13.4.5.0.18.5.19.20.5.18.5 . 1 4 . 4 . 5 . 0 . 1 1 . 1 4 . 5 . 1 2 . 1 6| . 2 1 . 1 4 . 2| 0 . 5 . 1 4 . 0| . 2 6 . 2 1 . 1| 2 . 1 2 . 5 . 1| 4 . 0 . 1 3 . 5|. 2 0 . 0 . 9 . 1 4 . 1 4 . 1 5 . 2 2 . 1 . 2 0 . 9 . 5 . 2 2 . 5 . 1 8 | ≤†ºº§≤†¶≤ºª≤¡º≥¡≥±≥≥≤ºª†±¡¡¿º†º¶±±ª§§¡¿¿±≤ª†≥†≥≥º††¿≤≤º±º±≤¿¡¶†¿†¿ª≥ª¿±≥º§¡≥ºº≤≥≤≤§±±†≥§¿ª≥≥¶ª¡±†§º§≥¿±†† | | | | | JP 0,43 0,60 . 0 . 2 . 5 . 1 2 .D5 . 9 0,97 . 4 . 0 .0,08 1 . 1 . 1| 4 . 7 . 5 . 1 6|. 1 . 1 1 . 2 0 |. 0 . 1 3 . 1 5 .| 5 . 2 0 . 5 . 1| 4 . 0 . 2 3 . 1| 5 . 1 8 . 4 . 5 . 1 4 . . 0 . 8 . 5 . 2 0 . 0 . 2 0 . 1 5 . 2 0 . 0 . 1 †ª¶¶º†††≤¡≤§§¶¶¶†≤¡§≥¡§±ª≥±†≤≥±º¡†≤§¡ª±†¶±§ª§¿º¶ª¿≥±≥¿≥±≥≥ºº¡±º±±¡±¿±¿†≤≤ª¶¿≥¶±¡±ª¶¶††¶º≤≤≥¿ª≤†º†≥ªº≥§≤≥ª† | ¿§ª¶≥ª¿≥¶ª§§†¶º≤ª±§º§º≤±º≥†º±§≥§º±≤†¶¿ª§†¿¡§≤≤º†≥§†≤¶†¶¶¶¿≤≥¿¡††§¶¿†≤±¶ª†¿±†¡§¿ª±¶†¿ª¿¿§†≤ª¶¿ªª¡†±±††≤º¶º¶†¡º≥±§≤† | | | | | F 1,01 0,12 4 . 2 1 . 0 . 2 0VS . 1 5 .1,07 5.0.7 . 5 . 8 |.≥±ª†º§††≤º§≥≥¶≤≥º¿≥≥¿±†±¶¶±≤º†¶±¿§≥†ª±¶¿≤≤¶†≤º±¿¶º†º≤†§§†º§¶†º§†±≥±††º≤¡≤¿ª≥±º±≤†≤¡≤ºº§§ºª§¶≥≤±ºª¶≥†¿†≥†º††±ª¿¿±†§º≤¿ª¿¶≤ª§≥≤†ºªª≥±±†≥§º≥ª¿§†≤¿≥†§≥ºªº¿¿≥º§†≥≤≤¡¿ºº±≤º¿º§¡≥±≥º≥†±≤±±±¶ª¶¿¿¶¶¿ª§≥¶ª¡§≥§¿¡¿≥§¿≥≤†§≥≤≥¶†ª†¡†¿ªº††¶§††≥¿† 1 . 1 4 . 2 0 |. 5 . 5 . 1 8 . 4| . 5 . 0 . 2 . 5 |. 1 2 . 5 . 9 . 4| . 0 . 9 . 1 9 . |0 . 9 . 1 3 . 1 3 . 5 . 1 8 . 1 9 . 0 . 1 4 . 9 . 5 . 2 0 . 0 . 9 . 1 4 1,22 | | | | | | . 0 . 1 9 . 2 0 AUS . 1 . 1 . 21,09 0 . 0 .0,51 8 . 5 . 2| †¡§††§¿†¿ª§º¶±††¿ª¿±ª§¿±º±≤±†º†¶±§º§§§¿†§º≤¿ª≤≥≤†≤†§±†¶¶±≥º¿¿ªª††≥±±§¶¶º†ª††¿≥§§≥ª†≤ª≤§ª§¿†±≥≥§±ª†¡±º≥†≤≤†≥††≥¶§±†ª≥¡≤¶§¡¶±≥ª¶≤†¿±§¡≥±¿§≤†§¿¿¶ª†§¿±¶§†¿¶§¡≤º¶†±¿† 0 . 0 . 7 . 1 . |2 0 . 0 . 2 0 . 1 | 5.20.0.4 | . 5 . 0 . 4 . 1| 5 . 5 . 1 2 . 1 |9 . 2 0 . 5 . 1 2 . 1 2 . 9 . 1 4 . 7 . 0 . 2 0 . 5 . 0 . 2 2 . 5 . 1 8 NL 1,15 0,03 | º§¶§†§†≥¿†º±†ª†º¶≥≥††±§¿ªª†±≤¿ªª¿ºªº¿¶ª¶†≤≥≤±ª≥¡¶†¶ª†¿§≥¿§§ªª§†§¶†±¿≤≥±§º≥¿±§≤≥§ª≤§º¿††¿º≤§≤ª≥¡†±º¿¿¡º≥¡¶º††º§§≥§º†¿¡ª† | | | | | . 1 1 . 1 2 . 5 .ZW 9 . 1 41,49 . 5 . 1 0,17 4 . . 0 . 1| ≥ªª¶≥≤º¶††¿¡¶§ºº≥¿ººº¿¶±¿±º§¶§±§¶¡±≤†≥≥≥≤≥±ªº±±≥¡††¶ª≤º¶¶±¶≥º≥†ºº≤≤¿±†ª≤†º±¶≥±ª¿¿º≤±≤≥±≥¿ªº≤†¿¡≤¶≤≥≤≤††¶º†¡¶≤¶†≥§¡ª±≤ª†¿¿¿≥±º±≤†º¿¿§≥≥º≤ºª†≥±º≤¶†±¡≤†º§±º¶ª≥ª≤††ªªª≥±†† 5 . 1 6 . 0 . 1| 9 . 1 5 . 1 3 .| 1 3 . 9 . 7 . 5| . 0 . 2 0 . 5 . 1 | 8.18.5.9 | .14.5.14.0.28.2.9.10.22.15.15.18.2. | §±†≤ªª§¡ª†≥≥¶≤†≤¡±ª≥≤¶¶º§≤§§¡≥†¡ª††¡¶†¿≤¶§¿¡ªºº§≥ª†±±†≤ª¿§º¶†≤¶º¿†≤ºª¶≥†§¿≥ªº≤¶≤¿§§º±ª±†≤≥¶¿¶¡≤ª¶¶±≥±¿º††≤¡ª≥†≤¿±≥§º¶±¡ª≤§††≤≤¶§º†¶†≥≥≥†¶†º¶≥ª†ªº§†≥†º±ª≥† | | | | | DK 1,49 0,04 5.5.12.4.0.4.5.0.2.5.18 | . 5 . 9 . 1 1 .| 2 . 1 . 1 . 1 8| . 8 . 5 . 9 . 4 .| 2 8 . 0 . 9 . 1| 9 . 0 . 1 8 . 5 |. 5 . 4 . 1 9 . 0 . 5 . 5 . 1 4 . 0 . 2 2 . 1 5 . 1 5 . 1 8 . 2 6 . 9 . 3 . 8 . 2 0 . 9 . 7 . 5 . 0 . 1 9 . 2 0 . 10 .18.20.0 . 7 . 5 . 1 3 .1,0 1 . 1 . 1 1 . 21,5 0..0.9.14 . 1 4 . 1 5 . 22,5 2.1.20.9.5.11.12.9.13.1.1.20.0.9.14.1 0,5 2,0 PUBLIEKE †§¶±≤≥ªº¿¡ . =5PRIVATE 4 . 1 5 . 2 2 . 5 . 1 8 . 5 . 1 4 . 0 . 1 3†§¶±≤≥ªº¿.¡ 1= 5 . 5 . 2 0 .UITGAVEN 5.14.0.2 . 4 . 1 8 .UITGAVEN 9.10.22.5.14.0.26.5.12.6.0.4.15.5.14..0.26.15.1.12.1 9.0.7.5.26.5.7.4.0.11.1.14.0.8.15.7.5.0.3.15.14.3.21.18.18.5.14.20.9.5.4.18.21.11.0.2.5.4.18.9.10.22 Bron: OESO (2001c). .5.14.0.5.18.0.20.15.5.0.4.23.9.14.7.5.14.0.4.5.0.16.18.15.4.21.3.20.5.14.29.0.4.5.0.4.9.5.14.19.20. 5.14.0.15.6.0.8.5.20.0.16.18.15.4.21.3.20.9.5.16.18.15.3.5.19.0.8.15.15.7.23.1.1.18.4.9.7.5.18.0.20. 5.0.13.1.11.5.14..0.4.9.20.0.22.5.18.5.9.19.20.0.5.5.14.0.7.18.15.20.5.18.5.0.9.14.26.5.20.0.22.1.14 .0.9.3.20.0.5.14.0.11.5.14.14.9.19..0.8.9.5.18.2.9.10.0.9.19.0.4.5.0.20.1.1.11.0.22.1.14.0.4.5.0.15.2
p038
fig 4.4.3
Wat is de les uit de best practices? Ten aanzien van het funderend onderwijs geldt dat de overheid, vanwege de maatschappelijke belangen daarvan, een bijzondere verantwoordelijkheid heeft voor de toegankelijkheid en kwaliteit en daarmee voor de bekostiging. Ten aanzien van het hoger onderwijs heeft de overheid wel een taak bij het waarborgen van de kwaliteit en de toegankelijkheid, maar hoeft zij de opleidingen niet perse te bekostigen. Met name in het hoger onderwijs ligt toepassing van het profijtbeginsel met behoud van toegankelijkheid voor de hand. Autonomie van instellingen, inclusief de ruimte om zelf de deelnemersbijdrage vast te stellen, kan bijdragen aan differentiatie in het onderwijsaanbod en aan een toename van de keuzevrijheid voor studenten15. Wanneer instellingen voor topopleidingen een hoger collegegeld kunnen vragen, kunnen zij ook beter concurreren op de wereldmarkt omdat meer middelen beschikbaar komen om goede docenten en onderzoekers aan te trekken. Een zekere basiskwaliteit van opleidingen zou kunnen worden gegarandeerd door middel van accreditatie. Ook kunnen te grote kwaliteitsverschillen tussen instellingen worden voorkomen door collegegelden vrij te laten binnen een bepaalde bandbreedte. Interessante ervaringen op dit terrein zijn opgedaan in de Verenigde Staten, Australië en het Verenigd Koninkrijk. Voor zover de overheid financieel bijdraagt kan de concurrentie op de onderwijsmarkt worden versterkt door meer gebruik te maken van vraagfinanciering, met name in het hoger onderwijs en het beroepsonderwijs. Daarbij loopt de bekostiging via de deelnemers, zodat deze het geld naar eigen voorkeur kunnen besteden aan erkende opleidingen. Daarbij zouden alle aanbieders van geaccrediteerde opleidingen de ruimte moeten krijgen om onder gelijke voorwaarden mee te dingen naar de gunst van de deelnemers. Als eerste stap in deze richting zouden de huidige experimenten met vouchers in het HBO kunnen worden uitgebreid naar het middelbaar beroepsonderwijs en het wetenschappelijk onderwijs. Om vraagfinanciering tot een succes te maken is een vergroting nodig van de transparantie van het aanbod. Informatie over de prijs, kwaliteit en andere karakteristieken van het aanbod moet toegankelijk worden gemaakt. Voor de scholingsmarkt geldt dat deze vraaggerichter wordt met de introductie van persoonlijke ontwikkelingsrekeningen, met een transparant scholingsaanbod en met de creatie van een gelijk speelveld voor alle aanbieders.
Een sterkere positie van de consument op de onderwijs- en scholing
14 Ministerie van Economische Zaken (2001a). 15 CPB/CHEPS (2001). Zie ook: Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen (2001).
p039
Opleidingsniveau van immigranten
4.4.4
2.5.18.8.5.9.4.0.5.18.0.9.14.0.7.5.12.5.7.5.14.0.20.5.0.26.15.18.7.5.14.0.22.15.15.18.0.5.5.14.0.7.1 5.5.4.0.23.5.18.11.5.14.4.0.9.14.14.15.22.1.20.9.5.19.25.19.20.5.5.13..0.4.1.1.18.9.14.0.13.15.5.20. 0.19.16.18.1.11.5.0.26.9.10.14.0.22.1.14.0.8.5.20.0.15.16.0.5.6.6.9.3.9.ë14.20.5.0.23.9.10.26.5.0.2 1.9.20.22.15.5.18.5.14.0.22.1.14.0.16.21.2.12.9.5.11.5.0.18.&4.0.23.15.18.4.20.0.21.9.20.7.5.22.15. 5.18.4.29.0.22.1.14.0.5.5.14.0.7.15.5.4.5.0.2.1.12.1.14.19.0.20.21.19.19.5.14.0.11.5.14.14.9.19.2.5. 19.3.8.5.18.13.9.14.7.0.5.14.0.11.5.14.14.9.19.15.14.20.23.9.11.11.5.12.9.14.7.29.0.1.12.19.13.5.4. Waarom is deze indicator belangrijk? 5.0.22.1.14.0.5.5.14.0.7.15.5.4.5.0.19.1.13.5.14.23.5.18.11.9.14.7.0.20.21.19.19.5.14.0.4.5.0.13.5.2 In een wereld waarin kennis steeds belangrijker wordt, neemt de behoefte aan hoogopgeleiden toe. 0.0.16.21.2.12.9.5.11.0.7.5.12.4.0.7.5.6.9.14.1.14.3.9.5.18.4.5.0.15.14.4.5.18.26.15.5.11.5.18.19.0. Daartoe moet allereerst het kennisniveau van de huidige beroepsbevolking verder worden vergroot. 5.14.0.8.5.20.0.2.5.4.18.9.10.6.19.12.5.22.5.14..0.3.40.20.15.20.0.19.12.15.20.0.19.15.13.13.9.7.5. Daarbij hoort ook het streven naar een optimaal rendement van de genoten (bedrijfs-) opleiding. 0.11.14.5.12.16.21.14.20.5.14.0.9.14.0.4.5.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.19.5.0.5.3.15.14.15.13.9.5.0.26. Institutionele belemmeringen voor arbeidsmarktparticipatie moeten weggewerkt worden. Een alter9.10.14.0.18.5.5.4.19.0.9.14.0.4.5.0.5.5.18.19.20.5.0.20.15.5.20.19.0.15.16.0.8.5.20.0.3.15.14.3.21. natieve manier om het aantal kenniswerkers te vergroten is middels immigratie. Sommige landen 18.18.5.14.20.9.5.22.5.18.13.15.7.5.14.0.7.5.19.9.7.14.1.12.5.5.18.4.0.5.14.0.1.12.19.0.“18.15.15.4. (Verenigde Staten en Duitsland) hebben hiervoor speciale toelatingsprogramma’s (‘green cards’). ”0.7.5.11.23.1.12.9.6.9.3.5.5.18.4..0.8.5.20.0.7.1.1.20.0.4.1.14.0.2.9.10.22.15.15.18.2.5.5.12.4.0.15 Door deze programma’s wordt voor hoger opgeleiden migratie naar deze landen eenvoudiger. .13.0.4.5.0.23.5.18.11.9.14.7.0.22.1.14.0.16.18.15.4.21.3.20.13.1.18.11.20.5.14.29.0.4.5.0.1.4.13.9. De indicator geeft de verdeling naar opleiding van migranten in de periode 1995-1998. 14.9.19.20.18.1.20.9.5.22.5.0.12.1.19.20.5.14.29.0.4.5.0.16.1.18.20.9.3.9.16.1.20.9.5.0.22.1.14.0.2. 5.16.1.1.12.4.5.0.7.18.15.5.16.5.14.0.15.16.0.4.5.0.1.18.2.5.9.4.19.13.1.18.11.20.29.0.4.5.0.16.18.9 Hoe scoort Nederland? .22.1.20.5.0.18.&4.27.21.9.20.7.1.22.5.14.0.5.14.0.4.5.0.11.1.16.9.20.1.1.12.2.5.12.1.19.20.9.14.7.. Net als in de rest van de Europese Unie heeft de immigrant in Nederland een relatief lage opleiding. 0.15.15.11.0.14.21.0.23.15.18.4.20.0.22.15.15.18.0.4.5.26.5.29.0.22.15.15.18.0.8.5.20.0.7.18.15.5.9 De reden hiervoor moet gezocht worden in het motief voor de migratie. Er komen relatief veel mensen .22.5.18.13.15.7.5.14.0.18.5.12.5.22.1.14.20.5.29.0.5.12.5.13.5.14.20.5.14.0.23.5.5.18.0.8.5.20.0.1 naar de EU en Nederland in verband met gezinshereniging, asiel of andere redenen. Deze mensen 9.20.15.16.12.9.3.8.20.0.15.16.0.18.15.15.4.0.7.5.26.5.20..0.1.12.12.5.19.0.15.16.0.1.12.12.5.19.0. hebben gemiddeld een laag opleidingniveau, hoewel er ook uitzonderingen zijn. Er is ook een groep 13.15.5.20.0.23.15.18.4.5.14.0.7.5.26.5.20.0.15.13.0.5.18.0.22.15.15.18.0.20.5.0.26.15.18.7.5.14.0. migranten die werk als primaire reden heeft naar Nederland te komen. Het gaat hier bijvoorbeeld om 4.1.20.0.9.14.0.5.5.14.0.22.15.12.7.5.14.4.5.0.5.4.9.20.9.5.0.7.5.3.15.14.19.20.1.20.5.5.18.4.0.11.1. concernoverplaatsingen of om technisch specialisten. Het werkmotief geldt voor ongeveer 1 op de 14.0.23.15.18.4.5.14.0.4.1.20.0.4.5.0.5.18.14.19.20.0.22.1.14.0.4.5.26.5.0.11.14.5.12.16.21.14.20.5 5 migranten. Deze groep is over het algemeen goed opgeleid en kan daardoor zonder problemen de .14.0.9.19.0.22.5.18.13.9.14.4.5.18.4..0.13.1.1.18.0.15.15.11.0.4.5.0.1.14.4.5.18.5.29.0.14.9.5.21.2 Nederlandse arbeidsmarkt betreden. De Verenigde Staten slagen er het beste in hoogopgeleide 3.5.0.7.5.19.9.7.14.1.12.5.5.18.4.5.0.11.14.5.12.16.21.14.20.5.14.0.13.15.5.20.5.14.0.1.1.14.7.5.16. immigranten binnen te halen. Behalve speciaal beleid in de vorm van de ‘green cards’, speelt hier 1.11.20.0.23.15.18.4.5.14..0.11.14.5.12.16.21.14.20.5.14.0.26.9.10.14.0.14.9.5.20.0.2.5.12.5.9.4.19 ook de taal een belangrijk rol. Bijvoorbeeld voor Indiërs verlaagt dit verder de drempel voor .18.5.19.9.19.20.5.14.20..0.4.5.0.7.18.15.20.5.0.22.15.15.18.21.9.20.7.1.14.7.0.2.9.10.0.4.5.0.15.22 immigratie. Van dit aspect profiteren ook Canada en het Verenigd Koninkrijk. Het gemiddelde op.5.18.8.5.9.4.19.6.9.14.1.14.3.9.ë14.0.9.19.0.4.1.1.18.22.15.15.18.0.5.24.5.13.16.12.1.18.9.19.3.8.. leidingsniveau van migranten naar de Verenigde Staten is hoger dan van de andere landen uit de 0.15.22.5.18.9.7.5.14.19.0.23.5.12.0.22.15.15.18.21.9.20.7.1.14.7.0.4.9.5.0.9.19.0.7.5.19.20.1.18.2 benchmarkset. Hierbij speelt ook een rol dat de Verenigde Staten het VN-vluchtelingenverdrag 0.0.13.5.20.0.8.1.18.4.5.0.9.14.7.18.5.16.5.14..0.15.15.11.0.4.5.0.15.16.12.15.19.19.9.14.7.0.22.1.1 niet hebben ondertekend. Vluchtelingen hebben gemiddeld een relatief laag opleidingsniveau. 4.0.1.14.4.5.18.5.0.11.14.5.12.16.21.14.20.5.14.0.26.1.12.0.7.5.16.1.1.18.4.0.13.15.5.20.5.14.0.7.1. 1.14.0.13.5.20.0.1.1.14.20.1.19.20.9.14.7.0.22.1.14.0.7.5.22.5.19.20.9.7.4.5.0.2.5.12.1.14.7.5.14.0. 1 5 . 1 3 . 0 . 4 . 5Immigranten .0.15.13 . 2 2opleidingsniveau, . 1 . 1 4 . 7 . 0 . 21995-1998, 2 . 1 . 1 4 . 0%. 1 1 . 1 4 . 5 . 1 2 . 1 6 . 2 1 . 1 4 . 2 0 . 5 . 1 4 . 0 . 2 0 . 5 . 0 . 2 2 . 5 . 1 8 . 1 3 . 9 . 1 4 . 4 . 5 . naar 18.5.14..0.40.8.21.13.1.14.0.3.1.16.9.20.1.12.0.4.10.19.20.1.2.9.12.9.20.5.9.20.0.5.14.0.1.1.14.16.1 | | | | | | | | | | | . 1 9 . 1 9 . 9 . 1F4 . 7 . 1 9 . 222,9 2 . 5 . 163,3 8.13.1 | § º † ª ¶ ¿ †5 |§¶§ ≥¶ª¶ §≤6 13,8 §º¶±§†≥¡ª¡≥ª.†¶¿ª†º≤7 ¿§≥º≥ª†§†ª†¡.º†≥±º¿¶|§5 ± ¿≤≥¿¡§º¿≤±.†¶≤¶¿≤§¶1 ±†¿§† †≥¿≥¡≥4 ¿†ª§†º¿¡ªº±≥.º¿ª¿≥|†0 ¡± ¿§±¿¡¿ª§¡ .¶º¶≤†±≤5 ª ≥¶§≤ §ª¿ª±≥.¡ª≤ª±†≥5 §≤º¡¶±ª¿†º|±§.¶¿≤¡º§≥¶1 ºª≤≥¶±≥§ª§≥¿4 ≤º†º§¡ªº≤¶¿¡.≥†≥±¶†≥¿0 ≤¶†§¶¡¶†|§¿¶¿.¶ ¶≥¿ ¿7 ª†¡±≥ ¿†¿†¿†ª.¿≥±¿† †5 º≥ª±§≥≤¶§º¿≥º.†¿¡§¡ª≤2 ≥≤±≥¶≤±†≥†≥º≤.¿†¶†¶¿¶1 ¿ º ± § ¿ § º ≤ ¡ ± § †5 º¡†≤ª§ª|≤≥ª§≤¿.†¶† §≤±1 ¿ º ¿ ≤ § † ± § ≥ ≤ ≥4 ≤ª¶≤≥¿ª¶§ ≤≥¿.≥¶≥§≤≥¡4 ¶¿§ªºª|§º†¡ ¿.§≤º≥ †≤≥0 º¿±≤¶≤≥º†ª .¿†¶§±¿≤¿1 †§†¿†¡§¿ª≥±º3 º¡¶|º§†º≤≥≤¶.§≤¿¶ ≥†º1 ¶¿≤ªº†º§±§¿ª.¡ º§¶¿ 3 ±ª¡¶ºª ª¿¶±¶.º† ¿|≤†¶±1 ¿ § ¿ º ª § ¿ † º ª º8 ¿¶±§¡†≥ª¿≥±º†.¿†º¿†¡≤1 † ¶ ≥ § ≥ § ± § ≤ §5 †| . 2 7 . 5 . 3 . 1 5 . 1 4 . 1 5 . 1 3 . 9 | ≥ †≤¿ª§±§¶†¡¶ ≥±¶†§≥¿ª¶¡ºª≥¶ º§º¶¿≥º† §¿ º†≤º≥¶|≤§ º§ †≥§±†≤†¿≥ ≤§≥¿ ª ¶≥†±ª≥≤º ≥¿¡≥¡≥ª¶≥†ª≥≤≥ª§¿¡±|† §¿≥¶≤º≥¿§≥ª§†≤†≥≤§± ºª¶º≥±≥¶≥≤¿†≤¶§¶†≤¶≥§±§¿§≥†≥†|¿ §≥† ¶±ª¡º¡¿¶†ª≥¡ª †§†≥¶≤¿ ± º≥†≥ ≥ ¶±≥¡ ≥¡≥≤†≥≤≥|¿§≤º¿±≤ †¡ª†ªº§ª¶≤ ª ¶≤º ¶§¿§±ª†¶¡†¿º±† ±¿≥±≥≤¶§¿ª≥|ºª¿¡§†±†§¡≥º † ¶ª†§≥¿±≥ ª¶≤º ¶§≥¿ ≤ §ºª≤ª† ¶ª†¿ º≥§|¶≤º¶ ≤ª≤±º†≥ª§†¿≥§†¡§ª¶†¶†≤± ≤±ª†±¶±ªº≥¿±º≤ªºª ª≥ º|≤º¡±¶¡ †¿≤±†º†º¶ †≥º ±§†±†≤±º†±§º±≥§≥±º¶†ªº¶†¶≤±¡±|¿§ ≤¿ª¿º±§ª¿≥ª±ª±º†≤§ §†≥§≥§º§†º†§¿§ª≥¶† º≤¡¿±§¿ †≤|ª§¶ª†§±≤ª§†≤º±º≤¶±¡≥±†≥† ¶ª±†≥¡†ª≤¶¡§≤† †≥º≥ ±≥† | D 14,5 37,0 48,5 . 1 9 . 3 . 8 . 0 . 1I 1 .14,6 1 2 . 9 .37,0 13.1.1 . 2 0 . 0| ≥ªº¿.†≥≤†ª≥º¿1 48,4 §±¶º †¶º¡≤≥º3 ±≥ª†¶†¿¡†§º±.¶ªºª±§¡º5 ¿≤|¶º† ± ±¡ª.§± ±¶ §2 †¡¿¡± ¶§¿±†≤§0 ≤† ¿ª¶§ ¿ ≥¶.†¿ª§†§±§0 ≥§|¿ª¿≥ †§ª¿≥.±º†§º¶≤5 ≥º†≤º§º¿† §¶ª.†≤¶≤≥†5 §¶±†§±≥ ¿†¶≤.§ |≥¡≥ †≤1 ¿ª¶§ª≤§¿¶¡±4 §≤¿º¶≥†≤¶§º .†ª≤§¶≥§¶0 ≤±≥¿§≤±≤ † ¿.|†¶ ¶†≥º§2 ª¶ ≥†¶ª≤ ¶±.≤¡º¿≤≥¿5 ≥¿≥§¡≤ ≤¿±¶¡≥.¿± §º†¿2 ≤ª ¿|±§¶≤ª¡¶†0 ±§¶¿≤¿≥ª¶≤¿†.¿¶±§º≤º1 ¶±¿§†§≤¿±†≤≥§8 ¡ ¶¡†¶¿ª≥ª|º.¡¶≥¿§≤¶1 ≤¡ º†¡§º§†¶§¿5 ±≤¶¿†±¡¿ ª¿ .≤± º† †2 º¶º¿ª±¿±º≥|¿ªº1 ª ¶≥≤ª§≥†¶¿≥.ªºª≥ªº¡2 ±ºª†ª ª≥≤ §º±3 ªº±¶ †¿º±¿¶≥.±ª†|≥†≥†2 §†¿ ≤†≥¡≤†¡¶±.≥§±º §≤1 º≥¶≤§†§≤≥§†≥.ª± ¿§º≤ 1 ¿ ªº ¡§|≥±º †8 º†¿ª†≤¡ºª±¿¶§.†¶¡±†≥¡5 ≥¶±¿†ª¿≤¶†≤§.¿ª†≥±†º0 ≥ † ¿† | . 1 5 . 2 2 . 5 . 1 8 . 8 . 5 . 9 . 4 . 0 . | †±¶¿ª ≥¿¶¿≥ª¿†≤≥≤ª§≥±¡≥¿†ª¡º¿§¶±ª±≤¿≥§|¿±¿¶≤¶§ ¿≥§≤¶≥ª†±§†º§≤ª¶§†ª≤¶≥¿¡±ªºª ¡¿≥≤¶ª±≤†§±†º±|¶ª¡ª† ¶≤≥≤≥§ º ¶† ±† ≥†≤†≤± ≥±ª § †≤ºª†§º≥º¿º±¶ ≥†≥|¿º§≥¿±¶§¿§¶¿ ª ±¡§¿¶≤§†º≥º†±ª§ª¡¿±†±º≥§†¶≥≤≥≤§º†º±|≥ ¶†±≤¡± ≤§±§±¿≤¶ª¶¿≤ª† ≤†¶ ¿†¶†º†º≥≤†¿†≤¶≥¶≤≥§¶§¡±|†¶≥¡±§¶¿ ±¿†¡≤±≤†≥ª≤ª≥≤ª†¡ª†§º¶≥§¡§† ≥º≤†º¶≥†±º≥§†ª|º≤± §≥≤¿†º†§ ¶§≥¶±¿†ºª ¿≤≥†¶± ¡¿ ª†ª≤§ ±≤†º ±ª≥¶¡ ª|§¿º†ª† ≥ª≤†¶†±§ ª ¿ ª§ª¿§¿ª±§ †¶†¶º±†¶ª ª§≥§ ≤ ≥§†|≤†±≥±ª†§ ≤¶ºª§ §†≤± ± †ª¶≥≤¶¿ª†¡±¶±¶§†ª§º≥¶≥º≥ ¶±¡¶|§±†±º¶≥º¡º§¿§º§¿ ¿†±≥†¶ §¡§≥†ª±º¶ª±≤≥¿†≥≤±†≤±†≤±†≤± | NL. 0 .19,0 7.5.5.6.20 1 9 . 2 025,0 . 1 . 2 . 956,0 . 1 2 . 9| ¡¶.§ºª¿ª≤ª2 0 . 5| . 9 . 2 0| . 0 . 5 .| 1 4 . 0 .| 2 2 . 5 .| 1 8 . 2 0 | . 1 8 . |1 5 . 2 1| . 2 3 . 5| . 1 4 . 0| . 5 . 1 4 . 0 . 4 . 1 . 2 0 . 0 . 9 . 1 9 . VK 20,2 14,7 65,1 | ≥¡º†≤¿† ¡¿†ª §±†ª≥≤§† ª†≤†≤†¡†≥ª¿≥º¶†¿§ª≥≤†≥¿ºª|§º ª¶ª§ §≤¶†±º¶≥±º±≥†¿≤ª†¶ §º §≥±≤§º¶ª≤§ ¡¶†º±≥ªº≤¡|±≤±†≥±≥¶ª≥¡¿≤§†º≤¶ ¶§†º†≥¡ª≥≤¡¶±≥§≤ª¿±≤ ª§ª¶¿±≥§ºª≤|†º≤§ª ≤º≤≥†ª ≤†¿¶≤º†≤ª º±ªº†≥¶º†¿± ª≥≤†±≤†¿ † ¿≤ª¡|º†¡¶†¿ªº±¶º±§ †º ≥≤¶≤¶¿≤≥ª¶ª†≤±†¶ ¡¶±ª†≤¶†¶º ≤†¶†≥≤|≥≤ª±ºª±†º §¶≤±º†≥º≥§≤ª ¡º¿¶ ≤†¶¿ ¶≤†§¿≥¡±≤ª≤ª¶ºª¶§ª|¶ª§†≥¿≥≤¶≤≥º¡§¿ †≤ §≥¿±≤¡§≤¡¶ §ª¡§†º≥±¶¿≤¿ª§≤ ¿≤¶≤¶|¿≤≥±ª†ªº†ºª†ª†¿ º¿§≥¿≤≥¿ª¶ª≤ª†ª¿ª±†¿ª≤§ ª§≥ª§≥º±¿ª|± §º¶º¡≤ª¶§º†±¿≤†≥¶†ª≥º§≤º≤¶† § § §º†¶º¿º †¿≤†§≤±¿§±|ª≥¿≤¶≤§†ª±¶≥§±º¶†±≥≤†§≥ª±¶º¿≥¶§±≥ ≥§º¡ §†±¿†±≤†≤± | †≥ª≥±º§ ¶†¶ª.±≥¡º≤§¶ 1 †¶º≥§±ª¶¡º¡¿5 ¶≥≤¶¿≥†º≤§±¡.ª|†±≤±º¿¶1 † ≥†§≤≥ª¡†§†5 ≤¿†±† ±§≥¶ ¿.†¡¶¡±≥†¿1 ¡¶±§≤º†§ª¿§¿8 ¿±º±§º§ §†¶º.¿ª ¶†±8 º§º≤¿¡≤≥ªº≥|†.†±¶ º¿5 ª§† ≤†º†§†≤¿§.†±§ª±† 2 § † ± § † ª ± ± ≥ ± †0 ±¡≥†§¶ª ≤º|±†¶.†≥¶†¿†¿0 ºª¿±ªºª≥≤ ±ª¶.¿ §º†≥7 º≥§º ¿ª¡†±≤†.± ≥† ª≥ª1 ≤|± ºª ªº≥ ±¿8 ≤§ ≤¿ †±†§º¶.ª¶§¿ª±¿±1 º≥≤†§ª¿¶≤ªº†5 ¿†¶§¿ ¶≤|≤ª†.ª≥†ºª†¿≤5 †¿§±ª≤†¡¿≥¿.≤ª≥¡¶ ¡≤9 †≤ ª≤±≤º±ª ¿.ª¿¶ §ª†|2 ¿§¶ºª≤ ¶¿≥¶§2 †¶†ª ≥ ¶¿º†≤±.¿º†¿†º¶¿5 ¡ º† ¿† ªº≤§.†¶≤¿ |¿ 1 ª±¿†§≤¡≥¶≤± ≥8 ≤§ª§≥§ª≤§±¶.†§≥†§¡¶1 º±¶º¡†¶º≥† ª±3 ≤ª≥†|¿¶≤ª ª±º.¡±¶≥≤ ≤1 ¿†±†º≥ª¡¶ ¿≥5 ¶≤ †¿¡±ª ¿ ¶.≤¿†§ ª7 §† | . 5 . 1 4 . 0 . 2 2 . 1 . 1 4 . 0 . 4 . 5 . 0 . 2 2 . 1 . 1CAN 4 . 0 . 222,9 . 5 . 1 254,9 . 1 . 1 4 22,2 . 7 . 0 . 2| ¶º2 |≥† ≤≥¡¿†º§¶ .≤¿ªº†±ª†0 | ¶¡¶ º§†¿ ¿§ ¶º¶¿¡¶ª†¶†ªº§¿≤† º†≤§¡¶º±ºª†±§ ªº¶§|† †¶±ºª≤¿ª¶§±¿ º§≥†¶¿±ª¶†¶ª†¿±≥ª≤¶†±†≤†±ª≥§≥ † ≤¿º¿|§ª¶≤ ¶≤¿±≤†ª†§† §º≤¿¶≥±†±º≤¶≤†≥≤¶§†≤†§† †¿† †≥ ª≤¿≤|º§ª±≥ª±†¿†º≤¡§±§¿ª±ª†±≥ ±≥ ¿≤¿¶º†¿ª¶§¶†§¶ †±≤±†º≥|±≥º¶ªº†¶†ª±≥ª§ª¿≤†¿¶≤ ¿§º¿≥±¡≤≥º±≥¿§†¶†§≥† ¶ †±†¿ †|≥≤ª†ª†±ª†º†ª±†ª†¡≤¶º§ªº≤ª¡º¶†¿±¿±º≤¿ ¶±ª≤ª¶†±ª± ≥§ |±†≥§†ª≤ª¿ª¡¿†ª≤ª≥¿ ª¿ª≤†ª† ≥¿¶º≥¡ª† ¡ ±§≤†≤¶¿†§¿≥≤±|±¶º†º¿º†§¡≤†§†≤†≤ ≤≥§±º§º†¶≤ª†≤±ª §†≥§ª§≤¿º¶ª† ª†|§ §†§¿±¿≤¶¡ºª¶†±† ≥ª†¶º º¶†≤º ±§≥¶≤§ ≤¿¡¶†§ª¡±¶≤†¶ª|†¿§¶† †≥≤ ± ¡º†≤±¶¿º§¿ ¿¶≤≥±§± ±≥≤¿§≥¶±º±¶ªº¿†§±† | ZW 27,7 41,5 30,8 0 . 1 4 . 5 . 4 . VS 5 . 1 840,9 . 1 2 . 124,1 . 1 4 . 4 35,0 . 1 9 . 5 .| ª0 . 5 . 3 . 1 5 . 1 4 . 1 5 . 1 3 . 9 . 5 . . 0 . 9 . 1 3 . 1 3 . 5 . 1 8 . 1 9 . 2 9 . 0 . 1 9 . | | | | | | | | | ºª ≥†±¿†¡†¡¿ † ¿¡≤¿¶¿¶ º†¡≤ª¿≥¶º≥†¡¶§ª≥¡≤¿¡§≤†± ±º†≥¶ª†ªº¡º§ª¿ ≥†º¶º±ª±≥¶ª± ±≤† ≤† ±† § §º±≥†§ª≥ª§≤¡¶§ ≥†≤º≥±º¿ª ≤º≤≥ªº§ªº¿¶†±ª¶ §≤¿¡§±¶¿±¶±≥º≥¿±º†§º§º¿≤≥±†¿ ≥±≥¶§≤±¡±¿±¿§¶º≤ ¶¿¶¡ ≥≤ §¿±†±º±¿ ±≥¿¶†ºª≥≤† §±¿ §¶§≤¶† ¶º§º≥¡±†¶† §º≤±¡≥†≥¿ºªº≥±≥§º≤§ §≤ºª† ¿≤≥¶¿ª≥±¡≥ ¿≤±¿§†ª§º≥±ª¡§º §†±†¡≤§≥¿§†¶ ¶ ª≥º §º¶±¿≥≤†≥§≤ªº¡§±≥§ª¿ª§¿±ª±†≥º†±¶§¶±º†ª ¶º±§º≤¿≥¿≥ †≥¶ ≤¿≥ ¶≤ ≤ª¶†≥±≥±ª§¶¿§≥†±¶º ±¶ §ª±º ¿±§¡¿≤ª ª º±¶§¶ ¿≤¶≤≥ºª≤ª¡±≤†±≥±º≤†¿≤†≥º§¿†§±ª§º§±† §º†¶ª†º §º≥ªº† †≥ª¿º ≥º†§± ¡≤±†± §±ª± †§º¿§ §≤ª¿§≤≥†º¶º¿≥±º¶± † | 2 0 . 1 . 2 . 9 . 1 2 . 9 . 2 0 . 5 . 9 . 2 | | | | | | | | | | | 0.0.5.14.0.5.5.14.0.22.5.18.20.18.15.21.23.5.14.23.5.11.11.5.14.4.5.0.15.22.5.18.8.5.9.4.0.26.9.10. 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 14.0.2.5.12.1.14.7.18.9.10.11.0.22.15.15.18.0.15.14.4.5.18.14.5.13.5.18.19.0.5.14.0.9.14.22.5.19.20 ¶±≤≥ªº¿¡ .= 5HOGER . 5 . 5 . 1 8 . 4 . 5 . 1 8 . 1 9 . 0 . 2 . 9 . 1 0 . 0 . †§8 . 2 0 . ONDERWIJS 0 . 1 4 . 5 . 1 3†§¶±≤≥ªº¿¡.=5DIPLOMA . 1 4 . 0 .MBO 2 2 . OF 1 . ALGEMEEN 1 4 . 0 . 2 . VOORTGEZET 5 . 1 9 . 1 2 . 9ONDERWIJS .19.19.9.14.7.5.14.0.15.22 †§¶±≤≥ªº¿¡ = VBO OF MINDER DAN ALGEMEEN VOORTGEZET ONDERWIJS .5.18.0.8.21.14.0.20.15.5.11.15.13.19.20.9.7.5.0.27.0.19.15.13.19.0.13.5.20.0.7.18.15.20.5.0.15.14. 26.5.11.5.18.8.5.9.4.0.15.13.7.5.22.5.14.0.27.0.1.3.20.9.22.9.20.5.9.20.5.14..0.1.1.14.4.1.3.8.20.0. Bron: The McKinsey Quarterly (2001). 22.15.15.18.0.4.5.0.6.1.3.20.15.18.5.14.0.4.9.5.0.8.5.20.0.13.1.3.18.15.27.5.3.15.14.15.13.9.19.3.8. 0.11.12.9.13.1.1.20.0.2.5.16.1.12.5.14.0.9.19.0.4.1.14.0.15.15.11.29.0.26.15.23.5.12.0.9.14.0.7.15. 5.4.5.0.1.12.19.0.19.12.5.3.8.20.5.0.20.9.10.4.5.14.29.0.15.16.0.26.9.10.14.0.16.12.1.1.20.19..0.22. 5.18.20.18.15.21.23.5.14.0.9.19.0.9.13.13.5.18.19.0.19.14.5.12.12.5.18.0.22.5.18.12.15.18.5.14.0.4. 1.14.0.22.5.18.4.9.5.14.4..0.2.5.8.1.12.22.5.0.8.5.20.0.13.1.3.18.15.27.5.3.15.14.15.13.9.19.3.8.0.1 1.12.9.13.1.1.20.0.4.18.1.1.7.20.0.15.15.11.0.8.5.20.0.6.21.14.3.20.9.15.14.5.18.5.14.0.22.1.14.0.4. 5.0.1.18.2.5.9.4.19.13.1.18.11.20.0.2.9.10.0.1.1.14.0.4.5.0.15.14.20.23.9.11.11.5.12.9.14.7.0.22.1.1 4.0.23.5.18.11.7.5.12.5.7.5.14.8.5.9.4.29.0.5.3.15.14.15.13.9.19.3.8.5.0.7.18.15.5.9.0.5.14.0.23.5.1 2.22.1.1.18.20..0.9.14.19.20.9.20.21.20.9.5.19.0.5.14.0.3.15.12.12.5.3.20.9.5.22.5.0.1.18.18.1.14.7. 5.13.5.14.20.5.14.0.15.16.0.4.5.0.1.18.2.5.9.4.19.13.1.18.11.20.0.19.16.5.12.5.14.0.5.5.14.0.2.5.12. 1.14.7.18.9.10.11.5.0.18.15.12.0.2.9.10.0.4.5.0.2.5.19.12.9.19.19.9.14.7.0.1.12.0.4.1.14.0.14.9.5.20 .0.4.5.0.1.18.2.5.9.4.19.13.1.18.11.20.0.20.5.0.2.5.20.18.5.4.5.14..0.9.14.0.4.9.20.0.8.15.15.6.4.19. 20.21.11.0.23.15.18.4.20.0.7.5.11.5.11.5.14.0.14.1.1.18.0.28.9.28.0.4.5.0.9.14.22.12.15.5.4.0.22.1. 14.0.3.15.12.12.5.3.20.9.5.22.5.0.1.18.18.1.14.7.5.13.5.14.20.5.14.0.15.16.0.4.5.0.16.1.18.20.9.3.9. 16.1.20.9.5.2.5.19.12.9.19.19.9.14.7.;0.28.9.9.28.0.4.5.0.9.14.26.5.20.2.1.1.18.8.5.9.4.0.22.1.14.0. 23.5.18.11.14.5.13.5.18.19.0.5.14.0.28.9.9.9.28.0.4.5.0.6.12.5.24.9.2.9.12.9.20.5.9.20.0.22.1.14.0.4 .5.0.1.18.2.5.9.4.19.13.1.18.11.20..0.4.5.0.9.14.22.12.15.5.4.0.22.1.14.0.3.15.12.12.5.3.20.9.5.22.5. 0.1.18.18.1.14.7.5.13.5.14.20.5.14.0.15.16.0.4.5.0.16.1.18.20.9.3.9.16.1.20.9.5.2.5.19.12.9.19.19.9.
fig 4.4.4
p040
Wat is de les uit de best practices? De Wet Arbeid Vreemdelingen (WAV) is een geschikt instrument om tegemoet te komen aan acute problemen op de arbeidsmarkt. Het kan echter geen kwaad de procedures voor ondernemers verder te vereenvoudigen. Daarmee wordt voorkomen dat hoogopgeleid toptalent aan Nederland voorbij gaat. Ook moet worden bezien of de WAV voldoende mogelijkheden biedt om ook in de toekomst talent naar Nederland te halen, mede in het licht van het beleid in andere landen.
Hoogopgeleide immigranten gaan aan Nederland voorbij
p041
Combinatie van arbeid en zorg
4.4.5
14.7.0.5.18.0.2.5.19.20.1.1.20.0.18.21.9.13.20.5.0.22.15.15.18.0.22.5.18.8.15.7.9.14.7.0.22.1.14.0. 4.5.0.16.1.18.20.9.3.9.16.1.20.9.5.7.18.1.1.4.0.9.14.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.29.0.15.14.4.1.14.11.19 .0.4.5.0.7.18.15.20.5.0.22.15.15.18.21.9.20.7.1.14.7.0.4.9.5.0.9.14.0.8.5.20.0.1.6.7.5.12.15.16.5.14 .0.4.5.3.5.14.14.9.21.13.0.9.19.0.7.5.2.15.5.11.20..0.5.18.0.23.15.18.4.20.0.9.14.0.14.5.4.5.18.12.1. 14.4.29.0.1.12.19.0.7.5.22.15.12.7.0.22.1.14.0.4.5.0.7.18.15.20.5.0.16.15.16.21.12.1.18.9.20.5.9.20 .0.22.1.14.0.4.5.5.12.20.9.10.4.23.5.18.11.29.0.18.5.12.1.20.9.5.6.0.11.15.18.20.0.7.5.23.5.18.11.2 Waarom is deze indicator belangrijk? 0..0.2.15.22.5.14.4.9.5.14.0.15.14.20.22.1.14.7.5.14.0.13.1.1.18.0.12.9.5.6.19.20.0.20.13.9.12.10.1 Zowel voor mannen als vrouwen is de combinatie van werk en zorg belangrijk. Als deze combinatie 5.5.14.0.13.5.14.19.5.14.0.5.5.14.0.1.18.2.5.9.4.19.13.1.18.11.20.7.5.18.5.12.1.20.5.5.18.4.5.0.21.9 niet goed geregeld is dan levert dit een belangrijke drempel op voor arbeidsmarktparticipatie. .20.11.5.18.9.14.7..0.22.5.5.12.0.23.5.18.11.14.5.13.5.18.19.0.19.20.18.15.13.5.14.0.22.1.14.0.4.5. Een van de mogelijkheden die de combinatie van arbeid en zorg mogelijk maken is kinderopvang. 0.1.18.2.5.9.4.19.13.1.18.11.20.0.9.14.0.23.1.15.0.5.14.0.23.23..0.22.1.14.0.20.5.18.21.7.11.5.5.18. Een belangrijke voorwaarde voor een verhoging van de participatie in Nederland is een uitbreiding 0.14.1.1.18.0.4.5.0.1.18.2.5.9.4.19.13.1.18.11.20.0.9.19.0.13.1.1.18.0.2.5.16.5.18.11.20.0.19.16.18. van het aantal kinderopvangplaatsen. 1.11.5.29.0.15.14.4.5.18.0.1.14.4.5.18.5.0.4.15.15.18.4.1.20.0.4.5.0.18.5.ï14.20.5.7.18.1.20.9.5.16. 15.7.9.14.7.5.14.0.20.15.20.0.14.21.0.20.15.5.0.23.5.9.14.9.7.0.5.6.6.5.3.20.9.5.6.0.26.9.10.14.0.7. Hoe scoort Nederland? 5.2.12.5.11.5.14..0.20.5.18.21.7.11.5.5.18.0.14.1.1.18.0.4.5.0.1.18.2.5.9.4.19.13.1.18.11.20.0.15.16 Het aandeel werkende vrouwen met een kind jonger dan 6 jaar bedroeg in Nederland in 1999 60%. .0.5.9.7.5.14.0.11.18.1.3.8.20.0.9.19.0.13.15.5.9.26.1.1.13.0.4.15.15.18.0.22.5.18.15.21.4.5.18.9.14 Dat is in internationaal perspectief een gemiddelde score. In Zweden en de Verenigde Staten ligt .7.0.22.1.14.0.11.5.14.14.9.19.29.0.22.5.18.12.9.5.19.0.22.1.14.0.22.1.1.18.4.9.7.8.5.4.5.14.0.5.14. dit percentage hoger. Als men echter kijkt naar het percentage voltijds werkende moeders met 0.15.14.22.15.12.4.15.5.14.4.5.0.28.6.9.14.1.14.3.9.ë12.5.28.0.16.18.9.11.11.5.12.19..0.2.9.10.0.4. een kind jonger dan 6 jaar dan scoort Nederland met 4,2% het laagst. Na Nederland komen het 5.0.22.21.20.0.4.15.5.20.0.26.9.3.8.0.4.5.0.22.18.1.1.7.0.22.15.15.18.0.15.6.0.4.5.0.9.14.4.9.22.9.4 Verenigd Koninkrijk en Duitsland met een aanzienlijk hoger percentage van circa 20%. Zowel in .21.5.12.5.0.5.14.0.13.1.1.20.19.3.8.1.16.16.5.12.9.10.11.5.0.2.1.20.5.14.0.23.5.12.0.13.5.20.0.5.12 Italië als in de Verenigde Staten ligt dit percentage boven de 30%. .11.1.1.18.0.9.14.0.15.22.5.18.5.5.14.19.20.5.13.13.9.14.7.0.26.9.10.14..0.8.5.20.0.7.5.22.15.12.7.0 .9.19.0.4.1.20.0.10.1.1.18.12.9.10.11.19.0.500.4.21.9.26.5.14.4.0.23.5.18.11.14.5.13.5.18.19.0.4.5. Voor de participatie van vrouwen en mannen met jonge kinderen speelt de beschikbaarheid van 0.1.18.2.5.9.4.19.13.1.18.11.20.0.22.óó18.0.4.5.0.16.5.14.19.9.15.5.14.7.5.18.5.3.8.20.9.7.4.5.0.12. adequate kinderopvang een belangrijke rol. Nederland blijft wat dat betreft achter bij de andere 5.5.6.20.9.10.4.0.22.5.18.12.1.20.5.14.0.5.14.0.19.12.5.3.8.20.19.0.23.5.9.14.9.7.5.14.0.9.14.0.4.5. benchmarklanden. Per 100 kinderen zijn er in Nederland minder dan 10 kinderopvangplaatsen 0.12.5.5.6.20.9.10.4.19.7.18.15.5.16.0.6027.640.10.1.1.18.0.2.12.9.10.22.5.14.0.23.5.18.11.5.14..0. beschikbaar. Goed scoren Zweden, Denemarken en de Verenigde Staten. Opvallend is dat deze 0.8.5.20.0.12.9.10.11.20.0.5.18.0.15.16.0.4.1.20.0.4.5.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.19.5.0.19.15.3.9.1.12 landen de kinderopvang op verschillende wijze hebben georganiseerd. In Zweden en Denemarken .5.0.26.5.11.5.18.8.5.9.4.19.27.0.5.14.0.1.18.2.5.9.4.19.13.1.18.11.20.1.18.18.1.14.7.5.13.5.14.20.5 speelt de overheid een belangrijk rol bij de financiering en organisatie, terwijl in de Verenigde .14.0.20.5.11.15.18.20.0.19.3.8.9.5.20.5.14.0.23.1.20.0.2.5.20.18.5.6.20.0.8.5.20.0.19.20.9.13.21.1 Staten de overheid juist heeft gekozen voor een veel beperktere rol. Alleen voor bepaalde doel2.5.18.5.14.0.22.1.14.0.16.1.18.20.9.3.9.16.1.20.9.5.0.5.14.0.1.18.2.5.9.4.19.1.1.14.2.15.4.0.5.14.0. groepen levert de overheid een bijdrage. 19.12.5.3.8.20.19.0.9.14.0.2.5.16.5.18.11.20.5.0.13.1.20.5.0.6.21.14.3.20.9.15.14.5.18.5.14.0.1.12. 19.0.19.16.18.9.14.7.16.12.1.14.11.0.14.1.1.18.0.4.5.0.1.18.2.5.9.4.19.13.1.18.11.20..0.4.5.0.14.15. 15.4.26.1.1.11.0.8.9.5.18.0.9.5.20.19.0.1.1.14.0.20.5.0.4.15.5.14.0.2.5.19.20.1.1.20.0.18.5.5.4.19.0. Aandeel werkenden en aandeel voltijds werkenden vrouwen met kinderen jonger dan 6 jaar, 1999 12.1.14.7.29.0.5.14.0.26.1.12.0.4.15.15.18.0.4.5.0.22.5.18.7.18.9.10.26.9.14.7.0.22.1.14.0.4.5.0.2.5 (% van het totaal aantal vrouwen met een kind jonger dan 6 jaar) .18.15.5.16.19.2.5.22.15.12.11.9.14.7.0.4.5.0.11.15.13.5.14.4.5.0.10.1.18.5.14.0.1.12.12.5.5.14.0.1 3 . 1 . 1 . 1 8 . 0 . 2 0 . 1 5 . 5| . 1 4 . 5 . 1| 3 . 5 . 1 4 .| . 0 . 4 . 5 . 0| . 9 . 1 4 . 2| 6 . 5 . 2 0 |. 2 . 1 . 1 . 1| 8 . 8 . 5 . 9| . 4 . 0 . 2 2| . 1 . 1 4 . 0 . 2 3 . 5 . 1 8 . 1 1 . 1 4 . 5 . 1 ZW 77,8 | †º±º≤†¿¶º¿§ ¡§ª†≤†º¶ª≤±†§†§ª≥¿ª≤¶ª≥¿± §¿±≤º§¿±º≤≥ª¡†≤ ±§ ¶≤±≤º≥≤º¶≤ªº|¿¶±ª≥≤¡±ºª ªº≤§º¿ §ª≥¿¶≥ª¶ª †¶ª¶§ ≤±¶†ª¡¿≥†ª≥¶†ºª¶≤¶º†¿±§º¶≥†¶ ≥¶§†¡†±†¡|¿≥ª¿≥±¶†≥†¿¶¿¡±†º†§º§¿ªº†±≤≥† ±§±†≥¿¶≥ª§¿¶ºª† ±ª≥¿±¿≥ª†≥º≤º±≥±¶≥¡ ¿≤º†≥†≥|†§±≥¡¶±¿§≤ ¿†¿≤†§ ±º¿ª¶¡≤†ªº ¿¡≥º†ºªº¿ª†≤±§ ¶º§ ±≤ª±≥†º≥¡¿¶ ºª†¶±¶±º±≥º¿|ª≥†¡≤≥§† ¡¶† ª§ª¿ª≥ ≤¶† ª º† †¶≥≤†≥¿†§±¿†≤º≥¶¿§ªº≥¶ ¿º† §≤§º¿†¡§≤¿≥§†¿≥|±¡¿ª±¶≤≥¶≤± ≤†§ª¡ ª≤º§ º ª ±¿±§ª§¶¡ªº≥±ª§†¡ª ±§ªº¿ ¿†≤± ¿≤†¿§º≥º±≤¶º ª±† |º¿†ª¡¶ª¶¿≥±ª¶¡±≤±§¿§ §†≥§ª §¶ ±¡§†±º†ª≥†§≤±≤†¶§¿º†≤†≤≥º≥≤± º §¿†ª ¡ª±†±¶†|¿§±≥¿±¶±ª ª§≥ª¿¶º≥ ¡±≤¿ ºªº≥ ±¡¿¶±†§±º± ¡† | 3 . 5 . 1 8 . 1 9 . 0 . 1 6 . 1 . 1|8 . 2 0 . 9 . |3 . 9 . 1 6 . |1 . 2 0 . 9 . |5 . 0 . 2 3 . |1 5 . 1 8 . 4| . 2 0 . 0 . 1| 4 . 9 . 5 . 2|0 . 0 . 1 . 1 |2 . 1 2 . 5 . 5 . 1 4 . 0 . 2 . 5 . 1 6 . 1 . 1 . 1 | ≤≥§¶≤¿≥º ¡º¶† ª¶º§ ¿†§† †±º¿¡≤†º¶≥†ª† §†¿§†≥†±ª§†º ¿º ≤±¿§º¡¿ †¶§ª¡≤±|§†§ ª±†¿≤º¡ª±†§≥†ª†±†¶†¿º±º§¶ ¶≤≥†§¶±ª≤†ª¶±ª ¶≤†≥§¶§¡≤†¶º§¶ºª ¶ª§¡±≥§≤≥ª|§¶ª¡¿≥º ±§† º±≤ª†ª±º≤≥≤§¿§≤º±ª§†¶≤¡†ª¿≤¿ ¶≤ª≤¿ª†¿¶≥º¡±†¡±≤¶≥†≥ª±¿≤¶¡±§¶ª§|≥¡¶¿≤†¿º≥ª§†¡¶¿≤±ª≤§ªº ª¿† ≤≥ª¿† ¶≤±†¶º≤†¿≤ª¿±§ª ≤†±¡¿¡º≥¿§º ≥ªºª≤§ ¶ºª |ºª¡ºª¶±º §≤†±§≤¡†¶º≤¶±≥§ ¡† ¿ ¡º†¿¶¿º†¡≥≤º ≥≤ª¡†ª† †≥±≥§¶¡¿ §¡ §ª†º† ¶¡≤|¿ª¿≤ ¶†≥¶ †§≤≥† ≤ ±¿º≥§¶¡†≤§¶§≤≥§†º±¿§±≤º¡¿ ªºª¶¿≥†≥¡ª¶¿¶¿º≥§ª§≤≥ª§ª ≥¡≤†| | | VS 61,5 2.4.0.4.15.15 . 1 8 . 0| ±†.º≤º≤§±º8 48,9 ±† ¿ ¶±§¿±¶≥ .±¶¿¶º≤ 5 †º ¿±≥≤†≤≥º≥.±§º¶¡†±2 † ¿ † º ¡ † † † ª0 º¿≥ª† §¶|§¿≤≥ .≤ª§ª§≥±0 ¶≥ †§≤§¡±º§ª.† ¡≤¿§ª†1 ¿†º§≥†ª†≥≤§≥.≤ §≤ª† ¿1 ≤†¿ª≤±≥†¿¶±¡2 º†¡¿ª¿≥¿|º¶¡º.≥¶≤ ª¶†≥0 ±ª≤º¿ª † ±º.§ª† †¿†4 ¶¿≤ ±ª¡º≥ª±† .¿≥≤§ ¿≥1 ¶≥ª± ¶≤†≤†¶º.¿¶§±≤±≤ª1 ≤|±†≤±†¶†≤±¿4 ≤§¿ ≤ª¡≤†§≥¡.§º≤ ±ª≤±0 ¶¿§ †¡§≥ª¡§≥.¶≤ º±¿1 §≥¡¿†≤†≤º≤¡ª¶4 ª¿¶≥¶ ª¿≤≥|†ª.≥ ≤¿º¿≥9 ±¡±†¶† º†±≤º .†º±†±º†5 º†±¶†¶±¡†≥ª†.±†± ¿§¶¡2 ª†º¶§ª† 0 |. 0 . 7 . 1 5 |. 5 . 4 . 0 . 6| . 2 1 . 1 4 .| 3 . 2 0 . 9 . 1 5 . 1 4 . 5 . 1 8 . 5 . 1 4 . 0 . | º≤¿ª¿†º≥ †¶¿¶º¡≤ ≤º≤†¶≥¿†º≥¿ª§¿ª§¿§ º§¶¿†¶≥ ¿º≥≤ †±§† ≤ª±¿¶¡≥§ ¿±§†ª|§†≥≤ªºª±≤§ª±≥≤†¿†¶§†¶º¶§†¡º±≤§†¶≤¿¡ª≥ ¿≤§±º†º† ≥†≤≥§≤¡†≥ ≥†¿≤¶≤≥ ¿≥†≤†¿|ª¿±≥±¿† ≥ ¶º¶≤¶≥ ≤º†≥†§¶†≤º¶º † º±¿ §≤ª§ª¶≤ ≤¶ª†±§¿¶±≥±¿†º¡≤±≥¶§¶±†ª±§≤¿|§¡¿†≥ † §¶ªº† †±¡ª ≥±ª≤≥¶†¿ª¶≥ª¶†¿ ¿† ¿†º≥¡≤ ¡¿≤º≤§¿ §† ≤†§†≥¶§º ≥º≤¿†¡|¿ ¡§¶±≥ªº¡≤± º§¶¿ºª§¿º≥†≥±¡¶¿†º¶ ≤ª≤¶ª ¶ª±≥†¿ ≤¿†±¿†¶≥¿≥§¿ª¡ª§ ≥¿ª±≤†ª†|§≥ª§±¡¶ª¡† ¿¶±º§±≥¿ ª±¶§≤† º±†±†¡ªº§≥ª§º¿≥±†¶±¶ª≤†≤≥±º≤¿§†¿± ¿±≤±†¿†≥¡†| | | NL 60,7 2 2 . 1 . 1 4 . 0 . 4 . 56,0 .0.1.1 | ¿±ª±≥º± 8 | .4.19.1 | 3 . 1 . 1 8 |. 1 1 . 2 0 . |9 . 1 4 . 1 9| . 2 0 . 9 . 2| 0 . 2 1 . 2 0| . 9 . 5 . 1 9| . 2 9 . 0 . 1 3 . 1 . 1 . 1 8 . 0 . 1 5 . 1 5 . 1 ¿ ¶± †¿§º† º.§†≤† º¶2 ¿≥ª†¡≤ª ¡§¡±.¶±† 5 . 9 | ª†¶¡§¿ºª ¶ªº ¶¿§¿§¶≤º≥§±¿†¶≤ †± º†¿ª¡†ªº±≥ ≤≥ª† ª±§¡≥ª†º¿¶§ª¶≤±† ¡º± |≤ ¶ªº§¡ªº¿≥ ¿¡¶º≤§≥¿¶º¶ª¿º±§¡† ¶¿±¡±≤±†±†≤†¶¿ªº ±¶†§¡≥¶¿ª≥≤§¿†≤º¶±†ª¡¿±≤|¶ª†≤† ≥§±≥º ¶±ª ªº†¿¶±¶ªº§º†≥¿±§≥§ª†ºª† §±¶§ †≤†≥¿≥ §ºª≥±§¿†¶†¿†¿ºª¿≤≥§ª≤|ª§±¶†ª≥≤¡±†¶¿¶≤¶±¿§ ª ª≤ ≥†¶±¡† º§ §†ªº†± ªº¿§ §¿ª≤±≥±º¿≤ª≤§¡º¡†§†ºª†¶¿ª|º§±ª¶†±≥†≤ ¡†≤º†≤¶ ±¶ §±§±†¿≥§¿≤¶ª≥¡§≥¿≥¿±≤ª§º†±≤§≥¶ †º±ª†≥¿≤ ¶ª¶º≥†≤≥¶†|¿ºª§ª ¡¿º†≥º†≥≤º¿§ º≤ ≥ªº≤†¿§±¡≥º §† | | | F 56,2 1 . 0 . 4 . 1 5 . 1 5 . 134,9 8 . 0 . 4|.¶±º¶º§º5 | . 5 . 1 8 . 1| 1 . 1 4 . 5 . 1 3 . 5 . 1 8 . 1 9 . . 0 . 4 . 1 5 ¿±ª†¿¡†§≤† ª.†≥±ª ≤ ¿0 ±§≥±º¿†≥ª±≥≤.§º§ ±¿ 1 ª≥º≥ª º¶≤ †±º1 ±≤ºª±†≤º ª|§†.ª±º¶ª¿§2 ±¶ª¶≤¿±¶†ª †≤3 ≥§≤ª¿ª¡§≥¿ ª.≥¿ª± ≤º1 §¿±¿º ¶†¶§º ≤.±†¡¿±ªº1 ª≤ªº§ §†≥† |¡2 ≤±¡† ªº≥†ª†≥º.§¡†§ ¡§9 †¿±¶¡†≥≤¡≥ ª.≥º§≤¿ †¿6 ¶¡ª†±†¿≤†≤º†.¿¶≥≤º¿±¿9 º º±†ª§≥¶º≥¿|.±†ª§†º≤¡3 ºª º≥¿†≤†§¡§.±¶±ªº≤†1 ¶† . 2 0 .| 9 . 5 . 1 9 .| 0 . 2 2 . 1 .| 1 4 . 0 . 2 3 | | | | | | | | | ≥¿º¡ª≥†¶≤¶†¶ .§ªº±ª ¶1 †¶§≥º≤¿§ ±¿.† ¿±≥†¶≥1 ¶ ¿ª¿ª≤ª≤¿†¡4 ≥≤ª≤º±†±†¡|≥±.†¿±¡†º†ª1 ¿≤¶º¶¿§≤§¡¿º9 ±¿≥ ¶≤º≥¶≤¶§.¿± ª¶¿† 9 †ª¶† § ≥ª≥§≤.†¿†≥§¶≥2 † †≥¡±ª¶º†ª|¿¶0 ≤§≤± ≤º±†¿ ¿.§º±¿ §ªº9 ¶º†§†¶ ¶≥ª≤ .¿º≥¶±¿≥5 ¶§¶¿± §≥¶§≥¶≥.¶ª §†¶¿0 ¶≥§≤¿¶≥±¶†¶¿|†.ª†±¿¡§±1 † § ¿ † ± ¿ ¡ † ≤ º ª ¶4 ± ª≥¶¿º†ª¿† .≥≤¶ª≤¿ªº1 † †≤≥¶≤§ªºª≤.ª º≥¡§ª†1 ¡≥ †±º≥ §≥¶¿.|ºª¡≥§¿±1 ª ≤ ¿ ≥ ¿ º ¶ ≥ ¶ º ¶8 ªº¶†º ±†º†¿≥ª.¿¡ª† ≥†0 ±† ±§†¿¶¿†±º.¡§≥§ª †5 ¶≤ †≤¶§≥† §ª.¿|§¿†≤≥ª≤5 º¶≤≥ † ≥¡¶±¶.±¡ ≤†º≥§1 ±¡±ª≤† 4 . 0 .| 1 1 . 5 . 1 4 . 1 5 . 1 8 . 0 . VK 4 . 5 .55,8 0.20.1 | †¡ºº≥≤¡¿º§¶ 8 | . 1 4 . 9 . 1| 9 . 5 . 3 . 1 5 . 1 4 . 1 5 . 1 3 . 9 . 5 . 0 . 2 12,5 | ≥†±¶ ≤≥≤†º †º±¿ª±¡± ≤¡ ±º¡§≥§¿¶¡º ¿≤§º ±≤ §†¡ª≥¡ ¡†≤†§º †≥† †¿|±§¿¡± ≥†ª≤ §¿±¡¿≥±† | | | | | | | 51,1 ¿§º≥ª≤§¶ ±¶º.¶§¶†ª†¿†5 ±≤º¿ ≤ª¶† ¡§.≥¶±≤¡†±1 §≥ªº¿ª† ª¿±≤4 ±≥†¶§ª§º†≤†¿.≤¶ |º¿¶º1 †¶¿ª¿≥¿ ≥ºª¡§4 †º§ºª §¿ª≤ ª.¿¡¶ ≥ª¶9 º ¡±§º¡†≥ª±≤¿.¡≤¶¡º¿ 1 ¡ ¿ † ≥ ª ¿ ≥ † ª º §9 º±ª≥|≤¿≥¿≤ª§ª.ª§¶ªºªº0 †º≤§ª§¶¡ª¿≥†.¿¡≥ †¿º 5 †§¿≥≤ª≤†ºª≥†.¡º†¶≤¶ª±1 ¡º§¶ª†¿ ¿ºª≥4 º†≤¿|±º≤≥†¶†.±≥≤§¿ª¿0 ≤ª§† ¡ª†¿±≤≥.† ¿ª º±2 ¡º≤º≥§±†≥¿≤¿§2 †¡º±≥≤ªº¿§† .¶ª≥¶≥¶¡1 ≥ª §¶|§≤¿≥¿≤.§†¡§ ¶ 1 º≥ †≤º±¶§ª≤¿.ª ¶≤†≥†§1 ª¡±†ª¿¶ †≥¡≤8 ª §¡¿† ≤¡§¶ª.§±†≥º≤†4 ≤ º±¡†| . 9 . 7 . 8 . |5 . 4 . 5 . 1 4 3.15.18.4D .5.1 4 . 0 . 1| ≥±1 | .0.28.5 | .14.0.8.5.20.0.15.14.4.5. 24,0 | ¿≤ ±¿º¡º¿†±º¶±≥†ª¶º ≤§¿º§¡ª± ¿ª≤≥¡±¿≤±§ª¿≤¶§†≥¿¶¡±†¡≥º≥¶§≥≤† º¶ª¿≤¶ º|¡¿º† ª†≥±¶≤†≤¶≥ªº¿ª§ªº≥¡ ≤¶º†≤º¶¡≤¿≤ª†¿±≤†§ ¿§¶ª≤† ≤†±¿º±ª§≤¿º≤¶ª¿†ª≤†≥|º †≥¿º≤ª¶¿ª§≥¡≤≥†¶¿≤ª≥±¶¿ª† | | | | | | ¡ºª§≤†¡≤¶ª§¶.±†¶†º≤¶1 ≥¶†¶ª ¿ºªº§±º8 ¶§†≤≥†§ª≥ ¡±.≤≥§†§≤2 §≥º±≤º≤ ª±¡|†±2 ¶≥† ≤§ª¿† ª≥.±§º§†§¿§1 ±¶¿ ¶ª† ≥§º≥.ª†≥¶ºª±1 ªº±ª±† ≥†≥§ 4 † ¿† º¡¿ª¶§≥≤.º±º¶ª |§2 ≤≥±≥¶¿¡º≤¿≥¿8 ≤º±§†§†ª±†º†≥.§¶¿ ¿≥º0 ¶ºª¶† §†§≤ §≤.¿¶± ±≤±2 ≤ ¡ ¶ ¡ ¶ † ª § ª ¡ §2 ¶≤ ±¿º¿†|§¶ §≤.¶ †¶≤¡§1 ¶±≤§≥ª†§±ª±ª.±¶≤≥†ªº§1 †ª§¶≥¶≥≤†±≥¿4 §≤ª§±≤¶≤º†¿º.± º¡º¿¡ª0 ≥¿ª§† ¿≥|º± ¶.º≥¿º≤º¿¡1 †¿ª¿¶†º±ª≥†≤9 ¶º§ª †¶º† . 2 0 .| 5 . 5 . 4 . 1|9 . 0 . 7 . 1 |8 . 1 5 . 2 0| . 5 . 1 8 . 0 . 2 . 5 . 1 2 . 1 . 1 4 . 7 . . 0 . 8 1 8 . 8 . 1 5 . 2 1I . 4 45,7 . 0 . 4 . 1|.§ª†¿±§ 1 32,0 | ±≥†≥≤¶†±§º¿≤±†º≤¡§º≥º¿ºª¿º§≥¿§ §¡¿†≤¶º†ª§¡ª§ ¶§† º±º≥±¶ †¡≤¶† ¶†≤¿ª†º|±¡§¶≥º¶ ≤¡≤º¿§¶≤†ºª§ †§¿†¿¡º† º¿¶§º≥¿¶§±≥¶† §¶≥ª≥¡≥ª§≥ §≤ºª±ª¶¡†±†¡º±≥†§|¿¡§º§ ¿†º †±¿≤≥¶≥§±§†≥ §ª ¶† ±§ †≥¶¿†ªº±ª†≥±º≤±¶≤ †≥ ª †≥¡§º±¿¶§ª†≥¿≤ª±¿º|†ª† ≥† ¡≤† | | | | | .5.20.0.7.1.1.20.0.4.1.1.18.2.9.10.0.14.9.5.20.0.1.12.12.5.5.14.0.15.13.0.8.15.15.7.15.16.7.5.12.5.9. 0 10 20 30 40 50 60 70 80 4.5.14.29.0.13.1.1.18.0.15.15.11.0.15.13.0.12.1.7.5.18.15.16.7.5.12.5.9.4.5.14..0.26.15.14.4.5.18.0. ªº¿¡ =. WERKENDE VROUWEN ±≤≥ªº¿¡ =. 9 VOLTIJDS 1 9 . 3 . 8 . 1 5 . 1 2 . 9 . 1 4 .†§¶±≤≥7 0.5.14.0 . 2 0 . 1 8 .†§¶1 . 1 4 . 9 .WERKENDE 1 4 . 7 . 0 .VROUWEN 20.9.10.4.5.14.19.0.4.5.0.1.18.2.5.9.4.19.3.1.18. 18.9.è18.5.0.–0.8.5.20.0.26.15.7.5.14.15.5.13.4.5.0.12.5.22.5.14.27.12.1.14.7.27.12.5.18.5.14.0.27. Bron: OESO (2001d). 0.11.1.14.0.4.5.0.9.14.26.5.20.2.1.1.18.8.5.9.4.0.22.1.14.0.23.5.18.11.14.5.13.5.18.19.0.9.14.0.19.1 4.5.12.0.20.5.13.16.15.0.1.6.14.5.13.5.14..0.4.15.15.18.0.4.9.20.0.20.5.0.22.15.15.18.11.15.13.5.14 .29.0.2.12.9.10.6.20.0.4.5.0.16.18.15.4.21.3.20.9.22.9.20.5.9.20.0.22.1.14.0.23.5.18.11.14.5.13.5.1 8.19.0.15.16.0.16.5.9.12.29.0.8.5.20.7.5.5.14.0.1.1.14.20.18.5.11.11.5.12.9.10.11.0.9.19.0.22.15.15 .18.0.4.5.0.23.5.18.11.7.5.22.5.18.0.5.14.0.4.5.0.23.5.18.11.14.5.13.5.18..0.2.5.9.4.5.14.0.26.9.10.1 4.0.9.13.13.5.18.19.0.7.5.2.1.1.20.0.2.9.10.0.19.1.20.9.19.6.1.3.20.9.5.0.9.14.0.5.14.0.15.22.5.18.0 .8.5.20.0.23.5.18.11..0.4.5.0.6.12.5.24.9.2.9.12.9.20.5.9.20.0.22.1.14.0.4.5.0.1.18.2.5.9.4.19.13.1.1 8.11.20.0.8.5.20.0.7.18.15.5.9.16.15.20.5.14.20.9.5.5.12.0.22.1.14.0.4.5.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.19. 5.0.5.3.15.14.15.13.9.5.0.23.15.18.4.20.0.2.5.8.1.12.22.5.0.4.15.15.18.0.4.5.0.15.14.20.23.9.11.11. 5.12.9.14.7.0.22.1.14.0.8.5.20.0.1.18.2.5.9.4.19.1.1.14.2.15.4.0.15.15.11.0.2.5.16.1.1.12.4.0.4.15.1 5.18.0.8.5.20.0.22.5.18.13.15.7.5.14.0.22.1.14.0.4.5.0.1.18.2.5.9.4.19.13.1.18.11.20.0.28.15.14.22. 5.18.23.1.3.8.20.5.28.0.3.15.14.10.21.14.3.20.21.18.5.12.5.0.22.5.18.1.14.4.5.18.9.14.7.5.14.0.9.14 .0.8.5.20.0.5.3.15.14.15.13.9.19.3.8.5.0.11.12.9.13.1.1.20.0.1.4.5.17.21.1.1.20.0.15.16.0.20.5.0.22. 1.14.7.5.14..0.6.12.5.24.9.2.9.12.9.20.5.9.20.0.22.1.14.0.4.5.0.1.18.2.5.9.4.19.13.1.18.11.20.0.11.1. 14.0.5.18.0.20.15.5.0.2.9.10.4.18.1.7.5.14.0.4.1.20.0.4.5.0.1.1.14.16.1.19.19.9.14.7.0.1.1.14.0.3.15. 14.10.21.14.3.20.21.18.5.12.5.0.19.3.8.15.13.13.5.12.9.14.7.5.14.0.22.5.18.12.15.15.16.20.0.22.9.1. 0.5.5.14.0.1.1.14.16.1.19.19.9.14.7.0.22.1.14.0.4.5.0.18.5.ë12.5.0.12.15.14.5.14.0.9.14.0.16.12.1.1.
fig 4.4.5.a
p042
Wat is de les uit de best practices? Het percentage vrouwen dat in Nederland werkt is weliswaar vergelijkbaar met het gemiddelde in de referentielanden, maar met name moeders werken nauwelijks voltijds. Een mogelijke weg om de arbeidsparticipatie door vrouwen te stimuleren, is de voorzieningen die gezinsleven en werk verenigen te verbeteren. Kinderopvang is er hier één van. Er spelen bij de uitbreiding van de kinderopvang financiële en ruimtelijke ordeningsvraagstukken. Een nuttige stap zou de overgang van aanbodfinanciering naar vraagfinanciering zijn. Ten aanzien van de financiering gaat het er in de eerste plaats om of er een overheidstaak is bij de kinderopvang. Voor het merendeel van de werknemers geldt dat die taak beperkt is. Net als in de Verenigde Staten zijn de sociale partners in staat dit te organiseren. Ten aanzien van de ruimtelijke ordening speelt dat er beperkte flexibiliteit is in de bestemmingsplannen. Zonder soepelheid vanuit de gemeenten ten aanzien van de bestemmingsplannen komt uitbreiding van het aantal kinderopvangplaatsen niet van de grond.
Dekking kinderopvang voor kinderen tot 4 jaar, 1999 (het aantal kinderopvangplaatsen per 100 kinderen)
DK VS ZW VK F JP D I NL
64 54 48 34 29 13 10 6 6
| | | | | | | | ≥≤≤¡†§¿†¿≤≥¿≤º≤≥§¶≥ªª¶¶¶¿≤ªª¶¶¶≤≥¶¶¶¿≥º¶§ª¶±≤≥††º±§§≥ª≥≥±¿±ª††ª≥ª¡¶ª§º±¶≤†≤¶¿†¿¿ª≥§¶±ºº¶ª§§†¿±§††§ªºº±†ªª†§¿ª±º≥º†ª¿≥±≤¿ª≤º¶†¶¿¶ª¿≤†ª¶†±±†ª¶†≥†¿¶±≤≤≤§±±¡¿§ººª¡º¡†±≥≤º¿≤≥≥¡≥¶≥§≤ªª≤≥≥≤ª¿¿§§§≥≤§≤±¶¡≥≤º±≥†¿¿≤§≤≤¿§ª§¶¶†ª≤¶†§ºª†¿¡ªªªº¿††±ª±¶††º±ª≥¡†§º¿ª†¶ª¶ºª≤§±±ª†±§≥††¡ª≤†§§º≥§†¿¶ªª¶††≥≤¡≤¡±±ª≤¶ª¿¡¡≤††≤≤ª¿¶±¶º≤±§º¶ªª≤†¿±º¶† | | | | | | | ≤º≥ª≤¶º±¶≥†±¶±≥ª¶±§§†§≥ª≥º†≥º†¶±§¡¿≥ª¿≥¡††§¶†¿ª±¿¶º≥±±≤ºº†≤¿§ª¡≥¶º§†¶±ªº¶±†≤¶≥±¶±†¿±≥§≥ªª¶†¿≤ªª¶ªª±¿±¿†††≥≤¶†§±¡º†§≤¶º≤±§º¶§¿††≥º§ªº§¶≥†ª≤¡¿†ª±¡§±†º≤≥≥†§†¶†¿ª≥†ª¡¿¿†¡º¿±¡§¡ª±§†º≥≥≤¶¶§ªº§º±†≤ºª¶††¶†¿†¿¿§º¡±§§§††¿§ª≥†§§ª†¿††≥¶†ª§§≤±≥†±¶±ªº≥±¿†º¡§¶≤†º≤¡º±±≤≥±†ª≥≥ª††≤§≤¿†§† | | | | | | | ¡¶†≤≥†¶¿±††¿≥¿§≥≥††≥¶†§¶≥¿¿≥¿ºª¡ª≤ºª†¿±§ª¿≤¶†≥¡¿º†ª≤±±†ª†≥†§º¿§¶≤††¿º†§≥¡±†≤ºª±¿††±±º†º≥≥¿††≤¡º†≥±¿≤††±≤±¿ªº±¿≥§±¶ªª±º≥¶¡¿º±ª§≤±¿¿≤ºº§±º≤±≥†¿ºº¿¿≤¿¶ª±¡†±º≤º±≥≤†¿ª¡≥≥†¡º≥≥≤¿±¶¿¡¡≥±≤±±±≥¿≤º±≥¡¿†≥±¡±º¿≥¶≤§ª†§ª≥†¶±¿¶†§≤§≥±≥≤¿¶≤≥¿†º±º≤¿†≤†¶ª¶≤º† | | | | | | | ªª≤¡§≥¶¶§≥≤§±¶†§ª≤≥≥§†¶±ª≤ª††ª¿≥≥¶¶±º††††¶¿¡ª≥§††¶¶≤≤≤§†º†¿ª†≥±¿±≥†¶±º†¡≤ª†±±¶ª¶º¶≥≥ª±≤¿¶≤≤¶¡≤º†±§º≤ª†ºªªª≤º§º±º§¶†º¶¶ª§±¡≤≤††§†º§≤ª≤†≤†ª¶¶†¡±¶¡±≤º§ªºº†º†≤±§≤†≥≤§¿±º¡¿¶±† | | | | | | | | | | | | | | †≤†≥±≥†§†≥§†±¶†¡±§¿ª≤¿¶≥≥ª±¡≤¡†º†º¡†±±¡¶†¿ª†¿≥¿¡†§º§¿†≤≤¶¿¿ª§±¿±≥ª≤±¿¶†≥†±±¿¶±†¶§ª††¶¿¡¶†¡§≤≥†¿ª¶≥≥††ª†††≤¶≤ª±¿ª¡ª¶ª¡¶¿¡¿¿ººª§º¿¿†¿≤¡º†ºº†ª≤¿¶†≤†† | | | | | | | ¶≤ºªªº≥ª≤§ºº≤ºª††±†¶§¶¡†ª†¶†¡≥¿ª†≤º†±†¶ª†≤†º†≥ª≥†¶†≤≤ª††§†¶§¿≥¡¶≥† | | | | | | | ªª¿¿¶††ºªª†≤§ª¿¶≥†¶±¶±≤†§§††¿≥≥¿≥≤§±º±¿†¿¿≤†ºº≤†±≥† | | | | | | | ª§¶†ª±≤º¶≤§±ª¿¿±¶≤¶¿ºª†¶±≤¿¶ªª† | | | | | | | ¶¿ª≥º†º¿º¶≤††º†§¶†¶º¿≤††¿†ª±≥º† | | | | | | | | | | | | |
0
10
Bron: OESO (2001d).
20
30
40
50
60
| | | | | | | | | | | |
70
fig 4.4.5.b
Uitbreiding kinderopvang maakt grotere arbeidsmarktparticipatie jonge ouders mogelijk
p043
Armoedeval
4.4.6
20.19.0.22.1.14.0.5.5.14.0.22.9.1.0.8.5.20.0.1.1.14.20.1.12.0.1.18.2.5.9.4.19.18.5.12.1.20.9.5.19..0 .9.14.0.16.1.18.1.7.18.1.1.6.0.4.40.23.15.18.4.5.14.0.4.5.0.2.5.14.3.8.13.1.18.11.9.14.7.0.5.24.5.18. 3.9.20.9.5.19.0.4.9.5.0.20.5.14.0.7.18.15.14.4.19.12.1.7.0.12.9.7.7.5.14.0.1.1.14.0.4.5.0.1.14.1.12.2 5.19.5.19.0.5.14.0.2.5.12.5.9.4.19.3.15.14.3.12.21.19.9.5.19.0.21.9.20.0.4.9.20.0.8.15.15.6.4.19.20. 21.11.0.7.5.20.15.15.14.4..0.8.5.20.0.7.1.1.20.0.15.13.0.4.5.0.7.5.13.9.4.4.5.12.4.5.0.23.9.7.0.28.4. 4.128.;0.4.5.0.13.1.18.7.9.14.1.12.5.0.23.9.7.0.28.4.4.228.;0.4.5.0.9.30.1.27.18.1.20.9.15.0.1.18.2. Waarom zijn deze indicatoren belangrijk? 5.9.4.19.15.14.7.5.19.3.8.9.11.20.8.5.9.4.0.28.4.4.328.;0.4.5.0.6.12.5.24.9.2.9.12.9.20.5.9.20.0.22. De gemiddelde wig geeft aan welk percentage van het inkomen uit arbeid (in termen van arbeids1.14.0.4.5.0.1.18.2.5.9.4.19.13.1.18.11.20.0.28.4.4.428.;0.8.5.20.0.15.16.12.5.9.4.9.14.7.19.14.9.22 kosten) men per saldo aan belasting en premies afdraagt en aan inkomensoverdrachten, zoals .5.1.21.0.22.1.14.0.9.13.13.9.7.18.1.14.20.5.14.0.28.4.4.528.0.5.14.0.4.5.0.3.15.13.2.9.14.1.20.9.5. kinderbijslag, ontvangt. Een lage gemiddelde wig duidt er op dat een groot deel van het bruto 0.22.1.14.0.1.18.2.5.9.4.0.5.14.0.26.15.18.7.0.28.4.4.628..0.4.20.19.1.13.5.14.22.1.20.20.9.14.7.0.2 inkomen als netto beloning bij de werknemer of ondernemer terechtkomt. De gemiddelde wig heeft 2.1.14.0.4.5.0.19.3.15.18.5.19.0.8.5.20.0.13.1.3.18.15.27.5.3.15.14.15.13.9.19.3.8.0.11.12.9.13.1.1. aldus een grote invloed op de keuze tussen werken en niet-werken. De gemiddelde wig is verder van 20.0.22.1.14.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.0.2.5.8.15.15.18.20.0.9.14.0.9.14.20.5.18.14.1.20.9.15.14.1.1. belang vanwege het (indirecte) effect op de loonvorming. Een lage gemiddelde druk heeft een loon12.0.16.5.18.19.16.5.3.20.9.5.6.0.20.15.20.0.4.5.0.2.5.19.20.5..0.26.15.0.11.18.9.10.7.20.0.14.5.4.5 matigend effect, hetgeen gunstig is voor de werkgelegenheid. .18.12.1.14.4.0.22.1.14.0.4.5.0.3.18.5.4.9.20.27.1.7.5.14.3.9.5.19.0.19.&16.0.5.14.0.13.15.15.4.25.’ 19.0.4.5.0.8.15.15.7.19.20.5.0.23.1.1.18.4.5.18.9.14.7..0.4.1.20.0.9.19.0.14.9.5.20.0.22.5.18.23.15. De marginale wig geeft aan hoeveel procent een werknemer of uitkeringsgerechtigde aan belasting, 14.4.5.18.12.9.10.11.29.0.15.13.4.1.20.0.8.5.20.0.16.15.12.9.20.9.5.11.5.0.5.14.0.19.15.3.9.1.1.12. premies en inkomensoverdrachten kwijt is als het inkomen met ¤ 1 toeneemt. Een lage marginale 27.5.3.15.14.15.13.9.19.3.8.5.0.11.12.9.13.1.1.20.0.15.22.5.18.0.8.5.20.0.1.12.7.5.13.5.5.14.0.19.1 druk maakt het verwerven van extra inkomen uit arbeid aantrekkelijk. Dit betekent dat hierdoor het 5.12.9.4.5.0.9.19.0.5.14.0.4.5.0.15.22.5.18.8.5.9.4.19.6.9.14.1.14.3.9.ë14.0.5.18.0.7.15.5.4.0.2.9.10 aanbod van extra uren arbeid wordt gestimuleerd. Met name groepen met een hoge arbeidsaan.0.12.9.7.7.5.14..0.4.5.0.2.5.7.18.15.20.9.14.7.0.22.5.18.20.15.15.14.20.0.5.5.14.0.15.22.5.18.19.3. bodelasticiteit (met name vrouwen) zijn hier gevoelig voor. 8.15.20.0.5.14.0.4.5.0.15.22.5.18.8.5.9.4.19.19.3.8.21.12.4.0.4.1.1.12.20.0.4.5.0.12.1.1.20.19.20.5. 0.10.1.18.5.14.0.13.5.20.0.427.5%27.16.21.14.20.0.2.2.16.0.16.5.18.0.10.1.1.18..0.9.14.0.4.9.20.0.2 Hoe scoort Nederland? 0.5.13.16.15.0.4.1.1.12.20.0.4.5.0.15.22.5.18.8.5.9.4.19.19.3.8.21.12.4.0.20.15.20.0.5.5.14.0.14.9.2 In internationaal perspectief is, indien wordt gekeken naar een inkomensniveau van 133% van het 2 . 5 . 1 . 2 1 . 0 . 2 2 . 1 . 1 4 . 0 . 3 . 9 . 1 8 . 3 . 1 . 0 . 2 0 % 0 . 2 . 2 .161 6 . 0 . 0 . 9 . 1 4 . 0 . 2 0 1 2 0 . 2 8 . 8 . 5 . 2 0 . 0 . 1 0 . 1 . 1 . 1 8 . 0 . 2 3 . 1 . 1 . 1 8 . 9 . modale inkomen (circa ¤ 35.000 bruto) , de gemiddelde wig in Nederland hoog. Alleen in Zweden 14.0.4.5.0.2.1.2.25.2.15.15.13.0.16.5.14.19.9.15.14.5.5.18.20.28..0.4.1.20.0.26.15.21.0.14.5.4.5.18. (45,5%) en Duitsland (42,0 %) is de gemiddelde druk van belastingen en premies hoger dan in 1 2 . 1 . 1 4 . 4 . 0 . 5 . 5 . 1 4 . 0 . 7 . 1 5 .17 5.4.5.0.21.9.20.7.1.14.7.19.16.15.19.9.20.9.5.0.22.5.18.19.3.8.1.6.6.5.14. Nederland (40,2%) . De marginale wig bedraagt in Nederland in 2001 51%. Ook dit is in inter0.9.14.0.8.5.20.0.12.9.3.8.20.0.22.1.14.0.4.5.0.13.5.20.0.4.5.0.22.5.18.7.18.9.10.26.9.14.7.0.7.5.16 nationaal vergeleken hoog. Indien voor de laagste inkomenscategorieën rekening gehouden wordt .1.1.18.4.0.7.1.1.14.4.5.0.21.9.20.7.1.22.5.14.19.20.9.10.7.9.14.7.5.14..0.4.5.0.15.22.5.18.8.5.9.4.1 met de additionele marginale druk van verscheidene inkomensafhankelijke regelingen, komt de 9 . 1 9 . 3 . 8 . 2 1 . 1 2 . 4 . 0 . 2 6 . 1 5 . 2 1 . 0 . 9 . 1 4 . 0 . 2 0 2 0 0 . 2 6 . 5 . 1 2 . 618. 1 9 . 0 . 7 . 5 . 8 . 5 . 5 . 1 2 . 0 . 1 1 . 2 1 . 1 4 . 1 4 . 5 . 1 4 . 0 . 2 6 . 9 . 1 0 totale marginale wig veelvuldig uit boven de 100% . Figuur 4.4.6.c laat dit zien. Een dergelijke .14.0.1.6.7.5.12.15.19.20.29.0.9.14.4.9.5.14.0.5.5.14.0.7.18.15.20.5.18.0.15.22.5.18.19.3.8.15.20.0. hoge marginale druk, die bekend staat als de zogenaamde armoedeval, brengt voor de betrokkenen 23.15.18.4.20.0.2.5.18.5.9.11.20..0.5.5.14.0.3.15.14.4.9.20.9.15.0.19.9.14.5.0.17.21.1.0.14.15.14.0. een zwakke financiële prikkel tot een overstap van uitkering naar werk, meer uren werk, of 22.15.15.18.0.4.5.0.6.9.14.1.14.3.9.ë12.5.0.8.15.21.4.2.1.1.18.8.5.9.4.0.22.1.14.0.4.5.0.15.22.5.18. scholing ten behoeve van een hoger uurloon met zich mee. 8.5.9.4.19.6.9.14.1.14.3.9.ë14.0.9.19.0.8.5.20.0.1.4.5.17.21.1.1.20.0.15.16.22.1.14.7.5.14.0.22.1.14 .0.4.5.0.5.3.15.14.15.13.9.19.3.8.5.0.7.5.22.15.12.7.5.14.0.22.1.14.0.4.5.0.22.5.18.7.18.9.10.26.9.1 4 . 7 . . 0 . 9 . 1 4Gemiddelde . 0 . 8 . 1 5 .wig, 1 5 .1998 6 . 4 .(133% 1 9 . 2modaal, 0 . 2 1 .alleenverdiener 1 1 . 0 . 3 0 . 9 .met 1 9 kinderen) .0.18.5.5.4.19.0.1.1.14.7.5.7.5.22.5.14.0.4.1.20.0.4.9 .20.0.5.5.14.0.19.20.18.21.3.20.21.18.5.12.5.0.22.5.18.8.15.7.9.14.7.0.22.5.18.5.9.19.20.0.22.1.14. | | | | | | | | 0.4.5.0.16 . 1 5 . 4| ±.ª§º≤§º≥º2 | . 9 . 2 0 . 0 . 5 |. 1 4 . 0 . 4 . 5 . 0 | . 1 6 . 1 . 1 8 . |2 0 . 9 . 3 . 9 . 1|6 . 1 . 2 0 . 9 . 5| . 0 . 1 5 . 1 6 . 0 . 4 . JP. 1 816,1 ≥¿†§†±¶ª§º≤ª≤¡1 †±¶±≥≤†º¿†ªº±.±≤†±≥¶º3 †ª§±º¿†≥¶§ª¡†.≤§º¶†≤§ª2 ¶†ª ªº≥ ¶¿≥≤ 0 ª≥§¶¿ §≥¿±¿ ¶.≥ ¿†≤§≥º9 §≥º≤ªº|§ª¡≥§ º¿.± ≥º§¿¶¿2 ¡≥º¿§¶¡≥¶¡¶±º2 ¶≥ ¿≥¡¿ª¶±†≥≤.¿† †§ †§9 ª≤† ¿¶† . 2 0 . 5 | ±ª§†≤†¶≥¿§º≥±†ªº†±≥ ª¶ ª±† ± ¡ª†¶§¶º ≤ §ª† ± ¡ª±†¿≤¶†¶≤º± ≤†≤§¡¿ªº≤¿≥ª†º¿¡¶≥ª†≤ §¿≥ª¶¿≤±§ ±≥§¡±ª≤ª|º†º≤ª¡¶§≥ª†±º †±ª±º§±ª¶ªº≤¶ ºª† ¡º≤±¶¿≥≤¿≥§¿ª ≤º ±¡≤ ¶§ª≥±ª§≥¶º¡≤†≤≥º≥†ª ª≤¶±≤†ª±ª¶ª≤±≤† | | | | | | AUS 18,5 5 . 0 . 1 . 1 8 . VK 2.5.9 . 4 . 1 9| ªº≥† ªº.§ ¿¶±§¿1 | 2 . 1 5 . 1 6 . 0| . 1 8 . 2 1 . 9 . 1| 3 . 2 0 . 5 . 0 . 8 . 5 . 22,6 § ¶ ¿ º ≥ † ¶ ¡ † ª ¡ §3 †≥ª† ≥ª±≥º §º.¶±≤ ±º±1 ¡¿≥≤±¿ª§º¶±≤.¡¿¡≤≥ª†1 ª¶≤†ª ¶ ª¿† 8 ± ±¿º≥¿≥º¡†¡.¶†≤≥§ ≤ª|1 † ¶ º ≤ ≥ ¿ § ± † ≥ ≥1 ¶¡ª≤º≥≤ª ¶≥¿.ºª¿±†±†ª2 ¡¶º †±≤†¶† ±0 ¡≥ ¶≥≤ª≤±ª¶±.¶≤≥±†≥±.≥¶±º≥ª≥0 ¿±§¿±º§ªº±§¡¿.†§±ª±≥¡5 ≤†±¡§≤†¡†¡|±¿ .¶≤ ≥¡†¿1 † ≥ ¿ ± ≥ § ± ¶ ≥ ª ≤8 ≥†º¿† . 0 . 9 . 1 9| . 0 . 1 4 . 1 5 . 7| . 0 . 2 2 . 1 5 . 1 | | | | | | | | ¶ ≤ § † § ¶ § º ≥ ¶ †1 ±¶ ¡±†§º ≥±.† ≥†ª ≤¶2 ± ¶ § † ¶ ¿ ≤ † † ª0 ¶ª¿º≤§≥ª†ª†≤¡.§¿±§≤§≤0 ≥¡≤§≤¡¶≤º¿¶¿.±¿≤ ¡¿† 1 §ª≤ª¿§≤º≥†¡|ª6 ¶§≥ ≤ºª≤º†±†.º †º≤¡≥†1 ≤¡ª¶ª§† ª±º≥5 ¶ª ¿≤ª ≥ª ≤ª.†≥†º ¿ª†2 ¿ † ¶ † ¿ † ¿ ª ≥ ± º ≥0 ¡§±¿ª≤§±≥≤¶ª§.¶±†º¿º≥5 †¶±§ ≤†≤§¶ ≥.ºª≥ª|≥ ±≤1 †≤¡≤º≥¶º§≥º≤4 †¿≥¡ª≥¶≤¶§†≤.º≥ ª¿¶≤†2 ≥†º¿≥≤¿§ ¶†º0 ¿≥ª¶≤ ± †§≥§.†ª†§±≤ª 9 †º† . 5 .| 5 . 1 2 . 0 . 2 0 |. 5 . 0 . 2 . 5 . 1 4 2 0 . 0 . 1 5 . 1VS4 . 2 27,0 . 5 . 1 4 .| ¶†≤2 | . 2 1 . 2 0 . 2 0| . 5 . 1 4 . . 0 . 4| . 5 . 0 . 1 3 . 1 . 1 . 2 DK 35,4 | ¶ª ≤¿†§¿ ¿± ¶ ¡¿±º º ≥¿ ª± ≥¶ ª≥†¿† ¿±¡º ª≤≥¿≥†¡† ¿≥¶ ¿¶≥±≤¶†ª †§º¶†º ≥¶¡≥ ≥†ª¶§ ± †¶§≤§†¿¶¡†≥¡¿†ª|§¶¿±¿º¶±≤†¶ª§≤§ ≥º¿º†≤ † § ≤¿≤† ¿≤≥ª≤≥¡† §≤º º±†ª¶ª¿†§¡ §¿ª≥±¶ ±º† †º § ±≤† †≤†±†≥±†≤§¿º†¿¡ª†ª±¿ª ±≥§|†º≥ª†º†≥¿¡§¶ ª†≤¿≤º≤±†ª†¿ †¿≤≥±§±≤§≤ ≥ †¿≤§ª†º§ª¡¿ ºª¶± †≤¡ª≤§±ºª≤ºª≥ ¶§±¡¿†≤≥º¶ª¶ ¶ª ≥§†¶º†º≥ª≤ ≥†º†¶|†¿¡≤º±≤¶§¶º¿†±†±¶ª†º†¡±†¶±† ±º≤º¡¶≥º≤º†¿ª±§± †±§º¿†≤§† | | | | ±≥¶¡†≤¶≤†±¿ 2 ±≥†¡†¿≥≤≥†§ª.¿† ¿†¶†¶9 ≤†¶§†º†ªºª¶º.¿º ≤§≤º≤1 ≥¡º†ª†≤±º¿†ª0 ¿±§±º†§¿≤ ¡§.≥º¿±§ª±≤1 ≥¡ª †§ |¿º¶≤†1 ¡¶≥≤†≤§º¿≤†º.ª†≥†≥º¿≤5 ¡¿¶º¿º §ªº¿ .¶† †≥¿º0 º†¿±¡≥¿†¶º≥±.§±†±ª¶≥2 ¿¡± ±¿≤†ª†ºª†.§±º±≤±≤1 ¿≤§º≥¶±≤ ≥¿ .ªºª¿†|º¿§2 ¶≤¡ ≤¡º†º§ §0 ≥≤¿†ºªº¿¡ª≥±.§± † ¶≥§5 †ª≥¿ ¶§† º§ª.¿±º†¡¿¡¿1 ¶§≥† ¶≤¿≥†§†4 ≥† º ¿†≤ºª≥ª.¿≤¶ª ±†0 ±ª±†§¡ªº¶≥†¶¿.± |≥ ±†±2 ≥†±¶±†≥ºª§†≥¿2 ≤§¿ ¶§ª†≥≤±.¿≤ §±≤1 ª†≥¿≥≤¶¡º≤§≤¶.†º¶ §≥§1 º † ± ª ± † ≤ ¶ ¡ ¶ ≥ ¶4 ≥†º†¿†ª¡≥ª§¶.† 0 |. 8 . 5 . 2 0 . 0 . 9 0 . 1 9 . 3 . 8 . 1F. 1 638,2 . 1 6 . 5|.º≥†≥ªº¶1 | . 1 4 . 2 6 . 5 . |2 0 . 2 0 . 5 . 1 4| . 0 . 2 2 . 1 . 1 4 . 0 . | ≤ ±¡¿¶¿≥±§º¶§¶ª§≥¡¶≤§±†≤¶¡±†≥ªº±≥†±≤† †¿¶ ¿†≤±§†≤†¿±§º¶¡ª±ª¶±≤§±¶†≤≥¿≤§¶º¶†±º† ¿¶±¿†§≥º ±º¶ ±º±¡†¡|º≤±† ¶¿±≥±ª†≤ª¶±ª±≤§†±§†§º†≥§º ª≤ª¶≥¿†¿§† ¿§º±≥¡º†ª ≥¿¶ª§ † ª±≤ ±º±†¿º ≥¿¶¿º§ ≥¡±†±≥≤≥ªº† º±§≤¿¶§≤¿≤§|¶º¶≥≤¶≤§¶º¿§ª †¶±≥ª¶§±≤¡¶º≤±¡ª†¶≤±†±¡≥ º≥≤¶ ≤† ≥† ª¿ §¶ º ≥ ¶§≤¿ªº≥≤ª≥¶≤ª≤¿†ºª¿¡¶†ª†±¶§º†§¶º†≤¶º≤±† ¿¡|†¡≤†¡¶†≤±ª≥¡¿ †¿≥¶ ¡±¿ª≥¶ºª±¿§±≥±º†≤º§¿ª¿†≤†§º≥¶º§ª ¿≤ §¿±≥≤≥¶±ªº¿§ª±§≤§≥ª¡¶¿ ¿§≥º≤†¶≤¶†¿º±≥º±¡¿ ¡ª† |† | | | NL 2001 40,2 4 . 9 . 2 0 . 0 . 1D5 . 142,0 4 . 2 . 5 |.±†¶¡º±1 º¶ª≤†¿≤§º≤¿§4 ¿ ¿†≥±¿≤¿§±¿.†±ª≤±≤±2 ≤†± ¡º† ¶ª≥º≥1 ±¶ ¿ª†≥¡±† º.ª ¿≥≤ª¶ª2 †¡≥ª¶¿†¶§≤º¶0 †ª†§≥†± ¿ª¡≥.¿ª§ª|¶±≤ª0 §≥±ª† ±ª±† º.¿†§†≥º ª1 ±¶≥¿≥† ¿§≥§≥6 ¡≤≥≤§ª§†≥ª†º.±≥¿ºª≥≤1 º¶ ¶¿ ≥¶§±≥ ¿5 ¶º ≤≥≤†¶¡† ¿.†≥≤§±ºª±2 ≥ª¶≥¡¶ ±ª†º¿0 º|≤ §¶§¿ª≥†§¿.≤ †¿¶†≤≥5 §ª§±¡º±º ≥± .º≥ª ¿º±1 ≤¿§≤¶†§º¿†±§†4 ¶ †¶ ≥† ¿ ±≤ .≤º≤≥§¿§2 ªº†ª º±ªº¿≤≥0 ≤±≥± º º†ºª¶.¿≥º †≤|9 ±º¿†≤¿§¿≥¶¿ª .º† º¡† 5 §≤≥¶≥¶±º†¶≥†±.†≥¡≥†±º5 ≥†ª≥†≥¿±§ª¶ª.º¶º¿†¶≥¿1 ≥ º¶¿±≥ ª§¿º2 ≥¶±≤¶≥ ≤≥¡§≤.º ≤†§≤º 0 ª†ª¿≤ª≥†|ª≥¡†.≥§¿≤ §±2 †±§ºª≥† 6 . 9 . 1 0 . 1| 4 . 0 . 7 . 1 8 . 1| 5 . 1 5 . 2 0 . 0| . 5 . 1 4 . 0 . 1 5 . 2 2 | ¿¶ª¿º± ¿≤§ª†¿≤º≥± ¶ª ≤§º≥≤§¿§¿§¡¶ †§≥ª±ª±ª±≥º≥≤≥†º ¡†¡º¶ª±¶≥º†¡± ¡¿†≤†±¿§¶±†¶≤†º¡¶º≤¿±¿≥†≥ª¡±¡¿¶≥¶|†¡≤§º±†±ª¿ ª¿ º≤±¿¶ ≤¿≤¿†¶≥ª§ª±ªº≤≥†±≥ª≥†¿±º≤ º§≥ª≥¡±¶º¶±¿†¶§†¿±ª≤ †¡¶ª§≥¶ ¿±º §¶ª §≤±¶†±≥¿¶≥¿≤¿º †¿±|≥±º≤ ±º ≥ ª†º †¶ª¶±≥¿¶≤±º± † †ª≥†ª§±ªº†§†¿ ≥±≥ ¿ºª¶¿±†§ ≤¡≤¡¿¡±≤†≤¿ §¿≥±¶±¿≥†§¶º¿º¿ ≤§ ºª±¿º† ± †±¶≤§±|±ª ¡ª¿† ª¿†¶≤ ≤†¿§≥º º¶ª±º¶≥¿¡ª±¿§ª †¿≥ª≤† ±ª¡†≤ † ¿†¿§º≥§¶ ¿≤¶†≥†±¿†≥º≤¶§º±≤¿º¶±¶ª¡†¿≥º¿≥†≤¶ª¿±¶≥±†|§≤±ª≥¶¿ª¶±≤≥≤¡† ¶¿†ª±¶ª±≥≤† §±≤¶≥¡§ª¿ªº¿≤ §±ª≥†¶±º ª¿† | | | ZW 45,5 .5.18.20.18.5.6.6.5 | . 1 4 . 0 . 4 . 5 |. 0 . 1 1 . 1 5 . 1|9 . 2 0 . 5 . 1 4 .| 0 . 1 8 . 2 1 . 9 |. 1 3 . 1 9 . 3 . 8|. 1 5 . 1 5 . 2 0 .| 1 9 . . 0 . 5 . 1 8| . 0 . 9 . 1 9 . 0 . 1 5 . 16.0.7.18.15.14.40 . 0 . 8 . 9 . 5 . 110 8 . 2 2 . 1 . 1 4 .20 0 . 4 . 1 . 1 4 . 030 . 1 5 . 1 5 . 1 140 . 0 . 7 . 5 . 5 . 1 50 4 . 0 . 5 . 3 . 1 560 . 1 4 . 1 5 . 1 3 .70 9.19.3.8.5.0.1 8.5.4.5.14.0.8.5.20.0.1.18.2.5.9.4.19.1.1.14.2.15.4.0.20.5.0.19.20.9.13.21.12.5.18.5.14.0.22.9.1.0.5. Bron: OESO (2000b) en eigen berekeningen 5.14.0.1.4.4.9.20.9.15.14.5.12.5.0.9.14.19.20.18.15.15.13.0.22.1.14.0.13.9.7.18.1.14.20.5.14..0.21. voor Nederland voor 2001. 9.20.0.4.5.0.2.5.14.3.8.13.1.18.11.27.5.24.5.18.3.9.20.9.5.0.2.12.9.10.11.20.0.4.1.20.0.8.5.20.0.15. 16.12.5.9.4.9.14.7.19.14.9.22.5.1.21.0.22.1.14.0.9.13.13.9.7.18.1.14.20.5.14.0.9.14.0.14.5.4.5.18.1 2.1.14.4.0.7.5.18.9.14.7.0.9.19.29.0.26.15.4.1.20.0.5.18.0.15.14.26.5.11.5.18.8.5.9.4.0.2.5.19.20.1. 1.20.0.15.22.5.18.0.8.5.20.0.19.1.12.4.15.0.22.1.14.0.13.1.1.20.19.3.8.1.16.16.5.12.9.10.11.5.0.11. Marginale wig, 1998 (133% modaal, alleenverdiener met kinderen) 15.19.20.5.14.0.5.14.0.2.1.20.5.14.13.0.22.15.15.18.0.8.15.15.7.15.16.7.5.12.5.9.4.5.0.9.13.13.9.7. 1 8 . 1 . 1 4 . 2 0 . 5 . 1 4 . 0 .| 2 . 5 . 1 9 . 2 0 |. 1 . 1 . 2 0 . 0 . 8| . 9 . 5 . 1 8 . 1 |5 . 2 2 . 5 . 1 8 .|0 . 7 . 5 . 5 . 1 4| . 0 . 1 5 . 1 4 . 2| 6 . 5 . 1 1 . 5 . 1| 8 . 8 . 5 . 9 . 4 . . 0 . | ºª≤†ª¶≤†¡± ºª¶ªº±¿≤ †ª ≥¿≤≥±≥ª±¿±¿º¿º§¡†º†≤§º†≥ ¿ ¡±≥†§ª¡±¶†¿ª†ª†¡≥ ≥º≥¿≥ ¡ ª≥§º¶º§¿≤†±≥±ª±≤§≥ §±†|ª †§¶±≤º≤¶≤¿†º≥¶º†≤¿≤º†±¶ª ¡ª º† ª§¿† ªº¿ ª¿≤§≥≤§ †¡º≥≤§¿§†≤±ª§ª≥≤†¡†¿±≤≥≤≥¡†¶º§±§≤≥§ª¶≥±¿±¿≥ªº§≥º¶≤ |º¡§ª¡†≤±≤≥≤º¶≥†≤§±†º†§≤¡§¶ †¶§º§ §±¿† | | | | | JP 23,5 1 4 . 5 . 4 . 5 .VS 1 8 . 134,9 2 . 1 . 1| ±≥º4 †¡†º¶≤º≥¿¶º¶.±¶§¶±º≥4 ª¶§≤≥§¶¿± º≥.¿¶§¿¡¿±0 †º¶≤ ºªº¡§† .†º≤¡†±ª§2 ≥≤ †¶±≥§±¿¶¿.±≤¿ ª≤§¿1 º¿º †≤†§¶±¿§2 ª≥¶†|¿º†≥ ±§†.¡º ≤º† 9 ¶ª≤º §≤†¿†§ª.±º§±≥§†1 ºª≤ª ±≥†§±¡¶≤0 ¶†ºª±¿†≥±º§.ª§≤±†º6 ≥¶ª†¶≤º§≥±¶≤¶.¡† ª±≤†2 º≥≤ ¶±≥º≥ª§±¿0 ≥|º§†º†≤ †¶§.¿§†±§¶±0 † º≤ª±†¶ †¿≥¶.≤≥† ª≤¿1 † ¶ ª º ¶ ≤ † ≥ † ¿ †3 §¶±ª¶ º ≤¿±º§¶.†§¶≥±¿±1 ≤ º ¿ § † º † ≥ ¶ § †5 § †º†≥¶¡º¶ª¡ª.≥º º≥|§1 ¿ † § ª ≥ ¶ ≤ † ≥ ª ¶ ¿3 ºª ≤¿º¶ª§¿¡†¿.§¿≤§º ¿5 §†ª≥≤§¶ªº±† †.¡º† 1 4 . 2 0| . 5 . 5 . 1 2 . 0 .| 2 3 . 1 . 2 0 . 0 |. 2 . 5 . 2 0 . 1 8| . 5 . 6 . 2 0 . 0 . 1 . 1 | §¿ † ¶±≤ †§ ¿ ±†≥º†¿ºª≤¿º†± ≥†≤¶ª ≥¿ ≤§¶†§± ¡¶ª¡±†¿¡†ª¶§ª §†¿≤≥†≥±≤§¡±†ª¿§¶†¿ª†§≥† ¶†¿º≤†±¿ª≥≤†ª¶±|†≥†≥†¡¶±§±¡ª≥ª§¶§≥º† §º¶ †¶≤±¶≤≥ †≥≤ † ± ±ª†≤≥ † §±§†ª≤†¡ ¿†º† †§≥¿º≥ ≤†º¶ºª≥¡±º¿§¿†§†ª±¶ª ≥¿±†¿ª≤º†¿|§ º†§¿†¶ºª†±† †ª¿ ≥± †¡†º≥¿¡≤ªº§†¿ª†ª¿§ ≤¿¡º ≥±¡≥†§≥§¿º ¿¶ ª§≥ª¶ª¶ †¿ §¡§±†≤º§†≤¿§¶†¶†≥º¿º±¡º¶§ † º≥¶|≤±§≥†¡ §¶†§¶ª≥º¡†º≥º± † º±≤ ªº§±§¶ª¿ ª §†≥§ª§≥±≥§¶≤†º≤¿ †º≥¡† §º≥¿†¡ ±º§±¶§ ª ≥±ª≤±≥≤± ¿≥ † | | | | VK 39,1 8.2.5.9.4 . 1 9 . 44,5 1 3 . 1 . |1§≤¿ ≥†¿¶≥8 . 1 1 . 2 0 . 1| 6 . 1 . 1 8 . 2 0|. 9 . 3 . 9 . 1 6 . |1 . 2 0 . 9 . 5 . 0|. 2 8 . 7 . 5 . 1 3| . 5 . 2 0 . 5 . 1 4| . 0 . 9 . 1 4 . 0 .| 1 . 1 8 . 2 . 5 . 9 . 4 . AUS | ª≥±§¶ ±§≤ º § ±§¶†§±¿±≥±ª± §≤º≥≤¿ª±¶¿†≤ª§≥ º†≤¡ † ¶≤≥† ª †≥† †≥º¶† ≥≤ª ¶¿ª¿†ª ¡ ª¿º§¶ ¶≤†|¶≥§¶≤ª±º§≥ †º§± ±§ª§º≥¿§†¿¶≥º†≥≤¿± †¶¿§¿≥† ±†¶†¶¿± §¿ ≤≥§º≤≥ ¿§†§¡¶≥†±†º†ª º † ≤ª¿º¡†º≥ª†§ª≥º¶≥ª†± ª§|†§ ±≥±¿§¶†¿≤¿§ª≤†≤¿†§¶†±§ ¿¡¶†≥†§ †ª≥†¶†¶† §†¿ ≥±¿º≤†≤≥ ¿ª§ ≤¡±§≥ ≥± ¶ª¡≥±≥±†ª≥≤ª¶º≥ª¿§†ª§≤†ª≤≥ª≥±†≥†º|≥≤±ª†¿≥¿§†¶ º≤¶º≤†¶¡≤ª±¶≥§≤ †≥†± ºª¿±§≥±≥¶≥ ±¿≥º ≤≥†º† ¿≤±ª≥≤ª ≥¶¿†≥≤º¡º† ≥≤§†≥º§†¶§¶º¶¿†¿§≤†±¶¿ ª≥≤º|≤ ¶≤†≥º¡ª≤§†§¿ †≥ªº≤ª≤†º †± ¶†ª †¿¶†≤≥†ª¶¿≥† | | | §¿ª † ¶ºª≤† .≥º† † ±º1 ≤º§¿±≥†¿±º≤º.¶±¿ª†±¡3 †±¶§≥§≤§¶¡±§ª.≤§†ª¡≤§8 º¡ ≤†≤ª≥¿§±§.†≤¡§≥ª†2 ±§≤º†≤|±¶†¶±≥0 ≤¿ª§≥±ª†ª≤º†≥.¡≤† ±†¡5 ≤º¡¿†§±† ≥†§.§†¶º†≥±1 ≥ª†ª†≤º≥†≤ª8 ±ª ¡≤¶¿º§±≤†.¡ª¿≥†≥¡≥0 ¿ª≤†±† ¡§ ≤ª.¿º§º§¶º§2 ≤§≥|º¿§º §†≥±.¿†±¿≥†≥9 ¶ ±ª¿§†±†§ ¶†.≤¶†ª≥ª†1 º≤¿≤¡± ª§ ¿§0 ¶§±†ªº≤ ªº† †ª.º¿º ±ª§0 ±º†§ †¶º¶†ª¡±.¶≥¿ºª ≤4 ≥ª§¡≥§≥†§†§≤.¶|§≥±†§±¶5 ≥†º¡¶≤§ª≤†º≤.±ª≤§†≥ª0 ¶§¿¡≤ ª¿º¡±¡†.± º¡¿ †1 º§¶¿¶ª¿ ¿ †§≤1 †¿¶ ±†≤¿†¶¿≥.≤§¡¿±†ª1 ± ¡ † ª ¶ † º † ¿ ª º ¿5 † ≤ª†ªºª ±¶|≥±.†¶†º† †1 ¿ † § ≥ º ≤ ≥ º ª ≥6 ¿º§º≤ ≥º†¶†¿ .ª† †º†º1 ª ¶ † ¶ ± ¡ ¿ ≥ ª ± † ±2 ≥¿†º≥º±¿†¿≥≤≥.†±¿º≤¿§1 ¡†≤†§≥ºª¿ † 5 ¶±†¶¿ª¡ª¶¿¶±¶.ªº¶|±† 1 6 . 5 . 1 8 . 1 9 1 9 . 1 0 . 1 . 1DK 8 . 5 .50,4 1 4 . 2 8| ≤≥≤ª≤.†§¿ ¶†±¡0 | . 0 . 1 5 . 1 6 . |0 . 4 . 9 . 2 0 . 0 . 2 0 NL 2001 51,0 | ±§ ¿ª†¿¶¿¶¿¡§º¶º≥ª¶¿±≤† §†¡≥≤≥≤ª ¡º±¶ ≤§ª≥±≤±ª¶±¡§¶¿¡†≤†≤±≤ ±†¿†¶±≥º †§±¶§¿±≥¶±ª≤±¶ ≤†§¡¶¿† ≥¿¶ªº¿|ª¿≥ ¶≥±§†≤ ª§ §ª≥¡§¿±¿≤¡†¶†≤†≥±≤¶†§≤≥ª≤†º§º§†±ª ≤¿ª†§≤¡ªº±¶¿ºªº¶±§¿§†≥§†±º¿†¿≥ º≥ ¿≥ §≥±¿¶†º≤ª≥ª¿†¶ º|¶º≤†§≤ ≥±¿¶≥ ¶ª¶§†º¡§¶≤†¿¶†§¶º¶±≤ª ±† º†º¶±ª≥≤§≥§¶ª≥¿º≥ ¿§ª¿ ≤†≥ ¡ª¿ ¶≤ª ¶º¿ § º ¿º ª≥¿≤ª±ª†¶ª¿ª≥¶ª≤§≥|§≤¶±º≥†≥ ª¿±†¿≤¿ºª†¶≤†¡ª±¿¡º§º†ª§≥±≤º§±§º≥†±†≥¶ ¡≤†¶≤ª¿º≥¶†¶§¿† ≥≤¿¡º¶≥†±¿º≤º§ª¿† ¡±ª±≤§º≥†±≤¿≥¿ ¡≤¶|±¶≥±†¶§±†±¶≥±† §±º†≥†º≥§†¡†ª §†¶¡¿≤¡≥±¿º≤ª†≥§†§¡§≥¿ª≥¡≤¶§¡†§≤ †≥†§†¶º¿ ≤§≤†º ±¿†≤†¶†¶≤§±≤¡¶≥ †ª†§ §¡ |º §† ≤ ¶† | | . 5 . 1 8 . 1 8 .ZW 5 . 9 . 51,6 1 4 . . 0 .| ±¡±4 ¡¶±º≥º †¿†º¿†.¿¶≥º¶†ª9 ≥¶§†≥§¶≥º† ¿.†¿ª§ª±¶†2 ¶º† ¡≤†¿¶ ≤¡0 ±ªº¿±†¿ª¿¡†¡.¶† †¿¡≤±0 ¿¶†ªº¡≥§†ª≥≤.¿± ≤ ≥†≤2 º≤|¶† ª±¶†≤º3 ¿º¶ ≤†ª†≤ ≥†.§≥¡± ±º≥1 †± §†¡¿§¿≤ª§5 ≤¡§≥±ª≥±¶§ªº.ª†¿º≤º≥±1 †¿º ± ¶†¶ª¿8 ª ¶º†±ª¶±≥º¡.º§†§ ≥± 4 ¡º¶ª±º≤≥|§ºª†.ª¿†¿§¿≥¶2 ¿±§≤º†º≥¿≥º†0 ¡ª≤¶ª¡º§º¶§≤.¡≤º¿ª¶ ¿0 ≤§¿≤¶º¶†ª± †.¡≥≤±º†±2 †≤º¿≥º≥¶§±≥±2 †¡ª † † ª¿º§.¿†≤±º±≥†1 ¶ ≥¶|† ¶† §5 º¡≥±≥º †§†≥±.º§¶ªº≤±†1 ≤ª≤§º≤ † ¿º¶5 ¿§†ªº§†±¿ª≤º.ª≥ªº† ¿±1 †§≤±ª¡†±ª±¿º8 §ª≥ª†§†ª§† ª.º±≤ §¿ ª1 ¿≤†ª±≤¶ ≤±|ª¿.≥§†ª¡≤†1 º± ≤¿¶≥¿≥†≤≥§2 ≥º ≥≤±≥†§†¶±.ª±≤†º≥ 0 ±≥¿¶º¶ªº≥¶ª ª.§º≥ ± º2 ≥≤≥ªº†¿ ¿ºª≥ª2 ¶§¿¡†±º§ ≤±≥.†¶±º≤¶≥5 ±§º±§ ±|≥†≥º¡.ª ±º¶¿±¶1 † 8 . 1 5 . 1 5 .| 1 8 . 2 6 . 1 . 1 |. 1 1 . 2 0 . 0 . 4 . 1 5 | ±†¶≥§±ª† ≥±≤¶≤¶±≤ ±ª¡± ¿≥¶§†±¶≥¿≤§¶†≤†¡ªº ±†≤¶±≤†§†¶¿º¿±¿†ª¿¶§± †≤¿≥†≤ º≤†±§º¶ª±≤≥¡§¡º≥†¶≤≥±¡¿º ≥§|†¡≤¿≥ ª¶†¿ ≥ª† ª†≥ª≥¶†º§¶≤ª ≤ ¶†§± ± ¶¿† ±†ª§†¶±§ª±§≥¿†¶±ª¶¿ ¶±¶ª¿ª§¶±º †±≥º º¶§≤§ªº†¡§≥†≤± ¡ª¶¿† ± ¶|¿¡≥¿¶≥ ¶≤¡†º¡±ªº¶≥†¶ ¶ ≥ ¿†§†¶º¶±ª¿±≥≤¶¿ª≥ºª§º≥¶≤§≤ª†¿º ¡¶º≤§≥≤†§≥§†¿ ≥ª¿§±¶†≥≤ª≥§ ºª≥¡¶ªºª¿±¡ ¶¿±ºªº†|¡§ ¶§ ª †ª≥±º¶≥±†§º±≥ º§ †º≤§¶ º≥≤†º§±ª ≤¶ª ≤≥¿ ¡§† ≥†§≥± ª± ¡†±≥±≤¿º †≥†¿†≤† †¡ ≥ª¿≥ ª ¿±†≤§¶ª§ª¿ª≤¿|¶≤ª±§≥¶¡¿† ≤†≤±≥¶≥†¿º ±º§≥¶†ª¡†§≤†¿ºª§º≤¶≥†≤¿ª¶ºª§º§º ± ≤º ≤ ≤†±ª¿†ª¡§ºª¡º†¿¡≥†ª† º¡¶≤º±§†¡≥ªº†≤≥†≥±¿|¶ ¶±¡¿ ≥ª†§≤¶º¿† | | F 51,7 . 1 5 . 1 8 . 0 . 4D. 5 . 0 . 1 2 . 1| ≥¶†≤±¶≤.§¶¿¶ º¶7 | 1.23.5.14.29 60,5 ª¶†≤¶§≥≤º§≥º†.¿ §±¡†5 º≥¿†¶¿±ª≤ª†¶.≤¿†¶§º§†0 §¿± º¡≥¡≥¶¿≥.ª§≤ ¿ ª¿1 ±† ¿º† ¡≤≥†¿6 †≤§¶≥¿≥±≥±≥|.¿º¿† ¡ ≥1 †≤¶≥º≤† ¡≤ªº.≤§¿ §ª¶1 ¡¶ª †ª¶¿±º¿º≤8 ¿≤ª†≤†¿†¡†¿≤.±§±≥§ ¶2 †≥ª≥¡±≤º †¶≤º0 ≥ª≥±ªº≥†±ª¿ª.¡¶¿≥ ¶ª≥9 ª¿§±¶§ ¶§|¶ ±.†§†≥†ª¶3 ª≤¿†¶ †ª≥±§¿≥.§≥†ª§ ¶9 º ≥§¿≤º§† ¡.≤†≥ºª±¿±1 †¶§º† ª≤¶º§±≥6 ¡º¶†≥†¶± †≥≤.º ¶¿§¡†≤1 §≤¶¿≥º¶≤ª¶±§.º† ª§º |¶2 † ≥¡†≤¿¶±†ª†0 §ª¡≥±¡±º ≤§.≥±≥§¡§¿§9 §ª† § ¿† º†.¿ª†ª≥§¿¶5 ≤†§≥±ª¿≥§¶≤¿.≥§¿≤† ≥7 §¿±†≥±ª¿ º≥ ≥.†§ ¶≥¿¶1 ≤§†ºª§†§|† ≥8 ±¶§º¶º±¿ª¶¿¡†.¶º≥§¿¶≥1 †§≤†≥§ ¿±§ª†.§±º±º †1 º§ ±†¿§†≥†±¿.§≤≥ª¡§¶4 ¿ª¿ª≥º≥≤º§≥¶.±≤≥†≥§¶0 †ª§†§¿±¡±≥±¡.º≥§†º≤|ª2 ¿†§¿ ±§º¡†¡ 2 ¿†¡ªº¶± ≥ª†≤≥.º≤±ª¶≥†1 º¡§¶†º ≥¿º§º.ªº§¿≥¡≥¶1 §¡¶º†§ ±¿†≤§4 ≤§±≤¶¡ª≥ ª¿≤.≥±º≥ª§ª≥0 ¶≤¶†±ª† ≥¡ ≥.¿ ¡≥º|† 2 2 . 1 8 . 1 5 . 2 | | | | | | | | .0.15.21.4.5.18.5.14.0.5.14.0.12.1.7.5.18.15.16.7.5.12.5.9.4.5.14..0.15.13.0.4.5.0.15.15.18.26.1.11. 0 10 20 30 40 50 60 70 5.14.0.8.9.5.18.22.1.14.0.14.1.4.5.18.0.20.5.0.2.5.26.9.5.14.0.26.9.10.14.0.4.5.0.3.15.12.12.5.3.20. Bron: 9.5.22.5.0.1.18.18 . 1 . OESO 1 4 . 7(2000b) . 5 . 1 3 en . 5eigen . 1 4 .berekeningen 20.5.14.0.5.14.0.9.14.19.20.9.20.21.20.9.5.19.0.2.5.15.15.18.4. 5 . 5 . 1 2 . 4 . 0 . 1 3 . 5 . 2 0voor . 0 .Nederland 8 . 5 . 2 0 .voor 0 . 12001. 5.15.7.0.15.16.0.4.5.0.9.14.22.12.15.5.4.0.4.9.5.0.5.18.22.1.14.0.21. 9.20.7.1.1.20.0.15.16.0.4.5.0.16.1.18.20.9.3.9.16.1.20.9.5.2.5.19.12.9.19.19.9.14.7..0.16.18.9.11.11 .5.12.20.0.4.5.0.18.5.7.5.12.9.14.7.0.20.5.0.7.1.1.14.0.15.6.0.2.12.9.10.22.5.14.0.23.5.18.11.5.14.0 .15.6.0.19.20.9.13.21.12.5.5.18.20.0.4.5.0.18.5.7.5.12.9.14.7.0.10.21.9.19.20.0.9.14.1.3.20.9.22.9.2
fig 4.4.6.a
p044
fig 4.4.6.b
Wat is de les uit de best practices? Om het arbeidsaanbod te stimuleren is een verdere, brede verlaging van de gemiddelde en marginale wig van belang. Extra aandacht voor de onderkant van het inkomensgebouw is in dit kader op zijn plaats in verband met de armoedevalproblematiek. Een verhoging van de arbeidskorting kan hieraan een bijdrage leveren. Het aanpakken van de armoedeval bij de wortel vereist echter het afbouwen van inkomensafhankelijke subsidies in combinatie met lastenverlichting. Andere oplossingen, zoals de introductie van een inkomensafhankelijke arbeidskorting aan de onderkant, vormen alleen een stap vooruit als ze worden gecombineerd met een substantiële verlaging van de marginale druk over de gehele linie. Anders wordt het probleem van de hoge marginale druk verplaatst naar elders in het inkomensgebouw.
Marginale druk alleenverdiener met kinderen, situatie 2001 (%)
± º ¿ † § ± § ± º ≤ ± ¶ § ≥ ª † ª ± † † ≥ ≤ º ± ≥ ≥ †
–
140%
Belastingen en premies Kinderopvang
ª † † † ± ¶ º ª ª ¿ ª ≤ ¿ ª ª § † º
ª ¶ ¡ ≤ ¶ ≥ ± º ¶ ≥ ¡ § § ¶ ¡ ¶ † ¡
º † ¶ ± † § ≤ ¶ ≥ ± ¿ ≥ § § ± ¶ ¿ ª
º ≤ ≥ ≥ ≤ § ¡ ≤ † † † † ≥ ± º ¡ ≤ ¿
¶ ≥ § ª ¿ ≥ ¡ ≥ § ¿ ª ¶ † ± ¶ § ª †
† ¿ § ¶ ª ¿ ª † ¶ ± ≤ ≥ † º § ± ¶ ≤
ª † ≥ † ¿ † ≤ ¶ § ≥ ¶ § § ≤ † ¿ † ≤
± ¶ ¶ † † ª ¡ ≥ † ª ± ¡ † ≤ ≥ † † ≤
¶ ª ≤ ≥ § ≥ ± º º § § ¶ ± ª ¿ † ª ±
ª § ¶ ¡ § † § † ¿ § º ¶ º § º ¡ ª ¶
≥ † ¶ ¡ ª ≤ ¡ § ¶ § ¡ ¿ ¿ ¿ § ≤ ≤ †
Wet studiefinanciering
† ª ª ¡ ¡ ¶ § º ± ¿ ≥ ≤ ¿ ± ª § ª ¿
–
† ≥ ª ¿ ¡ ª † ¶ ≥ ≥ º ≤ ≥ † ¶ ª ± § ¶ § § º ≤ § ≥ ¶ ¿
º § ≥ ≤ ª º ± † ≤ † ¿ ª ≤ º ¶ ≥ ± ±
≤ ¶ ¿ ≥ ¶ ¶ ª ± ≥ ± ± § ≤ § † ≤ ª ≥
ª ≥ † † ª º ≥ ± § ¿ † ± ª ± ª º ≤ †
≤ † º ¿ ≤ ª ª ¡ ± † ± ª ¿ ≤ ª † º ¿
150%
§ † ¡ ¿ ¡ ¿ § ≥ º § ª º ¶ † ¡ º ª ¿
¶ ¿ ª § † ≥ ¶ ª ª ≥ ≤ ¶ ª ≥ † § § ª
¡ ≤ ¿ ≥ § º § ¶ ≤ ¿ § ¡ ≤ ≥ † ¶ ≤ ¶
± ª † ª ≤ ª ¿ ≥ ≤ ª ¡ ≥ § ¡ ¿ ¶ º §
¡ ¶ ≤ † ª º ¿ ≥ ¶ ≤ ¿ ± ± ¿ † ≥ † ≤
º † ≤ ª ≥ ± ª § § ¿ ≤ ¿ † ≥ ≥ ¡ ¶ ª
ª † ≤ ª ¶ ª ¶ ≤ ¿ § ¡ † † † ≤ ¶ ª ≥
† ª ± ª ª ¶ º ¶ § ≥ † † † ª ¿ ≤ ¡ ¡
º ª ¶ º † º ≥ § ≥ † † ≥ § † ≥ † ¿ ≤
¶ ª ¿ º ≥ ª ≤ † ¿ º § ≤ º º ± ¿ ª ª
–
ª ± † ¿ ¡ ª ª † ¿ ¶ † ª † ± † º † ¿ ¿ ¿ ≤ ¿ † º ª § ≥
± ± ± ¡ ± ≥ † º ± ¿ ≥ † † º § † º ¡
º ª ≥ ¿ ¡ ¿ ± º ≥ ¶ ≥ ¶ ¿ ≤ ± ≥ ª ª
ª ≤ † ¿ † ¶ ¶ § ¶ ¶ † ¿ ¡ ≤ ¿ ¿ ¿ ≤
± º ¿ ≥ ± º ± § ¶ ≥ ≥ † ≥ ≤ ± ± ª ª
160%
≤ ª ¿ ≥ º ¿ ≤ † § § ≥ ≥ ≤ º § ¶ § ≥
≥ § ª † ≤ ¿ ¡ º † ¡ ¶ ± ± ≤ † ≤ ª ª
≤ ≤ ¶ ¡ º † ¿ ± ¶ ¿ ª ª º § ≤ † º ¿
ª º § ª ¿ ≥ ¿ º ¡ ± ª ± ≥ † º † ≤ ¡
¿ † ≤ ¶ ¶ † ± ≤ † ≤ ¶ ¡ ª ≤ ¡ § ¶ ±
¶ ¶ ª ¡ ± † ¡ ± º ¡ § ± ≥ ¡ ≥ ¶ † †
† ª ≥ § § § § † ¶ ≤ ≤ ± ¿ º ¶ ± ª ≥
† ¡ ¡ § ¿ º § ª § ¿ ¶ † ¿ † ≤ ª ª ±
ª ¿ ≤ § § ª † ≤ º º § ª § ¶ ≤ ≥ ª §
± ª ª † ª ª † ¶ ± ¶ ≥ § ¡ § ≤ ≤ º ª
ª º ¡ ≥ † ¿ ≥ ¡ † ª ≤ ≥ ª ≤ º ¡ ± ¿
–
¶ § † ≤ ª † ª º ¡ ± ± º § ≤ ª † ¿ ¶ ± ± º ¶ ≥ † ≤ ª ª
± ª ª ª § † § ª † † § ¡ ª ± ¿ º ¿ ≤
¡ ¿ ≤ ¡ ¿ º ≤ ¿ ≤ § § ≥ ª ¶ ª ± ¿ ª
¶ ª ª ¿ ª ≥ ¡ † ≥ ± º § † ≥ ¶ º ª ≤
170%
† § ≥ ¶ ¿ ª ª ¶ ≥ ª ¡ º ª ± † ª ¶ §
† ª ª ¿ ¿ ± † ≥ † ¡ ± ¶ ± ¶ ª ≤ ≥ †
≤ º ¿ º ≥ ≥ º ª † ¿ ≥ ª ≤ † ± ª ª ª
≤ ≤ ¡ ≤ § ≥ § ¶ ¶ ¶ † º † ± ± ≤ † ≤
¿ ¶ ± º ª ¶ † ¶ ≥ ≤ ≥ ≤ ¡ º † ¶ º ª
§ † † ≤ § ¶ ≤ ¿ ª ± ¡ † ¿ ¿ ¶ ¿ § ≥
± ª ≥ ≥ ¿ º ≥ ¶ † º º † ± ª ≤ ª ± ≥
§ ª ± † ± ± ª † ≤ ¶ ≥ § ± † ª ª ª §
≤ ª § ¡ º † † ≥ ± ¡ ¿ ¶ ¡ † ¶ ± ¡ ¶
± º ª ¡ ≤ ¡ º ¶ º § † ¿ ª ¶ ≥ ¶ ± ¶
≤ ± ¿ ¶ ¿ † ≥ § ¶ ¿ § ± ¶ ≥ ª ≥ º ¡
–
≥ ¿ ± ¶ ¿ ± ± ª † ª ¿ ≥ ª ≥ º ª ≤ ≤ º º § † ¶ ª ª § ¶
≥ ¿ ≤ ¶ ¡ ± º ≤ ¡ ¿ ¶ ¶ ª ≥ ª ¡ ¶ §
≤ ¿ ª ≤ ¿ ± ª º ¡ ≥ § º º ± ¶ ¶ § ±
≥ ª ≤ ≤ º ≤ † § † ¶ ± ¡ ¡ ª † ≤ † ¿
ª ¶ § ± ± ¡ ± † ª º † ª ≤ † ≥ º ≥ †
180%
† ≥ † § ¶ † † ≤ º º º ¶ † ± † ¿ ¿ †
¶ ª ª ª ¶ º ± ≤ ≥ † ≥ § † ≤ ¿ ≤ º ¡
≥ † ≤ ≤ º ≤ ± ≤ ¶ † ¿ ¶ º ≤ § º ª §
† º ª º § ¶ ± ¡ º § ± ¡ § † ≤ ≥ ¶ ≥
≤ § ≥ § † § º ¡ ¶ ¿ ¶ † ¶ ¶ ¡ ª † ≤
º ± ≥ ≤ ¿ § ¶ ¶ ª § ¿ † ¿ º ≥ § ª º
ª ª § ª ± ≤ ≤ ª † ª ª ≤ † ¿ † ª ª †
¶ ¡ ¶ ± ≥ § ≤ ¿ † ¶ ≥ ¿ ¿ † ¶ † ¡ º
§ ± ¶ † ¿ ¶ ≥ § ¶ † ≥ § ¶ ¿ º † † §
± º ¡ § ≤ § ± ¶ ± ¿ † † ≤ º ¿ ≥ † ¶
–
– – –
130%
± † ¿ † ≤ ¶ ¶ ¶ § º † ª ª ¿ ¿ § † ¶ º ª † ≤ † ≥ † ª ≤
± ¶ § ≥ ª ≤ † § ≥ º ¿ ¿ ≤ ± § º ¿ ¶
º § ± ª § ¿ † º § ≥ § º ¡ ≤ ¶ º † ≥
≤ † ¿ ≤ ≥ ≤ ≤ § § † º § ≥ ¡ ≥ ¿ ≥ ¡
≤ ≥ † ¿ º ¶ ¶ ¶ ¶ ¡ ¡ ¶ ≤ ¿ § ≤ ≤ ¶
ª ¿ † ¶ ± § † ª † ≤ ¶ ≥ ± ± ¿ † ¿ ≤
§ º ¡ ± ¿ § † ≥ ¿ ≤ † ¡ ≤ § ± † ≥ †
± ª § ≤ ± § § ¶ ¶ ¡ ≤ º ± ¿ ¶ § ± ¿
º ¶ ≥ ≥ ¶ ≥ ± § ± ≥ ≥ § † ≥ ª º § †
190%
§ † ≤ ª ≤ ¿ ¶ ¶ § ª º † ¿ ¶ ¶ § ± ≥
± ª º § § § § º ± ¶ ≥ ¿ § ≥ § ¡ ¿ ¿
≤ ª † ¶ ¿ ¿ ≥ † ¶ º ≥ § ¶ º ¡ † ± ±
† ¡ º † § † † ≤ ª ª ≤ ¶ ± § † † § ¶
≥ † § ¡ º † º º † ª † ≤ ± ≥ † ¡ † ≤
¡ ¿ ¶ ± † ¿ ¶ º ª † ≤ ≥ º ¿
Bijzondere bijstand Gemeentelijke regelingen Huursubsidie Kwijtschelding
º †
–
¿ ª ≤ † º ± ª ª ≤ † ± ± § ¶ ¡ ¶ ¶ ± ¶ ª ≤ ¶ ª ¶ § ¶ ¶
–
ª ≤ ¶ † ª ¡ º ± ≥ † § ≥ ¡ ± º ¿ ± º † § ± § ≥ ª ≤ † ≥
–
≤ ≤ ± ≤ ≤ § † º ± ≥ ª º † ¶ § º ≤ † § ª ¶ ¡ ≤ ¿ ª ¿ §
–
± ¿ º ¿ º º ± º ª ª ¶ † § § ¶ ≤ ¶ † † ¡ ≤ ± ≥ ¿ ≤ ≥ §
–
º § ¡ ¡ ± † º † ª ¿ ¶ ± º ¡ ¡ ¿ ± º ≤ ± ≤ ¿ ≤ ± ¿ ≤ ≥
–
º ± † º ≥ ¶ ¿ ¿ ≤ º ¿ º ≥ ¶ º ¶ ¶ § ± ≤ º ª ± º ª † ¶
–
¿ ≥ ≥ ≤ º ≤ ¶ ≤ ª ª ± ¶ ª § ¶ º ≤ ≤ § § ª º ≤ ª § ¶ ¡
–
≤ † º ≥ ≤ ª ¡ † º ª ± ≤ § ¿ ≥ ¿ ¶ ≥ ≤ º ± † § ª ± † †
–
† † † † º ≥ ≥ ¶ ± ª ¿ † ª ª † ¡ ¿ ¶ ≥ § ¶ § ± ª ≥ ± ¶
–
º ¶ º ¿ ¿ † ≤ † ¡ † ¿ † ¿ ± ¶ ± º ª ≤ ± ≥ ¡ § † † º ≤
–
ª ¿ ¿ § ≤ ± ¿ º ¶ § † ¿ º † ≥ º ± ¶ † ¿ § ¿ ¿ ¶ ± † ª
–
¶ ª º ª † ≥ ¿ ¶ † ≤ ¡ º † ª ¡ ≥ † § º ¿ § ª ≤ ≤ ¡ ± º
–
§ º ¿ ¿ ¿ ¶ ≤ § ª ≥ † ¶ ± ≥ º ¿ ¶ ¡ § † † ± ≤ º ¿ ¿ ≥
–
† ± ¶ ¿ ± ≤ º ¶ ¿ † ¡ § ¶ ª § ≥ † ≥ ≥ ¡ ≥ ¶ † ª ª † ª
–
ª ª ¿ † ± ≤ ¿ ª ¶ ª † ¿ º ¶ ≤ ¡ ª § º ≤ ≥ † † § ≥ ± ±
–
º º † § ¡ ¿ ª ª † º º ≥ † º § ª ≥ ¡ ≥ † ª ≤ ¶ ª ª § ≥
–
¶ ± ¿ † ≤ † ª ¿ ¿ ± ª º ¿ § º † † † ª § § † ¡ ¿ ≤ ª º
–
§ † º † ≤ ± ± ¶ ≤ † ¿ º § ≥ ¶ º ¿ † ¡ ª † † ± ª ª ¶ †
–
¿ º ¡ ¿ º ≥ ± ¿ ¡ † ± ¶ † ≥ ± ± † † ¡ ± ¡ † ª º ¡ ¶ ±
–
º ± ¶ ≥ ª ¿ † ± ≤ ± ¶ ± ≥ § º † † º ¡ ± º † ± ª ª ¿ º
–
– – – – –
120%
ª ¡ † ¿ § † ¿ † ª ª ± ≤ ¡ ¡ ª ≤ ¿ ± ≥ ≥ § º ª ¿ ≤ ± ¶
–
§ ≤ ¿ ¶ ≥ ¶ ≤ † § † ª † † ¶ ª ¡ † º § ¶ ¡ ¶ † ¡ ¡ ± ≤
–
¡ ≥ † ≤ † ¿ ¶ ¡ ¶ † ± ¿ ≤ ¶ § ≥ ≤ ¿ ¡ † ≥ ± † ª ≥ ¿ †
–
¿ ≤ ¶ ≥ ¡ ± † ¿ ≥ † ≥ § ª ¿ ¿ ± § ª ¡ ± ¶ ¶ ¶ ¶ ª ¡ †
–
≥ † ¶ § ª º ± ¡ ¿ ≤ § ≤ ≤ ≤ † ¿ ª ≥ § § † ≥ ¿ † ≤ ¶ ¿
–
± § † ¿ ¶ º ª † ≤ ≥ º ¿ § ≤ ª ± § ¶ ¶ ª ¡ § ª º § ª º
–
¡ ª ≤ ¡ § ¶ § ¡ ¿ ¿ ¿ § ≤ ± º § º º § § ¿ § ≤ ≤ ¶ ¡ ¶
–
¡ º † º º † ª † ≤ ± ≥ † ¡ º ≤ ¶ ± † ¡ § † ¿ ≥ § ª † §
–
† § † † ≤ ª ª ≤ ¶ ± § † † º ¡ ª ¶ † ≥ § † § ≤ ª ¿ ≥ ¿
–
¶ ¿ ¿ ≥ † ¶ º ≥ § ¶ º ¡ † ≥ ≥ † † ± § ª ª § ± º ¿ ≥ ≥
–
§ § § § º ± ¶ ≥ ¿ § ≥ § ¡ ¿ ¶ ª § ± § ¡ † † ª ≤ † ¿ º
–
ª ≤ ¿ ¶ ¶ § ª º † ¿ ¶ ¶ § ¶ ª † ¶ ¶ † † ¶ † º ª ≥ ¿ º
–
≥ ¶ ≥ ± § ± ≥ ≥ § † ≥ ª º ≤ ¿ º § ¶ § ¶ ¶ § ± ± ± ¡ ¶
–
≤ ± § § ¶ ¶ ¡ ≤ º ± ¿ ¶ § ¿ ≥ † ¶ ¡ ¿ ≤ ≤ º ¶ ª ¿ º ±
–
± ¿ § † ≥ ¿ ≤ † ¡ ≤ § ± † ª ≤ ± ± ¿ ¶ ª † § º ª ¶ º ≤
–
¶ ± § † ª † ≤ ¶ ≥ ± ± ¿ † ¶ ± ≤ ¶ ¶ ≤ ¶ † ª † ª ± ª †
–
– – – – – – –
110%
¿ º ¶ ¶ ¶ ¶ ¡ ¡ ¶ ≤ ¿ § ≤ § º § ª ¿ ¡ ≥ º ¶ ª † ≤ ª ¿
–
≤ ≥ ≤ ≤ § § † º § ≥ ¡ ≥ ¿ † † ¶ º ¡ § † † ¶ º † ≤ ª §
–
ª § ¿ † º § ≥ § º ¡ ≤ ¶ º ≥ ¿ † † ª ¡ ¶ § † ¡ ¶ ≤ † ≤
–
≥ ª ≤ † § ≥ º ¿ ¿ ≤ ± § º º ± º ¶ ¿ ¶ ¶ ª ¶ ± ª † ª ¿
–
§ ≤ § ± ¶ ± ¿ † † ≤ º ¿ ≥ § § § ¿ † º ± ¿ ª ¡ ≤ ¿ ≥ §
–
† ¿ ¶ ≥ § ¶ † ≥ § ¶ ¿ º † ± § § ¿ ± ª § ¿ ¡ ¶ ¿ ª § †
–
± ≥ § ≤ ¿ † ¶ ≥ ¿ ¿ † ¶ † ≥ ± ¶ ≤ ¿ † † † ≤ § † ¡ ¿ †
–
ª ± ≤ ≤ ª † ª ª ≤ † ¿ † ª ª ª † ≥ ≤ ¡ ¿ ª ¡ ≤ † º ¿ ¡
–
≤ ¿ § ¶ ¶ ª § ¿ † ¿ º ≥ § ± ¶ ¡ † † ¿ ± ≥ ª ª ≥ † † §
–
§ † § º ¡ ¶ ¿ ¶ † ¶ ¶ ¡ ª ≥ † ± ¶ ¶ § ¿ ¡ ¡ ≤ ¶ ¿ ≥ ¶
–
º § ¶ ± ¡ º § ± ¡ § † ≤ ≥ ≥ ¶ ª ≤ ¿ ¶ ≥ ¶ º º § ≥ ≤ ª
–
≤ º ≤ ± ≤ ¶ † ¿ ¶ º ≤ § º º ± ≤ ¡ ª § ≤ † † † ª ª ¡ ¶
–
–
– ª ¶ º ± ≤ ≥ † ≥ § † ≤ ¿ ≤ ¶ ≥ ≤ ≤ ¶ § † ≥ º ª § ¶ ¡ ±
–
– – – – – – –
100%
§ ¶ † † ≤ º º º ¶ † ± † ¿ ª º § ± ¿ ¿ ≥ ¿ § ¶ ª ≤ ≥ ¿
–
0%
± ± ¡ ± † ª º † ª ≤ † ≥ º ≥ ¿ ≤ ¿ † † ± ¶ ¶ ± ¶ ¶ † §
–
20%
≤ º ≤ † § † ¶ ± ¡ ¡ ª † ≤ ≤ ± ¿ † † ¶ ± ¡ † ª † ≥ † ≥
–
40%
≤ ¿ ± ª º ¡ ≥ § º º ± ¶ ¶ ¿ ≥ ≤ ª ª º † ª ± † ¿ § ¶ ¶
–
60%
¶ ¡ ± º ≤ ¡ ¿ ¶ ¶ ª ≥ ª ¡ ¡ ª º § § º ≥ ≥ ≤ ¶ ≥ § ª §
–
80%
¶ ¿ † ≥ § ¶ ¿ § ± ¶ ≥ ª ≥ † ¡ º ¶ † ¿ § ¡ ¶ º ≤ ≥ ≥ ¿
–
100%
¡ ≤ ¡ º ¶ º § † ¿ ª ¶ ≥ ¶ † ¶ ± † ≤ ± † ¡ ≤ º † ¶ ± º
–
120%
–
140%
200%
Wet tegemoetkoming studiekosten
Bruto inkomen in % WML Bron: Ministerie van Financiën (2001).
fig 4.4.6.c
Lagere belastingen moeten (langer) werken lonender maken
16 Dit is het salaris van het door de OESO in dit kader gehanteerde begrip ‘average production worker’. 17 Bij de berekening van de genoemde waarden is geen rekening gehouden met semi-verplichte premies voor bijvoorbeeld pensioen en VUT-regelingen. Het meetellen van deze premies zou de gemiddelde en marginale druk verhogen. Daarentegen blijven ook diverse aftrekposten buiten beschouwing (waaronder hypotheekrente-, reiskosten- en lijfrenteaftrek) die beide wiggen juist zouden verlagen. 18 NEI (2001a) en Ministerie van Financiën (2001).
p045
Arbeidsongeschiktheid
4.4.7
0.5.9.20..0.23.5.0.11.9.10.11.5.14.0.8.9.5.18.0.14.1.1.18.0.8.5.20.0.2.5.12.1.19.20.9.14.7.19.20.5.1 2.19.5.12.29.0.4.5.0.23.23.29.0.4.5.0.23.1.15.29.0.4.5.0.22.21.20.0.5.14.0.2.5.12.1.14.7.18.9.10.11. 0.22.15.15.18.0.4.5.0.3.15.13.2.9.14.1.20.9.5.0.22.1.14.0.1.18.2.5.9.4.0.5.14.0.26.15.18.7.:0.4.5.0.1 1.9.14.4.5.18.15.16.22.1.14.7..0.3.15.12.12.5.3.20.9.5.22.5.0.1.18.18.1.14.7.5.13.5.14.20.5.14.0.4.5 .0.3.15.12.12.5.3.20.9.5.22.5.0.12.1.19.20.5.14.4.18.21.11.0.22.1.14.0.12.15.15.14.27.0.5.14.0.9.14 .11.15.13.19.20.5.14.2.5.12.1.19.20.9.14.7.0.5.14.0.19.15.3.9.1.12.5.0.16.18.5.13.9.5.19.0.8.5.5.6.2 Waarom is deze indicator belangrijk? 0.0.7.18.15.20.5.0.9.14.22.12.15.5.4.0.15.16.0.8.5.20.0.1.18.2.5.9.4.19.1.1.14.2.15.4.0.5.14.0.4.1.1. De i/a-ratio arbeidsongeschiktheid geeft de verhouding aan tussen het aantal mensen met een 18.13.5.5.0.15.16.0.4.5.0.1.18.2.5.9.4.19.13.1.18.11.20.16.1.18.20.9.3.9.16.1.20.9.5..0.15.14.4.1.14 arbeidsongeschiktheidsuitkering (inactieven) en het aantal werkenden (actieven), gemeten in .11.19.0.4.5.0.6.15.18.19.5.0.12.1.19.20.5.14.22.5.18.12.9.3.8.20.9.14.7.0.10.1.14.21.1.18.9.0.2001 arbeidsjaren. Er bestaan ook andere deel i/a-ratio’s, zoals voor ouderdom, ziekte (en zwanger29.0.11.5.14.20.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.0.14.15.7.0.19.20.5.5.4.19.0.5.5.14.0.12.1.19.20.5.14.4.18. schaps- en bevallingsverlofuitkeringen), werkloosheid, bijstand, en weduwen en wezen uitkeringen. 21.11.0.22.1.14.0.3.9.18.3.1.0.40%.0.8.5.20.0.2.5.5.12.4.0.20.5.14.0.1.1.14.26.9.5.14.0.22.1.14.0.4. Deze tellen op tot de bekende macro i/a-ratio. De i/a-ratio arbeidsongeschiktheid geeft een indruk 5.0.13.1.18.7.9.14.1.12.5.0.4.18.21.11.0.9.19.0.15.15.11.0.23.5.9.14.9.7.0.6.12.15.18.9.19.19.1.14. van het relatieve belang van deze categorie uitkeringen in het sociale zekerheidsstelsel. 20.:0.5.5.14.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.19.5.0.23.5.18.11.14.5.13.5.18.0.8.15.21.4.20.0.22.1.14.0.9.5.4 .5.18.5.0.5.21.18.15.0.12.15.15.14.19.22.5.18.8.15.7.9.14.7.0.15.6.0.15.22.5.18.23.5.18.11.2.5.12.1 De tweede indicator geeft een beeld van de hoogte van de uitkering of de loondoorbetaling 5.14.9.14.7.0.7.5.13.9.4.4.5.12.4.0.13.9.14.4.5.18.0.4.1.14.0.¤0.029.500.15.22.5.18..0.4.15.15.18.0. (inclusief bovenwettelijke aanvullingen) bij ziekte. Een (toekomstige) inkomensachteruitgang kan 4.5.0.13.1.20.9.7.5.0.2.5.12.15.14.9.14.7.0.22.1.14.0.5.5.14.0.21.21.18.20.10.5.0.12.1.14.7.5.18.0.2 aanleiding zijn voor een zieke - indien medisch verantwoord en zinvol - activiteiten te ondernemen 3.5.18.11.5.14.0.23.15.18.4.20.0.22.18.9.10.5.0.20.9.10.4.0.5.14.0.4.5.5.12.20.9.10.4.23.5.18.11.0. om het herstel te bespoedigen. Naast het persoonlijke belang van een goede gezondheid, is een 1.1.14.20.18.5.11.11.5.12.9.10.11..0.16.1.18.20.9.3.9.16.1.20.9.5.0.15.16.0.4.5.0.1.18.2.5.9.4.19.13 spoedig herstel ook van belang om een geringer verlies aan vaardigheden en een geringere ver.1.18.11.20.0.23.15.18.4.20.0.15.15.11.0.2.5.ï14.22.12.15.5.4.0.4.15.15.18.0.4.5.0.13.1.20.5.0.23.1. oudering van kennis te bewerkstelligen. Dat komt de inzetbaarheid ten goede. 1.18.9.14.0.4.5.0.19.15.3.9.1.12.5.0.26.5.11.5.18.8.5.9.4.19.18.5.7.5.12.9.14.7.5.14.0.2.5.8.1.12.22. 5.0.1.12.19.0.22.1.14.7.14.5.20.0.6.21.14.7.5.18.5.14.0.1.12.19.0.19.16.18.9.14.7.16.12.1.14.11..0. Hoe scoort Nederland? 14.5.4.5.18.12.1.14.4.19.5.0.23.5.18.11.12.15.26.5.14.0.11.18.9.10.7.5.14.0.13.9.14.4.5.18.0.19.20. Nederland steekt ver uit boven andere landen wat betreft de i/a-ratio arbeidsongeschiktheid. 5.18.11.5.0.16.18.9.11.11.5.12.19.0.15.13.0.21.9.20.0.20.5.0.19.20.18.15.13.5.14.0.1.12.19.0.23.5.1 Op iedere 100 werkenden zijn 13 mensen met een uitkering vanwege arbeidsongeschiktheid. In de 8.11.12.15.26.5.14.0.9.14.0.4.5.0.2.5.14.3.8.13.1.18.11.27.12.1.14.4.5.14..0.13.5.20.0.14.1.13.5.0.9 meeste andere landen uit de benchmarkset ligt dit verhoudingsgetal 30% tot 50% lager. Dit is .14.0.8.5.20.0.2.5.7.9.14.0.22.1.14.0.4.5.0.23.5.18.11.12.15.15.19.8.5.9.4.19.16.5.18.9.15.4.5.0.9.1 opvallend omdat de arbeidsomstandigheden en de gezondheid van de Nederlandse bevolking 9.0.4.5.0.9.14.11.15.13.5.14.19.1.3.8.20.5.18.21.9.20.7.1.14.7.0.9.14.0.22.5.18.7.5.12.9.10.11.9.14. nauwelijks afwijken van die in andere landen. Nederland is ook koploper, samen met Denemarken, 7.0.13.5.20.0.1.14.4.5.18.5.0.12.1.14.4.5.14.0.2.5.16.5.18.11.20..0.13.1.1.18.0.15.15.11.0.14.1.0.5. wat betreft de hoogte van de uitkering of loondoorbetaling bij ziekte. Gangbaar in Nederland is 14.11.5.12.5.0.10.1.18.5.14.0.9.19.0.5.18.0.19.12.5.3.8.20.19.0.5.5.14.0.18.5.12.1.20.9.5.6.0.26.23. 100%, als gevolg van bovenwettelijke aanvullingen in het eerste ziektejaar. 1.11.11.5.0.16.18.9.11.11.5.12.0.15.13.0.23.5.18.11.0.20.5.0.26.15.5.11.5.14..0.8.9.5.18.0.19.16.5. 12.5.14.0.4.5.0.2.15.22.5.14.23.5.20.20.5.12.9.10.11.5.0.1.1.14.22.21.12.12.9.14.7.5.14.0.15.16.0.2 De grote omvang van het arbeidsongeschiktheidvolume in Nederland gaat gepaard met belangrijke 1.9.20.11.5.18.9.14.7.5.14.0.5.14.0.7.5.13.5.5.14.20.5.12.9.10.11.0.2.5.12.5.9.4.0.5.5.14.0.18.15.12 maatschappelijke en economische kosten. Er worden nu in Nederland ruim 950 duizend arbeids.29.0.4.9.5.0.4.5.0.26.15.7.5.14.1.1.13.4.5.0.1.18.13.15.5.4.5.22.1.12.0.20.15.20.0.7.5.22.15.12.7.0 ongeschiktheidsuitkeringen verstrekt, hetgeen jaarlijks inclusief bovenwettelijke aanvullingen ruim .8.5.2.2.5.14..0.22.15.15.18.0.15.21.4.5.18.5.0.23.5.18.11.12.15.26.5.14.0.11.15.13.20.0.4.1.1.18.0. ¤ 18 miljard kost. Van even groot belang is dat deze mensen gedurende langere tijd het contact 14.15.7.0.2.9.10.29.0.4.1.20.0.22.15.15.18.0.8.5.14.0.7.5.5.14.0.22.5.18.16.12.9.3.8.20.9.14.7.0.2.5 met de arbeidsmarkt en daardoor ook kennis en vaardigheden verliezen. Volgens berekeningen van .19.20.1.1.20.0.23.5.18.11.0.20.5.0.26.15.5.11.5.14..0.4.5.26.5.0.22.5.18.16.12.9.3.8.20.9.14.7.0.9. het CPB zal zonder nader beleid het arbeidsongeschiktheidsvolume oplopen tot 1.050.000 in 19.0.22.15.15.18.0.4.5.26.5.0.7.18.15.5.16.0.18.21.9.13.0.20.23.5.5.0.4.5.3.5.14.14.9.1.0.7.5.12.5.4 2006. Dat is een ongewenste ontwikkeling in het licht van de verwachte afname van het arbeids.5.14.0.1.6.7.5.19.3.8.1.6.20.29.0.26.15.4.1.20.0.23.5.18.11.12.15.15.19.8.5.9.4.0.15.16.0.12.1.20.5 aanbod in de komende jaren en decennia. De arbeidsongeschiktheidsuitgaven zullen zich navenant .18.5.0.12.5.5.6.20.9.10.4.0.7.5.12.9.10.11.19.20.1.1.20.0.13.5.20.0.22.5.18.22.18.15.5.7.4.5.0.16.5 ontwikkelen. .14.19.9.15.14.5.18.9.14.7..0.4.5.19.20.9.10.4.19.0.23.1.19.0.4.1.1.18.29.0.7.5.7.5.22.5.14.0.4.5.0.8 .15.7.5.0.28.10.5.21.7.4.28.0.23.5.18.11.12.15.15.19.8.5.9.4.29.0.9.5.20.19.0.22.15.15.18.0.20.5.0. 26.5.7.7.5.14..0.4.5.0.8.21.9.4.9.7.5.0.11.18.1.16.20.5.0.15.16.0.4.5.0.1.18.2.5.9.4.19.13.1.18.11.20 .0.18.5.3.8.20.22.1.1.18.4.9.7.20.0.4.5.26.5.0.22.18.9.10.19.20.5.12.12.9.14.7.0.5.3.8.20.5.18.0.14. 9.5.20.0.13.5.5.18..0.0.5.5.14.0.20.23.5.5.4.5.0.1.18.18.1.14.7.5.13.5.14.20.0.4.1.20.0.4.5.0.16.1.1 8.20.9.3.9.16.1.20.9.5.7.18.1.1.4.0.2.5.ï14.22.12.15.5.4.20.29.0.9.19.0.4.5.0.23.1.15..0.15.14.4.1.14 .11.19.0.4.1.20.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.5.18.19.0.14.9.5.20.0.15.14.7.5.26.15.14.4.5.18.0.26.9.10.1 4.0.4.1.14.0.1.14.4.5.18.5.0.5.21.18.15.16.5.1.14.5.14.0.5.14.0.4.5.0.23.5.18.11.15.13.19.20.1.14.4. 9.7.8.5.4.5.14.0.14.9.5.20.0.19.12.5.3.8.20.5.18.0.26.9.10.14.0.4.1.14.0.5.12.4.5.18.19.29.0.14.1.4. 5.18.20.0.8.5.20.0.1.1.14.20.1.12.0.23.1.15.27.5.18.19.0.8.5.20.0.13.9.12.10.15.5.14..0.4.1.1.18.4.1 5.15.18.0.15.14.20.22.1.14.7.20.0.14.21.0.10.15.16.0.4.5.0.80.2.5.18.15.5.16.19.7.5.19.3.8.9.11.20. 5.0.13.5.14.19.5.14.0.9.14.0.4.5.0.12.5.5.6.20.9.10.4.0.2027.640.10.1.1.18.0.5.5.14.0.23.1.15.27.21 .9.20.11.5.18.9.14.7..0.2.5.18.5.11.5.14.9.14.7.5.14.0.22.1.14.0.8.5.20.0.3.16.2.0.9.14.4.9.3.5.18.5. 14.29.0.2.9.10.0.15.14.7.5.23.9.10.26.9.7.4.0.2.5.12.5.9.4.29.0.5.5.14.0.19.20.9.10.7.9.14.7.0.13.5. 20.0.14.15.7.0.5.5.14.19.0.500.4.21.9.26.5.14.4.0.20.15.20.0.129.050.13.9.12.10.15.5.14.0.9.14.0.2 006.0.4.9.20.0.0.23.15.18.4.20.0.15.14.4.5.18.0.13.5.5.18.0.22.5.18.15.15.18.26.1.1.11.20.0.4.15.15 .18.0.4.5.0.12.1.7.5.0.21.9.20.19.20.18.15.15.13.0.21.9.20.0.4.5.0.23.1.15..0.15.13.0.8.9.5.18.9.14. 0.22.5.18.2.5.20.5.18.9.14.7.0.20.5.0.2.18.5.14.7.5.14.0.9.19.0.18.5.3.5.14.20.5.12.9.10.11.0.2.5.7. 15.14.14.5.14.0.13.5.20.0.8.5.20.0.2.5.20.18.5.11.11.5.14.0.22.1.14.0.16.18.9.22.1.20.5.0.16.1.18.2 0.9.10.5.14.0.2.9.10.0.4.5.0.18.5.ï14.20.5.7.18.1.20.9.5.0.22.1.14.0.1.18.2.5.9.4.19.15.14.7.5.19.3.8 .9.11.20.5.14..0.4.1.20.0.9.19.0.8.1.18.4.0.14.15.4.9.7.0.15.13.4.1.20.0.4.5.0.6.9.14.1.14.3.9.ë12.5. 0.16.18.9.11.11.5.12.19.0.15.13.29.0.14.1.0.8.5.18.19.20.5.12.29.0.23.5.5.18.0.1.1.14.0.8.5.20.0.23 .5.18.11.0.20.5.0.7.1.1.14.0.26.9.10.14.0.26.23.1.11.0.26.9.10.14..0.5.18.0.9.19.0.4.15.15.18.0.3.15 .12.12.5.3.20.9.5.22.5.0.6.9.14.1.14.3.9.5.18.9.14.7.0.22.18.9.10.23.5.12.0.7.5.5.14.0.9.14.11.15.13
p046
Wat is de les uit de best practices? Het relatief grote beroep dat in Nederland op arbeidsongeschiktheidsregelingen wordt gedaan en het sinds 1997 weer sterk stijgende aantal personen dat een arbeidsongeschiktheidsuitkering ontvangt, vormen al enige tijd reden tot zorg. Dit heeft er toe geleid dat het kabinet de zogenaamde Commissie Donner heeft gevraagd een advies op te stellen over de aanpak van de WAO. Het kabinet heeft dit advies vervolgens voorgelegd aan de SER. Nadat de SER advies heeft uitgebracht zal het kabinet met een eigen standpunt over de WAO komen. Gezien de hoeveelheid nuttig materiaal die hierover de afgelopen tijd is verzameld moet het mogelijk zijn op dit terrein op korte termijn een oplossing te vinden ten behoeve van een betere benutting van het arbeidspotentieel, hetgeen om demografische redenen alleen maar dwingender wordt. Cruciaal zijn financiële prikkels voor werkgevers én werknemers, ook in het eerste ziektejaar, efficiënte keuringen en een duidelijker en objectiveerbaar arbeidsongeschiktheidscriterium waarmee wordt voorkomen dat mensen met kans op herstel permanent afhankelijk worden van een uitkering.
Arbeidsongeschiktheid, 1999
NL ZW F DK VK D
13,0 100,0 11,3 90,0 10,2 70,0 9,1 100,0 8,8
VS
7,5 70,0 7,4
JP
5,9
| | | | | | | | | | | | ¡±≥¶ª¿≤¿º¶ª¡§¶§§§≥†≥¿¶±§≥ºº±¿ª†¿≥¿†¶ª§≥≥§¶≥§≤§ºª≤¶¡ | | | | | | | | | | | †§º§≤†§≥§ª§††±≤†§¿¿¿†ª≥¶¶ª†≤≤¿≤≥ª¿≤≤§§§†§º¶º≥¡º±±≥º≤§º≤ª¿≤§≥†¿¿¿§†††±º†≤†º±†º≥†º†¡§¡¿¿††§†º¿¡§º¶¶≤±º§ºª§ººª†§ª¶†±≥†§¿§†ª≥§º±§¶¿¿≥º≤†≥†≤±†≥¿±§¶¶††≤≤±§†¶≥ª¡§§ª††ª≤†ª††¶§º¿ª¿≤±ª¿±¿§≤¿±ª¶§¶≥≥≤º¿º§†¶¿±†¶≤ºª¶¿º¶†º≤¿º¶§±±≤ª¿ªº≥¡†¶º¡º¶§º†ª†≥≥¿§†º≤¿≥†¿§º¶¶¶¿§††±±§≥¶¿†¡ª≥±§ª¶º≤¿ºª±¿¿≥†º¶¿≤ªª≥≤¶††≥≤≥¿¿¶¶≤§†ª§†§≥†≤†§ºº¶†≤≤¿ª¶¿≥¿≤≤±≤§±†ªª†¶±†≥¶º†§§º§º≤ºº¡ºº†≥≤†¿†††¡ºº¶†ªªº¿†¡¶†¿§≤¿¶¶¿¶¡§¿≤†¡¡ª¶§††¶±≤†º¡≤±≤º§±† | | | | | | | | | | | ¡¿º≤¿±ªºº¡†≥†§¿¿¡§±ª¿†±†ªº≤ºªª≥§†¶±ªºª±§¶†| | | | | | | | | | | ≥ º†¶≥≥¶ª≤≤ª±º±†º§¿¿¶±≥±¿º≥¶º§ª≤¶†ª¶§¿¶†§¶±¿º¶¿†¿†±ª¿ªª≥º¶±≥¶§¶¿¿¡≥¿§¿¶¶¶≥≤±§±±¡≥≥º¿§≥ººªªª¿§≤¶§ªº¡º¿≤¿¶†¶±¿ª≥†±§º¶¶≥§¡±§¿±ª¶ª§ª¶º†ªª¿§¿¿¿¶¡¶¿≥†¿¿†¿†ª¿º†§≤≥¡ª≥¶†§º¡º†¶≤¡§§†ª≤º¶†ª¿†≤≤¡º±≤¶≥§§¶º±¡¿±§¡º±±º±¶¿††≥¡¡¡¶≤§§ºª±¿º¿†§±†§§≥ª†¶ª§§≥ª†±≥†¶¿ª†±¶¶±†§¶†º¿º≥º≥¶¶¶†ªª≥±¿¶¿≥¶¶≥¶º¡±†¿≥¡¿±º§¶¶≤≥¶†§≥≥ª§ºº±¶†±≤≥≥¶±≤†§ªº¶º≥º¿¡¡≥¶≥≤†ª¶¶≥≤§≥†ª¡¡†¡¶ºª≤≥ | | | | | | | | | | ª± ≤ ¶≥±≥º≥±ª¶ º† | ±§º¿≤º≤≤†±º≤ª±§§ª†≤≤≥§¶º¿§≤¶±††≥†≤≥±≥¿±| | | | | | | | | | | †ª¶††≤≥±≥†¿±¡ªº≥†¿†¶¿†§§¶†¶§§¶††¿¶†±≤≥±º≥≤ª≤¶ªº¶ºª¿º≥††¶≥≥§ª¶ª≤§†±†ª±¡≥≤¶†ºª§¶†¡≤§¡ª§¶†≥≤¿¿ª±§¿ºª±ººª≤≥¶≤§¡§º¡¡†¿ª¿≥†º±±º§¿¶≥º≥¿º††º¶¿±¶¡§±≥¶±ºª¶≥ª¡≥§≥¿¶¿±±§ª†≤≥ªª±¶§†º¿±§±¿§§§¶º§≤±±¶ª†≤§¡≤≤§≥††±ªºº†¶≤º¿¡§≤¶¿º≥≥ª§§†§±±¿¶†≤≤¶¿≥†¶≤†≥ºº≤¿º≥º≥±¶≤¡†ª†≥¶≥†º¿¶±ºª±¿¶≥§§º¿ª¡†¿†¿º≥¶¿¿¶§ª¶† | | | | | | | | | | | ≥º§ª¡†¿§§†≤†§ª¶¶¶ª¿º†¡¶ª†¿ª≤≥¡§≤§≤± | | | | | | | | | | | ¶†≤†≤¡§§¿†≥¡¿†≥±ª≥ªª¡≥º¿≥¿†≤††ª¶§º≥≤†¿¿¡≤±≤¶†≥¶ª¿§¡¡†¿¿†º¶†≤¶≥§†¶±º≤¿º≥†††ª†≤≤≤≤ª¡†¶§º≤ª±ª≤††¡†¶¿≤¿≥ª¶§≥≥†≥º¡§±±ª†≥†¿º¶¿≥º¿≤¿¡†¡º¿ª≤§≥¶≤≤≤±†¶≥ª≥§†ª≥†ªº≥≥§≤¿º±¡¿¿¿±¿ª≤≤¿≤ª†≤±±º¶¡ª¿†¿†≥¿§º¡††±ª†¿††¿¿¶¡¶±ª†≤≥±º±º¶¿±†§≥≤±º≥§¡¿†≥≤ºª≥¡¿¿§†ª§†º††§±§†≤¿¶¶†º†¶≥†±≤ª≥¡≤†§¶¶¿ª§¿≤†¿†ª±¿¶†§¿¶§ª¿¶º±ª¶≥±≤ª†≤¶±§¡¡¡ª¿º≥±º††±†¡º±§≥¿ª†≥ª±≥≤¿†º≥≥±±±§¶¡¶≥ª††≥≤†¿º≤ª¿±ª¶†§¶¿†≥≤¿≤ºª¶¶º±¶±º§†≥≤≤ºª≥§≤§ªº¿¶≥≥º†¡ª§†≥±†¿±±≤≥§† | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | ≤¿≥≥ª±±§≥§¶≥¶¿≥≤†¿§¶±ª†≥§†§§≥º¶ºªº | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | ¡≥¡≥º§º¶º≤†¶≥≤¶≤¿¶º†¿≤≤≤≥±¿≤¿ | | | | | | | | | | | ¿††¿†¿†±≥≤≤†¶¿§ºª¿≤†¿≥±≥≤±≥≥§º§¿ª±§±¿¿ªº¶≥º¡≤§±≤†¶ºº¶±≥§¶º§†§º¿†≤§±¶¡†¿†≥≤§¿ª¡††≥††ºª≥±±≥±†§±±§º†±¶††ª≥¡≥ª≥¶±¡±±†º¿º†º±≤†≤†±≤§≥≥¶±¡≤≤≤¿§±††º†≥¡≥≤¿¶ªº†††±≤¿¡±†ª†≤≥≥§¶¡±±¿±±ª≤¶ª¡††¶§≤ºª≤ªº†¶§ºª≤ººº§±º¶≤§¿ºª≥¿†ª¿ª†¿†ª±±§§≤≤≥¶º†≤¿ª†º¶≤¡≤¿º¶≤≥§†º§¶¶¿≤±†¿¶ª≥≥¶ªª¶≤±≤ªº§§†§±º¿º†º¶¿§§†±≥† | | | | | | | | | | | §±ª¡¿≤≤§†±ªº≥≥†±†ª¿¡º±≥±¶†† | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | ≤†¿±†±§¶§¶±§±≥†¶†§±≥≥ | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
†§¶±≤≥ªº¿¡ = I/A-RATIO TOT AAN 65 JAAR, ARBEIDSONGESCHIKTHEID †§¶±≤≥ªº¿¡ = ZIEKENGELDUITKERING (OF LOONDOORBETALING, INCL. BOVENWETTELIJK) NA 6 MAANDEN ZIEKTE, % LOON
Bron: Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (2001), Europese Commissie (2001b) en OESO (2001b).
fig 4.4.7
Het arbeidsongeschiktheidsvolume moet omlaag
p047
.5.14.19.1.3.8.20.5.18.21.9.20.7.1.14.7.0.9.14.0.7.5.22.1.12.0.22.1.14.0.26.9.5.11.20.5.0.5.14.0.1.1 8.2.5.9.4.19.15.14.7.5.19.3.8.9.11.20.8.5.9.4..0.9.14.0.8.5.20.0.5.5.18.19.20.5.0.26.23.27.10.1.1.18 .0.23.15.18.4.20.0.8.5.20.0.12.15.15.14.0.2.9.10.14.1.0.1.12.20.9.10.4.0.1.1.14.7.5.22.21.12.4.0.20. 15.20.0.100%.0.9.14.0.4.5.0.4.1.1.18.15.16.0.22.15.12.7.5.14.4.5.0.20.23.5.5.0.23.1.15.27.10.1.18.5 .14.0.26.1.11.20.0.8.5.20.0.12.15.15.14.0.20.5.18.21.7.0.20.15.20.0.3.9.18.3.1.0.75%0.22.1.14.0.8.5 .20.0.12.1.1.20.19.20.22.5.18.4.9.5.14.4.5.0.12.15.15.14..0.15.21.4.5.18.5.0.23.5.18.11.14.5.13.5.1 8.19.0.8.5.2.2.5.14.0.14.15.7.0.5.5.14.0.4.5.18.4.5.0.23.5.7.0.15.13.0.4.5.0.1.18.2.5.9.4.19.13.1.18. 11.20.0.22.18.15.5.7.20.9.10.4.9.7.0.20.5.0.22.5.18.12.1.20.5.14..0.4.5.0.22.5.18.22.18.15.5.7.4.5.2 7.21.9.20.20.18.5.5.4.18.5.7.5.12.9.14.7.5.14.0.26.15.18.7.5.14.0.5.18.22.15.15.18.0.4.1.20.0.19.20 .15.16.16.5.14.0.13.5.20.0.23.5.18.11.5.14.0.40.à0.50.10.1.1.18.0.22.15.15.18.0.4.5.0.1.15.23.27.7. 5.18.5.3.8.20.9.7.4.5.0.12.5.5.6.20.9.10.4.0.9.14.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.0.20.5.7.5.14.23.15.15.18. 4.9.7.0.7.5.2.18.21.9.11.5.12.9.10.11.0.9.19..0.4.1.20.0.23.15.18.4.20.0.9.14.0.4.5.0.8.1.14.4.0.7.5. 23.5.18.11.20.0.4.15.15.18.0.4.5.0.13.1.18.7.9.14.1.12.5.0.23.9.7.0.22.15.15.18.0.23.5.18.11.14.5.1 3.5.18.19.0.22.1.14.0.2.5.7.9.14.0.60.0.4.5.26.5.0.9.19.0.8.15.7.5.18.0.4.1.14.0.100%0.28.11.5.19.2 8.29.0.26.15.4.1.20.0.4.5.7.5.14.5.0.4.9.5.0.4.15.15.18.23.5.18.11.20.0.5.5.14.0.4.9.5.6.0.22.1.14.0. 5.9.7.5.14.0.16.15.18.20.5.13.15.14.14.5.5.0.23.15.18.4.20..0.20.5.18.23.9.10.12.0.22.5.18.22.18.15 .5.7.4.5.0.21.9.20.20.18.5.4.9.14.7.0.20.15.20.0.22.15.15.18.0.5.14.11.5.12.5.0.10.1.18.5.14.0.23.5. 18.4.0.7.5.6.9.14.1.14.3.9.5.18.4.0.13.9.4.4.5.12.19.0.3.15.12.12.5.3.20.9.5.22.5.0.15.13.19.12.1.7. 18.5.7.5.12.9.14.7.5.14.29.0.9.19.0.5.18.0.5.5.14.0.2.5.7.9.14.0.7.5.13.1.1.11.20.0.14.1.1.18.0.6.9.1 4.1.14.3.9.5.18.9.14.7.0.22.9.1.0.9.14.4.9.22.9.4.21.5.12.5.0.16.5.14.19.9.15.5.14.2.5.19.16.1.18.9. 14.7.5.14..0.4.9.20.0.13.15.5.20.0.8.5.20.0.16.18.9.10.19.11.1.1.18.20.10.5.0.22.1.14.0.22.5.18.22. 18.15.5.7.4.5.0.21.9.20.20.18.5.4.9.14.7.0.14.5.5.18.12.5.7.7.5.14.0.2.9.10.0.4.5.0.9.14.4.9.22.9.4.2 1.5.12.5.0.23.5.18.11.14.5.13.5.18..0.22.1.14.23.5.7.5.0.4.5.0.15.14.4.5.18.19.20.5.21.14.9.14.7.0.4 .15.15.18.0.4.5.0.6.9.19.3.21.19.0.2.12.9.10.6.20.0.19.20.15.16.16.5.14.0.13.5.20.0.23.5.18.11.5.14 .0.15.16.0.8.5.20.0.615.0.10.1.1.18.0.5.3.8.20.5.18.0.4.5.0.14.15.18.13..0.5.13.16.12.15.25.1.2.9.12 .9.20.25.0.8.5.20.0.15.16.12.5.9.4.9.14.7.19.14.9.22.5.1.21.0.22.1.14.0.4.5.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4. 19.5.0.2.5.18.15.5.16.19.2.5.22.15.12.11.9.14.7.0.9.19.0.9.14.0.9.14.20.5.18.14.1.20.9.15.14.1.1.12 .0.16.5.18.19.16.5.3.20.9.5.6.0.7.15.5.4..0.4.1.20.0.11.15.13.20.0.4.5.0.9.14.26.5.20.2.1.1.18.8.5.9. 4.0.20.5.14.0.7.15.5.4.5..0.8.5.20.0.9.19.0.14.1.20.21.21.18.12.9.10.11.0.22.1.14.0.2.5.12.1.14.7.0. 11.5.14.14.9.19.0.5.14.0.22.1.1.18.4.9.7.8.5.4.5.14.0.21.16.27.20.15.27.4.1.20.5.0.20.5.0.8.15.21.4. 5.14.29.0.4.15.15.18.0.13.9.4.4.5.12.0.22.1.14.0.19.3.8.15.12.9.14.7.0.5.14.0.20.18.1.9.14.9.14.7..0 .23.1.20.0.2.5.20.18.5.6.20.0.4.5.0.4.5.5.12.14.1.13.5.0.1.1.14.0.12.5.22.5.14.27.12.1.14.7.27.12.5. 18.5.14.27.16.18.15.7.18.1.13.13.1.’19.0.19.3.15.15.18.20.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.0.5.5.14.0.22.15. 12.4.15.5.14.4.5..0.5.é14.0.15.16.0.4.5.0.26.5.19.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.5.18.19.0.9.14.0.4.5.0.12. 5.5.6.20.9.10.4.19.7.18.15.5.16.0.2527.640.8.5.5.6.20.0.18.5.3.5.14.20.5.12.9.10.11.0.28.13.9.14.4. 5.18.0.4.1.14.0.40.23.5.11.5.14.0.7.5.12.5.4.5.14.28.0.15.14.4.5.18.23.9.10.19.0.15.6.0.19.3.8.15.1 2.9.14.7.0.7.5.22.15.12.7.4..0.4.1.1.18.13.5.5.0.4.15.5.20.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.0.8.5.20.0.20.23.5 .5.0.11.5.5.18.0.26.15.0.7.15.5.4.0.1.12.19.0.7.5.13.9.4.4.5.12.4.0.9.14.0.4.5.0.5.21.29.0.13.1.1.18. 0.4.21.9.4.5.12.9.10.11.0.13.9.14.4.5.18.0.4.1.14.0.26.23.5.4.5.14.29.0.4.5.14.5.13.1.18.11.5.14.0.5 .14.0.8.5.20.0.22.5.18.5.14.9.7.4.0.11.15.14.9.14.11.18.9.10.11..0.5.5.14.0.1.1.14.4.1.3.8.20.19.16. 21.14.20.0.9.19.0.4.1.20.0.8.5.20.0.13.5.18.5.14.4.5.5.12.0.22.1.14.0.4.5.26.5.0.9.14.22.5.19.20.5.1 8.9.14.7.5.14.0.7.5.19.3.8.9.5.4.20.0.9.14.0.4.5.0.5.5.18.19.20.5.0.8.5.12.6.20.0.22.1.14.0.4.5.0.3.1 .18.18.9.è18.5..0.4.1.14.0.9.19.0.4.5.0.20.5.18.21.7.22.5.18.4.9.5.14.20.9.10.4.0.22.15.15.18.0.4.5. 0.23.5.18.11.14.5.13.5.18.0.5.14.0.23.5.18.11.7.5.22.5.18.0.14.15.7.0.22.15.12.4.15.5.14.4.5.0.7.18 .15.15.20..0.12.1.14.7.5.18.0.4.15.15.18.23.5.18.11.5.14.0.11.1.14.0.5.18.0.20.15.5.0.2.9.10.4.18.1. 7.5.14.0.4.1.20.0.19.3.8.15.12.9.14.7.0.7.5.4.21.18.5.14.4.5.0.4.5.0.20.23.5.5.0.8.5.12.6.20.0.22.1. 14.0.4.5.0.3.1.18.18.9.è18.5.0.18.5.14.4.1.2.5.12.5.18.0.23.15.18.4.20..0.4.5.0.9.14.26.5.20.2.1.1.1 8.8.5.9.4.0.22.1.14.0.23.5.18.11.14.5.13.5.18.19.0.23.15.18.4.20.0.15.15.11.0.2.5.ï14.22.12.15.5.4. 0.4.15.15.18.0.4.5.0.13.1.20.5.0.23.1.1.18.9.14.0.23.5.18.11.0.5.14.0.26.15.18.7.0.11.21.14.14.5.14 .0.23.15.18.4.5.14.0.7.5.3.15.13.2.9.14.5.5.18.4..0.4.1.1.18.2.9.10.0.7.1.1.20.0.8.5.20.0.15.14.4.5.1 8.0.1.14.4.5.18.5.0.15.13.0.4.5.0.2.5.19.3.8.9.11.2.1.1.18.8.5.9.4.0.22.1.14.0.11.9.14.4.5.18.15.16.2 2.1.14.7..0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.0.19.3.15.15.18.20.0.13.1.20.9.7.0.15.16.0.4.9.20.0.16.21.14.20..0 .4.1.20.0.23.15.18.4.20.0.14.9.5.20.0.22.5.18.15.15.18.26.1.1.11.20.0.4.15.15.18.0.4.5.0.13.5.20.0. 11.9.14.4.5.18.15.16.22.1.14.7.0.7.5.16.1.1.18.4.0.7.1.1.14.4.5.0.11.15.19.20.5.14..0.9.14.0.12.1.14 .4.5.14.0.23.1.1.18.0.11.9.14.4.5.18.15.16.22.1.14.7.0.4.5.0.22.5.18.1.14.20.23.15.15.18.4.5.12.9.1 0.11.8.5.9.4.0.9.19.0.22.1.14.0.4.5.0.19.15.3.9.1.12.5.0.16.1.18.20.14.5.18.19.0.9.19.0.4.5.0.2.5.19. 3.8.9.11.2.1.1.18.8.5.9.4.0.14.5.20.0.26.15.0.7.18.15.15.20.0.1.12.19.0.9.14.0.12.1.14.4.5.14.0.23.1 .1.18.0.4.5.0.15.22.5.18.8.5.9.4.0.26.9.3.8.0.5.18.0.1.3.20.9.5.6.0.13.5.5.0.2.5.13.15.5.9.20..0.4.5.0 .26.23.1.11.11.5.0.19.3.15.18.5.0.22.1.14.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.0.23.15.18.4.20.0.15.14.4.5.18.0. 13.5.5.18.0.22.5.18.15.15.18.26.1.1.11.20.0.4.15.15.18.4.1.20.0.4.5.0.16.18.15.3.5.4.21.18.5.19.0.2 2.15.15.18.0.8.5.20.0.23.9.10.26.9.7.5.14.0.22.1.14.0.7.5.13.5.5.14.20.5.12.9.10.11.5.0.2.5.19.20.5. 13.13.9.14.7.19.16.12.1.14.14.5.14.0.20.1.1.9.0.2.12.9.10.11.5.14..0.11.9.14.4.5.18.15.16.22.1.14.7
5
MARKT ORDENING
p048
Kiezen voor de consument
5.1
Goed functionerende markten zijn van essentieel belang om de consument waar voor zijn geld te geven. Goed functionerende markten zijn markten die onder borging van publieke belangen gekenmerkt worden door een grote dynamiek en hoge concurrentiedruk, waardoor prikkels om de consument op efficiënte wijze te bedienen krachtig zijn. Tegelijkertijd dragen goed functionerende markten bij aan de flexibiliteit van de economie. Flexibiliteit is belangrijk omdat hiermee conjuncturele schokken beter kunnen worden opgevangen. Ten slotte zijn goed functionerende markten een belangrijke vestigings- en investeringsvoorwaarde. De ordening van markten is de afgelopen jaren langs drie lijnen verbeterd. Ten eerste heeft de MDW-operatie een groot aantal markten doorgelicht met het oog op verbetering van de marktwerking en de wetgevingskwaliteit en het verminderen van het aantal regels. Ten tweede is een aantal netwerksectoren opengesteld voor concurrentie. Het gaat hier om sectoren waarbij vanwege het fysieke netwerk traditioneel sprake was van een natuurlijk (overheids)monopolie (zoals de telefonie en de elektriciteitsvoorziening). Uit doelmatigheidsoverwegingen werd in het verleden gekozen voor een one-size-fits-all aanpak, die goed aansloot bij de uniforme wensen van de consument uit de vorige eeuw, maar veel minder bij de uiteenlopende preferenties van de hedendaagse consument. Om de consument en de belastingbetalende burger beter te bedienen is daarom in enkele netwerksectoren overgegaan op andere, efficiencyverhogende ordeningsmechanismen. Dit is gerealiseerd door het op afstand brengen van de monopolist van de overheid, het voorbereiden van het staatsbedrijf op de nieuwe marktordening en ten slotte het daadwerkelijk op de markt zetten van de voormalig monopolist. En ten derde is, met de oprichting van de Nederlandse Mededingingsautoriteit (NMa), het mededingingstoezicht gemoderniseerd en is daarnaast specifiek toezicht ontwikkeld voor een aantal markten (telecom, energie en spoor). Met de Mededingingswet heeft de NMa een einde gemaakt aan het kartelparadijs dat Nederland was. 350 kartels zijn sinds 1998 verboden of tot wijziging van hun regelingen gedwongen zodat consumenten en burgers niet de dupe zijn van onderlinge afspraken. Verder worden in Europees verband al sinds vele jaren initiatieven ondernomen om van de afzonderlijke nationale markten één Europese markt te maken. In veel sectoren is door het geheel aan beleid het aantal leveranciers en de concurrentiedruk toegenomen. Consumenten hebben hiervan geprofiteerd via lagere prijzen en betere dienstverlening. De prijzen van telecomdiensten zijn sinds 1998 met gemiddeld 11% gedaald, terwijl de verscheidenheid en de kwaliteit van dienstverlening enorm zijn toegenomen. Het is ondenkbaar dat dezelfde ontwikkeling zou hebben plaatsgevonden onder het oude staatsbedrijf der PTT. De opening van de markt voor groene energie heeft geleid tot een groei van het aantal groene consumenten van 150.000 in januari 2001 tot 600.000 in november 2001. Deregulering bij advocaten en notarissen heeft geleid tot differentiatie van tarieven. De advocatuur is uitgebreid met 200 juristen in dienstbetrekking en nog eens 200 bedrijfsjuristen in opleiding. Er zijn echter ook sectoren waar de intrede van marktwerking nog niet tot duidelijke verbeteringen heeft geleid, of zelfs verslechteringen zijn opgetreden. Een voorbeeld hiervan is de deregulering van taxibranche. Tegen de verwachting in zijn de prijzen gestegen. Meer in het algemeen zijn de baten van marktwerkingbeleid pas op langere termijn zichtbaar. Het duurt vaak enige tijd voordat nieuwe partijen zich een positie op de markt hebben bevochten en voordat nieuwe producten, diensten en formules zijn ontwikkeld en op de markt gebracht. Anderzijds moeten ook consumenten wennen aan de nieuwe situatie. De consument is zich nog niet altijd bewust van zijn sterkere onderhandelingspositie ten opzichte van de
p049
aanbieder en mogelijkheid om te ‘shoppen’. De beloofde voordelen van marktwerking laten daarom soms op zich wachten, wat het maatschappelijke draagvlak van marktwerking geen goed doet. Toch vormen eerste ervaringen een aansporing door te gaan met het verbeteren van de marktwerking in andere sectoren en bedrijfstakken. Dat is goed voor de consument, maar ook voor de economie. Er moet dan lering worden getrokken uit de minder succesvolle voorbeelden. In de eerste plaats is het belangrijk om op een goede en heldere manier het publieke belang te definiëren. Het publieke belang moet vertaald worden in handhaafbare regels opdat de onafhankelijk toezichthouder ook daadwerkelijk kan handhaven. In de tweede plaats wijzen een aantal voorbeelden uit dat alleen deregulering onvoldoende is. Een sterke markt vereist een sterke overheid. Zeker in sectoren waar marktwerking wordt geïntroduceerd. De rol van de overheid verandert van uitvoerder naar scheidsrechter. Bijzondere aandacht voor deze overgangsfase is van groot belang. Economieën met goed functionerende markten innoveren meer, leveren een betere prijs-kwaliteitverhouding en groeien daardoor harder dan economieën met minder goed functionerende markten, zo blijkt uit een internationale vergelijking waarin economische groei en het marktordeningsbeleid aan elkaar worden gerelateerd. Nederland scoort weliswaar ruim voldoende in Europees verband, maar blijft achter bij de Verenigde Staten. Vanwege de positieve invloed van de kwaliteit van de marktordening op economische groei is het dan ook van het grootste belang dit verschil te verkleinen.
Internationale vergelijking structurele hervormingen en groeiprestaties in 2000 ten opzichte van 1991
–
–
–
–
–
–
5,5 6,0
6,5 7,0
–
–
–
–
–
–
–
–
4,5 5,0
–
–
–
– –
–
–
–
–
–
–
–
– –
–
–
D
–
–
–
–
–
–
– – – –
–
–
–
–
–
gem. BBP-groei ‘91-‘00
–
–
o ZW
–
ºª
–
±ª≤ªº
†≥ª≤†
–
≤±§ª≥
±ª¡†¶
–
††≤¶ª
≤±§ª≥
–
¶†≥ª≤
o VK
o VS ††≤¶ª
–
¶†
≤§ª¡†
¶†≥ª≤
–
–
–
≤§ª¡†
–
§§±≤±
ª¿≤≥¶
–
≥¶±¿ª
≤¡§≤§
≤§ª¡†
–
≤≤º≤≤
§§±≤±
ª¿≤≥¶
–
–
–
3,5 4,0
ª¿≤≥¶
oF o
≥¶±¿ª
≤¡§≤§
–
–
–
–
o JP
≤¡§≤§
–
§¶¿±≥
≤≤º≤≤
–
±ª†¿†
§¶¿±≥
§§±≤±
–
¡†††≥
±ª†¿†
≥¶±¿ª
–
º§¶º≥
¡†††≥
≤≤º≤≤
–
–
–
–
–
–
–
–
ª≥¶¡¶
º§¶º≥
§¶¿±≥
–
ª≤ªºº
ª≥¶¡¶
±ª†¿†
–
–
–
–
–
–
3,0
±§ª≥±
ª≤ªºº
¡†††≥
–
–
–
–
–
–
–
0,0
–
0,5
–
1,0
†≤¶ª≤
±§ª≥±
–
1,5
≤¶ª≤ ≥ª≤††
–
2,0
o DK
§¶º≥ ≥¶¡¶º
–
2,5
o NL
–
3,0
–
Bron: Lehman Brothers en Eurostat
3,5
–
fig 5.1.1
% 4,0
7,5
score structural reform beleid
Naast deze voordelen voor de economie is een verbeterde marktwerking onontkoombaar omdat deze de lange termijn trends faciliteert. Onder invloed van het proces van individualisering, de verbeterde toegang tot informatie, de stijgende opleidingsgraad van de bevolking en de gegroeide welvaart nemen zowel de roep om meer keuzevrijheid als de mogelijkheden hiervoor toe. Verbeterde marktwerking kan deze keuzevrijheid faciliteren.
p050
In paragraaf 5.4 worden de benchmarking exercities die ten grondslag liggen aan de analyses en beleidslessen uit dit hoofdstuk getoond. Het gaat om de implementatie van interne marktrichtlijnen (5.4.1); de aanbesteding volgens Europese richtlijnen (5.4.2); het notariaat en de marktregulering (5.4.3); mededinging (5.4.4); breedbandinternet aansluitingen (5.4.5) en concurrentie/schaalvoordelen/prijzen en productiviteit (5.4.6).
Samenvatting van de scores
5.2
Bij de beoordeling van de Nederlandse marktordening worden hier drie gebieden onderscheiden. Het gaat om gebruikelijke markten voor goederen en diensten, de netwerksectoren en de publieke dienstverlening. Steeds worden deze markten bezien vanuit het perspectief van de moderne consument. Wordt de consument op de juiste wijze bediend?
Goederen- en dienstenmarkten Nederland scoort goed wat betreft het implementeren van de Europese interne marktrichtlijnen. Het voldoet aan de Europese doelstelling. Er moet natuurlijk meer gebeuren dan het implementeren van Europese richtlijnen. Uit de benchmarkexercitie blijkt dat een gedeeltelijk vrijgemaakte goederen- of dienstenmarkt niet voldoende is om het functioneren van markten te verbeteren en de concurrentiedruk te vergroten. Onbedoeld blijken beroepsgroepafspraken of procedures, ten aanzien van bijvoorbeeld kwaliteit of veiligheid, in de praktijk soms te werken als toetredingshindernissen en daardoor nieuwkomers in de weg te staan. Het gaat hier om toetredingsbelemmeringen zoals domeinmonopolies, vestigingsvoorwaarden vanuit de beroepsgroep, toezicht dat door vertraging minder effectief is, of andere concurrentiebeperkende situaties en maatregelen. Domeinmonopolies doen zich bijvoorbeeld voor bij het afsluiten van hypotheekakten. De consument kan hiervoor alleen terecht bij de notaris. Vestigingsvoorwaarden en/of opleidingseisen vanuit de beroepsgroep zien we in de taxibranche. Onvoldoende effectief toezicht als gevolg van langdurige procedures doet zich bijvoorbeeld voor op de markt voor breedbandinternet. Ook het stringente ruimtelijke inrichtingsbeleid kan een hindernis opwerpen voor nieuwe toetreders. Hierbij kan gedacht worden aan de vestiging van bedrijven binnen of buiten de stadsmuren.
betrouwbaarheid elektriciteitslevering prijzen netwerksectoren kwaliteit toezichthouder concurrentiedruk op de markt voor breedbandinternet implementatie interne marktrichtlijnen concurrentiedruk in dienstverlening aanbestedingen volgens Europese richtlijnen
p051
De controle op het juist hanteren van de spelregels is in handen van de NMa. Uit een beoordeling van marktpartijen blijkt dat de score van de NMa nauwelijks afwijkt van die van de Europese tegenhangers. Gegeven de jonge historie is dat een goede prestatie. Een belangrijk punt ter verbetering betreft het op eigen initiatief onderzoeken en opsporen van kartels. Dit is in de opstartperiode tot nu toe enigszins onderbelicht geweest.
Netwerksectoren Nederland laat ten aanzien van de prestaties van de markten waarop netwerksectoren actief zijn een uiteenlopend beeld zien. Het gaat hier wat betreft de prestaties om de efficiëntie van het productieproces, de borging van de publieke belangen en de prijs-kwaliteitverhouding. De meeste vooruitgang is, zoals bekend, geboekt in de telecomsector. De benchmark-exercitie toont dat de prijzen, mede dankzij de technologische ontwikkeling, flink zijn gedaald. Dit is bovendien gepaard gegaan met verbetering van de dienstverlening. Grote energievragers zijn nu vrij energie in te kopen en voor middelgrote bedrijven bestaat die mogelijkheid sinds begin van dit jaar. De consument krijgt vanaf 2003 of 2004 te maken met een volledig vrije markt. Deze toekomstige liberalisering brengt, als gevolg van de deconfiture van elektriciteitsbedrijven in Californië, nogal wat maatschappelijk verontrusting met zich mee. De problematiek in de Verenigde Staten heeft weinig van doen met de vrijmaking van de markt, maar met ondoordachte prijsregulering. Op andere elektriciteitsmarkten binnen en buiten de Verenigde Staten, waar wel op adequate wijze is geliberaliseerd, is geen sprake van beperkte capaciteit of tekortschietende betrouwbaarheid, zo laat de internationale vergelijking zien. Om problemen te voorkomen is de energieaanbieder in Nederland aan strenge regels gebonden wat betreft leveringszekerheid en is een ordeningsmodel tot stand gekomen waarbij publieke verantwoordelijkheid voor infrastructuur en inbreng van private kennis en kapitaal samengaan. De liberalisering is hiermee nog niet afgerond en de markt zal op zijn goede werking getest moeten worden. Een andere netwerksector waar is gepoogd de marktwerking te verbeteren betreft de markt voor breedbandinternet. Breedbandinternet is belangrijk voor de totstandkoming van nieuwe diensten en de transitie naar een kenniseconomie. Uit de internationale vergelijking blijkt dat breedbandinternet in Nederland tot nu toe moeizaam van de grond komt. In Canada en de Verenigde Staten gaat de toename van het gebruik veel sneller. In Canada is de local loop vrijgegeven met als gevolg concurrentie tussen infrastructuren. In Nederland opereren er op de local loop mondjesmaat meerdere aanbieders, maar van effectieve concurrentie is nog geen sprake. De toetreding van nieuwkomers verloopt moeizaam door technische en organisatorische belemmeringen. De toezichthouders ontberen vooralsnog instrumentarium en slagkracht om dit effectief te bestrijden.
Publieke sector Voor het groeipotentieel van de Nederlandse economie is een efficiënt opererende overheid van belang. De overheid bepaalt immers niet alleen de spelregels voor een efficiënte werking van markten, maar is soms ook zelf producent of afnemer. Zo is de overheid leverancier van bijvoorbeeld onderwijs, veiligheid en zorg, en is de overheid afnemer van uiteenlopende zaken als infrastructurele werken en kantoorbenodigdheden. Bij het afnemen door de overheid van goederen en diensten van bedrijven gaat het er om de Europese regelgeving hieromtrent toe te passen, zodat het selectieproces van private bedrijven transparant en eerlijk verloopt.
p052
Nederland scoort een onvoldoende wat betreft de waarde van openbare aanbestedingen. Het jaar 2000 laat weliswaar een toename zien van het aantal aanbestedingen maar andere landen maken een zelfde sprong zodat de achterstand ten opzichte van de koplopers blijft. Bovendien geven de eenmalige aanbestedingen van de HSL en de Betuwelijn waarschijnlijk een vertekend beeld. Afgewacht moet worden of deze positieve ontwikkeling van structurele aard is. Uiteindelijk moet de belastingbetaler de meeste waarde voor zijn of haar geld krijgen. Over de kwaliteit van de dienstverlening door de overheid is de laatste jaren veel te doen. Het gaat daarbij met name om de zorg en het onderwijs. De kwaliteit van de dienstverlening lijkt niet altijd in overeenstemming met de wensen van de burger. Om de beleidsopties op het terrein van de gezondheidszorg en het onderwijs te verkennen heeft het kabinet in de zomer van 2001 ‘Verkenningen’ verricht. Hier worden illustraties gegeven van deelmarkten die niet optimaal functioneren.
Lessen uit de best practices
5.3
Sommige beleidsrelevante conclusies ten aanzien van het marktordeningsbeleid zijn heel simpel. Pas de nationale wetgeving in sneltempo aan aan de Europese richtlijnen en voer die richtlijnen vervolgens volgens de letter van de wet uit. Dat geldt ook voor de Europese richtlijnen ten aanzien van openbare aanbesteding. Andere beleidsrelevante conclusies zijn gecompliceerder. Belangrijk is om de vestigingsvoorwaarden vanuit beroepsgroepen op hun gevolgen voor de toetreding van nieuwkomers te bezien. Voorkomen moet worden dat kwaliteitsbewaking leidt tot onnodige beperking van de toetredingsmogelijkheden van outsiders ten gunste van de (financiële) belangen van de insiders. Bij de beoordeling van vestigingsvoorwaarden moeten de belangen van de consument het zwaarst wegen. Het is ook belangrijk de gevolgen voor de toetreding van wet- en regelgeving - anders dan het marktordeningsbeleid - te beschouwen. Zo kan onbedoeld het ruimtelijke inrichtingsbeleid de toetreding op bepaalde markten hinderen of vertragen. Dit doet zich bijvoorbeeld voor op de markt voor groene energie, maar ook op die voor kinderopvang (zie hoofdstuk 4).
p053
Lessen uit de best practices THEMA
LES
Implementatie interne markt richtlijnen
Tempo opvoeren
Openbare aanbesteding
Uitvoering Europese richtlijnen
Mededingingstoezicht
Meer onderzoek op eigen initiatief
MDW-traject
Consument centraal; focus op publieke dienstverlening
Netwerksectoren
Doorgaan met modernisering ordeningsmechanismen
Vestigingsvoorwaarden vanuit beroepsgroepen
Bezien op effect op toetreding
Er moet lering getrokken worden uit de ervaringen die zijn opgedaan bij het liberaliseren van netwerksectoren als de telecommunicatie en de elektriciteitsvoorziening. De belangrijkste les is waarschijnlijk, dat door alternatieve marktordeningsmechanismen de consument beter bediend kan worden. Dat kan ook in andere netwerksectoren gerealiseerd worden. Een andere les is dat er een scherpe afbakening moet komen van de publieke belangen. Verder is het van belang duidelijk te zijn over doelstellingen en ambities. Stevig en vooral snel ingrijpen door de NMa, DTe en OPTA is noodzakelijk om te voorkomen dat mogelijke toetreders afhaken. De overheid staat voor de belangrijke uitdaging zijn dienstverlening aan de consument en het bedrijfsleven te verbeteren. Keer op keer moet bezien worden of er een alternatieve, innovatievere en efficiëntere wijze is om de dienstverlening door de overheid te organiseren. Een belangrijke vraag die zich hierbij voordoet is of overheidsoptreden legitiem is. Het antwoord op die vraag is dat sommige taken beter overgelaten kunnen worden aan het bedrijfsleven. Zo is de vuilophaal in grote delen van Nederland uitbesteed, zonder (noemenswaardige) problemen. Voor andere taken (zoals de verstrekking van paspoorten) ligt dat minder voor de hand. In het onderwijs is er ruimte de prestaties te verbeteren. Middels het vergroten van de private financiering kan hier een start worden gemaakt. En tot slot, is het zaak te zorgen voor adequaat management in de moeilijke transitiefase.
p054
Implementatie interne marktrichtlijnen
5.4.1
.0.11.15.13.20.0.4.1.1.18.4.15.15.18.0.13.1.1.18.0.12.1.14.7.26.1.1.13.0.22.1.14.0.4.5.0.7.18.15.14. 4..0.19.22.23.0.1.21.2.0.20.5.11.19.20.22.15.15.18.19.20.5.12.0.15.22.5.18.0.2.1.19.9.19.22.15.15.1 8.26.9.5.14.9.14.7.0.11.9.14.4.5.18.15.16.22.1.14.7.0.6.12.5.24.9.2.9.12.9.20.5.9.20.0.4.5.0.14.5.4. 5.18.12.1.14.4.19.5.0.1.18.2.5.9.4.19.13.1.18.11.20.0.19.16.18.9.14.7.20.0.5.18.0.9.14.0.9.14.20.5. 18.14.1.20.9.15.14.1.1.12.0.16.5.18.19.16.5.3.20.9.5.6.0.23.1.20.0.2.5.20.18.5.6.20.0.6.12.5.24.9.2. 9.12.9.20.5.9.20.0.22.1.14.0.1.18.2.5.9.4.0.14.9.5.20.0.21.9.20.29.0.15.15.11.0.1.12.0.9.19.0.5.18.0 Waarom is deze indicator belangrijk? .5.5.14.0.7.18.15.20.5.0.18.15.12.0.23.5.7.7.5.12.5.7.4.0.22.15.15.18.0.6.12.5.24.9.2.5.12.5.0.1.18. Implementatie in nationale wetgeving van, reeds op Europees niveau aanvaarde, interne marktricht2.5.9.4..0.4.5.0.1.13.5.18.9.11.1.1.14.19.5.0.5.14.0.5.14.7.5.12.19.5.0.1.18.2.5.9.4.19.13.1.18.11.20 lijnen is noodzakelijk om een tijdige en correcte werking te verkrijgen. Zonder deze implementatie .5.14.0.26.9.10.14.0.4.21.9.4.5.12.9.10.11.0.6.12.5.24.9.2.5.12.5.18.29.0.22.15.12.7.5.14.19.0.15.1 blijft de fragmentatie van Europese product- en dienstenmarkten bestaan. De Europese doelstelling 4.4.5.18.26.15.5.11.0.22.1.14.0.12.5.8.13.1.14.0.2.18.15.20.8.5.18.19.14.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.0. op de Europese top dit voorjaar is het implementatietekort terug te brengen tot 1,5%. 8.5.5.6.20.0.4.5.0.13.1.7.5.18.5.0.19.3.15.18.5.0.15.14.4.5.18.0.13.5.5.18.0.20.5.0.4.1.14.11.5.14.0. 1.1.14.0.4.5.0.19.20.18.5.14.7.5.0.23.5.20.7.5.22.9.14.7.0.20.5.14.0.1.1.14.26.9.5.14.0.22.1.14.0.15 Hoe scoort Nederland? .14.20.19.12.1.7.2.5.19.3.8.5.18.13.9.14.7.0.2.9.10.0.18.5.7.21.12.9.5.18.5.0.1.18.2.5.9.4.19.3.15.1 Het Nederlandse implementatietekort bedraagt in het najaar van 2001 1,3%. Daarmee voldoet 4.20.18.1.3.20.5.14..0.5.5.14.0.2.5.12.1.14.7.18.9.10.11.0.4.5.5.12.0.22.1.14.0.4.5.26.5.0.23.5.20.7. Nederland voor het eerst aan de Europese doelstelling. Vorig jaar scoorde Nederland nog 2,0%. 5.22.9.14.7.29.0.4.9.5.0.2.5.20.18.5.11.11.9.14.7.0.8.5.5.6.20.0.15.16.0.14.15.18.13.1.12.5.0.1.18.2 Finland, Denemarken en Zweden voldoen al langer aan de meest recente doelstelling. .5.9.4.19.3.15.14.20.18.1.3.20.5.14.29.0.19.20.1.13.20.0.14.15.7.0.21.9.20.0.5.5.14.0.20.9.10.4.0.2 8.194528.0.4.1.20.0.23.5.18.11.14.5.13.5.18.19.0.22.1.14.0.15.22.5.18.8.5.9.4.19.23.5.7.5.0.2.5.19. 3.8.5.18.13.4.0.13.15.5.19.20.5.14.0.23.15.18.4.5.14..0.15.15.11.0.1.1.14.0.8.5.20.0.2.5.7.9.14.0.22 Implementatietekort Interne marktrichtlijnen in oktober 2001 .1.14.0.4.5.0.1.18.2.5.9.4.19.18.5.12.1.20.9.5.0.8.5.5.6.20.0.4.5.0.15.22.5.18.8.5.9.4.0.5.5.14.0.22. (% van het totaal aantal EU-richtlijnen) 9.14.7.5.18.0.9.14.0.4.5.0.16.1.16..0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.0.11.5.14.20.0.5.5.14.0.9.14.29.0.9.14.0. 9 . 1 4 . 2 0 . 5 . 1 8 . 1 4 . 1 .| 2 0 . 9 . 1 5 . 1 4| . 1 . 1 . 1 2 . 0 . 1| 6 . 5 . 1 8 . 1 9 . |1 6 . 5 . 3 . 2 0 . 9 . 5 . 6 . 2 9 . 0 . 1 1 . 1 5 . 1 8 . 2 0 . 5 . 0 . 1 6 . 1 8 . 1 5 . 5 . 6 . | ¶≤≤≥¶≤¶≤§¿§†§≤¶¿†¿¶†≤≤†¿§†≥≥≤¡†º¶≤≤≥¶≤¶≤§¿§†§≤¶¿†¿¶†≤≤†¿§†≥≥≤¡†º§≤¿†¶†††±±¿ª§§≤¿ª±¿≤†±¿¡¶¿††¶≤≤≥¶≤¶≤§¿§†§≤¶¿†¿¶†≤≤†¿§†≥≥≤¡†º§≤¿†¶†††¿†¿¶†≤≤†¿§†≥≥≤¡†º§≤¿†¶†††±±¿ª§§¿ª±¿≤†±¿¡¶¿††§≤¿ª±¿≤†±±¿¡¶¿†† | | | GR 3,0 1 6 . 5 . 1 8 . 9 .F1 5 .3,0 4.5..0 . 8 . 5 . 2 0 . 0 . |2 . 5 . 2 0 . 1 8 . 5| . 6 . 2 0 . 0 . 8 . 9 | ¶≤≤≥¶≤¶≤§¿§†§≤¶¿†¿¶†≤≤†¿§†≥≥≤¡†º¶≤≤≥¶≤¶≤§¿§†§≤¶¿†¿¶†≤≤†¿§†≥≥≤¡†º§≤¿†¶†††±±¿ª§§≤¿ª±¿≤†±¿¡¶¿††¶≤≤≥¶≤¶≤§¿§†§≤¶¿†¿¶†≤≤†¿§†≥≥≤¡†º§≤¿†¶†††¿†¿¶†≤≤†¿§†≥≥≤¡†º§≤¿†¶†††±±¿ª§§¿ª±¿≤†±¿¡¶¿††§≤¿ª±¿≤†±±¿¡¶¿†† | .5.18.0.23.5.20.7.5.22.9.14.7.0.4.9.5.0.5.5.14.0.8 | ¶≤≤≥¶≤¶≤§¿§†§≤¶¿†¿¶†≤≤†¿§†≥≥≤¡†º¶≤≤≥¶≤¶≤§¿§†§≤¶¿†¿¶†≤≤†¿§†≥≥≤¡†º§≤¿†¶†††±±¿ª§§≤¿ª±¿≤†±¿¡¶¿††¶≤≤≥¶≤¶≤§¿§†§≤¶¿†¿¶†≤≤†¿§†≥≥≤¡†º§≤¿†¶†††¿†¿¶†≤≤†¿§†≥≥≤¡†º§≤¿†¶†††±±¿ª§§¿ª±¿≤†±¿¡¶¿††§≤¿ª±¿≤†±±†† | | | OOS 2,9 . 1 . 1 2 . 2 2 . VK 5 . 0 . 52,8 . 5 . 2 1| ±º¿±≤¿ªª†≥≤≥¶≤¶≤§¿§†§≤¶¿†¿¶†≤≤†¿§†≥≥≤¡†º¶≤≤≥¶≤¶≤§¿§†§≤¶¿†¿¶†≤≤†¿§†≥≥≤¡†º§≤¿†¶†††±±¿ª§§≤¿ª±¿≤†±¿¡¶¿††¶≤≤≥¶≤¶≤§¿§†§≤¶¿†¿¶†≤≤†¿§†≥≥≤¡†º§≤¿†≤±§†¿≥ª≥±ºªº≥≥±±º¡ª±¶¿≤††††≥ºº¶≤†≤¶§ªª±§¶¡≥ªº† . 2 3 . 0 . 1 5 . 2| 1 . 4 . 0 . 9 . 1 9 |. 2 9 . 0 . 5 . 1 4 .| 0 . 4 . 1 . 1 . 1 8 . 4 . 1 5 . 1 5 . 1 8 . 0 . 1 4 . 9 . 5 . 2 0 . 0 . 1 3 . 5 . 5 . 1 8 . 0 . 1 6 | | | | 2,6 . 1 . 1 9 . 2 0 . 0D. 9 . 1 4.0.8 . 5 . 2 0 . 0 . 8 . |2 1 . 9 . 4 . 9 . 7 .| 5 . 0 . 2 0 . 9 . 1 0 | ¶¡¿±º§≤≥±≤≥±≥¿¿¡≥¡≤§≤≥¶≤¶≤§¿≤†¿§†≥≥≤¡†º§≤¿†¶†††±±¿ª§§≤¿ª±¿≤†±¿¡¶¿††¶≤≤≥¶≤¶≤§¿§†§≤¶¿†¿¶†≤≤†¿§†≥≥≤¡†º§≤¿†¶†††¿†¿¶†≤≤†¿§†≥≥≤¡†º§≤¿†¶†††±º≥†¶ª†ª≥º¡ª±ª≤º¶¶¿≥º§¶ª≤§º§†±¿ª† | .4.19.2.5.19.20.5.11..0.9.14.0.4.5.0.22.9.10.6.20. P 2,5 | ≤††¿†¶ª§¡¶†§†±±ª±≤ªª≤±≥†º¶†¡≥º≤≥¶≤¶≤§¿§†§≤¶¿†¿¶†≤≤†¿§†≥≥≤¡†º¶≤≤≥¶≤¶≤§¿§†§≤¶¿†¿¶†≤≤†¿§†≥≥≤¡†º§≤¿†¶†††±±¿ª§§≤¿ª±¿≤†±¿†¿¶†≤≤†¿§†≥≥≤¡†º§≤¿†¶†††±¶¶††≥¿†¶ª¡¿º≤±≥¡¿¶¡† | | | 9 . 7 . 5 . 1 8 .IER 0 . 5 . 2,4 1 4 . 0 . |2†§≥±§ª≤≤±º¶≤¿≥ª†º†≥¿¿§†±ªº¶¡¿±±ª≥≤≥¶≤¶≤§¿§†§≤¶¿†¿¶†≤≤†¿§†≥≥≤¡†º¶≤≤≥¶≤¶≤±±¿ª§§≤¿ª±¿≤†§≤¶¿†¿¶†≤≤†¿§†≥≥≤¡†º§≤¿†¶†††¿†¿¶†≤≤†¿§†≥≥≤¡†º§≤¿†¶†††±§º¿¡±±º†¶≥¿±¿ª† 6 . 5 . 1 9 . 2 0 |. 9 . 7 . 5 . 1 8 . 0| . 1 0 . 1 . 1 8 . 5 .| 1 4 . 0 . 2 2 . 1 . 1 4 . 0 . 4 . 5 . 0 . 2 2 . 1 5 . 1 8 . 9 . 7 . 5 . 0 . 5 . 5 . 2 1 . 2 3 . 0 . | ¡≤¶≥†≤¿º§ª≥±¶§¶†≤º§¶ª¡ª†††††º¿†¿¶†≤≤†¿§†≥≥≤¡†º§≤¿†¶†††±±¿ª§§≤¿ª±¿†¶≤≤≥¶≤¶≤§¿§†§≤¶¿†¿¶†≤≤†¿§†≥≥≤¡†º§≤¿†¶†††¿†¿¶†≤≤†¿§†≥≥≤¡†º§≤¿†¶†††±≥§¡¿ª¶§¡±§¶±≥† | | | B 2,3 2 3 . 9 . 1 9 .LUX 2 0 . 5 .2,1 1 4 . 0 .| ±≥±¶±≥≤≤¶≥º¿†¡≤≥±§≤ª††≤§¿¿ª†¿º≤≥¶≤¶≤§¿§†§≤¶¿†¿¶†≤≤†¿§†≥≥≤¡†º¶≤≤≥¶≤¶≤§¿§†§≤¶¿≤≤†¿§†≥≥≤¡†º§≤¿†¶†††¿†¿¶†≤≤†¿§†≥≥≤¡†º§≤¿†¶†††±≥†º†ª§≥≥ª§† 2 3 . 5 . 1 8 . 1 1| . 1 4 . 5 . 1 3 . 5 .| 1 8 . 1 9 . 0 . 5 . |1 4 . 0 . 2 3 . 5 . 1 8 . 1 1 . 7 . 5 . 2 2 . 5 . 1 8 . 1 9 . 0 . 1 4 . 1 . 0 . 2 0 . 2 3 . 5 . 5 . | | | | 0 . 1 3 . 1 . 1 . SP 1 4 . 41,8 . 5 . 1 4| .≥ª±¡º§≤≥¿≥≥±ª≤≥¶≤¶≤§¿§†§≤¶¿†¿≤≤≥¶≤¶≤§¿§†§≤¶¿†¿¶†≤≤†¿§†≥≥≤¡†º§≤¿†¶†††¿†¿¶†≤≤†¿§†≥≥≤¡†º§≤¿†¶†††±¡ª††¡¶††±††º¶¶ª§≥¶¡§¶¶† 0 . 2 3 . 5 . 1 2 .| 0 . 2 3 . 1 . 2 0 . |0 . 2 6 . 5 . 0 . 1 .| 1 . 1 4 . 0 . 5 . 1 2 . 1 1 . 1 . 1 . 1 8 . 0 . 8 . 1 . 4 . 4 . 5 . 1 4 . . 0 . 9 . 1 4 . 0 . 4 . 5 . I 1,7 | ¶ª≤±±≤†¡≤¶≤§¿§†§≤¶¿†¿≤≤≥¶≤¶≤§¿§†§≤¶¿†¿¶†≤≤†¿§†≥≥≤¡†º§≤¿†¶†††¿†¿¶†≤≤†¿§†≥≥≤≤¶≤†¿§¶†≤≤†¿§†≥≥≤¿¶≤ªº≤§§§≤†§≤ªª† | | | ¡±≤≤¶§º≥¡†¿ª±¶§º¶¿±ªº¶¿≤¶≤§¿§†§≤¶¿†¿≤≤≥¶≤¶≤§¿§†§≤¶¿†¿¶†≤≤†¿§†≥≥≤¡†º§≤¿†¶†††≥≥¡¡≥† 0 . 4 . 2 5 . 1 4NL . 1 . 11,3 3 . 9 . 1| 9 . 3 . 8 . 5 . 0 . 1| 1 . 5 . 1 4 . 1 4 . |9 . 1 9 . 5 . 3 . 1 5| . 1 4 . 1 5 . 1 3 . 9 . 5 . 0 . 2 2 . 1 . 1 4 . 0 . 2 2 . 1 . 1 4 . 4 . 1 . 1 . 7 . 0 . 5 . 1 4 . 0 | ¿ªªª§¿†±≤¶≤§¿§†§≤¶¿†¿≤≤≥¶≤¶≤§¿§†¶†††¿†¿¶†≤≤†¿§†≥≥ª¿¶¶†±ªº†† | | | ZW 0,9 . 1 3 . 1 5 . 1 8DK . 7 . 50,8 . 1 4 . 0|.¿ª§≤¿≤¶≤§¿§†§≤¶¿†º§≤¿†¶†††¿†¿¶†≤≤†¿§†≥≥§≥¶≤†±≥¿¶≥¿† 1 2 . 9 . 1 0 . 1 1| . 2 0 . 0 . 4 . 5 . |2 6 . 5 . 0 . 1 8 . 9| . 7 . 9 . 4 . 9 . 2 0 . 5 . 9 . 2 0 . 0 . 1 3 . 9 . 1 4 . 4 . 5 . 1 8 . 0 . 1 6 . 1 . 1 9 . 1 9 . 5 | ≥ºº¿¿¿ºª±≤¡†º§≤¿†¶†††¿†¿¶†≤≤†¿§†≥≥º†§¶º† | | | FIN 0,7 . 1 4 . 4 . 0 . 2 . 9 . 1 0 . 0 . 4 .| 5 . 0 . 7 . 5 . 3 . 1| 5 . 1 3 . 1 6 . 1 2| . 9 . 3 . 5 . 5 . 1 8 | .4.5.18.5.0.1.18.2.5.9.4.19.18.5.12.1.20.9.5.0.20. 21.19.19.5.14.0.20 3 . 5 . 1 8 . 1 1 . 71. 5 . 2 2 . 5 . 1 82 . 0 . 5 . 1 4 . 0 . 233 . 5 . 1 8 . 1 1 . 1 4 . 5 . 1 3 . 5 . 1 8 . . 0 . 4 . 3 0 . 2 . 5 . 1 2 . 5 . 9 . 4 . 1 9 . 1 . 1 . 14.2.5.22.5.12.9.14.7.5.14.0.5.18.0.9.19.0.5.5.14.0.2.18.5.5.4.0.2.5.12.5.9.4.19.16.1.11.11.5.20.0.1 Bron: EC, Single Market Scoreboard. 4.15.4.9.7.0.15.13.0.4.5.0.16.1.18.20.9.3.9.16.1.20.9.5.7.18.1.1.4.0.5.14.0.1.18.2.5.9.4.19.13.1.18.1 1.20.6.12.5.24.9.2.9.12.9.20.5.9.20.0.15.16.0.8.5.20.0.14.9.22.5.1.21.0.22.1.14.0.4.5.0.2.5.19.20.5. 14.0.20.5.0.2.18.5.14.7.5.14..0.22.5.18.7.18.15.20.9.14.7.0.22.1.14.0.4.5.0.16.1.18.20.9.3.9.16.1.20
fig 5.4.1
Wat is de les uit de best practices? Om het implementatietekort te elimineren moet Nederland nog 19 richtlijnen implementeren. Nieuwe lidstaten als Finland, Zweden en Denemarken hebben bij hun toetreding hun wetgevingsprocedures ingericht op de snelle verwerking van Europese regelgeving. Nederland heeft hier als ‘oude’ lidstaat last van de wet van de remmende voorsprong. Er is momenteel een discussie gaande met het parlement over de vraag onder welke randvoorwaarden ook binnen Nederland procedures versneld kunnen worden. Zodra deze discussie is afgerond, is het zaak de versnelde procedures te implementeren.
De kopgroep is bereikt
p055
Europees aanbesteden in Nederland
5.4.2
.9.5.0.2.5.7.9.14.20.0.2.9.10.0.4.5.0.2.5.12.15.14.9.14.7..0.4.1.1.18.22.15.15.18.0.9.19.0.8.5.20.0.1 4.15.4.9.7.0.4.5.0.7.5.13.9.4.4.5.12.4.5.0.5.14.0.13.1.18.7.9.14.1.12.5.0.4.18.21.11.0.15.16.0.1.18.2 .5.9.4.0.20.5.0.18.5.4.21.3.5.18.5.14..0.4.1.20.0.11.1.14.0.1.12.12.5.5.14.0.1.12.19.0.5.18.0.6.9.14. 1.14.3.9.ë12.5.0.18.21.9.13.20.5.0.23.15.18.4.20.0.7.5.13.1.1.11.20.0.22.15.15.18.0.22.5.18.12.1.7. 9.14.7.0.22.1.14.0.4.5.0.2.5.12.1.19.20.9.14.7.5.14.0.5.14.0.19.15.3.9.1.12.5.0.16.18.5.13.9.5.19..0. 4.1.1.18.14.1.1.19.20.0.13.15.5.20.5.14.0.4.5.0.16.18.9.11.11.5.12.19.0.4.9.5.0.21.9.20.7.1.1.14.0.2 Waarom is deze indicator belangrijk? 2.1.14.0.4.5.0.4.9.22.5.18.19.5.0.3.15.12.12.5.3.20.9.5.22.5.0.1.18.18.1.14.7.5.13.5.14.20.5.14.0.20 Het Europees aanbesteden van opdrachten voor werken, leveringen en diensten boven de aanbe.5.7.5.14.0.8.5.20.0.12.9.3.8.20.0.23.15.18.4.5.14.0.7.5.8.15.21.4.5.14..0.4.1.1.18.2.9.10.0.7.1.1.20 stedingsdrempel is een verplichting voor overheidsorganisaties. De Europese Commissie heeft in .0.8.5.20.0.9.14.0.19.15.13.13.9.7.5.0.7.5.22.1.12.12.5.14.0.15.13.0.8.5.20.0.19.9.13.16.5.12.23.5.7 1996 al aangegeven dat de EU-aanbestedingsregels onvoldoende worden nageleefd (Groenboek .0.21.9.20.22.15.5.18.5.14.0.22.1.14.0.4.5.0.2.5.19.20.1.1.14.4.5.0.18.5.7.5.12.19.0.5.14.0.19.1.14. Aanbestedingen, 1996). Europees aanbesteden kan overheidsorganisaties efficiencywinst en 3.20.9.5.13.15.7.5.12.9.10.11.8.5.4.5.14..0.15.15.11.0.4.5.0.26.15.7.5.14.1.1.13.4.5.0.1.18.13.15.5. kostenbesparing opleveren. Onderzoek en de praktijk wijzen uit dat ten opzichte van directe gun4.5.22.1.12.0.22.18.1.1.7.20.0.15.13.0.1.1.14.4.1.3.8.20..0.1.6.19.20.5.13.13.9.14.7.0.22.1.14.0.8.5. ning besparingen mogelijk zijn van 10-15%. Minstens zo belangrijk is dat het een praktijk is die 20.0.9.14.11.15.13.5.14.19.2.5.12.5.9.4.0.22.1.14.0.4.5.0.3.5.14.20.18.1.12.5.0.5.14.0.4.5.3.5.14.20 bijdraagt aan het beeld van een integere overheid. Europees aanbesteden verloopt via objectieve .18.1.12.5.0.15.22.5.18.8.5.4.5.14.0.9.19.0.15.16.0.26.9.10.14.0.16.12.1.1.20.19.29.0.15.13.0.15.14 criteria en vaste procedures, die voor iedereen helder zijn. Leveranciers opereren op een open en .2.5.4.15.5.12.4.5.0.5.6.6.5.3.20.5.14.0.20.5.0.22.15.15.18.11.15.13.5.14..0.8.5.20.0.1.1.14.20.1.12. transparante markt, die iedereen gelijke kansen biedt. 0.23.1.15.27.5.18.19.0.2.12.9.10.6.20.0.5.5.14.0.16.18.15.2.12.5.5.13..0.4.5.0.11.15.13.5.14.4.5.0.1 0.1.18.5.14.0.13.15.5.20.0.4.15.15.18.0.8.5.20.0.22.5.18.7.18.15.20.5.14.0.22.1.14.0.4.5.0.6.9.14.1. Hoe scoort Nederland? 14.3.9.ë12.5.0.16.18.9.11.11.5.12.19.0.22.15.15.18.0.23.5.18.11.14.5.13.5.18.19.0.5.14.0.4.15.15.1 De Europese Commissie heeft een schatting gemaakt van de mate van naleving op basis van de 8.0.22.5.18.2.5.20.5.18.9.14.7.0.22.1.14.0.4.5.0.11.5.21.18.9.14.7.19.16.18.1.11.20.9.10.11.0.22.15 Europese publicaties. Figuur 5.4.2 brengt dat in beeld. In Nederland wordt in vergelijking met .15.18.11.15.13.5.14.0.23.15.18.4.5.14.0.4.1.20.0.8.5.20.0.1.1.14.20.1.12.0.23.1.15.27.5.18.19.0.22 andere Europese landen nog te weinig Europees aanbesteed. Onderstaande figuur maakt wel .5.18.4.5.18.0.15.16.12.15.15.16.20..0.2.9.10.0.4.5.0.22.5.18.22.18.15.5.7.4.5.0.21.9.20.20.18.5.4.9 duidelijk dat er vergeleken met de jaren 1998 en 1999 een forse sprong is gemaakt. Dit geldt voor .14.7.0.13.15.5.20.5.14.0.23.5.0.15.14.19.0.1.6.22.18.1.7.5.14.0.15.6.0.8.5.20.0.22.5.18.19.20.1.14. alle landen behalve België en Duitsland. Nog steeds is de achterstand met de koplopers Verenigd 4.9.7.0.9.19.0.4.15.15.18.0.20.5.0.7.1.1.14.0.13.5.20.0.6.9.19.3.1.12.5.0.19.20.9.13.21.12.5.18.9.14 Koninkrijk en Zweden te groot. De ontwikkeling is echter goed. Afgewacht moet worden of deze .7.0.28.20.15.20.0.8.5.20.0.10.1.1.18.0.202228.0.4.9.5.0.5.18.0.15.16.0.9.19.0.7.5.18.9.3.8.20.0.21. positieve ontwikkeling van structurele aard is of dat er een incidentele oorzaak is aan te wijzen 9.20.20.18.5.4.9.14.7.0.13.15.7.5.12.9.10.11.0.20.5.0.13.1.11.5.14.0.22.9.5.18.0.10.1.1.18.0.22.15. vanwege een aantal grote éénmalige aanbestedingen. 15.18.0.4.5.0.23.5.20.20.5.12.9.10.11.5.0.16.5.14.19.9.15.5.14.7.5.18.5.3.8.20.9.7.4.5.0.12.5.5.6.20 .9.10.4..0.4.5.0.6.9.19.3.1.12.5.0.19.20.9.13.21.12.5.18.9.14.7.0.26.15.21.0.2.5.16.5.18.11.20.0.11. De Europese Commissie heeft geschat dat 85% van de 110.000 aanbestedende diensten in de 21.14.14.5.14.0.23.15.18.4.5.14.0.20.15.20.0.16.5.14.19.9.15.5.14.2.5.19.16.1.18.9.14.7.5.14.0.4.9. EU zich niet houdt aan de verplichting om opdrachten Europees aan te besteden. Vooral lokale 5.0.21.9.20.20.18.5.4.9.14.7.0.13.15.7.5.12.9.10.11.0.13.1.11.5.14.0.15.16.0.28.7.5.13.9.4.4.5.12.4. opdrachtgevers zouden de richtlijnen slecht naleven. Uit onderzoek is naar voren gekomen dat in 28.0.8.5.20.0.625.0.10.1.1.18..0.20.5.18.21.7.4.18.9.14.7.9.14.7.0.22.1.14.0.22.5.18.22.18.15.5.7.4. Nederland slechts 25% van de opdrachten die Europees aanbesteed moeten worden, daadwerkelijk 5 . 0 . 2 1 . 9 . 2 0 . 2 0 . 1 8 . 5 . 4 . 9 . 1 4 . 7 . 0 . 2 6 . 1 . 1 2 . 0 19 .15.15.11.0.5.5.14.0.19.20.9.13.21.12.1.14.19.0.9.14.8.15.2 door gemeenten worden aanbesteed . 1.4.5.14.0.22.15.15.18.0.19.3.8.15.12.9.14.7.0.5.14.0.20.18.1.9.14.9.14.7.0.9.14.0.4.5.0.20.23.5.5.4 .5.0.8.5.12.6.20.0.22.1.14.0.4.5.0.3.1.18.18.9.è18.5..0.13.5.20.0.5.5.14.0.22.5.18.12.5.14.7.9.14.7.0 .22.1.14.0.8.5.20.0.1.1.14.20.1.12.0.1.3.20.9.5.22.5.0.10.1.18.5.14.29.0.14.5.5.13.20.0.9.13.13.5.18 Europese aanbestedingen, 1998-2000 (%BBP) .19.0.4.5.0.20.5.18.21.7.22.5.18.4.9.5.14.20.9.10.4.0.22.1.14.0.4.5.26.5.0.9.14.22.5.19.20.5.18.9.14 . 7 . 5 . 1 4 . 0 . 2 0 . 1 5 . 5 . .| 0 . 1 3 . 5 . 2| 0 . 0 . 1 3 . 9| . 1 4 . 4 . 5 . 1| 8 . 0 . 2 3 . 1| . 1 5 . 2 7 . 5 . 1 8 . 1 9 . 0 . 5 . 1 4 . 0 . 1 3 . 5 . 5 . 1 8 . 0 . 2 2 . 2 1 . 2 0 . 2 7 . | ¡ª±≤¶¡§±±≤§≤†º≥¶†¶§¿ª≥††¶≥†≤±¿º≥§§¿†¿†±§†º¶†§≥≤ª¡†º¶±§º≤†º†≥ª≥¿±ª±º±¡†≥±¶ª±º†§≤†ª¡†±º≥¶†≥¿ª≥§≥¶†††≤¿≤º¿¡††≥±±≥¿¶≤† | | | | DK 2,27 2 0 . 5 . 1 8 . 1 9 . 0 .2,45 23.15 .18.4.20 | †¶≥ª¡†ª¶¡ª¡¶±±ª†±††ºº≤±¿§¿¶¶±ª≤º±º≥§§±≤¶±†±¿ªªª≤¶±¿¶≤†††ª¶¿¡±º¿¶¿±±≥±±º§º¿¿§¡ª†§ª¶†¶†ª±º¿ª§≤¶±ª¿§§†≤†¿º¶º≤≤¡§†§¡¿†¶≤≥¡§¶†≥† | . 0 . 8 . 5 . 2| 0 . 0 . 2 2 . 5| . 5 . 1 2 . 0 . 4 | .18.21.11.11.5.18.0.15.16.0.4.5.0.1.18.2.5.9.4.1 | ≤º≤≤¶¡±ª†≥¿¶†≥§§†º±¡ªª§¶≥±†¶¿±≤≤ªª¶≤†ª≥¶≤¶º≤±≥§ªºªª§†ª≥¿º±º†±¶¡¿º††§¿≤≥≥±º¶§¿º±ª¶¶¿≤¶§¶†≥≤¶¡≥§†≤≤¶†ª±ª§¡±≤ª≥≤≤º≤¶¿±†§º±ª¶†¿≥ª†≤¶ª†¿¿¿º≥¿§¶§ª§§±≥±§¿§¡§¶¶≥††º≤≤†≤≥≤¿†ª§¡§¶¶±≥º¿†¶†† | | | | 3,55 9.13.1.18D . 1 1 .1,12 2 0 . . 0| º¿§¿≥≥ª¶ººªª±≤†¶¶†±†º¶≥º¶º§ª≥º†≥†¿ºº≤††¿¡†ª§¶ªº†≥≥≤º≤≤¿§† .4.1.20.0 | . 1 3 . 1 . 1 .| 1 1 . 2 0 . 0 .| 4 . 1 . 2 0 . 0| . 5 . 1 8 . 2 9 . 0 . 1 . 6 . 7 . 5 . 2 6 . 9 . 5 . 1 4 . 0 . 2 2 . 1 . 1 4 . 0 . 1 9 . 1 6 . 5 . | ª≤†≥ª¡¶††≤§±ªª§ª≤†ªªº¡¿†±¡§≤ªª†¿º†¶§±†≥¿±¿¿≤º† | | | | 0,89 3 . 9 . 1 . 1 2 . 9 . 1 90,96 . 2 0 . 5| ¡†¶≥≥ª≤±¶¡ºª†§≥ºº§¶¡±†º§º†±≤¿≤ºº±º≤±¶ª¡†¶§±†¶§ªª† . 1 4 . 2 9 . 0| . 2 3 . 5 . 9 . 1 | 4 . 9 . 7 . 0 .| 1 8 . 5 . 4 . 5| . 1 4 . 0 . 9 . 1 9 . 0 . 1 . 3 . 2 0 . 9 . 5 . 6 . 0 . 1 3 . 5 . 1 4 . 1 9 . 5 . 1 4 . 0 . 2 1 . | ±±≤§ª†¡†ºº¶§≥¶§ºªº§†º¶¡†±º¶ª±§¿¶±¿†±º¡ª≥º≤††ªºª±º¡¶≤±¶¿§¡±¡ª††§¶≤≤¶±†§¡ª≤† | | | | F 1,47 9 . 2 0 . 0 . 8 . 5 . 2 01,93 . 0 . 2 .| 2 1 . 9 . 2 0 . |5 . 1 4 . 1 2 . |1 . 1 4 . 4 . 0 |. 2 0 . 5 . 0 . 8| . 1 . 1 2 . 5 . 1 4 . . 0 . 2 . 5 . 1 2 . 5 . 9 . 4 . 0 . 2 0 . 5 . 1 8 . 0 . 2 2 . 5 . 1 8 . 2 . ±¶≥§≤§¶¶¡†§†≥¡ª≥†º¿¡¿§†≤≤¡¶≤≥§†≥†±≥†¶¿ª†¶º≥≥†≥†≥≤±†§†§±º¿±†±¿††¶º§†≥¿§≤±≥±¿ª§≤¿≥ª≥≤±º¿§±º≥≥±≤¿±¿† | ≤§±†≤†¶ª¶≤†≥¶§º¶¶≥ª§¿†§†≤§≥†¿¡†ª±≥º¿¡±¶¶º†º¡±†≤≥ª††¶≤≤ªº≥ºªº¶††§¿±¿¶º¶ª§¡¡¿††††¿º¿º†≥¡†º±≥¿ª†¶†ª¿≥ª¿≤¶§±±ª≤¡ª†¿ª§†ª¡§†±≥¶¿† | | | | 2,44 5 . 2 0 . 5 . 1 8NL . 9 . 11,05 4 . 7 . 0| †¿≥¡±º§≤¿¶†¡††≥¡≤ª≥¶≤ºª±≥º¶ª≥≥†ºº¡†º≥º¡¿ª±§†º±¡¶≥≤¶≥† . 2 2 . 1 . 1 4| . 0 . 8 . 5 . 2 0 | .0.11.23 | . 1 . 1 2 . 9 .| 2 0 . 5 . 9 . 2 0 . 0 . 5 . 1 4 . 0 . 2 . 5 . 1 9 . 3 . 8 . 9 . 1 1 . 2 . 1 . 1 . 1 8 . 8 . 5 . 9 | | | | | 1,19 . 4 . 0 . 2 2 . 1 . 1 4 . 02,19 . 8 . 2 1| †¶ª±§†≥º§¡≥¡≥†††≥ª≥§ª§≥§≤≤≤†§≥§†≤§≤§≥¶≥§≥≤¡†¿§±≥§¿§§º¿†¿¡≥º† . 1 3 . 1 . 1 4| . 0 . 3 . 1 . 1 |6 . 9 . 2 0 . 1 |. 1 2 . 2 0 . 0 |. 2 0 . 8 . 5 . 1 3 . 1 . 0 . 2 . 5 . 1 2 . 5 . 9 . 4 . 0 . 1 . 1 8 . 2 . 5 . 9 . 4 . 1 9 . 1 5 . 1 | ≥º±§¶≤≥≤≥¶¿º±†¿†ºªªª¶§≥¶ªºº†≤ª¿º§≤ªª≥†¶±¶≥ª≤¶ªª¶§†º†††º±±§¡¿¡¿±≤≤§º†ª≥¡≥¶¿≥†§†¡†≤ººªª≤ª¶≥±≥ºª§º¶≤≥¿±º¿ª¶ª§§¡º† | | | | 2,48 4 . 7 . 5 . 1 9 . SP 3.8.9 .11.2 0 . 8 . 5 . 9 .| 4 . 0 . 6 . 9 . 1 | ±¿±¡†≥º§ªª≤¿±§ª¿ª¿†≥¿≤±¶±†¡¡†¿±ª±§¶º§†º¡±ª§§ª¶º≥§¿±≥†≤≥†¿¶¡≤¡¡¶§±ª†±ª¡≥†≥¶≤¿±≤†¡††ª±º¡º¡†¶ªª±±º¶º±†±†º¶±±§≤†≥¶§¶≤ºª†¶≥≥¶º¿†† | 4.1.14.3 | . 9 . ë 1 2 . 5| . 0 . 1 6 . 1 8 . 9 . 1 1 . 1 1 . 5 . 1 2 . 1 9 . 0 . 2 2 . 5 . 1 8 . 7 . 1 8 . 1 5 . 2 0 . 5 . 2,68 | ¶±¿§†±¶≥≥¿†≤¶±≤§≥†º≥±§¶≥†¿¶≤±≤†¿º§§ª†±ªº†¶†≤≤¡≤ª≥≤≤ª¶≤§†≥ª¶¡¿†§†§¿ª†ªª§≥º≤±±±±†±¡≤ª§≤±º§†ºªª¶≥≥§≤†§¡ªº≤¿≤ª≤§≥††§≥ª††¶§º§¿≥≤≥±±ª¿†§§≥±† | | | | 1 4 . 0 . 5 . 1 4 . 0 . 13,67 1 . 5 . 2| ±≥¶≤≤≥¿¶ª†≤¶º¿≤¶º≤ºª¶¿≥†ª¶ª≥¶≤±≤†≤±±†¡¶§¿††º±†¶¿¿≤¿≥±±††¡ª¿¡†º≥¶±†±≥≤ª¿¡¡≤ºª¿†¿ª≥≤±ª§†¿ªª±º†¶¿†±¡±¿≤¿¿†≤ª¶†¶±±†≥≥††≤±ª†¿±¡ªº±≤†≥≤¶±≤≥§¿≥±¡¶º±≥§†ª±≥±¿º†ªºª≤¿§º¿¿¿¿¶≥º≤¡¿≤†ªº±±¡§º†¡†¿¿†† 1 . 1 8 . 9 . 1| 4 . 7 . 1 9 . 1 |6 . 1 8 . 1 . 1 |1 . 2 0 . 9 . 1 |0 . 1 1 . 0 . 2 2 . 5 . 1 8 . 2 . 5 . 2 0 . 5 . 1 8 . 5 . 1 4 . 0 . 6 . 1 2 . 5 . 2 4 . 9 . 2 . 9 VK 3,04 | ±¿ª¶†¶†≤¶±≥≤ª≤±†≤ª≤±±±¿¿§±¿¶±¿≥ª≤†±¶¿ª≤§±ª≤§±†≤≥§≤†§±¡§¶§†≤≤§±≤¿¶±§†≥ºº≤¶≤≤º†¶†¿†ªºª†±ºª†ººª≤º≥¡≥≥±±§±§§¶§¿±†ª¶†º§†ºª¶≥¿¿±¶†§±†≤†≤¿†º†≥≤º¡¿§ª≥º¡ªº†¶†¿§† | | | | . 1 2 . 9 . 2 0 . 5 . 9 . 22,73 0 . 0 . 1| ª†ªº†≤¿§ª¿≥≥†±≤¿ª±†¶±±†≤ªº†¿±±ª†§±≥ª†¶†≤≥¡††¶¿§ºººº§≤§±†±¿±ª¡ª¶≤†≤†º§§†≤ª¿†¶¿º¡ª±§§≥≥ºª†¿º¶†ª±††≤≤¡º¿≤ª¿º≥≥†±ººº¶≤¿≤≥¶¿ªª§º≤±≤¿¶¿§¿†¶ª≤±† . 1 8 . 2 . 5 .| 9 . 4 . 1 9 . 1| 3 . 1 . 1 8 . 1|1 . 2 0 . 0 . 1 |9 . 2 0 . 1 8 . 9 . 1 1 . 2 0 . 8 . 5 . 9 . 4 . 0 . 1 8 . 5 . 7 . 5 . 1 2 . 7 . 5 . 2 2 . 9 . 1 4 3,81 | ª±§±≥º≤††≥¡§≤ª§¿±†º≤§¿†≥º†§≥ª≤ª±±≤º≤º≤º†¿¶¿ª¡¡§≤≤≥†ª≤≥§≤ª††º¿±†ª±±¡†¿¡ª¶¿¡±¿¶º†≤ª§§ªº≥¶¿≤§¶ª≥º¿º±†±≥†≤ª†¶ª¶§¶≤¿±†≤§ºº≤†ª¿§¶ª¿≥†§ºª±†¡§ºº±§º±ª†††ªª¿º≥††≤¿≤≥±§±§≤±¿≤§¿§¿≤ª¶±º†≤≤¶¶¶¶±¶¿¶¿±≤ªª¿±† | | | | . 7 . 0 . 2 2 . 1 .B1 9 . 1,98 2 0 . 5 . |0††§¿≥¶§†§≤ª§ºª¿±¿†º§≤≤¿≤¿†º¡¶≤¶ª±ª†ª††≤§¿†¡†ª≥≥≥º≤†¡±≥≤≤≥¶¶§±¿¶≤†≥≤§¶§±±†ºº≥§≤†≥§±≤§¡≥¶º†ª≥ª≥≤¿¶¿ª† . 3 . 1 5 . 1 |4 . 2 0 . 1 8 . |1 . 3 . 2 0 . 5 .| 1 4 . 0 . 2 2 .| 5 . 1 8 . 1 3 . 9 . 1 4 . 4 . 5 . 1 8 . 5 . 1 4 . 0 . 5 . 1 3 . 1 6 . 1 2 . 1 5 . 2 5 . 1 . 2 . | ±º≥†ªª≥¿†ª¡†¿ª≥¿¶≤†º≥º¿º§†§≤ª¿≤†≤¿††≤ª≥¶¿≥≥º§º≥†≥¿§ªº¶¿≥ª≤º≤†≥†≤≥±¿º§¿¶≤≥§§†≥±≥≥±§§≤º≥¿≥ª¶§¿†±¶††¡ª¶¿†≤º†§≥≤≥±±±†¡≥† | | | | 2,32 9 . 1 2 . 9 . 2 0 . 2 5 . 2,32 0 . 1 8 . |5¶≤≤¶ªºª≤ª≤º¡†≤†¶¶†º¿§¶†ª¶ª††≤≥†º†±ª≥≤±†¶¶†¶†§ªº§†¿¡ª¶¶¿≤¶†§≤≥††±º¡¶¶¿±≤≥º†±¿†¶†§ª¿ª†≤§±¶±¶†≤±†≥≥ª¶†±º≥§ª§§±±¿†≥≥†±§º† . 1 4 . 4 . 5 |. 1 3 . 5 . 1 4 .| 2 0 . 1 9 . 2 2 | .15.12.1 | 2.5.18.5.0.15.13.7.5.22.9.14.7.0.12.12.12.0.18.5 | ≤≥§†¿ª†ª¿¶¿≥†±±††¶¿¿±¶†≥¿¿º¡º¡¡±≤≤††¶≥¿≤¿¡†§¿ª≥¿≤§¶º≥º†¶ª≤≤¿†¿¶≥ª† | | | | I 1,31 . 1 . 1 2 . 9 . 1 9 . 5 . 11,63 8 . 5 . 1| ¶¡¶≤¿±≤¶ª§§¶º¡†¡ªª≤§≥ª§¡¿¿º¿†¿¿†¿º≤††¿¶¡§††§††ª≥†ª¡≤±§¿≥†¶¶¶†≥†º††§††ª¡±≥†¶¿±≤§≥§† 4 . 0 . 1 2 . 1| . 1 9 . 2 0 . 5| . 1 4 . 4 . 1 8| . 2 1 . 1 1 . 0| . 1 5 . 1 6 . 0 . 1 . 1 8 . 2 . 5 . 9 . 4 . 0 . 1 2 . 2 . 3 0 . 9 . 2 . 0 . 2 2 . 5 . 1 8 . 1 2 . | ¶¶¿§±ººª†§¿††º±≤±≤≥¿≤ºªªª†≤¶º≤±≥≥≤†≥º≤†¶ª≥¿†¿†≥≥†º¿§†††≥¿ª¶§¶¿±§†≥ª§≥¶ª±º¡†≤†º¿º¶≥¶§¡º≤§ª≥†±¡†≤ºª¿¶¶≤§§¶†† | | | | 2,1 1 . 7 . 5 . 1 4OOS . 0 . 2 81,47 . 7 . 5 . |1≤±¶≤§º¶¡±†¡±¿º±º≥§†±≥ª¿º†¡º±¶±†º§†±†††¶¡º≥¡±ª≤±¶ªª≥¿¿¶≤§¿≥º≤≤≥¿±¶≤≤±§≥≤§≤† 3 . 9 . 4 . 4 .| 5 . 1 2 . 4 . 5| . 0 . 5 . 1 4 . |0 . 1 3 . 1 . 1 8 | .7.9.14.1.12.5.0.4.18.21.11.28.0.9.13.13.9.7.18. | ª¡≤§≥≥±¿≥ª≥≥††º†§º≤§§≥≥¶≥†ªª§±¿¡≤ªº††§¿±§¶§¶¿†º≤¿¿†ª≤¡†º≥±†¿ªª≤† | | | | 1,26 1.20.9.5.0.8.2 1 . 9 . 4 . 9 . 7 . 5 . 0 . 2 . 5 . 1 2 . 5 . 9 . 4 . 0 . 8 . 1 . 1 4 . 4 . | | | | |8 . 1 . 2 2 . 5 . 1 4 . 0 . 3 . 1 5 . 1 3 . 2 . 9 . 1 4 . 1 . 2 0 . 9 . 5 . 0 . 2 3 . 5 . 1 8 . 1 2,31 º¿±ª¿≤≤†§≥≥†º≤¿≥¡¡≥§ª§¿±≤ª≤¿¿º†≤≥±†º§≤ºª†≤¿¶†≥º≥≥≤§§≥ª§º††±†≥ª±≤¡º†¿±†ª≤≤≥≥¶≤±†≤†≤ºº¡†ºº¿¶¿≤º≥†††§†¶±≤†ª§≥¶≤§†≤¶±ºª† | | | | | 1.0.5.14.0.26.15.18.7.0.22.5.18.1.14.20.23.15.15.18.4.5.12.9.10.11.8.5.9.4.0.19.15.3.9.1.12.5.0.16. 0 1 2 3 4 1.18.20.14.5.18.19.0.22.5.18.22.18.15.5.7.4.5.0.21.9.20.20.18.5.4.9.14.7.0.6.9.19.3.1.12.5.0.6.1.3.9 = 1998 †§¶±≤≥ªº¿¡ .=81999 ≤≥ªº¿¡ =. 1 2000 . 1 2 . 9 . ë 1 8 . 9 . 1 4 . 7 . 0†§¶±≤≥.ªº¿¡ 1 8.9.3 . 2 0 .†§¶±5 4.0.15.16.0.7.5.13.9.4.4.5.12.4.0.21.9.20.20.18.5.5.4.12.5.5.6.20. 9.10.4.0.620.10.1.1.18.0.0.13.5.20.0.13.5.5.18.0.13.5.14.19.5.14.0.4.9.5.0.1.1.14.0.8.5.20.0.23.5.18 Bron: Europese Commissie. .11.0.7.1.1.14.0.23.15.18.4.20.0.8.5.20.0.14.15.7.0.2.5.12.1.14.7.18.9.10.11.5.18.0.5.5.14.0.7.15.5. Het getal geeft de totale waarde weer van de bij de Europese 4.5.0.3.15.13.2.9.14.1.20.9.5.0.22.1.14.0.1.18.2.5.9.4.0.5.14.0.26.15.18.7.0.13.15.7.5.12.9.10.11.0. Commissie gemelde aanbestedingen als % van het BBP. 20.5.0.13.1.11.5.14..0.7.5.13.5.5.14.20.5.12.9.10.11.5.0.15.22.5.18.8.5.4.5.14.0.13.15.5.20.5.14.0.2 2.9.1.0.1.1.14.16.1.19.19.9.14.7.0.22.1.14.0.2.5.19.20.5.13.13.9.14.7.19.16.12.1.14.14.5.14.0.23.5. 18.11.7.5.22.5.18.19.0.5.14.0.23.5.18.11.14.5.13.5.18.19.0.4.5.0.18.21.9.13.20.5.0.7.5.22.5.14.0.22 .15.15.18.0.7.18.15.15.20.19.3.8.1.12.9.7.5.0.21.9.20.2.18.5.9.4.9.14.7.0.22.1.14.0.11.9.14.4.5.18.1 5.16.22.1.14.7.0.5.14.0.14.1.19.3.8.15.15.12.19.5.0.15.16.22.1.14.7..0.15.13.0.8.5.20.0.1.1.14.16.1. 19.19.9.14.7.19.22.5.18.13.15.7.5.14.0.22.1.14.0.4.5.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.19.5.0.5.3.15.14.15.13
fig 5.4.2
p056
Wat is de les uit de best practices? In het voorjaar van 2001 is de interdepartementale projectdirectie Professioneel Inkopen en Aanbesteden gestart, die onder meer het Europees aanbesteden bij de rijksoverheid gaat stimuleren. PIA heeft een looptijd van drie jaar. PIA werkt ook aan de aansluiting van medeoverheden bij dit initiatief. Afhankelijk van de resultaten van PIA kan besloten worden tot andere maatregelen. In het Verenigd Koninkrijk (hoogste score) is een grote overheidsorganisatie opgericht die het aanbestedingsbeleid van de overheid moet moderniseren. Doelstelling van deze organisatie is in samenwerking met andere departementen in maart 2003 £ 1 miljard aan besparingen te realiseren. PIA is ten eerste veel kleiner (en daarmee minder invloedrijk) en heeft ten tweede geen besparingsdoelstelling. Strikter toezicht is een andere mogelijkheid om de naleving van de aanbestedingsrichtlijnen te verbeteren. In Nederland is geen toezicht maar kunnen bedrijven naar de rechter stappen. Bedrijven maken hier mondjesmaat gebruik van omdat men bang is in de toekomst opdrachten te verliezen. De Europese Commissie ondersteunt de beleidsoptie om nationale toezichthouders te belasten met deze taak. Zweden, dat eveneens goed scoort, heeft een dergelijke aanbestedingspolitie.
Europese aanbesteding vergroot de efficiency en levert kostenbesparingen op
19 Ministerie van Economische Zaken (1999a).
p057
Zakelijke dienstverlening en marktregulering
5.4.3
.9.5.0.1.1.14.0.3.15.14.10.21.14.3.20.21.18.5.12.5.0.15.6.0.1.14.4.5.18.5.0.19.3.8.15.11.11.5.14.0.2 0.5.0.22.5.18.7.18.15.20.5.14.0.9.19.0.7.18.15.20.5.18.5.0.6.12.5.24.9.2.9.12.9.20.5.9.20.0.22.1.14. 0.4.5.0.1.18.2.5.9.4.19.13.1.18.11.20.0.14.15.15.4.26.1.11.5.12.9.10.11..0.4.9.20.0.15.13.22.1.20.0. 5.5.14.0.2.18.5.5.4.0.19.3.1.12.1.0.22.1.14.0.13.1.1.20.18.5.7.5.12.5.14.29.0.26.15.1.12.19.0.8.5.20 .0.2.5.16.5.18.11.5.14.0.22.1.14.0.4.5.0.15.14.20.19.12.1.7.2.5.19.3.8.5.18.13.9.14.7.0.22.1.14.0.23 .5.18.11.14.5.13.5.18.19.0.13.5.20.0.22.1.19.20.5.0.3.15.14.20.18.1.3.20.5.14..0.4.5.0.2.5.19.3.8.5. Waarom is deze indicator belangrijk? 18.13.9.14.7.0.4.9.5.0.22.15.15.18.20.22.12.15.5.9.20.0.21.9.20.0.4.5.0.8.21.9.4.9.7.5.0.18.5.7.5.12 De zakelijke dienstverlening (softwarehuizen, belastingadviseurs, beveiligingsbedrijven en accoun.9.14.7.0.2.5.16.5.18.11.20.0.4.5.0.4.25.14.1.13.9.5.11..0.8.21.13.1.14.0.3.1.16.9.20.1.12.0.4.4.10.7 tancy, notariaat, etc.) is één van de snelst groeiende bedrijfstakken in Nederland. Tussen 1990 en .5.13.9.4.4.5.12.4.5.0.23.9.7.0.12.1.7.5.18.5.0.2.5.12.1.19.20.9.14.7.5.14.0.13.15.5.20.5.14.0.23.5.1 2000 was deze bedrijfstak goed voor een kwart van de groei van de toegevoegde waarde in de 8 . 1 1 . 5 . 1 4 . 0 . 1 2 . 1 5 . 1 4 . 5 . 1 4 . 4 . 5 . 1 8 . 0 . 1 3 . 1 . 1 1 . 5 . 1 4 . 0 . 2 3 . 1 . 1 . 1 8 . 1 5 . 1 3 . 0 . 9 . 1 9 . 0 . 4 . 5 20 .26.5.0.9.14.4.9.3.1.2 Nederlandse marktsector en voor ongeveer eenderde van de werkgelegenheidsgroei . De arbeids0.15.18.0.2.5.12.1.14.7.18.9.10.11.?0.4.5.0.7.5.13.9.4.4.5.12.4.5.0.23.9.7.0.20.15.15.14.20.0.1.1.14 productiviteit ontwikkelt zich gematigd. De zakelijke dienstverlening heeft in veel landen nog te .0.23.5.12.11.0.16.5.18.3.5.14.20.1.7.5.0.22.1.14.0.8.5.20.0.9.14.11.15.13.5.14.0.21.9.20.0.1.18.2.5 maken met marktregulering direct door de overheid of indirect door een branchevereniging. Om .9.4.0.28.9.14.0.20.5.18.13.5.14.0.22.1.14.0.12.15.15.14.11.15.19.20.5.14.28.0.13.5.14.0.16.5.18.0. zicht te krijgen op het effect hiervan wordt hier ingezoomd op de prestaties van het notariaat. 19.1.12.4.15.0.1.1.14.0.2.5.12.1.19.20.9.14.7.0.5.14.0.16.18.5.13.9.5.19.0.1.1.14.0.4.5.0.19.20.1.1. 20.0.1.6.4.18.1.1.7.20.0.5.14.0.1.1.14.0.9.14.11.15.13.5.14.19.15.22.5.18.4.18.1.3.8.20.5.14.0.28.1 Bij de notariële dienstverlening is eind 1999 de nieuwe Wet op het notarisambt in werking getreden 1.9.14.4.5.18.2.9.10.19.12.1.7.0.5..4..28.0.15.14.20.22.1.14.7.20..0.5.5.14.0.12.1.7.5.0.7.5.13.9.4.4 die onder andere beoogt de efficiency en het kostenbewustzijn van de bedrijfstak, door middel van .5.12.4.5.0.23.9.7.0.4.21.9.4.20.0.5.18.0.15.16.0.4.1.20.0.5.5.14.0.7.18.15.15.20.0.4.5.5.12.0.22.1. een betere marktwerking, te verbeteren. Recent zijn de eerste resultaten van deze wetswijziging 14.0.8.5.20.0.2.18.21.20.15.0.9.14.11.15.13.5.14.0.1.12.19.0.14.5.20.20.15.0.2.5.12.15.14.9.14.7.0. bekend geworden. 2.9.10.0.4.5.0.23.5.18.11.14.5.13.5.18.0.15.6.0.15.14.4.5.18.14.5.13.5.18.0.20.5.18.5.3.8.20.11.15. 13.20..0.8.15.5.0.8.15.7.5.18.0.4.5.26.5.0.2.5.12.15.14.9.14.7.29.0.8.15.5.0.1.1.14.20.18.5.11.11.5. Hoe scoort Nederland? 12.9.10.11.5.18.0.23.5.18.11.5.14.0.23.15.18.4.20.0.20.5.14.0.15.16.26.9.3.8.20.5.0.22.1.14.0.14.9. Ondanks de nieuwe wetgeving behoort Nederland ten aanzien van marktregulering en het ver5.20.0.28.2.5.20.1.1.12.4.28.0.23.5.18.11.5.14..0.9.14.0.20.5.7.5.14.19.20.5.12.12.9.14.7.0.20.15.2 plichte lidmaatschap van brancheverenigingen tezamen met Frankrijk en Duitsland tot de meest 0.0.8.5.20.0.5.6.6.5.3.20.0.22.1.14.0.5.5.14.0.8.15.7.5.0.13.1.18.7.9.14.1.12.5.0.23.9.7.0.28.26.9.5. gereguleerde landen. In Nederland is de notaris als enige bevoegd notariële diensten te verlenen. 0.4.4.228.0.7.1.1.20.0.8.5.20.0.8.9.5.18.0.14.9.5.20.0.15.13.0.4.5.0.1.6.23.5.7.9.14.7.0.22.1.14.0.5. In andere landen is dat ook aan anderen toegestaan zoals accountants en advocaten; of nog 5.14.0.5.24.20.18.1.0.21.21.18.0.23.5.18.11.5.14.0.15.6.0.14.9.5.20.29.0.13.1.1.18.0.22.5.5.12.0.13 ruimer aan bijvoorbeeld iedereen die meester in de rechten is. .5.5.18.0.15.13.0.4.5.0.11.5.21.26.5.0.20.21.19.19.5.14.0.23.5.18.11.5.14.0.5.14.0.14.9.5.20.27.23. 5.18.11.5.14..0.4.5.0.7.5.13.9.4.4.5.12.4.5.0.23.9.7.0.9.19.0.22.5.18.4.5.18.0.22.1.14.0.2.5.12.1.14. 7.0.22.1.14.23.5.7.5.0.8.5.20.0.28.9.14.4.9.18.5.3.20.5.28.0.5.6.6.5.3.20.0.15.16.0.4.5.0.12.15.15.1 4.22.15.18.13.9.14.7..0.5.5.14.0.12.1.7.5.0.7.5.13.9.4.4.5.12.4.5.0.4.18.21.11.0.8.5.5.6.20.0.5.5.14. 0.12.15.15.14.13.1.20.9.7.5.14.4.0.5.6.6.5.3.20.29.0.23.5.18.11.7.5.12.5.7.5.14.8.5.9.4..0.4.5.0.7.5. 13.9.4.4.5.12.4.5.0.23.9.7.0.9.19.0.14.9.5.20.0.1.12.12.5.5.14.0.22.1.14.0.2.5.12.1.14.7.0.22.15.15. Marktregulering bij het notariaat (situatie 2000) 18.0.23.5.18.11.14.5.13.5.18.19.29.0.13.1.1.18.0.15.15.11.0.22.15.15.18.0.28.26.5.12.6.19.20.1.14. 4.9.7.5.28.0.15.14.4.5.18.14.5.13.5.18.19..0.22.15.15.18.0.15.14.4.5.18.14.5.13.5.18.19.0.28.13.5.2 Dienstverlening voorbehouden aan Verplicht lidmaatschap beroepsgroep 0.0.14.1.13.5.0.4.5.0.11.12.5.9.14.5.0.15.14.4.5.18.14.5.13.5.18.19.0.4.9.5.0.9.14.11.15.13.19.20.5. 14.2.5.12.1.19.20.9.14.7.0.2.5.20.1.12.5.14.0.9.14.0.16.12.1.1.20.19.0.22.1.14.0.22.5.14.14.15.15.2 Frankrijk 1 beroepsbeoefenaar Ja 0.19.3.8.1.16.19.2.5.12.1.19.20.9.14.7.28.0.2.5.20.5.11.5.14.20.0.5.5.14.0.12.1.7.5.0.7.5.13.9.4.4.5. Duitsland 1 beroepsbeoefenaar Ja 12.4.5.0.23.9.7.0.4.1.20.0.5.18.0.13.5.5.18.0.7.5.12.4.0.15.22.5.18.2.12.9.10.6.20.0.22.15.15.18.0.1 Nederland 1 beroepsbeoefenaar Ja 4.9.5.21.23.5.0.9.14.22.5.19.20.5.18.9.14.7.5.14.0.20.5.18.0.22.5.18.7.18.15.20.9.14.7.0.22.1.14.0. Japan Meerdere beroepsbeoefenaren Nee 8.5.20.0.7.18.15.5.9.22.5.18.13.15.7.5.14..0.5.5.14.0.12.1.7.5.0.7.5.13.9.4.4.5.12.4.5.0.4.18.21.11.0 Verenigd Koninkrijk 1 beroepsbeoefenaar Nee .2.5.20.5.11.5.14.20.0.4.21.19.0.5.5.14.0.7.21.14.19.20.9.7.0.11.12.9.13.1.1.20.0.22.15.15.18.0.19. Verenigde Staten Meerdere beroepsbeoefenaren Nee 14.5.12.7.18.15.5.9.5.14.4.5.29.0.9.14.14.15.22.1.20.9.5.22.5.0.2.5.4.18.9.10.6.10.5.19..0.8.15.5.0. Zweden Nee, vrije activiteit Nee 19.3.15.15.18.20.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.?0.9.14.0.9.14.20.5.18.14.1.20.9.15.14.1.1.12.0.16.5.18.19 .16.5.3.20.9.5.6.0.9.19.29.0.9.14.4.9.5.14.0.23.15.18.4.20.0.7.5.11.5.11.5.14.0.14.1.1.18.0.5.5.14.0. Bron: Kox (2001). 9.14.11.15.13.5.14.19.14.9.22.5.1.21.0.22.1.14.0.133%0.22.1.14.0.8.5.20.0.13.15.4.1.12.5.0.9.14.11 .15.13.5.14.0.28.3.9.18.3.1.0.¤0.35.0000.2.18.21.20.15.28.29.0.4.5.0.7.5.13.9.4.4.5.12.4.5.0.23.9.7. De deregulering die tot stand is gebracht heeft echter reeds enige verbetering gebracht in de 0.9.14.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.0.8.15.15.7..0.9.14.0.19980.2.5.4.18.15.5.7.0.4.5.0.7.5.13.9.4.4.5.12. prestaties. De ontwikkeling van het aantal (kandidaat-) notarissen laat een opmerkelijke ontwik4.5.0.4.18.21.11.0.43%.0.13.5.20.0.4.5.0.23.5.20.0.9.14.11.15.13.19.20.5.14.2.5.12.1.19.20.9.14.7.0 keling zien. In 2001 zijn er voor het eerst meer notarissen bijgekomen dan kandidaat-notarissen. .28.9.2.28.0.20010.9.19.0.4.5.0.23.9.7.0.22.5.18.12.1.1.7.4.0.20.15.20.0.40%.0.5.5.14.0.23.5.18.11. Dit uit zich nog niet in een groter aantal notariskantoren, omdat de nieuwe notarissen gaan 14.5.13.5.18.0.9.14.0.4.5.26.5.0.9.14.11.15.13.5.14.19.3.1.20.5.7.15.18.9.5.0.8.15.21.4.20.0.4.1.1.1 werken op reeds bestaande kantoren. 8.4.15.15.18.0.60%0.15.22.5.18.0.22.1.14.0.8.5.20.0.2.5.4.18.1.7.0.4.1.20.0.4.5.0.23.5.18.11.7.5.22 .5.18.0.1.1.14.0.1.18.2.5.9.4.19.11.15.19.20.5.14.0.2.5.20.1.1.12.20..0.4.5.26.5.0.22.5.18.12.1.7.9.1 De gevolgen van de wet worden ook zichtbaar bij de ontwikkeling van de tarieven. De gemiddelde 4.7.0.22.1.14.0.4.5.0.23.9.7.0.22.1.12.20.0.13.5.20.0.14.1.13.5.0.1.1.14.0.4.5.0.15.14.4.5.18.11.1.1 tarieven voor akten voor huwelijkse voorwaarden, samenlevingscontracten, opstellen van een 4.20.29.0.13.1.1.18.0.15.15.11.0.1.1.14.0.4.5.0.2.15.22.5.14.11.1.14.20.0.22.1.14.0.8.5.20.0.9.14.1 testament en transportakten voor huizen van ruim ¤ 100 duizend zijn in vergelijking met de vaste 1.15.13.5.14.19.7.5.2.15.21.23.0.7.18.15.20.5.18.0.21.9.20.0.28.20.21.19.19.5.14.0.4.5.0.50.5.14.0. tarieven voor invoering van de nieuwe wet toegenomen. Voor transacties van huizen met een 10%27.16.21.14.20.28..0.13.5.20.0.14.1.13.5.0.9.14.0.4.5.0.1.14.7.5.12.19.1.11.19.9.19.3.8.5.0.12.1 hogere waarde (¤ 240.000, ¤ 360.000, ¤ 580.000) geldt in 2001 een lager gemiddeld tarief. .14.4.5.14.29.0.13.1.1.18.0.15.15.11.0.9.14.0.10.1.16.1.14.29.0.4.5.14.5.13.1.18.11.5.14.0.5.14.0.6. Belangrijker is dat er voor het eerst sprake is van spreiding in de tarieven. Met uitzondering van 18.1.14.11.18.9.10.11.29.0.9.19.0.4.5.0.7.5.13.9.4.4.5.12.4.5.0.28.14.5.20.0.1.12.19.0.4.5.0.13.1.18 het samenlevingscontract is het daardoor mogelijk de diensten af te nemen tegen lagere tarieven .7.9.14.1.12.5.28.0.4.18.21.11.0.12.1.7.5.18.0.4.1.14.0.9.14.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4..0.23.5.18.11.1 dan die gangbaar waren tot het moment van invoering van de wet eind 1999. 4.5.13.5.18.19.0.21.9.20.0.4.5.26.5.0.12.1.14.4.5.14.0.8.15.21.4.5.14.0.4.1.1.18.4.15.15.18.0.14.5.2 0.20.15.0.13.5.5.18.0.15.22.5.18.0.22.1.14.0.8.5.20.0.2.18.21.20.15.0.12.15.15.14.0.4.1.14.0.5.5.14 .0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.19.5.0.23.5.18.11.14.5.13.5.18..0.8.5.20.0.14.9.22.5.1.21.0.22.1.14.0.4.5.0. 7.5.13.9.4.4.5.12.4.5.0.4.18.21.11.0.7.5.12.4.20.0.14.9.5.20.0.22.15.15.18.0.1.12.12.5.0.9.14.11.15.
tabel 5.4.3.a
p058
Wat is de les uit de best practices? In algemene zin geldt dat het enige tijd duurt voordat effectieve concurrentie ontstaat, waarvan consumenten profiteren. Ook het notariaat bevindt zich wat dat betreft aan het begin van een nieuwe fase. De ontwikkelingen met betrekking tot het aantal notarissen en de prijzen zijn bemoedigend. Het wegnemen van de resterende belemmeringen voor een goede marktordening, zal additionele baten opleveren voor consumenten. Voor de overheid is er verder de taak de consument meer vertrouwd te maken met de nieuwe situatie. De consument is zich tot nu toe nog niet altijd bewust van de sterkere onderhandelingspositie ten opzichte van de aanbieder en de mogelijkheid om te ‘shoppen’. De overheid kan hier een handje helpen door de transparantie van de prijsvorming te vergroten.
Ontwikkeling kantoren, kandidaat notarissen en notarissen, 1994-2001 (1994 =100)
–
≥ ¶ ± ¿ ª § § ± ≤ ± § ¶ ¿ ± ≥ ≤ ≤ º ≤ ≤ ± ª † ¿ † ¡ † † † ≥ º § ¶ º ≥ ª ≥ ¶ ¡ ¶ ª ≤ ª º º ± § ª ≥ ± † ≤ ¶ ª ≤ ¶ ≤ † † † ≥ ª ≤ ± ª † ¿ ¶ † † †≥ ¶ º ≥ ¡ ¡ ¶ º § º ª ≥ ¶ ª ≤ ª º § ª ≥ ± ¶ ª ≤ ± ¿ ± ≥ ≤ ≤ º ≤ ª ≤ † † ≤ ± ª † ¿ † § ¶ ¡ † ¶ † ≥ ª º ≥ ¡ † † † ≥ § ≤ ¶ ≥ ± ª ≤ ª º º ª ≥ ¶ ¡ ¶ º § ¶ ≤ § ª ¿ ≤ ª ≤† † ≤ ¶ † ≤ ¶ ª ≤ ± § ª ≥ ≤±≤ ¡ § ± ª † ¿ ¶ † ≥ ±¿ª§§± º ≥ ¡ † † † ≥ § ¶ ¿ ± ≤º≤≤≥¶ ≥ ¶ ¡ ¶ º § ¶ ¡ † † † ≥ ± ª † ¿ † §¶¿±≥≤ ≤ ¶ ª ≤ ± § ª ≥ ± ª ≤ ª º º ª † ≥ † ≤ † º ª ≥ ¶ † ¿ ¶ § † ¡ º † ª ¶ § ¡ ª ¶ ≤ ≥ ª ¶ ± º º †≥ ª ¿ ≤ ≥ ± § ª ≥ ± ª ≤ ª §¶º≥¡†† § ± ≤ ± ≤ ¡ § ≤ § ¶ † ≥ ª≤ † † ≤ ¶ † ≤ ¶ ª ≤ ºª≥¶¡¶º º § ¶ º ≥ ¡ † † † ≥ ± ª † ¿ † § ¶ ¿ ± ≥ ≤ ≤ º ≤ ≤ ≥ ¶ ± ¿ ª § ¡ † † † ≥ ± ª † ¿ ª≥±ª≤ªºª ≤ ª º º ª ≥ ¶ ¡ ¶ ≤ ± ≤ ¡ § ≤ § ª ¿ ≤ ≥ ¶ ≤ § ª ¡ † ¶ † ≥ ª ≤ † † ≤ ¶ ª ≤ ± § ª ≥ ± ª ≤ ª º º ª ≥ ¶ ¡ ¶ º § ¶ º ≥ † ≤ ≤ ¶ ¶ ¶ ª ª ≤ª ≤± ≤ §± ± § § ª ª≥ ±≥ ª± ≤ ª º º ª ≥ ¶ ¡ ¶ º § ¶ º ≥ ¡ † † † ≥ ± ª † ¿ † § ¶ ¿ ± ≥ ≤ ≤ º ≤ ≤ ≥ ¶ ± ¿ ª § § ±
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
– –
–
–
–
–
–
–
–
–
0
–
20
–
40
–
60
–
80
–
100
–
120
–
140
–
160
1994
1995
1996
1997
1998
1999
Bron: Rapport Monitor Commissie Notariaat jaar 2, 2001.
2000
kantoren notarissen kandidaatnotarissen
2001
fig 5.4.3.b
Alleen deregulering is onvoldoende
20 Kox (2001).
p059
Kwaliteit toezichthouder
5.4.4
13.5.14.19.7.18.15.5.16.5.14.0.9.14.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4..0.4.15.15.18.0.8.5.20.0.16.18.15.7.18. 5.19.19.9.5.22.5.0.2.5.12.1.19.20.9.14.7.19.20.5.12.19.5.12.0.12.9.7.20.0.4.5.0.7.5.13.9.4.4.5.12.4. 5.0.4.18.21.11.0.1.1.14.0.4.5.0.15.14.4.5.18.11.1.14.20.0.22.1.14.0.8.5.20.0.9.14.11.15.13.5.14.19. 7.5.2.15.21.23.0.5.5.14.0.19.20.21.11.0.12.1.7.5.18..0.2.9.10.0.1.12.12.5.5.14.22.5.18.4.9.5.14.5.18 .19.0.15.16.0.13.9.14.9.13.21.13.12.15.15.14.14.9.22.5.1.21.0.12.15.15.16.20.0.4.9.20.0.26.5.12.6.1 9.0.1.6.0.20.15.20.0.029.0.4.15.15.18.4.1.20.0.4.5.26.5.0.7.18.15.5.16.0.5.22.5.14.22.5.5.12.0.2.5.1 Waarom zijn deze indicatoren belangrijk? 2.1.19.20.9.14.7.0.5.14.0.16.18.5.13.9.5.19.0.2.5.20.1.1.12.20.0.1.12.19.0.15.22.5.18.4.18.1.3.8.20. Markten werken lang niet altijd goed. Twee belangrijke beperkingen zijn concurrentie beperkende 5.14.0.27.0.26.15.1.12.19.0.11.9.14.4.5.18.2.9.10.19.12.1.7.0.27.0.15.14.20.22.1.14.7.20..0.22.15.1 afspraken tussen ondernemingen en ondernemingen die misbruik maken van hun economische 5.18.0.8.15.7.5.18.5.0.9.14.11.15.13.5.14.19.0.20.5.14.4.5.5.18.20.0.4.5.0.7.5.13.9.4.4.5.12.4.5.0.2 machtsposities. Dit gaat ten koste van de keuzevrijheid van de consument en belemmert de duur3.9.7.0.7.5.12.5.9.4.5.12.9.10.11.0.18.9.3.8.20.9.14.7.0.52%0.28.8.5.20.0.20.15.16.20.1.18.9.5.6.28 zame economische groei. Een stevige mededingingstoezichthouder die beide beperkingen aanpakt ..0.15.22.5.18.9.7.5.14.19.0.9.19.0.9.14.0.4.5.0.2.5.18.5.11.5.14.9.14.7.0.22.1.14.0.4.5.0.7.5.14.15. is dus belangrijk. 5.13.4.5.0.23.1.1.18.4.5.14.0.7.5.5.14.0.18.5.11.5.14.9.14.7.0.7.5.8.15.21.4.5.14.0.13.5.20.0.19.5.1 3.9.27.22.5.18.16.12.9.3.8.20.5.0.16.18.5.13.9.5.19.0.22.15.15.18.0.2.9.10.22.15.15.18.2.5.5.12.4.0 Hoe scoort Nederland? .16.5.14.19.9.15.5.14.0.5.14.0.22.21.20.27.18.5.7.5.12.9.14.7.5.14..0.8.5.20.0.13.5.5.20.5.12.12.5.1 De toezichthouders zijn beoordeeld door ondernemers en hun adviseurs. Eén ster staat voor 4.0.22.1.14.0.4.5.26.5.0.16.18.5.13.9.5.19.0.26.15.21.0.4.5.0.7.5.13.9.4.4.5.12.4.5.0.4.18.21.11.0.3. teleurstellend, drie sterren staan voor tevredenheid met verbeterpunten en vijf sterren is opti9.18.3.1.0.5%27.16.21.14.20..0.22.5.18.8.15.7.5.14..0.4.1.1.18.5.14.20.5.7.5.14.0.2.12.9.10.22.5.14 maal. De geïnterviewden zijn in het algemeen tevreden over het functioneren van de NMa. Dat is .0.15.15.11.0.4.9.22.5.18.19.5.0.1.6.20.18.5.11.16.15.19.20.5.14.0.2.21.9.20.5.14.0.2.5.19.3.8.15.2 een grote prestatie voor een organisatie die nog maar kort geleden is opgericht. Achterliggende 1.23.9.14.7.0.28.23.1.1.18.15.14.4.5.18.0.8.25.16.15.20.8.5.5.11.18.5.14.20.5.27.29.0.18.5.9.19.11. indicatoren zoals vertrouwelijkheid ( ) en concentratiecontrole (✱✱✱✱) scoren bijzonder 15.19.20.5.14.0.5.14.0.12.9.10.6.18.5.14.20.5.1.6.20.18.5.11.28.0.4.9.5.0.4.5.0.7.5.13.9.4.4.5.12.4. hoog. Kritisch zijn de geïnterviewden over het opsporen en onderzoeken van kartelvorming. 5.0.4.18.21.11.0.10.21.9.19.20.0.26.15.21.4.5.14.0.22.5.18.12.1.7.5.14..0.7.5.13.9.4.4.5.12.4.5.0.23 Op deze onderdelen scoort de NMa anderhalve ster. .9.7.29.0.199829.0.133%0.13.15.4.1.1.12.0.28.1.12.12.5.5.14.22.5.18.4.9.5.14.5.18.0.13.5.20.0.11.9 .14.4.5.18.5.14.28.0.23.1.20.0.26.9.10.14.0.4.5.0.2.5.12.5.9.4.19.9.13.16.12.9.3.1.20.9.5.19.?0.22.5 .18.12.1.7.9.14.7.0.22.1.14.0.4.5.0.7.5.13.9.4.4.5.12.4.5.0.23.9.7.0.19.20.9.13.21.12.5.5.18.20.0.1.1 8.2.5.9.4.19.1.1.14.2.15.4.0.5.14.0.9.14.14.15.22.1.20.9.5.6.0.15.14.4.5.18.14.5.13.5.18.19.3.8.1.16 ..0.13.9.4.4.5.12.19.0.4.5.0.9.14.22.15.5.18.9.14.7.0.22.1.14.0.4.5.0.23.5.20.0.9.14.11.15.13.19.20. 5.14.2.5.12.1.19.20.9.14.7.0.20010.9.19.0.5.5.14.0.22.5.18.12.1.7.9.14.7.0.22.1.14.0.4.5.0.7.5.13.9. Kwaliteitsoordeel mededingsautoriteiten in 2001 (score van 1 tot 5 sterren) 4.4.5.12.4.5.0.4.18.21.11.0.7.5.18.5.1.12.9.19.5.5.18.4.29.0.4.15.3.8.0.22.15.15.18.1.12.0.22.15.15. 18.0.9.14.11.15.13.5.14.19.0.18.15.14.4.0.13.15.4.1.1.12.0.9.19.0.4.5.0.22.5.18.1.14.4.5.18.9.14.7. Mededingingsautoriteit Score 0.7.5.18.9.14.7..0.4.9.20.0.9.13.16.12.9.3.5.5.18.20.0.4.1.20.0.7.5.19.20.18.5.5.6.4.0.13.15.5.20.0. 23.15.18.4.5.14.0.14.1.1.18.0.5.5.14.0.22.5.18.4.5.18.5.0.22.5.18.12.1.7.9.14.7.0.22.1.14.0.4.5.0.7. US department of Justice, antitrust div. 5.13.9.4.4.5.12.4.5.0.23.9.7..0.4.1.1.18.13.5.5.0.23.15.18.4.20.0.2.5.4.15.5.12.4.:0.5.5.14.0.22.5.18 Bundes Kartellamt (Duitsland) .12.1.7.9.14.7.0.22.1.14.0.4.5.0.2.5.12.1.19.20.9.14.7.27.0.28.5.14.0.16.18.5.13.9.5.28.20.1.18.9.5. Competion and Consumer Com. (Australië) 22.5.14.0.15.22.5.18.0.4.5.0.7.5.8.5.12.5.0.12.9.14.9.5.0.22.1.14.0.8.5.20.0.9.14.11.15.13.5.14.19.7 Konkurrensverket (Zweden) .5.2.15.21.23.29.0.4.9.5.0.2.9.10.0.22.15.15.18.11.5.21.18.0.7.5.16.1.1.18.4.0.7.1.1.20.0.13.5.20.0. Office of fair trading / Competion Com. (VK) 12.1.19.20.5.14.22.5.18.12.9.3.8.20.9.14.7..0.23.1.20.0.9.19.0.4.5.0.2.5.4.15.5.12.9.14.7.0.22.1.14. Canadian Commission Bureau (Canada) 0.4.5.0.12.1.1.20.19.20.5.0.26.9.14.??0.8.21.13.1.14.0.3.1.16.9.20.1.12.0.4.4.20.13.1.18.7.9.14.1.12 Conseil de la concurrence (Frankrijk) .5.0.23.9.7.0.12.1.7.5.18.5.0.2.5.12.1.19.20.9.14.7.5.14.0.13.15.5.20.5.14.0.28.12.1.14.7.5.18.28.0. NMa (Nederland) 23.5.18.11.5.14.0.12.15.14.5.14.4.5.18.0.13.1.11.5.14.0.23.1.1.18.15.13.0.9.19.0.4.5.26.5.0.9.14.4. Deense Mededingings Raad 9.3.1.20.15.18.0.2.5.12.1.14.7.18.9.10.11.?0.4.5.0.13.1.18.7.9.14.1.12.5.0.23.9.7.0.7.5.5.6.20.0.1.1. 14.0.8.15.5.22.5.5.12.0.16.18.15.3.5.14.20.0.5.5.14.0.23.5.18.11.14.5.13.5.18.0.1.1.14.0.2.5.12.1.1 Bron: Global Competition Review (2001). 9.20.9.14.7.29.0.16.18.5.13.9.5.19.0.5.14.0.9.14.11.15.13.5.14.19.15.22.5.18.4.18.1.3.8.20.5.14.0.1 1 . 2 3 . 9 . 1 0 . 2 0 . 0 . 9 . 1 9 . 0 . 9 . 1 4 . 4 . 9 . 5 .21 14.0.8.9.10.0.28.9.14.0.20.5.18.13.5.14.0.22.1.14.0.12.15.15.14.11 Een recent Brits onderzoek naar de effectiviteit van het Britse mededingingstoezicht somt op .15.19.20.5.14.28.0.1%0.13.5.5.18.0.7.1.1.20.0.22.5.18.4.9.5.14.5.14.?0.5.5.14.0.8.15.7.5.0.13.1.18. basis van onderzoek vier sleutelfactoren op die bijdragen aan een effectief mededingingstoezicht. 7.9.14.1.12.5.0.4.18.21.11.0.8.5.5.6.20.0.5.5.14.0.22.5.18.19.20.15.18.5.14.4.0.5.6.6.5.3.20.0.15.16 De tabel toont de Nederlandse score en de scores van de beste landen uit de Global Competition .0.28.22.5.18.4.5.18.5.28.0.16.1.18.20.9.3.9.16.1.20.9.5.28.7.18.15.5.9.28..0.13.5.20.0.14.1.13.5.0. Review op deze sleutelfactoren. De aanwezigheid van economische expertise is heel belangrijk. De 7.18.15.5.16.5.14.0.13.5.20.0.5.5.14.0.8.15.7.5.0.1.18.2.5.9.4.19.1.1.14.2.15.4.5.12.1.19.20.9.3.9.2 NMa scoort hier even hoog als de Bundes Kartellamt. De politieke onafhankelijkheid is een duidelijk 0.5.9.20.29.0.26.15.1.12.19.0.22.18.15.21.23.5.14.29.0.23.15.18.4.5.14.0.8.9.5.18.4.15.15.18.0.2.5. verbeterpunt. De ZBO-status van de NMa ligt thans voor aan het parlement en is ook volgens de ï14.22.12.15.5.4.20.0.2.9.10.0.8.21.14.0.16.1.18.20.9.3.9.16.1.20.9.5.2.5.19.12.9.19.19.9.14.7..0.5. OESO en de SER zeer belangrijk voor het effectief functioneren van de NMa. Gegeven de lange 5.14.0.8.15.7.5.0.13.1.18.7.9.14.1.12.5.0.4.18.21.11.0.15.14.20.13.15.5.4.9.7.20.0.2.15.22.5.14.4.9. staat van dienst van zowel de Amerikaanse als de Duitse toezichthouder scoort Nederland goed 5.14.0.9.14.22.5.19.20.5.18.9.14.7.5.14.0.9.14.0.11.5.14.14.9.19.0.5.14.0.22.1.1.18.4.9.7.8.5.4.5.14 op de kwaliteit van het leiderschap. De helderheid van procedures moet voortdurend in het oog ..0.4.9.20.0.9.19.0.5.5.14.0.15.14.7.5.23.5.14.19.20.0.13.5.20.0.8.5.20.0.15.15.7.0.15.16.0.4.5.0.20 worden gehouden. .18.1.14.19.9.20.9.5.0.14.1.1.18.0.5.5.14.0.11.5.14.14.9.19.5.3.15.14.15.13.9.5.0.4.9.5.0.14.5.4.5.1 8.12.1.14.4.0.14.21.0.4.15.15.18.13.1.1.11.20..0.9.14.0.5.5.14.0.11.5.14.14.9.19.5.3.15.14.15.13.9. 5.0.13.15.5.20.5.14.0.9.14.22.5.19.20.5.18.9.14.7.5.14.0.9.14.0.5.13.16.12.15.25.1.2.9.12.9.20.25.0 .10.21.9.19.20.0.23.15.18.4.5.14.0.2.5.22.15.18.4.5.18.4..0.8.15.5.0.19.3.15.15.18.20.0.14.5.4.5.18. 12.1.14.4.?0.9.14.20.5.18.14.1.20.9.15.14.1.1.12.0.22.5.18.7.5.12.5.11.5.14.0.9.19.0.4.5.0.13.1.18.7 .9.14.1.12.5.0.23.9.7.0.9.14.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.0.8.15.15.7.29.0.9.14.4.9.5.14.0.23.15.18.4.20. 0.7.5.11.5.11.5.14.0.14.1.1.18.0.5.5.14.0.9.14.11.15.13.5.14.19.14.9.22.5.1.21.0.22.1.14.0.133%0.2 2.1.14.0.8.5.20.0.13.15.4.1.12.5.0.9.14.11.15.13.5.14.0.28.3.9.18.3.1.0.¤0.35.0000.2.18.21.20.15.2 8..0.4.5.0.13.1.18.7.9.14.1.12.5.0.23.9.7.0.2.5.4.18.1.1.7.20.0.9.14.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.0.9.14.0 .20010.51%.0.4.1.20.0.2.5.20.5.11.5.14.20.0.4.1.20.0.22.1.14.0.9.5.4.5.18.0.5.21.18.15.0.4.9.5.0.5. 5.14.0.23.5.18.11.14.5.13.5.18.0.5.24.20.18.1.0.22.5.18.4.9.5.14.20.0.–0.4.15.15.18.0.12.15.15.14.1
tabel 5.4.4.a
p060
Score ten aanzien van sleutelfactoren voor het kwaliteitsoordeel van mededingingsautoriteiten in 2001 (score van 1 tot 5 sterren) NL
VS
D
Economische expertise Politieke onafhankelijkheid Kwaliteit van het leiderschap Helderheid van procedures Bron: Global Competition Review (2001).
tabel 5.4.4.b
Wat is de les uit de best practices? Een beter functioneren op de genoemde sleutelfactoren draagt eveneens bij aan beter onderzoek naar en opsporing van kartels. De NMa maakt hier reeds een belangrijke omslag door van een reactief (behandeling van ontheffingsverzoeken in de overgangsperiode vanwege inwerkingtreding van de wet in 1998) naar een pro-actief regime. Van de 1126 ontheffingsverzoeken zijn 350 niet toegestaan of zijn de afspraken aangepast. In 2000 waren 13 door de NMa zelf gestarte onderzoeken naar overtredingen op de mededingingswet gaande en in 2001 zijn dat er 24. De ontwikkeling gaat derhalve de goede kant op. Om verdere verbetering te realiseren is de effectiviteit van het instrumentarium voor het onderzoeken en opsporen van kartels zoals in de Mededingingswet is vastgelegd, één van de centrale punten bij de evaluatie, die begin 2002 wordt afgerond.
De NMa functioneert goed, ruimte voor verbetering
21 DTI (2001).
p061
Breedbandinternet aansluitingen
5.4.5
9.22.5.18.8.15.7.9.14.7.29.0.15.22.5.18.23.5.18.11.29.0.5.20.3.28.0.8.9.10.0.13.9.14.4.5.18.0.4.1.1 4.0.¤0.029.500.15.22.5.18.8.15.21.4.20..0.13.5.20.0.14.1.13.5.0.9.14.0.4.5.0.1.14.7.5.12.19.1.11.19 .9.19.3.8.5.0.12.1.14.4.5.14.0.9.14.0.4.5.0.2.5.14.3.8.13.1.18.11.27.19.5.20.0.9.19.0.4.5.0.13.1.18.7 .9.14.1.12.5.0.4.18.21.11.0.12.1.7.5.18.29.0.5.14.0.2.12.9.10.6.20.0.5.18.0.4.21.19.0.13.5.5.18.0.15 .22.5.18.0.22.1.14.0.5.5.14.0.9.14.11.15.13.5.14.19.19.20.9.10.7.9.14.7..0.4.24.0.13.1.18.7.9.14.1.1 2.5.0.23.9.7.29.0.199829.0.133%0.13.15.4.1.1.12.0.23.1.20.0.7.5.12.4.20.0.22.15.15.18.0.5.5.14.0.9 Waarom is deze indicator belangrijk? .14.11.15.13.5.14.19.14.9.22.5.1.21.0.22.1.14.0.133%0.22.1.14.0.13.15.4.1.1.12.29.0.4.15.5.20.0.26 Breedbandinternet is noodzakelijk voor de ontwikkeling en verspreiding van innovatieve, digitale .9.3.8.0.15.15.11.0.22.15.15.18.29.0.5.14.0.26.5.12.6.19.0.14.15.7.0.9.14.0.8.5.22.9.7.5.18.0.13.1.2 diensten en producten, die een grote bandbreedte vereisen. De consument heeft grote interesse in 0.5.29.0.1.1.14.0.4.5.0.15.14.4.5.18.27.0.5.14.0.2.15.22.5.14.11.1.14.20.0.22.1.14.0.8.5.20.0.12.15. deze volgende generatie internet. Voor ondernemers is beschikbaarheid van belang omdat het de 15.14.7.5.2.15.21.23..0.9.14.4.9.5.14.0.22.15.15.18.0.4.5.0.12.1.1.7.19.20.5.0.9.14.11.15.13.5.14.1 mogelijkheid geeft nieuwe markten te betreden. De tot nu toe beschikbare internet toegangskanalen 9.3.1.20.5.7.15.18.9.5.ë14.0.2.15.22.5.14.4.9.5.14.0.18.5.11.5.14.9.14.7.0.7.5.8.15.21.4.5.14.0.23.1 (analoge telefonie en ISDN) zijn, vanwege hun beperkte bandbreedte, hiervoor minder geschikt. 5.18.4.20.0.13.5.20.0.4.5.0.1.4.4.9.20.9.15.14.5.12.5.0.13.1.18.7.9.14.1.12.5.0.4.18.21.11.0.22.1.14 Via de kabel of een Digital Subscriber Line (DSL; een speciale telefoonaansluiting), kunnen wel grote .0.22.5.18.19.3.8.5.9.4.5.14.5.0.9.14.11.15.13.5.14.19.1.6.8.1.14.11.5.12.9.10.11.5.0.18.5.7.5.12.9. hoeveelheden data in korte tijd doorgelaten worden. Andere infrastructuren voor breedbandinternet 14.7.5.14.29.0.11.15.13.20.0.4.5.0.20.15.20.1.12.5.0.13.1.18.7.9.14.1.12.5.0.23.9.7.0.15.16.0.103% (via elektriciteitsnet, satelliet en Wireless Local Loop) bevinden zich nog grotendeels in de experi150.5.5.14.0.4.5.18.7.5.12.9.10.11.0.8.15.7.5.0.13.1.18.7.9.14.1.12.5.0.4.18.21.11.0.28.15.15.11.0. menteerfase. 2.5.11.5.14.4.0.1.12.19.0.1.18.13.15.5.4.5.22.1.12.28.0.2.18.5.14.7.20.0.22.15.15.18.0.4.5.0.2.5.20. 18.15.11.11.5.14.5.14.0.5.5.14.0.26.23.1.11.11.5.0.6.9.14.1.14.3.9.ë12.5.0.16.18.9.11.11.5.12.0.20. Voor de verspreiding van breedbandinternet is, naast een hoogwaardige infrastructuur, adequate 15.20.0.5.5.14.0.15.22.5.18.19.20.1.16.0.22.1.14.0.21.9.20.11.5.18.9.14.7.0.14.1.1.18.0.23.5.18.11. marktordening van belang. De voorwaarden voor toetreding tot het kabel- of telefoonnetwerk 29.0.13.5.5.18.0.21.18.5.14.0.23.5.18.11.29.0.15.6.0.19.3.8.15.12.9.14.7.0.20.5.14.0.2.5.8.15.5.22. moeten zodanig zijn, dat bij ontbreken van effectieve concurrentie, toetreding van nieuwe providers 5.0.22.1.14.0.5.5.14.0.8.15.7.5.18.0.21.21.18.12.15.15.14.0.13.5.20.0.26.9.3.8.0.13.5.5..0.13.5.20.0 tot de markt voor breedbandinternetdiensten een reële optie is. .4.5.0.23.5.20.0.9.14.11.15.13.19.20.5.14.2.5.12.1.19.20.9.14.7.0.28.9.2.28.0.20010.9.19.0.19.12.5. 3.8.20.19.0.5.5.14.0.2.5.16.5.18.11.20.5.0.19.20.1.16.0.9.14.0.4.5.0.7.15.5.4.0.18.9.3.8.20.9.14.7.0 Hoe scoort Nederland? .7.5.26.5.20..0.13.5.20.0.14.1.13.5.0.4.5.0.22.5.18.12.1.7.9.14.7.0.22.1.14.0.8.5.20.0.20.1.18.9.5.6. Nederland behoort tot de wereldtop wat betreft beschikbaarheid en kwaliteit van het kabel- en 0.9.14.0.4.5.0.22.9.5.18.4.5.0.19.3.8.9.10.6.0.28.13.5.20.0.8%27.16.21.14.20.28.0.5.14.0.4.5.0.15.1 telefonienetwerk. Nederland scoort echter zwak wat betreft de beschikbaarheid van DSL, ook al 6.2.15.21.23.22.15.5.20.0.22.1.14.0.4.5.0.1.18.2.5.9.4.19.11.15.18.20.9.14.7.0.8.5.2.2.5.14.0.7.5.12 lijkt er de laatste tijd sprake van een toename van het aantal providers. Uitspraken van de toe.5.9.4.0.20.15.20.0.5.5.14.0.16.12.1.1.20.19.5.12.9.10.11.5.0.18.5.4.21.3.20.9.5.0.22.1.14.0.4.5.0.1 zichthouder OPTA ten aanzien van knelpunten bij de toegang tot de infrastructuur hebben hier 3.1.18.7.9.14.1.12.5.0.23.9.7..0.22.15.15.18.0.4.5.0.15.22.5.18.9.7.5.0.9.14.11.15.13.5.14.19.14.9.2 mogelijk aan bijgedragen. De prestatie wat betreft breedbandinternet via de kabel is beter. In 2 . 5 . 1 . 2 1 . ’ 1 9 . 0 . 9 . 1 9 . 0 . 4 . 5 . 0 . 1 3 . 1 . 1 8 . 7 . 9 .11 4 . 1 . 1 2 . 5 . 0 . 4 . 1 8 . 2 1 . 1 1 . 0 . 9 . 1 4 . 0 . 2 0 0 1 0 . 1 3 . 5 . 2 0 . 0 . 3 . 1 . . 0 . 3 % 2 7 Nederland zijn per 100 personen 1 /2 breedbandinternetaansluitingen gerealiseerd. .16.21.14.20.0.7.5.19.20.5.7.5.14.0.20..15..22..0.1998.0.4.5.0.2.5.12.1.14.7.18.9.10.11.19.20.5.0.15 .15.18.26.1.1.11.0.8.9.5.18.22.1.14.0.9.19.0.4.5.0.22.5.18.11.15.18.20.9.14.7.0.22.1.14.0.4.5.0.5.5. De goede prestaties van Canada ten aanzien van het gebruik van breedbandinternet zijn vooral 18.19.20.5.29.0.20.23.5.5.4.5.0.5.14.0.4.5.18.4.5.0.19.3.8.9.10.6.0.28.9.14.0.20.15.20.1.1.12.0.13.5 het gevolg van het vrijgeven van de zogenaamde ‘local loop’, zodat concurrerende infrastructuren .20.0.3.1..0.¤0.22.00028.29.0.23.1.1.18.4.15.15.18.0.22.5.12.5.14.0.4.15.15.18.0.4.5.0.23.5.20.0.9. (kabel en DSL) ontstaan. De toename van de concurrentiedruk die hiervan het gevolg was, maakt 2.0.20010.19.9.13.16.5.12.23.5.7.0.9.14.0.5.5.14.0.8.15.7.5.18.5.0.19.3.8.9.10.6.0.26.9.10.14.0.2.5. dat de consument beter en tegen aantrekkelijker voorwaarden bediend wordt. 12.1.14.4..0.23.1.20.0.26.9.10.14.0.4.5.0.2.5.12.5.9.4.19.9.13.16.12.9.3.1.20.9.5.19.?0.8.5.20.0.2.1 5.22.5.14.19.20.1.1.14.4.5.0.9.13.16.12.9.3.5.5.18.20.0.4.1.20.0.7.5.19.20.18.5.5.6.4.0.13.15.5.20.0 Ook in Nederland zien we in toenemende mate concurrentie tussen de twee infrastructuren. .23.15.18.4.5.14.0.14.1.1.18.0.5.5.14.0.2.18.5.4.5.0.22.5.18.12.1.7.9.14.7.0.22.1.14.0.4.5.0.13.1.18. Zo opereren op de local loop naast KPN meerdere breedband aanbieders. Deze ontwikkeling is 7.9.14.1.12.5.0.23.9.7..0.4.9.20.0.2.5.20.5.11.5.14.20.0.5.5.14.0.22.5.18.12.1.7.9.14.7.0.22.1.14.0.4 positief maar er lijkt vooralsnog nog geen sprake van effectieve concurrentie. .5.0.2.5.12.1.19.20.9.14.7.27.0.28.5.14.0.16.18.5.13.9.5.28.20.1.18.9.5.22.5.14.0.15.22.5.18.0.4.5.0 .7.5.8.5.12.5.0.12.9.14.9.5.0.22.1.14.0.8.5.20.0.9.14.11.15.13.5.14.19.7.5.2.15.21.23.29.0.4.9.5.0.2 .9.10.0.22.15.15.18.11.5.21.18.0.7.5.16.1.1.18.4.0.7.1.1.20.0.13.5.20.0.12.1.19.20.5.14.22.5.18.12. Het aantal huishoudens met een telefoon- en kabelaansluiting, 1999 (% van het totaal aantal huishoudens) 9.3.8.20.9.14.7.29.0.26.15.4.1.20.0.14.9.5.20.0.1.12.12.5.5.14.0.4.5.0.13.1.18.7.9.14.1.12.5.0.13.1. 1 . 1 8 . 0 . 1 5 . 1 5 . 1 1 . 0 .| 4 . 5 . 0 . 7| . 5 . 1 3 . |9 . 4 . 4 . 5| . 1 2 . 4 . 5| . 0 . 2 . 5 .| 1 2 . 1 . 1|9 . 2 0 . 9 .| 1 4 . 7 . 4 . 1 8 . 2 1 . 1 1 . 0 . 4 . 1 . 1 . 1 2 . 2 0 . 0 . 2 8 . | ≥†§≥†±¡ª±ºª¶†§§º¶≤≥≤ªªªª§±¿º≤±§¡¿†≥≤§º§º≤§¿ª≤¶§≥≥¿ºª§ª≥±≥¿º±±±§§º¶†§¿≤º≤≥¶≤¿º¡†≥†±§≥†≥†±±†¡†ªª≥º≤§ª†º≤¶§†≤≤º≥±º±≤¶§º≥††¶¿±±¿†ªªº†¿ªº¿¡ª≤≥º¿¶ª¶ª¿±§º¿≥±ª±≥≤ºº¿¿±§§†±§§¶†§ªººª±º¿¡†§¡¶º§±¡¶¶¡±≥¡≤ºª† | | | | | | | ZW 97,0 1 . 1 . 1 4 . 0 . 4 . 5 .131,3 0 . 7 . 5 .| ±§§¿º±ª¶≤†≤†¿†¶§º≥ª≤ª†§ª≤¶≥ª¿§º¿†¶º≥±±≥≤±±ª¶º±¿≥ª¶≤±≤§§†≥¿†¶¶¶§ª≤±¿§º±¶†¿§º¿≥††§ºº¿¶≤†§º§§±º†§º¿†º†≤±º±±†ª≤±º¿¿†¿†ª≤ºª≤¿¿¡†º¿≥º¿≤§±†§º¿≤¶≤§¿¿¶≤†§±¶º††±≥≥†¿º±†††¶¡≤≤¿ªª±¿≤º¶¶≥º≥≤≤§¿†¿ª§¿ª¿¿†¶≤¶º§≤¡ªº≥º§¿§ªª¿¿º¿≥≥±¶ªº≥¿ª†§¿≤¶¶¡ª≥≤¿†¡ª¿§†§±†º¶ª≤±¶¡¶†±ª§§§≤§≤¶º≥†§≥¶† 1 3 . 9 . 4 |. 4 . 5 . 1 2| . 4 . 5 . 0 .|4 . 1 8 . 2 1 | . 1 1 . 0 .| 2 3 . 1 5 . 1 | 8 . 4 . 2 0| . 0 . 5 . 1 2 . 4 . 5 . 1 8 . 1 9 . 0 . 9 . 1 4 . 0 . 4 . 5 . 2 6 . 5 . | ¿º≥¶≤º≥≤±ª†¡±≥¶§¿±≥≤≥¿≥§§†ºªº±¶ª±≥†≤¶†¡≤†≥††≤¶¶¶†±ªª†¡≥≤§≤ª≤¿†¡≥§†¶§ª†¶ª§¿§±§≤¶≤≤º≥§≤§†§†§¿≥ª≤ª¡±±†º±º≤≤º†¡¿§††≥º≥¿≥¶†¶§≥±¿º†¿≥¡†§º≤±†§≤≥≥¶¿¶†§¿¿ª≤¶≤ª≥¶≥¡¡ºª≤†≥†¶¿¶≥¿¶≥§ªº±†††±¶≤†† | | | | | | | CAN 90,0 0 . 2 0 . 1 5 . 5 . 2 0 88,1 . 1 9 . 0 |.≥¡¿¿≤≤º¶ª≥≥≥¿†§¶≥†††¿†≤≤≤≤¿§¶¿ªªª≥†§†≥ªº¿§º≤ªª≥ª¶≥¿¿≤¶††ºº¶§†§ª§¿¡§ª¿†¶≥≤ª≤ªºº§≤º¶¿±±§§ª¿±±§≥≥±¶ª≤¿†º†º¿±¡º¿±≥¿º¿§≥≥≤≥≥†≤§¿¶¶††≤†¡≥±§±≤≤º†ªª¿§§†††¡§º¡¿ªª≤≤¶≥≤≥†≥≤ª≥º¿º≥§¡¿≥±±†º† 1 . 1 . 1 4| . 4 . 1 . 3 . |8 . 2 0 . 0 .| 2 . 5 . 1 9|. 2 0 . 5 . 5| . 4 . 2 8 . .| 0 . 8 . 9 . 5| . 1 8 . 2 . 9 . 1 0 . 0 . 9 . 1 9 . 0 . 5 . 2 4 . 2 0 . 1 8 . 1 . 0 . | ª§¶§≤ª¿†¶≤§†¶±¶†ªº≤¡º¶º±§¿†≤≥§¶≥≤º±≥º≥¶º¡≥†≥≤≤†≥ªº¶¿¶≥≤†±≤¿≥§ª†ªº¿¶ª≥¶º§±º†º¿¿≥≥¶¿≥≥≤†±±º¡≤≥†§±ªº†¿±ª¿¶†§¿≥†¶†≤¶ªº≥¶º§≥¡ªª††¡†º§¡≥¶§†±º§¿††¿¡º†¿º¶¿¶†º§§º††§º†≤≥º≤†¡¶§¡≤¿ªºª§¿†º¡† | | | | | | | NL 89,0 1 . 1 . 1 4 . 4 . 1 . 3 103,7 . 8 . 2 0 . |0≥¶¶§≥≤¡º≤†±ºª≥§≥§§ºº¿ª¶†≤†¡≥¿¶ª§ª¿±†º††≥††ª±±ºº†≥ºª≥≤±¿¿º†††±¿¶†º≥±≥≤≤≥≥§≤±¿º≤±≥¶¶±≥≥ª††≥¡ºº±†¿¡≥ª≤†ªºº¡¿±±§¡≤≤ª±¶±≤≥ª††±≤º¡≤†§§†ºº†≥†¡¡¶≤º†≤º≤¶†≥§≤¿§†≤≤†ª†±†§≤º¶¶¡≤º†≥≥º¿¶≥†±º§≥¶±††≤±ºªªº≥†≤º§±¡≤ª†º§±≤¶≥¶≥≤† . 2 2 . 1 5| . 1 5 . 1 8| . 0 . 4 . 5 .| 0 . 1 3 . 1 |. 1 8 . 7 . 9| . 1 4 . 1 . 1| 2 . 5 . 0 . 4 | .18.21.11.0.1.1.14.0.4.5.0.15.14.4. | | | | | | | | 5 . 1 8 . 1 1 . 1VS . 1 4101,4 .67,0 2 0 . 0 .| §¡†§†††≥≤¶≥¡†¶¡±¿¶†¡†≥§º¿¶±≥º≤¡≤ºª¶ºº≥≥†§º§†¿¿†º¡¶ª¿¿¶º±ª¶º≤≥¶≤≥§±±ª§†¶ªº±±ºº¶†¿≤§¿≤§¿¶§†≤¶±±±¿§±≤≥ª¿ª¶¿¿¿†¶ºª¿¿ªª¿¿†≤¡¶¶≤†±†§±†§†≥≤†† 2 2 . 1 . 1 4 . 0 . 4 . 5 . 0 . 1 . 1 8 . 2 . 5 . 9 . 4 . 1 9 . 1 3 . 1 . 1 8 . 1 1 . 2 0 . | | | | | | |0 . 1 5 . 1 6 . 0 . 2 6 . 9 . 1 0 . 1 4 . 0 . 1 6 . 1 2 . 1 . 1 . 2 0 | ±¶º†±≤≤¶ª†¶≥¿ª±¶±¡¿¿±§§ª†≥º≥≤≥≥††º≤¡ª≤†≥†≤≤¿±≥¶≥†≤±≥ºªª¿º§ª¶±†≤†º¶†§º†≥≤±≤¶§≤±¿≥≥¶††ª¿†º±¿§≤≤º¡†§≤ºª¶†¿†ºª¡º†¶≤¿†§†±±±≥¿≤§§¡¿¿ªº†¡¶≤†º¶†≥º¶†ºª†¶ª≤§ª†≤¿≤±ª≥≤§º¡¡¶†¶†¡¿±†≤¿††≥≥±≥†¶¿ª≥±º±†ªª¿≥¶±ª§††¡†≥≤¿¶±† | | | | | | | DK1 . 1 56,0 .19..0.8.2 3 . 1 . 1 |4§≤¿ª≥ª±§≤†¡†¿†≤±¶§±ª¿†§≤º††§≥¡º¶≤≤¿¶††§¡¶¶≤º¿¿≥±ª±†¿¡¿ª≤±≥±ªº¿¶ºº§±≥ª†ª≤¶±¶¿≤¡±ª†±†≥º≤≥¡±¶≤±¡¡º≤¿ª≥¿§ººº≥ªº†±§ª† . 0 . 3 . 1| . 1 6 . 9 . 2| 0 . 1 . 1 2| . 0 . 4 . 4 .|3 0 . 9 . 3 0 | . 1 . 2 7 .| 1 8 . 1 . 2 0 | .9.15.0.1.18.2.5.9.4.19.15.14.7.5.1 117,8 | †¡±±¶≥≥±†¶†§º¶¡¶††¶º§¿±≤§º¡†≥±†¶ª¿¶†¿ª¡º≥§†¶≤¡†¿ªª¿±§≤≤¶≤±ª±º¶ª§¶¶¿±±†§≤¶≥≥ª§≤ª¿¶º†¿≤§≥¿†º¡≤¿≤º†º†ª≤≥¶¿±¡¶≥º≤≤≤¶º±†±¿†¶≤¶¿≤±≤≤¶¡≤≥±†ºª¡º≥¶≥±≤¿º≤†±≥ºº§º¿††§±¶¡º¡≥§¶¶ª≤¿†§≥ºº¶≥¡†±≤¡¿≥†¶ª§¡†¿¿º±¶≤±ºªª†≥†ºª¶†±º¡¡†¿¶¿≤≤§º≥º¿±††≤≤±¿±†¶¶§≥ª≤¡† | | | | | | | 9 . 3 . 8 . 9 . 1 1D. 2 053,0 . 8 . 5 . |9†±§º≥¶±≤≤¿º¶†º¶ª≤≤ª≤ª≥ªª†º≥§†¿ª§¿≤§≥¡§≥º§ª≥≤º§±≥º¿†≤§¶≥ªº¶§±ª¡¿†º§ª≤±†≥¡§¶¿¡†≥§§¿¡§≤¿≤§¶±≤§¡¶≤¿§≤ª≤≤¡≤≤±¡† . 4 . 0 . 8| . 5 . 2 0 . 0| . 1 . 1 8 . 2 | . 5 . 9 . 4| . 1 9 . 1 5 .| 1 4 . 7 . 5| . 1 9 . 3 . 8| . 9 . 1 1 . 2 0 . 8 . 5 . 9 . 4 . 1 9 . 2 2 . 1 5 . 1 2 . 2 1 . 1 3 . 87,4 | ¶ª§¶†≥¿ª≥¿†ºªºº††§¿§¿≥≤¶ªª†ª≥§ª§ªª¿≤¡†§¡¿ºª¿†¶¿¿±≤≤≤≥¶≤¶¶¿§≥≥¶ª±ª¿§§¶º¶¿≤≤≤†±≤†≥¶†§≤≥¡¿¡¶¿†¿†º¶†ª¶≥±≥¿†¶≤≥≥†≥ºª§º§º≤¡º¿¡ª≥≤§§ª¿≥¡¶≥¶≤¿††††¶¿¶≥¿¶ª¶ª†ººª¿†º¶†º¶¶ª§†ºº≤ª†≤†¡º±†º† | | | | | | | 5 . 0 . 1 3 . 1 5 JP . 5 . 217,0 0 . 0 . 1|5 .13.12 | . 1 . 1 . 7|. 0 . 2 3 . 1| . 1 . 1 8 . 1 | 5 . 1 3 . 0| . 9 . 1 9 . 0 | . 4 . 5 . 2 |6 . 5 . 0 . 9 . 1 4 . 4 . 9 . 3 . 1 . 2 0 . 1 5 . 1 8 . 0 . 2 . 5 . 1 2 ≥†º†º†≥≤≤≤§±º††≥¶¶≤±º¿º≥≥±¶≤±†≤§≥ª† | †≥º¿§¡§≤¿†††¿≥†±≥≤ª±±¿º≤ºº≥¡¿ªº≥¿≥¶≤¿≤º¿¡±º¶†††≥≥≥º¿±≥¶ª§¶±¿¡¶≥¿¡§≥¶¿††§†¿¶≥±††¿º≥†§¡†¿≥†¶†ªº†¶≤≥¿±§†≥¿º¶†≥≤§ª≥§§¶ºª±††ª≥±¶≥ª≤ªº±§†¶º±¶†¿º≤†¶≥††≤¡º†±¿±¿†ª¶¡≥≥¿¿º±¶≥§§ªº≤≤†¶º†††±†§§±≥≥††≤†¿º¡≥±±º≤≥¶º† | | | | | | | 99,5 . 1 . 1 4 . 7 . AUS 1 8 . 9 . 16,0 1 0 . 1 1| ≤¡¶¿º§≤†±†≥±¶±¶¿≥§†¡¿≥¶≥¶¶¡±ª≤§±† . ? 0 . 4 . 5| . 0 . 9 . 3 0 | . 1 . 2 7 .| 1 8 . 1 . 2 0 | . 9 . 1 5 .| 0 . 1 . 1 8 .| 2 . 5 . 9 . 4 | .19.15.14.7.5.19.3.8.9.11.20.8.5.9. | ±§†≥ªª≥¶º¶¶¶§≤†ª≤¿¶†º¶¶ª¡¿≤ª¡†¶≤≥±¡¿≥††º±ª≥≥≥§§±ºª¶¿≤§¶¶º¡º≤±§§†¡¶†¶†§ª≥†§§±§††¿≤§≤†≥¶†¿†≤≥†ª±ºª±ª¶§¿†ª¿††¶¶¿±§¿¡¿¡¿º≤†ªº≥†ªª≥ªªº¶ªª†≥≥¿¶§ª¿≥±†¡¿¿≥≤¡§±¡±ª¶±¶¡†¿¿¶†≤¶§±§≤≥†º≤†±¶¿±†±¡±¶¿§≥¡±§¿§≥†≥¶¿¶±±†† | | | | | | | 100,2 4 . 0 . 7 . 5 . 5VK . 6 . 2 13,0 0 . 0 . 4 |.ª≤†º≤¡ª††§†º§±¶≤¿±†¡†¿¿º§ª† 5 . 0 . 2 2| . 5 . 1 8 . 8| . 1 5 . 2 1| . 4 . 9 . 1 4| . 7 . 0 . 1 .| 1 . 1 4 . 0| . 2 0 . 2 1 .| 1 9 . 1 9 . 5 . 1 4 . 0 . 8 . 5 . 2 0 . 0 . 1 . 1 . 1 4 . 2 0 . 1 . 1 | ¶≥†º¿§ª≥≥†≥º¡º†º±≥†ª¿§≤¿ª¶ªª§ºº†≥±ª±¿±§§†≥¿º±ª≤†≥¡¿º±¿†º≤¿¶¡¶¿ª¿†§±≤≥ª¿±¿º≥§§§§±≥≥¶†±¿§†≤§≤¡¡≥†≤†≥º≤†≤¶º¿†≤¡±≥¶±†¶¡≥†¿†≤º≤±†§§±§§ªº†±±§≤ª¶ª¿†ª††±ºº±ª≤†ºª¶¿ª≤¶≤†±º±ºº†§†§¿§§††¶≤†¡†¿≤ª¿ªºº±¿º†¿¿§† | | | | | | | 96,6 2 . 0 . 1 3 . 5 . 1F4 . 112,0 9 . 5 . 1| 4 . 0 . 1 3 .| 5 . 2 0 . 0|. 5 . 5 . 1 4| . 0 . 1 . 1 8| . 2 . 5 . 9 |. 4 . 1 9 . 1| 5 . 1 4 . 7 |. 5 . 1 9 . 3 . 8 . 9 . 1 1 . 2 0 . 8 . 5 . 9 . 4 . 1 9 . 2 1 . 9 . 2 0 ≤º≥¶≤±º≤†±¿ª≥†¿≤≤¶≥≥ª†¿º† | | | | | | | | . 1 1 . 5 . 1 8 . 9 . 1 492,7 . 7 . 0 . 2| ª¶º§¿¶¶¶±≥ºª†±†§ª¶±¿¿¶ª±¶†§††≥≤§†¶º±º§†§º±¶≥≥†¶¶±≥±≥±±≥†¿¿≥±ª±≥≥≥º≤†≤≥≥±≤†§≤†≥§±¶¶†ª¿≤¶≤†≤º≤º§±¡¿¿¶±º±¿¶§ºº¿†¿†¿§¡ª††¶≥†††≤§¿¡≤±≤¡§†¶±††¿§º≤±º†ª†±§§ª¶≥±º±≥¡†¡§≥†ªª±≥ª††≤¶±ªª†≥†¿¶ª§¿ªª§±† 8 . 9 . 1 4| . 1 . 3 . 2 0| . 9 . 5 . 2 |2 . 5 . 1 4 .| 2 8 . 0 . 5 |. 1 4 . 0 . 8| . 5 . 2 0 . 0| . 1 . 1 . 1 4 . 2 0 . 1 . 1 2 . 0 . 2 3 . 5 . 1 8 . 1 1 . 5 . 1 4 . 4 . 5 . 1 4 . 0 . 2 8 . 1 . 3 . 2 0 .0 9 . 5 . 2 220 . 5 . 1 4 . 240 8 . 2 9 . 060 . 7 . 5 . 1 380 . 5 . 2 0 .100 5 . 1 4 . 0 120 . 9 . 1 4 . 0140 .1.18.2.5.9.4.19.10.1.18.5.14..0.5.18. 0.2.5.19.20.1.1.14.0.15.15.11.0.1.14.4.5.18.5.0.4.5.5.12.0.9.30.1.27.18.1.20.9.15.’19.29.0.26.15.1.1 †§¶±≤≥ªº¿¡ = KABELAANSLUITING †§¶±≤≥ªº¿¡ = TELEFOONAANSLUITING 2.19.0.22.15.15.18.0.15.21.4.5.18.4.15.13.29.0.26.9.5.11.20.5.0.28.5.14.0.26.23.1.14.7.5.18.19.3.8. 1 . 1 6 . 1 9 . 2 7 . 0 . 5 . 1 4 Bron: . 0 . 2 OESO . 5 . 2(2001a). 2.1.12.12.9.14.7.19.22.5.18.12.15.6.21.9.20.11.5.18.9.14.7.5.14.28.29.0.1. 18.2.5.9.4.19.15.14.7.5.19.3.8.9.11.20.8.5.9.4.29.0.23.5.18.11.12.15.15.19.8.5.9.4.29.0.2.9.10.19.2 0.1.14.4.29.0.26.23.1.14.7.5.18.19.3.8.1.16.19.27.0.5.14.0.2.5.22.1.12.12.9.14.7.19.22.5.18.12.15.6 .21.9.20.11.5.18.9.14.7.5.14.0.5.14.0.23.5.4.21.23.5.14.0.5.14.0.23.5.26.5.14.0.21.9.20.11.5.18.9.1 4.7.5.14..0.4.5.26.5.0.20.5.12.12.5.14.0.15.16.0.20.15.20.0.4.5.0.2.5.11.5.14.4.5.0.13.1.3.18.15.0.9. 30.1.27.18.1.20.9.15..0.4.5.0.9.30.1.27.18.1.20.9.15.0.1.18.2.5.9.4.19.15.14.7.5.19.3.8.9.11.20.8.5.
fig 5.4.5.a
p062
Wat is de les uit de best practices? Voor de local loop is de weg naar effectieve marktwerking lang, glad en vol valkuilen. Op dit moment ontbreekt het aan slagvaardig toezicht. De beslisprocedures van de OPTA, NMa en de rechter kunnen de marktontwikkelingen niet bijhouden en duren soms te lang voor (potentiële) toetreders. Slagvaardig toezicht kan op twee manieren worden gerealiseerd. Ten eerste is een snelle implementatie van de nieuwe Open Network Provision (ONP) belangrijk22. Het nieuwe ONP-regime maakt een flexibele, gedifferentieerde toepassing van sectorale regels mogelijk, zodat implementatie gefaseerd kan plaatsvinden. Prioriteit hebben in dat geval de richtlijnen ten aanzien van toegang en interconnectie. Naast de verbeterde regulering kan integratie van de OPTA als kamer binnen de NMa de slagvaardigheid van het toezicht verbeteren. Want beter dan organisatorische zelfstandige toezichthouders is één toezichthouder voor mededingingstoezicht. Gebruik makend van alle bevoegdheden, faciliteiten, kennis en personele capaciteit van een grote organisatie kan slagvaardiger en zonodig strenger optreden resulteren.
Breedband aansluitingen, januari 2001 (per 100 inwoners)
CAN VS DK ZW D F NL VK AUS JP
1,53 3,01 0,89 1,36 0,50 0,56 0,47 0,71 0,24 0,08 0,11 0,21 0,09 1,58 0,05 0,03 0,05 0,34 0,01 0,49
| | | | | | | | ±ª±†º¶¶¶±¿≤¿¡§º≤≤≥§±≤±≥†ª¡¡≥§¿†¶††≥¿†ª§¿†≤≥§†§≥§†¿†¿ªº¶¿¿±≥†¿¡¡ª§±ª†º¡¶≥†ªº¶†§ª≥±¿±¿ª†ªª§±¶¶≤†¡¿¿¿¡§†≤¿¿±±≤¿≥††≤§≤¿±ª¿¿±±≥†±≥†º††±≥¶¶º¿¿¿ª±≥¶≤≥≤ªº±ªº¶¡≥† | | | | | | | ±≤¿¡¿¿ª±≥†≥¶§§¶†¶±ª¿±¿†º††ª¿§¡¶≥≥†º¿¶ª§†≤†ººª±¿¿≤¶ª†ªº§¿†¿≥ª†ª≥§ªª¿¶†≥†±≥ª¿±≥≤††ª¶¶†††≥ª¶¶†§±≥¡§±±≥†≤¿≥¶º≥º¶ª≥±††≤††§§≤≥§ºº†≥††§≥†º≥¡≤ª±≤±§¶ª≤±ª¡ºº¿≥¶¶±±ºº†††±¿¶≤ªº¿¶¿ª††††ªº¿¡¿§º†º±ª†¿†ª≤§§†≥¶¶±≤¡º¶ª≥ºº†§±¡≤≤≥†≥§¿†¿±¶±†¶ªº†≤ª≤≥¿ªª¿¿†¶§¡†≥†±º¿†≥≤†ª¿¡º±≥§≥¡≤≤±§≤†≤†≥¿≤†≤ª¶¿≤¶º≥≥ªº¡≤º±≤≤¡†¿¡†¡º†≤†±º§≥¡† | | | | | | | ¶¶¿†¶≥≤¶ª†±†¿††ªª±≥±±≤†¶ºª≥¡º¶ª†≤≥¡¿†≥ª§§†≤º†º¿º†ª±¿º≤¿§†≤§±§±¶º≥º¡±ª±≥≤±≤≤º†≥±º±±¿§†§¿†† | | | | | | | ¿§†¿†º¿¶≤§¿º≥¿†¡§≤º¿¿¿†≥¶≤§ª¿≥†¶ª≥¶¡≥≥¿ª†≤≥†¿≤ª≥†≥¿º†º†º≤≥ª¡¿¶º≤ªººª≥º≤¶ª¶†§≤†º¶ª≥º††¿¡¿≤†¶¿§¶¶§º§º¡§≤¿≥±§§¿≤†ª§†≥¿ª†¿¿†¿¡≤≤¡¶±†ª†¡§ª≤†¿† | | | | | | | º††±±†§§†§¶†±º†¿ª¿¿¡±†§¶≥≥¿ª†§§º¿±¿¶¿¶≤¶±±†¡ª†≤††¶† | | | | | | | ≤¿ª≥≥¿º¶¿§±¿†¿§±≥§≤≤≥º¿±≥†ºª≥††ª±±º¿±ª¶≥¿¶±†§≥≤≤¿ª¶§¶ª¶§† | | | | | | | ≤¶ª¿¶≤º¡¿≥±§†±¿≤≥±§≤†±º§≤≤††≤º¡†§†¶≥º≥≥≤†ºª¿§¡º† | | | | | | | ≤≥§≥ª§¶¿ºª±§¿¿¶¿†¿§ªªª±≥¶≤†§†≥¡†º¶ºº§±††≥ª†¿≤º†ª§ª≤†¿¡≤§ª≤¶§º≤¿±††¡†º¡º† | | | | | | | | | | | | | | †≤§±¿≥º≤†¶¿†¡º¿≥≥¡≥†±¿†≥† | | | | | | | ¶§ª≥ª§º¶† | | | | | | | ≥≤¶±≥º≤±§¿¿† | | | | | | | ±¶≥¶º¡≥§§ºª≥¶¶¶¶≥¡º§±† | | | | | | | ¶º±¶†ª§≤±† | | | | | | | ≥††¿ª¡±ªº¿≥¿ª±†¶¶¿¶±¿≥≥¿º≤≤§ªª§≥§º≥¿¶≤¿¶¡†ºªª†º¡¶†§≥≤¶†§≤ª¶†±ªª§¶¿¡§≤§≥≥ª¶†ª††ªº¿ª¿ªº≤†±¶¿¿†¿¶º¶§º≥±ª≥¿†§≥º≤††≥ª≤≤§†≥§§§§º§§ª±§≥†¡¿§ºº†ª¿§≥¶º¿§¡¿º§†§§¶†¿ª¡¶º† | | | | | | | †≥¿≤ª† | | | | | | | ±≥¶† | | | | | | | §ª¡¿º† | | | | | | | §¶±†¿ª¿≥≤≤¶¶¶¿ª≥†ª¶†±†≥††¡§±≥¿†¿§¶† | | | | | | | ª† | | | | | | | ±††ª≥§º¡≤†¡†≤¡ªº¿¿≤º¿ªª¶¶†¶†¶††≤¶†¶§¶¿¿≥±¿±º¶¶ºº†† | | | | | | | | | | | | |
0
0,5
1,0
†§¶±≤≥ªº¿¡ = DSL AANSLUITINGEN Bron: OESO (2001a).
1,5
2,0
2,5
3,0
| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |
3,5
†§¶±≤≥ªº¿¡ = KABELMODEM AANSLUITINGEN
fig 5.4.5.b
Effectieve marktwerking vereist slagvaardig toezicht
22 Het betreft hier richtlijnen waarin (ondermeer) sectorspecifieke mededingingsrichtlijnen zijn opgenomen voor de telecommunicatiemarkt.
p063
Betrouwbaarheid elektriciteitsvoorziening
5.4.6
9.4.0.7.5.5.6.20.0.5.5.14.0.9.14.4.18.21.11.0.22.1.14.0.8.5.20.0.18.5.12.1.20.9.5.22.5.0.2.5.12.1.14. 7.0.22.1.14.0.4.5.26.5.0.3.1.20.5.7.15.18.9.5.0.21.9.20.11.5.18.9.14.7.5.14.0.9.14.0.8.5.20.0.19.15. 3.9.1.12.5.0.26.5.11.5.18.8.5.9.4.19.19.20.5.12.19.5.12..0.8.15.5.0.19.3.15.15.18.20.0.14.5.4.5.18.1 2.1.14.4.?0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.0.19.20.5.5.11.20.0.22.5.18.0.21.9.20.0.2.15.22.5.14.0.1.14.4.5.18 .5.0.12.1.14.4.5.14.0.23.1.20.0.2.5.20.18.5.6.20.0.4.5.0.9.30.1.27.18.1.20.9.15.0.1.18.2.5.9.4.19.15 .14.7.5.19.3.8.9.11.20.8.5.9.4..0.15.16.0.9.5.4.5.18.0.1000.23.5.18.11.5.14.4.5.14.0.26.9.10.14.0.5. Waarom zijn deze indicatoren belangrijk? 18.0.130.13.5.14.19.5.14.0.13.5.20.0.5.5.14.0.21.9.20.11.5.18.9.14.7.0.22.1.14.23.5.7.5.0.1.18.2.5. In de geliberaliseerde elektriciteitmarkt moet de overheid erop toezien dat de elektriciteitvoor9.4.19.15.14.7.5.19.3.8.9.11.20.8.5.9.4..0.9.14.0.4.5.0.13.5.5.19.20.5.0.1.14.4.5.18.5.0.12.1.14.4.5. ziening betrouwbaar blijft. Onnodige overcapaciteit wordt afgebouwd door liberalisering. Dat geeft 14.0.21.9.20.0.4.5.0.2.5.14.3.8.13.1.18.11.27.19.5.20.0.12.9.7.20.0.4.9.20.0.22.5.18.8.15.21.4.9.14. gewenste efficiencywinst en leidt tot prijsdalingen. Daalt de overcapaciteit echter beneden een 7.19.7.5.20.1.12.0.30%0.20.15.20.0.50%0.12.1.7.5.18..0.4.9.20.0.9.19.0.15.16.22.1.12.12.5.14.4.0.1 bepaald niveau, dan kunnen prijzen flink stijgen door dreigende tekorten. Zo is in Californië de 5.13.4.1.20.0.4.5.0.1.18.2.5.9.4.19.15.13.19.20.1.14.4.9.7.8.5.4.5.14.0.5.14.30.15.6.0.4.5.0.7.5.26.1 reserve capaciteit van 30% aan het einde jaren van de jaren tachtig verminderd tot 14% nu en is 5.14.4.8.5.9.4.0.22.1.14.0.4.5.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.19.5.0.2.5.22.15.12.11.9.14.7.0.14.1.21.23.5. daarmee de daar geldende kritieke grens overschreden. 12.9.10.11.19.0.1.6.23.9.10.11.5.14.0.22.1.14.0.4.9.5.0.9.14.0.1.14.4.5.18.5.0.12.1.14.4.5.14..0.4.5. 0.7.18.15.20.5.0.15.13.22.1.14.7.0.22.1.14.0.8.5.20.0.1.18.2.5.9.4.19.15.14.7.5.19.3.8.9.11.20.8.5.9 Het is dan ook nodig om de vraag naar elektriciteit en de geïnstalleerde en geplande productie.4.22.15.12.21.13.5.0.9.14.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.0.7.1.1.20.0.7.5.16.1.1.18.4.0.13.5.20.0.2.5.12.1. capaciteit te monitoren. Maar ook wanneer elektriciteit uitvalt door tijdelijke storingen, is de 14.7.18.9.10.11.5.0.13.1.1.20.19.3.8.1.16.16.5.12.9.10.11.5.0.5.14.0.5.3.15.14.15.13.9.19.3.8.5.0.1 schade groter dan voorheen. ICT-bedrijven eisen niet meer een leveringszekerheid van 99,9% maar 1.15.19.20.5.14..0.5.18.0.23.15.18.4.5.14.0.14.21.0.9.14.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.0.18.21.9.13.0.950 van 99,9999%. Storingen doen zich vooral voor bij elektriciteittransport. Ook dit transport moet 0.4.21.9.26.5.14.4.0.23.1.15.1.18.2.5.9.4.19.15.14.7.5.19.3.8.9.11.20.8.5.9.4.19.27.21.9.20.11.5.18. hoogwaardig blijven in de geliberaliseerde markt. 9.14.7.5.14.0.22.5.18.19.20.18.5.11.20.29.0.8.5.20.0.7.5.5.14.0.10.1.1.18.12.9.10.11.19.0.9.14.3.12 .21.19.9.5.6.0.2.15.22.5.14.23.5.20.20.5.12.9.10.11.5.0.1.1.14.22.21.12.12.9.14.7.5.14.0.18.21.9.13 Hoe scoort Nederland? .0.¤0.1816.13.0.13.9.12.10.1.18.4.0.11.15.19.20..0.22.1.14.0.5.22.5.14.0.7.18.15.15.20.0.2.5.12.1.1 Figuur 5.4.6.a laat zien dat er nog een flink potentieel aan efficiencywinst te behalen valt voor4.7.0.9.19.0.4.1.20.0.4.5.26.5.0.13.5.14.19.5.14.0.7.5.4.21.18.5.14.4.5.0.12.1.14.7.5.18.5.0.20.9.10. dat er een kritiek percentage van de overcapaciteit bereikt is. Landen die al ver op weg zijn met 4.0.8.5.20.0.3.15.14.20.1.3.20.0.13.5.20.0.4.5.0.1.18.2.5.9.4.19.13.1.18.11.20.0.5.14.0.4.1.1.18.4.1 liberalisering (Verenigd Koninkrijk en Scandinavische landen) hebben de minste overcapaciteit. 5.15.18.0.15.15.11.0.11.5.14.14.9.19.0.5.14.0.22.1.1.18.4.9.7.8.5.4.5.14.0.22.5.18.12.9.5.26.5.14..0 .22.15.12.7.5.14.19.0.2.5.18.5.11.5.14.9.14.7.5.14.0.22.1.14.0.8.5.20.0.3.16.2.0.26.1.12.0.26.15.14. Figuur 5.4.6.b laat zien dat Nederland goed scoort voor wat betreft betrouwbaarheid van levering. 4.5.18.0.14.1.4.5.18.0.2.5.12.5.9.4.0.8.5.20.0.1.18.2.5.9.4.19.15.14.7.5.19.3.8.9.11.20.8.5.9.4.19.22 Deze score heeft vooral fysieke oorzaken: Nederland beschikt over een volledig ondergronds .15.12.21.13.5.0.15.16.12.15.16.5.14.0.20.15.20.0.1.050.0000.9.14.0.2006.0.4.1.20.0.9.19.0.5.5.14. laag- en middenspanningsnetwerk. In bijvoorbeeld Duitsland ligt ongeveer 35% van dit net boven0.15.14.7.5.23.5.14.19.20.5.0.15.14.20.23.9.11.11.5.12.9.14.7.0.7.5.7.5.22.5.14.0.4.5.0.22.5.18.23. gronds en in Frankrijk zelfs 70%, wat de elektriciteitvoorziening meer kwetsbaar maakt (inclusief 1.3.8.20.5.0.1.6.14.1.13.5.0.22.1.14.0.8.5.20.0.1.18.2.5.9.4.19.1.1.14.2.15.4.0.9.14.0.4.5.0.11.15.13 zware stormen zou de gemiddelde uitval in Frankrijk en Verenigde Staten respectievelijk 455 en .5.14.4.5.0.10.1.18.5.14.0.5.14.0.4.5.3.5.14.14.9.1..0.4.5.0.1.18.2.5.9.4.19.15.14.7.5.19.3.8.9.11.20 147 minuten bedragen). Daarnaast vindt bijna 30% van de Nederlandse elektriciteitproductie .8.5.9.4.19.21.9.20.7.1.22.5.14.0.26.21.12.12.5.14.0.26.9.3.8.0.14.1.22.5.14.1.14.20.0.15.14.20.23. decentraal plaats, terwijl dit in andere landen minder dan 10% is. Decentraal vermogen met goede 9.11.11.5.12.5.14..0.23.1.20.0.26.9.10.14.0.4.5.0.2.5.12.5.9.4.19.9.13.16.12.9.3.1.20.9.5.19.?0.8.5. koppelingen verminderen risico’s van stroomuitval. 20.0.18.5.12.1.20.9.5.6.0.7.18.15.20.5.0.2.5.18.15.5.16.0.4.1.20.0.9.14.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.0.15 .16.0.1.18.2.5.9.4.19.15.14.7.5.19.3.8.9.11.20.8.5.9.4.19.18.5.7.5.12.9.14.7.5.14.0.23.15.18.4.20.0. Figuur 5.4.6.c toont dat het prijsniveau (excl. belastingen) van elektriciteit voor zowel huishou7.5.4.1.1.14.0.5.14.0.8.5.20.0.19.9.14.4.19.0.19970.15.14.4.1.14.11.19.0.4.5.0.8.15.15.7.3.15.14.10 dens en industrie in Nederland laag is. Oorzaken hiervan zijn efficiënte kolen- en gascentrales, .21.14.3.20.21.21.18.0.23.5.5.18.0.19.20.5.18.11.0.19.20.9.10.7.5.14.4.5.0.1.1.14.20.1.12.0.16.5.18 korte aanvoerlijnen van kolen en gas en een elektriciteitnet met korte afstanden. .19.15.14.5.14.0.4.1.20.0.5.5.14.0.1.18.2.5.9.4.19.15.14.7.5.19.3.8.9.11.20.8.5.9.4.19.21.9.20.11.5. 18.9.14.7.0.15.14.20.22.1.14.7.20.29.0.22.15.18.13.5.14.0.22.15.15.18.0.8.5.20.0.2.5.12.5.9.4.0.1.1 2.0.5.14.9.7.5.0.20.9.10.4.0.18.5.4.5.14.0.20.15.20.0.26.15.18.7..0.4.9.20.0.8.5.5.6.20.0.5.18.0.20. De productiecapaciteit: piekvraag en overcapaciteit, 1997/1998 (giga watt) 15.5.0.7.5.12.5.9.4.0.4.1.20.0.8.5.20.0.11.1.2.9.14.5.20.0.4.5.0.26.15.7.5.14.1.1.13.4.5.0.3.15.13.13 . 9 . 1 9 . 1 9 . 9 . 5 . 0 . 4 . 1|5 . 1 4 .| 1 4 . 5 .| 1 8 . 0 .| 8 . 5 . 5| . 6 . 2 0| . 0 . 7 .| 5 . 2 2 .| 1 8 . 1 |. 1 . 7 . 4| . 0 . 5 .| 5 . 1 4 .| 0 . 1 . 4| . 2 2 . 9 . 5 . 1 9 . 0 . 1 5 . 1 6 . 0 . 2 D EN LUX 78 40 | ª±º ª ¿§ ±≥¿†≥§≥§¶§±≥ª§ª¶≤†¿ ª¡±º¶±§¡º¶¿±≤±¶ º¡|≥¿†±¿±≤ª¿º¶ª≥ª≤§±† ª≥±¶¡¿¡±¶º¿º≥ §±¿ ±¡≤ª¿¶†≥† ≤±¶º|º¶≥¶ª¿ªº ±º≤§¿≥§†≤ ¡ ≥± ¶§ª≤ ¿† ± ≤≥†§†¿†ª ¶≤¶ §º†|¶†ª§º±¡ ª†¿¶ª†º ≥ªºª †≥¶ª ¡¿¡ª†ª≤≥±†¿†¶º¶ºª¶ª†¿§¿¶ª|† §† ¿≤ ≥§†º†§≥†≤ª ¶† ≥ºª† ¶¡ºª≥ ±¶†ª¿¶§ ªº¿ª†¶ ≤§≥|ª¶ ¶†≤†§ §≥ † º¿†º ≥±¿≥ªº≤ º§†≥±≤ª º¡¿†§† ≥ ¿≥±≥º|±≤†¿º†ª† ¶≥ ±≤ª†¿ª≤ª≤ª¿ †º¶¿≤ ≥º† ª§¶ª±§º¿ §±†≥≤¿§º|†ª§ª≥º¡†º¿ª†¿±º¶¡¿ª† §º≥§ª§≤¶† ≥†¶§¿¶†º† º§ª±ª¿ª¶≤ª|º§º†¿ ¿§¿≥º±≥±º¿º†§¶ª§ ¶ª§ ±≥¶≤§¶ºª†≥≤§± †≥§±≤§º≤±º|ª† ¶±¶±§¿¶¿†¡†º≥§º±¶º¿±≥†§±≤†± º¶º≥º§ † ± ±§ ± ª±≤†|≤ º†¡¿¡≤†¿ ≤¶¿ ¡¿º†ªº ª ¶§¶ ≤ †±ª≤±¡± ª ±§ºª† ≤≥º≤¶|≤º† º±¶±§¶¡†º≤º¡≥¿ª¿¶±¡º±†¶¡≤¶¡¿ ª≤§† | 0 . 5 . 0 . 1 9 . 2F0 . 69 5 . 138 2 . 1| ¡≥2 ª†§±¶ª†¡¿§†¿.†ºª≤¡≥º≥5 §±¶¿§º§¿≤¡º§.±¶§¿≥ §≥1 †±ª±§|¿§¿≥§≤4 ±†≥¿º¿¡§≥±¶º.ª§ª≤º ≤ª0 ≤¶≤ º≤ªº ª†¿.§ º≤≥† 1 †ªº §|¿§ª≥¿≥≤†5 ±§≤º†¡≥¶≥≤§º.¿¶†ª§≤¿2 ª †§†ªº¡±ºª±ª2 ¿†≥†§ ≥¿≥ª|±≥.º†¶§≥≤¿5 ¡≤¶º≥±≤ ±≥ ≥.¶¿≤†ª≥†1 ¿¶ª§≤ † ¿¶¿≥≤8 ª±¡±≥§¿ º|†ª±.≥¿≤≥¿§0 ª ≤†ª§ º≤¶≤ªº.ªº±†¿≥ 4 ªº†º¶†§±≤†¶ .¶º¿ª†¿¶§5 ±|¡† ± ≤º≥¶±ªº.§ªº†ª †±0 ≤§± ≤ª≥≤¿† ¶.≥§ ≥º ±1 ≤±ºª≤±≥†ªº¶ª|.±¶º¶º †1 ≥§†±†≥†¶≤±ªº.¶¡≥ ≤§ª¡1 †±≥¶ª§†¶ ≥≤≥4 ±ª¡ª† ≥≤†§ª†|¶.¡¿±†ºª¿1 §¿≥ª†¡≤†§¿§†6 ¶¡º §º≥ ≥±¿¶.±†º≤±º¿¡1 † †¶≤º≥±†¿|ª≥.ª±≥º±º§1 ¶≤± ª †§≥†º±§1 ±≥±†≥ ¿¶ ºª≤.≤≥ºª≤¿0 †±º ≤†≤≥§|†ª≥ .ª¿†≥§ ≤2 ¶ª±≤ ¶≤± †ª 2 †≤¿§ª¶º≥†¶ºªº.±§º≥ §¿1 ¶ª¶†≤≥ †|¶†¶¿.† ¿≥¿¶¿§1 ¿¶ª§º†º¶º±§≤4 ª †¶¡≤≥† . 0| . 4 . 5 . |0 . 2 3 . 1 . 1 5 . . 0 . 8 . 5 . 2 0 . 0 . 1 | ¡§º¶ªº¡≤¿†¶†§† ≥¡¶¿≥ª†º†§≥†º¶≤≥ª≥≤ª§¶§†≤¶§º±¡ ±|ª ≤¶¿¶†¶†§ª§†≥±≥¿† º¶ ¿ºª†º¶ª†§†§¿±†¡ª±†§¿†¶º¿§¿†§ª|≤§¶±†§≤¶¿†º≤±≤≥¿≤ª§†±≤ † ≤±¶≤±†ª¿≥º¿≥≤¿ ¡ª≤§ ¶†ª±§|≤¶†¡§≥ªº§ª¡≥†ºª±≤†º †≥ ≥ ª≤ ¶† ¿±†±§≤≥¶ ¶≥§†º ¶≤ ≥†|≥ †± ª≤≥≤¡≤≥†¿≤º≤ª¶≥¶º§¡±¡≥†¶†±†≥† ±¶±≤†±ª§≤¡†±≥§†º|≤†§≥ ≤†ª≥ª¿≤†≥ ¡±†º≤ªº¶ ¿ª±º†≤†≥ª±§±†ª≥ ¶±ºª≤§ª≥¡¶≥|†±º≥º§† ¡§¶±§¿ª±¡≥§ª¡≥≤§ª†º§º†¿±ªº±≥¿ ºª≥§†§ºª¡¿±≥†|§ª¡† ª¡§¿¡¶≤¿§≤§ ¶ª¿¶≥†º† | | | | | 19 1 . 1 . 2 . 9 .SCAN 1 4 .I 5 .56 2 0 . 0 . 8 . 5 . 5 . 6 . 2 0 . 0 . 4 . 9 . 2 0 . 0 . 1 . 4 . 2 2 . 9 . 5 . 1 9 . 0 . 2 2 . 5 . 1 8 . 2 2 . 1 5 . 1 2 .| 7 . 5 . 1| 4 . 1 9 . 0 . 2 2 . 1 5 . 1 5 . 1 8 . 7 . 5 | | | | | | | | | | | 49 24 | º¿§ ª º≤±¶±†≥ ≥† ≤§¿¶¿≤†≥±§¿ª†±≥†ª¶º≤§º†±¿≥ ªº§|¿≥ª†¶¡¿±º¿±¶¿†≤¿≥†¶†¿¶≤ª¶≥§¿ª≤≥¿º¡†¡±§≤ª§¿ª º† º †¶|§±≤ ¶≤§º¶≤±º†≥¿¡ §†≤†§≥¶†¶ª † º± ¶±¶ ª¶ª ±¿¡º¿ ≥†≤¿|§ ¿§ º¿≥ º±§¡º ±º ≥ §±† ≥º §±º¿≥ ¶†§≥†¶≤º≥±¡ª†¿§¶ª|†§ª≤º §ª≥≤¿¡≤¿≥≤º≥ †¿¶≥§¿§±¿≥§¿†±§†≥ºª§†ªº¶† ≥†ª≤†|±¶±†§≤±ª≤†≤†≤¿† ¶±º≥±¶†¶ ≥±º†¿≤≥†¡§ º¿ªº†≤¶†§≥ ≥≤ª|¶¿ ª≥¿† † ≥≤º¶†º≥º¿º ≥¡†±†¿ª¡º†ªº¶º¿≥§≥ §º†≥§ª¶≤¡≤ª|ºª ≥†¡†¿¶≥¿º§† | | | | | ±†¡±¡†¿ ª±† .≤§≥¿§º≤4 º º≥ ¡≥±¶ ≥±.º≥† ¡§≤5 º≤§¶†ª|§ ¶†¿±.¿§º±ª±¶¿0 ≥ ≤±ª¿†§¶≤§±.¶§†ª¿¡§±1 ¿†º†≤¡†º ±≤¡9 ≤≥¶¡º|ª †§¶º.§¿¶ª§±ª≤5 ª¶ª†¶º¶º¿ ≥†.¡¿±≤ª≤ª1 ≥ª ª¿º¿ªº≤≥†≥8 ª±º|¡±º¶ †º¶ .†ª†¶≥†±.¶¿¶†≤º¶≤0 º≥§¡† †¡≤¡¿¶.†¿¡§¿¡ª¿1 º ¿ª§º≥|¶≤†¡†4 ª †¶†≥≤ †ª§†.±º≥ª±≤ 1 †≤ª†º§ª§≤º ≤.†≤º†¶≥¶4 ¿º¿ª§º±|≤¿≤ª .¿ ¶≥ª¶ª≥1 † ≤†≤ª≥¿† §¶.† º†¿≥ªº2 ¿¶¡†§ ≥¶≤¶¡ª0 ≥§¿§|¶≥ºª†ºª.¶¿§†§±≤ª0 º±≥ª±† . 4 .| 5 . 0 . 1| 9 . 5 . 1| 8 . 0 . 1| . 4 . 2 2| . 9 . 5 .| 1 9 . 0 . 8 . 5 . 5 . 6 . 2 0 . 0 . 2 1 . 9 . . 1 2 . 5 . 7 . 4 VK . 0 . 153 . 1 .11 1 4 .| º†0 P 22 22 | §º ºªº ≥º≤§¿ª¶ ¿§ §±º¿§≤ ª ¡ª±¿≥§ † †±§†≤ª±≥§≥§|±¡†º≥¿§¶≤¡¿†≥¿§¶§†≥≤ª≥§¿±¡ ¿≤≥±†º†±†ª±≤ª†ª†ª§º≥ª†≤†|ª§†¿§º≤¿≤ ª¡†≥§≥§¶≤±†≥ªº≤¿≥† º≥†¿±≤º≥±§¿º ¿ §¶ª ±†|ºª¿≤§¿º±¿ ¶ª§¿§¿≤º≤≥¿ ≤†ª≥§¶≤≥≤±≥ª¶§¶±†¿ªº§º¶§±º≤§†|≥ §±†± ±≤¶ª≤¿¶º¶¿ª§¡† | | | | | | | | 2 0 . 7 . 5 . 2 . SP 18.1 . 8 . |2§ª†≥†¿º†≥0 | .0.13 | . 5 . 2 |0 . 0 . 5 |. 5 . 1 4|. 0 . 5 . 9 . 7 . 5 . 1 4 . 0 . 1 9 . 2 0 . 1 27. 314 †¿¡¶¡†≤±§†º §.¶ ¿¶≤†ª0 §¿†ª≥¡≤º¡§±†.≥º† ¿§|≥≤2 º±†≤§ªºª†¡º¶6 §¶ ¡§¶ª≤ª§º≥.ª¡≤† ±ª¿1 º† º¶§¿¡¿†ª¶.†§º¿|≥†¡1 †¶≥¿†±º¿º¡ §2 ±ºª¡†¶≤≥§º†±.¿¶†º§ §≤0 ≥† §†§ ≥†±ª±.†¶≥|≤§±ª8 ¡¿º†ª¡¶±†¶§ ª.¶º¶ª≥ ≤5 ≥±¿ ¡º¿ª≥§¶†.ª† ª¶¿†2 ¿±§ºª¿º|§≥§¶¡0 ª±† . 0 . 1| 1 . 1 . 2| . 9 . 1 4| . 5 . 2 0 | | | | | | | | NL EN B 24 12 | ¶±§≥ª ≥≤º¶ª§¡†º≥¿¶±≤¡§≤†¡±ª±º ¿ ªº§¶º¡†º≤¿ §¿¶≥|≤¡ ≤ º≥ §ª¶ ≥¿†º≥ º¶º†ºª≤†¿§¿¶¿†ª≤¿¶¿†º≤¿±¿¡†¶±ª≤¡≥|ª§†¿¡§ ≤¶≤†¿§¶±¡≤¿§ †≥† ≥ ¡º§ºª¿¡†º≥ ¿¡±ª± ¶† ¡≤§≥|ª†§ªº¶±§†≥º≥¶ ≥§≤† † †≥ ¿§±¿§≥ªº† | . 1 4 . 4 . 1 6 . DK 2 1 . 164 . 25 0 .|0 | .11.1 | 5 . 1 3| . 5 . 1 4| . . 0 . 4 |. 5 . 0 . 4 | .15.1 | 5.18.0.4.5.0.3.15.13.1 ª¿≥≤ª≤ª±≤¶ ¶.§¶ †¶¿≤1 ¿ ± ≥ ª ¶ ¶ § ª ± †5 ¶†ª¿ º¶º§ª§ª .≤§≥|¿º ±2 ¡º± ¶† 2 . 5 .| 1 8 . 0 .| 4 . 5 . 0| . 2 3 . 1| . 1 5 . 0 | | | | | | | | | | | | | 3.9.19.19.9.5.0.4.15.14.14.5.18.0.7.5.6.15.18.13.21.12.5.5.18.4.5.0.14.15.15.4.26.1.1.11.0.15.13.0. 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 110 120 20.15.20.0.5.5.14.0.15.16.12.15.19.19.9.14.7.0.22.1.14.0.8.5.20.0.8.15.7.5.0.1.18.2.5.9.4.19.15.14. = PIEKVRAAG =2 OVERCAPACITEIT 7 . 5 . 1 9 . 3 . 8 . 9 . 1 1 . 2 0†§¶±≤.≥ªº¿¡ 8 . 5 . 9 . 4 . 1 9†§¶±≤.≥ªº¿¡ 2 .15.12.21.13.5.0.20.5.0.11.15.13.5.14.0.23.15.18.4.20.0.9.14.0.5.12 .11.0.7.5.22.1.12.0.4.15.15.18.0.8.5.20.0.11.1.2.9.14.5.20.0.15.14.4.5.18.19.3.8.18.5.22.5.14..0.0.8. Bron: The McKinsey Quarterly (2000b). 1.14.7.20.0.22.15.15.18.0.5.5.14.0.7.18.15.15.20.0.4.5.5.12.0.19.1.13.5.14.0.13.5.20.0.4.5.0.1.1.14. 20.18.5.11.11.5.12.9.10.11.8.5.9.4.0.5.14.0.8.5.20.0.12.1.1.7.4.18.5.13.16.5.12.9.7.5.0.11.1.18.1.11 .20.5.18.0.22.1.14.0.4.5.0.23.1.15.0.9.14.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4..0.16.13.0.1.1.14.19.12.21.9.20.5. 14.0.2.9.10.0.11.1.2.9.14.5.20.19.19.20.1.14.4.16.21.14.20.0.6.9.7.21.21.18...0.9.30.1.27.18.1.20.9. 15.0.20.15.20.0.1.1.14.0.650.10.1.1.18.29.0.1.18.2.5.9.4.19.15.14.7.5.19.3.8.9.11.20.8.5.9.4.29.0.1 9990.2.18.15.14.:0.13.9.14.9.19.20.5.18.9.5.0.22.1.14.0.19.15.3.9.1.12.5.0.26.1.11.5.14.0.5.14.0.23 .5.18.11.7.5.12.5.7.5.14.8.5.9.4.0.6.9.7.21.21.18.0.26.9.5.11.5.14.7.5.12.4.21.9.20.11.5.18.9.14.7.0. 28.15.6.0.12.15.15.14.4.15.15.18.2.5.20.1.12.9.14.7.29.0.9.14.3.12..0.2.15.22.5.14.23.5.20.20.5.12. 9.10.11.28.0.14.1.0.60.13.1.1.14.4.5.14.0.26.9.5.11.20.5.0.2.18.15.14.:0.18.1.16.16.15.18.20.0.19.2 0.21.21.18.7.18.15.5.16.0.13.21.18.9.5.12.0.8.21.13.1.14.0.3.1.16.9.20.1.12.0.4.4.40.6.12.5.24.9.2. 9.12.9.20.5.9.20.0.1.18.2.5.9.4.19.13.1.18.11.20.0.19.20.18.9.11.20.5.0.15.14.20.19.12.1.7.2.5.19.3 .8.5.18.13.9.14.7.0.2.5.16.5.18.11.20.0.4.25.14.1.13.9.5.11.0.23.1.1.18.15.13.0.9.19.0.4.5.26.5.0.9.
fig 5.4.6.a
p064
Wat is de les uit de best practices? In 2004 zal de elektriciteitmarkt voor huishoudens en bedrijven een vrije markt zijn. De overcapaciteit wordt nu al geleidelijk afgebouwd, wat efficiencywinst geeft. De overcapaciteit moet echter voldoende groot blijven om leveringszekerheid te kunnen garanderen. De energiecrisis in Californië benadrukt dat leveringszekerheid hoog op de agenda van het energiebeleid moet blijven staan. De rol voor de overheid en toezichthouder moet op dit punt duidelijk zijn. Lage prijzen, een goed netwerk en goede prestaties op leveringszekerheid zijn competitieve voordelen die behouden moeten blijven.
Leveringszekerheid elektriciteit, 1999 (excl. zware storm)
VS 101 1,45 I 191 3,80 NL 25 0,14 VK 63 0,77 ZW 152 1,20 F 57 1,26
| | | | | | | | | | | | | ª¿¡º¿§†≥º±§¶≤¶ †§¡ ≤±º¡≥¿¶≤±¿≤≥±≥¶±≥¶†|¡±¶ ¿†¶≤±† §≤§±≤§¶ † ≤¿† ¿± ±¿±≤ª≥≤¶ª≥ª≥¡|±º±†¶§¿º§¶¿ ¶†¶ª≥†ª¶ºª±ª§ª±†≥¡§º≤†º§≤¡†¶§≥|¿≥ª¶¿ª ≥¶¡†±¶º¿ª†±≥¿†±†§ ≥ª±†§† ª ª†§ ≥†≤|†§¿≥§º º† ¶ªºª †º¡†≤¡¿¶ ¿±≥≤ª ¶ºªº¿†¡¿±† | | | | | | | | ¿†±§≥ª ªº¶¿§¶±≥º ¿¶†º†±¶±§ª§≤≥§ª¶ª¶† | | | | | | ±≥†º†¶¡±†§≤≥§≥† ª¡≥¶≥†¶§†≤†¿≤≥≤ª¡º¶±¶º|§≥ ª†º¶¿† ºª¶† ¶ªº§≤§º ª º§ ºª±¿†≤¿¶†¡≥ ≤|¶ ¶ §º§º §≥º† §º≥¶±†≥≤¿§¡§ª≤±† ≤ª±¡ª§≤§º±≥|ª§¶≥†ª≥≤ª§ ª†¶≤§±¶§≤±≤†ª¶≤§ ¶§≥§ª† ≤ª¡ ≥ |º¡†§ª¡† ª≥≤† ¿¡† ª º≥ ≤† ≤≥≤†≥ª ¶ªº¿¶≤†¶º|±† ¶†¿≥¡º§†¶ªº≤ §ª†≥≤≥† ª§≤¶¿ º≥§≥º¡≤ º≥ ≤|§±º¶ª±≤º±≤º† ±¿ ±ª≤† ¿≥º†≥≤†ª§º¶ª¿±¶±¿ ±≥|† ª§≥¡º±¿§¡≥ª†º±†º§±≤ ≤¿ª¶¡º≤≥±º± §ª† ¡≥¶|†§ ¿≤º†ª†¿¶≤¿ª±† ¿ ªº≤ª≥±º†¶† ¶±¿¶≥¿≥¶§¶±§|º¡¿ †º§≤ ≥¿†≤† | | | | ≥†¿¶†±ª§¿ª†ª †§ºª¶º†±† ≤ª†§±ª¶≥†¶¿ª±¿§|≥§±≤¶±≥≤≥¿º§¶ ºª≤¶±¡≥±†±¡¶≤ †≥¶§≥¡ † ªºª≥|≤§≤º¿ ±¶§¶†¿≥º±† | | | | | | | | | ¶†ª¿†§¿§¡§†ª¶†§¿§¡†±≤≥¡¶± §¶¡ª §≤º¿¶≤†|≤§≤¿±¿ ≥±¿¡¿† | | | | | | | | | †§≤¿† | | | | | | | | | ≤≥ ¿º¿≥ª¿ †ª¡ºª§ ≥¿† ≥ªº¿† § †º¿¡≥ ª±†|±¶≤§≥≤ †¿ª≥¿ª¡†¶± ≤†≥±¶ † ¶±¡¶†¶≤§†¶±§±§†|ª§ª¶§ºª≥¶¿§†º≥ † ¡≥≤ ≥†¿¶º±º≥§ ¿±≥§±†§¿ ¿†|≥±§≤ª† | | | | | | | | ¿¶†¶¡¿†±†≤¿º†¿± ≥¿¶† | | | | | | | | | | | | | | | | | ª† ¿±¿ª±º †¶ºª¶±§≥†§¡† ¿ §º±º¡≥¶±º≤±ª≤|¶º≤ ºª≤¶≥¶≤†º±≤¶§†≥ º †±º†≥ ¶±ª†≥¡≥≤ † º≥|†ªº≥†¿º§≤†§¡¿≤º ≥ ¿ªº†¶º≥º¿§≥ ª±¡≤¶§ ¿≥ ≥†|§ ±≥¶¿≥¡≥ª≥≤ª †ª§¶± ¶º§º≤§ ª≤±†≥§º¿≤†≥§†ª|≤±ª¡≥§º§¡±≥ª¶± ºª§≥ ª≥±ª≥≤¶†¶ ≥§≥¿¡ª±† †≥|±§†¶≤§¶†º¶†±†¶¡†≥±≤º±º§≥¶¿º±†¶¡¶¡±¶≥† ±¿≤ |¶†º§¿§¶†ºª†±§ † ¶¡≤§†±¿≥¶± †≥†±¿† ±º† ¿ º|¡≥ª†±≥±¿§ª±º¿≤±≥† | | | | | | ¡±≥±†±º†ª§±†¶ª †ºª¿¡º¿§ ≤¶±≥†¿† | | | | | | | | | ≥ª§ª †ª±¶≥¡¿¶≤±§¶≥º§¶†≤º† ≥ª¿≥ ª≥§† ª¡|±≤§¶≤º±†º¿º ª †ª¿¡ª≥ª†≤ª†º¶ ¶ ±≥§¶†º±ª ¡†|º§¶º† § §¡†§±¶¿≥§≤ª≥º±¡±≤ª§ º†≥±≤ª¿† | | | | | | | | | †ª†ª† ≥º≤¡ª≥¡†¡¿§¿¶§ª¶§†º≥§†≥§† | | | | | | | | | | | | | | |
0
40
80
120
†§¶±≤≥ªº¿¡ = AANTAL MINUTEN STROOM-UITVAL
160
| | | | | | | | | | | | | | |
200
†§¶±≤≥ªº¿¡ = FREQUENTIE STROOM-UITVAL PER KLANT
Bron: CEER (2001).
fig 5.4.6.b
Absolute prijsniveau’s elektriciteit excl. belastingen in 1999 ($ cent per kWh)
ZW (1997) VS NL F DK SP D VK I
6,0 3,2 8,4 4,0 6,8 4,4 9,4 4,5 8,1 5,2 11,7 5,3 13,2 6,4 10,8 6,5 10,9 7,0
| | | | | | | | | | | | | | | ≥±≥¶ª≥≥≤¿±º§±§≤¶¡≤≥§ª≤±±º¿ª≥¶¡§ª¡¶¡†§≥ª≥±¿ºª≤¿±≤§¿≥§≥±¡≤†¡¿º≤¡±≤¶†¿¶≤±§¿§±ºº†ª†≥≥¶¶¿ª¿¶≤¿±≥º¶¿¿¶ª≤††ª≤¿º¿≥≥§º††±†±≥≤¡±¡±† | | | | | | | | | | | | | | ≥º≥¶º§¿ºª§º¿¶†≥≤†±ª≥¡ª≥º±±≥†§±≥±†ª≥¶ºª≤ª±¶ª§≤§¡†≥†¡ª±≤ºº¶††¡ª¶†±† | | | | | | | | | | | | | | ±ª¡§≤†¶§¶†¡¡º≤ª††≤ºº†††≤ª†±§¡†≥¶≥†≤¿º±º†ªª¿±§†¶≤±†≥≤¶††≥≤±§≥º§º≤≥¶¶†¡§±†±≤±≥ª±ª¶¿¶¡†≤≥¶±§†≥¡§ª†≤ªººº±§±º¿≤±±¶≤±¶≤†¶≤≥≥¶§±≥¿≥¡±†±¿¶≤¿≤¡±ª≤≤º†§ª±¿≤≥¡ª¶§†¡¶≥†¿º±†±†º§±§ª≤† | | | | | | | | | | | | | | †≥§≥¡†¿§†¡¿†º¶±±†≤º§≥ª±ºª¡º¿≤±§¡¿º±≥¿†§§†§¿¿≤†¶≥¶ª¶ª†ºªº¶¿¶¿†±≥º≤≥†±¶≥§†¶ºº†¿±ª† | | | | | | | | | | | | | | ±≥ª¶ª≥¿≤§≤¡¿º≤¶¡º±≥§¿≥§≤†¿≤±§≥†ººª±§ºº¿ªº¶ª¿ª≤≤±†±≤†ª¡†§¿§†ª†≤§¿†¶≤†≤†±ºªº±¿ª±§±º±†¶¿§≤¿±¶†§≥≥§≥§†º≥±±≥≥º¶≥≥¡≥†¿±§††¡≥±º≤¿§ª†¿¶§±ª≤º≥†±† | | | | | | | | | | | | | | §ª§¡¶¿ª¶†ª†ª≤†±§±±¶≥¿º≤¿≤≤†ºª†¶º¡±±§¶ª¶¶±≥±±††¿ª≤†≤≤ªª≥≤±¶¿ª±†±ºº±ª≥ª≤¿≤±¶ª¿¿≤≤¿≤¿ª≤±¿¿† | | | | | | | | | | | | | | ≤º†≥††ª≥ª¡±†¿¡≤¶±¿§±≤±≥º†º≤†≥≤±§¶†≤ºº†ªº¶ª≤≤†º±º¿¿ª¡†±ª±¶†±≤≥¶≥§¿¶º≤§≤≤ºº¶††≤†±º§ª§≤±≤º≥≥±¿†¿¶¶º≥º†¡¡≤≥¶ª¡†§≤º†ª¿≤º±ª≥†¿†±¿º¶±†ª§≥†±º†ª±†ª§º†±§¶¶≤§¶§≥≤¿¿†¡¿º≤º†º¡ª≤±±ª¶†¿¡ª¡§¿º±º±¶≥º≤§≤≥≥† | | | | | | | | | | | | | | ¡†¶ª≤¡≥≤¶††¶††ª¶º†≤¿±¶≤±¶º¶±ª¶†ª§º¶º≤ª¡≥¶º†¶ª†¿º≥§º¶±¿¶¿¶≤ª¿†§††≤±§º¿§¿≥≥±≤≤º¶†¿≥¶≤§¿ª†º†† | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | ±±≤§≥¶§≥ª¶†¡†ª¡ª≤¶ª¶ª≤†¶¿≥§ª§¿¿§§¿≤≤†§†≥†º±¿ª†¶≥≥ª±≤¶≤º§º§†±≥ª§º≤≤§¶±≤¶≥††≥¡¿≥¶¿¿¶¶¶¡§≥¶§≥†¶≤≥±§º≥ª¡†≤≤¿§≤ª†º†¶¿†º≥ª≤º†≤¶≥±≤ªª¶±†ª†ª±º¡¶≥±º†≥¶§±¶¶¡≤§¶±≥¶¿≥†±¿¿¿≤† | | | | | | | | | | | | | | †≥§≥≤¡¿≤ºº§§¶º§≥≤§††≥±±≤¶±††º§†¶±¡º≤†¶≤±†¡§§¿†¡§§§≤±±¡§≥º±≤ºº¿†§†º≤§¶†ºº±º¶†¡¿±º¶¿¿§¿≤¡¶¿º¶≥§¿ªº†±¿º¿≥§† | | | | | | | | | | | | | | º≤º§≥±¿¿†±¶ª¿†¶ªº≤¶§††§≥ª≤¿ª††º¶±ª±≤≤†±¿¿≤≤≤†±≥ººª†≤º±±¿††¿ª¿††≤±±ºº≥†¶§≤§¿†§†º§†≥≥¿±≤¶¶†º≥±ª±¿≥≥º¿±†¡≥¶º§ª¿ªª§±º±±¡±±ºª≤ª¶≤¶¶§≤≤¶≥≤ª≥§¿ª†¶≥†º¿ª¶¶±†≥¶≥§º≤ªº±ª±¶†¿†≥¶†¡º≥¶≤¶§†¡ªª±±¡≥≥º†ª≥ª≤≥≥±≤≤ªª≤¶¿±¶ª¿¿º¿¶†ªª¿≤≥≤≥†¶±§ª§≤ºª§ª†±ªª¡†º†† | | | | | | | | | | | | | | §≥±†ª¶≤≤¿º≥ªº≤±¿§††§±≥≤≤§§†±ª¶±ª§≥≥º≤¿≤†≤≥≥¶†≥ª≥±¿ª†±†≤§¶ª≥±¶º†ª†¿¡¡¡§±ª≥†≤ºº≥≥¡ªº¶¡¡ª†¿¿†¶≤≤†ª±†ª¿≤†§¿§≤† | | | | | | | | | | | | | | ª≥ª±ª≤¶§¿≤¿§†††¶§≥¿≥±ººªª†§±º≥†¿ª¿≤≥†¿≥ºª±ª≤ª¶§§≥ªº¶º§±¶¿≥≤¶ªº≥††¶§¶¿ªª¶º≤¿≤≥≥¶≤¶§≥†¿º≥≤††≤§¶≤±ª¡≤¶¿≥≥≤†±±¶ººª§¶≤º§≥†±¶¡≤≤†¿¿§º¶¿ª¶º¿†º±º±≤¿ª¿§¶ª†≤≥¿º§º≥¿†≥º§¿¶§¶¿†¶††§¡†¶†≥≤≥¡≥ª¶¿º†††ªªº††§≤≥≤¿†≤§ª≤º†¶ª≥ª¿ª†º†±ºº≤†≥¶ºª≤≥ª¡≥≥§¿¿††±±≤º¿≥ªº†§≤†ºº¿±±¶†¶ª±±±¶†º††≤ª§†† | | | | | | | | | | | | | | ≥ºª¶ªª≥§§±ªº±±¿ºº≥¶¡§†¡±†±§ª§¶¿¡±†≤†§¶≤ª¿±†¡ª†±†≤º†ª§¶¶¿≥±§¶†¶¡¿≥º≥†¶≤†ª≤¿≤§≥†≥≤¿±≥ª¿≥¿≤≤††¶ºº≥≤†§¿±¿††≥≥ª†¶†¿±≥†≤¶≤†≥§¡≥º¿±º≤ª† | | | | | | | | | | | | | | ≤†§†¿§§≥ª¶≤≥≥¿¶ª¿¿††º¡¶¶¶†≥ª≥±¶¡≤§≤††±º±ª†¿¿§†±≤≤ª¶¡≤¿≥¶≤†º§≤§¶¶¶†≤≤†¿≥ª±¶†¡¡≥¶†¿ª≥≤º¿§§¶†ª†¡≤§¶±≤ª†§≤†º§†±≤¶º§§¿±ª¿≥≥¶±¶º¿ª≥§¶†≤§±±≤≤†≥†≤¿††¶¶±¿≤ª§º¶≥ª¡≤¿≥¶º§º†¶†≥†ª≤º±±ª≥¶±¿≥º††º§≤††¡±º¶ª≤¿§¶≥¿§¶¶¿¶¶±ª≥†§†≤†º≤†≤†≥† | | | | | | | | | | | | | | ª≤†§≤≥¶¶ªª≤¿¶¶ª¶º¿¶ºª¿º¶≤†¿¶¡≤¡±ºª†§¿¶≥¡≤§¶¶ª§¿§ª¿†ºº†ª≥¡±§±ºº≤≤≥º≤¡≥¶≤º†≥¿ªª¶§ª≥§†¡¿≤§≤±ª¿±±¶†ª††§≥≤±†≥≥¿º†º≥†¿†º±≥¶†±¶¿§≥ª±±º≥≥† | | | | | | | | | | | | | | ¡º≤§¶§§ª¡¶≤ª§±§º±ºª≥§¶¶†ª†ª††¶±†≥±ª¶º≥†ªº§¶†ª†¿≤≤±≤ª¶§¶ººº≤≥±†ª±º§¿≤§§§±≤º≥±†¶≥¡≥§≤ª¡ª¶†≥¡¿†¶††≤≤†º†ª≤§±≤§¡≥¿≤ª§¿≤º¶ªª≤¡¿†≥º≥†≤º≤¶º¶¿¶¶ºº¶≤†≤≤¶¶†¡¶¶º±º≤¿†≥≤†º±¿≤±º≥±¿≥§±†±≤ººªª††§¶¿ººº¶≥¿¿≤ªª†ª¶¡≤±≤§¡º¶º≥ª¶¡ºº≤¿º¿¿≤¡≥† | | | | | | | | | | | | | | ±§ªªª¡§†±¿¡±†≤≥§¡§†≤¶º±±≤ª≥º±ª±ºª¿ª†¶±¿ºº¶¶≤ªª¶ª¶§ª±†º†±§¡ª±º§¶¡§¶†§¶¡†≤≥¶≤¿¿±º±¶≥≤¶¡†±§ª†ª†§§†ª¿±†¶ª±¡º≤¿≥¿±¡±¶º¿ª¿¿ª¿¶¡±ª§±±¶§†±†ª¶ºª≥º≤¶† | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |
0
1
2
3
†§¶±≤≥ªº¿¡ = HUISHOUDENS Bron: IEA (2001a).
4
5
6
7
8
| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |
| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |
9 10 11 12 13 14 15
†§¶±≤≥ªº¿¡ = INDUSTRIE
fig 5.4.6.c
Behouden betrouwbare en goedkope elektriciteitlevering in een geliberaliseerde markt
p065
14.4.9.3.1.20.15.18.0.2.5.12.1.14.7.18.9.10.11.?0.18.5.7.5.12.7.5.22.9.14.7.0.15.13.20.18.5.14.20.0 .15.14.20.19.12.1.7.0.11.1.14.0.8.5.20.0.22.5.18.20.18.15.21.23.5.14.0.20.21.19.19.5.14.0.23.5.18.1 1.14.5.13.5.18.19.0.5.14.0.23.5.18.11.7.5.22.5.18.19.0.22.5.18.19.20.5.18.11.5.14..0.4.5.0.23.5.11. 14.5.13.5.18.0.23.5.5.20.0.4.1.20.0.8.9.10.0.14.9.5.20.0.22.1.14.0.8.5.20.0.éé14.0.15.16.0.8.5.20.0. 1.14.4.5.18.5.0.13.15.13.5.14.20.0.11.1.14.0.23.15.18.4.5.14.0.23.5.7.7.5.19.20.21.21.18.4..0.4.5.0. 23.5.18.11.7.5.22.5.18.0.26.9.5.20.0.26.9.10.14.0.23.5.18.11.14.5.13.5.18.0.14.9.5.20.0.26.15.13.1. 1.18.0.22.1.14.0.4.5.0.éé14.0.15.16.0.4.5.0.1.14.4.5.18.5.0.4.1.7.0.22.5.18.20.18.5.11.11.5.14..0.15 .16.0.4.5.26.5.0.13.1.14.9.5.18.0.26.9.10.14.0.2.5.9.4.5.14.0.2.5.18.5.9.4.0.20.15.20.0.8.5.20.0.9.1 4.22.5.19.20.5.18.5.14.0.9.14.0.4.5.0.15.14.4.5.18.12.9.14.7.5.0.1.18.2.5.9.4.19.18.5.12.1.20.9.5..0. 0.20.5.0.19.20.18.9.14.7.5.14.20.5.0.15.14.20.19.12.1.7.2.5.19.3.8.5.18.13.9.14.7.0.11.1.14.0.5.3.8. 20.5.18.0.12.5.9.4.5.14.0.20.15.20.0.5.5.14.0.22.5.18.19.20.1.18.18.9.14.7.0.22.1.14.0.4.5.0.1.18.2. 5.9.4.19.13.1.18.11.20..0.8.5.20.0.2.5.16.5.18.11.20.0.14.9.5.20.0.1.12.12.5.5.14.0.4.5.0.13.15.7.5. 12.9.10.11.8.5.4.5.14.0.22.1.14.0.5.5.14.0.2.5.4.18.9.10.6.0.15.13.0.26.9.3.8.0.1.1.14.0.20.5.0.16.1. 19.19.5.14.0.1.1.14.0.22.5.18.1.14.4.5.18.9.14.7.5.14.0.9.14.0.4.5.0.22.18.1.1.7.29.0.13.1.1.18.0.15 .15.11.0.4.5.0.4.25.14.1.13.9.5.11.0.15.16.0.4.5.0.1.18.2.5.9.4.19.13.1.18.11.20..0.0.2.9.10.0.5.5.14 .0.19.20.18.9.11.20.5.18.5.0.15.14.20.19.12.1.7.2.5.19.3.8.5.18.13.9.14.7.0.2.12.9.10.11.20.0.8.5.2 0.0.1.1.14.20.1.12.0.15.14.20.19.12.1.7.5.14.0.20.9.10.4.5.14.19.0.5.5.14.0.20.5.18.21.7.12.15.16.5 .14.4.5.0.3.15.14.10.21.14.3.20.21.21.18.0.11.12.5.9.14.5.18.0.20.5.0.26.9.10.14.29.0.13.1.1.18.0.2 3.15.18.4.20.0.15.15.11.0.8.5.20.0.9.14.0.4.9.5.14.19.20.0.14.5.13.5.14.0.22.1.14.0.16.5.18.19.15.1 4.5.5.12.0.20.9.10.4.5.14.19.0.5.5.14.0.8.15.15.7.3.15.14.10.21.14.3.20.21.21.18.0.7.5.18.5.13.4.0. 5.14.0.4.5.0.7.5.13.9.4.4.5.12.4.5.0.4.21.21.18.0.22.1.14.0.4.5.0.23.5.18.11.12.15.15.19.8.5.9.4.0.1 2.1.14.7.5.18..0.0.8.15.5.0.19.3.15.15.18.20.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.?0.8.15.5.23.5.12.0.14.5.4.5.18 .12.1.14.4.0.9.14.0.9.14.20.5.18.14.1.20.9.15.14.1.1.12.0.15.16.26.9.3.8.20.0.5.5.14.0.22.18.9.10.0. 12.1.7.5.0.15.14.20.19.12.1.7.2.5.19.3.8.5.18.13.9.14.7.0.11.5.14.20.0.22.15.15.18.0.23.1.20.0.2.5. 20.18.5.6.20.0.4.5.0.20.9.10.4.5.12.9.10.11.5.0.1.18.2.5.9.4.19.3.15.14.20.18.1.3.20.5.14.29.0.9.19. 0.4.5.0.2.5.19.3.8.5.18.13.9.14.7.0.2.9.10.0.22.1.19.20.5.0.3.15.14.20.18.1.3.20.5.14.0.18.5.12.1.20 .9.5.6.0.19.20.18.9.11.20..0.0.21.9.20.0.7.5.7.5.22.5.14.19.0.22.1.14.0.4.5.0.15.5.19.15.0.2.12.9.10 .11.20.0.4.1.20.0.13.5.20.0.14.1.13.5.0.4.5.0.26.21.9.4.27.5.21.18.15.16.5.19.5.0.12.1.14.4.5.14.29. 0.4.21.9.20.19.12.1.14.4.0.5.14.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.0.5.5.14.0.19.20.18.5.14.7.0.15.14.20.19.12 .1.7.18.5.7.9.13.5.0.11.5.14.14.5.14..0.4.5.0.1.14.7.5.12.19.1.11.19.9.19.3.8.5.0.12.1.14.4.5.14.29.0 .26.15.1.12.19.0.4.5.0.22.19.0.5.14.0.8.5.20.0.22.11.0.8.5.2.2.5.14.0.5.5.14.0.1.1.14.26.9.5.14.12.9. 10.11.0.13.9.14.4.5.18.0.19.20.18.9.11.20.0.15.14.20.19.12.1.7.18.5.3.8.20..0.20.15.20.0.4.5.0.13.9 .4.4.5.14.13.15.20.5.18.19.0.2.5.8.15.18.5.14.0.15.14.4.5.18.0.13.5.5.18.0.6.18.1.14.11.18.9.10.11. 0.5.14.0.4.5.14.5.13.1.18.11.5.14..0.4.10.19.20.18.9.11.20.8.5.9.4.0.15.14.20.19.12.1.7.2.5.19.3.8.5 .18.13.9.14.7.29.0.22.1.19.20.5.0.3.15.14.20.18.1.3.20.5.14.29.0.5.9.14.4.0.10.1.18.5.14.0.14.5.7.5. 14.20.9.7.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.0.19.3.15.15.18.20.0.9.14.0.4.5.0.9.14.20.5.18.14.1.20.9.15.14.1. 12.5.0.22.5.18.7.5.12.9.10.11.9.14.7.0.13.5.20.0.14.1.13.5.0.19.12.5.3.8.20.0.15.16.0.4.5.0.15.14.2 0.19.12.1.7.16.18.15.3.5.4.21.18.5.;0.22.15.15.18.4.1.20.0.8.5.20.0.15.14.20.19.12.1.7.0.13.1.7.0.2 3.15.18.4.5.14.0.1.1.14.7.5.26.5.7.4.0.9.19.0.9.14.19.20.5.13.13.9.14.7.0.22.1.14.0.5.5.14.0.4.5.18. 4.5.0.16.1.18.20.9.10.0.28.18.5.7.9.15.14.1.1.12.0.4.9.18.5.3.20.5.21.18.0.1.18.2.5.9.4.19.22.15.15. 18.26.9.5.14.9.14.7.0.15.6.0.11.1.14.20.15.14.18.5.3.8.20.5.18.28.0.22.5.18.5.9.19.20.0.28.16.18.5. 22.5.14.20.9.5.22.5.0.20.15.5.20.19.28..0.13.5.4.5.0.1.12.19.0.7.5.22.15.12.7.0.8.9.5.18.22.1.14.0.9 .19.0.15.15.11.0.4.5.0.16.5.18.9.15.4.5.0.22.15.15.18.4.1.20.0.8.5.20.0.1.18.2.5.9.4.19.3.15.14.20.1 8.1.3.20.0.11.1.14.0.23.15.18.4.5.14.0.15.16.7.5.26.5.7.4.0.9.14.0.15.14.19.0.12.1.14.4.0.22.5.18.7. 5.12.9.10.11.5.14.0.13.5.20.0.1.14.4.5.18.5.0.12.1.14.4.5.14.0.5.18.7.0.12.1.14.7..0.9.14.0.8.5.20.0. 11.1.4.5.18.0.22.1.14.0.4.5.0.23.5.20.0.6.12.5.24.9.2.9.12.9.20.5.9.20.0.5.14.0.26.5.11.5.18.8.5.9.4 .0.9.19.0.4.5.26.5.0.16.18.15.3.5.4.21.18.5.0.23.5.12.0.5.14.9.7.19.26.9.14.19.0.22.5.18.5.5.14.22.1 5.21.4.9.7.4.0.5.14.0.2.5.11.15.18.20.29.0.4.5.0.16.18.5.22.5.14.20.9.5.22.5.0.20.15.5.20.19.9.14.7. 0.9.19.0.5.3.8.20.5.18.0.2.12.9.10.22.5.14.0.2.5.19.20.1.1.14..0.4.5.0.11.15.19.20.5.14.0.22.1.14.0. 5.5.14.0.15.14.20.19.12.1.7.16.18.15.3.5.4.21.18.5.0.11.21.14.14.5.14.0.4.1.1.18.4.15.15.18.0.14.15 .7.0.19.20.5.5.4.19.0.1.1.14.26.9.5.14.12.9.10.11.0.15.16.12.15.16.5.14..0.5.5.14.0.16.18.15.3.5.4.2 1.18.5.0.22.9.1.0.4.5.0.18.4.1.0.11.15.19.20.0.5.5.14.0.23.5.18.11.7.5.22.5.18.0.7.5.13.9.4.4.5.12.4. 0.18.21.9.13.0.10.0000.7.21.12.4.5.14..0.4.5.0.11.15.19.20.5.14.0.22.1.14.0.5.5.14.0.16.18.15.3.5.4 .21.18.5.0.2.9.10.0.4.5.0.11.1.14.20.15.14.18.5.3.8.20.5.18.0.2.5.4.18.1.7.5.14.0.7.5.13.9.4.4.5.12.4 .0.60.0000.7.21.12.4.5.14..0.23.1.20.0.26.9.10.14.0.4.5.0.2.5.12.5.9.4.19.9.13.16.12.9.3.1.20.9.5.19 .?0.7.5.26.9.5.14.0.4.5.0.5.6.6.5.3.20.5.14.0.22.1.14.0.5.5.14.0.20.5.0.19.20.18.9.11.20.5.0.15.14.2 0.19.12.1.7.2.5.19.3.8.5.18.13.9.14.7.0.15.16.0.8.5.20.0.1.1.14.16.1.19.19.9.14.7.19.22.5.18.13.15. 7.5.14.0.22.1.14.0.2.5.4.18.9.10.22.5.14.29.0.5.14.0.4.5.0.4.25.14.1.13.9.5.11.0.22.1.14.0.4.5.0.1.1 8.2.5.9.4.19.13.1.18.11.20.0.9.19.0.8.5.20.0.22.1.14.0.2.5.12.1.14.7.0.4.5.26.5.0.2.5.19.3.8.5.18.13 .9.14.7.0.4.21.19.4.1.14.9.7.0.20.5.0.13.15.4.5.18.14.9.19.5.18.5.14.0.4.1.20.0.5.5.14.0.2.5.20.5.18. 0.5.22.5.14.23.9.3.8.20.0.20.21.19.19.5.14.0.4.5.0.2.5.12.1.14.7.5.14.0.22.1.14.0.23.5.18.11.7.5.22. 5.18.19.0.5.14.0.23.5.18.11.14.5.13.5.18.19.0.20.15.20.0.19.20.1.14.4.0.11.15.13.20..0.8.9.5.18.2.9
6
ONDER NEMINGS KLIMAAT
p066
6.1
Ruimte voor ambitie
Ondernemers staan aan de wieg van economische groei. Ondernemers met ambitie zien nieuwe mogelijkheden en nemen risico’s door de onzekere weg in te slaan van het betreden van nieuwe markten, het maken van nieuwe producten, of het innoveren van processen. Groei van welvaart en werkgelegenheid zijn, indien de nieuwe activiteiten succesvol zijn, het resultaat. Dat maakt dat er alle reden is om ondernemers, binnen een set van maatschappelijke en ecologische randvoorwaarden, bewegingsruimte te geven en te zorgen voor een aantrekkelijk ondernemingsklimaat. In dit hoofdstuk is aandacht voor twee elementen die het ondernemingsklimaat bepalen. De eerste groep factoren betreft met name de wet- en regelgeving die betrekking heeft op het ondernemerschap. Het gaat dan om factoren als administratieve lasten, corporate governance, de kosten voor het oprichten van een nieuwe onderneming (inclusief kapitaalbelasting), de belastingdruk en faillissementswetgeving. De tweede groep factoren heeft betrekking op ruimtelijke inrichtingsvraagstukken waar ondernemers mee te maken hebben. Het gaat hierbij met name om de beschikbaarheid en kwaliteit van bedrijventerreinen, de (elektronische) bereikbaarheid en procedures rond bestemmingsplannen. Een goed ondernemingklimaat levert een belangrijke bijdrage aan het groeivermogen van de economie. Zo is de dynamiek van het ondernemen tegenwoordig veel groter dan twee decennia geleden. Dit is een uitvloeisel van de verbetering van het algemene economische beeld, het mededingingsbeleid en specifiek beleid ten aanzien van ondernemerschap, zoals vermindering van overbodige wet- en regelgeving23. Ondernemers hebben dus volop gebruikt gemaakt van de toegenomen bewegingsruimte. Daardoor loopt Nederland wat betreft het aantal nieuw opgerichte bedrijven in de pas met de benchmarklanden. In de groeisectoren, zoals de high-tech en biotechnologie, is het beeld echter minder florissant. Omdat de starters in de meer traditionele bedrijfstakken zich goed hebben ontwikkeld, heeft er desondanks een flinke vernieuwing plaatsgevonden van de economische bedrijvigheid. Ruim 1000 van de 2500 bedrijven met een omzet van meer dan $50 miljoen in Nederland zijn na 1985 opgericht. In de Randstad is in dit segment de vernieuwing van de economische bedrijvigheid met een percentage van ruim 50% daardoor op een niveau dat maar iets achterblijft bij dat van enkele, dynamische Amerikaanse regio’s. Toetredingsquote in alle sectoren en in groeisectoren, 1997-1999 (% van het totaal aantal starters) VK D VS DK NL B JP
13,3 28,2 12,2 19,1 10,4 26,4 10,3 14,3 9,9 16,9 6,1 11,3 5,4 7,5
| | | | º≤¿≥¶¶§≥ª§º±º†ººº¿¿§§≤¶¿¿§¶±¶¶¿¿¿º¿º§≥º¿º†±≤ª≤¿ª§†¶º¡§≥†ª†¡±ª≥¿±±§º†±¶¶ª≥º¶¶¡≥≥≥§†±†±º≤≥¿¶§††§†º†±≥¶≤¿º≤¡¶§ª¡ªº†º¿††±ªº±¶ª¡¿≤†≥¶±††¿† | | | ª≤≥¿±≥≤≤ª¡§†¿§º≥≥†ª≥≥†≥¿†§º§≥ª±≥†¿±§†¿≥¡†±±¶¿¶ª¡≥≤≤¶ªª§±±≥†≤±±†¿±¶≥≤≤¿¶¶±§¿º†≤ºº¿¶†¶§†≤†±ª±≥¿ª≤≤¿§±†±±§§º††º≤±º¿≤¿±≤††ª†±≥¿†±±†≥§º§ª††±ª†ª†±§ª†≤±†¶≤¶±†¿§±≥¿¿¿±≤ªª≥†§ºª≤§±ª≤†§≤§ºªº¶†¶≥§ª¡¿¿¿¶≤¶†º±≤≥±±¶≤±¶±≥¿§ªºªª§º±§¶≤¶¿¡≤≥¡≥§±¿¶ª¶º†≤±†§¿†ªº§§†ªªºº§†¶††¿±ª≤≥¶±¡≤†≤†ºº¿¡≤§≤¡†§±±¿¡±§≥† | | | ±¡±±§º††≥¡¡¿§º≥§±¿±§†±†¡¡ª§††ºº§ªº¿≥†§§¶¿≤≤¿º±±ª§≤†¡¿¶§±≥¿¶≥≥†¡†≥ª†¿†§¶††¶≥º±≤±ª¿¿§ª±¡≤±±≤≥¿≥¡¿†ª≤¿¿†≤≥¿¶†≥≤¡±≤¿¿º†≥§††¡≤† | | | ¿≥¡≥±†¿†§ª¿§¿§§¿≥¶±±ºª≤≥¿ª¿±º¶¿ª†≤¿≥†±≥±¿≤§±≤¶±≤±†¡†¶¶¶≥≤±¶ºª†≥º§≥≥†≤§º†§§±¶§§≤¿≤≤±≥¶≥ª≥¡§¡º††±¶§¡†¿ª≥¿º±¡¶†±¶¶¿≤ª¶º¶¶≥≤≤≥≤º≥±≥º†≥º±¡±§§º±†¿≤§¡≥±†¿§¶†≥ªº≥¡≤ªº¶±≥º†¿¿ººª±º≥¶≤††≤¿¶≤≥≤§¡¶º¡†¿¿¿† | | | ¡¿ª†††§††≤†ª≥§≤¡¡º†§±º≥¿†¶±†º±§ª±≤º±¶¿±≤§§¿§ªºº¿≥º¶§ª≥§≤ª≤≥†≥¡±≥ª§ª≥º¿±¿†¡¶≤º≥ºº≥¿¶§§ª¿¶§¡º¿¿±≤†≤¶≤¿†¶¿† | | | ¶¿¶±§≥¶≤±§†º≤†≤¶†ªº≥±≤§≤¿¿≤º±¿ªª≤≤≤ª¶º§¿º†¿±ª≤†±≥†¿ª¶¶¿º§††º¿≤º†≤¶¶¡ª†¿¿§¿¶†¿¶§¿º¡≥¿†≤ª§±§¿≤ª§≤≤¡¡≥≥¿ª≥¶¿±±ª†¶º≤±§¿≤≤§¿ºº±≥§±¿≤§†≥≥≤º†±¡†¡†¡†¶†≥¶¿§±†§¿ººª¿§¿±≤¶≥º¡≥†º≥¡§≤≥¶¶ª±º±¶≤≥≥¶¿ª†¶≥±º§§ª≤§¶≥≤ª≥¿†º¿†º§ºª¿±≥≥º†¶¿≤≥≤¿ª¿ººª≥º≥¿¶¡§¶§±§†§¡¶ª¶ª¡ª≥§±±¶≤º¡≤±≤¿±±≤≥§†† | | | ª§†≥ªº§≤º†≥≤¿ª≤≥†¶¡†§†≤±†≥≥≥≤¶±††¿º†º†ª§º≤º¿¿≤†±≥†º††≥º¿§≤±≥§≥±º§†ªª≥¶±¶≥º≤¶≥ª≥≥¿†≤§†±†ºª†≥†≥¶≤§ª†≤≤ªª† | | | ¶±≤¡¿†ª¿≤≥¶ª±§±§ªª¡≤¿§±±†º≥¶≥±¶ºº§§†±††¿≥±º≤¿±≥ª¿§±¿¡≥†¶≥ª¿†¿§ª¿±†¶±¡¿¶±§≥≥¡¶±±º≥¶¶º§≥º†º†ª§≥≤±≤±≤º≥†§≤§§≤≤¿¿≥¿º≥±†ª¿±¶±ª¿¶¿≤ºª¡≤≥ª¿º≥¿±†¡¶ª¶§† | | | | | | ≥º≤±º±º±±¿ª¶¿º≤§≤≥ª†≥ª¡º≤¶§¿§†±¡≥¿§¶¿±¿†ª†≤¿††º††ª†¿≥≤¡§º≥¿ª†¶≤†¿§†≥≤≤º†§º≤ª¿¿±±≤≤≤ª§º†¿±±≥¿¿≥≤±≥º† | | | §†ª¿¿§¿ª±≥≤±†ª±¶¿≥≤ª≤±º≤†¡º†±¿¶†±††¿≤¿†¡†≤≥≥¿†¶¡§º¡±º≤≥±±ª§º≤§¶¶¿±ª¶¶±≥§§±†§†ª§≥≥±ª≥¿ª≤¡≥≥¿§†º¡º≤ª±º±≥¶ªª±§º¶§¶º≥¶†±¶¿††º¿¿†¶≥≤±¶ª†¡††±≥¡≤±¶†≥¶ª±†††≥¶¡¶≤†¡≤¿¡ª¡º†§†±±§§† | | | ≥†≤º¶¶¶±¿†¶¿ª¡¶≥≤††¶±†¿¿†º¿º¶±¡ª†±¿¿≥≥¶ª≥¿≤§†±¶¶¶≥§±†¶§†§ª¶≤≥† | | | ±≤¡†ººº¡±¶≥¶±†§¶ª¿º≥¶ºª§ª≥¿¿ª¶≤ºº¡±≤†§±≤§≥†≥≤≥¶†ºªº§§†ª±≤§†¡¿§†ªª¶º±¶≤§¡¡±≥†ºº±º¿¶≥¿†≥†≥±º≤±¿ª§¶¶††§¶†¶¶º±º±¶ª¶¡†† | | | º†§¡§††¿º†±¿±≥±±¶¿±ºª¿≤ª¿†¶≤º§º≤≥¶¶ª≤≥§¿¿±ººº≥¶†≤±§ªºº† | | | ¿ºªºº†±±±±¡§¿¿ºª¿±≤††§†±ª§†¡±º±≤¿¿≤ª¶≤≤¶≤≤±ªº±ª≥≤≤º¡¶≥§¿º†≥±¿†¶º≥º≤≥≥≥¶±†§§† | | | | |
0 †§¶±≤≥ªº¿¡ = TOTAAL
10
20
| | | | | | | | | | | | | | | | |
30
†§¶±≤≥ªº¿¡ = GROEISECTOREN
Bron: Ministerie van Economische Zaken (2001c).
fig 6.1.1
23 Het aantal ondernemers is ook toegenomen door het grote gebruik van de zogenaamde zelfstandige-zonder-personeel status. Dergelijk ondernemerschap kent een lagere belastingdruk dan het werknemerschap.
p067
Vernieuwing bedrijvigheid in de periodes voor en na 1985 (% van het totaal aantal bedrijven in debtreffende regio met een omzet groter dan $50 miljoen) SILICON VALLEY ROUTE 128 (BOSTON) AUSTIN, TEXAS RANDSTAD DUSSELDORF PARIJS STUTTGART MUNCHEN
27 31 42 44 75 76 80 83
| | | | | | | | | | | | | | | | | ≤¿≤±§±§±†≤±≥¶º¿º§¿±¶†¶§≥¿¶†¿≤≤¿†ª±¶±±†≤±¶¿≥¿≥º±≥ª§±†ªª†¿≤¿†¿ª§¶º¶≤≥¶≤ª≤¶†¶±†±≥¿≤≤º§†≥≤ª¶ªº†±≥±¡¿±≥§¶†¿¡≥¶≥†¿º¶¿≥≥ª††º¶≤ªª≥¿¿†¶º§¶≥†≥≤≥¶±¿††§ª≤º¶º†º§†¶¶§¶§ª¶º¿¿¿ª†¡†ª¶†≤†ª†±º¿¶≤†º≤≥±¡≥¿¡§≥ºº≥†§¿¿ª±¶†±º† | | | | | | | | | | | †§†≤§¿≤≤≤≤±ºº≥≥¡§††ª†§≤±†¡¶†±¿†¡º††±≥ªº¿§≥±±¡¶º≥±≥ºº††±≤≥º±≤≥º†¡ª±†≥≥¶¿≤º≤º¿≥≥±¿††±§¶ººª≤¶†±†††¶¿¶†º¿º≤¶ªº§±ª≤¶§§§º¿≤†¡º¿¶≤¿≥¿¶º§±¡ª†¡º¶ª¡¿±¿≥≤≥†¿¿†ª†ª†≤¡±¡§¶†≤†¿¶¿¡≤ª≥¶¡≤≥ª¡≥º¿††≥¡≤¿ºº¿¿†§ª†º†§§≤º≥¿≤† | | | | | | | | | ≥§ª¡§¶†≤≥†¿ªº±¶†§¿¶¿†≥±†ª§≥≤ªª≤ªº≤ª†† | | ¿¿¡¿¶±¿≤¿ª¶¡±¶§§†≥±¡†ª≤¿≥†≥≤≤º¡¿†±ºº¶††¶¿†¶±§±≤ºª†§º¶ª¿ª¿≤†≤¶§º§†ª¶†±±≤±≤¶ª±≥¿≤≤¿†ª†≤≤ººª≥¡ª¿º†ºº¡º¡ª≥ª±≤†≤ª¶º†º≤º†¿±¶≤¿¿††¶ºª¶¶≤±ª†±≥¡¶†§ººº¡¡≥ºª§º§¡¡±†±†º≤≤¡¶ª†§±† | | | | | | | | | | | ±º†ª†ª¶≥≤¿±º†≥ª≥†ª≥≤ª†≥¡±º¿ª†¿º≤§¶¡§≥º§±¡¿ª≤≥†ªª†¿¶ªª¶†≥º§†ª≥¡†ª±¡ª±§§º¡ª§††º±¿º≥¿≥º§ª¶ª†§º≤¶≥º¿§††¶ª±¿≥º±º§±≤±ª¿§±≤§º≥ªº≤º±≥≥§±§±§≤§±¶≥¿¶≤¶≤§¶ª¶¿†±§ª†≥ª¿§±ªºª¶≤¶†º≤≤≤§≥ª¿≥§¶±ª§≤≥†¿†§±≤†¶ª¶ª¿¶º†¡º±¶¿† | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | ¶¶§≥±†≥§¿§≤¶††≤±±¿º≤§§¿§¡≥§ª†ª≥†¡¿ºº†¶ºª†¿±≤¿≤§††¿≥§†ª≤¶†¶¿§§†º±±††§¿ª§†§†††≤≥¿≤≤†≥¶ª†¶§±†≥º±¿±≤≤†¡¶±º§¿º†º≥≥†≥††ª§±±≥ª§≥≥¶††¶º¶¡¶≤ª±º¶§¶§†≤±†§†§≥±†≥†¶†¶§†§≤ª¶ºªª≥±†±§≤º†¶¿§¡¶±≥±º††º†º≥ªººªª†††¶ª††±º≥≤≥† | | | | | | | | | | ºº†ª¿±º†≤¶§§≥≤¶≤†≥≥≤§ª§†≥¶º§†¿¶ª¿≤¡†º¿¶±≥±±†≤≥†≥¶¿ª§¿≤†¶¿¿†º§§ª†º¿ª¿¿§†¶±≤º†¡ª¶ª¿††¿†≥ªº¡º†ª≤¡º¿¿†¡¡±§≥†≥º±±†§§≤ª†¶≥†¶†≥¡≥§¿≥≤¡º†ºª¶†¿≤≤†§†≥¶¶ª§±±º†≤º§†±±†¶¿º¡§≤ºª±±§±±ª±†≥º§§≥º†º¡†¿¶††§≤ª§††† | | | | | ±ª†±±±††§§† | | | | | | | º†ºº§≥¿≤¡≤¡¶¶†¿†±≥§±≤±±¡†¶≥ª¶ª†±±¿§≤≥≤¶±††≤††ºº§ª≤¡§¶ªº≥≥≥ª¿º≤†¶§¿≤≤≤¶††≤§¶º†ºº¶†±¿¿ª¡¶†¶†≥†§¿§††≥≤¡¡†º§¶§ª≤¶¡º†º¡¿¶ª†¶ª≥†§†±¶¡≤≤≥±≤¶≤¡§††§º±§º±ª≤¡ª§†º±≤±†¿ª†¡†¿†ª¶≤≤†§±¿†ª§†¶≤≥ª¿±≥ªº≥≤≥ª≥††††±¿≤≥ª††††º††† | | | | | | | | | | | ††±º¿¡¡ª≥¿¶±±§§ª¿¡≤¿ª≥ª≥≤†¡º≥ºº¶≤¶¶ª±≤º≤†≥¶≤≤≥≤¿¶≤º≤§±≥†§†º≥ª¿±≥†§º¶¿±¿§¿≤¶±ª¿≥≤¶ªº≤¿±≥±¶††≥±≤ºªª¶¶≥ª±¿º†§º§±≤†≥≥†±≥†±ªºº≤º††¿±≥ª¶≤±≤≥¶ªª†¶±º±≥§ª≤ª§†º±≥¿§†¡º≥§¿±≤¶§º†ª††ªª≥ª±≥§¡º≥º†≤º†¡ª≥ºº§≥±†§±±††≥ª† | | | | | | | | | | | | | | | |
73 69 58 55 25 24 20 17
0
20
†§¶±≤≥ªº¿¡ = OPGERICHT VOOR 1985
40
60
80
100
†§¶±≤≥ªº¿¡ = OPGERICHT NA 1985
Bron: The McKinsey Quarterly (2000b) en voor Nederland Dun and Bradstreet.
fig 6.1.2
In paragraaf 6.4 worden de benchmarking exercities die ten grondslag liggen aan de analyses en beleidslessen getoond. Het gaat om de vennootschapsbelasting (6.4.1); corporate governance (6.4.2); administratieve lasten voor het oprichten van een onderneming (6.4.3); de faillissementswet (6.4.4); de beschikbaarheid en kwaliteit van bedrijventerreinen (6.4.5) en de fysieke bereikbaarheid (6.4.6).
Samenvatting van de scores
6.2
Ondanks de positieve ontwikkeling ten aanzien van het ondernemerschap is er nog, zo blijkt uit de benchmark-exercitie, noodzaak verder te gaan met de verbetering van het ondernemingsklimaat.
Ondernemerschap Het ondernemerschap heeft te maken met veel wet- en regelgeving en een relatief hoge belastingdruk. De indruk bestaat dat hierdoor het kostenniveau van Nederlandse ondernemingen hoger ligt dan in de benchmarklanden. Een ander gevolg is dat het ondernemerschap aan aantrekkingskracht verliest. Dat is niet de manier om te komen tot een, voor het groeivermogen belangrijke, ondernemende samenleving24. Het oprichten van een onderneming in Nederland gaat gepaard met hoge administratieve regeldruk en langlopende procedures. De hiermee gemoeide kosten zijn in Nederland gelijk aan het Europese gemiddelde, maar dubbel zo hoog als in de Verenigde Staten of het Verenigd Koninkrijk. De hoge upfront kosten bij het oprichten van een onderneming hangen onder andere samen met de, in internationaal perspectief uitzonderlijke, kapitaalbelasting
24 Winsemius (2001).
p068
(jaarlijks circa ¤ 0,4 miljard). Dit is een belasting op het vermogen dat aangewend wordt voor de start of uitbreiding van de onderneming. Deze belasting is niet van toepassing op andere financieringsmogelijkheden, zoals de aanwending van vreemd vermogen. Terwijl de administratieve lastendruk in de startfase belemmerend werkt voor startende ondernemers, zorgt de faillissementswetgeving er juist voor dat een onderneming snel aan zijn eind komt. De faillissementswetgeving is zodanig dat ondernemingen die in surséance van betaling verkeerden vrijwel zonder uitzondering op een faillissement afstevenden. Er ligt nu een wetsvoorstel bij de Tweede Kamer. Deze wet versterkt het zogenaamde reorganiserende vermogen van de Faillissementswet, in het bijzonder van de surséance-regeling. De bedoeling is dat het voor ondernemers gemakkelijker wordt de onderneming te reorganiseren en de fase van surséance van betaling achter zich te laten. Daardoor ontloopt de ondernemer het in Nederland relatief sterke stigma van een faillissement en blijft de onderneming in afgeslankte vorm in business. Een verdere modernisering van de faillissementswet moet er toe leiden dat er meer evenwicht komt tussen de belangen van betrokkenen bij een faillissement (ondernemer, personeel, afnemers, financiers, belastingdienst, etc). Belangrijke knelpunten zijn het te laat zichtbaar worden dat schulden te veel zijn opgelopen, de zwakke positie van leveranciers en de trage (financiële) afhandeling. Ondernemers die de startfase overleven en hun zaak in goede banen weten te leiden worden geconfronteerd met omvangrijke administratieve lasten. De kosten die met deze administratieve lasten gepaard gaan bedragen ruim ¤ 7 mld per jaar. Uit onderzoek van Actal blijkt dat de administratieve lasten in Nederland, als gevolg van nieuwe eisen ten aanzien van veiligheid en milieu, toenemen. Administratieve lasten zijn tot op zekere hoogte onvermijdelijk: het uitvoeren van bepaalde procedures of het verstrekken van informatie over de activiteiten van de onderneming gaat nu eenmaal gepaard met kosten. Daarin wijkt de situatie in Nederland niet af van die in andere landen. Deze landen brengen de administratieve lasten niet zo goed in beeld als Nederland, hetgeen een internationale vergelijking bemoeilijkt. De gemiddelde druk van de vennootschapsbelasting (belasting op winstinkomen) in Nederland ligt boven het Europees gemiddelde. Wel is per 1 januari 2002 een begin gemaakt met een verlaging van het tarief van de vennootschapsbelasting (nu 34,5%). Andere aspecten van de Nederlandse fiscale infrastructuur zijn in internationaal perspectief aantrekkelijk.
vernieuwing bedrijvigheid fiscale infrastructuur belasting op winst administratieve lasten voor starters aantal starters in groeisectoren faillissementswet beschikbaarheid bedrijventerreinen bereikbaarheid corporate governance oprichtingskosten onderneming
p069
Bilaterale belastingverdragen, de deelnemingsvrijstelling en de ruling-faciliteiten zijn bij uitstek geschikt voor een open economie als de Nederlandse, die verweven is met veel andere economieën. Het Nederlandse belastingstelsel werpt daardoor vrijwel geen belemmeringen op voor in- en uitgaande kapitaalstromen25. Dat betekent niet dat Nederland een belastingparadijs is. Het betekent wel dat de Nederlandse fiscale infrastructuur voor ondernemers een transparante, economisch relevante en voorspelbare fiscale behandeling met zich meebrengt. Een laatste aspect van het ondernemerschap dat hier besproken wordt is corporate governance. Hierbij gaat het om verantwoording over de wijze waarop beursvennootschappen worden bestuurd. Nederlandse bedrijven kennen met het structuurregime een in internationaal perspectief afwijkende wijze van corporate governance. Dit regime is reeds in eerdere edities van de ‘Toets op het Concurrentievermogen’ gekwalificeerd als niet geheel in overeenstemming met de wensen van de kapitaalmarkt. Geconstateerd moet worden dat de vooruitgang op het terrein van corporate governance beperkt is. De mogelijkheden voor aandeelhouders om invloed uit te oefenen op de wijze waarop een onderneming wordt bestuurd, blijven daardoor in Nederland beperkt. De aanpassing aan internationale standaarden ten aanzien van invloed van aandeelhouders gaat langzaam. Er loopt een wetgevingsprogramma om hierin verbetering aan te brengen.
Ruimtelijke aspecten Het vinden van hoogwaardige bedrijfsruimte valt niet mee in Nederland. De beoordeling door Nederlandse ondernemers van de beschikbaarheid (en kwaliteit) van bedrijfsterreinen blijft achter bij de beoordeling door ondernemers in omliggende landen. In steeds meer steden en regio’s is er sprake van een stagnerend aanbod van nieuwe bedrijventerreinen. Daardoor is er sprake van acute knelpunten en tekortschietend aanbod. Hierdoor verslechtert het ondernemingsklimaat zowel voor starters en buitenlandse investeerders als voor bestaande bedrijven met uitbreidingswensen. De komende dertig jaar is er veel extra ruimte nodig voor wonen en werken. Voor werken gaat het om 32.000 ha tot 54.000 ha. Dit is een aanzienlijk toename ten opzichte van de circa 100.000 ha die momenteel wordt benut voor werklocaties. Het ruimtelijk beleid staat dus voor een enorme opgave om aan deze ruimtebehoefte tijdig en zorgvuldig te voldoen. Daarnaast vergt ook de kwaliteit van de werklocaties aandacht. Dat geldt zowel voor nieuwe als bestaande locaties. Circa 10.000 ha van de bestaande bedrijventerrein is ernstig verouderd. Behalve een hoogwaardige werkplek is ook de bereikbaarheid van belang. De bereikbaarheid in Nederland wordt door ondernemers slechter beoordeeld dan die in concurrerende regio’s. Als gevolg van de relatief grote afhankelijkheid van de Nederlandse economie door de mainports in Rotterdam en Amsterdam zijn de economische consequenties groter.
25 Verder heeft Nederland, net als andere Europese landen, onder invloed van Primorolo, ongewenste belastingfaciliteiten afgeschaft.
p070
Lessen uit de best practices
6.3
Om een daadwerkelijk vermindering van de administratieve lasten te bewerkstelligen moet, in aanvulling op de ‘infrastructuur’ (ACTAL, departementale plannen) bij nieuwe wet- en regelgeving primair gedacht worden vanuit de burger en de bedrijven en in minder mate vanuit de eigen systematiek van de regelgeving. Ook ICT kan een belangrijke bijdrage leveren aan het reduceren van administratieve lasten. Ter verbetering van de bereikbaarheid staat voor de komende jaren een pakket van maatregelen - inclusief kilometerheffing tegen vlak tarief - op stapel. Na enige tijd zou de overgang naar een gedifferentieerd tarief overwogen kunnen worden. Dit instrument kan tevens dienen als opstap naar een meer vraaggestuurd infrastructuurbeleid (‘mobiliteitsmarkt’). Voldoende ruimte voor bedrijventerreinen is een noodzakelijke voorwaarde voor een goed vestigingsklimaat. Om flexibel in te kunnen spelen op de dynamiek van de markt streeft de overheid daarom naar een ijzeren voorraad aan bedrijventerreinen en tijdige planologische reservering voor ruimte voor nieuwe locaties. Desalniettemin is er de laatste jaren toenemende schaarste aan bedrijventerreinen. Hoe kunnen we dat het hoofd bieden? In de eerste plaats zijn een voortvarende aanpak en financiële middelen voor herstructurering van verouderde bedrijventerreinen noodzakelijk. De kwaliteit van bestaande werklocaties moet omhoog en voorkomen moet worden dat bestaande ruimte voor bedrijvigheid inefficiënt wordt benut. In de tweede plaats is het van belang dat provincies, kaderwetgebieden en gemeenten tijdig uitvoering geven aan het planologisch voorbereiden en vastleggen van de voor economische activiteiten benodigde ruimte. Ten derde is er extra aandacht nodig voor de kwaliteit en ruimtelijke inpassing van bedrijventerreinen. Het gaat hierbij om samenhangende integrale regionaal afgestemde visies op bedrijventerreinen, grotere betrokkenheid van private partijen bij ontwikkeling en beheer en zorgvuldig ruimtelijke inrichting met meer aandacht voor intensief ruimtegebruik, duurzaamheid, parkmanagement en architectuur. Om de problematiek rond bedrijventerreinen integraal te bezien, zal op korte termijn een samenhangende beleidsagenda bedrijventerreinen worden opgesteld.
Lessen uit de best practices THEMA
LES
Administratieve lasten
Verlagen met ICT en andere benadering vanuit bedrijven/burgers
Faillissementswet
Vergroten reorganiserend vermogen faillissementswet (o.m. om stigma op faillissement verminderen)
Vennootschapsbelasting
Tarieven en gemiddelde druk verlagen
Kapitaalbelasting
Aandacht voor internationale uitzonderingspositie
Corporate governance
Wetgevingsprogramma ter vergroting van invloed aandeelhouders
Bereikbaarheid
Ontwikkeling mobiliteitsmarkt
Bedrijventerreinen
Vergroot beschikbaarheid bedrijventerreinen, bijv. door herstructurering
p071
Een verdere verlaging van de vennootschapsbelasting - na de tariefsverlaging met 0,5%-punt tot 34,5% - is een belangrijke optie om de aantrekkelijkheid van het ondernemerschap te vergroten en de internationale concurrentiepositie van het Nederlandse bedrijfsleven te bestendigen. Om discriminatie tussen verschillende financieringsmogelijkheden van ondernemingen op te heffen en een einde te maken aan de rol van spelbreker van de kapitaalbelasting zou verlaging van de kapitaalbelasting overwogen moeten worden. Ook de komende jaren zal er gewerkt moeten worden aan een verdere modernisering van de faillissementswet. Doel hiervan moet zijn om het reorganiserend vermogen van de faillissementswet te vergroten. In dit kader zal de positie van de diverse partijen die bij een deconfiture betrokken zijn (financiers, fiscus, werknemers en crediteuren) moeten worden bezien. Met betrekking tot de corporate governance wil de overheid het ondernemingsklimaat verbeteren door middel van een wetgevingsprogramma. Er ligt hier echter ook een taak voor de ondernemingen zelf. Het bedrijfsleven zal zelf ook moeten werken aan betere aansluiting op de eisen die de internationale kapitaalmarkt stelt.
p072
p073
De vennootschapsbelasting
6.4.1
.10.0.13.15.5.20.0.13.5.20.0.14.1.13.5.0.7.5.4.1.3.8.20.0.23.15.18.4.5.14.0.1.1.14.0.8.5.20.0.22.5.1 8.4.5.18.0.22.5.18.5.5.14.22.15.21.4.9.7.5.14.0.22.1.14.0.4.5.0.15.14.20.19.12.1.7.16.18.15.3.5.4.2 1.18.5.19.0.5.14.0.8.5.20.0.22.5.18.22.1.14.7.5.14.0.22.1.14.0.4.5.0.16.18.5.22.5.14.20.9.5.22.5.0.2 0.15.5.20.19.0.4.15.15.18.0.20.15.5.20.19.9.14.7.0.1.3.8.20.5.18.1.6..0.0.8.21.13.1.14.0.3.1.16.9.20 .1.12.0.4.4.50.15.16.12.5.9.4.9.14.7.19.14.9.22.5.1.21.0.22.1.14.0.9.13.13.9.7.18.1.14.20.5.14.0.8.1 5.15.7.15.16.7.5.12.5.9.4.5.0.9.13.13.9.7.18.1.14.20.5.14.0.7.1.1.14.0.1.1.14.0.14.5.4.5.18.12.1.14. Waarom is deze indicator belangrijk? 4.0.22.15.15.18.2.9.10.0.23.1.1.18.15.13.0.9.19.0.4.5.26.5.0.9.14.4.9.3.1.20.15.18.0.2.5.12.1.14.7.1 De vennootschapsbelasting is een belangrijke vestigingsplaatsfactor. Bedrijven zijn door de 8.9.10.11.?0.9.14.0.5.5.14.0.23.5.18.5.12.4.0.23.1.1.18.9.14.0.11.5.14.14.9.19.0.19.20.5.5.4.19.0.2. internationalisering van product- en kapitaalmarkten enerzijds en door de technologische ontwik5.12.1.14.7.18.9.10.11.5.18.0.23.15.18.4.20.29.0.14.5.5.13.20.0.4.5.0.2.5.8.15.5.6.20.5.0.1.1.14.0.8 keling anderzijds steeds gevoeliger geworden voor verschillen in de effectieve belastingdruk. .15.15.7.15.16.7.5.12.5.9.4.5.14.0.20.15.5..0.4.1.1.18.20.15.5.0.13.15.5.20.0.1.12.12.5.18.5.5.18.19 Daarnaast is de vennootschapsbelasting van invloed op de bereidheid van beleggers en bedrijven .20.0.8.5.20.0.11.5.14.14.9.19.14.9.22.5.1.21.0.22.1.14.0.4.5.0.8.21.9.4.9.7.5.0.2.5.18.15.5.16.19.2. om te investeren en te innoveren, activiteiten die een bijdrage kunnen leveren aan de producti5.22.15.12.11.9.14.7.0.22.5.18.4.5.18.0.23.15.18.4.5.14.0.22.5.18.7.18.15.15.20..0.4.1.1.18.2.9.10. viteitsontwikkeling. 0.8.15.15.18.20.0.15.15.11.0.8.5.20.0.19.20.18.5.22.5.14.0.14.1.1.18.0.5.5.14.0.15.16.20.9.13.1.1.1 2.0.18.5.14.4.5.13.5.14.20.0.22.1.14.0.4.5.0.7.5.14.15.20.5.14.0.28.2.5.4.18.9.10.6.19.27.28.0.15.1 Hoe scoort Nederland? 6.12.5.9.4.9.14.7..0.9.14.19.20.9.20.21.20.9.15.14.5.12.5.0.2.5.12.5.13.13.5.18.9.14.7.5.14.0.22.15. Zowel ten aanzien van het tarief als de effectieve druk bevindt Nederland zich boven het EU15.18.0.1.18.2.5.9.4.19.13.1.18.11.20.16.1.18.20.9.3.9.16.1.20.9.5.0.13.15.5.20.5.14.0.23.5.7.7.5.2 gemiddelde. Dit komt omdat veel andere met name Noord-Europese landen (Duitsland, Verenigd 3.5.18.11.20.0.23.15.18.4.5.14..0.5.5.14.0.1.12.20.5.18.14.1.20.9.5.22.5.0.13.1.14.9.5.18.0.15.13.0. Koninkrijk, Ierland, Finland) de afgelopen jaren hun tarief en effectieve druk hebben verlaagd, 8.5.20.0.1.1.14.20.1.12.0.11.5.14.14.9.19.23.5.18.11.5.18.19.0.20.5.0.22.5.18.7.18.15.20.5.14.0.9.1 terwijl deze in Nederland constant zijn gebleven. 9.0.13.9.4.4.5.12.19.0.9.13.13.9.7.18.1.20.9.5..0.19.15.13.13.9.7.5.0.12.1.14.4.5.14.0.28.22.5.18.5. 14.9.7.4.5.0.19.20.1.20.5.14.0.5.14.0.4.21.9.20.19.12.1.14.4.28.0.8.5.2.2.5.14.0.8.9.5.18.20.15.5.0. Opvallend is dat Nederland in vergelijking met andere kleine landen, zoals België en Ierland, 19.16.5.3.9.1.12.5.0.20.15.5.12.1.20.9.14.7.19.16.18.15.7.18.1.13.13.1.’19.0.28.7.18.5.5.14.0.3.1.1 een relatief hoge effectieve druk kent. Kleine landen kennen meestal een lagere druk dan grote 8.4.19.28.0.9.14.7.5.18.9.3.8.20..0.4.15.15.18.0.4.5.26.5.0.16.18.15.7.18.1.13.13.1.’19.0.23.15.18.4 landen, onder meer omdat zij geconfronteerd worden met een hogere kapitaalmobiliteit en om .20.0.22.15.15.18.0.8.15.7.5.18.15.16.7.5.12.5.9.4.5.14.0.13.9.7.18.1.20.9.5.0.14.1.1.18.0.4.5.26.5. enkele economische en fiscale schaalnadelen te compenseren. Zo hebben bedrijven uit kleine 0.12.1.14.4.5.14.0.5.5.14.22.15.21.4.9.7.5.18..0.8.15.5.0.19.3.15.15.18.20.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.? landen eerder last van de beperkingen ten aanzien van grensoverschrijdende verliesverrekening 0.14.5.20.0.1.12.19.0.9.14.0.4.5.0.18.5.19.20.0.22.1.14.0.4.5.0.5.21.18.15.16.5.19.5.0.21.14.9.5.0.8 en hebben ze eerder te maken met meerdere fiscale stelsels. .5.5.6.20.0.4.5.0.9.13.13.9.7.18.1.14.20.0.9.14.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.0.5.5.14.0.18.5.12.1.20.9.5.6 .0.12.1.7.5.0.15.16.12.5.9.4.9.14.7..0.4.5.0.18.5.4.5.14.0.8.9.5.18.22.15.15.18.0.13.15.5.20.0.7.5.2 6.15.3.8.20.0.23.15.18.4.5.14.0.9.14.0.8.5.20.0.13.15.20.9.5.6.0.22.15.15.18.0.4.5.0.13.9.7.18.1.20. Tarief vennootschapsbelasting, 2001 (in % van de belastbare winst) 9.5..0.5.18.0.11.15.13.5.14.0.18.5.12.1.20.9.5.6.0.22.5.5.12.0.13.5.14.19.5.14.0.14.1.1.18.0.4.5.0.5. 2 1 . 0 . 5 . 1 4 . 0 . 1 4 . 5 . 4|. 5 . 1 8 . 1 2 |. 1 . 1 4 . 4 . 0| . 9 . 1 4 . 0 . |2 2 . 5 . 1 8 . 2 | .1.14.4.0.13.5.20.0.7.5.26.9.14.19.8.5.18.5.14.9 | §ªª¡≥≤≤§ª≤†¶±§ª¿§±§§†¿≥¿ª≤ª≤≤¡±ª†≥±º¿≤§±†¿±≤†±¡¿ºº≤ª≥º≥±†±≤¿¿ªº¶ºª±¶¶¶†≤≥º≥ª¡††≤±±º¶ª†¿¿ªº±†¶≥¿º≤¡≤† | | | | IER 20 . 7 . 9 . 1 4 . 7 . D2 9 . 025. 1 . 1 9 . 9 . 5 . 1 2 .| 0 . 1 5 . 6 . 0| . 1 . 1 4 . 4 . 5| . 1 8 . 5 . 0 .|1 8 . 5 . 4 . 5 . 1 4 . 5 . 1 4 . . 0 . 4 . 5 . 2 6 . 5 . 0 . 1 3 . 5 . 1 4 . 1 9 . 5 . 1 4 . 0 . | ≤≤†ºº≤¿≤†≤º§¶¿§¿≥±§¿º≥º¡¶§§±†¿≤±±¿º¿≥§≤≤±≥±†¡¡±§†≥¿†≤§±§ª¿†≥≥¶ª≤ª†±¶≤≤±†¿≥±ª≤≥¿±º≥º§†≤†§≤≥ª¿††≤≥±≤±†§¿¶¿¿§ª§†±≤±≤¿º≥≤ºª≤¶§†≤† | ª±±≥ªª¶≤¡¿≥ª§º¶¶≤±¿≤ºº¡ª¿§¡≥†§†¿º¡§ºº¿¿§≥≥±¿§¡≤ª†ºª§†¿º§†§¿≤¶±≤≤±†ª±†≥†≥¿¿ºªº≥†±¡≥≥ªª¡≥≤ªªº≤ª≤¿º¿≥≥§†¿¿§≤¡†±¿±±≥†¿ª¶º±¿§±§¿§ªº§¿≥≥†¶±≥¿±º¶±§§¶§†† | | | | FIN 29 8 . 5 . 2 . 2 . 5DK . 1 4 . 030. 7 . 5 .| ¿±±¿º≤≥±††¿º†±≤º±¡≥±¶±¶†¶º≤≥≥ª¶¿†¶≥ª¶¿º†≥≤§†≥±¿§¶±¡ª¶§¶†±¿º¶†§¶¶¡¡†±ª≤¡†≤§§±ºº§º§≥¡¿¡¡º¡ª¡ª±≤†≤§±¶≥¶≤º¿†¡¡±ª¶ªº≤¡±º≥ª±≥±¡§º§ª≤º†≥†≥††≥¶≤≥≥≥≥≤º††§≥§¿º† 1 3 . 9 . 4 . 4| . 5 . 1 2 . 4 . 0 | . 5 . 5 . 1 4 .| 0 . 1 2 . 1 . 1|. 7 . 0 . 1 5 . 1 6 . 1 2 . 5 . 9 . 4 . 9 . 1 4 . 7 . 1 4 . 9 . 2 2 . 5 . 1 . 2 1 . 2 9 . 0 . 8 . | | | | | 1 5 . 5 . 2 3 . 5 .F1 2 . 30 0 . 5 . 1| ª††≥¿¿¿¿¿ºª¶≤§≥º≥¿¶≤¿º§º±¶¿≤±¿≥§±¡≥¿≤¿¿††¡≤§≤≥º§≥±§ª±†≥≥≥ª≤†≤¿≤†ª≤¶¿±†§††ºº≤†ª§¿¶≥º†≤±º†††¡†ªªªº±±§º§†¿º†ª¿ª≤¿º≤¶†¡¿º†≤≤±±±¶≤¶≥≤¡¶±≥≥º¡†±¶¿¿¿ºª¶ª¡º≥º† 8 . 0 . 1 5 . 1|5 . 1 1 . 0 . 2 |1 . 9 . 2 0 . 2 6 | .15.14.4 | .5.18.9.14.7.5.14.0.26.9.10.14..0.4.10.9.13.13.9 VK 30 | ≤≥†¿ª§†¿≥†º¡§ªº§†ª≥†¶≥§§¿¶ª≤≤≤¿§¿≥¿¿††≤¿ªª±¡≤††ª≤¶¶¡±±≤¿ª¿±†≥¶±º†¿ªª§±†≥±§¡±≤≤≥≥¿≥ª≤¡§≥ª≤≤§†¡††≥ª¶¿¿º≤§§§ºª±§≥§ª¿¡¶¿≤±≤ª±ª¡†¶¿≤≥†¶¶≤≥¿¶≤ª¶≤ª≥†§≤ª¶≥¶¶† | | | | . 7 . 1 8 . 1 . 1 4JP. 2 0 .305 . 1 4| .¡º±≥≥§¶¶†§ª≥¡≤≤ªª¿§±§¶¿¶¶±††¿†≥††ªª†≤†±≥ºª††¶†¿≥ª†¶≥¿≤†¿§†§§≥º¶±§¶ª¿º†±†±≥†¿±†§±¿†±¶¿ªºº§§¿ºº≥¿ªº±≤¿≤ºªº≤º†¿†¿¿¿≥ª§¶≥¶†º†ª¶†º¿§±≥¶¶¿ª≥º¶ª≥º¿ª¶†≥¿¶†¶¿† 0 . 1 4 . 1 . 1| . 1 8 . 0 . 1 5| . 1 6 . 1 2 . 5| . 9 . 4 . 9 . 1 4 | .7.19.14.9.22.5.1.21.29.0.0.0.199527.9829.0.%0 | ≥≥≥†¿ªº†¿§¶†±¡§¿ª††º≥≥†¶††≥§≥¶§¶¿ª±§†±≤ªº¶±ª§º¿†¶±¶†¶≤¿¿º†±≥º±ª≤¡º±¶§±†±§¿±¿¿†¿¿†¿§§§§¿¡º¶≤†ªºª±≥¿†§º†¿≥ª¡±≥¶†¡≥§¶º¿≤¿ª≤≥≤†±¶≤¡≥≤¡¡¶ª≥º≥±±≥≤≥≤†≤¡±≥¿†† | | | | AUS 30 . 5 . 1 8 . 0 . 9 NL . 1 9 . 035. 1 5 . 1 5 . 1 1 . 0 . 5| . 5 . 1 4 . 0 .|7 . 1 8 . 1 5 . |5 . 1 6 . 0 . 1 3 | ≤¶§≥¶¿¿ºº≤º¶ª≥†¿±º≥¿¿º±≥ª±±†§≤§≥¡†§†¶º≤≤¿º¶§±±§††≥§≤†º§§≥¿±≥§≤¿¡§††ª¿ºº≤¿†¡¶≤¶¶±¶ªº†±±ªº¶≤¡†≤†≥§§≥º≤§≥≤†º§§¿¿¿¿¶§≤≥ª≤ºº±ª≥§¶±ª¶¿†º¡±§º§¶≤±±¿¿≥††±º≤¡§††ªº§§¶†º≤ªººº¿≤º§º≤≥º§†≤† | .9.7.18.1.14.20.5.14.0.4.9.5.0.23.5.18.11.0.1.12 | | | | | VS8 . 9 .35 .19.0.16.1 1 3 . 1 |.ª±¡±≤º¿±§¶††ªº¶†§¡±¶¿ºª≥≤≥†ª¶º¶¿§≥≤º¶≤º±≥≤≤±¶††±§±ªº≥±¿¿§¿†≤§¡±§≤≤¡§†≤†¶±¿†¶†≥º¿º†≤§†≥±¿¿≤ª¶§º≥¶≤†≤≤¶¶¡†¶†¿¶±±¿††ª¶º†º†¡≤¡†ª§¶†§≥≤±§¶ª§¿±±≤ººº≥ºª¡¶†§¶ª≤†±†¶¶≤º≥¶†¿¶º†≤†º≤≤§ª≤† 9 . 1 8 . 5 . 0| . 1 8 . 5 . 4 . |5 . 1 4 . 0 . 8 .| 5 . 5 . 6 . 2 0| . 0 . 1 4 . 1 . 1 . 1 8 . 0 . 1 4 . 5 . 4 . 5 . 1 8 . 1 2 . 1 . 1 4 . 4 . 0 . 2 0 . 5 . 0 . 1 1 . B 39 | ¶§¿≤≤†±≤≤±±†¡≤≥§¶†§§§≥†≥†≤±≥≤§¶§º†§§ª≥¶§≤†±¶ºº¿†§±ª¶ª≤¡≥¡ºª¡†††ºº¿ª†±±º¡†¶ªº±¿§ª†±ªº¡¿≤ª≥±†§††¡¡≥§≥≥§≥¿º¶¶§¶≤¿¶†±≥†¿¡º§º†¶±¿¶¶º¡≥≥≤≤ª¶≤º†º†≤§≤¿¡ª†§º¿≤§†º¶ª§ºº±†ª¿≥≤¡±≤¡§¿§±†¶≥ª≤†¶≥≥¿¶≤§¶¿≤º¡≤≤≤≥† | | | | 1 5 . 1 3 . 5 . 1 4 . . 0 . 8 . 5 . |2 0 . 0 . 7 . 1 .| 1 . 2 0 . 0 . 8| . 9 . 5 . 1 8 . 0 | . 2 . 9 . 1 0 .| 2 2 . 1 5 . 1 5 . 1 8 . 2 . 5 . 5 . 1 2 . 4 . 0 . 1 5 . 1 3 . 0 . 3 . 1 5 . 1 4 . 3 . 5 . 1 8 . 1 4 . 1 5 . 2 2 . 5 . 1 8 . 1 6 .0 1 2 . 1 . 1 . 210 0 . 1 9 . 9 . 120 4 . 7 . 5 . 1 430 .0.15.6.0 .15.13.0.20.5.3.8.14.9.19.3.8.0.19.16.5.3.9.1.12. 40 9.19.20.5.14..0.8.5.20.0.23.5.18.11.13.15.20.9.5.6.0.7.5.12.4.20.0.22.15.15.18.0.15.14.7.5.22.5.5.1 Bron: Ministerie van Financiën (2001). 8.0.10.15.16.0.4.5.0.50.13.9.7.18.1.14.20.5.14..0.4.5.26.5.0.7.18.15.5.16.0.9.19.0.15.22.5.18.0.8.5. 20.0.1.12.7.5.13.5.5.14.0.7.15.5.4.0.15.16.7.5.12.5.9.4.0.5.14.0.11.1.14.0.4.1.1.18.4.15.15.18.0.26. 15.14.4.5.18.0.16.18.15.2.12.5.13.5.14.0.4.5.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.19.5.0.1.18.2.5.9.4.19.13.1.18. 11.20.0.2.5.20.18.5.4.5.14..0.4.5.0.22.5.18.5.14.9.7.4.5.0.19.20.1.20.5.14.0.19.12.1.1.7.20.0.5.18.0 .8.5.20.0.2.5.19.20.5.0.9.14.0.8.15.15.7.15.16.7.5.12.5.9.4.5.0.9.13.13.9.7.18.1.14.20.5.14.0.2.9.14 . 1 4 . 5 . 1 4 . 0 .Effectieve 2 0 . 5 . 0druk . 8 . 1Vennootschapsbelasting, . 1 2 . 5 . 1 4 . . 0 . 2 . 5 . 1999 8 . 1 .(in 1 2%. 2 2 .de 5 .winst 0.19 . 1 6belastingen) .5.3.9.1.1.12.0.2.5.12.5.9.4.0.9.14.0.4.5.0.2 van voor 2.15.18.13.0.22.1.14.0.4.5.0.‘7.18.5.5.14.3.1.18.4.19.’29.0.19.16.5.5.12.20.0.8.9.5.18.0.15.15.11.0. | | | | | | 4 . 5 . 0 . 2 0 . 1B. 1 . 1172 . 0 . 5| ≥¿±º¿≥≤¡¶†ª≤¶≤§¿§†§≤¶¿†¿≤≤≥¶≤¶≤≤¿†¶†††¿††¿†¿±±≥¶≥¿¶¶º†§† . 5 . 1 4| . 0 . 2 . |5 . 1 2 . 1| . 1 4 . 7| . 1 8 . 9| . 1 0 . 1 1 . 0 . 1 8 . 1 5 . 1 2 . . 0 . 2 . 9 . 1 0 . 2 2 . 1 5 . 1 5 . 1 8 . 2 . 5 . 5 . 1 2 . 4 . 0 . 2 2 | §ºª§¶º¿≥≤¡¶†ª≤¶≤§¿§†§≤¶¿†¿≤≤≥¶≤¶≤§¿§†§≤¶¿†¿¶†≤≤†¿§†≥±≥≤ª¶¿§¿±¶†º†±ª† | | | | | IER 22 . 1 5 . 1 5 . 1 8FIN . 0 . 9 .281 4 . 4| .≤†±ª§±≤†§¶±¿≥≤¡¶†ª≤¶≤§¿§†§≤¶¿†¿≤≤≥¶≤¶≤§¿§†§≤¶¿†¿¶†≤≤†¿§†≥≥≤¡†º§≤¿†¶†††¿††§¶ª¿ººª¶±±ª¿≥ºª† 9.ë18 | . 1 9 . 0| . 2 2 . 5| . 1 8 . 1| 2 . 1 . 1 |. 7 . 2 0 . 0 . 4 . 9 . 2 0 . 0 . 2 2 . 5 . 1 8 . 4 . 5 . 1 8 . 0 . 4 . 5 . 0 . 4 . 1 8 . 5 . 1 3 . 1 6 . 5 . 1 | | | | | | 298 . 0 .|9 §¿††º†º≥±±§¿ª§¿≥≤¡¶†ª≤¶≤§¿§†§≤¶¿†¿≤≤≥¶≤¶≤§¿§†§≤¶¿†¿¶†≤≤†¿§†≥≥≤¡†º§≤¿†¶†††¿††¿§±††¡ª¡¿º¿≤≥†ª† 2 . 0 . 2 2 . 1 5VK .15.1 . 1 3 . |1 3 . 9 . 7| . 1 8 . 1| . 2 0 . 9| . 5 . . 0 .| 2 2 . 1 . 1 4 . 0 . 4 . 9 . 2 0 . 0 . 1 2 . 1 . 1 . 2 0 . 1 9 . 2 0 . 5 . 0 . 1 . 1 9 . 1 6 . 5 . 3 . 2 0 . 0 NL 30 | †ª≤º§††§≥†§†≥¶†¿¶¿≥≤¡¶†ª≤¶≤§¿§†§≤¶¿†¿≤≤≥¶≤¶≤§¿§†§≤¶¿†¿¶†≤≤†¿§†≥≥≤¡†º§≤¿†¶†††¿††¿¶ª¶¡†§†§††§§ª±† | | | | | . 1 6 . 1 8 . 1 5DK . 6 . 9 .312 0 . 5| .§≥†≥≥≤≥¿¶±±†≤º†ª¶¿≥≤¡¶†ª≤¶≤§¿§†§≤¶¿†¿≤≤≥¶≤¶≤§¿§†§≤¶¿†¿¶†≤≤†¿§†≥≥≤¡†º§≤¿†¶†††¿††¿¶†≤≤†¿§†≥≥†ªº¡≤¶† 1 8 . 5 |. 1 4 . 0 .| 1 5 . 1 5| . 1 1 . 0| . 3 . 1 . 1 | 4.1.4.1.0.5.14.0.8.5.20.0.22.5.18.5.14.9.7.4.0.11.15.14 | ¿§ªª§≥±†≤±ª¶≤±†¿†¡≤¶≤§¿§†§≤¶¿†¿≤≤≥¶≤¶≤§¿§†§≤¶¿†¿¶†≤≤†¿§†≥≥≤¡†º§≤¿†¶†††¿†¿¶†≤≤†¿§†≥≥≤¶≤§¿§†§≤¶¿†¿≤≤≥¶≤¶≤§¿§†§≤¶†§º≥†≥†¶§≤±º† | | | | | F 38 . 9 . 1 4 . 1 1 . 1D8 . 9 .41 1 0 . 1 |1≤≤º¶†¡≥≥ª¡¿ª¡≤¶≤§¿§†§≤¶¿†¿≤≤≥¶≤¶≤§¿§†§≤¶¿†¿¶†≤≤≤¶≤§¿§†§≤¶¿†¿≤≤≥¶≤¶≤§¿§†§≤¶¿†¿¶†≤≤†¿§†§≤¿†¶†††¿†¿¶†≤≤†¿§†≥≥±†¶§¶¶§ª†ª±≥º¿≥†ª±≤ª§¿¡† . . 0 . 8| . 5 . 2 0| . 0 . 7 . 5| . 1 3 . 9| . 4 . 4 . 5 | .12.4.5.0.15.16.12.5.9.4.9.14.7.19.14.9.22.5.1.21.0.22. | | | | | | 1.14.0.13.9.7.18.1.14.20.5.14.0.14.1.1.18.0.4.5.0.22.19.0.9.19.0.8.15.7.5.18.0.4.1.14.0.22.1.14.0.4. 0 10 20 30 40 50 5.0.1.14.4.5.18.5.0.12.1.14.4.5.14.0.21.9.20.0.4.5.0.2.5.14.3.8.13.1.18.11.27.19.5.20..0.4.15.15.18. van 4 . 1 . 2 0 . 0 . 4 . 5 . 0 . 2 2 . Bron: 1 9 . 0Ministerie .8.5.20 . 0Financiën . 2 2 . 1 4(2001). .27.22.12.21.3.8.20.5.12.9.14.7.5.14.22.5.18.4.18.1.7.0.14.9.5. 20.0.8.5.2.2.5.14.0.15.14.4.5.18.20.5.11.5.14.20.0.7.1.1.14.0.28.12.1.1.7.15.16.7.5.12.5.9.4.5.28.0. 22.12.21.3.8.20.5.12.9.14.7.5.14.0.9.14.0.19.20.5.18.11.5.0.13.1.20.5.0.22.15.15.18.2.9.10.0.1.1.14 .0.4.5.0.22.19..0.23.1.20.0.26.9.10.14.0.4.5.0.2.5.12.5.9.4.19.9.13.16.12.9.3.1.20.9.5.19.?0.4.5.0.23 .5.20.0.1.18.2.5.9.4.0.22.18.5.5.13.4.5.12.9.14.7.5.14.0.11.5.14.20.0.18.5.5.4.19.0.5.5.14.0.22.5.18. 19.15.5.16.5.12.4.0.2.5.12.5.9.4.0.22.15.15.18.0.16.18.15.13.15.22.5.14.4.9.0.5.14.0.22.15.15.18.0. 7.1.19.20.4.15.3.5.14.20.5.14.0.5.14.0.15.14.4.5.18.26.15.5.11.5.18.19.0.4.9.5.0.20.9.10.4.5.12.9.1 0.11.0.9.14.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.0.1.18.2.5.9.4.0.22.5.18.18.9.3.8.20.5.14..0.16.18.15.13.15.22.5 .14.4.9.0.13.15.7.5.14.0.12.1.14.7.5.18.0.4.1.14.0.4.18.9.5.0.10.1.1.18.0.9.14.0.14.5.4.5.18.12.1.14.
fig 6.4.1.a
fig 6.4.1.b
p074
Wat is de les uit de best practices? De internationalisering zal de komende jaren verder doorzetten. Tegen deze achtergrond is een goed fiscaal vestigingsklimaat voor een kleine open economie als de Nederlandse van cruciaal belang. Gezien de neerwaartse trend in andere landen zou Nederland het tarief van de vennootschapsbelasting tenminste naar 30% moeten verlagen. De verlaging in 2002 naar 34,5% kan daarbij al een eerste stap worden beschouwd. Een versterking van de concurrentiepositie wordt alleen bereikt indien tegelijkertijd ook de effectieve druk daalt. Dit betekent dat er grenzen zijn aan de financiering van de tariefsverlaging door middel van grondslagverbreding en/of lastenverschuivingen. Een verlaging van de VPB levert tevens een bijdrage aan de versterking van de binnenlandse economische dynamiek en een stijging van de productiviteitsgroei.
Lagere Vpb leidt tot versterking concurrentiepositie en vergroting economische dynamiek
p075
Corporate governance
6.4.2
4.0.1.18.2.5.9.4.0.22.5.18.18.9.3.8.20.5.14..0.13.15.7.5.12.9.10.11.0.26.15.21.0.4.5.0.4.21.21.18.0. 22.1.14.0.4.5.26.5.0.20.5.23.5.18.11.19.20.5.12.12.9.14.7.19.22.5.18.7.21.14.14.9.14.7.0.11.21.14.1 4.5.14.0.23.15.18.4.5.14.0.22.5.18.12.5.14.7.4.0.15.6.0.23.15.18.4.5.14.0.21.9.20.7.5.2.18.5.9.4.0.1 4.1.1.18.0.1.14.4.5.18.5.0.8.15.15.7.15.16.7.5.12.5.9.4.5.14..0.26.15.0.26.15.21.0.14.5.4.5.18.12.1. 14.4.0.5.18.0.2.5.20.5.18.0.19.12.1.7.5.14.0.9.14.0.8.15.15.7.15.16.7.5.12.5.9.4.5.0.13.9.7.18.1.14. 20.5.14.0.1.1.14.0.26.9.3.8.0.20.5.0.2.9.14.4.5.14..0.8.21.13.1.14.0.3.1.16.9.20.1.12.0.4.4.60.3.15.1 Waarom is deze indicator belangrijk? 3.2.9.14.1.20.9.5.0.22.1.14.0.1.18.2.5.9.4.0.5.14.0.26.15.18.7.0.2.5.19.3.8.9.11.2.1.1.18.8.5.9.4.0.1 Corporate governance heeft betrekking op de wijze waarop ondernemingen worden bestuurd en gecon1.9.14.4.5.18.15.16.22.1.14.7.0.9.19.0.2.5.16.5.18.11.9.14.7.0.22.15.15.18.0.1.18.2.5.9.4.19.13.1.1 troleerd. Vanwege de voortgaande internationalisering van de kapitaalmarkt is het voor beursvennoot8.11.20.16.1.18.20.9.3.9.16.1.20.9.5.0.10.15.14.7.5.0.13.15.5.4.5.18.19.0.23.1.1.18.15.13.0.9.19.0. schappen belangrijk rekening te houden met de eisen die de internationale kapitaalmarkt stelt aan de 4.5.26.5.0.9.14.4.9.3.1.20.15.18.0.2.5.12.1.14.7.18.9.10.11.?0.26.15.23.5.12.0.22.15.15.18.0.13.1.1 kwaliteit van de corporate governance. Een goede corporate governance structuur verlaagt de kosten 4.14.5.14.0.1.12.19.0.22.18.15.21.23.5.14.0.9.19.0.4.5.0.3.15.13.2.9.14.1.20.9.5.0.22.1.14.0.23.5.1 van kapitaal ter financiering van de ondernemingsactiviteiten. Corporate governance is vooral van 8.11.0.5.14.0.26.15.18.7.0.2.5.12.1.14.7.18.9.10.11..0.1.12.19.0.4.5.26.5.0.3.15.13.2.9.14.1.20.9.5. belang voor ondernemingen waarbij eigendom en bestuur gescheiden zijn. Het is dan van belang dat 0.14.9.5.20.0.7.15.5.4.0.7.5.18.5.7.5.12.4.0.9.19.0.4.1.14.0.12.5.22.5.18.20.0.4.9.20.0.5.5.14.0.2.5. er goede checks and balances bestaan. Daartoe moeten aandeelhouders - vanwege de afstand tot het 12.1.14.7.18.9.10.11.5.0.4.18.5.13.16.5.12.0.15.16.0.22.15.15.18.0.1.18.2.5.9.4.19.13.1.18.11.20.16 ondernemingsbestuur - in staat zijn het management adequaat te monitoren om hun (financiële) .1.18.20.9.3.9.16.1.20.9.5..0.5.5.14.0.22.1.14.0.4.5.0.13.15.7.5.12.9.10.11.8.5.4.5.14.0.4.9.5.0.4.5. belangen te beschermen. Goede monitoring vereist transparantie, verantwoording en zeggenschap. 0.3.15.13.2.9.14.1.20.9.5.0.22.1.14.0.1.18.2.9.5.4.0.5.14.0.26.15.18.7.0.13.15.7.5.12.9.10.11.0.13.1 .11.5.14.0.9.19.0.11.9.14.4.5.18.15.16.22.1.14.7..0.4.5.0.14.15.15.4.26.1.1.11.0.4.5.0.16.1.18.20.9. Hoe scoort Nederland? 3.9.16.1.20.9.5.0.9.14.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.0.22.5.18.4.5.18.0.20.5.0.22.5.18.8.15.7.5.14.29.0.2. Transparantie en verantwoording komen de kwaliteit van managementbeslissingen ten goede en vormen 5.20.5.11.5.14.20.0.4.1.20.0.4.5.0.2.5.8.15.5.6.20.5.0.1.1.14.0.11.9.14.4.5.18.15.16.22.1.14.7.0.26. daarmee een belangrijke graadmeter voor de kwaliteit van het ondernemingsbestuur. Uit de interna1.12.0.20.15.5.14.5.13.5.14..0.4.5.0.9.14.4.9.3.1.20.15.18.0.12.1.1.20.0.4.5.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4. tionale vergelijking komt naar voren dat Nederland het slechter doet dan andere landen in de Europese 19.5.0.16.18.5.19.20.1.20.9.5.0.15.16.0.4.9.20.0.20.5.18.18.5.9.14.0.26.9.5.14..0.8.15.5.0.19.3.15.1 Unie. Met betrekking tot de invloed van aandeelhouders wordt slecht gescoord, door gebrek aan rechten 5.18.20.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.0.8.5.20.0.1.1.14.4.5.5.12.0.23.5.18.11.5.14.4.5.0.22.18.15.21.23.5. en de aanwezigheid van relatief veel beschermingsconstructies. Verder is het met de transparantie in 14.0.13.5.20.0.5.5.14.0.11.9.14.4.0.10.15.14.7.5.18.0.4.1.14.0.60.10.1.1.18.0.2.5.4.18.1.1.7.20.0.9. Nederland redelijk gesteld. In de score ter zake van de ‘board-structure’ lijkt het belang van een goede 14.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.0.60%0.28.3.9.10.6.5.18.19.0.199928.0.–0.5.5.14.0.22.5.18.4.21.2.2.5.12 scheiding tussen bestuur en toezicht onvoldoende verdisconteerd. Het Nederlandse duale model, dat .9.14.7.0.22.5.18.7.5.12.5.11.5.14.0.13.5.20.0.1989.0.4.1.20.0.9.19.0.9.14.0.9.14.20.5.18.14.1.20.9. een structurele scheiding kent tussen bestuur en toezicht, krijgt juist brede waardering. 15.14.1.1.12.0.16.5.18.19.16.5.3.20.9.5.6.0.5.5.14.0.7.5.13.9.4.4.5.12.4.5.0.19.3.15.18.5..0.9.14.0.2 6.23.5.4.5.14.0.5.14.0.4.5.0.22.19.0.12.9.7.20.0.4.9.20.0.16.5.18.3.5.14.20.1.7.5.0.8.15.7.5.18..0.1. 1 2 . 1 9 . 0 . 1 3 Kwaliteit .5.14.0 . 5 . 3 . 8governance, . 2 0 . 5 . 1 82000 . 0 . 1(score 1 . 9 .van 1 0 1. 1tot 1 .5) 20.0.14.1.1.18.0.8.5.20.0.16.5.18.3.5.14.20.1.7.5.0.22. corporate 15.12.20.9.10.4.19.0.23.5.18.11.5.14.4.5.0.13.15.5.4.5.18.19.0.13.5.20.0.5.5.14.0.11.9.14.4.0.10.15 | | | | | | ≤º¿±¿ ¡†ºªºª¿.†¿¡§¡±¿6 ¡§†≥|≥ ¶§ §≤†0 ¿¡§ ¡¶¿¶º ≥§.¶¿≤º≥º†1 ª§¿ º≥±¡º ¿§ 0 ªºª¶≥≤¡¶ºª±≤¿.±≤ §¿ª†1 ¶≥|†º¶≤ªº §± .≥§¶†º º§1 ≤§º≤†¿§†ª≥†¶8 º§¶º§ ªºª† |. 0 . 4 .| 1 . 1 4 . 0 . 1 9 . 3 . 1 5 . 1 5 . 1 8 . 2 0 . 0 . 1 4 . 5 . 4 . 5 . 1 8 . 1 2 . 1 . 1 4 . 4 . 0 . 1 3 . 5 . 2 0 . 0 . 4 . 1 4 . 7 . 5 . 1 VK 8 . 0 . 4 .41 . 1 4| ¿ º ºª†.§±≥¡≤†¿0 |≤≥≤≥¶≤† †¶¿ .†¡ª¿≤ª≥1 4 | †º±¿§¿≤¡≤±≥ ≥ºª¿§±º ≤¶¿¶º¿†¿¶§≤¶≤≥§¶ª¶|¿ ¶≤¿†§ ≥§¶¿ ¶≤§±§¶†¿ª≤ª†≥≤ ±ª†ª¿º§ ≥º± ≥|º±¿º¿†≤ª†ª¿¶≥ª†ª† † †º≤ ≤±†≥¶± ¿≤†≤º§≥¿º†|¡¶º§±§ª≥¶º±≤ ¿†¡§¿§±¡ †¶≤ºª¡¶ †±†≥§º§†¶† | | §¶ †≥º±≥¶†± .ª≥†±¶±≥≤1 ±¿±ºª≤¡¶†±º¡¶.§≥±†º≤¿1 ¡≤|º±¶§¶≤¿†º9 † ≥ º†¡≥¡±¡¶≤.¶±≥¡≥¶ 2 ≥ ≥≤ † ¶ªº≥|≤º0 ¿†¡ª¿º ≥≤¶†¿.±§ª¿ª≤.†¶±º ¡≤†0 ª±§º¶±º†§ª≤±.|º¶ § §†º1 †≥ ¶¿¡≤±≤†ªº4 ≥º≥ º≥¿≥†¶§º.†§±¶ ±†1 2 9 . 2 % 0 . 8 . 5 . 2 05. 0 . 1 |2¡§≥≤§±†¶º†¿.≥¿§†ª¡¿1 |º¶¡†±≤ ¶≤¿§±.ª†¿ ≥≤ª7 | .0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.0.11.15.13.5.14.0.4.5.0.22.11.0.5.14 | ¶†º§±≥† ±§≥º ±¿§ ≤±º±†¿±≤†±ª†¶†¿≤¿º≤ ª|†¿¶≤§¶ª≥¿≥ ª±≤±§†± §º¡†≤±≤≥¿º¶±§ª≤± ¿≥†≥¡|ª≤º¿ª¡†º§ †ª¿ª≥º≤†±º†≥º¡†≥º≤§ªº≥º§¶ ±ª† ≤|¶≥ªº≤±§¿≤º¿ ¶§≤≥¶†ª§≤ª¿º≤ª¶≥¿≥±¶¡¶ª≥¡ªº§≤|§≤ † º¿± ¡†º† † ±≤ª±§≥†± ª±≥¶ª±≥¿ †±≤≥† | 5 .0.4.21.9.D 20.19 1 4 . 2 6 .EN 9 .PLICHTEN 5 . 1 4 . 1AANDEELHOUDERS 2.9.10.11.0.8.15.7.5.18.0.16.5.18.3 | . 5 . 1 4 . 0 . 1†§¶.±≤≥ªº¿¡ 1= .RECHTEN 4 . 1 2| .¿ †≤¡≤≥1 ¿ª§ª†¡≥º¿†ª .†≤±≤¶±¶†1 ¿±º¶§ª†¶†§º|¿4 †¿≤º§≥†±¶±≥ª.±†¿≥≤¡ §4 ¡º¶º¿¶¡¿¶ª ≥.≤¶†≤º†ª0 ¿|≤ ≥†≥≤ º†±≥±.≤§≤º§¿≤1 † § ¿ ≥ ≤ ¶ ¿ º † ± §3 †≤ª≤≥ª§† ≥|¶†≥.º¿≥ªº§≤5 †ª≤± ¿≤¶≤±≤¶.≥ ≥ †±ª≤2 ≥§º§†±§ ≤† |0 . 0 . 5 | ±¿≤ ¶≥≤ ¶º†§¡ªº†±†±¿¶±¶†≤ ≤¿±§≥±¡ª† ≥±|†≤≥¡≥ ª≥±¿¶†¶ ¿† †§†§¶¿ †º ªºª≤§º §º¿≥¶¿§|ª§≤±¡ †¶º†±ª†ªº †≥¶§ªº¶† ±≥ ª§¶º≥§±º†≤§ª†| | | 3 = BESCHERMINGSCONSTRUCTIES . 5 . 1 4 . 2 0 . 1 . 7 . 5 .20 . 2 2| †ª±†±º.¶≥ †ºª¶ª1 5.23.5.12.0.9.14.0.9.20.1.12.9.ë0.1.12.19.0.9.14.0 ¡º¿¶ºª¡¿±≥§¡±.≥±≤†§†ªº1 †¡†ª≥|≤†≤ª≤ª ≥4 ¿§†≤ª§≥≤º§±ª.º±≥¡¿≤±¶0 ≥¿ª≥≤ º±§≥¡±†.| 3 . 9 .| 1 8 . 3| . 1 . 0| . 2 0 % . 0 . 2 6†§¶±≤≥.ªº¿¡ 1 †§¶±≤≥ªº¿¡ = TRANSPARANTIE | ª†¶§≤º±†¶º≤ § º≤º ¶º±¡±≥†≥±§†¶≤¶†º±º †ª≥† | | | | | . 4 . 5 . 0 . 2 2 .F1 9 . 031. 1 2 . |9 . 7 . 2 0 . 0 . 4 . 9 . 2 0 . |0 . 1 6| . 5 . 1 8 . 3 . 5 .†§¶1 . 2 0 . 1STRUCTUUR . 7 . 5 . 0 . 2EN . 1KWALITEIT 5.22.5.14.0.4.5.0.30%.0.22.15.15.1 ±≤≥ªº¿¡ =4BOARD ≥| ª¿§¶¡§¡¿§¿¶ª† ≥† ±¶†º±≥ ¡≤†¶ª≥≤º ¡§≥±||¿ ≥¿ ±≥† ª ≥†≥±≥§≥¶†≥†º≥≤≥≤¶†≥ª±º≤¶º†≤†¿¶||ª≤¶±≤†§≥§ ¶¿≥†¶ ª¿ª ¡±ª†±†§¶≤†§±§≤±¡¶≤¶ª†|| †≤ª†¶†¡±§±¿ªº.≥¿ª¶ª¿§¡ª9 †º±≤±¶† | . 3 . 9| . 1 6 . |1 . 2 0|| . 9 . 5||. 0 . 2 2 . 1 . 1 4 . 0 . 2 2 . 1 8 . 1 5 . 2 1 . 2 3 . 5 . 1 4 . 0 . 1 3 . 5 . 2 0 . 0 . 1 0 . 1 5 . 1 4 . 7 . 5 . 0 . 1 8 . 0 . 4 . 5 . 0 . 1 6 . 131. 1 8 . |2º≤†º≥††≤¿º≥≤ª±†ª¡†º0 | ¶¡¶†ª†±†¿º† ±¿†≥¶º§º¡§¶§±ªº§|º±¿ª±º±†º≥ ≤º±≤†ª§±§ ≥¿≥†≤†§≥¡¶¿†± ≤ ª §º|≤¿ §¿¶ ±¡≤†¡±≤º¶¡†§¡≥¿†≤¶† ¿§ ¿†±≥≤¡±ºª±†| | | 3 . 1 4 |.ª¿†±†≤0 ±§±≥ª†¶º ¿ª§.ª≥º §†ª†é ¿¡≤≥¶ª≤º±ª±1 †|† §±†≤±†º§4 º¿ ¡≥¿≥±¡º¿¶.≥¡†±≥º†¡0 º± §¶ ≥º¿±|† .≥¿±†§ º4 †ºª¿¶¿≥†≥§ªº§.¡§†¿§º†5 ≤§ †¿¶§†¶§¿†|. 0 . 2 2 1.9.14.4.5.18.5 | . 1 . 4| . 5 . 1 8 . 1 9 . 0 . 1 9 . 1 6 . 5 . 5 . 1 2 . 2 0 . 0 . 4 . 5 . 0 . 2 . 5 . 1 9 . 3 . 8 . 9 . 1 1 . 2 . 1 . 1 . 1 8 . 8 . ZW 2 Bron: Deminor (2001). | ªº§¶ §¿≤ ≥ ≤†≤†§≥¶¿±≤¿†¡¿≥¶¡≥ºª †≤¶ª¿≥≤±|º†≥¶±¿¶† ¿†¶±≤¿¡≥ª ±§ ªº¶ª≥ ºª¡ ≤§ ≥ ¡ ≤† | | | | §≥§ ª¶¡¿≥º¿§.§±≤≥†≥¶5 ≤|ª≥ ≤† †≤¿ª§.≥†≥±†§†1 ¡ ±¶ªº± ¶±ª†ª7 º†±ª†±§†§ª|¿§.¿±≤¶≤†±2 ¡¿±≤±ª§¡¿¶¿ 1 ≥§¿¶≤¶º§† ¿ .ªº±ª¿§†|1 . 2 0| . 5 . 0 |. 1 1 . 9 . 1 4 . 4 . 5 . 1 8 . 1 5 . 1 6 . 2 2 . 1 . 1 4 . 7 . 0 . 5 . 5 . 1 4 . 0 . 2 . 5 . 1 2 . 1 . 1 4 . 7 . 1 8 . 9 . 5 . 9 . 4 . 0 . 2 2 . 1 . 1 34 . 0 . |1¶≤†¿ª±†§¿†.± ªº≤†±4 2 | †≤≥ªº¿º≤¿≤§†ª¶≥¡¶ªº¿¶ª§≥≤±º¿±†§¶ †≤º§ ±†|§≤§ª†¶ºª≥≤§ª†±†± ¡†º≥±§¡± ¶§≤¿≤¿¶¡¶ ≥≤ ª† | | | | 1 0 . 1 1 . 5 . 0 . 1 8 . 125 . 1 2| ªº§º.¡º¡±≤≥ ±.†≤± †¶§≥0 ≤¶†§¶ §†≥º≤≥±.≥ºª≥¶§ª|¿1 §≥ª≥ª†¶¿≤§†±≥4 º ª †º≥¶†≥ª¡§.¶†§¿≥§ 5 ¶≤± ±† | . 4 . 5 |. 1 8 . |1 2 . 1| . 1 4 . 4 . 0 . 2 . 1 2 . 9 . 1 0 . 6 . 2 0 . 0 . 2 3 . 1 . 2 0 . 0 . 4 . 1 . 2 0 . 0 . 2 . 5 . 2 0 . 1 8 . 5 . 6 . 2 0 . 0 | §ªº≥¿≥¿ºª¡ º¡§±¶¿±º†¡º†§¿ª¿†¶≤†¿ ¿† º≤ª¶† | | | | | NL 1 . 4 . 2 1 . 9 . 4 . 5 . 1 2 .19 . 1 0| §º≤¶†§.¶§≥§†≥¶ª†1 ¶≥¿ § ≤§¶ª†§≤1 º ¶¿ ±¿†¿≤¶±† .| 0 . 1 .| 3 . 8 .| 2 0 . 5| . 1 8 .| 0 . 2 . 9 . 1 0 . 0 . 4 . 5 . 0 . 1 . 1 4 . 4 . 5 . 1 8 . 5 . 0 . 2 . 5 . 1 4 . 3 . 8 . 1 3 . 1 . 1 8 . 1 1 . 1 2 . 1 . 1 4 | † º¿¡º≤º†¿ º†º±¶≥ ¶§º†≤≥§ª†¿ª≥±ª§≤¡ª†≥|¡≤º¶† ≥¶º±¿± ±†ª¿º ≤§º† ¶º§ª ¿≥±¶≥ª≥ªº§º|†¿†º† ±º¶º¿§¿ª±¡†¿º†§≤≥≤ ±†¶§†≤† ≥†≤†¿ª≤†| | | 3 . 4 . 5 . 1 4 . . 0 . 7 . 1 52. 5 . 4| †.¶≤ª†≤ª≤†0 ¡≥ †≥¡ª¡ª ªº≤.§º ª¶º¿†1 § ≥¿ª †¶≤§|±≤≥9 †±¿≥ª±º†±º¶±ª.±†±†ªº§3 ª¿§†ª¡±¶§ª§≥†≥.±≤† |1 5 . 1| 8 . 5 . |1 4 . 0| . 2 6 . 2 3 . 5 . 4 . 5 . 1 4 . 2 9 . 0 . 4 . 5 . 1 4 . 5 . 1 3 . 1 . 1 8 . 1 1 . 5 . 1 4 . 0 . 5 . 1 4 . 0 . 4 . 5 . 0 . 2 | | | | | | 2.5.18.5.14.9.7.4.5.0.19.20.1.20.5.14..0.15.16.22.1.12.12.5.14.4.0.9.19.0.4.1.20.0.4.5.26.5.0.12.1.1 0 1 2 3 4 5 4.4.5.14.0.4.5.0.11.9.14.4.5.18.15.16.22.1.14.7.0.15.16.0.22.5.18.19.3.8.9.12.12.5.14.4.5.0.23.9.10.
fig 6.4.2
Wat is de les uit de best practices? In 1999 heeft het kabinet diverse acties aangekondigd om de transparantie en de invloed van aandeelhouders te verbeteren. Dit met behoud van de duale bestuursstructuur en vanuit het vertrekpunt dat de checks and balances dienen te verbeteren in het belang van alle bij de onderneming betrokken partijen. Inmiddels zijn diverse wetsvoorstellen in voorbereiding of liggen bij de Raad van State of het Parlement. Belangrijke punten in de wetsvoorstellen zijn (i) vergroting van de transparantie en van de invloed van aandeelhouders ten aanzien de bezoldiging van bestuurders en commissarissen, (ii) de toepassing van internationaal geaccepteerde jaarrekeningstandaarden door internationaal opererende ondernemingen, (iii) benoemings- en ontslagrechten aan aandeelhouders bij structuurvennootschappen, (iv) de scheiding tussen het verlenen van décharge voor het gevoerde beleid en de goedkeuring van de jaarrekening, (v) doorbreking van beschermingsconstructies door de rechter en (vi) stemmen bij volmacht.
De zeggenschap van aandeelhouders in Nederlandse ondernemingen moet omhoog
p076
Administratieve lasten voor het oprichten van een onderneming
6.4.3
26.5.0.8.5.2.2.5.14.0.7.5.15.18.7.1.14.9.19.5.5.18.4..0.9.14.0.26.23.5.4.5.14.0.5.14.0.4.5.14.5.13.1. 18.11.5.14.0.19.16.5.5.12.20.0.4.5.0.15.22.5.18.8.5.9.4.0.5.5.14.0.2.5.12.1.14.7.18.9.10.11.0.18.15. 12.0.2.9.10.0.4.5.0.6.9.14.1.14.3.9.5.18.9.14.7.0.5.14.0.15.18.7.1.14.9.19.1.20.9.5.29.0.20.5.18.23. 9.10.12.0.9.14.0.4.5.0.22.5.18.5.14.9.7.4.5.0.19.20.1.20.5.14.0.4.5.0.15.22.5.18.8.5.9.4.0.10.21.9.1 9.20.0.8.5.5.6.20.0.7.5.11.15.26.5.14.0.22.15.15.18.0.5.5.14.0.22.5.5.12.0.2.5.16.5.18.11.20.5.18.0. 18.15.12..0.1.12.12.5.5.14.0.22.15.15.18.0.2.5.16.1.1.12.4.5.0.4.15.5.12.7.18.15.5.16.5.14.0.12.5.2 Waarom is deze indicator belangrijk? 2.5.18.20.0.4.5.0.15.22.5.18.8.5.9.4.0.5.5.14.0.2.9.10.4.18.1.7.5..0.23.1.20.0.26.9.10.14.0.4.5.0.2.5 Verdere groei van het aantal startende ondernemers is wenselijk. Deze indicator toont de omvang .12.5.9.4.19.9.13.16.12.9.3.1.20.9.5.19.?0.8.5.20.0.16.5.18.3.5.14.20.1.7.5.0.22.18.15.21.23.5.14.0. van de administratieve lasten waar starters bij de start van een onderneming mee worden gecon4.1.20.0.9.14.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.0.23.5.18.11.20.0.9.19.0.23.5.12.9.19.23.1.1.18.0.22.5.18.7.5. fronteerd. Beperking van administratieve lasten zal het meeste effect hebben op nieuwe, kleinere 12.9.10.11.2.1.1.18.0.13.5.20.0.8.5.20.0.7.5.13.9.4.4.5.12.4.5.0.9.14.0.4.5.0.18.5.6.5.18.5.14.20.9. bedrijven, aangezien de lasten op deze bedrijven relatief zwaar drukken. 5.12.1.14.4.5.14.29.0.13.1.1.18.0.13.5.20.0.14.1.13.5.0.13.15.5.4.5.18.19.0.23.5.18.11.5.14.0.14.1. 21.23.5.12.9.10.11.19.0.22.15.12.20.9.10.4.19..0.5.5.14.0.13.15.7.5.12.9.10.11.5.0.23.5.7.0.15.13.0 Hoe scoort Nederland? .4.5.0.1.18.2.5.9.4.19.16.1.18.20.9.3.9.16.1.20.9.5.0.4.15.15.18.0.22.18.15.21.23.5.14.0.20.5.0.19.2 Uit onderstaande figuur blijkt dat in Nederland de administratieve lasten voor startende onderne0.9.13.21.12.5.18.5.14.29.0.9.19.0.4.5.0.22.15.15.18.26.9.5.14.9.14.7.5.14.0.4.9.5.0.7.5.26.9.14.19. mers gemiddeld zijn. Wat betreft het oprichten van een onderneming zijn de administratie lasten in 12.5.22.5.14.0.5.14.0.23.5.18.11.0.22.5.18.5.14.9.7.5.14.0.20.5.0.22.5.18.2.5.20.5.18.5.14..0.11.9.1 Denemarken, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten lager. Aangezien de basisinformatie 4.4.5.18.15.16.22.1.14.7.0.9.19.0.5.18.0.8.9.5.18.0.5.5.14.0.22.1.14..0.5.18.0.19.16.5.12.5.14.0.2.9. uit 1998 afkomstig is, zijn de effecten van het Nederlandse beleid uit de laatste jaren ten aanzien 10.0.4.5.0.21.9.20.2.18.5.9.4.9.14.7.0.22.1.14.0.4.5.0.11.9.14.4.5.18.15.16.22.1.14.7.0.6.9.14.1.14. van administratieve lasten hierin nog niet verwerkt. Echter in de meeste OESO landen staat het 3.9.ë12.5.0.5.14.0.18.21.9.13.20.5.12.9.10.11.5.0.15.18.4.5.14.9.14.7.19.22.18.1.1.7.19.20.21.11.11 terugdringen van administratieve lasten in de belangstelling. Aangenomen mag worden dat ook in .5.14..0.20.5.14.0.1.1.14.26.9.5.14.0.22.1.14.0.4.5.0.6.9.14.1.14.3.9.5.18.9.14.7.0.7.1.1.20.0.8.5.20 andere landen de situatie op dit gebied verbetert. .0.5.18.0.9.14.0.4.5.0.5.5.18.19.20.5.0.16.12.1.1.20.19.0.15.13.0.15.6.0.5.18.0.5.5.14.0.15.22.5.18. 8.5.9.4.19.20.1.1.11.0.9.19.0.2.9.10.0.4.5.0.11.9.14.4.5.18.15.16.22.1.14.7..0.22.15.15.18.0.8.5.20. 0.13.5.18.5.14.4.5.5.12.0.22.1.14.0.4.5.0.23.5.18.11.14.5.13.5.18.19.0.7.5.12.4.20.0.4.1.20.0.4.9.5. Administratieve lasten voor startende ondernemers (schaal van 0 (geen) tot 6 (grootste)) 0.20.1.1.11.0.2.5.16.5.18.11.20.0.9.19..0.14.5.20.0.1.12.19.0.9.14.0.4.5.0.22.5.18.5.14.9.7.4.5.0.19. 2 0 . 1 . 2 0 . 5 . 1 4 . 0 . 2 6 .| 9 . 1 0 . 1 4 .| 0 . 4 . 5 . 0 . 1| 9 . 1 5 . 3 . 9| . 1 . 1 2 . 5 . |0 . 1 6 . 1 . 1 8 | .20.14.5 | .18.19.0.9.14.0.19.20.1.1.20.0. | ≥¡±†ªª±º§§≥¡≤¡≤±ªºª†¡¶±††§≥º≤¶≥†±ªºº≥±º≥†§†¡ªº§ªª≤¿¿≤±≥†¶≤±≤ª§§††≤¿¿¶††≤¿≥ªª±±±º¶≥§±††≤†≥≤¿¿≤†º¶±¡¿ªº§º¶¶ºª¶†ª†≥ªª§¿±¿¶ª≥†ªº±º¿≥¿¶¶§±ª§¶ª≥ºª¡¿≤≤≤†≤¶†¶¡†§§≥ª≤¡¡¶¶†≥¿¶±≤±†† | | | | | | F 3,39 4 . 9 . 2 0 . 0 . 2D0 . 52,53 . 0 . 1 5| ≥≥§±¡§¿¡¶ª≥†ªª†ª†≥ªºººª§º≥†§¿≥†ª±ºªª§¶§ª≥≥≥±ª¶§§¡≤ªº§≥º¿ª¿¿†±§ª§†≥§±≤±≤ª§≥≤¡≤†±≤¶¿¶¡≥¶†ºªª≥¡†º§≥ª†±±ª¶ª≥¿¶ª¡≥º¿§†§º¿¿¡≤ªº¿≤±≤º† .18.7.1.1 | 4 . 9 . 1 9 . 5| . 1 8 . 5 . 1 4| . . 0 . 2 0 . 5 |. 1 4 . 0 . 1 . 1| . 1 4 . 2 6 . 9| . 5 . 1 4 . 0 . 2 2 . 1 . 1 4 . 0 . 4 . 5 . 0 . 1 8 . 2 1 . 9 . | º≤≤º≥±†ºº¶¡ºº†§¿¡†¶≥†º¶¿¶º≥¡ª≥§¡≤º¡ºº†¿±±≤≤¿≥¿¡†§¿¶±ºª≥§¿ª≥†§¿º¶§≥†ª†±º¶≤±º≤¿¡†±†≤±≥¿¿¶¶ª≥†ª†¶º≤¶≤≥≥±† | | | | | | JP 2,03 1 3 . 2 0 . 5 . 1NL2 . 9 .1,59 10.11 . 5 . 0 . 1 5 .| 1 8 . 4 . 5 . 1|4 . 9 . 1 4 . 7 |. 0 . 1 9 . 1 6 .| 5 . 5 . 1 2 . 2| 0 . 0 . 4 . 1 . 2| 0 . 0 . 5 . 1 8 . 0 . 2 . 5 . 1 6 . 5 . 1 8 . 1 1 . 2 0 . 5 . | ≥º¶¿≥†≥≥ª¶¿¶†¶≥†¶§§ª≥¶¶≤±±¶¶≥º≤††≤¶≤º¶±≤†¶§††±≤¿ª±≥¿¶§º≥¿≤≤≤≥†≤≥≥≤±¶º¿¡º†º††§≥±† | | | | | | | 0 . 6 . 1 2 . 5 AUS . 2 4 . 91,03 . 2 . 9 . 1| º≤±≥¶≤≤º¶º†ª±§≤§±º†±≥¶≥¡§±≤†≤¶¶†¶ª†ª¶¡≥¶§±±º¿±§≥§ª¶† 2 . 9 . 2 0 . 5| . 9 . 2 0 . 0 . |9 . 1 9 . 0 . 9 |. 1 4 . 0 . 4 . 5| . 0 . 2 . 5 . 1 9 | .20.5.13 | .13.9.14.7.19.16.12.1.14.14.5.1 VK 0,78 | †¶≥≥§±§≥≥≤±º†ªª§†º†¶¶††§≥†¡¶¿ª¶§¿º¶¡†††† | | | | | | 4 . . 0 . 2 6 . 1VS 5 . 1 40,75 . 4 . 5 . |1¶º≥§≥≥¿¿¿§≤≥ª±≤ªª¿≤§¶±≤¿±º†ºº¶††±ºº†§¶† 8.0.19.1 | 5 . 5 . 1 6 . 5| . 1 2 . 8 . 5 . |9 . 4 . 0 . 2 2 |. 1 . 1 4 . 2 1 .| 9 . 2 0 . 0 . 4| . 5 . 0 . 7 . 5 . 1 3 . 5 . 5 . 1 4 . 2 0 . 5 . 1 4 . 0 . 2 0 . | ¡≥±≤ºº±ºª≥†±ª≤††¶†≤¶ª¿† | | | | | | DK 0,43 5 . 1 4 . 0 . 1 . 1 . 1 4 . 2 6 . 9| . 5 . 1 4 . 0 . 2| 2 . 1 . 1 4 . 0| . 4 . 5 . 0 . 2 |. 5 . 1 9 . 2 0 .| 5 . 1 3 . 1 3 .| 9 . 1 4 . 7 . 1| 9 . 1 6 . 1 2 . 1 . 1 4 . 1 4 . 5 . 1 4 . 0 . 1 1 . 1 5 . 1 3 . 2 0 . 0 . 2 1 . 9 . 2 0 . 2 . 1 80. 5 . 9 . 4 . 9 1 . 1 4 . 7 . 0 . 222 . 1 . 1 4 . 03. 8 . 5 . 2 0 . 0 0.11.9.14.4.5.18.15.16.22.1.14.7 4. 1 . 1 . 1 4 .52 0 . 1 . 1 2 . 6 .16.12.1.1.20.19.5.14.0.14.9.5.20.0.22.1.14.0.4.5.0.7.18.15.14.4..0.1.1.14.4.5.5.12.0.23.5.18.11.5.1 Bron: OESO (2001g). 4.4.5.14.0.5.14.0.1.1.14.4.5.5.12.0.22.15.12.20.9.10.4.19.0.23.5.18.11.5.14.4.5.14.0.13.15.5.4.5.18. 19.0.13.5.20.0.11.9.14.4.5.18.5.14.0.10.15.14.7.5.18.0.4.1.14.0.60.10.1.1.18.0.15.14.4.5.18.0.22.18 .15.21.23.5.14.29.0.%0.4.5.11.11.9.14.7.0.11.9.14.4.5.18.15.16.22.1.14.7.0.22.15.15.18.0.11.9.14.4. 5.18.5.14.0.20.15.20.0.40.10.1.1.18.29.0.%27.1.6.23.9.10.11.9.14.7.0.22.1.14.0.7.5.13.9.4.4.5.12.4. 5.0.50.13.1.18.11.20.15.18.4.5.14.9.14.7.0.5.10.11.9.5.26.5.14.0.22.15.15.18.0.4.5.0.3.15.14.19.21. 13.5.14.20.0.7.15.5.4.0.6.21.14.3.20.9.15.14.5.18.5.14.4.5.0.13.1.18.11.20.5.14.0.26.9.10.14.0.22.1 .14.0.5.19.19.5.14.20.9.5.5.12.0.2.5.12.1.14.7.0.15.13.0.4.5.0.3.15.14.19.21.13.5.14.20.0.23.1.1.18. 0.22.15.15.18.0.26.9.10.14.0.7.5.12.4.0.20.5.0.7.5.22.5.14..0.7.15.5.4.0.6.21.14.3.20.9.15.14.5.18.5 .14.4.5.0.13.1.18.11.20.5.14.0.23.15.18.4.5.14.0.7.5.11.5.14.13.5.18.11.20.0.4.15.15.18.0.5.5.14.0. 7.18.15.20.5.0.4.25.14.1.13.9.5.11.0.5.14.0.8.15.7.5.0.3.15.14.3.21.18.18.5.14.20.9.5.4.18.21.11.29 .0.23.1.1.18.4.15.15.18.0.16.18.9.11.11.5.12.19.0.15.13.0.4.5.0.3.15.14.19.21.13.5.14.20.0.15.16.0.
fig 6.4.3
Wat is de les uit de best practices? De verschillen met enkele voor ons relevante benchmarklanden zijn dermate groot dat blijvende aandacht voor vermindering van administratieve lasten op zijn plaats is. Het ingezette beleid biedt hiertoe goede aanknopingspunten. De opbouw van de systematische infrastructuur (Actal, departementale actieprogramma’s en de ICT- trajecten) moet de komende jaren leiden tot een vermindering van de administratieve lasten. ICT zou een bijdrage kunnen leveren bijvoorbeeld door via het internet beschikbaar maken van formulieren van de Rijksoverheid en het Basisbedrijvenregister, waarbij formulieren vooraf worden ingevuld met de gegevens waarover de overheid reeds beschikt. Een andere beleidsimplicatie moet zijn dat het binnen de overheid een automatisme wordt de administratieve lasten van wet- en regelgeving in beeld te brengen en op zoek te gaan naar minder belastende alternatieven. Hiervoor is een omslag in het doen en denken nodig, waarbij niet alleen de wet het uitgangspunt is maar ook de ongewenste consequenties voor de ondernemer en burger.
Grotere inzet ICT door overheid en andere benadering
p077
De faillissementswet
6.4.4
5.6.6.9.3.9.ë14.20.5.0.20.5.0.2.5.4.9.5.14.5.14.0.11.18.1.3.8.20.9.7.0.26.9.10.14..0.20.5.18.0.22.5.1 8.2.5.20.5.18.9.14.7.0.22.1.14.0.4.5.0.13.1.18.11.20.23.5.18.11.9.14.7.0.5.14.0.4.5.0.23.5.20.7.5.22 .9.14.7.19.11.23.1.12.9.20.5.9.20.0.5.14.0.8.5.20.0.22.5.18.13.9.14.4.5.18.5.14.0.22.1.14.0.8.5.20.0 .1.1.14.20.1.12.0.18.5.7.5.12.19.0.9.14.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.0.9.19.0.5.14.9.7.5.0.10.1.18.5.14.0. 7.5.12.5.4.5.14.0.13.5.20.0.8.5.20.0.13.4.23.27.20.18.1.10.5.3.20.160.7.5.19.20.1.18.20..0.22.5.18. 4.5.18.0.23.15.18.4.5.14.0.9.14.0.5.21.18.15.16.5.5.19.0.22.5.18.2.1.14.4.0.1.12.0.19.9.14.4.19.0.2 Waarom is deze indicator belangrijk? 2.5.12.5.0.10.1.18.5.14.0.9.14.9.20.9.1.20.9.5.22.5.14.0.15.14.4.5.18.14.15.13.5.14.0.15.13.0.22.1. Voor een ondernemer die een faillissement achter de rug heeft kan stigmatisering nare gevolgen 14.0.4.5.0.1.6.26.15.14.4.5.18.12.9.10.11.5.0.14.1.20.9.15.14.1.12.5.0.13.1.18.11.20.5.14.0.éé14.0. hebben. Men wil geen of slechts onder stringente voorwaarden zaken met hem doen en het verkrij5.21.18.15.16.5.19.5.0.13.1.18.11.20.0.20.5.0.13.1.11.5.14..0.15.13.0.22.15.12.4.15.5.14.4.5.0.3.15 gen van krediet of financiering wordt moeilijker. Dit beperkt de kans op succes voor een nieuwe .14.3.21.18.18.5.14.20.9.5.0.20.5.0.23.1.1.18.2.15.18.7.5.14.29.0.9.19.0.9.14.0.14.5.4.5.18.12.1.14. onderneming. Weerstand tegen een herkansing is niet bevorderlijk voor het productief vermogen 4.0.27.0.20.5.18.0.2.15.18.7.9.14.7.0.22.1.14.0.4.5.0.16.21.2.12.9.5.11.5.0.5.14.0.5.3.15.14.15.13.9 van de Nederlandse economie, omdat de prestaties van ondernemers, die een faillissement achter . 1 9 . 3 . 8 . 5 . 0 . 2 . 5 . 1 2 . 1 . 1 4 . 7 . 5 . 1 4 . 0 . – 0 . 4 . 5 . 0 . 1 3 . 5 . 4 . 5 . 4 . 9 . 1 4 . 7 . 9 . 1 4 . 7 .26 19.1.21.20.15.18.9.20.5.9.20.0.14. de rug hebben, beter zijn dan die van niet gefailleerde ondernemers . 13.1.0.15.16.7.5.18.9.3.8.20..0.9.14.0.22.5.5.12.0.19.5.3.20.15.18.5.14.0.9.19.0.4.15.15.18.0.8.5.20 .0.7.5.8.5.5.12.0.1.1.14.0.2.5.12.5.9.4.0.8.5.20.0.1.1.14.20.1.12.0.12.5.22.5.18.1.14.3.9.5.18.19.0.5 De weerstand tegen herkansingen kan gezien worden als een afspiegeling van de mate waarin .14.0.4.5.0.3.15.14.3.21.18.18.5.14.20.9.5.4.18.21.11.0.20.15.5.7.5.14.15.13.5.14..0.3.15.14.19.21. men in de praktijk last heeft van het faillissement van een zakenrelatie. Hoe groter de negatieve 13.5.14.20.5.14.0.8.5.2.2.5.14.0.8.9.5.18.22.1.14.0.7.5.16.18.15.6.9.20.5.5.18.4.0.22.9.1.0.12.1.7.5 omgevingseffecten (ofwel de ‘maatschappelijke schade’) van een faillissement zijn, des te meer zal .18.5.0.16.18.9.10.26.5.14.0.5.14.0.2.5.20.5.18.5.0.4.9.5.14.19.20.22.5.18.12.5.14.9.14.7..0.22.15.1 men geneigd zijn om voortaan het zekere voor het onzekere te nemen. De relatief zwaarst getroffen 5.18.2.5.5.12.4.5.14.0.8.9.5.18.22.1.14.0.26.9.10.14.0.16.13.16.13.0.5.18.0.26.9.10.14.0.5.3.8.20.5. externe partijen zijn de concurrente crediteuren die procentueel de grootste financiële schade 18.0.15.15.11.0.19.5.3.20.15.18.5.14.0.5.14.0.2.5.4.18.9.10.6.19.20.1.11.11.5.14.0.23.1.1.18.0.4.5. oplopen en daarnaast ook geconfronteerd worden met een procedure waar ze nauwelijks invloed 0.2.5.12.15.6.20.5.0.22.1.14.0.22.5.18.2.5.20.5.18.4.5.0.13.1.18.11.20.23.5.18.11.9.14.7.0.14.9.5.2 op hebben. 0.0.9.19.0.23.1.1.18.7.5.13.1.1.11.20.0.5.14.0.4.5.0.4.9.5.14.19.20.22.5.18.12.5.14.9.14.7.0.1.1.14. 0.4.5.0.3.15.14.19.21.13.5.14.20.0.14.9.5.20.0.15.6.0.19.12.5.3.8.20.19.0.23.5.9.14.9.7.0.9.19.0.22. Hoe scoort Nederland? 5.18.2.5.20.5.18.4.0.15.6.0.26.5.12.6.19.0.9.19.0.22.5.18.19.12.5.3.8.20.5.18.4..0.22.15.15.18.2.5.5 In vergelijking met andere landen is een relatief groot aandeel van de mensen geen voorstander .12.4.5.14.0.8.9.5.18.22.1.14.0.26.9.10.14.0.4.5.0.20.8.21.9.19.26.15.18.7.29.0.4.5.0.19.16.15.15.1 van het geven van een tweede kans aan ondernemers die in het verleden failliet zijn gegaan. Deels 8.23.5.7.5.14.0.5.14.0.4.5.0.20.1.24.9.2.18.1.14.3.8.5..0.4.5.0.15.15.18.26.1.11.5.14.0.26.9.10.14.0. heeft dit waarschijnlijk te maken met de relatief weinig op ondernemen gerichte Nederlandse 4 . 9 . 2 2 . 5 . 1 8 . 1 9 . . 027. 2 6 . 1 5 . 0 . 2 3 . 1 5 . 1 8 . 4 . 2 0 . 0 . 8 . 5 . 2 0 . 0 . 6 . 1 . 9 . 1 2 . 1 2 . 9 . 5 . 2 0 . 0 . 7 . 1 . 1 . 1 4 . 0 . 2 2 . 1 . 1 4 . 0 . 2 . 5 . 4 . 1 cultuur . Het kan evenwel ook worden gezien als een indicator voor de maatschappelijke schade, 8.9.10.22.5.14.0.15.16.0.22.18.9.10.7.5.13.1.1.11.20.5.0.13.1.18.11.20.5.14.0.7.5.23.5.20.5.14.0.1. hetzij in termen van financiële verliezen, hetzij omdat (met name concurrente) crediteuren vinden 1.14.0.4.5.0.13.1.18.11.20.23.5.18.11.9.14.7.29.0.9.14.0.16.12.1.1.20.19.0.22.1.14.0.1.1.14.0.4.5.0. dat ze bedrogen uitkomen in een proces waar ze vrijwel geen rol in spelen. 26.23.1.11.11.5.0.11.23.1.12.9.20.5.9.20.0.22.1.14.0.8.5.20.0.13.1.14.1.7.5.13.5.14.20.0.5.14.0.8.5. 20.0.15.14.22.15.12.4.15.5.14.4.5.0.26.9.3.8.20.0.8.5.2.2.5.14.0.15.16.0.4.5.0.11.15.19.20.16.18.9. 10.19.0.22.1.14.0.8.5.20.0.5.9.7.5.14.0.16.18.15.4.21.3.20..0.22.5.18.4.5.18.0.26.9.10.14.0.2.9.10.0 Stigma op faillissement: ‘moet ondernemer die is gefailleerd een tweede kans krijgen?’ .4.5.0.22.18.9.10.13.1.11.9.14.7.0.22.1.14.0.4.5.0.13.1.18.11.20.0.14.9.5.20.0.1.12.20.9.10.4.0.4.5. (resultaten van een in het najaar van 2000 gehouden enquête onder burgers in de EU) 0.4.15.5.12.19.20.5.12.12.9.14.7.5.14.29.0.1.13.2.9.20.9.5.19.0.5.14.0.4.5.0.16.21.2.12.9.5.11.5.0.2 . 5 . 1 2 . 1 . 1 4 . 7 . 5 . 1 4 . 0 . |3 . 1 5| . 1 4| . 3 . |1 8 . 5 | . 5 .| 2 0 . |0 . 7 |. 5 . 1| 3 . 1| . 1 . 1| 1 . 2 0 . . 0 . 4 . 1 . 2 0 . 0 . 1 1 . 1 . 1 4 . 0 . 4 . 5 . 0 . 2 2 . 5 . 1 8 . 2 3 . 1 . 3 | ¶¶±§º≥ªª†≥º¶¶º¿º≥≤§±≥≤†ª¡≤ª¿≥¶†¿≤¿¿¶ª†≤≤≥§ª§†±¿ª¿±≥±¶†¿≥†≥¿≥±¿≤≥¿¡≤ª¶¿≤≤¡≥±ª§¿†¶≥§ºº¡§≤≥¶¿º≤¿≤±ªº¡±¿≤º±≤§ººª¶†¶ª§¡¶†≤†ª§º¿º≥º≥≥ª¿º≥≥º§¿≤§ºº≤§§§¿¡≥†¡†≥¶†¶º¶±ª≥ºªº¿±¿§¶§≥¿≤§¿§¿≥≥ª¶±††±≥¶≥ºªº≤±≤º≤†ºº±ª† | | | | | | | | | | F 90 9 . 8 . 2 0 . 9 . 1 SP 4 . 7 . 88 5 . 1 49. 0 .| 2 0 . 5 . 1 3 . 1 6 . 5 . | | | |1 8 . |5 . 1 4 | . . 0| . 1 5 |. 1 5 .| 1 1 .| 0 . 2 . 1 2 . 5 . 5 . 1 1 . 0 . 8 . 5 . 2 0 . 0 . 2 0 . 1 5 . 5 . 2 6 . 9 . 3 . 8 . 2 0 . 0 . †º¶≤ª≤†≤ª¿¶§ºª¿º§¶§±¿±ª±º†±ª¿º††≥ºªª¶§¶¿¡¡±ª†ªªª±¿º¿†º¿¡≤±††¶≥≤¡±†ª¿§†≤¶±≤º§§††±≥ª±±º±§¡ª§º≤º¡¡¶¡†±†≤±†ªº≥ºª¿¶§≥†§†±º¡±≥≤º¶†§±§±¡ª≥≤º§±†¶±†¿†¿ºª§¶ª†±†º§º§ª§¶¶†¶¶ª¡¡¿≤¿¿¿≥≥±≤†º††±≥¶≥ºªº≤±≤º≤†ºº±ª† | §º≤º±≤¶≥º≤††±ª§§ª§†ª†¿†§†ª≤≥††≤±†¶¶ª¶º¶ºª††º†±¶º¶¶≥¶±±ª¿ª¿¿¶≤†º§¿†≥±≥§≤ª±†¡§ªº¶≤≥†§§¶†ºº≤¿†ª≤ª†††≤¡≤≥±†ª†±†≤≥≥†ª≥¶≤§¿≥†ªª≤ºª¶ª±§ºª†¡†º§¿≤≤†¿≥º§ª±≥†¿º≤§±≤†≤±≤†¿¶≥§†¶ª†¶§ª†††≤†ª¶†¶†¶º†≤¿§≥¶≤¿¡§º† | | | | | | | | | | VS 86 10 1 4 . 9 . 5 . 2 0VK . 0 . 185 . 1 2 .92 0 .| ≥≥ª¶≥±ª¶§†≥¡ª†¶¶≤≥º¿ª†±¿¶¿º¿†±¶§†ªª≥≥ª†±±≥¿§§±†§†≤¶¡±≤º≤≤≥†≥†ªªª±§§≤≤ª¿†º¶ª±ª¶≥§≥ª†¿±ºº±±º±≥†¶¡†¡††¶ª¶†ª≤ª±§§§ªª≤≥≥§±§≥ª±≥¡†¶≤±ª≥†ª≥±¿†ªª≤¶ºº¿ª§†ª†¿ªªª§≥¶ªº†ª†º≥≤ª≤¿ª§†¿†≤†ª¶†¶†¶º†≤¿§≥¶≤¿¡§º† 9 . 1| 0 . 4 |. 0 . 1| 9 . 2| 0 . 5| . 2 2 |. 9 . 7| . 0 . 7 | . 5 .| 1 4 .|1 5 . 5 . 7 . 2 9 . 0 . 2 3 . 1 . 1 . 1 8 . 4 . 1 5 . 1 5 . 1 8 . 0 . 2 . 5 . 1 9 . 2 0 . 1 . | | | | | | | | | | | 83. 1 4 15. 2 . |9 ≥¶†ªº¡¿¶§¿ª±ºª≥¿†≤†±¿§±¿±¶††§≤±†ª††¡±≤±†≥ª†±¶§§¿≤±ª¿†§±¶††††¿†¶¶†¡†±º¶¿≤§§§¿¿¿≤º±≥†¡≤†º≥¶¿¶†§º¡¶¿±¡¿º¡¿≤¶º≥¡¿º±±§ª¶†§¡±±±±±§º¿¡§§¿§††≤†§§¶¿¶¡º††§¶¶≥†¶¡§†¿ª¶±ª≥¿†±ª†º††º±¶º§§º≥±†≥ª¿≤≤¶¿¡≥º±±¶§≥≤±¿† 1 . 1 4 . 4 . 5 . 0D. 1 . 1 . 5 .| 4 . 5| . 1 8|. 1 9 |. 0 . 4| . 5 . 0 | . 2 0| . 1 5| . 5 . 2 | 0.1 | 8.5.4.9.14.7.0.22.1.14.0.14.9.5.21.23.11.15.13 I 78 17 | ª†§§†¡§¶¶†±ªº¿º¿†≤ª¶¡±±§¶≤ª≥¿±¶º§º†§≥¶¶≤ªª≤≥ºº≥†±§¶º¿¿¶ª§¶±≥§º¡†¶≤±±ºª†¶±≤†±ª¶≤≤§¡ª†±†≤±±¿ºº≤¿≤†¶†ª¿¶±§≤¡≥¶¶º†ª±ª¡¿±≥¿†¿†¡ª≤§ªª≥ª≤±¡§º†¿†§†¶¿±≤º†±¿§≤§¶≥¿ª≥†¡ªº§≤±ªªª¶º≥†¶≥ª†¡¡≤ºº¿§º§≤ª¡≤≥≥º† | | | | | | | | | | . 5 . 1 8 . 1 9 . DK 0.6.1 3 . 5| . 5 . 1| 2 . 0| . 5 . |1 4 . 0 | . 9 .| 1 4 . |6 . 1 5 | .18 | . 1 3| . 5 . 5 . 1 2 . 0 . 1 1 . 1 5 . 1 4 . 4 . 5 . 1 4 . 0 . 8 . 9 . 1 4 . 4 . 5 . 1 8 . 5 . 1 4 . 755 . 1 188 . 1| †¡†≤†¶≤†§¶§≤≥†≤¡†ªª¿¶º¿¶±¶≥¶ª≤¶±±≤≥º≤±º≥ª§±ºª≤††≥º†≥≥¿¿¶ª¶≤§§±¶±ª¶¿†ªªªªªº¶§º≤≤≤≥†¶ªª§§¶≤≤ªª≥†±≤≥¶≥±±ª±¿§º†ªª†ºª§≥†¡±§±¶§¶†±º†±≤†ª≤º¶ª§±ªº¶≤≥¡†≤¿≥º≤±†§¡§§¿¶¶≥†ºª≤¿¿†††ª≥±±†§ª§ª†≥º†º¿≤≥¿† | ≤±≤¶†§†¶¿º≤¿º§≤≤†¿¿ª†¿¡§¡§≤º±ªº≤≤ªº§≥††¶≥≥≥¶†≥≤±º¡ª≥ª†≥§¿≥§¿¡††ºº±¶±§††±ª≥≥¿¿≤≥≤ª§†¶ª≤†±≤†º±¿†¡¶¡¶±¿†º≥ºº≥§≤¿ºª¿≥¿§ªª†≤≤º†¶±§º±ª±±±§¿ºº¡±≤≤±≤†¶¶¶±≤§≤≤≤†≤†§º¶¿ººª±¶¡ª¶±¡¶§¶¡ª¿§†¶≥≤ºº§¿º†¶ººº† | | | | | | | | | | NL 71 24 . 0 . 4 . 9 . 2 0 . 0 . 1 . 1 2 . 1 2 .| 5 . 1| 9 . 0 |. 8 . 5| . 5 . |6 . 2 0 | . 0 .| 8 . 5 |. 2 0 .| 0 . 1| 3 . 1|. 1 . 2 0 . 1 9 . 3 . 8 . 1 . 1 6 . 1 6 . 5 . 1 2 . 9 . 1 0 . 1 1 . 0 . 4 . 1 8 . 1 . 1 . 7 . 2 2 . 1 2 . 1 . 1 1 . 0 . 2 2 . 1 5 .0 1 5 10 . 1 8 .20 0 . 130 3 . 1 40 . 1 8 .50 1 1 .60 2 0 . 70 2 3 . 80 5 . 1 890 . 1 100 1.9.14.7.0.7.5.5.14.0.7.15.5.4.7.5.4.1.1.14..0.20. 1 8 . 1 . 1 4 . 1 9 . 9 . 2 0 . 9 .†§¶±≤5 . 1 6 . 1 8 . 1 5 . 2 . 1 2 . 5 . 1 3 . 5 . 1 4 . 0 . 4 . 1 5 . 5.14.0.26.9.3.8.0.15.15.11.0.22.15.15.18.0.2.9.1 ≥ªº¿¡ = (HELEMAAL) EENS †§¶±≤≥ªº¿¡ = (HELEMAAL) ONEENS 0.0.4.5.0.16.15.7.9.14.7.5.14.0.4.5.0.11.23.1.12.9.20.5.9.20.0.5.14.0.5.6.6.9.3.9.ë14.20.9.5.0.22.1.1 4 . 0 . 1 4 . 5 . 2 0 . 2 3 . 5 . 1Bron: 8 . 1 EU, 1 . 1Flash 9 . 5Eurobarometer . 3 . 2 0 . 1 5 . 183 8 .‘Entrepreneurship’. 5.14.0.20.5.0.22.5.18.7.18.15.20.5.14..0.8.5.20.0.7.1.1.20.0. 8.9.5.18.0.15.13.0.19.5.3.20.15.18.5.14.0.23.1.1.18.2.9.10.0.22.1.14.23.5.7.5.0.8.5.20.0.6.25.19.9.5 .11.5.0.14.5.20.23.5.18.11.0.20.18.1.4.9.20.9.15.14.5.5.12.0.19.16.18.1.11.5.0.23.1.19.0.22.1.14.0. 5.5.14.0.14.1.20.21.21.18.12.9.10.11.0.28.15.22.5.18.8.5.9.4.19.28.13.15.14.15.16.15.12.9.5.28.26. 15.1.12.19.0.4.5.0.20.5.12.5.6.15.14.9.5.0.15.6.0.4.5.0.5.12.5.11.20.18.9.3.9.20.5.9.20.19.22.15.15. 18.26.9.5.14.9.14.7.28..0.21.9.20.0.4.15.5.12.13.1.20.9.7.8.5.9.4.19.15.22.5.18.23.5.7.9.14.7.5.14.0 .23.5.18.4.0.9.14.0.8.5.20.0.22.5.18.12.5.4.5.14.0.7.5.11.15.26.5.14.0.22.15.15.18.0.5.5.14.0.15.14. 5.27.19.9.26.5.27.6.9.20.19.27.1.12.12.0.1.1.14.16.1.11.29.0.4.9.5.0.7.15.5.4.0.1.1.14.19.12.15.15. 20.0.2.9.10.0.4.5.0.21.14.9.6.15.18.13.5.0.23.5.14.19.5.14.0.22.1.14.0.4.5.0.3.15.14.19.21.13.5.14. 20.0.21.9.20.0.4.5.0.22.15.18.9.7.5.0.5.5.21.23.29.0.13.1.1.18.0.22.5.5.12.0.13.9.14.4.5.18.0.2.9.10 .0.4.5.0.21.9.20.5.5.14.12.15.16.5.14.4.5.0.16.18.5.6.5.18.5.14.20.9.5.19.0.22.1.14.0.4.5.0.8.5.4.5.1 4.4.1.1.7.19.5.0.3.15.14.19.21.13.5.14.20..0.15.13.0.4.5.26.5.0.3.15.14.19.21.13.5.14.20.0.2.5.20.5. 18.0.20.5.0.2.5.4.9.5.14.5.14.0.9.19.0.4.1.1.18.15.13.0.9.14.0.5.14.11.5.12.5.0.14.5.20.23.5.18.11.1 9.5.3.20.15.18.5.14.0.15.22.5.18.7.5.7.1.1.14.0.15.16.0.1.14.4.5.18.5.29.0.5.6.6.9.3.9.5.14.3.25.22. 5.18.8.15.7.5.14.4.5.0.15.18.4.5.14.9.14.7.19.13.5.3.8.1.14.9.19.13.5.14..0.4.9.20.0.9.19.0.7.5.18.5. 1.12.9.19.5.5.18.4.0.4.15.15.18.0.8.5.20.0.15.16.0.1.6.19.20.1.14.4.0.2.18.5.14.7.5.14.0.22.1.14.0.4 .5.0.13.15.14.15.16.15.12.9.19.20.0.22.1.14.0.4.5.0.15.22.5.18.8.5.9.4.29.0.8.5.20.0.19.3.8.5.9.4.5. 14.0.22.1.14.0.5.9.7.5.14.4.15.13.0.5.14.0.7.5.2.18.21.9.11.0.22.1.14.0.8.5.20.0.14.5.20.23.5.18.11. 0.28.14.21.0.14.15.7.0.1.12.12.5.5.14.0.9.14.0.4.5.0.5.12.5.11.20.18.9.3.9.20.5.9.20.19.19.5.3.20.1 5.18.28.29.0.8.5.20.0.22.15.15.18.2.5.18.5.9.4.5.14.0.22.1.14.0.8.5.20.0.19.20.1.1.20.19.2.5.4.18.9.
fig 6.4.4
p078
Wat is de les uit de best practices? Ondernemers, die in het verleden failliet zijn gegaan, moeten een tweede kans krijgen. De ervaringen die de eerste keer zijn opgedaan kunnen de volgende keer van waarde zijn, zodat de kans op succes toeneemt. Om dit mogelijk te maken moet het beleid gericht worden op het verminderen van de maatschappelijke schade die een belangrijke aanleiding is voor de stigmatisering. Dit kan worden bereikt door het voorkomen van faillissementen (voorlichting, coaching, verbetering van de werking van de surséance) en door het beperken van de schade per geval (early warning en meer ruimte voor minnelijke oplossingen). Voordat een faillissement onafwendbaar is, bestaat de mogelijkheid voor de ondernemer om surséance aan te vragen en daarmee een soort ‘time out’ in te stellen om het noodlijdende bedrijf weer op orde te brengen. Op dit moment is de werking van de surséance onvoldoende: de meeste ‘sursieten’ gaan alsnog failliet. Inmiddels wordt gewerkt aan een wijziging van de faillissementswet om het reorganiserend vermogen van de surséance te vergroten. Dat houdt in dat ondernemingen meer mogelijkheden krijgen voor reorganisatie en sanering, zodat een faillissement kan worden voorkomen. Minnelijke oplossingen kunnen zowel als op zichzelf staande procedure als binnen het kader van een gerechtelijke procedure worden toegepast. Ze zijn doorgaans sneller en goedkoper dan gerechtelijke procedures. De vereiste consensus zorgt voor draagvlak en bereidheid om de gevonden oplossing ook na te leven. Een heel ander aspect, waar bij de eerder genoemde wetswijziging ook aandacht aan zal worden besteed, is het binnen de faillissementsprocedure streven naar meer ruimte voor de concurrente crediteuren, zowel wat betreft invloed op de procedure als verdeling van baten en lasten. Dit is immers de groep die de grootste rol speelt bij de stigmatisering van gefailleerden28.
Verbetering van reorganiserend vermogen is noodzakelijk
26 Inleiding door Mei-Pochtler (Boston Consulting Groep) bij het Seminar on Business Failure, mei 2001, Noordwijk aan Zee. 27 Dit blijkt uit Flash Eurobarometer 83 ‘Entrepreneurship’. 28 Zie Ministerie van Economische Zaken (2001d), waarin een special over de Faillissementswet.
p079
Beschikbaarheid en kwaliteit bedrijventerreinen
6.4.5
10.6.0.15.16.0.4.5.0.20.21.3.8.20.0.22.1.14.0.4.5.0.13.1.18.11.20.0.5.14.0.20.5.14.19.12.15.20.20.5 .0.8.5.20.0.12.15.19.12.1.20.5.14.0.22.1.14.0.4.5.0.22.15.15.18.13.1.12.9.7.0.13.15.14.15.16.15.12. 9.19.20.0.15.16.0.4.5.0.13.1.18.11.20..0.4.5.0.19.21.3.3.5.19.22.5.18.8.1.12.5.14.0.22.15.18.13.5.1 4.0.5.5.14.0.1.1.14.19.16.15.18.9.14.7.0.4.15.15.18.0.20.5.0.7.1.1.14.0.13.5.20.0.8.5.20.0.22.5.18.2 .5.20.5.18.5.14.0.22.1.14.0.4.5.0.13.1.18.11.20.23.5.18.11.9.14.7.0.9.14.0.1.14.4.5.18.5.0.19.5.3.20 .15.18.5.14.0.5.14.0.2.5.4.18.9.10.6.19.20.1.11.11.5.14..0.5.18.0.13.15.5.20.0.4.1.14.0.15.15.11.0.1 Waarom is deze indicator belangrijk? 2.5.18.9.14.7.0.23.15.18.4.5.14.0.7.5.20.18.15.11.11.5.14.0.21.9.20.0.4.5.0.13.9.14.4.5.18.0.19.21. Voldoende beschikbaarheid van bedrijventerreinen is een noodzakelijke voorwaarde voor een goed 3.3.5.19.22.15.12.12.5.0.3.1.19.21.19..0.4.1.20.0.9.19.0.7.15.5.4.0.22.15.15.18.0.4.5.0.3.15.14.19.2 vestigingsklimaat. Daarbij zijn twee aspecten van belang. Het gaat niet alleen om de kwantiteit, 1.13.5.14.20.29.0.13.1.1.18.0.15.15.11.0.22.15.15.18.0.4.5.0.5.3.15.14.15.13.9.5..0.5.3.15.14.15.13 maar zeker ook om de kwaliteit van de bedrijventerreinen, want de huidige dynamische kennis.9.5.ë14.0.13.5.20.0.7.15.5.4.0.6.21.14.3.20.9.15.14.5.18.5.14.4.5.0.13.1.18.11.20.5.14.0.9.14.14.15 economie stelt hoge eisen aan voorzieningen zoals bijvoorbeeld de telecommunicatie infrastructuur. .22.5.18.5.14.0.13.5.5.18.29.0.12.5.22.5.18.5.14.0.5.5.14.0.2.5.20.5.18.5.0.16.18.9.10.19.27.11.23. Door de hoge economische groei is het uitgiftetempo van bedrijventerreinen in Nederland de laatste 1.12.9.20.5.9.20.19.22.5.18.8.15.21.4.9.14.7.0.5.14.0.7.18.15.5.9.5.14.0.4.1.1.18.4.15.15.18.0.8.1.1 jaren hoger geweest dan was voorzien. Daardoor is de voorraad bedrijventerreinen de laatste jaren 8.4.5.18.0.4.1.14.0.13.9.14.4.5.18.0.7.15.5.4.0.6.21.14.3.20.9.15.14.5.18.5.14.4.5.0.13.1.18.11.20.5 gehalveerd. In een aantal regio’s in Nederland is sprake van acute knelpunten in het aanbod. .14.29.0.26.15.0.2.12.9.10.11.20.0.21.9.20.0.5.5.14.0.9.14.20.5.18.14.1.20.9.15.14.1.12.5.0.22.5.18 .7.5.12.9.10.11.9.14.7.0.23.1.1.18.9.14.0.5.3.15.14.15.13.9.19.3.8.5.0.7.18.15.5.9.0.5.14.0.8.5.20.0. Hoe scoort Nederland? 13.1.18.11.20.15.18.4.5.14.9.14.7.19.2.5.12.5.9.4.0.1.1.14.0.5.12.11.1.1.18.0.15.23.18.4.5.14.0.7.5. Nederlandse ondernemers waarderen de beschikbaarheid en kwaliteit van bedrijventerreinen in 18.5.12.1.20.5.5.18.4..0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.0.19.3.15.15.18.20.0.23.5.12.9.19.23.1.1.18.0.18.21. eigen regio (de Randstad) relatief laag. In internationaal perspectief wordt de beschikbaarheid van 9.13.0.22.15.12.4.15.5.14.4.5.0.9.14.0.5.21.18.15.16.5.5.19.0.22.5.18.2.1.14.4.29.0.13.1.1.18.0.2.1 bedrijventerreinen alleen in de onderzochte Belgische regio’s minder beoordeeld. Kwalitatieve 2.9.10.6.20.0.1.3.8.20.5.18.0.2.9.10.0.4.5.0.22.5.18.5.14.9.7.4.5.0.19.20.1.20.5.14..0.22.1.14.23.5. aspecten van de beschikbare bedrijventerreinen voor de Randstad worden zelfs nog iets lager 7.5.0.4.5.0.16.15.19.9.20.9.5.22.5.0.9.14.22.12.15.5.4.0.22.1.14.0.4.5.0.11.23.1.12.9.20.5.9.20.0.22 ingeschat. .1.14.0.4.5.0.13.1.18.11.20.15.18.4.5.14.9.14.7.0.15.16.0.5.3.15.14.15.13.9.19.3.8.5.0.7.18.15.5.9.0 .9.19.0.8.5.20.0.4.1.14.0.15.15.11.0.22.1.14.0.8.5.20.0.7.18.15.15.20.19.20.5.0.2.5.12.1.14.7.0.4.9. 20.0.22.5.18.19.3.8.9.12.0.20.5.0.22.5.18.11.12.5.9.14.5.14..0.7.18.1.6.9.5.11.0.5.10.9.14.20.5.18.1 Waardering beschikbaarheid en kwaliteit bedrijventerreinen, 2000 (5-puntsschaal) 4.1.20.9.15.14.1.12.5.0.22.5.18.7.5.12.9.10.11.9.14.7.0.0.0.19.20.18.21.3.20.21.18.1.12.0.18.5.6.15 . 1 8 . 1 3 . 0 . 5 . 1 4 . 0 . 7 . 1 8 . 1 5 . 5 . 9 . 1 6 . 1 8 . 5 . 1 9 . 2 0 . 1 . 2 0 . 9 . 5 . 1 9 . 0 . 9 . 1| 4 . 0 . 1 6 . 1|. 1 8 . 1 . 7 . 1| 8 . 1 . 1 . 6 .|0 . 5 . 4 0 . 2 |3 . 1 5 . 1 8 . | ±¡≥¶§ª†¶±ºº†≤†ºª§¶§¡††±º¿††≥¶§†º±ª±†º¡≤†ª††ª§¡±ª†¿≥ª≥†≥≤±¿¡¶≤≤ª≤¡†§§¿†º¿º≥¶†ª¿≤º≤ª¶¶ª¡≤†ª≤≥¡¿¶±¿±≤≤º¶ªª±¿¶¶ªº≤¡§¡º¶†§≤†¿≤ºª§≥≤±†±¿¶≥¿†ªº¿§º≤≥±§º±±§≥¿ª¿§≥¿†††±¿±≤†≤±§¡§§≤≥≤†ª§±±¶¡¿≤§††º¡§ª±±† | | | | Duitsland (Kleef, Weser Ems, Frankfurt, Duisburg) 3,8 4 . 5 . 1 4 . 0 . 4 . 5 . 0 . 2 . 5 . 1 4 . 3 . 8 . 1 3 . 1 . 1 8 . 1 1 . 9 . 1 4 . 7 . 0 . 5 . 2 4 . 5 . 1 83,85 . 3 . 9 .| ±ºª±≥¡†§≤±†≥¿±§≤ª†≤ªº¿§≤º¶º≤º¡†≤ª††≥≥±≥†¡¶º§§†ª§¿≥¿º§†¿≥¿†¶††¡ªº¿§¶±¿±¶§¡≤ª±¡≤≥ª¶º§¿†≤º†≤¶ª¿º¶§ªº¶¡±ª§ªªª§ºººª≤§≥†±≥º±≤§º≤†±±††≤ºº††¿¶≤†±ªª¶¿†≥¶¿†¿≥§§¿º§¿≥º††≥¶≥¶ªº±†§≤¡¿º†¿§†ª≤¶≥¶≥¿≥†≤±±ª¿≤±¶† 2 0 . 9 . 5 . 1| 9 . 0 . 4 . 9 . 5| . 0 . 2 0 . 5 .| 1 4 . 0 . 7 . 1 |8 . 1 5 . 1 4 . | ±¶††º±ªª≥¶ª¡ª§¶†≥±¶ª±†±¶º¿±±≥±≤≤º§§†¡¿≥¿≤††º≥¶¿º≤¿†±¶ª†§≤±±§ª§º§¿≤≥††§†¡§≥¶¿¿§†¿¶§±±≤†≤≥†ª†±ºªª≥ª¶≤º†≤º¿††ª≥¡ªª≥ª¡±≤¶≤†¿º¶ªºª≤≤¡≤¡¿±†¡ª†¡†º¿††±††¿¶ª§§†¶¶≤≤º¶ª≥§§≥≤¿º¶††¡† | | | | Frankrijk (Ile de France, Haute Normandie, Nord Pas de Calais) 3,4 4.19.12.1.7.0.12.9.7.7.5.14.0.1.1.14.0.4.5.0.1.14.1.12.2 5 . 1 9| §±º†ª†≤º±¶¶¿ªº§¡§†≥º≤§¶§º†≤≥†¶º††±¡§¶º¶¶±º≥≤≤º¿±≤º¿†±†¿±§†º¶§º††§≤±≤¶¿¿†¶≥§¿º±ª¿ªª±†ª§¶†§¶¿†§≤±≤ª†±§¡ª†≤ª†††§†§¿±≤†ª¡¡§¶±≤¡º≥§ª≥††¶≥¶±†¿†±†¿¡¡¿†ª≤†±†¡¿¡ªº≤º≤≤º≤≤¶§±≥¶≤¶§ª¿≤¿¿≤≤≤ºª≤†≥† . 5 . 1 9 . 0 .| 5 . 1 4 . 0 . 2 |. 5 . 1 2 . 5 . 9| . 4 . 1 9 . 3 . |1 5 . 1 4 . 3 . 3,65 | ≥§§ª≥ºªª≥±§±≤≥º†≤ª¿±¶¶§≤º¿º¿¿≥±¶§¶†≤≥§ª±†§†¿†≤º†¿§ª±º¡º†±†§ª††§≤††¶§¶±º≤≤†¡≤≤≤¶≥±†§¿≥¡ºº†††≤≥†ºª≥†º≥ª§¶ª¿¿ª≤¡†¶≥¡±≤ºª¿§†††¿≤† | | | | België (Oost-vlaanderen, Groot-Antwerpen, Brussel, Limburg) 2,5 1 2 . 2 1 . 1 9 . 9 . 5 . 1 9 . 0 . 2 1 . 9 . 2 0 . 0 . 4 . 9 . 2 0 . 0 . 8 . 1 5 . 1 5 . 6 . 4 . 1 9 . 2 03,45 . 2 1 . 1| ±¿¡¶§¡¿≤¿ºº≥§†º§†º¶ª¶†¶¿¿±§≤≤±≤¶¿±¶±ªª§¿ª†¿ª≤¡†¿±¡≤¶≥†ª††††ª§≤†±¶§†º¶≥†≤§±§ª¿±≥±ºª†±¿§††±ª¶¿ª§¿§¿§¡¶¿º†ªª§≥¿§º¶†≥≤¶§¡¡¶¿†≥¿º≥±±¶†≤ª¿≤¡¡§ºª±ªª≤≤†±¶¿¿ª±±≤§±±§≥§¿†≥±≤††¡≥¶¶ª†≤† 1 . 0 . 7 . 5 .|2 0 . 1 5 . 1 5| . 1 4 . 4 . . 0 .| 8 . 5 . 2 0 . 0| . 7 . 1 . 1 . 2 | | | | | corop-regio’s Randstad) 0 . 0 . 1 5 . 1 3 . 0Nederland . 4 . 5 . 0 (Range . 9 . 1 3van .16 . 1 2 . 5 . 1 3in. 5de. 1 4 . 2 0 . 1 . 2 0 . 9 . 5 . 0 . 2 2,9 2 . 1 . 1| ≥§ª¶†º≤¶≤¿≤±≥ª¶ª¶ª†¿¿†ªº§≥≤ª≤¿ª¶≤¿±¶≥§≤ª≤¡¿ªº¿≥ª≤±≤±†††¶†¡≤†§≤≤º¿†§±±º≤§§≤¶§†§≥≥§§ª¿§ª±≥§º†º¿≥±†±≤≤†±ª§†§¶º¿≤ªº¿ºª≤≥≤¿º¿§¡†¿§¡¶≤≥≥≤†¿±º≥ª¿§≥¿º¶ª† 4 . 0 . 9 . 1 4| . 2 0 . 5 . 1 8|. 1 4 . 5 . 0 . 1| 3 . 1 . 1 8 . 1| 1 . 2 0 . 1 8 3,00 | ¶≥ª†≥¿≤§º±º±†¿†¿≤¶≤¿±¿≥≤º¡º≤ª¿≥¿¿¡º≥±ª±§±§†≤¡±§¶§≥††ºº¡±ª±≥≤¿§ªªº§º≥±¡¶ºº≤†¡§≥¿≥ºº†††±≥≥†≥±±±¿≥¿¿¶†ªªº¶¡§¶±≤±¶§≤≤≤§ªº≤ª¶¶¿¿†º±¿º¿¡≥¶§≤±¿≤ª†ª§±ª¶≤†≥±†† | | | | 2,8. 5 . 1| ≥¶≤†††ºº±¿¡≥¶†§º≤≥±º≤¡¿¶§≤†≤≤§¶ªª§¿†ª±†¶º¶†¿††≤º≤ººº††±≤≥≤†¡≥††¿±º§†††±¡¶¿¶≥§±¶¿§±±¿¡º§§±§≥†¶±¡†¶¿¶≥≤ª§§¶º§º†≥ª§†¶≤º¶±¿ºº¶¡º≤†≤ª≥¡≤¶†º±¡¿±¿† . 9 . 3 . 8 . 2 0 . 1Engeland 2 . 9 . 1 0(Londen) .14.5.14.0.28.5.4.128.;0.4.5.0.1.1.14.2 9 . 2 0 . 5 . 4| . 9 . 1 4 . 7 . 0| . 2 2 . 1 5 . 1| 2 . 7 . 5 . 1 4| . 1 9 . 0 . 5 . 2,90 | ±¿¿≥±¡ºª†≥§¿†ºº†¿†§†≤±ª¶††¶±º†±±≤±¶¡±¿≥§¿≤¿¿¶≤¿ª≥º¶≥º¡±¶±¿¶±†¶†≤≤≥¡†≥§≥±≤§†≤≤†¿≤±¶≤º¶¿≤±≥º†≥†¡ª¿ª≤§¡ª†≤±±º¿¿†≥º¿¡±¿≥≥¶†§≤±ºº¿º¿±≤≥±¿§†º§§¿¿¡º†≤±† | | | | 21.18.15.16.5.19.5.0.18.9.3.8.20.12.9.10.14.5.14.0.28.5.4.228.;0.8.5.20.0.14.15.20.1.18.9.1.1.20.0. 0 1 2 3 4 5.14.0.4.5.0.13.1.18.11.20.18.5.7.21.12.5.18.9.14.7.0.28.5.4.328.;0.13.5.4.5.4.9.14.7.9.14.7.0.28.5. §¶±≤≥ªº¿¡ .=1BESCHIKBAARHEID 4 . 4 2 8 . ; 0 . 2 . 1 8 . 5 . 5 . 4 . 2 . 1 . 1 4 . 4 . 0 . 9 . 1 4 . 2 0 . 5 . 1 8 . 1 4 . 5 . 2 0 . 0 . 1 . 1 . 1 †4 9 . 1 2 . 2 1 . 9 . 2 0†§¶±.≤≥ªº¿¡ 9= .KWALITEIT 14.7.5.14.0.28.5.4.528. 0.5.14.0.3.15.14.3.21.18.18.5.14.20.9.5.30.19.3.8.1.1.12.22.15.15.18.4.5.12.5.14.30.16.18.9.10.26.5 Bron: NEI (2001b) .14.0.5.14.0.16.18.15.4.21.20.3.20.9.22.9.20.5.9.20.0.28.5.4.628..0.5.20.19.1.13.5.14.22.1.20.20.9. 14.7.0.22.1.14.0.4.5.0.19.3.15.18.5.19.0.2.9.10.0.4.5.0.2.5.15.15.18.4.5.12.9.14.7.0.22.1.14.0.4.5.0. 14.5.4.5.18.12.1.14.4.19.5.0.13.1.18.11.20.15.18.4.5.14.9.14.7.0.23.15.18.4.5.14.0.8.9.5.18.0.4.18. 9.5.0.7.5.2.9.5.4.5.14.0.15.14.4.5.18.19.3.8.5.9.4.5.14..0.8.5.20.0.7.1.1.20.0.15.13.0.7.5.2.18.21.9. 11.5.12.9.10.11.5.0.13.1.18.11.20.5.14.0.22.15.15.18.0.7.15.5.4.5.18.5.14.0.5.14.0.4.9.5.14.19.20.5 .14.29.0.4.5.0.14.5.20.23.5.18.11.19.5.3.20.15.18.5.14.0.5.14.0.4.5.0.16.21.2.12.9.5.11.5.0.4.9.5.14 .19.20.22.5.18.12.5.14.9.14.7..0.19.20.5.5.4.19.0.23.15.18.4.5.14.0.4.5.26.5.0.13.1.18.11.20.5.14.0. 2.5.26.9.5.14.0.22.1.14.21.9.20.0.8.5.20.0.16.5.18.19.16.5.3.20.9.5.6.0.22.1.14.0.4.5.0.13.15.4.5.18 .14.5.0.3.15.14.19.21.13.5.14.20..0.23.15.18.4.20.0.4.5.0.3.15.14.19.21.13.5.14.20.0.4.9.5.0.19.20. 5.5.4.19.0.9.14.4.9.22.9.4.21.5.12.5.18.29.0.7.5.6.18.1.7.13.5.14.20.5.5.18.4.5.18.29.0.7.18.9.12.12 .9.7.5.18.0.5.14.0.22.15.12.1.20.9.5.12.5.18.0.7.5.4.18.1.7.0.22.5.18.20.15.15.14.20.29.0.15.16.0.4. 5.0.10.21.9.19.20.5.0.23.9.10.26.5.0.2.5.4.9.5.14.20.?0.7.15.5.4.5.18.5.14.27.0.5.14.0.4.9.5.14.19.2 0.5.14.13.1.18.11.20.5.14.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.0.22.15.12.4.15.5.20.0.14.15.7.0.14.9.5.20.0.1.1. 14.0.4.5.0.5.21.18.15.16.5.19.5.0.4.15.5.12.19.20.5.12.12.9.14.7.0.23.1.20.0.2.5.20.18.5.6.20.0.8.5. 20.0.9.13.16.12.5.13.5.14.20.5.18.5.14.0.22.1.14.0.4.5.0.5.21.18.15.16.5.19.5.0.9.14.20.5.18.14.5.0 .13.1.18.11.20.18.9.3.8.20.12.9.10.14.5.14..0.4.1.1.18.4.15.15.18.0.26.9.10.14.0.9.14.0.4.5.0.14.1.2 0.9.15.14.1.12.5.0.23.5.20.7.5.22.9.14.7.0.14.15.7.0.14.9.5.20.0.1.12.12.5.0.5.21.18.15.16.5.19.5.0. 9.14.20.5.18.14.5.0.13.1.18.11.20.18.9.3.8.20.12.9.10.14.5.14.0.7.5.ï13.16.12.5.13.5.14.20.5.5.18.4 .29.0.23.1.1.18.4.15.15.18.0.2.5.16.1.1.12.4.5.0.8.9.14.4.5.18.14.9.19.19.5.14.0.22.15.15.18.0.7.15. 5.4.5.0.13.1.18.11.20.23.5.18.11.9.14.7.0.2.12.9.10.22.5.14.0.2.5.19.20.1.1.14..0.8.5.20.0.26.15.7.5 .14.15.5.13.4.5.0.9.13.16.12.5.13.5.14.20.1.20.9.5.20.5.11.15.18.20.0.22.1.14.0.14.5.4.5.18.12.1.14 .4.0.12.9.7.20.0.029.5%27.16.21.14.20.0.2.15.22.5.14.0.4.5.0.4.15.5.12.19.20.5.12.12.9.14.7.0.22.1. 14.0.129.5%.0.4.5.0.19.3.1.14.4.9.14.1.22.9.19.3.8.5.0.5.21.27.12.9.4.19.20.1.20.5.14.0.6.9.14.12.1 .14.4.29.0.4.5.14.5.13.1.18.11.5.14.0.5.14.0.26.23.5.4.5.14.0.22.15.12.4.15.5.14.0.23.5.12.0.1.1.14. 0.4.5.0.5.21.27.4.15.5.12.19.20.5.12.12.9.14.7..0.5.18.0.13.15.5.20.0.14.1.20.21.21.18.12.9.10.11.0 .13.5.5.18.0.7.5.2.5.21.18.5.14.0.4.1.14.0.8.5.20.0.9.13.16.12.5.13.5.14.20.5.18.5.14.0.22.1.14.0.5. 21.18.15.16.5.19.5.0.18.9.3.8.20.12.9.10.14.5.14..0.4.1.20.0.7.5.12.4.20.0.22.15.15.18.0.14.5.4.5.1 8.12.1.14.4.29.0.13.1.1.18.0.15.15.11.0.22.15.15.18.0.4.5.0.19.3.1.14.4.9.14.1.22.9.19.3.8.5.0.11.1
fig 6.4.5
p080
Wat is de les uit de best practices? Het tekort aan de bedrijventerreinen kan op drie vlakken aangepakt worden. Ten eerste zouden gemeenten en provincies tijdig moeten anticiperen in de ruimtelijke planvorming op vergroting van de beschikbaarheid van bedrijventerreinen. Het is daarbij ook van belang op de kwaliteitseisen te letten die door bedrijven gesteld worden. Ten tweede is er een grotere inspanning nodig op het vlak van herstructurering van verouderde bedrijventerreinen. Dit draagt bij aan vermindering van de verpaupering, zorgvuldig ruimtegebruik, behoud en intensivering van werkmilieus in de stad en een upgrading van werklocaties. Ten derde is er winst te behalen indien de vaak lange procedures op het gebied van ruimtelijke ordening verkort kunnen worden. Belangrijke notie hierbij is dat het tijdig verkrijgen van maatschappelijk en bestuurlijk draagvlak voor een ontwerpbesluit essentieel is voor het snel realiseren van bestemmingswijzigingen. In dit kader is reeds een bescheiden tijdwinst geboekt doordat in het voorontwerp voor een herziene Wet ruimtelijke ordening de provinciale goedkeuring komt te vervallen.
Ruimte voor nieuwe bedrijventerreinen reserveren en oude bedrijventerreinen herstructureren
p081
Fysieke bereikbaarheid
6.4.6
5.16.12.15.16.5.18.19..0.21.9.20.0.4.5.0.2.5.14.3.8.13.1.18.11.27.5.24.5.18.3.9.20.9.5.0.2.12.9.10.1 1.20.0.4.1.20.0.5.5.14.0.7.5.4.5.5.12.20.5.12.9.10.11.0.22.18.9.10.7.5.13.1.1.11.20.5.0.7.15.5.4.5.1 8.5.14.27.0.15.6.0.4.9.5.14.19.20.5.14.13.1.18.11.20.0.14.9.5.20.0.22.15.12.4.15.5.14.4.5.0.9.19.0. 15.13.0.8.5.20.0.6.21.14.3.20.9.15.14.5.18.5.14.0.22.1.14.0.13.1.18.11.20.5.14.0.20.5.0.22.5.18.2.5 .20.5.18.5.14.0.5.14.0.4.5.0.4.5.0.3.15.14.3.21.18.18.5.14.20.9.5.4.18.21.11.0.20.5.0.22.5.18.7.18.1 5.20.5.14..0.15.14.2.5.4.15.5.12.4.0.2.12.9.10.11.5.14.0.2.5.18.15.5.16.19.7.18.15.5.16.1.6.19.16.1 Waarom is deze indicator belangrijk? 8.1.11.5.14.0.15.6.0.16.18.15.3.5.4.21.18.5.19.29.0.20.5.14.0.1.1.14.26.9.5.14.0.22.1.14.0.2.9.10.2 De welvaartsvergroting door de economische groei van de afgelopen jaren en de daarmee gepaard 2.15.15.18.2.5.5.12.4.0.11.23.1.12.9.20.5.9.20.0.15.6.0.22.5.9.12.9.7.8.5.9.4.29.0.9.14.0.4.5.0.16.1 gaande toename van bedrijvigheid en verhoogde behoefte aan mobiliteit en transport van personen 8.1.11.20.9.10.11.0.19.15.13.19.0.20.5.0.23.5.18.11.5.14.0.1.12.19.0.20.15.5.20.18.5.4.9.14.7.19.8. en goederen heeft geresulteerd in extra drukte op de bestaande weginfrastructuur. Het gevolg is 9.14.4.5.18.14.9.19.19.5.14.0.5.14.0.4.1.1.18.4.15.15.18.0.14.9.5.21.23.11.15.13.5.18.19.0.9.14.0.4 opstoppingen op wegen en veel hoge extra kosten door tijdverlies tijdens het vervoer. En dat terwijl .5.0.23.5.7.0.20.5.0.19.20.1.1.14..0.8.5.20.0.7.1.1.20.0.8.9.5.18.0.15.13.0.20.15.5.20.18.5.4.9.14.7. goede en snelle bereikbaarheid van de Nederlandse economische centra en mainports belangrijke 19.2.5.12.5.13.13.5.18.9.14.7.5.14.0.26.15.1.12.19.0.4.15.13.5.9.14.13.15.14.15.16.15.12.9.5.29.0.2 aspecten zijn voor het vestigingsklimaat in Nederland. Bovendien speelt de weginfrastructuur een 2.5.19.20.9.7.9.14.7.19.22.15.15.18.23.1.1.18.4.5.14.0.22.1.14.21.9.20.0.4.5.0.2.5.18.15.5.16.19.7. belangrijke rol voor Nederland als distributieland door de omvangrijke activiteiten op het gebied 18.15.5.16.29.0.20.15.5.26.9.3.8.20.0.4.1.20.0.4.15.15.18.0.22.5.18.20.18.1.7.9.14.7.0.13.9.14.4.5. van transport, logistiek en distributie. 18.0.5.6.6.5.3.20.9.5.6.0.9.19.29.0.15.6.0.1.14.4.5.18.5.0.3.15.14.3.21.18.18.5.14.20.9.5.2.5.16.5.1 8.11.5.14.4.5.0.13.1.1.20.18.5.7.5.12.5.14..0.4.15.13.5.9.14.13.15.14.15.16.15.12.9.5.19.0.4.15.5.1 Hoe scoort Nederland? 4.0.26.9.3.8.0.2.9.10.22.15.15.18.2.5.5.12.4.0.22.15.15.18.0.2.9.10.0.8.5.20.0.1.6 .19.12.21.9.20.5.1 Uit een internationale vergelijking van het regionaal investeringsklimaat door het NEI29 blijkt 4.0.22.1.14.0.8.25.16.15.20.8.5.5.11.1.11.20.5.14..0.4.5.0.3.15.14.19.21.13.5.14.20.0.11.1.14.0.8.9. dat - naar het oordeel van ondernemers - de Nederlandse Randstad minder goed bereikbaar is 5.18.22.15.15.18.0.1.12.12.5.5.14.0.20.5.18.5.3.8.20.0.2.9.10.0.4.5.0.14.15.20.1.18.9.19..0.22.5.19. via de weg dan concurrerende grote economische centra in omliggende landen. 20.9.7.9.14.7.19.22.15.15.18.23.1.1.18.4.5.14.0.5.14.30.15.6.0.15.16.12.5.9.4.9.14.7.19.5.9.19.5.14 .0.22.1.14.21.9.20.0.4.5.0.2.5.18.15.5.16.19.7.18.15.5.16.0.26.9.5.14.0.23.5.0.9.14.0.4.5.0.20.1.24. Wanneer gekeken wordt naar gegevens over de file-ontwikkeling (aantal, zwaarte) in Nederland 9.2.18.1.14.3.8.5.0.5.14.0.2.9.10.0.4.5.0.13.5.4.9.19.3.8.0.19.16.5.3.9.1.12.9.19.20.5.14..0.4.1.20.0 blijkt dat in de jaren 1997 tot 2000 sprake is van bijna een verdubbeling. In 2000 lijkt de .12.5.9.4.20.0.5.18.0.15.14.4.5.18.0.1.14.4.5.18.5.0.20.15.5.0.4.1.20.0.8.5.20.0.1.1.14.20.1.12.0.1.1 ontwikkeling zich overigens te stabiliseren. Onder invloed van de toenemende mobiliteit en het 8.20.19.5.14.0.9.14.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.0.4.21.9.4.5.12.9.10.11.0.12.1.7.5.18.0.9.19.0.4.1.14.0. transport van goederen zal de komende decennia sprake zijn van verdere, fors oplopende 9.14.0.4.5.0.2.5.14.3.8.13.1.18.11.12.1.14.4.5.14..0.15.14.22.15.12.4.15.5.14.4.5.0.5.6.6.5.3.20.9.5. congestie (gemeten in voertuigverliesuren). 6.0.20.15.5.26.9.3.8.20.0.1.12.19.0.7.5.22.15.12.7.0.22.1.14.0.12.1.14.7.4.21.18.9.7.5.0.16.18.15.3. 5.4.21.18.5.19.0.4.15.5.20.0.26.9.3.8.0.2.9.10.22.15.15.18.2.5.5.12.4.0.22.15.15.18.0.15.16.0.4.5.0. 13.1.18.11.20.0.22.15.15.18.0.2.18.5.5.4.2.1.14.4.9.14.20.5.18.14.5.20..0.5.5.14.0.22.15.15.18.2.5. Waardering regionale bereikbaarheid, 2000 (score van 1 tot 5) 5.12.4.0.22.1.14.0.5.5.14.0.3.15.14.3.21.18.18.5.14.20.9.5.2.5.16.5.18.11.5.14.4.5.0.1.6.19.16.18.1. 1 . 1 1 . 0 . 9 . 1 9 . 0 . 4 . 5 . 0 . 1 4 . 2 1 . 1 3 .| 5 . 1 8 . 2 1 .| 1 9 . 0 . 6 . 9| . 2 4 . 2 1 . 1 |9 . 0 . 2 . 9 . 1| 0 . 0 . 4 . 5 .|0 . 1 5 . 1 6 . 1 2 . 5 . 9 . 4 . 9 . 1 4 . 7 . 0 . 2 0 . 1 FRANKFURT 3,9 | ºº≥¶ººª≥≤†¡§¶ªª≥¶§±†±ºº†¶±±≤¶º¶§ª¶±¶¿¶†≤ª≤º†††¡¶±ª¶¡§§ª§≥≤¿≥≤†±§ªª†≥¿¿†¿¿§≤†¶¡§≤¿±≤§≥≥†¿±≤±≥ª†±≤±¶†≤≤¶ª≤ª§†¡§¶§≥ª†º±º†¶††¶ªªº†ª¿¶†±º¶¶±±¿≥≤†¶ª¶≥§≥≤±≤†≤¿¶≤≥≤¡≥ª†§ª¶≤≥§ª±≤±¶≥ººª†ºª†≤†ªº§¶ª§¶ª¡ª±†§† | | | | | 5 . 2 0 . 0 . 2 0 . 1 . 1 4 . 4LONDON . 1 . 1 8 . 2 3,6 0 . 1 9 . |.§¶º¿≥§¶§≤¡≤¿†¶¿§≤¿≤¡¶†ª†≥¶†±¿†ª¶º≥ª††≤†≥¿ª§≥¿≥†§ª±ª†¿≤≤ª¶≥≥ªª†¡§≤ª¿ª¶¿±≤†≤§¶±§º§≥¶¡¡†±†±†¶†§≥≤¿¶¶¡†≥º†¿º≥¶¡≥§±±ª§ª††¿††ªºª≥±†¡§ª≥†¶ª¿¿¡±≥§§ºª§±†±§ª¶¡±º†≥ª¶±ºª§¶≤¶±¿¿¿¶†±¶≥¿≥ª§≥≥≤¡† 0 . 4 . 5 . 0 . |2 . 5 . 1 6 . 5 |. 1 8 . 1 1 . 9 .| 1 4 . 7 . 0 . 2| 2 . 1 . 1 4 . 0| . 8 . 5 . 2 0 . 0 . 1 . 1 . 1 4 . 2 0 . 1 . 1 2 . 0 . 1 . 1 | ¶≥ª≥¿ª≤±≤º§ºª¶º≤º≤¿±¿≤º§ª±§±±¶¡§¶¿¶≥¶≥º±†ª≥§ª¶±º±§≥§ªª†±§±†≤≥†º†ª±¡¡º¿¿≥†§ª≥º§§§††§º¿≥¡≤ªºª≤ª§¶≤≤±ª±¿†ªº≥≥§¶¿º¶≤¶ª≤§≤±≤º§±¿±¶±¡†±¶≤ªªº¡ªª¿¿ºª†≤≤§¶ª≥¿ª¿ª¶†ª††¶±†ª¶††† | | | | | ILE DE FRANCE 3,3 8 . 2 0 . 1 9 . 5 .GROOT 1 4 . 0RIJNMOND . 1 3 . 1 . 1 . 1 2,8 1 . 2 0 . |0≥¿†≥†¶º¿≤º≥±≥≤ª≥§±≥†ª≤¡¶±¶§¿≥ª¶±º¶ª¶††¿ª≥†ºº±§±±º¶±†§ººªªº†¶≥§¡ªª¿±¡¡±≤º¶§≥†¡¶§≤¶±º¶†ª†ª±±¶±º≤††††≤ª≥¡†≤¡¶¡≥§†¿≤≤≤º§≥ªªª±±†¡†±¡±§§§±±§¶≤≤ª≤† . 5 . 1 4 . 9 |. 7 . 5 . 0 . 1 3| . 1 . 2 0 . 5 . |0 . 2 2 . 1 . 1 |4 . 0 . 3 . 1 5 .| 1 4 . 3 . 2 1 . 1 8 . 1 8 . 5 . 1 4 . 2 0 . 9 . 5 . 2 9 . | | | | | | 0 . 2 3 . 1 . 1 . 1 8 . 2 2 . UTRECHT 1 5 . 1 5 . 1 82,7 . 0 . 1 5| ††ª¶¡†ºªª¶ª≤≥ª§º≥ª†±ª≥º§º¶¿¶§¡ª†ª¶ºª¶±¶§±¿†≤¶†¡±†§¶¡§º¿º±≥≥±†¶ª†±º¿±†††≤º≤†¶ª†ª≥¶¡†≤¿¶ºªº±º¿§¶¡¿§¶º§≥±§º††ºª≥¶≤≤≥ª≥º±≤¿ºª≤¡ºª≤¡±º†º†º¶† . 2 2 . 5 . 1 8| . 9 . 7 . 5 . 1 4 | .19.0.13 | . 5 . 5 . 1 8 .| 0 . 1 4 . 1 5 .| 4 . 9 . 7 . 0 . 9 . 1 9 . 0 . 4 . 1 . 1 4 . 0 . 2 1 . 9 . 2 DEN HAAG 2,5 | †††±†≥†≤¿≤¶≥§¿ª†¶≥≤¶º≥ªª†¿¿≥≤≥ª¡º§±ª±≥†º±†¶ª¶¶†¿≤ª†≥†¡§¿¿≤±¶ª¿≤≥†¡¿≤≤≤º¡¶§†¶≤±ª†ª†¿††§¿ª†±§≥≥¡†ª†±ª†§¶ª≥ª††¶ªª†≤¡≥≤¡±º≥†±±±≥† | | | | | 0 . 2 . 1 8 . 5 .GROOT 9 . 4 . 9AMSTERDAM . 1 4 . 7 . 0 . 2 22,4 . 1 . 1 4| º¡¿§†ª¶º§±†¡º¿ª¶§§º¶≥¿§†º¿†±§¶≤≥≤¿§ªª±¶±ª±§º††±≤†º≤†ª¿º†≥ª±§§ª≤≤≥¡≤ºº¶≤¶±±§§†±§≤¶¡≥§±º±¶†ª≤±§†††º≥¶≥¶†¡¡ª¡±≥†¡±≤†ªª≤¶≤±† .0.8.5.20 | . 0 . 1 . 1 . 1| 4 . 2 0 . 1 . 1| 2 . 0 . 1 . 1 8| . 2 0 . 1 9 . 5|. 1 4 . 2 9 . 0 . 1 4 . 9 . 5 . 2 0 . 0 . 1 3 . 1 5 . 7 . 5 . 1 2 . 9 . 1 0 . 1 1 . . 0 . 1 5 . 1 5 . 1 1 . 0 . 8 .0 5.20.0.11 9.20.18.9 2. 1 4 . 7 . 5 .31 4 . 2 0 . 5 .40 . 1 8 . 2 1 .59 . 1 3 . 2 0 . 5 . 1 2 . 9 . 1 0 . 1 1 . 5 . 0 . 9 . 1 4 . 18.9.3.8.20.9.14.7.19.2.5.12.5.9.4.0.11.1.14.0.5.5.14.0.8.9.14.4.5.18.14.9.19.0.15.16.23.5.18.16.5.1 Bron: NEI (2001b). 4.0.22.15.15.18.0.14.9.5.21.23.5.0.20.15.5.20.18.5.4.5.18.19..0.8.9.5.18.2.9.10.0.11.1.14.0.7.5.4.1. 3.8.20.0.23.15.18.4.5.14.0.1.1.14.0.4.5.0.22.5.19.20.9.7.9.14.7.0.22.1.14.0.2.5.4.18.9.10.22.5.14.0. 2.9.14.14.5.14.0.15.6.0.2.21.9.20.5.14.0.4.5.0.19.20.1.4.19.13.21.18.5.14..0.4.5.0.3.15.14.20.18.15. 12.5.0.15.16.0.8.5.20.0.10.21.9.19.20.0.8.1.14.20.5.18.5.14.0.22.1.14.0.4.5.0.19.16.5.12.18.5.7.5.1 2.19.0.9.19.0.9.14.0.8.1.14.4.5.14.0.22.1.14.0.4.5.0.14.13.1..0.21.9.20.0.5.5.14.0.2.5.15.15.18.4.5.1 2 . 9 . 1 4 . 7 . 0 Ontwikkeling . 2 2 . 1 . 1 4 . voertuigverliesuren 0 . 1 3 . 1 . 1 8 . 1 1 .op 20 . 1 6 . 1 . 1 8 . 21990-2010 0.9.10.5 .14.0.2.12.9.10.11.20.0.4.1.20.0.4.5.0.19.3.15. hoofdwegennet, (1990=100) 18.5.0.22.1.14.0.4.5.0.14.13.1.0.14.1.21.23.5.12.9.10.11.19.0.1.6.23.9.10.11.20.0.22.1.14.0.4.9.5.0. | | | | | | | | | | | | 2 2 . 1 . 1 4 . 0 . 4 . 5 . 0 . 5 .1990 2 1 . 1 8100 . 1 5 . 1 |6§±≥¶† ¡†±.≤†§≥≤¿≥≤5 | 4 . 8|. 1 . 1 |4 . 7 . |5 . 1 8| . 1 9 .|0 . 7 . |5 . 7 . 5 . 2 2 . 5 . 1 4 . 0 . 4 . 5 . 0 . 1 0 . 1 5 . †º ª§≥¿ª †¶≤.¿†≥ª¶¡†≤1 ¶|ª¿¶±º±≥¶§≥º9 ≤≥±§ ±≥†¶¿≤±¶.§≤ ¶§≥†5 ¶¿±≤ ≥≤±¶†|§±.≥º≤¡¿±§0 ≥§º†º†ª¶≤¶ªº±.≥ ±¡¶¿§2 ºª¶± §†≥†º†|ª¿0 ±≤ §≥† ¶±¶≤≥.≤≥¿†¶±≤ª5 ¶≥±†ª§≤¶ªº¶≥.†¡º≤†¿¶|§7 ª± †ª¶ªº§≥≤¿.¿¡¿± †ª5 ¡≤¡ª≥ ≤†±≤¶≤º.¿†≥¿† 1 | | | ¿± º¶º¶†≤º¡±¶¿§≤ªº¶†±¶ §º†¶≥§ ª¡¶ª≤≥ª|≤ ª§†±¡†≤§ª§†±≥º¶º¿¶¿¶§¶ §ª¡¿±≥†≤ º†¶ ¿ ª|≥¿±≥¡¿†º≤±ª¶ª≥±§º≤†≤¡†¶ †§ºªº§¶ ±≥†±¿º ≤≥|¿ ±≤ º¶≥≤†±¶†±≥†±≥§ ≤†¶±≤¿≤ ª¶§≤º§ ¶†¡§≤|±¶±º§¡±¿ª§†±ª†¶¿†± ª≤†¿ª¿≥§¿¡ªº±† †¿ ª†≥±|¶º≤§±ºª≥† ¶≤≥†º†≤§±† ¡º º≥º†º≤¿≤≥¶±¶ ª¿ª≤|º¿ª±ª≤º ¿ ≤§≤ ¿±≥§¶† | | | 1995 130 14.7.5.0.8.9.19.20 . 1 5 . 1139 8 . 9 . 5|.†º ≤º¿ª0 | . 1 5|. 5 . 4 |. 5 . 0 |. 1 6 . 1 | 8.5.19.20.1.20.9.5..0.5.5.1 1998 ¿†º¡¶¿†ª¿ §±.ª¿ª± º§9 ±≤†ª≥±†¶º≤º|ª§.¶≤†ªº¿≥1 ≤≥ º§†ª¶†¶¡≤ª9 † ¶¿†º§¡ ≤†.¶±†§¶≤¿|0 º†¿§≤†¿º†§†≥¿.º¡± ¶º†4 § †¶º±¿§ † ≤.¿†ª¶†¶ ±1 §|ª±º≤¡º†≥±§†.≥§±§ªº¶2 ≥¿† ±¶≥†≥±º± 0 †ªº†±¿º¡±|†ª§.±†ª≤†§≥ 0 §≥≤¿º≤ª±≥§±≥.ª¶º± ≤†5 ¿¶†ª ±¡§¶≤ |¡ .¿ª¿º§±¡5 ¿º¡≤¶ ¿±¶≥ª±†.≥ª†¿≥¿≥1 ¡≥º¡¶≤§±ª†¶|4 ª§¿†ªº º ª ¿.§±ª≥¿≥†0 ¿≤±ª ≥†±ª§≤≥.≤≥ † 7 | | | | | | | | | | | 210 †± ± †±ª§†º±.ª±†≤¶¿º≤1 º † ¿ † ≥ ¿ † § ª ≤ ≥ ≤6 ≤ † ª † ≥ ¡ ª ≥ ¿ † º1 ≥†ª†±¶ª≤¿|≥¡º¶.º¡≤≥§ª¿1 ≥ ¡ ª † ≥ ¿ ª ¡ † ≤ ≥ º4 ¡¶ºª†¡±¡ ±¶§.ª≤º§¿º|ª2 †§±ª¿ª ≥≤±ª¶0 †±≥¿ª¡≥ †≥†ºª.±†¿º ≥ 0 ¿†¿≤†§|≥§†¿§±.†≥± ¶º§¿2 ¶º¶†¶≥¿†º¶±≥0 §±†≤†≤ª¡ª¶≥¿†.¿≤|† ≤≥±5 ª≥º≥¶ ≥†≤±†ª.†º†§ª ¶§1 ≥¿±ª¿≤¡§¡ª¿†8 §ª¿†|≥≤¿≤§¡º.ª†≥ † §¡¿0 †§¶ª≥§¿ ±≥º≤.±† ¶≥§≤ª2 †≥¶§|º†ª≥ª¿†¡2 ≥¶†ª≥±† ¿≥§¿.§≥ª≤º¡¶≥5 ¿ ¿ º±ª±†≥†¿.†|ª¡§†º†1 ª§†±≥ªº§º¿≥ª 8 ª¶†§†ª†¿¡¶±¿.¶º≥±†¡±ª2 †¶|ª† †¶º†ª¶ .¿ ¡ª¿ª≥5 ¿¶≤§†≥§ª≥†≥ †.± ¿ †§º2 †±†|º ¿ ≥¡§¶±0 †¶¡ª±≤† . 5 ||. 1 8 . 9 . 1 4 . 7 . 0 . 2 . 5 . 2 0 . 1 8 . 5 . 6 . 2 4 . 0 . 2 . 5 . 1 2 . 1 . 1 4 . 7 .2010 18.9.1 0 . 1 1 |.¶ ª§¶0 |±≤¿º¶†º≥¿ ≤ †.§±¿§≤†2 0 . 0 . 8 . 5 . 2 0 . 0 . 1 5 . 1 6 . 0 . 5 . 9 . 7 . 50 . 1 4 . 0 . 9 .40 1 4 . 9 . 2 0 .80 9 . 1 . 2 0 .120 9 . 5 . 6 . 0 . 160 1 5 . 1 4 . 4 .200 5.18.26.15.5.11.5.14.0.5.14.0.15. 16.19.16.15.18.5.14.0.22.1.14.0.11.1.18.20.5.12.19..0.4.9.20.0.9.19.0.9.14.0.4.5.0.15.16.19.20.1.18 Bronnen: Perspectief op cijfers, V&W (1999) en NVVP beleidsopties verkend, .20.16.5.18.9.15.4.5.0.20.15.20.0.14.21.0.20.15.5.0.5.14.9.7.19.26.9.14.19.0.15.14.4.5.18.2.5.12.9. AVV (2000). 2010 incl. investeringen MIT en BOR. 3.8.20.0.7.5.23.5.5.19.20..0.14.5.20.23.5.18.11.19.5.3.20.15.18.5.14.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.0.12.1. 1.20.0.20.5.14.0.1.1.14.26.9.5.14.0.22.1.14.0.4.5.0.16.18.5.19.20.1.20.9.5.19.0.22.1.14.0.4.5.0.13.1 .18.11.20.5.14.0.23.1.1.18.15.16.0.14.5.20.23.5.18.11.19.5.3.20.15.18.5.14.0.1.3.20.9.5.6.0.26.9.10 .14.0.5.5.14.0.21.9.20.5.5.14.12.15.16.5.14.4.0.2.5.5.12.4.0.26.9.5.14..0.8.5.20.0.7.1.1.20.0.8.9.5.1 8.0.15.13.0.4.5.0.5.6.6.9.3.9.ë14.20.9.5.0.22.1.14.0.8.5.20.0.16.18.15.4.21.3.20.9.5.16.18.15.3.5.19 .29.0.4.5.0.2.15.18.7.9.14.7.0.22.1.14.0.4.5.0.16.21.2.12.9.5.11.5.0.2.5.12.1.14.7.5.14.0.5.14.0.4.5. 0.16.18.9.10.19.27.11.23.1.12.9.20.5.9.20.22.5.18.8.15.21.4.9.14.7..0.4.5.0.13.5.5.19.20.5.0.22.15. 15.18.21.9.20.7.1.14.7.0.9.19.29.0.26.15.1.12.19.0.2.5.11.5.14.4.29.0.7.5.2.15.5.11.20.0.9.14.0.4.5. 0.20.5.12.5.3.15.13.19.5.3.20.15.18..0.4.5.0.2.5.14.3.8.13.1.18.11.27.5.24.5.18.3.9.20.9.5.0.20.15.1 5.14.20.0.4.1.20.0.4.5.0.16.18.9.10.26.5.14.29.0.13.5.4.5.0.4.1.14.11.26.9.10.0.4.5.0.20.5.3.8.14.15 .12.15.7.9.19.3.8.5.0.15.14.20.23.9.11.11.5.12.9.14.7.29.0.6.12.9.14.11.0.26.9.10.14.0.7.5.4.1.1.12. 4..0.4.9.20.0.9.19.0.2.15.22.5.14.4.9.5.14.0.7.5.16.1.1.18.4.0.7.5.7.1.1.14.0.13.5.20.0.22.5.18.2.5.2 0.5.18.9.14.7.0.22.1.14.0.4.5.0.4.9.5.14.19.20.22.5.18.12.5.14.9.14.7..0.5.5.14.0.26.5.12.6.4.5.0.2.5
fig 6.4.6.a
fig 6.4.6.b
p082
Wat is de les uit de best practices? De fysieke bereikbaarheid van economische centra in Nederland staat ten opzichte van vergelijkbare centra in omliggende landen onder druk. Door de verwachte forse groei in mobiliteit en transport de komende jaren zal het bereikbaarheidsprobleem alleen maar groter worden. Naast het reeds vastgelegde beleid ten aanzien van investeren in betere benutting en uitbreiding van infrastructuur kan de bereikbaarheid van economische centra worden verbeterd door introductie van de naar tijd en plaats gedifferentieerde kilometerheffing. Dit is een efficiëntere wijze van regulering van mobiliteit. Dit instrument kan tevens dienen als opstap naar een meer vraaggericht infrastructuurbeleid (‘mobiliteitsmarkt’).
Een gedifferentieerde kilometerheffing als eerste stap naar meer vraaggestuurd infrastructuurbeleid
29 NEI (2001b). In de benchmark zijn verschillende typen regio’s meegenomen. De hier gepresenteerde figuur toont vergelijkbare, op diensten georiënteerde regio’s.
p083
.5.12.4.0.26.9.5.14.0.23.5.0.2.9.10.0.4.5.0.2.5.26.15.18.7.9.14.7.0.22.1.14.0.16.15.19.20.16.1.11.11 .5.20.10.5.19.0.2.15.22.5.14.0.4.5.0.16.13.0.7.18.1.13..0.8.9.5.18.0.8.5.5.6.20.0.5.5.14.0.7.15.5.4.0 .21.9.20.7.5.22.15.5.18.4.5.0.23.9.10.26.9.7.9.14.7.0.22.1.14.0.8.5.20.0.15.18.4.5.14.9.14.7.19.13.5 .3.8.1.14.9.19.13.5.0.5.18.20.15.5.0.7.5.12.5.9.4.0.4.1.20.0.4.5.0.16.18.9.10.19.15.14.20.23.9.11.11 .5.12.9.14.7.0.22.1.14.0.4.5.0.16.15.19.20.2.5.26.15.18.7.9.14.7.0.9.14.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.0.7. 5.13.1.20.9.7.4.0.9.19.0.7.5.23.5.5.19.20.0.5.14.0.4.5.0.11.23.1.12.9.20.5.9.20.0.22.1.14.0.4.5.0.4. 9.5.14.19.20.22.5.18.12.5.14.9.14.7.0.15.16.0.16.5.9.12.0.9.19.0.7.5.2.12.5.22.5.14..0.15.22.5.18.0. 5.14.11.5.12.5.0.10.1.18.5.14.0.23.15.18.4.20.0.4.5.0.13.1.18.11.20.0.22.15.15.18.0.16.1.11.11.5.20 .10.5.19.0.22.1.14.1.6.0.16.13.0.7.18.1.13.0.22.18.9.10.7.5.13.1.1.11.20..0.8.5.20.0.20.5.13.16.15.0 .22.1.14.0.12.9.2.5.18.1.12.9.19.5.18.9.14.7.0.15.16.0.4.5.0.5.12.5.11.20.18.9.3.9.20.5.9.20.19.13.1 .18.11.20.0.9.19.0.12.1.7.5.18..0.9.14.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.0.26.9.10.14.7.18.15.20.5.0.5.14.5.18 .7.9.5.22.18.1.7.5.18.19.0.22.18.9.10.0.9.14.0.4.5.0.11.5.21.26.5.0.23.1.1.18.0.5.14.5.18.7.9.5.0.9. 14.0.20.5.0.11.15.16.5.14..0.22.15.15.18.0.13.9.4.4.5.12.7.18.15.20.5.0.2.5.4.18.9.10.22.5.14.0.2.5. 19.20.1.1.20.0.4.9.5.0.13.15.7.5.12.9.10.11.8.5.9.4.0.19.9.14.4.19.0.2.5.7.9.14.0.22.1.14.0.4.9.20.0. 10.1.1.18..0.4.5.0.3.15.14.19.21.13.5.14.20.0.11.18.9.10.7.20.0.22.1.14.1.6.0.20030.15.6.0.20040.2 0.5.0.13.1.11.5.14.0.13.5.20.0.5.5.14.0.22.15.12.12.5.4.9.7.0.22.18.9.10.5.0.13.1.18.11.20..0.4.5.26 .5.0.20.15.5.11.15.13.19.20.9.7.5.0.12.9.2.5.18.1.12.9.19.5.18.9.14.7.0.2.18.5.14.7.20.29.0.1.12.19. 0.7.5.22.15.12.7.0.22.1.14.0.4.5.0.4.5.3.15.14.6.9.20.21.18.5.0.22.1.14.0.5.12.5.11.20.18.9.3.9.20.5 .9.20.19.2.5.4.18.9.10.22.5.14.0.9.14.0.3.1.12.9.6.15.18.14.9.ë29.0.14.15.7.1.12.0.23.1.20.0.13.1.1. 20.19.3.8.1.16.16.5.12.9.10.11.0.15.14.18.21.19.20.0.13.5.20.0.26.9.3.8.0.13.5.5..0.4.5.0.16.18.15. 2.12.5.13.1.20.9.5.11.0.9.14.0.4.5.0.22.19.0.9.19.0.8.5.20.0.7.5.22.15.12.7.0.22.1.14.0.20.5.11.15.1 8.20.11.15.13.9.14.7.5.14.0.9.14.0.4.5.0.18.5.7.21.12.5.18.9.14.7.0.5.14.0.8.5.20.0.20.15.5.26.9.3.8 .20..0.4.5.0.7.5.22.15.12.7.5.14.0.8.9.5.18.22.1.14.0.23.5.18.4.5.14.0.22.5.18.19.20.5.18.11.20.0.4. 15.15.18.0.15.14.4.5.18.0.1.14.4.5.18.5.0.5.5.14.0.2.5.16.5.18.11.20.5.0.18.5.19.5.18.22.5.3.1.16.1. 3.9.20.5.9.20.0.5.14.0.9.13.16.15.18.20.1.6.8.1.14.11.5.12.9.10.11.8.5.9.4..0.13.15.13.5.14.20.5.5.1 2.0.9.19.0.5.18.0.9.14.0.5.21.18.15.16.1.0.5.14.0.15.15.11.0.9.14.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.0.22.15.1 2.4.15.5.14.4.5.0.18.5.19.5.18.22.5.3.1.16.1.3.9.20.5.9.20..0.4.5.0.2.5.19.3.8.9.11.2.1.1.18.8.5.9.4. 0.22.1.14.0.22.15.12.4.15.5.14.4.5.0.16.18.15.4.21.3.20.9.5.18.5.19.5.18.22.5.3.1.16.1.3.9.20.5.9.2 0.0.15.16.0.4.5.0.12.1.14.7.5.18.5.0.20.5.18.13.9.10.14.0.9.19.0.13.9.14.4.5.18.0.22.1.14.26.5.12.6. 19.16.18.5.11.5.14.4.0.5.14.0.4.9.5.14.20.0.4.1.1.18.15.13.0.19.20.5.5.4.19.0.7.5.13.15.14.9.20.15. 18.4.0.20.5.0.23.15.18.4.5.14..0.9.14.4.9.5.14.0.14.15.15.4.26.1.11.5.12.9.10.11.0.26.21.12.12.5.14 .0.4.1.1.18.22.15.15.18.0.14.1.4.5.18.5.0.18.5.7.5.12.19.0.13.15.5.20.5.14.0.23.15.18.4.5.14.0.15.1 6.7.5.19.20.5.12.4..0.3.15.14.19.21.13.5.14.20.5.14.0.11.21.14.14.5.14.0.19.9.14.4.19.0.2.5.7.9.14. 0.4.9.20.0.10.1.1.18.0.26.5.12.6.0.5.5.14.0.12.5.22.5.18.1.14.3.9.5.18.0.22.15.15.18.0.7.18.15.5.14. 5.0.5.14.5.18.7.9.5.0.11.9.5.26.5.14..0.9.14.0.22.5.18.2.1.14.4.0.13.5.20.0.4.5.0.2.5.16.5.18.11.20.5 .0.2.9.14.14.5.14.12.1.14.4.19.5.0.16.18.15.4.21.3.20.9.5.0.5.14.0.4.5.0.7.18.15.20.5.0.22.18.1.1.7. 0.11.15.13.20.0.5.5.14.0.2.5.12.1.14.7.18.9.10.11.0.4.5.5.12.0.22.1.14.0.4.5.26.5.0.7.18.15.5.14.5.0 .5.14.5.18.7.9.5.0.21.9.20.0.8.5.20.0.2.21.9.20.5.14.12.1.14.4..0.22.15.15.18.0.14.5.4.5.18.12.1.14. 4.0.26.9.10.14.0.22.15.15.18.12.15.16.9.7.0.1.12.12.5.5.14.0.2.9.15.13.1.19.19.1.0.5.14.0.23.9.14.4 .0.28.5.14.0.4.21.19.0.14.9.5.20.0.23.1.20.5.18.0.15.6.0.4.5.0.26.15.14.28.0.13.15.7.5.12.9.10.11.5. 0.2.18.15.14.14.5.14.0.22.15.15.18.0.5.14.5.18.7.9.5..0.15.14.4.1.14.11.19.0.13.9.14.0.15.6.0.13.5. 5.18.0.22.5.18.7.5.12.9.10.11.2.1.18.5.0.7.5.15.7.18.1.6.9.19.3.8.5.0.15.13.19.20.1.14.4.9.7.8.5.4.5 .14.0.16.18.15.4.21.3.5.5.18.20.0.4.5.14.5.13.1.18.11.5.14.0.2.9.10.14.1.0.26.5.19.0.11.5.5.18.0.26. 15.22.5.5.12.0.4.21.21.18.26.1.13.5.0.5.14.5.18.7.9.5..0.4.5.0.1.3.8.20.5.18.2.12.9.10.22.5.14.4.5.0 .15.14.20.23.9.11.11.5.12.9.14.7.0.9.14.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.0.23.15.18.4.20.0.9.14.0.2.5.12.1.1 4.7.18.9.10.11.5.0.13.1.20.5.0.22.5.18.15.15.18.26.1.1.11.20.0.4.15.15.18.0.5.5.14.0.19.20.18.9.14. 7.5.14.20.0.18.21.9.13.20.5.12.9.10.11.5.0.15.18.4.5.14.9.14.7.19.2.5.12.5.9.4..0.16.12.1.14.14.5.1 4.0.22.15.15.18.0.23.9.14.4.13.15.12.5.14.16.1.18.11.5.14.0.2.12.9.10.22.5.14.0.4.1.1.18.4.15.15.18 .0.15.14.14.15.4.9.7.0.12.1.14.7.0.15.16.0.4.5.0.16.12.1.14.11.0.12.9.7.7.5.14..0.5.5.14.0.1.14.4.5.1 8.5.0.14.5.20.23.5.18.11.19.5.3.20.15.18.0.23.1.1.18.0.9.19.0.7.5.16.15.15.7.4.0.4.5.0.13.1.18.11.2 0.23.5.18.11.9.14.7.0.20.5.0.22.5.18.2.5.20.5.18.5.14.0.2.5.20.18.5.6.20.0.4.5.0.13.1.18.11.20.0.22. 15.15.18.0.2.18.5.5.4.2.1.14.4.9.14.20.5.18.14.5.20..0.2.18.5.5.4.2.1.14.4.9.14.20.5.18.14.5.20.0.9. 19.0.2.5.12.1.14.7.18.9.10.11.0.22.15.15.18.0.4.5.0.20.15.20.19.20.1.14.4.11.15.13.9.14.7.0.22.1.14 .0.14.9.5.21.23.5.0.4.9.5.14.19.20.5.14.0.5.14.0.4.5.0.20.18.1.14.19.9.20.9.5.0.14.1.1.18.0.5.5.14.0. 11.5.14.14.9.19.5.3.15.14.15.13.9.5..0.21.9.20.0.4.5.0.9.14.20.5.18.14.1.20.9.15.14.1.12.5.0.22.5.1 8.7.5.12.9.10.11.9.14.7.0.2.12.9.10.11.20.0.4.1.20.0.2.18.5.5.4.2.1.14.4.9.14.20.5.18.14.5.20.0.9.14 .0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.0.20.15.20.0.14.21.0.20.15.5.0.14.1.21.23.5.12.9.10.11.19.0.22.1.14.0.4.5. 0.7.18.15.14.4.0.11.15.13.20..0.9.14.0.3.1.14.1.4.1.0.5.14.0.4.5.0.22.19.0.7.1.1.20.0.4.5.0.20.15.5.1 4.1.13.5.0.22.1.14.0.8.5.20.0.7.5.2.18.21.9.11.0.22.5.5.12.0.19.14.5.12.12.5.18..0.8.5.20.0.12.9.10. 11.20.0.5.18.0.15.16.0.4.1.20.0.2.9.10.0.4.5.0.22.18.9.10.13.1.11.9.14.7.0.22.1.14.0.4.5.26.5.0.13.1 .18.11.20.0.9.14.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.0.5.18.0.15.14.22.15.12.4.15.5.14.4.5.0.5.5.14.19.7.5.26.9. 14.4.8.5.9.4.0.2.5.19.20.15.14.4.0.15.22.5.18.0.4.5.0.4.15.5.12.19.20.5.12.12.9.14.7.5.14.29.0.8.5.2
7
INNOVATIE
p084
7.1
Grote dynamiek
De mate waarin we er in slagen nieuwe producten, processen en diensten te ontwikkelen en op de markt te brengen bepaalt in toenemende mate ons economisch succes in de mondiale kenniseconomie. Tegelijkertijd kan via innovatie een belangrijke bijdrage geleverd worden aan de productiviteitsontwikkeling. Bedrijven die niet innoveren missen de boot en zijn gedoemd te verdwijnen. Op het terrein van innovatie is een aantal belangrijke ontwikkelingen zichtbaar30. Opvallend zijn de snelle ontwikkelingen op het gebied van de informatie- en communicatietechnologie (ICT), ‘life sciences’ en nanotechnologie. Ook processen als internationalisering en de neiging van ondernemingen zich steeds meer te richten op hun kerncompetenties hebben hun weerslag op innovatie. Zo wordt innovatie steeds interactiever. Al met al is er een toegenomen noodzaak voor bedrijven om te innoveren; niet alleen, maar vaak juist samen met andere partijen (bijvoorbeeld met kleine gespecialiseerde technologiebedrijven, kennisinstellingen en universiteiten).
De Nederlandse innovatieprestaties in Europees perspectief, 2000 (% relatieve afwijking van EU-gemiddelde) R&D-UITGAVEN VAN BEDRIJVEN INNOVATIEVE BEDRIJVEN IN DE INDUSTRIE INNOVATIEVE BEDRIJVEN IN DE DIENSTVERLENING INNOVATIEVE BEDRIJVEN MET SAMENWERKINGSVERBANDEN OMZET MET NIEUWE OF VERBETERDE PRODUCTEN IN DE INDUSTRIE
-0,06 0,20 -0,10 0,08 -0,22
| | | | | | | |
| | | | | | | | | §¿ª†§§¿≤º† | | | | | | ≤≥º¡ªºº±±º≤¶†ªª¿±≥≥†±±†ª≤º±¿§¿ª†§§¿≤ºª† | | | |††±º≤¶†ª±¿§¿ª†§§¿≤º | | | | | ¿≤†º§≥ºº§§¿§§±º≤† | | | | | | ª†±º≤¶†ªª¿±≥≥†±±±ª≤º±¿§¿ª†§§¿≤º†ª≤º±¿§¿ª†§§¿≤º | | | | | | | | | |
-0,2
0
| | | | | | | |
0,2
Opmerking: Innovatieve bedrijven zijn hier gedefinieerd als bedrijven die vernieuwde producten of diensten en/of vernieuwde productieprocessen hebben gerealiseerd.
Bron: CBS (2000) en Eurostat (2000); bewerking EZ.
fig 7.1.1
Nederland speelt niet adequaat in op de hiervoor genoemde trends en ontwikkelingen. De Nederlandse innovatieprestaties zijn in Europees perspectief mager. Voorgaande concurrentietoetsen hebben dit al eerder belicht. Met name het geringe aantal innovatieve bedrijven in de dienstverlening, de lage private R&D-uitgaven en de geringe omzet die de industrie uit haar innovatieve activiteiten weet te halen baren zorgen. Andere onderzoeken zoals de Growth Study van de OESO (2001) en de Innovatie-index van de Europese Commissie (EC)31 bevestigen dit32. Het meest pregnant komt dat naar voren uit de innovatie-index, die een beeld geeft van de Nederlandse innovatiepositie. In deze index zijn tal van indicatoren op het terrein van innovatie verwerkt. De innovatie-index (zie figuur 7.2) wijst op een laag groeitempo voor wat betreft innovativiteit. Wanneer dit zo aanhoudt bestaat de kans Nederland in het onaantrekkelijke vierde kwadrant terechtkomt. Nederland is ‘Losing Momentum’, aldus de EC.
30 Zie Jacobs en Waalkens (2001). 31 Zie http://trendchart.cordis.lu/ voor de meest recente versie van het Innovation Scoreboard van de Europese Commissie. 32 Ook andere onderzoeken geven dit signaal. Zie bijvoorbeeld Porter (1999). In de in dit onderzoek gemaakte vergelijking van de innovatiekracht van 17 OESO- landen, dreigt Nederland te zakken van een 8e plek in 1980 naar een 13e plaats in 2005.
p085
EU innovatie-index; Nederland verliest momentum
– –
–
–
– –
– –
–
–
oL oE
–
–
o GR catching up –
– –
–
– – – – 40
–
–
oB
–
–
–
–
–
–
–
–
–
– –
– – –
–
–
– –
– – – –
–
–
–
–
–
-10,0
o falling further behind
–
–
fig 7.1.2
PL
–
–
I
-8,0
–
–
30
o
–
–
– – – – – – – – – – – – – – – – – – –
20
oA
– – – –
-6,0
o IRL
– – – –
Bron: Europese Commissie (2001c)
– – – –
-4,0
oD oF
– – – –
-2,0
– –
0
o SF o DK
– – –
10
o UK
moving ahead
– – – –
0
oS
o NL 2,0
–
4,0
losing momentum
–
6,0
–
8,0
50
60
In paragraaf 7.4 worden de benchmarking exercities die ten grondslag liggen aan de analyses en beleidslessen getoond. Het gaat om het omzetaandeel nieuwe of verbeterde producten en de octrooipositie (7.4.1); de beschikbaarheid van R&D-personeel (7.4.2); de research & development uitgaven (7.4.3); financiering van universitair onderzoek (7.4.4); innovatief ondernemersschap (7.4.5); ICT-uitgaven en e-business gereedheid (7.4.6) en de kosten van aanvragen en handhaven van octrooien (7.4.7).
Samenvatting van de scores
7. 2
De Nederlandse innovatieprestaties zijn niet het product van bedrijven, kennisinstellingen of de overheid alleen, maar juist van het samenspel tussen al deze partijen. Door de diverse onderdelen van het Nederlandse innovatiesysteem onder de loep te nemen wordt zichtbaar hoe Nederland scoort wanneer het gaat om de inzet op innovatie en de kwaliteit van de input, de interactie en de infrastructuur en randvoorwaarden (zie figuur 7.2.1).
Input Nederland scoort als wetenschapsnatie goed33. Deze prestaties komen echter in gevaar vanwege de beperkte beschikbaarheid van wetenschappelijk personeel voor publieke kennisinstellingen en universiteiten. Ook het bedrijfsleven heeft in toenemende mate moeite met het vinden van R&D-personeel. In de toekomst dreigt de beschikbaarheid van onderzoeks- en R&D-personeel nog verder terug te lopen als gevolg van het geringe aantal afstudeerders in natuurwetenschappelijke en technische richtingen. De Nederlandse onderzoek- en innovatieprestaties komen door deze ontwikkelingen in gevaar.
33 Zie NOWT (2000).
p086
Schematische weergave innovatiesysteem
Output (omzetaandeel nieuwe/verbeterde producten, octrooipositie, etc.)
Vraag/consument (nieuwe producten en kennis)
Onderzoek in en door bedrijven
Interactie (onderzoeksinstellingen & kennismakelaars)
Onderwijs- en onderzoekssysteem
Infrastructuur en randvoorwaarden (stelsel van intellectueel eigendom, voldoende mate van innovatief klimaat, maatschappelijke acceptatie van nieuwe technologie, marktwerking, regelgeving, innovatiebeleid, etc.)
Input Bron: Technopolis (2001) en
(R&D investeringen, R&D personeel, venture capital, etc.)
eigen bewerking EZ
fig 7. 2.1 Een ander knelpunt aan de inputkant van het innovatiesysteem zijn de relatief lage R&D-uitgaven van het Nederlandse bedrijfsleven. De Nederlandse R&D-uitgaven blijven achter bij de benchmarklanden. Met name de matige innovatieverrichtingen van de dienstensector - een voor de Nederlandse economie belangrijke sector - baren wat dit betreft zorgen. Voor de risicovolle transitie van idee naar product is geld nodig. Technostarters en andere innovatieve starters maken daartoe veelal gebruik van venture capital (ook wel durfkapitaal genoemd). Terwijl de beschikbaarheid van venture capital in Nederland in internationaal perspectief goed is, scoort Nederland echter slecht waar het gaat om de beschikbaarheid van kapitaal voor de eerste fase van idee naar product (het zogenaamde zaaikapitaal).
Interactie Nederlandse bedrijven werken nog te weinig samen met publieke kennisinstellingen. Door onder andere de concentratie van bedrijven op hun kerncompetenties en de afnemende fundamentele bedrijfs-R&D wordt dit - maar ook samenwerking in het algemeen - echter van steeds groter belang. Wanneer we de financiering van universiteiten onder de loep nemen blijkt in Nederland met name de 1e geldstroom (de basisfinanciering door de overheid) relatief hoog. De verdeling van deze gelden staat grotendeels los van geleverde prestaties van universiteiten. Hierdoor ont-
p087
breken in Nederland prikkels voor universiteiten om te streven naar een efficiëntere inzet van middelen. Daarnaast draagt onder andere de relatief lage 2e geldstroom (overheidsmiddelen die op een meer competitieve manier verdeeld worden) mede bij aan de relatief geringe samenwerking van bedrijven met universiteiten.
Infrastructuur en randvoorwaarden Een stevige inzet op innovatie vraagt om de juiste randvoorwaarden. Zo zijn in de Europese Unie bijvoorbeeld de kosten van octrooien drie tot vijf maal zo hoog als in Japan en de Verenigde Staten. Ook zijn er aanwijzingen dat behalve de kosten ook de duur van octrooiprocedures in Europa ongunstig afsteekt bij de Verenigde Staten en Japan34. Daarnaast is het gebruik van octrooien door de wetenschap nog niet optimaal35. Belangrijke voorwaarde voor innovatie en versnelling van de productiviteitsgroei is een sterke ICT-basis36. Nederland heeft op dit punt een sterke uitgangspositie. Er resteert echter nog een aantal belangrijke uitdagingen. Hierbij gaat het onder andere om de versnelde totstandkoming van een supersnelle internetinfrastructuur, verbetering van ICT in het onderwijs en het versterken van het ICT-onderzoek in Nederland. Technostarters en snel groeiende ondernemingen zijn van groot belang voor het vernieuwingvermogen van de economie37. Juist het aantal bedrijfsoprichtingen in groeisectoren (sectoren waarin veel technostarters en snelle groeiers voorkomen) vertoont in Nederland echter een neergaande ontwikkeling. Zonder maatschappelijke acceptatie bestaat er geen draagvlak voor technologische vernieuwing. Nederland scoort bijvoorbeeld voor wat betreft de maatschappelijke acceptatie van toepassingen van biotechnologie relatief goed. Voor al dit soort zaken geldt echter dat er sprake dient te zijn van tijdige en objectieve voorlichting en een kritische dialoog. Meer dan in het verleden zal dit een rol vragen van de overheid.
ICT-basis publieke R&D-uitgaven maatschappelijke acceptatie technologie kosten octrooien octrooipositie technostarters en snelle groeiers beschikbaarheid zaaikapitaal samenwerking kennisinfrastructuur en bedrijven omzetaandeel nieuwe of verbeterde producten beschikbaarheid R&D-personeel bekostigingssysteem universiteiten gebruik octrooien door wetenschap private R&D-uitgaven
p088
34 Zie: Arundel (2001). 35 Voor wat betreft het gebruik van octrooien door de wetenschap kan worden opgemerkt dat daarop in deze concurrentietoets niet wordt ingegaan. Dit is uitgebreid behandeld in onder andere de Industriebrief (1999), de Concurrentietoets 2000 en de EZ-rapportage ‘Het universitair octrooibeleid’ (2001). 36 Zie over de rol van ICT OESO (2001b). 37 Snelle groeiers bijvoorbeeld hebben een voortrekkersrol in het innovatieproces. Zo investeren zij 40% meer in R&D dan andere, minder snelgroeiende bedrijven en investeren zij 80% meer in hun ‘menselijk kapitaal’. Bron: Ministerie van Economische Zaken (1998). Zie voor het belang van ondernemerschap voor het vernieuwingsvermogen OESO (2001b).
Lessen uit de best practices
7.3
Een stevige inzet van het bedrijfsleven is nodig om tot een verbetering te komen van de kwaliteit van de input, de interactie, de infrastructuur en randvoorwaarden. Met name in de dienstensector is nog veel winst te behalen gelet op de lage productiviteitsgroei38 en het relatief geringe aantal innovatieve bedrijven in deze sector. Extra aandacht voor innovatie door ondernemers is vereist. De overheid tracht het klimaat voor innovatie te versterken door onder meer de concurrentiedruk te verhogen (door middel van goede marktordening) en door te zorgen voor de juiste randvoorwaarden (onder andere fiscaal39). Daarnaast kent de overheid een aantal instrumenten om bepaalde innovatie-inspanningen in de private sector aan te jagen en samenwerking tussen bedrijven en kennisinstellingen te stimuleren. Voor wat betreft het innovatiebeleid in den brede kan een aantal zaken worden opgemerkt. Zo vraagt het innovatiebeleid aan de ene kant om een goede Europese afstemming. De grenzen voor arbeid, kapitaal en technologie zijn voor een belangrijk deel verdwenen. Aan de andere kant dwingt dit ons ook om bewust om te gaan met onze resterende beleidsvrijheid. Innovatiebeleid is immers één van de instrumenten die ons rest om de concurrentiekracht van ons land te versterken en om voor ons land unieke problemen aan te kunnen pakken. Ook binnenlands vraagt het innovatiebeleid om een goede afstemming. Het marktwerkings-, wetenschaps-, en scholingsbeleid aan de ene kant en het innovatiebeleid aan de andere kant kunnen elkaar namelijk in belangrijke mate versterken. Daarnaast is het de uitdaging om de vele instrumenten die Nederland kent beter te bundelen en inzichtelijker te maken voor het bedrijfsleven40. Voor sommige van de in vorige paragraaf genoemde knelpunten lijkt een extra inzet vereist. Aan de inputkant is het hiertoe onder andere gewenst dat universiteiten hun autonomie op het gebied van arbeidsmarkt- en personeelsbeleid beter benutten (meer marktconform). Naast de al in gang gezette acties kan dit bijdragen aan een beter klimaat om onderzoekers (post-docs en AIO’s) vast te houden en aan te trekken. Ook het systematisch zoeken naar oplossingen voor personeelstekorten in bepaalde sectoren via de zogenaamde arbeidsradars kan een bijdrage leveren aan de problemen op sommige terreinen41.
38 Don (2001). 39 Zo kent EZ de WBSO, een fiscale regeling die korting geeft op de afdracht van loonbelasting en premies i.v.m. speur- en ontwikkelingswerk. 40 Het Nederlandse technologie-instrumentarium wordt op dit moment doorgelicht in het kader van de cyclus van Interdepartementale Beleidsonderzoeken. Mogelijk volgt hieruit een aantal aanbevelingen voor stroomlijning van het instrumentarium. 41 Zie www.arbeidsmarkt.ez.nl voor meer informatie over de zogenaamde arbeidsradars.
p089
Lessen uit de best practices THEMA
LES
INPUT
Beschikbaarheid R&D-personeel
Betere benutting autonomie m.b.t personeelsbeleid door universiteiten
Private R&D-intensiteit
Verhoging naar EU-gemiddelde, met behulp van o.a. fiscale stimulering
INTERACTIE
Bekostigingssysteem universiteiten
Moderniseren door o.a. introductie prestatie-indicatoren
INFRASTRUCTUUR EN RANDVOORWAARDEN
Technostarters
Verbreding van de technostarters aanpak buiten de life sciences en ICT. Meer aandacht voor ondernemerschap in het onderwijs
Intellectueel eigendom
Snelle invoering gemeenschapsoctrooi
ICT-basis
Aanpak van de resterende uitdagingen in o.a. onderwijs, infrastructuur, etc.
Maatschappelijke acceptatie van nieuwe technologie
Objectieve voorlichting en kritische dialoog
De beleidsuitdagingen ten aanzien van de interactie in het innovatiesysteem en ten aanzien van de infrastructuur en randvoorwaarden zijn divers. In de eerste plaats gaat het om een modernisering van het bekostigingsysteem van universiteiten. Dit kan een efficiëntere inzet van middelen en een betere aansluiting op de kennisbehoefte binnen de maatschappij met zich meebrengen. In de tweede plaats, kan de succesvol gebleken aanpak voor technostarters in de ICT en life sciences verbreed worden, zodat ook andere starters (bijvoorbeeld bij kennisinstellingen) geholpen worden bij het realiseren van een succesvolle start. Daarnaast is meer aandacht voor ondernemerschap in het onderwijs en/of onderzoek gewenst. In de derde plaats, is het zaak de bijdrage van de ICT-basis aan het groeivermogen van de Nederlandse economie te vergroten. Dit kan door de uitdagingen op het terrein van ICT (onder andere op het gebied van scholing en vaardigheden, e-commerce en ICT-onderzoek) op te pakken. Tot slot is een snelle invoering van een Gemeenschapsoctrooi gewenst. Daarnaast dienen ook de mogelijkheden voor modernisering van het stelsel van intellectueel eigendom te worden bezien.
p090
p091
Omzetaandeel nieuwe of verbeterde producten en octrooipositie
7.4.1
0.0.1.13.2.9.20.9.5.14.9.22.5.1.21.0.5.14.0.4.5.0.23.9.10.26.5.0.23.1.1.18.15.16.0.4.5.26.5.0.8.5.20 .0.2.5.19.20.5.0.11.21.14.14.5.14.0.23.15.18.4.5.14.0.2.5.18.5.9.11.20..0.5.18.0.9.19.0.7.5.11.15.26 .5.14.0.22.15.15.18.0.3.15.14.3.21.18.18.5.14.20.9.5.0.20.21.19.19.5.14.0.9.14.6.18.1.19.20.18.21.3 .20.21.18.5.14.0.28.11.1.2.5.12.0.22.19.0.1.4.19.12.28.29.0.8.5.20.7.5.5.14.0.20.15.20.0.14.21.0.20 .15.5.0.9.14.0.4.5.0.16.18.1.11.20.9.10.11.0.5.5.14.0.23.5.9.14.9.7.0.5.6.6.5.3.20.9.5.22.5.0.13.1.1 8.11.20.22.15.18.13.0.2.12.5.5.11..0.2.15.22.5.14.4.9.5.14.0.2.12.9.10.11.5.14.0.22.15.15.18.13.1.1 Waarom zijn deze indicatoren belangrijk? 2.9.7.0.13.15.14.15.16.15.12.9.19.20.5.14.0.4.5.0.20.15.5.20.18.5.4.9.14.7.0.22.1.14.0.14.9.5.21.23 De innovatieve omzet als percentage van de totale omzet van de industrie geeft aan in welke mate .11.15.13.5.18.19.0.20.5.0.20.18.1.9.14.5.18.5.14..0.8.9.5.18.15.16.0.15.14.20.2.18.1.11.0.19.20.5. bedrijven omzet hebben weten te behalen met innovatieve producten. Het kan hierbij gaan om 22.9.7.0.20.15.5.26.9.3.8.20..0.16.21.2.12.9.5.11.5.0.19.5.3.20.15.18.0.22.15.15.18.0.8.5.20.0.7.18. innovaties die nieuw zijn voor de markt, of om innovaties die alleen nieuw zijn voor het bedrijf. 15.5.9.16.15.20.5.14.20.9.5.5.12.0.22.1.14.0.4.5.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.19.5.0.5.3.15.14.15.13.9.5. Het aantal toegekende octrooien per miljard BBP, geeft aan in welke mate bedrijven (maar ook 0.9.19.0.5.5.14.0.5.6.6.9.3.9.ë14.20.0.15.16.5.18.5.18.5.14.4.5.0.15.22.5.18.8.5.9.4.0.22.1.14.0.2.5. kennisinstellingen) technologische vernieuwingen weten te realiseren. Deze indicator geeft echter 12.1.14.7..0.4.5.0.15.22.5.18.8.5.9.4.0.2.5.16.1.1.12.20.0.9.13.13.5.18.19.0.14.9.5.20.0.1.12.12.5.5. niet aan of dit ook leidt tot innovaties die succesvol zijn op de markt. 14.0.4.5.0.19.16.5.12.18.5.7.5.12.19.0.22.15.15.18.0.5.5.14.0.5.6.6.9.3.9.ë14.20.5.0.23.5.18.11.9.1 4.7.0.22.1.14.0.13.1.18.11.20.5.14.29.0.13.1.1.18.0.9.19.0.19.15.13.19.0.15.15.11.0.26.5.12.6.0.16. Hoe scoort Nederland? 18.15.4.21.3.5.14.20.0.15.6.0.1.6.14.5.13.5.18..0.26.15.0.9.19.0.4.5.0.15.22.5.18.8.5.9.4.0.12.5.22. Nederlandse bedrijven in de industrie genereren relatief weinig omzet uit innovatieve activiteiten. 5.18.1.14.3.9.5.18.0.22.1.14.0.2.9.10.22.15.15.18.2.5.5.12.4.0.15.14.4.5.18.23.9.10.19.29.0.22.5.9. De Nederlandse score (25%) ligt ruim onder het EU-gemiddelde (32%) en ver onder koploper 1 2 . 9 . 7 . 8 . 5 . 9 . 4 . 0 . 5 . 1 4 . 0 .42 26.15.18.7.29.0.5.14.0.9.19.0.4.5.0.15.22.5.18.8.5.9.4.0.1.6.14.5.13.5.18.0. Duitsland (45%) . 22.1.14.0.21.9.20.5.5.14.12.15.16.5.14.4.5.0.26.1.11.5.14.0.1.12.19.0.9.14.6.18.1.19.20.18.21.3.20. 2 1 . 1 8 . 5 . 1 2 . 5 . 0 . 2 3 . 5 . 1 8 . 1 1 . 5 . 1 4 . 0 . 5 . 1 4 . 0 . 1 1 . 1 . 1 4 . 2 0 . 1 5 . 1 5 . 1 8 . 2 . 5 . 1 4 . 1 5 . 4 . 9 . 7 . 4 . 8 . 5 . 4 . 5 . 1434 . . 0 . 2 . 9 . 1 0 . 0 Nederland neemt een goede positie in wat betreft het aantal toegekende Europese octrooien en .8.5.20.0.1.6.14.5.13.5.14.0.4.15.15.18.0.4.5.0.15.22.5.18.8.5.9.4.0.22.1.14.0.7.15.5.4.5.18.5.14.0.5 een gemiddelde positie wat betreft het aantal toegekende Amerikaanse octrooien. Deze goede .14.0.4.9.5.14.19.20.5.14.0.22.1.14.0.2.5.4.18.9.10.22.5.14.0.7.1.1.20.0.8.5.20.0.5.18.0.15.13.0.4.5. score komt voor een belangrijk deel voort uit de inspanningen van een handjevol grote en R&D0.5.21.18.15.16.5.19.5.0.18.5.7.5.12.7.5.22.9.14.7.0.8.9.5.18.15.13.20.18.5.14.20.0.20.15.5.0.20.5. intensieve multinationals (Philips, Unilever, etc.) in de elektronica en voedingsmiddelensectoren. 0.16.1.19.19.5.14.29.0.26.15.4.1.20.0.8.5.20.0.19.5.12.5.3.20.9.5.16.18.15.3.5.19.0.22.1.14.0.16.18 Wat dit betreft wijkt de Nederlandse situatie niet af van die in andere landen. .9.22.1.20.5.0.2.5.4.18.9.10.22.5.14.0.20.18.1.14.19.16.1.18.1.14.20.0.5.14.0.5.5.18.12.9.10.11.0.2 2.5.18.12.15.15.16.20..0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.0.19.3.15.15.18.20.0.19.12.5.3.8.20.0.23.1.20.0.2.5. 20.18.5.6.20.0.4.5.0.23.1.1.18.4.5.0.22.1.14.0.15.16.5.14.2.1.18.5.0.1.1.14.2.5.19.20.5.4.9.14.7.5.1 Omzetaandeel nieuwe of verbeterde producten in de industrie, 1996 (% van de totale omzet) 4..0.4.9.20.0.12.5.9.4.20.0.5.18.0.20.15.5.0.4.1.20.0.2.9.10.0.9.14.11.15.15.16.0.22.1.14.0.7.15.5.4. 5 . 1 8 . 5 . 1 4 . 0 . 5 . 1 4 . 0|. 4 . 9 .| 5 . 1 4| . 1 9 .| 2 0 . 5| . 1 4 . |0 . 1 4 |. 9 . 5 .| 2 0 . 0| . 8 . 5 |. 2 0 . 0| . 1 5 . 1 4 . 4 . 5 . 1 8 . 1 9 . 2 0 . 5 . 0 . 2 1 . 9 . 2 0 . 0 . 4 . 5 . 0 | ≥º†±¡†ª¡¿§†≥ª¶¶≤§≤≤¶ºº§¡≤¿¿†§≥ª¶§≤ºº¿¡≤ª≤¿§ºªª§§¶§º±¿¿ªª¶§¶≤†§§†≥≤¿≤¿†¿†º±ª§ª†≥±≥§§¶†≤≤≥±§≥º≥º¡≤†≤¿¿¿¡¿ª¶§≤†≥¶§¡ª§¿¶±††¿±±º†º§†ª±≤≤≥†º±º≥ºª§º¿º†ºªª§§¶§º±¿¿ªª¶§¶≤†§§†≥≤¿≤¿†¿†º±ª§ª†≥±≥§§¶†≤≤≥±§≥º≥º±º¿≤†ººº§≤≤ª±≥§¶≤ª¡±≤¿ºº†≤ª¶º¿§¿ª±§† | | | | | | | | | | D 45 . 1 1 . 1 . 1EU-15 4 . 0 . 2 3 32 . 1 5 . 1| º†¡≤º†≤ª¶¶†¿º≥º≤≥¶±≥†¶†±ª≥†≤±ºº¶¶ª§†≥º†ª±ººº†≥±¶≤≥≥ª≤ºªª§§¶§º±¿¿ªª¶§¶≤†§§†≥≤¿≤¿†¿†º±ª§ª†≥±≥§§¶†≤≤≥±§≥º≥¡¡¶≤§º¿†±±≥º≤¶≤¶º¶¡§±º¿§¶±ª§ªª≥¶ªª†≤ª¶†ª¶≥≤¶¿º†ª†ª¡±§±††ºº¿≤† 8 . 4 . |2 0 . 0|. 7 . 5 .| 8 . 1 . |1 . 1 2| . 4 . 0 .| 4 . 1 5| . 1 5 .| 1 8 . 0| . 4 . 5 |. 0 . 1 4 . 5 . 4 . 5 . 1 8 . 1 2 . 1 . 1 4 . 4 . 1 9 . 5 . 0 . 1 5 . 2 2 . 5 . | ª≥ª±ª§±ª¿≥¶≥ª≤¿≤¶¡≥º¶§º¿§†±≥†≥¿≤§§≥º¿§¶±º±†¿†ªª¶§†ºº≤≤≥†§¶†ªª¿≥≥≥±±§º††ª≤§≤¡±¶º¶≤†¶†§ª†≤ª¶¡ª†±¶¶±†ª¶ª≥ºªª§≤¿≤¿†¿†º±ª§ª†≥±≥§§¶†≤≤≥±§≥º≥º±º¿≥†††¶≤≥ª±≥¿≤≤¡±±≥≤≥≥†† | | | | | | | | | | ZW 31 1 8 . 8 . NL 5 . 1998 9 . 4 . . 0 .25 1 3 . 1 |5º≥§§§≤¶º¿¿†¶†¶±§º§†¿ªº±¶±¶¿ª†º≥§≤¡¿≤≥≤¿§¿±§±¿≤†º¡§ª¿≤±†¿ª¶†±º¶¡ª≥±†º†≥†¡†¿¿¿ª±§ªª¡≤†≥ººªª§§¶§º±¿¿ªª¶§¶≤†§§†≥≤¿≤¿†¿†º±ª§º§º§≤†¡† . 7 . 5| . 1 2 .| 9 . 1 0| . 1 1 . |0 . 2 . 5| . 2 0 .| 1 . 1 .|1 2 . 2| 0 . 0 . 4 | . 5 . 0| . 2 . 5 . 1 2 . 1 . 1 9 . 2 0 . 9 . 1 4 . 7 . 2 . 5 . 2 0 . 1 . 1 2 . 5 . 1 8 | | | | | | | | | | | . 0 . 8 . 9 . 5 . 1VK 8 . 4 . 24 1 5 . 1 5| §¡§††º±≥ºª≥±ª§±¿ª±§≤§†≥≥¶†≥§≤ºª§†¶¶¶ºº†††≥ªª¿ºªª§§¶§º±¿¿ªª¶§¶≤†§§†≥≤¿≤¿†¿†º±ª§ªª≤†¿≥†±≥§≤¶¡†¶ª¿≤º§§≤≥ªºº¿¿≤¿†§º†≤§¶≤¶§¿†† . 1 8 .| 0 . 1 3| . 5 . 5 |. 1 8 . 0 | . 4 . 1| . 1 4 .|0 . 1 4| . 1 5 . 4 | . 9 . 7| . . 0 . 1 | 5.22.5.18.0.4.5.0.11.23.1.12.9.20.5.9.2 F 21 | ¿¿º¡º¶≥≤†º¿ª¡º†¶≤¶≥ª≤ª±±≤¿§†¡¿¶¿ª±ª¶§º§††º§†≥≤¿≤¿†¿†º±ª§ª†≥±≥§§¶†≤≤≥±§≥º≥º±º¿¶¿¶≥≥¶≥±ªª≤¿¶§±¿¿¿§§†¶¿†º≤≥†¿§† | | | | | | | | | | 0 . 0 . 2 2 . 1 .DK 1 4 . 0 21 . 4 . 5 . |0¿¿º¡º¶≥≤†º¿ª¡º†¶≤¶≥ª≤ª±±≤¿§†¡¿¶¿ª±ª¶§º§††º§†≥≤¿≤¿†¿†º±ª§ª†≥±≥§§¶†≤≤≥±§≥º≥º±º¿¶¿¶≥≥¶≥±ªª≤¿¶§±¿¿¿§§†¶¿†º≤≥†¿§† . 4 . 9| . 5 . 1| 4 . 1 9| . 2 0 . |2 2 . 5|. 1 8 . 1 | 2 . 5 |. 1 4 . 9| . 1 4 .| 7 . 0 . |4 . 1 5 . 1 5 . 1 8 . 0 . 4 . 5 . 0 . 1 5 . 2 2 . 5 . 1 8 . 8 . 5 . 9 . 4 . 0 . | ≥†≥¶ª≥¶±ª¿ºªº±¿§§¶º≥≥±ªª≤¿¶§±¿¿¿§§†¶¿†º≤≥†¿§†¶º±º†¡ª¶≤≤¿º¿±†≥¶¿¿¶≤±†±† | | | | | | | | | | B 14 9 . 1 9 . 0 . 4 . 5 . 0 . 1 2 . 1 .|1 . 2 0| . 1 9 . 2 | 0 . 5 |. 0 . 1 0| . 1 . 1| 8 . 5 . |1 4 . 0 |. 2 2 . 5 | . 5 . 1| 2 . 0 .|2 0 . 5 . 0 . 4 . 1 5 . 5 . 1 4 . . 0 . 8 . 5 . 2 0 . 0 . 7 . 1 . 1 . 2 0 . 0 . 4 . 1 . 1 . 1 8 . 2 . 9 . 1 0 . 0 .0 1 3 . 55 . 2 0 .10 0 . 1 415 . 1 . 120 3.5.0 . 1 5 .30 1 3 . 035 . 4 . 540 . 0 . 2 45 6 . 1 5 50 .18.7.0.5.14.0.8.5.20.0.15.14.4.5.18.23.9 25 .10.19..0.4.5.0.11.23.1.12.9.20.5.9.20.0.22.1.14.0.4.5.0.4.9.5.14.19.20.22.5.18.12.5.14.9.14.7.0.12. Bron: CBS (2000) en Eurostat (2000). 9.10.11.20.0.14.9.5.20.0.1.12.20.9.10.4.0.9.14.0.15.22.5.18.5.5.14.19.20.5.13.13.9.14.7.0.13.5.20.0 .4.5.0.23.5.14.19.5.14.0.22.1.14.0.4.5.0.2.21.18.7.5.18..0.15.13.0.4.5.0.2.5.12.5.9.4.19.15.16.20.9.5 .19.0.15.16.0.8.5.20.0.20.5.18.18.5.9.14.0.22.1.14.0.4.5.0.7.5.26.15.14.4.8.5.9.4.19.26.15.18.7.0.5. 14.0.8.5.20.0.15.14.4.5.18.23.9.10.19.0.20.5.0.22.5.18.11.5.14.14.5.14.0.8.5.5.6.20.0.8.5.20.0.11.1. 2.9.14.5.20.0.9.14.0.4.5.0.26.15.13.5.18.0.22.1.14.0.20010.“22.5.18.11.5.14.14.9.14.7.5.14.”0.22.5. 18.18.9.3.8.20..0.4.5.26.5.0.7.5.22.5.14.0.5.5.14.0.3.15.13.16.12.5.5.20.0.2.5.5.12.4..0.8.9.5.18.0.2 3.15.18.4.5.14.0.9.12.12.21.19.20.18.1.20.9.5.19.0.7.5.7.5.22.5.14.0.22.1.14.0.4.5.5.12.13.1.18.11. 20.5.14.0.4.9.5.0.14.9.5.20.0.15.16.20.9.13.1.1.12.0.6.21.14.3.20.9.15.14.5.18.5.14..0.9.14.0.8.5.20 .0.1.12.7.5.13.5.5.14.0.12.9.10.11.20.0.8.5.20.0.5.18.0.15.16.0.4.1.20.0.4.5.0.15.18.7.1.14.9.19.1.2 0.9.5.22.15.18.13.5.14.0.4.9.5.0.9.14.0.8.5.20.0.15.14.4.5.18.23.9.10.19.0.5.14.0.4.5.0.7.5.26.15.14 .4.8.5.9.4.19.26.15.18.7.0.7.5.8.1.14.20.5.5.18.4.0.23.15.18.4.5.14.0.14.9.5.20.0.9.14.0.19.20.1.1.2 0.0.26.9.10.14.0.4.5.0.13.15.4.5.18.14.5.0.3.15.14.19.21.13.5.14.20.0.20.5.0.12.5.22.5.18.5.14.29.0 .23.1.20.0.7.5.22.18.1.1.7.4.0.23.15.18.4.20..0.4.1.20.0.19.16.5.5.12.20.0.2.9.10.22.15.15.18.2.5.5. 12.4.0.9.14.0.8.5.20.0.21.14.9.22.5.18.19.9.20.1.9.18.0.15.14.4.5.18.23.9.10.19.29.0.23.1.1.18.2.9. 10.0.22.15.15.18.0.13.1.1.20.23.5.18.11.0.23.5.9.14.9.7.0.18.21.9.13.20.5.0.9.19.:0.8.5.20.0.13.5.1 8.5.14.4.5.5.12.0.22.1.14.0.4.5.0.19.20.21.4.9.5.18.9.3.8.20.9.14.7.5.14.0.8.5.5.6.20.0.5.5.14.0.12.5 .14.7.20.5.0.22.1.14.0.40.10.1.1.18.29.0.8.5.20.7.5.5.14.0.3.15.14.19.5.17.21.5.14.20.9.5.19.0.8.5.5 .6.20.0.22.15.15.18.0.8.5.20.0.1.13.2.9.20.9.5.14.9.22.5.1.21.0.22.1.14.0.4.5.0.15.16.12.5.9.4.9.14. 7.5.14..0.9.14.0.12.1.14.4.5.14.0.23.1.1.18.0.13.5.5.18.0.18.21.9.13.20.5.0.9.19.0.22.15.15.18.0.22. 18.1.1.7.19.20.21.18.9.14.7.0.5.14.0.16.18.9.22.1.20.5.0.2.9.10.4.18.1.7.5.14.0.9.19.0.4.5.0.11.23.1 .12.9.20.5.9.20.29.0.26.15.0.2.12.9.10.11.20.0.21.9.20.0.18.1.14.11.9.14.7.19.29.0.2.5.20.5.18.0.5. 14.0.4.5.0.19.16.18.5.9.4.9.14.7.0.9.14.0.19.20.21.4.9.5.14.9.22.5.1.21.19.0.7.18.15.20.5.18..0.15.1 5.11.0.9.14.0.4.5.0.7.5.26.15.14.4.8.5.9.4.19.26.15.18.7.0.2.5.19.20.1.1.14.0.5.18.0.4.5.5.12.13.1.1 8.11.20.5.14.0.4.9.5.0.14.9.5.20.0.15.16.20.9.13.1.1.12.0.6.21.14.3.20.9.15.14.5.18.5.14..0.26.15.0. 26.15.18.7.5.14.0.20.15.5.20.18.5.4.9.14.7.19.2.5.12.5.13.13.5.18.9.14.7.5.14.0.5.18.0.22.15.15.18. 0.4.1.20.0.4.5.0.9.14.19.20.18.15.15.13.0.22.1.14.0.2.1.19.9.19.1.18.20.19.5.14.0.20.15.20.0.4.5.0. 15.16.12.5.9.4.9.14.7.0.20.15.20.0.13.5.4.9.19.3.8.0.19.16.5.3.9.1.12.9.19.20.0.2.5.16.5.18.11.20.0.
fig 7.4.1.a
p092
Wat is de les uit de best practices? Het Nederlands bedrijfsleven slaagt er nog onvoldoende in om nieuwe of verbeterde producten in de markt te zetten. Daarnaast is de goede score voor wat betreft toegekende octrooien vooral te danken aan een klein deel van het bedrijfsleven. De Nederlandse industrie ontwikkelt veel innovaties, maar slaagt er in tegenstelling tot bijvoorbeeld Duitsland, maar in beperkte mate in deze innovaties succesvol uit te buiten. Dit vraagt om extra aandacht van bedrijven voor de slag van kennisontwikkeling naar daadwerkelijke kennistoepassing. De overheid tracht door middel van onder andere fiscale stimulering (WBSO-regeling) een sterk innovatieklimaat te creëren en bedrijven aan te sporen tot het ontwikkelen van nieuwe succesvolle innovaties.
Toegekende Europese en Amerikaanse patenten in de EU en de VS, 1999 (toegekende patenten per miljard dollar BBP)
AUS B VK DK F NL D VS ZW JP
0,28 1,46 1,35 2,55 1,36 2,65 1,69 3,38 2,23 2,87 2,64 3,05 3,77 4,77 0,99 9,08 3,28 6,87 2,29 9,97
| | | | | | | | | | | ±¶≥º ≤ªº †ª≤†≤† | | | | | | | | | | §≤ ¿¶¿†≥¶ ºª¡≤±º¡¶º≥¡±§º§±≤¿ ª†±ª≥≤¶ª≤ª≤¿ ¶ ≤º≤|± ¿º¿≥≤±≥≤¶±§ º†≥¶ ª† ¡§≤¶† | | | | | | | | | †º§†§¿†ª≥† ¶≤ ¶ªº¿†º¶¡¿≤¶§±≥†≤§¿º¶±≥≤†≤±§≥≤§±§ |¿†≥º±†ª†¶≤¶≥†≥¶ª¿≤¡º† | | | | | | | | | §≥ ±†§º≤¿¶¿§≥¶§±ºª¿≥º†±†º¿≤ ≥¿† ≤¶† ¡†º≥ ≥±¿§ª§|≥ª †§±¶ºª≤±¿¡ª¶º¡±¿§¶¿ª¶ª†¶º¶º≤ª≤†ªº§ª≥ª†≥§¿¶¿¶≤ª†≥|≤º¿† ≤† º§†¡§≥ª¶≥¿†¶ §† ≤¡†¿ª§† | | | | | | | | ≥†±†¶†º†ª †± ª¶ ¶≤¶±≥ªºª≤†±ºª¶≥ª¡†º± º≥§ ¡§º≤º≥|¿ª¡º¶ ±† ¶ †¶≤≥≤±¡≥≤§† | | | | | | | | | ¡≥ªº±†º¶ª§¶±≥†≤ †º†±ªº¿≤ º†¡≥§ ¡±≥º±¶ ≥§†¿ ªº≤±|ºª≥ºª¡º±¿≥¶≥¶ª¿ º±ª§ ¶†¿§≥¶§¿†¶≥¿±†±≤§¿≤§ª¶≤¶ª ºªº¿|†ª†ª≤≥§≥†§≥†º¿†±¶§±¿≥¡†¶§†º¡≤¿º≥≤†º† | | | | | | | | ªº±≥ª†¿†§ª±¡† †¶ª ¶†§±†≥º¿ §†ºª †≥≤ † ª≤ª≥¶§¡º§|†§¿†ª¶≥¿†§º¶ª≥†≥†º±†¡≤§≤ª ¶≤ª º¶†±†ª§† | | | | | | | | | ≥§†º±º¿ ¶ ≤±º ±¶†º º¶≥¿≤ ≤†≥≤ §≤ ¡¶†≤§≤ ª†±¿†º†|¡≥ ¡≥º±≥±§†¿±§¶†≥ª±≥≤§ ª¿†¶º †±ª ≥¶ª§ ≤± ±¡ª≥¿≤≥ †§|ª≤≥¿±ª†ª≤± ¶≤ †±≤§≥≤§ª≥ ≥±≤† ≥§†¡§ ¶† †¿≥¿≥±§º¿ ≤ |†¿†§≥¡¶≤ª≤ ª†± ≥† †§¶† | | | | | | | | | | | | | | | | | ¶§≤ª¶º¶§ †ª≤ ªº¶†¿¡¿ª≥º§ª¡ºª†ºª¡≤¶¿≤ª≤¿§¶≤ºª¡ª¶|±ªº≤¶¿†¿ª†±≥¶†±≥†≥ª¿ª¡¿§†º≥≤§≤ ª†±≥ ¡º ±§†≥ª º§¿º±¶|º¿¶≤±ºªº¿ †¶† | | | | | | | | ¿ †ª±†º§¿†≤ º†±¶†≥¡§≤± † ¡†§¶ª≥¿º†¡±¶± †≥¡§≤¿º≤|†ª†ª¶≥¿¶¿ §º ≥ ª¿¡º§±† ¶≤ºª†¶±≤≥ †§≤§±¿≤ºª¶ ≤ª≤§ª≤|≥≤¶¡†º§≥±¿§ªº§º¡º†º¿¶¡† † ≥ª≥¿≥ ≤±† ºª¶≥ ¿¶≥¡†§† | | | | | | | | §¿† ≤ ¡º¿§ †≤≥º§ ≤¶≥ª¶±†§±¶§¡†¡†≤† ªº¶¿ª†§≤†º§ |¿§≥º†§ª¶≤º≥† ¿±≤ª≥†≤±†≤†≤¿≤¶§†±¿§† ¶≥†¶§¿§†±º≤¿†± ¿|≤±§¶¿†¿º¶±≤§¡±¶ª≥†¶≥≤≥†º†≤¶ª≥±≤≥§† | | | | | | | | ±≥¶± ± † ¡¿ ≤º† ¿ †§≤†ª†¡†ª†±º ¿≤¶≤§º†º≥ªº≥† †§|º§ª†± ¶ª¶≤§≥±¿º≤ §¡≤≥† ¡±¡≥ ≥¿¶≤≥§≤ª†≥≤¡§¶§≥ ¶≤º≤±§|¡±ª¡≥¶ª† ±¿§±†≥§¿¶ ±≥≤º†≥¿º¡¶§º†ª†º¶≤¡†º†≥¿ª ≤º ª¿|≥≤§†º† | | | | | | | ±º§ †±ª¶¡ º¶ª§†¡±§ºª¿ §ª ≥≤º±†≥±†¡ª± †≤ º ± ±≤≥|¿†¶¿±†≥±ª¶§º≤ª¡ª†ª º¿ºªº†º†≥≤≥§≥¿≤† ±§≤º≥±† ¿ª§ ≤§¡|±ª¶≤§≤≥†±≤≥¡§¶±≤≥¶†±≥±†¿† ª¶≤ ª§±†±¡≤¡¿º§¿¶§ §¶†≥¶|¿≤¶¡¿¡±≥ª¿¶¿¶ª¡¶ª ¡≥¿≤¡¶±†¶º¡†≤¿†¶ª ¿†¡† | | | | | | | º±¡¿ §±ª¶º §º¶§†≥≤¿≤º†º¿¶≤ª §† †ª¿¶≤¶≤¿º¡¶¡¿≥ ¿|≥≤¿¶≤†º≤† ≤¶≥ºª±ªº †º≥¶≥§†±¡º≤†ª≤º±ª¿≥§ ≥ ¿§ª†§≤º≤¡|≥ª≤≥º¶≤¶§¡¿±ª† ±†≥±≤º¿ ¶†¿§ª¶†º†± ≥†¿ ≤ª†ª¡≥±§≤†≤†|±¡§≥§º≥¡ª¶§ºª ¶≤†º≥¶º≥¶º¶¿≥ ≤ª§¶†º¶¡ª≤≥º†≥ º ≥§ª≥º≤|†≥±§≤≥† ±†≥±ª±ª¶≥≤±¡§¿º§≤¶ª≥ª≥º¡†±ª¶≤ª±† | | | | | | ¡≥≤±≥ §≤≥º†º¶≤¶§º¿º§≤ª†¿ †¡¿≥¶¡º≤≥¿§ º §†§¶§≥ª≥¿†≤† | | | | | | | | | | †¿≤†¶≥¶º†§†ª ¿ §º¿ª† §≥ª† ¶±≥ ¶¿¡≥ª¡†≤±ª±≥§ ≤ ª|≤§¡±§±¶†≤ ºª†¿±†±≥¿†± †§º§† †±§¶¡≥§≤±¡ª≥≤¶¿§≥º±§±º†|§ †§¿¡¿ ¶¿ †≥†ª†≥±¶≥º º†§±≤º†≤ ¶¡≤º¶¿≤º≥≤≥¿±¶≥±¡º≥|§≥†¡§≤¡§¡¿¶ †¶§¶ ¿¡±≤ºª≥±º¶†≥º≤≥ª§¡≥†ª ª¿¶≥ ≥ ¡º§º≤|¶† ¿†ª§¿≤º †º≤≥ †≤º†º≤≥≤±≥ª±≥±¡º≤†º¶±¡≥§†≥º ª≥≤§º ≥|¡ ±≥º¿†º§≥†ª†º≤¿¶ ≥º¶†±†¿§≤± §≤ ¿†≤≥±º≤†§¶≤º≥§¿≥º¡|§¡§ª¶¿§≤¶§¿≥ª§¿ ¶§†¿º¡≥†º º±¿ªº§¡†ª†¶º±º≤ ±≥§±†±≤º¶|†¶≤ª ª†§ª ¿≥ª¿§ ¿º≤ ≥ª†≥¡≤ º†ª±º ºª≥º≤¶§¶†±¶¿ºª≤ª≤º|≤º≤ º≤†§† ¶¿†ªº±¶≥§†¿±ª ª† ≥ª¿±¿§¿ª¶±†≤§ ≥ ¶† ±ªºª|§† | ≥±¿ºª≤±†º±†±§≥ ≤¿§†¶¿±¶¿¶≤±≥†≥ † † ¿†º†ºªº≥±†±≤|†ª≤ª†±¶†±§¶†¡º±≤¡º¶†§ ≥†¿≥±¡ºª±º≤ ª≥±º± º±ºª¡±†¡≤≥±|§¿ §º ¡† §≥≤º≤≥ º§≥†º≥ ¡†º†ª≤º¿ §†§≥±º†º§†±º † ≥†≥|¶±≤≥†§¿≤¡¶ †±≤¡† | | | | | | | ¡º¿±≥º≤ª¡†¶§ª¶†≤±ºª≥†¶≥†¶† ¿¶ ±§¡¶±º§≤¡ª≤±¶ª¡ª¿|¿≥ ª≥¿§¡¿ †¶†¿≤§ª¶§±ª±¶§º±¿†±§≤≥§≥§†§†§†≤ª º±¡¿†±≤|º±≤§º¶ †¿¶º§≤±¡±†ª±º†º†¶ ≥±ª º†≤ º¡º¿†≥§†º ≥¡≤¿§ª±|ª≤§≤†º≥±†ª§≥¶ †≥† †¶≤ªº¶†ª≥¿º†§¿§≥º±≤≥¿±¶†≤ªº §º ≥≤|≥ † ≥ª≥º¿±¶≤ ≤ º¿¶ ¡† ¶ ±†§†ª†±≤¿≤ªº¿†±¿¶≥ª ≥ºª≥ºª±|¿≥§º± ≥¿†º ≥º†ª¡§≤±≥±ª≥ ª¿ †º ª†¡≤ªº§≤¶≤≥ª¶ º†≥†º |†ª≤≥ª¶≥¡¶±†±≤§ ±ª†ª†§†≤¡±¿¡º¶†≤≥ª¶§¶¿º †¶†≥† | | | | ¿º¶ ª§¿≥† ≤¶†§†ª±¶ ¿¶≤†±†ª≤º≥±ºª≤†±ª≥† ¿≤ ¶º≥≤º|†¶ª¡† ¡≤†¿§† ¶¿ ¡º† ª†±≤¶ª§† ±† ¿† ¿¶ †ª ≥º≤† †§±¶¿|≥§¶¿†±§≤±§†º≥ ≤¶† | | | | | | | | ±ª¿†¿≤†§¿¡§≥ª§† º ª±≥≤§≥± ≤†±¿º±¿ª†ªº†≥§≤≥§ º¿¶|≥ª¶† ≤±ª±¶†¿ ª†¡ª¶¿§ª¶≥§¿ ¿§¶¡≤≥§ ≤¶§ª† ¡º≥±†¿¶¿§≤|¿¶¡† ª≥ ±¿ºª¡¿†¶≤¶±ª§†≥¿†§±¿±ª† ≤¡¿ ªº¡±†≤º±†±≥¶≥†ª|≤±º†¶≥±¡¶¡º±º†¶¿≥± ª¿≤ ±º¶¿≥§¶§ ¶±¶≤ § †¿† ¿ º¿¶±º|ª ≤¿º†¿†ª¶º≤†≤†≥¿≥ª†¶¡¿¶≤º ±≥±≤ª¶ ¿ª†¡†¿§ª≤†ºª¶≥†ª|º± ±ª¿ªº†≥¿§ª¶º§≤ºª±≥§¿¡≥º¶¡§±º§º¿§ ±≥º¡º†¶§ª≤≥≤†¶ª|≤¶†≥±ª§†±†§ ≤¡†±§ª≥≤§ª† º†ª≤ª¡¿†ª†≥¶ ª≤±†§¿±¶† ª¡≤¿|¶≤º¶≤≥ª¶º¡¶ ≤±≤ªº ≤±§±¿¶¿¶≤§¡≥†¶≥§≤ª≤±≥¿ º§¿≥±≥±≤¶§|†ª¡≥±≥§¶ ª¿§≤ª≤±º †º ±†±¶¡ª±¡º ≥º≥º¶¡ª¶ ¶†≤≥º¶¿§±≥¿|ªº¿≥ ≥ª¿†º±≥ª¡ª†¶≥§≤†≤¶≥¿¡§†º¶≤§≤¶±≤º ≤ ª§¡º† | | | | | | | | | |
0
1
2
3
4
†§¶±≤≥ªº¿¡ = EUROPESE PATENTEN (EPO)
5
6
7
8
9
| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |
10
†§¶±≤≥ªº¿¡ = AMERIKAANSE PATENTEN (USPTO)
Bron: berekeningen EZ op basis van OESO (2000a) en European Patent Office (2000).
fig 7.4.1. b
Nederland, uitgezonderd multinationals, nog onvoldoende innovatief
42 Volgens CPB (2002) is bij het cijfermateriaal van de Community Innovation Survey (CIS-2) sprake van allerlei statistische problemen. Als gevolg hiervan is de Duitse prestatie waarschijnlijk opwaarts vertekend. 43 Op technologisch gebied heeft Nederland na Zwitserland het hoogste aantal octrooien per onderzoeker in de private sector. (NOWT, 2000, blz.vii).
p093
Beschikbaarheid R&D-personeel
7.4.2
9.19..0.8.9.5.18.4.15.15.18.0.8.5.5.6.20.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.0.16.5.18.0.9.14.23.15.14.5.18.0.23 .5.9.14.9.7.0.13.5.4.9.19.3.8.0.19.16.5.3.9.1.12.9.19.20.5.14..0.9.14.0.1.14.4.5.18.5.0.12.1.14.4.5.1 4.0.9.19.0.4.5.26.5.0.4.9.3.8.20.8.5.9.4.0.7.18.15.20.5.18.29.0.8.5.20.7.5.5.14.0.13.5.5.18.0.13.15. 7.5.12.9.10.11.8.5.4.5.14.0.7.5.5.6.20.0.5.6.6.5.3.20.9.5.22.5.0.3.15.14.3.21.18.18.5.14.20.9.5.0.20 .5.0.2.5.23.5.18.11.19.20.5.12.12.9.7.5.14..0.15.15.11.0.1.14.4.5.18.5.0.18.5.7.5.12.7.5.22.9.14.7.0. 28.26.15.1.12.19.0.4.5.0.2.21.4.7.5.20.6.9.14.1.14.3.9.5.18.9.14.7.28.0.2.5.16.1.1.12.20.0.4.5.0.16. Waarom is deze indicator belangrijk? 18.5.19.20.1.20.9.5.0.22.1.14.0.4.5.26.5.0.13.1.18.11.20..0.5.30.2.5.12.5.9.4.19.1.1.14.2.5.22.5.12. R&D-personeel is van groot belang voor het innovatieklimaat in een land. Onderzoekers maken het 9.14.7.5.14.0.19.15.13.13.9.7.5.0.2.5.12.5.9.4.19.1.1.14.2.5.22.5.12.9.14.7.5.14.0.20.5.14.0.1.1.14. voor bedrijven mogelijk kennis te verwerven en nieuwe kennis te ontwikkelen. Daarnaast zijn onder26.9.5.14.0.22.1.14.0.8.5.20.0.13.1.18.11.20.15.18.4.5.14.9.14.7.19.2.5.12.5.9.4.0.26.9.10.14.0.8.5. zoekers nodig om de wetenschappelijke kennisbasis van een land op peil te houden en verder uit te 5.12.0.19.9.13.16.5.12..0.16.1.19.0.4.5.0.14.1.20.9.15.14.1.12.5.0.23.5.20.7.5.22.9.14.7.0.9.14.0.19 bouwen. Door het toenemende belang van kennis als concurrentiefactor wordt dit van steeds groter . 1 4 . 5 . 1 2 . 2 0 . 5 . 1 344. 1 6 . 1 5 . 0 . 1 . 1 . 1 4 . 0 . 1 . 1 . 1 4 . 0 . 4 . 5 . 0 . 5 . 2 1 . 1 8 . 1 5 . 1 6 . 5 . 1 9 . 5 . 0 . 1 8 . 9 . 3 . 8 . 2 0 . 1 2 . 9 . 1 0 . 1 4 . 5 . 1 4 . belang . De eerste indicator geeft een beeld van het aantal onderzoekers in Nederland ten opzichte 0.5.14.0.22.15.5.18.0.4.9.5.0.18.9.3.8.20.12.9.10.14.5.14.0.22.5.18.22.15.12.7.5.14.19.0.22.15.12.7 van een aantal landen uit de benchmarkset. De tweede indicator, het aantal afgestudeerden in .5.14.19.0.4.5.0.12.5.20.20.5.18.0.22.1.14.0.4.5.0.23.5.20.0.21.9.20..0.4.1.20.0.7.5.12.4.20.0.15.15 natuurwetenschappelijke en technische richting geeft een indruk van de beschikbaarheid van onder.11.0.22.15.15.18.0.4.5.0.5.21.18.15.16.5.19.5.0.18.9.3.8.20.12.9.10.14.5.14.0.20.5.14.0.1.1.14.26. zoekers bij private of publieke instellingen. 9.5.14.0.22.1.14.0.15.16.5.14.2.1.18.5.0.1.1.14.2.5.19.20.5.4.9.14.7..0.1.14.4.5.18.5.0.2.5.12.5.9.4. 19.22.15.15.18.19.20.5.12.12.5.14.0.26.9.10.14.0.7.5.3.15.13.16.12.9.3.5.5.18.4.5.18..0.2.5.12.1.14 Hoe scoort Nederland? .7.18.9.10.11.0.9.19.0.8.5.20.0.15.13.0.4.5.0.22.5.19.20.9.7.9.14.7.19.22.15.15.18.23.1.1.18.4.5.14. Ten opzichte van de andere landen heeft Nederland (maar ook de EU als geheel) zeer weinig onder0.22.1.14.21.9.20.0.2.5.18.15.5.16.19.7.18.15.5.16.5.14.0.15.16.0.8.21.14.0.7.5.22.15.12.7.5.14.0.2 zoekers en afgestudeerden in natuurwetenschappelijke en technische richting. Recente analyses 2 . 1 5 . 1 5 . 1 8 . 0 . 4 . 5 . 0 . 2 0 . 1 5 . 5 . 2 0 . 1 8 . 5 . 4 . 9 . 1 4 . 7 . 0 . 2 2 . 1 . 1 4 . 0 . 1 4 . 9 . 5 . 2 1 . 2 3 . 1 1 . 1 5 . 1 45 3.5.18.19.0.20.5.0.2.5. laten zien dat de positie van Nederland op termijn nog verder achteruit kan gaan . 26.9.5.14..0.22.15.15.18.11.15.13.5.14.0.13.15.5.20.0.23.15.18.4.5.14.0.4.1.20.0.11.23.1.12.9.20.5. Voor wat betreft de wetenschappelijke wereld is een belangrijke reden de sterke vergrijzing van 9.20.19.2.5.23.1.11.9.14.7.0.12.5.9.4.20.0.20.15.20.0.2.5.16.5.18.11.9.14.7.0.22.1.14.0.4.5.0.20.15. het zittende bestand van hoogleraren, docenten en onderzoekers en de uitstroom (en beperkte 5.20.18.5.4.9.14.7.19.13.15.7.5.12.9.10.11.8.5.4.5.14.0.22.1.14.0.15.21.20.19.9.4.5.18.19.0.20.5.14 instroom) van jonge onderzoekers. Als redenen voor de uitstroom van jongeren worden genoemd .0.7.21.14.19.20.5.0.22.1.14.0.4.5.0.28.6.9.14.1.14.3.9.ë12.5.28.0.2.5.12.1.14.7.5.14.0.22.1.14.0.4. ontbrekende carrièreperspectieven en het werkklimaat. Ook overwegen veel potentiële onder5.0.9.14.19.9.4.5.18.19..0.2.9.10.0.4.5.0.2.5.15.15.18.4.5.12.9.14.7.0.22.1.14.0.22.5.19.20.9.7.9.14. zoekers geen carrière in de wetenschap vanwege de grote (en financieel zeer aantrekkelijke) vraag 7.19.22.15.15.18.23.1.1.18.4.5.14.0.13.15.5.20.5.14.0.4.5.0.2.5.12.1.14.7.5.14.0.22.1.14.0.4.5.0.3.1 uit het bedrijfsleven. Als gevolg van dit alles zou in 2008 een tekort van circa 12% van 5.14.19.21.13.5.14.20.0.8.5.20.0.26.23.1.1.18.19.20.0.23.5.7.5.14..0.8.5.20.0.9.19.0.15.15.11.0.2.5. de wetenschappelijke populatie kunnen resulteren. 12.1.14.7.18.9.10.11.0.4.5.0.7.5.22.15.12.7.5.14.0.22.15.15.18.0.4.5.0.20.15.5.20.18.5.4.9.14.7.0.2 2.1.14.0.23.5.20.27.0.5.14.0.18.5.7.5.12.7.5.22.9.14.7.0.–0.1.14.4.5.18.19.0.4.1.14.0.8.5.20.0.13.1. 18.11.20.15.18.4.5.14.9.14.7.19.2.5.12.5.9.4.0.–0.20.5.0.2.5.19.3.8.15.21.23.5.14..0.26.15.0.11.1.1 Totaal aantal publieke en private onderzoekers, 1999 (FTE per 1000 werkzame personen, meest recente jaar) 4.0.15.14.2.5.4.15.5.12.4.0.8.5.20.0.18.21.9.13.20.5.12.9.10.11.5.0.9.14.18.9.3.8.20.9.14.7.19.2.5.1 2 . 5 . 9 . 4 . 0 . 4 . 5 . 0 . 2 0 .| 1 5 . 5 .| 2 0 . 1 8 | . 5 . 4 |. 9 . 1 4 |. 7 . 0 . 1 | 5 . 1 6| . 0 . 2 . 5 | . 1 6 . |1 . 1 . 1 |2 . 4 . 5|. 0 . 1 3 . 1 . 1 8 . 1 1 . 2 0 . 5 . 1 4 . 0 . 8 . 9 . 1 4 . 4 . | ª±†º≥ ª§†±¿ º≥§† §±¡¶º§¿≥§±º º¡¿¶ ±¿†¶§º†¡ §ª†≥|¡±¶†º¿º§¡†ª≥≤º †≥¶≤§±†§¿º†¡§†≤†ª¶º ≤¿¶º± §≤§†≥º¡≤†¿|¶¿≥º†¶± ±≤º¿†±†¶¿ª†¶±≥§¶§≤±§º†¿§º †≥ª¿≥º¿±º ¶†§ª ≤±|† ¶ª≥±≤† ¶¿†≥¿ª±≥¡ª¿≥† ≤¿†≥†¿§ ≥±≥≤¶¿†¶¿≤§≥ª¿≤± §≥|†§ª≤ª§ª±§†§¿≥ ¿≤ª¿≥≤º≤≥ºª§≥≤¶†ª†ªº¿± º §†º±¿≤º≤ª ≥ª|≤≥±§ º≤±º ª ºª±ª≥ ¶¿º±¿ª¿º≥§¡¶º≤¶†≤ª≤ª¿§†¡≤¶†º¡±† †≤|¿ª≤≥ †§†± ¶ ¿º¶†ª¡≥ª±¶±≤±§≥ † ¶¿≥≤±≥¡º †º≥†≥ª† †ª§¡|¶º±†≤±º¿≥¿≥ §ºª§¿±º±≥ †¶§≤º±ª §† ±≤†≤ºª¿† § ≥†ª ≥¿|¶º¿≥†ª¿ †¡º≥§ ¿¶¿ ¶≤¿§ ¿§¶¿†ª≥†≥§¿º±†¿±†≤†≤§†±º§¿ª≤|ª≤§º≤±º≥º† | JP 9,26 5 . 1 8 . 5 . 1 4ZW . 0 . 18,44 5 . 6 . 0| §.†≤†≥º±§¶2 2 . 5 . 1 8 . 2 0 . 1 8 . 1 . 7 . 5 . 1 4 . . 0 . 4 . 9 . 2 0 . 0 | | | | | | | .0.26 | .9.3.8.0.2.9.10.22.15.15.18.2.5. ±†¡≤ª¡¶≥¿º¶¿¡º ±≤≥¡ºª≤¿≥†ª≥¿±º†º±§¿≤§±¿¡± ¿¡†±º¡§ª§±† ¶≤¶¿ª ¿ªº§ªºªº†±≤¶¿±¡¶≤§±§±§≤¡¿≤ ¿º§≥ ª±†≤†¿§≥¶≤¡≤º≥≤ †¶≤§¿ª§†ª†º†ª ≤§†¶±¿§† ≤§† ¿†º¡± ±¶ª≤≥¿¶≤º† †≤ª¶ ¿ª±†ª¿§≥§¿± ª≥¶¿§ ¡†¶≤¿¡º≥ª¿ ≥†±¡≥ª≤†≤±†º†≥¶≥ ª±¿¡≥ ≥º†±¿ † ¶†¶¿≤ †¿¡ ≤±≤ ±≥§†º†≥ ¿¶ª§≥ †±¿≤¿ª¿≤† ºª≤†¶ ¿¡†¶≥¿†≤≥º ≤ª§¿¡¿§†≤†¿º¶≥¿†≥ª¡º≥ªº¿¡º¶ª¡†¡† ±§≥≤º§≥≤¿§†º±º¶§≤¡ª≥†º¶ª§¶ª≥ ±†º†¶†±≤±|≥† ¶ ≥º.±¡ª†¶† †4 ≥ª¿§¿†¿†¡§≥†.≤ºª¿¡¶≥1 ª≤º¿¡§ ≤¶¿¶º†5 ¶§†|§≤¿¶§º±¿†.¿≤ª≥¶§¶5 ≤¿ † . 2 0 | § §†≥¿º ≤§º† º¡¿†º≤ ≤¡¿†≤¶≤≥¶≤§±§¿¶¿≥†±º≤ª ¶¿ª |ª†º¿ ≤¶§¶±¶≤ ª†º¡§ª±≤†≥§±≥ªº≥¶¡≥≤§±§ ±≥ª§¡≤¿ª§≥ª¶§≤|§¿º¿ª¿ ≥§±ª≥ª† §º¶ ¿ ≥±º†ª±§¿º†≤†≥¡¶±≤¶ ¶≥≤†¿ª≥¿†±|ªº†ª≥ª¶≥≤±º¿≥¶±¶≤†¶≥¿±≥º¶≥†≥¶º§ª¶º† ¡≥§¡¿≤¶≥≤¶§±≥ |±º≥†≤†¿ª†º≥º≥ ¿† ª ±§±§≤§¶†§ ¿≥±†§±¿º†¿≥≤≥†±≤ºª†¶¿≤|§¶±¿ †º†±ªº¿± ±†¡ª†§¶§ª±≥†º≤§¶†¿¶ª†¿≤º≥º†§±≥¡¶≤§±†≥ª|≥†§¡≤º†¿≤§º≤≥≤ §≤¶§ †§±ºª¡≤≥¶≤†º§º†¶º§≥±†¿¶≤†¶¿†≤†§|ª†º¶†¿§±ª±¿§¡ ≤¡¿≥≤≥º¿≤¶†≤¿º†¿≤ †¶†ª¡±≥†º¡º≤†ª ¿≥≤|≥† | | VS 8,08 5 . 1 2 . 4 . 0 .DK 2 2 . 16,46 5 . 1 5 .| †1 8 . 0 . 1 5 . 1 6 . 0 . 4 . 5 . 0 . 1 3 . 1 . 1 8 . 1 1 . 2 0 . 0 . 2 2 . 1 5 . 1 5 . 1 8 . 0 . | | | | | | | | | | 7.18.15.5.14.0.5.14.5.18.7.9.5.2 | ±†§º†¿±≤¶§¿§ºª≤¡º¿†±ª§¡§¶§¶ªº †ª≥± ¿≥≤§ª±ª¿ §±|ª† †º ¿¡≤±º¿†º† § ≤º¶≤ª± ± ª ¶≥§º¡≥≤†¿¶¡†¿¶≤±¶±†ª† |¡ª§≥º§≤≥ºªº≤¶ª¶§º±ª †¡º†¡≤¶ºª¶† †≥¿§¶¿ ≤±≤†≤¿ ¿¡¶§≤|¿¶†¶ª¿ª†¿ ¿ºª≤ª≥† ¿± ≥± §≤¿†±¿≥ªº≥†¿† ª§≤†ª±†ª¡±ª†|¿≥ª ≤†ª¶ª¿§±ª±§º±§º¿¶ ¿≤§º±¶ ¿†≥¡ ¶ªº ¶≤ ±≤¿≥†§≥¿º¿|¶ª º ≥º¶§ ª≤¿º≥≤¿±† ¿†¡ª¡¶ ¿§¡±¶≤ºª†≥§ ≥†ª≤≥¿†§¶ º º|ª¡≥†ª§†¶ ¿§¿º¿º ±ªºª † | | | | ≥ª§ª† º≥†ª≤±¶5 ¿§¶º±§†¿†¿¶¿.§º¿§ §†1 § ±≥¿¡º|†≥¿≤±≥1 †±≥º§¡±§†¿¶º.≥ª†≤º±§0 †≤ªº±ª§† ª¶ª .¶ § ±†§1 ¶ªº≥º |¡≥¶≥ †5 ¡¶§¿º §≤†¿†± .ª¶†±§±¿1 ≤±≤ ≥º† †§¡ 6 ¶¡≤≥¿≤¡º¿¶º≥§.|†¶º≤±¿º0 †¶º† ≥º¶±≥ª≥.±¿≥º ≥¿ª4 †±¡†º† §±¿§ª.¿ ¡º§¶±9 ªº¶|ª≤ª¿§±≤ª§.º†≤ºª§≥5 †§≤§† ¿ ªº¿¡.±º¡ † ª0 ≥¡≤† ¡¶≥¶±≤ª.±º|≥§ º2 ¶ª¶†§¡±¿ª±≥ 2 ±¡≥§≥ †≥ª≤¿º¶.¿≥†≥†±†1 ≤ ≥ ± ≥ ¶ ª ≤ ¿ § ¿ ª ¶5 §|¿≥ ¡ † . 1 5 . 1 9 . 0 . 1 3 . 1 . 1F. 1 86,14 . 0 . 1 5| º.§¿¡±¡†¶1 | 8 . 0 . |1 1 . 9 . |1 4 . 4 . |5 . 1 8 . 1 5 . 1 6 . 2 2 . 1 . 1 4 . 7 . 0 . 2 8 . 2 6 . 9 . 5 B 6,11 | ª§º¶º±ª±≤º≤¶ ¿¶† ≤±¶±¶ª†≤≥¡†ªº†ªº¿†¿¶¡†≥¿º≥†¿ª¿|¶†º¿† ¶ ≥¿º¿§ª§¡ª±≥¿≤≥§±¶ª≥º§±≥§†§ª ª≤§≥ ≥±ª≤ §º≥ ≤|¡º†¶†¿º†ª§¶±¡¿¡¶≥§≤¿ †º†≤§¶¿† ª≥†≥±ªº≥º†¿ª¶ ¡≤≥º† ª|≥§†±§ ≤† º¶¿§≤≥†§¶¿¶¿ † ≥º¡†§± ±ª†≤† ± §±≥†º º ¿†±|§ ±≥¡±¶†≤º±≥¶§ª§º¡†º≤±†≤ª¡¿ºª±≤¶ §¶≤ ¿≥¿±≥±º¶≥¶º§¿±|≥†± º§¡¿º†§¡† ¡¿ª¿ª† §±¶§ª±¿≤±†≥≤±¡º≥ª¿≤ ≤¡≤¶†¿†º¶±|¶†¿º† | | | | . 0 . 8 . 1 5 . 1 5D. 6 . 6,07 4 . 1 9 . |2†¶ ±≥† ¶¿†ª0 ≥†º≤¿≤º≤± §≥.†¶±¶±¶ª2 ≥±º≥ ¿ ≥ †§¿†1 ±¶§±|ª¶± º†§ª.¿±¡¿ ¿1 º≥¶† † †≤≥º≥¡1 ≤ª≥¶ †¡≤¶†±¿.≤ª†º≤ª§0 º¿§|≤ ±º±†§≤†.¿º† ≥ º4 ª ¿ º ± ≥ † ± † ≤ ≥ ª2 ±º¿†¶†≤º±¿§ª¶8 ¶± ≤º† ¡¿|≤†.¿¡ª† §≥.†±¿¶≤ªº†0 º≥¿± ¿§≤º± º.¿†¶†º±¡±5 ≥†±≤±¡± †¶†≥.±|≥†≤¶¿ª≤1 ≥¿†º† ≤¶≥¶º≥8 †¶≤≥ª†º≥§ ±.ª† §¿ †¶0 ≤§¶º¿§º≥†§†≤.|±ª ¡ ≥§≤1 ≥¿ºª †≥¶ª≤º≤ª3 †≤¿º†≤†¶§ª¶.§≥ §º†º1 ≥ª ª†¶≤§†≤†≥|≤5 † . 5 . 2 |0 . 0 . 1| 2 . 5 . 1| 8 . 9 . 1| 4 . 7 . 0 . 7 . 5 . 2 0 . 1 8 . 1 5 . 1 1 . 1 1 . 5 . 1 4 . 0 . | †¡§¶ ±¿ºª†≥¶≤ ¿§ºª≥¿§¿¶º¶ª¿†¿≤±≤≥ªº¿†¡≥†¡≤º†¿§¿|≥ºª†≤ª¿±†≥¶ºª¿†º± †≥ ªº† ¶¿±ª§≤†§º¶§¶≥§º†≤≥¶±¡º ¶ |§¶†≥º†ª¶†¶≥ª¿±§† ≤±¶†¶† ¶¡¿§≥†ª§≥º¿º±≥±≥≤±†ª†≥ª§†¿†|± ±†§¿§¿º§º¡ª±§¶¿º≤ªº¡§ª ºª±†≥†±≥º±≤ª≥ªº¿ ¶†¡†¿≥º±|≥§¿≥±ªº¶≥≤ ª¶† º§ªº±¿§†¿ª≤º¿¶ª º±¿±†ºªº§±º¶ª¶†≥† ≥¿|†¡† º≥ª±≤¡±¶≥¿†ª¶†±†≥±ª¿≤† | | | | | VK 5,54 2 3 . 1 5 . 1 8 .NL 4 . 5 .5,05 1 4 . 0 .|2 | .14.7 | .5.14 | . 0 . 4 |. 9 . 5 . 0| . 2 6 . 9 . 1 0 . 1 4 . 0 . 1 5 . 1 6 . 7 . 5 . 4 . 1 . 1 . 1 4 ª¶†º¡ ±ª¿¶¿¡1 ≤≥ ¿º†≥ª≥ ¿ .¶†ª≥ªº±º9 †¶ª≥º≥¶ª§¿†ª.≤¶ |¶¿≥¿2 ¡†¿† ¶§≥¿†ª¿§0 ≤¶ ±≥ ª≤¶ ≥¶.§≤≥º¿ §0 ±ºª¡≥¿±¶ª≤¡ª .†±|†¶¡§≥4 ¿¡§†≥≤≥ª†º¿≤º.† ª º†±5 ¡¶† †¶¿ ¶≥ª .≥¡ª¡±≥ º0 ¡≤†±†º|± †≤¿¶.≥ª≤ †±¶†5 º ¶º±≥±¡†ª ¶.º§≥¶¡ º1 §¡§≥ª§≤¿¡ª ª¡8 ≤†§|†º§±º†§±.≤§±ºªºª2 ±≤§†º†ª¡≥¶≤ªº2 ª†±§ ¶ª¡†¡ª≥.º¶§ †ª1 ±¡≤ª|¶±† . 1 8 . 9 | | | | | | | | | | | .0.2.9.10.0.8.5.20.0.12.9.2.5.18.1.12.9.19.5.18.5.14.0.22.1.14.0.14.5.20.23.5.18.11.19.5.3.20.15.18. 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 5.14.0.1.12.19.0.4.5.0.20.5.12.5.3.15.13.13.21.14.9.3.1.20.9.5.0.5.14.0.4.5.0.5.12.5.11.20.18.9.3.9. Commissie (2001c). 2 0 . 5 . 9 . 2 0 . 1 9 . 2 2 . 1Bron: 5 . 1 5Europese .18.26 .9.5.14 .9.14.7..0.4.5.0.2.5.12.1.14.7.18.9.10.11.19.20.5.0.12.5.19.0.9.1 9.0.23.1.1.18.19.3.8.9.10.14.12.9.10.11.29.0.4.1.20.0.20.15.3.8.0.5.3.8.20.0.4.15.15.18.0.1.12.20.5. 18.14.1.20.9.5.22.5.0.13.1.18.11.20.15.18.4.5.14.9.14.7.19.13.5.3.8.1.14.9.19.13.5.14.0.4.5.0.3.15. 14.19.21.13.5.14.20.0.2.5.20.5.18.0.2.5.4.9.5.14.4.0.11.1.14.0.23.15.18.4.5.14..0.4.1.20.0.11.1.14.0 .15.15.11.0.9.14.0.1.14.4.5.18.5.0.14.5.20.23.5.18.11.19.5.3.20.15.18.5.14.29.0.1.12.19.0.8.5.20.0. 23.1.20.5.18.29.0.7.5.18.5.1.12.9.19.5.5.18.4.0.23.15.18.4.5.14..0.5.5.14.0.1.14.4.5.18.5.0.12.5.19. 0 . 9 . 1 9 . 0 . 4 .Afgestudeerden 1 . 2 0 . 0 . 5 . 1in8 natuurwetenschappelijke . 0 . 5 . 5 . 1 4 . 0 . 1 9 . 3 .en 8 technische .5.18.16 . 5 . 0 . 1 .1999 6.2.1.11.5.14.9.14.7.0.13.15.5.20.0.11.15.13. richtingen, 5 . 1 4 . 0 . 2 2 . 1(per . 1 4100.000 . 0 . 4 . 5personen . 0 . 1 6 .in2 de 1 . beroepsbevolking 2 . 1 2 . 9 . 5 . 1 1 van . 5 . 25-34 0 . 2 . 5jaar) .12.1.14.7.5.14..0.22.5.18.4.5.18.0.9.19.0.8.5.20.0.2 2.1.14.0.2.5.12.1.14.7.0.4.21.9.4.5.12.9.10.11.0.20.5.0.26.9.10.14.0.15.22.5.18.0.4.15.5.12.19.20.5. | | | | | | | | | | | | 1 2 . 1 2 . 9 . 1 4F . 7 .2036 5 . 1 4 . |0 ª≥†ª±¶º†ª† .±ª ¿≥≤ª≥5 † ≤¶†≤¡ªº §ª.≥ª¶†≤¶ ª1 †¶ † ª≤¶†|º¡≥4 †≥¿†º†≥±¿±≥†.≥ªº§¿†¶ 0 ≤¿ ≤±¶¿§ª¿¶º.¶¡±ª≤¶≥1 ≤¶†¶±≥ º†|¶≤≥¶.†§†≥¿ª≤1 † º ≤ ª † ± † § † ≥ ≤ †3 ≤º ª¶¡≤†≥ º¿≥.º ¿≤§¿≤2 ª†§†ª≤≥§|¡§≥¶.§º¿†±≤ 9 º¡≥ ª ±º¶†¶ª.†±ª†¿ª ª2 º≤†§¡¿¡†≥º≤†0 ¶±≤±ª†¡|§º¿ ±.ªº†º¿º†≤9 ≥§ª≤† ≥†≤ºª¿.≤º §¿º†º5 ¶±†§≥±¶≤§º† .≤¶º¿≥†|ª1 † ª≥ª†§ª¡≥¿†¡ª9 †¶≤†±≤†ªº¿±º.¶§≤†¶±≥.¿¶† ≤¡±¶0 º≤¿¡ªº†≤≥¶|†≤.≥≤º¡ª ±≥1 ± ¿¡ ≥º±¿± ¿9 ª¶§¶†¶ª≥¿§≤¡.† ± §±†2 ¶≤±¡º§¡≤≥|¡†≤0 ª§ †ª≤§±º†¶≤.†§±ª≤§± 5 ªº§ †±≤¿†≤¿†.≤¡≤¿ª§¿2 ≥º¿±≥¡ ¶|≥¶ ≤2 ¡¿¡ª±§º≥± ≥≤.ª†º± §¶†9 §†¡§¿†≥ ªºª¶.§ª†≤¡±º7 †≤ ª±¿§|º†±† .¶ ≥≤ª¶±0 ≥¡≥§¿¶§¶ †≤≥±.†±º†º±¿5 º±¿≥± ≥¶≥† ¿§.ª†≤†ª|≤1 † 4 . 0 . |2 2 . 1 5 . 1 5 . 1 8 . 1 . 1 2 . 0 . 1 9 . 1 4 . 5 . | | ¿§≤§±¿†±¶≥§≥¿¶≥ª¿º¶ª§≤ ¡†≤§†º¶†¶≤≥º≥≤¿±ºª≤º±ª§º¶|º≥¶ ª ±†≥±ª† ¿±†ª≤ ¿≤≥¶≥†±≤§ ±≤†¡¿≥ª†≤¶†±§º±§¿≥¿†ª≥|§¶¡≤º§¿§¡≥§¡§ª¡≤§¿≥¡† †¶ª†§º≥†¿§†º§º¶ ≥ ¶¿†ª¶§¶±†≤|†≥º≥¡¶¿ ¶≤§¶±§†¡†¿º± º¶º¡º§¿¡±ª¶ ¿±ª≥§≥≤±º≥§†¿ª¡≤≥†|ºª ¿§ †º§†¶§¿º§¡†¶±≤±§±¶†¡§º≥≤¿† ¶º§±≤¡§± ≥† ¿≤§≤≥ª|º† ¶±ª≤†¶ ¿º¶¡¶§¶†ª¿≥ ±†º†≤¿ª±ª¶±¶ª¿º†§≤ª º §±¡≤º±¶|≥ª§¿ ≥†¿¶†ª§ ª†¿≥¡†≤¶§±≤†ª†ª±ª≤¶† º§±¶±≥¿≥¶≤¿§º¿†¿|≤º†º≥¿§†º§ª±†≥ºª±≤§¶ª ≤ ¡¿º º†º≥†¶≤ª≤±ª¡º¿±≥†º§±¡¿†| | | VK 1620 1 2 . 0 . 9 . 1 4JP. 7 . 1 8 . 9 . 1| ≤† 0 1614 †¡º≤ ≥§≤±≥º¡º.±ª≤§≥º1 ≤≥ ≤¶ª§≤≥ª¿ 6 ≥§≤¶≥ª≥±≥§ º±|.º†º≥†§≤5 ¿ª¡º¡¶ª≥º†≤ª.º≤ ¶±≥≤ 1 ºª ªº¿≤≥ ¿§¿4 ≤ª§¿±§¿ª±§±ª|.¶ª¡≥±º≤0 †±¡±† † ª¶¡¿.±≤¿ª≤ª¿¡4 ª¿≥ª ±¶ª¿§≤ .§†±¡†º¶1 ≤§≤§|†¶±ª†¿§º5 §ª§≤¿≤±†§≤¿º.≥º±¿¶º1 ¶ ¿ ª º ≥ ¿ † ≤ † ¡5 ª± ¶º≤¶ †±¿|º¿.ªºª±¡†º1 ª † º ¶ ¿ ª † § † § ≤ ¿8 †±º§†º≤±º§¿†.¶†ºª§±¡0 º†¶ª¡º†¿≤≥|≤† §.†¿±≥†º 4 § º§†≥º¡¶±¿º.≥º≤ ≤º±≥5 ª≥†¶§ ª±≥†≥≤.†§≤ºª †0 ¿ª|¶¿±†¿ª†º§≤≥.ª ± ª¿±1 º§≤ªº§ º±¿†≥4 º≤ ¿†ºª¿ª≤ºª†.≥§≥¿¶º†1 º|¶§† ¿ªº§ §†3 ≥†±º±ºªº§≥≤ ≥.¿≥≤§≤¿¡1 ¿ª ≤º≥º±º¶¿§.≤±†º¶† |2 9 . 0 . |4 . 2 0 . |5 . 0 . 5|. 1 4 . 0 . 1 5 . 1 6 . 2 0 . 1 . 0 . 9 . 1 9 . 0 . 1 | | | | | | | | | | | | ¿º†º† ≤≥º§ º2 §≤ ¶ ¿§ª¶±¶ .≥ †¿≤±|ºª9 º≤ ≥†§¡ª¿±≤¿.±ª≤º†≥¶¡1 †≤º§†≥¶¿±†±º0 ¶¡¶ º† ¿≤¶ §.≥¿¶§¶|º¶ª1 §≤†º† †§ª¶† 1 ¡§≥≤ª≥≤ †≤ª§.¿ºª¡± º 0 ≤±ª≤¿ª§¶†±º†.≥¶†|≥ ¶†1 §ª≥ ≤≥ §≤§º≤5 ≥ª¡ª±¶≥ª ª¿ .º†≤§≤§¶≤1 ¶ ±¿¶¡≥ ≥§ª†3 ¿ ¡|¿§≥¿§¶¿≥º.¶≥º±≤§¿0 ¶§≤º≤¡ª†ª†¿º.†¿¶±¿†≤2 ¶º§¿ ª±¿¶§≤¿ 0 ¶±|§ §º¿†ºª†±.¶† ¿§≥≤5 ≥º≥º≤† . 0 .| 2 2 . 1 5 4 . 1 5 . 1 5 . 4VS . 2 6 .1098 1 . 1 1 . |5ª¿≥ª† ¶≥ª≤.± ¡≥º†§1 | . 1 5 . |1 8 . 1 1| . 1 5 . 1| 3 . 5 . 1| 4 . 0 . 4 . 1 . 2 0 . 0 . 1 3 . 1 5 . 7 . 5 . 1 2 . 9 ZW 1029 | | | | ¶¿¡≤†≤§º¶†≤≥ª± ±ª†¶±ª†¶†º†ª±¡¶¡ª±¶†º§º§≥≤¿±¶±§≥¶|§º† ≥§†º≤ª≤§±≤§¡º≥†≥†¿†≤§º¿ª†≤ ¶¡±º†ª§º†ª¶≤¿†¶†¿≥ºª|±†≤§ª¿¡≤≥ ≤¡¿§¡±¿≥ª§¿†º≤±§±ªº¿±º¶±≥§¶¿±≤ª±¡¶ª§¿ºª †|± ª≥º†≥¶≥§¿≥ª†± ±≥º¶† ≤º≥≤§º†¿≥ ¿º§†¡§¶¡º≥ª≤≥±¶≥§†¶|±≤¶≥ ¿ ¿≤†¶ ≥¿§¿¡±¿≤§≥†º¿ ¶§ª≥§ ≥ª¶¿º≤±†≥≤¶º±≤§ª≤≥º|¶† º¿¶† | | | ≤ † ≤ ± ¶ ≥ º † ≥ ± º0 ªº¶ †¡§ ±º † .º≥¡§ª≤ª1 ¡≥¶†¡±¿≥º|†¿¶8 ≥≤¿† ¿§¶ª¶¿†ª.¶§ † †¶5 ≥§†º ¿¶†¶ª±≥†.ºª±≥±ª†4 §¡ª≤†ª†|ª±≤≥.¡¶ª ¶§º¡5 † † ª¶≤§≥≤¿º.≤¡≥ †≥¿1 ª±º± †¶≤¿ª≥§≥8 ¿§†º†¶≤|±¶≤ª≤.¿†≥†¶≤¶1 †±ª†¶ª≥º§≤≥¶§9 ¿§º†≤†±º¡†±º.ª§ †±¡±0 †ª¿≥º†|≤†¡º≤¡.º† 1 . 6 . |8 . 1 . 1|1 . 5 . 1| 4 . 0 . 5| . 1 4 . 0| . 2 6 . 9| . 2 0 . 2| 0 . 5 . 1 4 . 4 . 5 . 0 . 1 9 . 1 6 . 5 . 1 2 . 5 . 1 . 1 0 . 1 1 . 5 . 0D. 2 0 835 . 1 5 . 5|.§ª¿ª†≥±2 | | | | | †º º ¶ ¶ªº¿ª≤ºª≥† §¿≥¡¶ª¿ºªº ª ª≤ª¶º†º†¿†¿≤¿§≥¡ |≤ª¿±¡¿º¡¿§±§º¶¡¶¿¡¿§†¡≥¶±†±≥¶§¡≥º≥±§ª ºª¶¿ ≥†±¶ºª±†|§≤≥¶≤ § §±§ ≥§≥¿†¶± ≤ª†¶§ ≤ ¿ª¶º≤§º§¡†ºª§≥¿≥º † | | | | | NL 581 8 . 1 9 . 0 . 1 3 . 9 . 1 9 . 2 . 1| 8 . 2 1 |. 9 . 1 1 |. 0 . 1 3 |. 1 . 1 1 |. 5 . 1 4|. 0 . 2 2| . 1 . 1 4| . 0 . 1 3| . 1 . 3 . |8 . 2 0 . |1 6 . 1 5| . 1 9 . 9 . 2 0 . 9 . 5 . 1 9 . . 0 . 5 . 1 4 . 0 . 2 0 . 1 5 . 2 0 . 0 . 1 9 . 1 2 . 10 5 . 2 0 . 2 9 . 0400 . 9 . 1 9 . 0 . 8 .800 5 . 2 0 . 0 . 2 61200 . 1 . 1 . 1 1 . 0 . 1600 2 0 . 5 . 0 . 2 6 .2000 15.18.7.5.14.0.22.15.15.18.0.1.4.5 .17.21.1.1.20.0.13.1.14.1.7.5.13.5.14.20.0.9.14.0.4.5.0.13.15.5.9.12.9.10.11.5.0.20.18.1.14.19.9.20. Bron: OESO (2001c) 9.5.6.1.19.5..0.2.5.12.5.9.4.0.20.5.18.0.22.5.18.2.5.20.5.18.9.14.7.0.22.1.14.0.4.5.0.13.1.18.11.20. 15.18.4.5.14.9.14.7.0.20.8.5.13.1.0.2.5.12.5.9.4.0.9.13.16.12.5.13.5.14.20.1.20.9.5.0.9.14.20.5.18.1 4.5.0.13.1.18.11.20.0.18.9.3.8.20.12.9.10.14.5.14.0.20.5.13.16.15.0.15.16.22.15.5.18.5.14.0.15.16.5 .14.2.1.18.5.0.1.1.14.2.5.19.20.5.4.9.14.7.0.21.9.20.22.15.5.18.9.14.7.0.5.21.18.15.16.5.19.5.0.18.9 .3.8.20.12.9.10.14.5.14.0.14.13.1.0.4.15.19.19.9.5.18.19.0.22.12.15.20.0.1.6.8.1.14.4.5.12.5.14.0.5. 14.0.15.16.0.5.9.7.5.14.0.9.14.9.20.9.1.20.9.5.6.0.15.14.4.5.18.26.15.5.11.0.19.20.1.18.20.5.14.0.1 3.1.18.11.20.23.5.18.11.9.14.7.0.14.5.20.23.5.18.11.19.5.3.20.15.18.5.14.0.4.15.15.18.7.1.1.14.0.13 .5.20.0.13.15.4.5.18.14.9.19.5.18.9.14.7.0.15.18.4.5.14.9.14.7.19.13.5.3.8.1.14.9.19.13.5.14.0.22.5.
fig 7.4.2.a
fig 7.4.2.b
p094
Wat is de les uit de best practices? Beide ontwikkelingen zijn een ernstige bedreiging voor de wetenschap en het bedrijfsleven. Een en ander kan verstrekkende consequenties hebben. Zo zou de ontwikkeling van onderzoek op cruciale terreinen als informatica en life sciences kunnen stagneren46. Met de zogenaamde ‘vernieuwingsimpuls’ van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen, het ministerie van Landbouw, Natuur en Visserij, het NWO en de universiteiten (circa ¤ 70 miljoen per jaar) is een aanzet gemaakt om de instroom van jonge onderzoekers te stimuleren. Verwacht mag worden dat ook de investeringsimpuls ICES/KIS een stimulans zal betekenen. Daarnaast is ook de rijksbijdrage aan de universiteiten om de perspectieven voor jonge onderzoekers te verbeteren verhoogd. Geld alleen is echter niet voldoende. Er ligt een belangrijke verantwoordelijkheid bij de universiteiten en kennisinstellingen om jong talent vast te houden en om hen goede carrièreperspectieven te bieden. Dit vraagt om een modern personeelsbeleid en marktconforme arbeidsverhoudingen47. Op dit vlak is nog een grote inhaalslag te maken door de meeste universiteiten en kennisinstellingen. Zij zouden hun autonomie op dit terrein veel beter kunnen benutten Overigens is ook op het terrein van de bestaande wetgeving nog verbetering mogelijk48. Daarnaast kan ook een nauwere samenwerking met bedrijven het werken aan een universiteit voor veel onderzoekers aantrekkelijker maken. Voor wat betreft de tekorten in het bedrijfsleven kan het systematisch zoeken naar oplossingen voor personeelstekorten via de zogenaamde arbeidsradars een bijdrage leveren aan de problemen op sommige terreinen49. Ook gaat een arbeidsradar voor academische onderzoekers van start.
Modernisering personeelsbeleid universiteiten en vergroten instroom jongeren
44 45 46 47 48
Zie bijvoorbeeld Ministerie van Economische Zaken (1999b). Van Dijk en Webbink (2000); Van Vught Tijssen (2000) en TNO (2001). Van Vugt Tijssen (2000). Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen (2001). Zie b.v. de verplichting tot wachtgeld die voortvloeit uit het aangaan van vaste arbeidscontracten met onderzoekers en die dus belemmerend werkt. 49 Zie www.arbeidsmarkt.ez.nl voor meer informatie over de zogenaamde arbeidsradars.
p095
Research & Development uitgaven
7.4.3
19.20.9.7.9.14.7.19.22.15.15.18.23.1.1.18.4.5.14.0.22.1.14.21.9.20.0.2.5.18.15.5.16.19.7.18.15.5.16 .5.14.0.2.5.26.9.5.14.0.15.16.0.5.6.6.5.3.20.0.15.16.0.20.15.5.20.18.5.4.9.14.7.0.15.14.4.5.18.23.9. 10.19.0.13.5.5.18.0.18.21.9.13.20.5.0.22.15.15.18.0.22.18.1.1.7.6.9.14.1.14.3.9.5.18.9.14.7.0.13.1. 18.11.20.0.22.15.15.18.0.4.21.21.18.26.1.13.5.0.5.14.5.18.7.9.5.0.18.21.9.13.20.5.0.22.18.9.10.13.1 .11.5.14.0.22.15.15.18.0.23.9.14.4.13.15.12.5.14.16.1.18.11.5.14.0.0.4.5.0.15.22.5.18.8.5.9.4.0.19. 20.1.1.20.0.22.15.15.18.0.4.5.0.2.5.12.1.14.7.18.9.10.11.5.0.21.9.20.4.1.7.9.14.7.0.26.9.10.14.0.4.9 Waarom zijn deze indicatoren belangrijk? .5.14.19.20.22.5.18.12.5.14.9.14.7.0.1.1.14.0.4.5.0.3.15.14.19.21.13.5.14.20.0.5.14.0.8.5.20.0.2.5.4 Uitgaven aan R&D zijn een belangrijke inputfactor voor de ontwikkeling van nieuwe kennis, proces.18.9.10.6.19.12.5.22.5.14.0.20.5.0.22.5.18.2.5.20.5.18.5.14..0.11.5.5.18.0.15.16.0.11.5.5.18.0.13.1 sen en producten. Bij R&D-uitgaven moet een onderscheid gemaakt worden tussen de publieke en 5.5.20.0.2.5.26.9.5.14.0.23.15.18.4.5.14.0.15.6.0.5.18.0.1.12.20.5.18.14.1.20.9.5.22.5.29.0.9.14.14. private investeringen in R&D. Onder de publieke investeringen in R&D vallen de onderzoeksuitgaven 15.22.1.20.9.5.22.5.18.5.0.23.9.10.26.5.0.26.9.10.14.0.15.13.0.4.5.0.4.9.5.14.19.20.22.5.18.12.5.14 van kennisinstellingen (bijvoorbeeld TNO) en universiteiten. De private R&D-uitgaven hebben . 9 . 1 4 . 7 . 0 . 4 . 1 5 . 1 5 . 1 8 . 0 . 4 . 5 . 0 . 1 5 . 2 2 . 5 . 1 8 . 8 . 5 . 9 . 4 . 50 0.20.5.0.15.18.7.1.14.9.19.5.18.5.14..0.5.5.14.0.2.5. betrekking op de R&D-uitgaven van bedrijven . 12.1.14.7.18.9.10.11.5.0.22.18.1.1.7.0.4.9.5.0.26.9.3.8.0.8.9.5.18.2.9.10.0.22.15.15.18.4.15.5.20.0. 9.19.0.15.6.0.15.22.5.18.8.5.9.4.19.15.16.20.18.5.4.5.14.0.12.5.7.9.20.9.5.13.0.9.19..0.8.5.20.0.1.1 De tweede indicator geeft een beeld van de innovatie-uitgaven van de dienstensector. Een, gelet 4.20.23.15.15.18.4.0.15.16.0.4.9.5.0.22.18.1.1.7.0.9.19.0.4.1.20.0.19.15.13.13.9.7.5.0.20.1.11.5.14. op de sectorstructuur, voor de Nederlandse economie belangrijke sector. Bij innovatie-uitgaven 0.2.5.20.5.18.0.15.22.5.18.7.5.12.1.20.5.14.0.11.21.14.14.5.14.0.23.15.18.4.5.14.0.1.1.14.0.8.5.20. gaat het onder andere om de aanschaf van apparatuur of machines voor het realiseren van product0.2.5.4.18.9.10.6.19.12.5.22.5.14..0.26.15.0.9.19.0.4.5.0.22.21.9.12.15.16.8.1.1.12.0.9.14.0.7.18.15 of procesvernieuwing, industrieel ontwerp, het verwerven van licenties/patenten en marketing.20.5.0.4.5.12.5.14.0.22.1.14.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.0.21.9.20.2.5.19.20.5.5.4.29.0.26.15.14.4.5.18 activiteiten. .0.28.14.15.5.13.5.14.19.23.1.1.18.4.9.7.5.28.0.16.18.15.2.12.5.13.5.14..0.22.15.15.18.0.1.14.4.5.1 8.5.0.20.1.11.5.14.0.28.26.15.1.12.19.0.4.5.0.22.5.18.19.20.18.5.11.11.9.14.7.0.22.1.14.0.16.1.19.1 Hoe scoort Nederland? 6.15.15.18.20.5.14.28.0.12.9.7.20.0.4.1.20.0.13.9.14.4.5.18.0.22.15.15.18.0.4.5 .0.8.1.14.4..0.9.14.0 Figuur 7.4.3.a laat zien dat de private R&D-uitgaven in Nederland relatief laag zijn51. De achter.8.5.20.0.15.14.4.5.18.23.9.10.19.0.5.14.0.4.5.0.7.5.26.15.14.4.8.5.9.4.19.26.15.18.7.0.9.19.0.5.18. stand ten opzichte van het EU-gemiddelde en het OESO-gemiddelde is aanzienlijk. Ook na 0 . 4 . 2 1 . 9 . 4 . 5 . 1 2 . 9 . 1 0 . 1 1 . 0 . 1 8 . 2 1 . 9 . 1 3 . 2 0 . 5 . 0 . 4 . 5 . 0 . 1 6 . 1 8 . 5 . 1 9 . 2 0 . 1 . 2 0 . 9 . 5 . 1 9 . 0 . 2 0 . 552. 0 . 2 2 . 5 . 1 8 . 2 . 5 . 2 0 . correctie voor de Nederlandse sectorstructuur houdt Nederland een forse achterstand . 5.18.5.14..0.8.5.20.0.9.14.20.18.15.4.21.3.5.18.5.14.0.22.1.14.0.22.18.1.1.7.6.9.14.1.14.3.9.5.18.9. 14.7.0.9.19.0.8.9.5.18.0.5.5.14.0.22.5.5.12.2.5.12.15.22.5.14.4.0.16.1.4..0.13.1.18.11.20.15.18.4.5. Met de innovatie-uitgaven van de dienstensector blijft Nederland achter bij de rest van Europa. 14.9.14.7.0.5.4.10.9.13.16.12.5.13.5.14.20.1.20.9.5.0.9.14.20.5.18.14.5.0.13.1.18.11.20.18.9.3.8.20 In de set van landen waarmee vergeleken wordt scoort alleen Frankrijk slechter. Denemarken en .12.9.10.14.5.14.0.4.5.0.11.15.16.7.18.15.5.16.0.9.19.0.9.14.0.26.9.3.8.20.0.23.1.1.18.15.13.0.9.19. het Verenigd Koninkrijk zijn hier de koplopers. 0.4.5.26.5.0.9.14.4.9.3.1.20.15.18.0.2.5.12.1.14.7.18.9.10.11.?0.9.13.16.12.5.13.5.14.20.1.20.9.5.0. 9.14.0.14.1.20.9.15.14.1.12.5.0.23.5.20.7.5.22.9.14.7.0.22.1.14.29.0.18.5.5.4.19.0.15.16.0.5.21.18. 15.16.5.5.19.0.14.9.22.5.1.21.0.1.1.14.22.1.1.18.4.5.29.0.9.14.20.5.18.14.5.0.13.1.18.11.20.18.9.3. Totale (publiek en private) R&D uitgaven, 1999 (% BBP) 8.20.12.9.10.14.5.14.0.9.19.0.14.15.15.4.26.1.11.5.12.9.10.11.0.15.13.0.5.5.14.0.20.9.10.4.9.7.5.0. 5 . 1 4 . 0 . 3 . 1 5 . 1 8 . 1 8 . 5 . 3 . 2| 0 . 5 . 0 . 2 3 . 5 . 1 8 . 1| 1 . 9 . 1 4 . 7 . 0 . 2 0 . 5 | . 0 . 2 2 . 5 . 1 8 . 1 1 .|1 8 . 9 . 1 0 . 7 . 5 . 1 4 .| . 0 . 2 6 . 1 5 . 1 4 . 4 . 5 . 1 | ≤± §†º†§≥§º≥†≥¡≤†º†º≤± º≤¿≤±º º ¿±¶¿ºª†º≤º§ ≥≤¶ ≤ª¶≤≥ ≥±ª± ≥±¶≤±º§† º¿±º§≤ª¶≥≤ ¶≥ ≤ºª†≥ ±¶§º ≤≥ ≤±†±º§±†≥§†¿ª≥ª †≤§¿¶†≤±¿§º±†¡§¿ ±§º¶≤ª§≤º ¶¡†¡§ ≥º≤|¿≤≥º≤†¶≥º≥§¶≥º ºª±†±¶† §¿¡§ ¡ªº±≤†º¶ª¿≤ª†¶¿≤≥¿¶†≤¿ª≤± †ª¿±≤¿¶¿§≤¶ª≥ª≤§†¿ª≥±† | | | AUS 0,79 0,70 8 . 0 . 4 . 5 . 2EU 6 . 5 . 0,64 0 . 9 . 1 31,21 . 1 6 . 1| º≥†ªº†¶2 . 5 . 1 3 . 5 . 1 4 . 2 0 . 1 . 2 0 . 9 . 5 . 0 . 2 . 1 | | 2 . 9 . 1 0 . 6 . 2 0 . 0 . 4| . 5 . 0 . 6 . 1 8 . 1 . 7 . 1| 3 . 5 . 1 4 . 2 0 . 1 . 2 0 . 9 . ¿º¶≤ º≥±¡¿¶≤±¿≥±≤±≤ ≥†¿ º§≤¶ ¶±¿†≤≥±¶ª§º≤ªº†≤† ¿º¡¿≤ª≥±≤±§± †±≤ª≥§±¿† ¿º ¶≤†±¶±†º ¶ª†±¿ª†º≥†¶ª≥±†¿±† ≥§† ª≤† ¿ª¿º†≥§ª§†ª≥≤¡ºª±¿≥†¿≥¿†≥ †¿¶¿†§≥≤ª¿ §†¶† ¡ †¿≥† ªº§ª≥¶¿ ¿§ ≥ª¿ ± ª† ≥≤ª¡§ª§¶†≤ ºª§≤ § ±†≤¶ª¶†≤†≤†≤¶†≤¶≥§¿ ªº¶º≥¶≥º†º§±≥¶≥≤ª¿≥¶±≥§¶¿≤†≤ ¶≥ ¡§¶§º¿§¿ª≤†¶º≥≤º¿¶≤ª ¿† | †≤±º†±¶≤†¶º≥ ≤¶§ª±≤±≤†±ª¿≥ ¶ª±†¿± ±¶±º≥¶§º¿†º±†¿≥ª†§†≥¶≥¶§ §ª¿≤ª†ªº≥≤º¶¡ª±¡º†ª±§¿¡§º§†¿¶≥¶† ¶§¶º†≤º≥º¿≥¿≥¿†≤§¿ª±¿¶≥¿ª¿† ±†¿ ±º§¿†¡≤º†¡≤¿¡º§±≥ª≤§º¶§¶|≤†ªº§º ≤§¿¡±¿ ª †≤¿ª±≤ª≥ § ≥§±¡≤º¿≥ ª§¿ª†±†¶≤ º ¶≥¿º ≥ ≥† ¡¿ ºª≥¿†≥±ª¿±ª§≥§≤ ≤º §†± ≥ ¶≤±≥±¿≥ª¡ª¡±º≤ª≥¿§¶≤†§† ª≥≤†±ª¡†¶º†¿ ¡≤ª †≥ †ª±† | | | VK 0,57 1,30 5 . 0 . 2 2 . 1 .DK 1 4 . 00,73 . 5 . 2 11,27 . 1 8 . 1| ¡5 . 1 6 . 5 . 1 9 . 5 . 0 . 1| 6 . 1 8 . 1 5 . 4 . 2 1 . 3| . 2 0 . 1 3 . 1 . 1 8 . 1 1 .| 2 0 . 5 . 1 4 . 0 . 2 . 5 . 1 | 9.20.1.1.14..0.4. | ¶§±¡§†≥¿≥≤¿≥†≥º±≥ º≥§†¡¿ª±¶≤¶†¿†¶† ¶† ≤†§±†¿ º¶¿†±≥≤†¿ª¿≥ ≤¶ ¡¿ §± ª¡¶± ¿ªº†≤†±ª §¶≥º±≤ª §ª¶º±¿†§≥ ≥±ª† † ª†§≥§±¶±§¿º †ºª†¿†º§±§¶ª† ≥± †≥§ ¶±ª≤ª≤†§|¶§ª≥±¶§ º§ª±§≤§¶≤±¶† º†¿≥¶º≤¶ª†§≤¶º ºª† ª † ªº¿¡ ºª≥ ±¡º¿§¿ª≥º≥≤ª†¶¿¶§≤¡† †≥†¶ª≥†§†±º†ª§ †≥ª ≤±ª¶¿º¶¿ª¡†§†¿¶ †±¿¶≥ ¡≥¿±†º†≥¡† ≤¡≥º†§¶º§≤¿†≤ ª ±ª±≥†§ª ±†| | | § ¶ª§º≤¶ºª¶§.±¿≤§ºªº±4 ªº ¿±† † ¿†§.¡ª≤º†º º1 ≤ªº †º¡†¶≥†ª5 ¡§≥º§ª¿≥ª ≤§.ª¿§≥º¡¶ª5 ≥¶†≥†¿≥¶º¡º¶.†º¡≤≥≤º1 ≥¡±¿†ªº†§†¶§≥2 †ª¡ª¿º†¿§¡ª†.º¶º ¿ª§1 ¶ªº ±≥†|≤¶±¿9 ≤ª≥º¿º¶¿≤ª≥¡.¿º ¿§≥2 ≤† ¿§≥≤¿º†º≥¶0 §º≥¿±≤±†≥≤ ±.¡§≤ª± ª≥5 §†ºª¶†≥±ªº¶±.¿≥±¡≥¡¿1 º¿ª±ª§±§≤±¿§≤2 ¿¶≤ ¶§ ±ª¶ª±.≥†¿ª†≥†1 §¿†≥ ¿º ±†¿2 º¡†¶¿§≤ª§º §¶.¡º§†¡≥†9 ¶†¶≤¿º≤§≥±≥|º≤.ª† 1 4 . 7 . 0 . 9 . 1 9 . 0 . 1 5 . 0 . 5 . 2 1 . NL 1 8 . 10,86 5 . 1 6 . 1,16 5 . 1 9 . |5ºª¶º§≤≥§ª º.†§≥ª≥†0 | 5 . 1 6 . 0 . 4 . 5 . 0 . 5| . 2 1 . 1 8 . 1 5 . 1 6 . 5 . 1 9 F 0,77 1,40 | §ª±§º†§†≥¿ ª¶ ¶ª§¿≤ ¿ª¶≥¡±¶≥ª≤±º ¶†¶≤ ±¿¡ºª§±§†º¶º≥†ªº¶º§ª¶¿≥≤≥†§±º±ºª¿≤¶ºª§¿†±†ª±≥¿≤§º†≥ª±≥†ª¶≥ªº †¡¶¿¶º†§¿ ≥ª ª¶†ª≥º¡¿≤§ †≤ ≤±ª¡≤ ±§ ± ¿¶†º¡≥¿ª§ª¿|±ª† º† §¶†≥≤±≤¡¿ª≤†± ±¶±§¶≥±≥¡≥ ª¿§≥º±¿ ≥¿± ¶†≤§±ª§¿§¶±≥≤§ ≥ ± §≥≤§º¡≤ §º¿¡†¶¡ª¶§¿º º±≥±≥±¿± § ¶±≥¶±ª≤≥§±†≥± ¶ª†¶†º¿ª≤†¶≥¡±§¶ ≥ §†≥ ≥ ªº ≥≤ †≥≤¶± §≤ª¶ª≤|¶ª¿¶¿ ¶º≤≥≤§±†§±¿≤ª† † º† | | . 5 . 0 . 2 0 OESO . 1 5 . 1 60,61 . 0 . 4 . 91,60 .20.0 | †ºª¶±† ≤.¶≤ ≥±ª≥†2 ≤ª†¡¶¿¶≤º¶†ª2 ¿¶§†¶ ±ª≤¶¿≤.º ¿º≥±¶†1 ¿† ¿ª±†¶†≤ª†5 †¶† ≥ †¶ ≥†.º†≥º≥¿±†1 ≥¡†º¡ª≤¿¶≥±†5 ≥¶ºª±§≥¶±†ª≤.º¿≤§†§†¿1 ¶§≥± ª≥¡≤§¶¿8 † ª±≥±† ±≤§≥.º≤§¶º±≥¶1 ≤≥≤¶|†± ±¶¿¶†0 º¶†≥¶†¡†¶¿ª¡.¶≤±†¿§ª 1 ¡¿≤ ±¶†±¿†§ª.≤¿≥§¿¶¿1 ¿≤¶º¶º†ªº§¿†.¿≤† ¶¿1 ª †¶ ±≥†¿†≤±†8 ≤ª†ª≤ ≥º≥º≤†¿.ª§ª≤†º†0 ¶†§≥±ª¶ª† ±¿†.¶±†¶ ¿8 ª†º≥¿†¶†º¶º¡.¶ †ªº±ª¶5 ¡ªº¿º≤¿¶ª§¶†.±|¶ª≤¿¶§≤2 º¿≤¡¿≥§±º†ª¿0 ¿º§ª§±≤¿±§≥.† 0 . 9 . 1 3 . 1 6 . 1 |2 . 5 . 1 3 . 5 . 1 4 . 2 0 .| 1 . 2 0 . 9 . 5 . 2 0 . 5 . 1 1 . | ≥¶≥†ª¶≥†§ª†±º±ªºª§¿ ¿º±≤º¶ §ºª §¶≤¶≤±¶≤† ±≥≤≥º¶¿±¶¿≥ºªº¿≤º±†≤≥§≥§¿¶±≤† ≤ †ª¿†¿ º †≥†º ¡¶ª†±≥¶º† ª†¡†±º º¶≤ † †≤† ≤¡≤≥ª¡± §¿ ≤§±≥º±†ª≤±º≥¿± ¶†¶≤ ª≥º≥|¿≤¶≤ ≥†¿† ¡º ª ≥ §¶±ª†¶†≤§±¡¶±¿ª±¶≤§¡§≤º¶≥±ª† ª¿±§±ª º§¿†§¿†±†≤†≤±¿≥†≤¿§¶¿ ¡†¶≤ºª¶¿±≥ª±≥ ª¡± †º§±≤¡§†≤≥†§≤§¿≤ §†§º¿† † ± ±ª¶¿≤¶±§¡¿†±¡§†¶§ ≥§¡†§ ±ª§†º≤†|±ª¿± ≥º≥±¶¿§¿§ §º†§ª≥≤ª≥§±≤†ª†§¶ª¡≥º±¿≥º ª¿± ± †¶¿≥ª≤±º±¡¿†¿§≤ª¿¶† | | D 0,75 1,69 1 5 . 1 8 . 2 0 VS . 0 . 2 00,56 . 5 . 1 82,08 . 2 1 . 7| ≥º≥†º.±¶ª¿ ¡¿0 ≤¶†ª†±† †≥¿≥¿.¶ §º±§º2 † ªºª§º¡¶±º§0 ¿ º≥ª≤†ª†¶≤¿¶.†≤≥ª§¶≥5 ±¡±ª¶±† º±≥ª†.≥¿ª¡¿ †0 §±§¿§±º†¶† .†§ª†¶≥ª†2 ≤§ª†≤§¿†±§ª.≥º≥±º§ª 1 ≤¿ª¶¡†≤≥§ º¡8 § ¿≥¡≥†ª¶¡¶¿.|±º¿¶≤†¡†5 ª¿≤¡º≤ª†ª¿º¿.≥≤±¡§ª1 ¶≤§¿≤± ºª≥±§4 ¶†¶§≥ª§º±¶≥ª.¶¿±¡ª≤ª7 ¶º≤¶≥§ª±¶† ª≥.ª†¡¶†¶≥5 ¿†±§ªºª≤¿º §.¶¡§≤†¶¿≥1 ≤º≥≤§ª≥¿≥†§¶4 ª≥¶§≥º§¿≤≥¡§.±ª¶≥¿≤¶¿0 ≤º†¿±¿§¿≤≥ ª.≥ª¿§º ≥ 2 ¶|†§≤ª¶§º§¡≥§0 ≤¿¶º¶≤¿†±¿±§.º¿†≤ ¿¶¡1 †≤† ≤¶ †≤ ¡≤5 †¿§†¶¡¶¿¶§ †.¶¿≤†¿¡¿2 † ≥§≥†¿±ª§±¶0 ¿≤¿º¶±¿ ¿¶≤¡.≥¡†±§≥†¶0 † . 1 2 9 .| 5 % . 0 . 8 . 1 5 . 5 . 0 . |1 9 . 3 . 1 5 . 1 5 . 1 8 . 2 0 . | | | | | ¿≤ ¶±≥ ≥†≥≤± .≤¶§¿≤≥†1 ª ¿ ¶ º ¶ † ª ≥ º ¶ ≤4 ≤º† §¡±† ¶†§.§º§ ¿¶5 §≥†º¡≤≥º†≥¿†.ª±≤ª≥ ¿2 †≤¶≥¶§ ¿≥±≤≥0 º≥†±†≤†±¡§¡ª¿.º†ª¿≤ ±0 º º¶¿±¶± †±≤.¿ª± † ¿ª1 ≤¿≥§ ≥§¶§ §|¶4 ±¶ §≥¡ºªº§¿§.¡º±≤§ª¶≥5 †¿±†≥ ± ¿±ª†.¡≤†≥¶†§4 º±¶≤≥†≥≤ ≥ª≥ª.º¿ª¿º¡ª5 †±≤¶ ≥≤ §º† .¶†¿ §†ª¶1 ¿≤º† ºª¿¶±º†8 ¶†¿¶ §¶†¶≤º¶.º ±†≤†¶§1 ª†º§¿§º ¶¿ª±2 ªºª§¡§†¿±¶≤≥.¿§º¿ º±≥1 ¶± †¡§¿¡|¿±≥º.±ª≤±≥¿†º1 ±ºª†º †≤±ª¿†4 ¿ª ¡≤± ªº¡§.¶§º±ª§¿4 ≤± ª¡ª§º±≥ª ¿.ª¶ª §ª†1 ª ¿ ≤ ¿ ¶ † ¶ ± † ≤ ≥ †9 ¿§ª¿ª ª¡≥≤ª†º.≥¿º¶≤¡†5 ¶ ¿¶ §ºª†§¿§.¿¶≥¶±¿≤±0 §≤º¶≤º± §º¡±.º ¡§ ¿†≥9 †¿º†±≥±†º≥º≥.¶†¡†¿|≥¡1 † 3.16.12.5.13.5 0 . 1 4 . 5 . 4 .ZW 5JP. 1 8 0,75 . 1 2 . 1 .2,29 1 4 . 4 .| †±§≤≥§?¿§º≤§±≤ª§º¡ª≤§¿ª±†¡0 | .14.20.1.20.9.5.2 0,94 2,86 | ≤¶¿†≤ª≥ª±†±¿±¡§†≤†¿¶≥≤ ¡≤ ≤ª≤ †¡≤ ¶±¶≤¡¿±¶§≥†ª†¶†§¿≤ª† ¿¡¿ †¿ª¶º§¡†¿† ±≤±§±¡† ¡≤ ¡¶¿† §¿º §≥†≥¿±¿≥† ªº¿±≥§º†ª¿≥¶¿¡†¶º§†¡ª¿ ≥¡§≤†º†¶¡º¿≤|†≥¿¶¿≥¡±†º¿ª ≥§¿±º†¶±¿±¶≤≥†≥ºª¿¶§≤ ≥†¶± †±ª §†ª §±¶≤ª ≤¿≤¶ª†º§†≤± †ª¶ ≥¿§≤≥ª≥†≥ªº§≤ ±≥ ±¶≤≥¶≤¶§¶±¿ ªº≤†º¶ªº¶¿±†º¶ ≥±¿º≥ª ≤¶†≤ª§ª¿º ¿ª†≤¶ª†¡¶† ±≤¶º¿≥†¡≤ª|¶†±†¶¿†±º¿ ≥§ªºª≥±¶† ¡¶≤ªº¶±º¿≤§±¡ª†≤¶ ≤¿ ≥±†≥¶ª≥¿ª≥¡º§†º† †§≤¿§†≤¶¿§±º±¶º≤¶ª¶ ≤ §≥†≥ ¿º¶†≤¶†¶† ¡≤¿¶≤† ¿≤ ¶±§ ºª¶¿†±¿¡§º ±¿≤º§† ¶≥§ ª ≥¶±¶¿† †±¿º†¡≤†≤†º†|≥º†¡≤§ª†±≥±§ †¿±≤º§ º¶ª≥ §≥º¿§†¡º†¶¡ª±§≥≤¿ º≥±º≥¿≤† ≥¶≤≥ºª±†ª¶ºªº≤¿†ª¿≥ª±§±¶†±†¶±¶¡±º±§†§±≥¡º≤¿†ºª¶ †ª¶¡º¡¶¿§†¿≤ª† §¶† | 0.5.11.15.18.20.0.2.5.4.18.15.5.7.0.9.14.0.8.5.20.0.22.15.15.18.10.1.1.18.0.22.1.14.0.20000.2%.0.4. 0 1 2 3 4 1.1.18.13.5.5.0.19.3.15.15.18.20.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.0.9.14.0.5.21.18.15.16.5.5.19.0.16.5.18.19 ±≤≥ªº¿¡ =. 4 PUBLIEK ±≤≥ªº¿¡ =3 PRIVAAT . 1 6 . 5 . 3 . 2 0 . 9 . 5 . 6 . 0 . 7 . 1 5 .†§¶5 . 2 9 . 0 . †§¶1 .1.1.18.0.22.15.12.4.15.5.20.0.14.15.7.0.14.9.5.20.0.1.1.14.0.4.5. 0.5.21.18.15.16.5.19.5.0.4.15.5.12.19.20.5.12.12.9.14.7..0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.0.8.5.5.6.20.0.14.1 Opmerking: Voor Australië betreft het gegevens uit 1998. 5.7.0.680.18.9.3.8.20.12.9.10.14.5.14.0.20.5.0.22.5.18.23.5.18.11.5.14.0.9.14.0.4.5.0.14.1.20.9.15. Bron: OESO (2001f) en CBS (2000). 14.1.12.5.0.23.5.20.7.5.22.9.14.7..0.15.13.0.8.5.20.0.9.13.16.12.5.13.5.14.20.1.20.9.5.20.5.11.15.1 8.20.0.20.5.18.21.7.0.20.5.0.2.18.5.14.7.5.14.0.20.15.20.0.129.5%0.13.15.5.20.5.14.0.180.18.9.3.8. 20.12.9.10.14.5.14.0.14.15.7.0.23.15.18.4.5.14.0.7.5.ï13.16.12.5.13.5.14.20.5.5.18.4..0.6.9.14.12.1. 14.4.29.0.4.5.14.5.13.1.18.11.5.14.0.5.14.0.26.23.5.4.5.14.0.12.15.16.5.14.0.22.15.15.18.0.15.16.0. 4.5.0.18.5.19.20.0.5.14.0.22.15.12.4.15.5.14.0.14.21.0.18.5.5.4.19.0.1.1.14.0.4.5.0.13.5.5.19.20.0.1 8.5.3.5.14.20.5.0.4.15.5.12.19.20.5.12.12.9.14.7..0.0.9.13.16.12.5.13.5.14.20.1.20.9.5.20.5.11.15.1 8.20.0.9.14.20.5.18.14.5.0.13.1.18.11.20.18.9.3.8.20.12.9.10.14.5.14.29.0.22.15.15.18.10.1.1.18.0.2 0000.2.18.15.14.:0.5.21.29.0.19.9.14.7.12.5.0.13.1.18.11.5.20.0.19.3.15.18.5.2.15.1.18.4.0.23.1.20. 0.26.9.10.14.0.4.5.0.2.5.12.5.9.4.19.9.13.16.12.9.3.1.20.9.5.19.?0.23.10.26.:0.26.9.10.14.0.5.18.0.1 9.16.5.3.9.1.12.5.0.18.5.4.5.14.5.14.0.22.15.15.18.0.8.5.20.0.14.9.5.20.30.22.5.18.20.18.1.1.7.4.0.4 .15.15.18.22.15.5.18.5.14.0.22.1.14.0.18.9.3.8.20.12.9.10.14.5.14.0.13.1.18.11.20.15.18.4.5.14.9.14 .7.0.5.4.20.1.1.14.2.5.19.20.5.4.5.14.0.22.15.12.7.5.14.19.0.5.21.18.15.16.5.19.5.0.18.9.3.8.20.12.9 .10.14.5.14.0.13.5.5.18.0.5.21.18.15.16.5.19.5.0.1.1.14.2.5.19.20.5.4.9.14.7.0.22.1.14.0.23.5.18.11. 5.14.0.5.14.0.15.16.4.18.1.3.8.20.5.14.0.11.1.14.0.4.5.0.5.6.6.9.3.9.5.14.3.25.0.22.5.18.7.18.15.20. 5.14.0.5.14.0.12.5.22.5.18.20.0.11.15.19.20.5.14.2.5.19.16.1.18.9.14.7.5.14.0.15.16..0.23.1.1.18.15 .13.0.9.19.0.4.5.26.5.0.9.14.4.9.3.1.20.15.18.0.2.5.12.1.14.7.18.9.10.11.?0.8.5.20.0.5.21.18.15.16.5 .5.19.0.1.1.14.2.5.19.20.5.4.5.14.0.22.1.14.0.15.16.4.18.1.3.8.20.5.14.0.22.15.15.18.0.23.5.18.11.5. 14.0.5.14.0.4.9.5.14.19.20.5.14.0.2.15.22.5.14.0.4.5.0.1.1.14.2.5.19.20.5.4.9.14.7.19.4.18.5.13.16.5 .12.0.9.19.0.5.5.14.0.22.5.18.16.12.9.3.8.20.9.14.7.0.22.15.15.18.0.15.22.5.18.8.5.9.4.19.15.18.7.1. 14.9.19.1.20.9.5.19..0.4.5.0.5.21.18.15.16.5.19.5.0.3.15.13.13.9.19.19.9.5.0.8.5.5.6.20.0.9.14.0.199
fig 7.4.3.a
p096
Wat is de les uit de best practices? Om de slag naar een kenniseconomie echt te kunnen maken moet het Nederlands bedrijfsleven niet achterop raken. Extra inspanningen ten aanzien van R&D lijken gewenst. Met name in de dienstensector lijkt er alle aanleiding voor extra innovatie-uitgaven. Vanwege de belangrijke positieve externe effecten van R&D en de daar uit resulterende - vanuit maatschappelijk perspectief bezien - onderinvestering in R&D ondersteunt de overheid de R&Dinspanningen van bedrijven. De overheid streeft er naar de private R&D- uitgaven op middellange termijn op, en op lange termijn boven het EU-gemiddelde te brengen. Een belangrijk instrument hierbij is de WBSO (een fiscale regeling die korting geeft op de afdracht van loonbelasting en premies voor onderzoekers). Voor wat betreft het stimuleren van private R&D loopt Nederland overigens zeker niet voorop binnen de OESO53.
Innovatie-uitgaven in de dienstensector, 1996 (% van de omzet)
F NL EU-15 D ZW VK DK
1,2 1,6 2,8 3,0 3,8 4,0 4,7
| | | | | | §ºª†¶†¡≥¿±ª±§¿≥†ª¿§¶†±ªª≤¿†±¶†±≤±≤º¿≤†§†ª††º¶† | | | | | ≤≤¡¶ª±±≤¿§¶º¶†±¶¶†¶ºº±º§¿¿§¶††§ºº≤¿†±¶†±≤≥†ª¿§¶¿ºº±†ª¶±ª≥ª≥≥¡≥¶†††† | | | | | †¡≥¶ªª§≥†±†¶†≥§ª§¡≥†±¶¶†¶ºº±º§¿≥†ª¿§¶†±ª§±º†§ºº≤¿†±¶ª±§º≥¿±¡¿±¶¿§¶†±ª§±º†§ºº≤¿†±¶†±≤º†±¶¶†¶≤ª§º†¿†≤†§¿≤≥†≥¿¶¿†º¶¶±≥† | | | | | ¡ª≤¶†ª¿§¿¡º±ª†§¿±≥±¶≥¿†≥≥§†ª±†§†ºº≤≤†§†≤¿º¶¡º†¶º†±¶¶†¶ºº±º§¿≥†ª¿§¶†±ª§±º†§ºº≤¿†±¶†≤¿§¶†±†ª¿§¶†±ªª§±º†§ºº≤¿†±¶†±≤¶†¡¿±º¡§ª≤ª† | | | | | | | | | | ≥º¿ºªºº¿†§¿ª≤§¶¿ªª¡≤º≤†≤≤†º±¶±¶±§≥±º±¡ºªª¶≥ºªª≤†¿†±¶†±≤º†±¶¶†¶ºº±º§¿≥†ª¿§¶†±ª§±º†§ºº≤¿†±¶†±≤º±†¶≤¿§¶†±ª§±º†§ºº≤¿†±¶†±≤º†±¶¶†¶ºº±º§†±≤§≤º¡¶±º≥†ªº≤≥§¡†≤ª≥ª¶†††† | | | | | †¡≤¡º≥†¿†¶º≤±§¡¡¶¿¡¿≤¿¶±§º±¡†ªº¿†±¿†ºº≥¿≥≤§¿¿§§≤†±¶¶†¶ºº±º§¿≥†ª¿§¶†±ª§±º†§ºº≤¿†±¶†±≤º†±¶¶†¶ºº±ºº≤¿¶ºº±¶ª†¿§¶†±ª§±º†§ºº≤¿†±¶†±≤º†±¶¶†¶ºº±º§¿≥†ª¿¿ª≥§†¶§ª¶¶§†¿¿≤ª¿†ºª±º† | | | | | ¡≥††≥±¿≤±º§†¿†¶†±¶¶†¶ºº±º§¿≥†ª¿§¶†±†±¶¶†¶ºº±º§¿≥†ª¿§¶†±ª§±º†§ºº≤¿†±¶¿§¶†±ª§±º†§ºº≤¿†±¶†±≤º†±¶¶†¶ºº±º§¿≥†ª¿§¶†±ªª§†±≤º†±¶¶†¶ºº±º§¿≥†ª¿§¶†±ªª§±º†§ºº≤¿†±¶†±≤ºº†≤¿ª¶≥¿§≤¶†¿§¿ª±±¶¿†≤§º≥†º¿≥±§†¿≤≥≤¿¶§¶≥† | | | | | | | | |
0
1
2
Bron: Eurostat (2000).
3
4
| | | | | | | | | |
5
fig 7.4.3.b
Geringe private investeringen in R&D en magere innovatieprestaties dienstensector
50 En voor een zeer gering deel die van particuliere non-profit organisaties. 51 Bijkomend probleem is het feit dat het met name een klein aantal grote bedrijven is dat de bulk van de R&D-uitgaven in Nederland voor hun rekening neemt. Het betreft met name; Philips, Akzo, Shell, DSM, Unilever, ASML en Océ. Zie voor een overzicht www.cpb.nl 52 Zie o.a. Hollanders en Verspagen (1999). 53 In vergelijking met andere OESO landen behoort Nederland qua R&D ondersteuning tot de middengroep wanneer we de fiscale instrumenten (in Nederland de WBSO) meenemen. Zonder fiscale instrumenten scoort Nederland aanzienlijk slechter.
p097
De financiering van universitair onderzoek
7.4.4
60.1.12.0.1.1.14.7.5.7.5.22.5.14.0.4.1.20.0.4.5.0.5.21.27.1.1.14.2.5.19.20.5.4.9.14.7.19.18.5.7.5.12. 19.0.15.14.22.15.12.4.15.5.14.4.5.0.23.15.18.4.5.14.0.14.1.7.5.12.5.5.6.4.0.28.7.18.15.5.14.2.15.5. 11.0.1.1.14.2.5.19.20.5.4.9.14.7.5.14.29.0.199628..0.5.21.18.15.16.5.5.19.0.1.1.14.2.5.19.20.5.4.5. 14.0.11.1.14.0.15.22.5.18.8.5.9.4.19.15.18.7.1.14.9.19.1.20.9.5.19.0.5.5.14.0.1.1.14.20.18.5.11.11. 5.12.9.10.11.5.18.0.16.18.15.4.21.3.20.0.20.5.7.5.14.0.5.5.14.0.2.5.20.5.18.5.0.16.18.9.10.19.0.15. 16.12.5.22.5.18.5.14..0.15.14.4.5.18.26.15.5.11.0.5.14.0.4.5.0.16.18.1.11.20.9.10.11.0.23.9.10.26.5 Waarom is deze indicator belangrijk? .14.0.21.9.20.0.4.1.20.0.2.5.19.16.1.18.9.14.7.5.14.0.20.5.14.0.15.16.26.9.3.8.20.5.0.22.1.14.0.4.9. Het publiek gefinancierde onderzoek speelt in het Nederlandse innovatiesysteem een belangrijke 18.5.3.20.5.0.7.21.14.14.9.14.7.0.11.15.19.20.5.14.2.5.19.16.1.18.9.14.7.5.14.0.13.15.7.5.12.9.10.1 rol. Circa 46% van de Nederlandse R&D-uitgaven wordt publiek gefinancierd. Binnen dit publieke 1.0.26.9.10.14.0.22.1.14.0.1027.15%.0.22.5.18.4.5.18.0.12.5.22.5.18.20.0.5.21.18.15.16.5.5.19.0.1. deel hebben de universiteiten een aandeel van zo’n 60%. De rest gaat naar researchinstellingen 1 . 1 4 . 2 . 5 . 1 9 . 2 0 . 54 5.4.5.14.0.11.1.14.19.5.14.0.15.16.0.22.15.15.18.0.15.14.4.5.18.14.5.13.5.18.19.29.0 (GTI’s ), onderzoeksscholen, NWO- en KNAW-instituten, alsmede naar publiek-private instellingen .15.13.4.1.20.0.5.5.14.0.5.5.18.12.9.10.11.5.0.5.14.0.20.18.1.14.19.16.1.18.1.14.20.5.0.13.1.18.11. zoals Technologische Topinstituten (TTI’s). Universiteiten zijn derhalve een belangrijke bron van 20.0.23.15.18.4.20.0.7.5.3.18.5.ë5.18.4..0.8.15.5.0.19.3.15.15.18.20.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.?0.9.14 nieuwe kennis. De universiteiten worden op drie manieren gefinancierd, namelijk via de 1e, de 2e . 0 . 1 4 . 5 . 4 . 5 . 1 8 . 1 2 . 1 . 1 4 . 4 . 0 . 2 3 . 1 5 . 1 8 . 4 . 2 0 . 0 . 9 . 1 4 . 0 . 2 2 . 5 . 1 8 . 7 . 5 . 1 2 . 9 . 1 0 . 1 1 . 9 . 1 4 . 7 . 0 . 1 3 . 5 . 2 055. 0 . 1 . 1 4 . 4 . 5 en de 3e geldstroom. De 1e geldstroom omvat de basis overheidsbekostiging van de instellingen . .18.5.0.5.21.18.15.16.5.19.5.0.12.1.14.4.5.14.0.14.15.7.0.23.5.9.14.9.7.0.5.21.18.15.16.5.5.19.0.1.1 De 2e geldstroom betreft inkomsten die via onder andere de NWO op een competitieve manier ver.14.2.5.19.20.5.5.4..0.15.14.4.5.18.19.20.1.1.14.4.5.0.7.18.1.6.9.5.11.0.13.1.1.11.20.0.4.21.9.4.5.12 deeld worden. Samen vormen 1e en 2e geldstroom de reguliere publieke middelen die universiteiten .9.10.11.0.4.1.20.0.5.18.0.22.5.18.7.5.12.5.11.5.14.0.13.5.20.0.4.5.0.10.1.18.5.14.0.19980.5.14.0.1 ontvangen. De 3e geldstroom ten slotte bevat alle middelen die instellingen verkrijgen op basis 9990.23.5.12.0.5.5.14.0.6.15.18.19.5.0.19.16.18.15.14.7.0.9.19.0.7.5.13.1.1.11.20..0.4.9.20.0.7.5.1 van een breed scala van activiteiten (contractactiviteiten voor bedrijven, diensten aan bedrijven, 2.4.20.0.22.15.15.18.0.1.12.12.5.0.12.1.14.4.5.14.0.2.5.8.1.12.22.5.0.2.5.12.7.9.ë0.5.14.0.4.21.9.20 verkoop van syllabi, etc.). .19.12.1.14.4..0.14.15.7.0.19.20.5.5.4.19.0.9.19.0.4.5.0.1.3.8.20.5.18.19.20.1.14.4.0.13.5.20.0.4.5.0 .11.15.16.12.15.16.5.18.19.0.22.5.18.5.14.9.7.4.0.11.15.14.9.14.11.18.9.10.11.0.5.14.0.26.23.5.4.5. De wijze van financiering van universitair onderzoek is medebepalend voor het maatschappelijk 14.0.20.5.0.7.18.15.15.20.0.13.1.1.18.0.4.5.0.15.14.20.23.9.11.11.5.12.9.14.7.0.9.19.0.7.15.5.4..0.1 rendement van de publieke investering in dit onderzoek. De verdeling over 1e, 2e en 3e geldstroom .6.7.5.23.1.3.8.20.0.13.15.5.20.0.23.15.18.4.5.14.0.15.6.0.4.5.26.5.0.16.15.19.9.20.9.5.22.5.0.15.14 kan immers de doelmatigheid van het universitaire onderzoek beïnvloeden, alsmede de maatschap.20.23.9.11.11.5.12.9.14.7.0.22.1.14.0.19.20.18.21.3.20.21.18.5.12.5.0.1.1.18.4.0.9.19.0.15.6.0.4.1. pelijke relevantie. 20.0.5.18.0.5.5.14.0.9.14.3.9.4.5.14.20.5.12.5.0.15.15.18.26.1.1.11.0.9.19.0.1.1.14.0.20.5.0.23.9.10 .26.5.14.0.28.2.9.10.22.15.15.18.2.5.5.12.4.0.4.5.0.1.1.14.2.5.19.20.5.4.9.14.7.0.22.1.14.0.4.5.0.8.1 Hoe scoort Nederland? 9.12.0.7.18.1.6.9.5.11.0.5.24..25.0.5.21.18.15.16.5.19.5.0.1.1.14.2.5.19.20.5.4.9.14.7.5.14.0.9.14.0. In alle landen vormt de 1e geldstroom veruit de belangrijkste inkomstenbron van de universiteiten. 199829.0.19990.5.14.0.200029.0.%0.2.2.16.0.4.5.0.5.21.18.15.16.5.19.5.0.3.15.13.13.9.19.19.9.5.0. Voor Nederland geldt dat echter zeer in het bijzonder. Slechts Duitsland scoort hoger. De verdeling 8.5.5.6.20.0.7.5.19.3.8.1.20.0.4.1.20.0.85%0.22.1.14.0.4.5.0.110.0000.1.1.14.2.5.19.20.5.4.5.14.4.5 van deze geldstroom over universiteiten in Nederland staat grotendeels los van geleverde pres. 0 . 4 . 9 . 5 . 1 4 . 1 9 . 2560 . 5 . 1 4 . 0 . 9 . 1 4 . 0 . 5 . 2 1 . 1 8 . 1 5 . 1 6 . 1 . 0 . 2 6 . 9 . 3 . 8 . 0 . 1 4 . 9 . 5 . 2 0 . 0 . 8 . 1 5 . 2 1 . 4 . 2 0 . 0 . 1 . 1 . 1 4 . 0 . 4 . 5 . taties . In tegenstelling tot Nederland wordt in andere landen, zoals Duitsland, het Verenigd 0.22.5.18.16.12.9.3.8.20.9.14.7.0.15.13.0.15.16.4.18.1.3.8.20.5.14.0.5.21.18.15.16.5.5.19.0.1.1.14. Koninkrijk en Australië bij de verdeling van de 1e geldstroom gebruik gemaakt van prestatie0.20.5.0.2.5.19.20.5.4.5.14..0.22.15.15.18.1.12.0.12.15.11.1.12.5.0.15.16.4.18.1.3.8.20.7.5.22.5.18. indicatoren. In Nederland ontbreken dergelijke prikkels voor universiteiten om te streven naar een 19.0.12.5.22.5.14.0.4.5.0.18.9.3.8.20.12.9.10.14.5.14.0.19.12.5.3.8.20.0.14.1..0.22.5.18.4.5.18.0.2. efficiënte inzet van middelen, naar wetenschappelijke kwaliteit en naar een goede aansluiting op 12.9.10.11.20.0.4.1.20.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.19.5.0.7.5.13.5.5.14.20.5.14.0.19.12.5.3.8.20.19.0.2 de kennisbehoefte binnen de maatschappij. Overigens scoren de Nederlandse universiteiten over 5%0.22.1.14.0.4.5.0.15.16.4.18.1.3.8.20.5.14.0.4.9.5.0.5.21.18.15.16.5.5.19.0.1.1.14.2.5.19.20.5.5. het geheel genomen relatief goed waar het gaat om de wetenschappelijke kwaliteit van hun onder4.0.26.15.21.0.13.15.5.20.5.14.0.23.15.18.4.5.14.29.0.4.1.1.4.23.5.18.11.5.12.9.10.11.0.23.15.18.4. zoek. De introductie van meer competitie bij de verdeling van de 1e geldstroom is dan ook primair 20.0.1.1.14.2.5.19.20.5.5.4..0.23.1.20.0.26.9.10.14.0.4.5.0.2.5.12.5.9.4.19.9.13.16.12.9.3.1.20.9.5. gericht op het verbeteren van de doelmatigheid, door - in termen van kwaliteit en/of maatschappe19.?0.9.14.0.8.5.20.0.22.15.15.18.10.1.1.18.0.22.1.14.0.20010.9.19.0.27.0.22.15.15.18.12.15.16.9.7 lijke relevantie - goed presterende universiteiten (of onderzoeksgroepen) daarvoor ook te belonen. .0.22.15.15.18.0.5.5.14.0.16.5.18.9.15.4.5.0.22.1.14.0.30.10.1.1.18.0.27.0.4.5.0.9.14.20.5.18.4.5.16 .1.18.20.5.13.5.14.20.1.12.5.0.16.18.15.10.5.3.20.15.18.7.1.14.9.19.1.20.9.5.0.9.14.11.15.15.16.0.5 De 2e geldstroom is in Nederland relatief klein. Nederlandse universiteiten scoren redelijk voor .14.0.1.1.14.2.5.19.20.5.4.5.14.0.28.16.9.1.28.0.7.5.19.20.1.18.20.29.0.4.9.5.0.8.5.20.0.5.21.18.15. wat betreft het binnenhalen van (contract)onderzoek via de 3e geldstroom. De figuur laat echter 16.5.5.19.0.1.1.14.2.5.19.20.5.4.5.14.0.2.9.10.0.4.5.0.3.5.14.20.18.1.12.5.0.15.22.5.18.8.5.9.4.0.7.1 niet zien dat het Nederlandse bedrijfsleven slechts een kleine klant is van de universiteiten. .1.20.0.19.20.9.13.21.12.5.18.5.14..0.4.9.20.0.13.15.5.20.0.5.5.14.0.22.5.18.2.5.20.5.18.9.14.7.0.22 De overheid, de collectebusfondsen (met name het kankeronderzoek) en de Europese Unie nemen .1.14.0.4.5.0.16.18.5.19.20.1.20.9.5.19.0.22.1.14.0.4.5.0.3.5.14.20.18.1.12.5.0.15.22.5.18.8.5.9.4.0. een groot deel van de financiering van het contractonderzoek voor hun rekening. 20.15.20.0.7.5.22.15.12.7.0.8.5.2.2.5.14..0.1.1.14.19.12.21.9.20.9.14.7.0.22.1.14.0.4.5.3.5.14.20.18 .1.12.5.0.15.22.5.18.8.5.4.5.14.0.2.9.10.0.4.9.20.0.9.14.9.20.9.1.20.9.5.6.0.26.15.21.0.5.5.14.0.7.1 5.5.4.5.0.26.1.1.11.0.26.9.10.14.0.7.5.26.9.5.14.0.4.5.0.4.15.15.18.0.8.21.14.0.7.5.12.5.22.5.18.4.5. 0.16.18.5.19.20.1.20.9.5.19..0.15.15.11.0.1.14.4.5.18.5.0.13.1.1.20.18.5.7.5.12.5.14.0.11.21.14.14. 5.14.0.15.22.5.18.23.15.7.5.14.0.23.15.18.4.5.14.0.15.13.0.4.5.0.16.18.5.19.20.1.20.9.5.0.23.1.20.0 .2.5.20.18.5.6.20.0.8.5.20.0.1.1.14.2.5.19.20.5.4.5.14.0.20.5.0.22.5.18.7.18.15.20.5.14..0.22.15.15. 18.12.15.16.5.18.0.15.16.0.4.9.20.0.20.5.18.18.5.9.14.0.9.19.0.8.5.20.0.22.5.18.5.14.9.7.4.0.11.15. 14.9.14.11.18.9.10.11.0.28.8.15.15.7.19.20.5.0.19.3.15.18.5.28.29.0.23.1.1.18.0.5.5.14.0.15.18.7.1. 14.9.19.1.20.9.5.0.9.19.0.15.16.7.5.18.9.3.8.20.0.4.9.5.29.0.9.14.0.19.1.13.5.14.23.5.18.11.9.14.7.0 .13.5.20.0.4.5.0.4.5.16.1.18.20.5.13.5.14.20.5.14.29.0.8.5.20.0.1.1.14.2.5.19.20.5.4.9.14.7.19.2.5.1 2.5.9.4.0.22.1.14.0.4.5.0.15.22.5.18.8.5.9.4.0.22.5.18.4.5.18.0.13.15.5.20.0.13.15.4.5.18.14.9.19.5. 18.5.14..0.4.9.20.0.8.5.5.6.20.0.20.15.20.0.4.15.5.12.0.20.15.20.0.10.13.1.1.18.20.0.20030.5.5.14.0 .2.5.19.16.1.18.9.14.7.0.20.5.0.18.5.1.12.9.19.5.18.5.14.0.22.1.14.0.£0.10.13.9.12.10.1.18.4..0.9.14 .0.8.15.5.22.5.18.18.5.0.23.9.10.11.20.0.4.9.20.0.1.6.0.22.1.14.0.16.9.1.??.0.5.5.14.0.1.14.4.5.18.5. 0.13.15.7.5.12.9.10.11.8.5.9.4.0.9.19.0.8.5.20.0.20.15.5.26.9.3.8.20.0.15.16.0.4.5.0.14.1.12.5.22.9. 14.7.0.22.1.14.0.4.5.0.1.1.14.2.5.19.20.5.4.9.14.7.19.18.9.3.8.20.12.9.10.14.5.14.0.20.5.0.22.5.18.2 .5.20.5.18.5.14..0.9.14.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.0.2.5.19.20.1.1.20.0.4.9.20.0.20.15.5.26.9.3.8.20.0. 20.15.20.0.14.21.0.20.15.5.0.14.9.5.20..0.23.5.12.0.8.5.2.2.5.14.0.2.5.4.18.9.10.22.5.14.0.4.5.0.13. 15.7.5.12.9.10.11.8.5.9.4.0.14.1.1.18.0.4.5.0.18.5.3.8.20.5.18.0.20.5.0.19.20.1.16.16.5.14.0.9.14.4.
p098
Wat is de les uit de best practices? Om het kennispotentieel voor versterking van de innovatiekracht van de Nederlandse economie te mobiliseren is een optimale aansluiting tussen private kennisvraag en publiek kennisaanbod cruciaal. Hierdoor kan het economisch rendement van de in de publieke kennisinfrastructuur ontwikkelde kennis worden vergroot. Een belangrijk middel daartoe is het moderniseren van de financiering van universiteiten door de introductie van meer competitie57. Voor de 1e geldstroom betekent dit dat deze flexibeler zou moeten worden ingezet en dat de verdeling daarvan meer afhankelijk zou moeten worden gemaakt van de prestaties van universiteiten in termen van efficiency, kwaliteit en samenwerking. Voor nieuwkomers zou aldus meer ruimte moeten worden gecreëerd. Ervaringen in het Verenigd Koninkrijk leren dat invoering van prestatie-indicatoren kan leiden tot kwaliteitsverbetering58. Daarnaast zouden in de financieringssystematiek meer prikkels ingebouwd kunnen worden die publiekprivate samenwerking stimuleren. Ook het inzetten van meer middelen via de 2e geldstroom kan de competitie in de publieke kennisinfrastructuur vergroten en aldus een middel zijn om de kwaliteit van het onderzoek en de aansluiting tussen publiek aanbod en private vraag te verbeteren. Ook voor de financiering van het overige deel van de publieke kennisinfrastructuur geldt overigens dat gezocht moet worden naar mogelijkheden om meer te sturen op kwaliteit, doelmatigheid en toegankelijkheid van het onderzoek. Ook hier geldt dat aldus ruimte voor nieuwkomers kan ontstaan.
Opbouw financiering universitair onderzoek, 2000 of meest recente jaar (in % van het totaal)
DK JP F ZW NL AUS VS VK D
66 63 69 57 70 62 57 49 82
16 3 23 8 5 5 15 5 12
18 35 9 35 25 33 28 46 6
| | | | | | | | | | | | ±≥ª¶¶†¶≤¡ª≤º†¶¿††±†¶ª≥††§¶§§ª±≥≤†ª≥†≤≤†±º¶±¶≤ºº¶≥¶≤≤¶†¿§†≤¶¿ªºª†≥¿§†≥≥†¶¶†¶º≤¶≤††ª¶¿¿††ªº≤†¿≥≥¿†º†§≥±¶§ª≥ª±º±º≥º¿º≥ª¡†º†ª§¶≥†≥§†¡†¿≤††ª≤±ª¡±†¿†ªº¶††º≥¡≤º≥††º†ºº†ªª¡≤º±††¶†§ª¶†¶≤†≤ª¶ª§≤ª¶¶≤§ª§≥§≥≥º±¡†§¡±†±≥¡¿†≥¿≥¿†≤º±≥¡†º§≤≤†≤§¶¶¿¿±≤≤ª≤¿¶±¿¿¿¿≥≥≥≥≤†¿¶§††††≤††ª≤≥≤±†¿§º¿¿±≤†¡¿≤ºª±±ª¶¶¶§¿¿††≥≥§¡≥≥§≥ª¶†§±¶¿¿†≥±§ª±±¿≥±¿±¿≥±†º†¶¿±¿††≥±±º§º¿§¿§ª≤§ª≤ºº¿†¶º§§§º¶§§≥≥≤º¶¶§§¿≤†±§¿†º¡≤≤†¶≤º¿¶ª§º§¿±†¶±ª≤¡†¡†¶†ª†† | | | | | | | | | | | ¡±≤¡¡ª≤¿§ª¿ª†º§†≥¡≥≤¿†††≤±¶ª≤≤¿≥≥≥†≤¿¿¿¿±≤ª§¶≤†º≤º≤¡¡¿±ª±¿±ºººª±≤¿≥§¿†≥¶≥¶±≥≤††≤§≤¡§¡§†¡††††≤±¶††≥¶≥ª¶¿¶ª†§†ª§º¿±¿≤º±≥≥≥†¡≥¶¿§§±≥ª¡¿±ªª†¿±≤≥±§†º§≥ª¶≥¶§¶±ª≥±≤≤≤¶¶††¡¿†ª±†ª¿º±±≤†ººº†º¶ªº†±¶§¿¡ºª¶≥†§ª††º≥§ªª§†¿≥†≤†≤ª¶¶ªª†¶§¶≥≥§≥¶††¿±≥¿ª††±≥ª¶¿†††≤±¶††¡¶±††≥†≤¶¡†≥¿±†††±º¿¶§†≤¿¿ª§ª¶¿§††≤ª±≤ºº±º§ª§º≥º±¶≥º¶≥§¿≤¿ªºº§ªªº††§†¡±≤≤†¿≤ª±¿¿º†ª¡±§†††≤≥¿≥§ªª¶±≤≥≥ºº†¿¶±†¿†ºª¿†≤¡º†¿¿†§§±≥≤º§º¡§≥¶†¶§†ª§††¿º†≤≥¶±¿†¡¶† | | | | | | | | | | | §≥º¿†±†ª†±§†≥†ºº≤¿≤º≥º¿¿¿º§†¶§º†¶≥††º¶†±º≤≥†ºªªº¡¶§º±†¿†º§¶¿†≥††¡≥¶±≥ª¶ª§†¿†≥¡º§†º§≥≤±≥¿±¿ª≥º±¡¡¶ººº†≥§ª††§†≤§≤≥±†≥ª†±¡¡§±±¿¿ª¿≥ª±≤º††±§º≤¶¶¶ºº§≤º†ª†±¡¶§¿§±≤¶§†º±¶¿±¶≤≤ª¿±¶†¡†≥†¶º±ºªª†º†§¿§†§º¿±¶¶±¶º≤≥§≥†º≤ª±º¡º§≤¿≤≥§≥º±¿¿†º±≤≥±†≤†≤¶≥±†≥†≤¿≥±º§º≥≤¶†±º≤§¶≤¡≤¿≥§ªº±ªª¶ºº¡±¡º¿†º†ª§¶≤¶¶ª§≤≥††≥º≥≥†§≥§†≥º≤¿≥§¿¿≥≤ª¶≤†¿¡†≥¿≤§≥¿≤≥º≤º≤ª¿†¶±§¿≤¶ª¿††§≤±¶≤≤≥¿¿†§±≤±≥≤≤≥¶†¿º±¶¶º≥¡†¿†ª¿¿ª§≤§±ª¡º≤±†§ª†±±±ªª†≤≥¿¶±¶≤† | | | | | | | | | | | ª†±¿¶≥±¿§≥≥ºªª≤ª±º†¶¿¿≤±¡ªº§¶±¿≥≥§¡¡¡¡†≤¿≤¿º≥º¶¿¿º¶≥†º±º†≥†º¿††≥≥¿≥±º≥ªº¶≥†¿†¿≤≥≤º§ªº±≤≥¶†¿≤¶±≥ºº≤ª±≥¶¿ª¶º±≥†ª±ª§†§ª§§†≤≤±º≥ªº§§º≤¶ª≤≤≥ººª§±±¿†¡≥≤†††º§ª¡ª≤††§≤†¿†ª†ª≥†¡≥≥¶¶¡¿≥§¶¿¿≤¿†≤¡≤¶¿†§ª≥≥¡ª¿¶¿ª±º≤†ª±¶±§†ª¶±†ª§ªº≤º§≥ª≥≥†¿≤±†¡≤º±¶ºªººº≥º¿±††††º±†§†º±º¶§±†ª††§±¿§ª≤≤†≥¶º¿†¶±º±ª§≥≤ªº¶ªª¶¡ª††¶†±≤††¶†¿¿ª≤¡ª≥º≥º≤≤§¶ª¶§ª≤º¶†††º±ª≥¶≤±≥≤†¡†ºªºª≤†≤º§¿≥†≤±¡§¿≥¶†±±¿¿º¶§¶±±¶º¿ª≥†ª±≥¿±¿†≤º§††±ª±§†¡†ªººª≤¶¿º≤† | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | ¶¿º§ª†ª±º¿¶º¡º¿≥¶¿ª††±††¡ªº¶ºª≤¶ª¡††≥¿¿†ª≤º¿º¿††≥§≤º¡¶≤†¶≥ª§†≤≥†º±±±≤≤¿¶¡ª≤¶≤≥ª¡¶±¶†¿±†§¶≤§¶±ª†¡ºª±≥†§††≥≥ª≤ª¿§§ªª§§§±†¿±§†§≥º≥≤ºª¡≤¶†§ª†§≤º≥†¶≥±†¶º¡≥¿¶¡≤†¿ª≤†§¶†ª±±ª†§§¿º≤†≤§¶†≤¡≥ª†±≤º±†≥ªª¿†¡¡±ºª≥†¿†§††¡≥¶±†±º§º¶±¶ª≤†¶¡≤¿º¶†††≥¿≥º§º†≤ªª≥†≥¶¶¶†§††††≤≥±¶±≥†¿ª§º¿º±†¶º¿º†≤ª†ºª¡¶≥††±§ºª¿§†≤††§±§±¿¡±§¡ª†¡≥¿ª†º¶ºª≤§†≥±§≥≥±≥¿¶†§¶¿ª≤†§†¿≥¿¡¿¡≥≥†≤¡≤ºº≥¶¶¶†º§º≥≥†≥±±¶≤††≤¡§¡¶ª¡≥≤ª¶§¶¶§ªª†±≤º¿†±≤†ª§¿º†≤≤¿º¿¶† | | | | | | | | | | | ≥≥¿≤±±º¿ª¶§§≥¡≤≥¶†ª¶º††≤§±≤≥¿≥º¿≥≤†≤†≥º±†¡†º≤≥≤º≤º†ª†≤§§º≤≥±¡º†±ººª¿¶¿§≥¡†ª¶≤†≥¿º≥º≤ªª†¿§º§≤¿¿§¿ª¿º§ªº¶¶§§±±¿¶ª¿º¶ª¿§¿≥≥º≤≤ª§ª≥≤†¶¡º¶≤¡¶±º≤†º§≥†±¶ºº≤¶≥¡±≤ªºº§†≥±º≤ºªº††º¶º≥≤¶†¿†¶≥¶ªº≥ºª±¶ºº†¶ª§ªº¡¶†ª††ª†≤¿†§§¿§†±≤†±†§¡±¿¿±±≤†¿¿ª†¿º¿º±ª¡†¿¶¶±ª≥§≥§≤††ºº§†≥§¡¶¡§º±††±º±†º†§≤§¡±§¶±±§§≤¶§†≤†≥¶±¡§†º±§±ª≥≥º¿†¿ºª¶±¶≤≥¡≥¶≥§≤†¶¶¡º±§††º≤§±≤ª±±†º†º¡¡†º†ª≥±≥≤¿¶ª§¡≥§±¿≥≤ª§±¿¡≤≤ª¡¿±±≥º¶≥ª†¿≥±§§¶††ºº¶†≤¿§††≤±º±¿¶±† | | | | | | | | | | | ≥±¿≤§††¶ª¿†≤§±ª≤†¿ººª±†ºªªº¡††ª¿º†≤†ªº±¶º¡¶†¶≥≥≤≤±¶ªº≤≤¿≤±≤ªº†¶¿≥≥ª†§¶¿º§≥±†±¶≥¿¿§¡†¿†¶±º§¶†º¿≤§≤≤¿º±±†±†º≤¶¡≥±†§ª¿ª†≤¶º¶¶†§≤†¶≥¡≥≤≥≥º±†º≥±º¿†¿≤≥º§≥ª≤º¿±ª§±¡§≥±ºº¿±†ºª±≥ª¿¿†¶†≥§§†≤††§º¡§º≥±¶¿¿†º≥ª††≤≥≤ª†¶†¡±≥≥†≤¿†º§¿¿†º††§¡ººº§†§†±º†≤≥º†¿≤±≤º≥¶¡≤¿¶††¶¿§§§ª§¶¶††¿¿≤¿¡¶≤±§ª¶†¶ººº††ª¡†ª†ª≤≤†¡¡≥≥±ª¿¶ºº¿¿ª±ª≤≤¿ºº≤¶º†¿§ºª§≤ºª≤§¶º≤±¿†ª†≥±†ªª¶†¿≤º¡≤†¶†≥±§†≥¿†ª¶≤≥±¶ª≤±≤ªº≥††≤†¶±≥§¡¡§¡¶±ºª±¿§ª≤†§¿¿≤¶†¿≤¡ª≤¿§† | | | | | | | | | | | ††±¡§¿≥º†≥≥ª≤±ª†¶≤º¶º≥¡§ªª¶≤¶†≥≤¡±¡≥¶¿≥º§±±†¿§≥¡≤º§†§º†§¿±ª††¶†º¡≤¿≤≤§¶≤º≤ªª¶†±≤º≤±¶¶¡≤±≤††§ª≤¡±§≥†§¡≥§¿¿≥†±¿≥º§ª†††¿±±º¶±≤¿≤†¶ª¿§±≥¶¡≥º±±§ª§≥ª±†±†§†¶§ªº≥†¿±¿†¿¿ºª§§≤ª†≤±±¶§≥≥§¿ºª§†±±±†††±¿††§†º≤†¶§†º†±¡¡≤¡ª≤§º≥±¡ªº¿†≥¿ºº†±º¿≥≤≥§±±¶¿†¶¶§≥º≤º≥§±º≤±¡º±§§≤†≤ª†¶±††±≤§¡±†¿≥±±º¶†§ª¡ªº≤¶†≥§º≥≥§≤¿¿≤¿ªº†¶º¿†±º±§¡º¿§º≥≤†≥±ºª¿††§†¡¿≤≤±¶§ª±≤≥±≥ªª†≤≥†±†¿¿†¶º≤†§≤§¿ºº†±†§§≤¿¶±§≤¶≥†ª¿º§±º¿≤§ª§†ª≤¡†¿ª¶ªª¶±†≥¿†§¿º¿† | | | | | | | | | | | ≤¡†§≤¡≥±¶¶§±§ª§††¡¿¶¶†≤º¿†¶ª¡≤¿¡±†≤≤≥º±†ª¶†§±††ª¿§¶≤≥±≥≤≥¿¡¿ªª§§§§†≥≥¶≤≥¶≥ª¶¿¿±¡±§§±º§≤§†º¿º≤¿ºº†±ª¡ª†≥ºªº≤º§¡§¡ª¡≤¶ºª¶§¿ªº§¶º†¿±¡†≤≤¶ª†¿†≥¿¿†§§≤¶≥†§¡¶§≤§º≥¿≥≤ª§º††¶††¶º¡º§†§º¶º≥†¡¶¶¿ºººº≤±±¿†ªºº††≤§†§±§≤†ª¶≤≤ª¿≤¶§ººª¶¿§¶†ª±†º≤¿¿≤§¡¿§§±§†¶≤¿º¿º¡¿≥±ª¡±≤±≤ª≥¡º≥§†§≥†¶ªª≥¶§§≤¶¶≥±≥††¶≤±ª≤≤¿ª≥≥≤¶††¶≤¿ºªª¶¿º≥≥†ª¡¿¿§≤≤§ªª¿§º≤º≤ª≥ª††≥†≥¿†±†≤††ª±≥†≤†±¿§≤¶ª±≤≤ºª±†ª≥º§º¡ª≤§¶¶¡≥≥ª≤ºº§§†§≤¿≥¶†º†††¶†¡§¿≥º†≥¡¶≥≤§† | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |
0
10
20
†§¶±≤≥ªº¿¡ = 1E GELDSTROOM
30
†§¶±≤≥ªº¿¡ = 2E GELDSTROOM
Bron: Center for Higher Education Policy Studies (CHEPS).
40
50
60
70
80
90
100
†§¶±≤≥ªº¿¡ = 3E GELDSTROOM
fig 7.4.4
Moderniseren financiering universiteiten
54 Grote Technologische Instituten: Energie Onderzoek Centrum Nederland, Maritiem Research Instituut Nederland, het Nationaal Lucht- en Ruimtevaartlaboratorium, GeoDelft, het Waterloopkundig Laboratorium en de Dienst Landbouwkundig Onderzoek. 55 Ook de inkomsten uit collegegelden zijn gerekend bij de 1e geldstroom omdat deze een relatief stabiele bron van inkomsten voor universiteiten vormen. 56 CPB/CHEPS (2001). 57 Zie voor een bredere verkenning van beleidsopties: Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen (2001). 58 CPB/CHEPS (2001).
p099
Innovatief ondernemerschap
7.4.5
9.5.14.0.15.22.5.18.20.18.5.4.9.14.7.0.22.1.14.0.4.5.0.5.21.18.15.16.5.19.5.0.1.1.14.2.5.19.20.5.4.9 .14.7.19.18.9.3.8.20.12.9.10.14.5.14.0.23.15.18.4.20.0.22.5.18.13.15.5.4..0.22.1.14.0.4.5.26.5.0.13. 15.7.5.12.9.10.11.8.5.9.4.0.23.15.18.4.20.0.13.15.14.4.10.5.19.13.1.1.20.0.7.5.2.18.21.9.11.0.7.5.1 3.1.1.11.20.29.0.22.1.14.23.5.7.5.0.4.5.0.1.14.7.19.20.0.9.14.0.4.5.0.20.15.5.11.15.13.19.20.0.13.9. 14.4.5.18.0.9.14.0.1.1.14.13.5.18.11.9.14.7.0.20.5.0.11.15.13.5.14.0.2.9.10.0.4.5.0.21.9.20.7.1.22.5 .0.22.1.14.0.14.9.5.21.23.5.0.15.16.4.18.1.3.8.20.5.14.0.28.25.15.21.0.4.15.14.’20.0.2.9.20.5.0.20.8 Waarom is deze indicator belangrijk? .5.0.8.1.14.4.0.20.8.1.20.0.6.5.5.4.19.0.25.15.21.28..0.14.5.20.0.1.12.19.0.9.14.0.26.23.5.4.5.14.0. Startende hightech bedrijven (de zogenaamde technostarters) en snel groeiende bedrijven zijn 26.15.21.0.8.5.20.0.20.15.5.26.9.3.8.20.0.15.16.0.21.9.20.22.15.5.18.9.14.7.0.22.1.14.0.4.5.0.1.1.1 belangrijk voor de vernieuwingskracht van de economie. Technostarters spelen een belangrijke rol 4.2.5.19.20.5.4.9.14.7.19.18.9.3.8.20.12.9.10.14.5.14.0.9.14.0.8.1.14.4.5.14.0.7.5.7.5.22.5.14.0.11. in het innovatiesysteem voor wat betreft de creatie en verspreiding van kennis. Zo ontwikkelen ze 21.14.14.5.14.0.23.15.18.4.5.14.0.22.1.14.0.4.5.0.14.1.20.9.15.14.1.12.5.0.20.15.5.26.9.3.8.20.8.15 nieuwe producten met een hoge toegevoegde waarde en zijn ze van belang bij het commercialiseren .21.4.5.18..0.5.5.14.0.4.5.18.7.5.12.9.10.11.5.0.1.1.14.16.1.11.0.23.15.18.4.20.0.15.14.4.5.18.19.20 van publiek ontwikkelde kennis. Ook snelle groeiers hebben een voortrekkersrol in het innovatie.5.21.14.4.0.4.15 .15.18.0.4.5.0.5.21.18.15.16.5.19.5.0.3.15.13.13.9.19.19.9.5..0.2.18.15.14.2.5.19.3 proces59. Zo investeren zij 40% meer in R&D dan andere minder snelgroeiende bedrijven. Ook .8.18.9.10.22.9.14.7.0.13.1.18.11.20.15.18.4.5.14.9.14.7.0.5.4.30.14.15.20.1.18.9.1.1.20.0.5.14.0.1 investeren zij 80% meer in hun human capital. 3.1.18.11.20.18.5.7.21.12.5.18.9.14.7.0.1.12.12.5.5.14.0.4.5.18.5.7.21.12.5.18.9.14.7.0.9.19.0.15.1 4.22.15.12.4.15.5.14.4.5.0.23.1.1.18.15.13.0.9.19.0.4.5.26.5.0.9.14.4.9.3.1.20.15.18.0.2.5.12.1.14.7 Om de Nederlandse positie wat betreft technostarters te bepalen wordt de oprichtingsquote .18.9.10.11.?0.4.5.0.26.1.11.5.12.9.10.11.5.0.4.9.5.14.19.20.22.5.18.12.5.14.9.14.7.0.28.19.15.6.20 (het aantal starters en nieuwe dochterbedrijven ten opzichte van het totaal aantal ondernemingen) .23.1.18.5.8.21.9.26.5.14.29.0.2.5.12.1.19.20.9.14.7.1.4.22.9.19.5.21.18.19.29.0.2.5.22.5.9.12.9.7.9 in groeisectoren bezien. Dit zijn de meer innovatieve sectoren waarin veel technostarters en snelle .14.7.19.2.5.4.18.9.10.22.5.14.0.5.14.0.1.3.3.15.21.14.20.1.14.3.25.29.0.14.15.20.1.18.9.1.1.20.29. groeiers voorkomen. Figuur 7.4.5.b geeft een beeld van het percentage snelgroeiende ondernemin0.5.20.3..28.0.9.19.0.éé14.0.22.1.14.0.4.5.0.19.14.5.12.19.20.0.7.18.15.5.9.5.14.4.5.0.2.5.4.18.9.10 gen. Er wordt gekeken naar ondernemingen, met een omvang van 50-1000 werknemers, waar de .6.19.20.1.11.11.5.14.0.9.14.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4..0.20.21.19.19.5.14.0.19900.5.14.0.20000.23.1. werkgelegenheid in de periode 1995-1998 met meer dan 60% is toegenomen. 19.0.4.5.26.5.0.2.5.4.18.9.10.6.19.20.1.11.0.7.15.5.4.0.22.15.15.18.0.5.5.14.0.11.23.1.18.20.0.22.1. 14.0.4.5.0.7.18.15.5.9.0.22.1.14.0.4.5.0.20.15.5.7.5.22.15.5.7.4.5.0.23.1.1.18.4.5.0.9.14.0.4.5.0.14. Hoe scoort Nederland? 5.4.5.18.12.1.14.4.19.5.0.13.1.18.11.20.19.5.3.20.15.18.0.5.14.0.22.15.15.18.0.15.14.7.5.22.5.5.18. De dynamiek van innovatief ondernemerschap in Nederland blijft achter in vergelijking tot 0.5.5.14.4.5.18.4.5.0.22.1.14.0.4.5.0.23.5.18.11.7.5.12.5.7.5.14.8.5.9.4.19.7.18.15.5.9.1728..0.4.5.0 Duitsland, de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk. In Nederland worden relatief weinig .1.18.2.5.9.4.19.16.18.15.4.21.3.20.9.22.9.20.5.9.20.0.15.14.20.23.9.11.11.5.12.20.0.26.9.3.8.0.7.5. ondernemingen opgericht in sectoren die een snelle groei doormaken. Verontrustend is het dat de 1 3 . 1 . 2 0 . 9 . 7 . 4 . . 0 . 4 . 5 . 0 . 2 6 . 1 . 1 1 . 5 . 1 2 . 9 . 1 0 . 1 1 . 5 . 0 . 4 . 9 . 5 . 1 60 4.19.20.22.5.18.12.5.14.9.14.7.0.8.5.5.6.20.0. quote is gedaald van 18% in 1997 naar 17% in 1999 . Het verschil met het Verenigd Koninkrijk 9.14.0.22.5.5.12.0.12.1.14.4.5.14.0.14.15.7.0.20.5.0.13.1.11.5.14.0.13.5.20.0.13.1.18.11.20.18.5.7. (28%) loopt daarmee op. 21.12.5.18.9.14.7.0.4.9.18.5.3.20.0.4.15.15.18.0.4.5.0.15.22.5.18.8.5.9.4.0.15.6.0.9.14.4.9.18.5.3.2 0.0.4.15.15.18.0.5.5.14.0.2.18.1.14.3.8.5.22.5.18.5.14.9.7.9.14.7..0.2.9.10.0.4.5.0.14.15.20.1.18.9.ë Het aantal snelgroeiende ondernemingen in Nederland is toegenomen van 6% naar 10%, maar 12.5.0.4.9.5.14.19.20.22.5.18.12.5.14.9.14.7.0.9.19.0.5.9.14.4.0.19990.5.5.14.0.14.9.5.21.23.5.0.23 daarmee blijft de situatie in Nederland achter bij die in de Verenigde Staten. Daar wordt maar .5.20.0.28.23.5.12.11.5.28.0.9.14.0.23.5.18.11.9.14.7.0.7.5.20.18.5.4.5.14.0.4.9.5.0.15.14.4.5.18.0. liefst een kwart van de nieuwe bedrijven opgericht in de groeisectoren. 1.14.4.5.18.5.0.2.5.15.15.7.20.0.4.5.0.5.6.6.9.3.9.5.14.3.25.0.5.14.0.11.15.19.20.5.14.2.5.23.21.19. 20.26.9.10.14.0.22.1.14.0.4.5.0.2.5.4.18.9.10.6.19.20.1.11.29.0.4.15.15.18.0.13.9.4.4.5.12.0.22.1.1 4.0.5.5.14.0.2.5.20.5.18.5.0.13.1.18.11.20.23.5.18.11.9.14.7.29.0.20.5.0.22.5.18.2.5.20.5.18.5.14..0 Oprichtingsquote in groeisectoren, 1999 (% van het totaal aantal ondernemingen in groeisectoren) .18.5.3.5.14.20.0.26.9.10.14.0.4.5.0.5.5.18.19.20.5.0.18.5.19.21.12.20.1.20.5.14.0.22.1.14.0.4.5.26. 5 . 0 . 2 3 . 5 . 2 0 . 1 9 . 2 3 .| 9 . 1 0 . 2 6 .|9 . 7 . 9 . 1 4|. 7 . 0 . 2 . 5 .| 1 1 . 5 . 1 4 .| 4 . 0 . 7 . 5 . 2 | 3 . 1 5 . 1 8| . 4 . 5 . 1 4 . . 0 . 8 . 1 5 . 5 . 0 . 1 9 . 3 . 1 5 . 1 5 . 1 8 | ±¡†¡§ª†¶≤≥º±¡¿¶†¿≤≤ºº±¶ª≥º¡º≤†¶≤≥±º¿≤±§†º±≥§≥¶±±¿±≥≤¡≤§ª†º¶†¶†¶º¿≤¿ª≤±ª§±≤≤≤≤±±†§ª¡≤†¿ª±≥†§§¶≤º≥º≤§¶§¶≥†¶¡º≤≥≥ªº≥§§†º†ª§º¡º≥º¿≤¿¿†º¶≤≤≥≤≤†¿ª≤§¶¿≤≤†§±¿ª±§±≤¿†≥¿††º¡±≤º±≤¿¿††±¿¶≤±º¡ªª¶ªº†§≤±§ª†¿º≤§†¿º††ºªºª¡≤≤≤¿¿†§≤¶†§¡º≤ª≥†¿±§ªº¶ªº††≥††≤º¿ºª¡±¶†≤≥¿≤º§§¿§¡†º¿¶†±¶ºº¿§§††≥§≤¶§ºª±¿†§≥º† | | | | | | VK 28,2 . 2 0 . 0 . 1 4 . VS 5 . 4 . 526,4 .18.1 2.1.14.4 | §¡≥≥†¿±¿±†º†§¶§≤≤¿≤¿§†≥≤≥¶¶§ª†±≤≥¶§≥≥†§†º±ºº†ªª§º±ª†≥¶¶≤§¶≥†≥±¡≤ª†≤¶±≤≤º±¿≤¶±±ª§†¶±≤¡º±¶≥¿±¶§†≤≤≤≤§†ª†º≥±¶§ªª¶±≤¶≥§º±±¶§§º§≤≥ª¿††¿§±§º≥º±†††¡†¶¡¡§±§ª§¡≤¶≥º¡≥±≥¡º±§§†±±º±¿º¿≤¿≤≤†¶†††¡±±ª¿º¿††ª±§ª¶†¿¿†¿†≥º±††≤ª¡¶≤†¡º≥≤¿†ªª§≤†±±†ª†±≥§≥§¿º†≥¶±ª±≤≤≥¶§≥ª±¶º±¿§¿±±±º¶¶≤¿† | . ? 0 . 1 5 . 1| 4 . 4 . 1 . 1 4| . 1 1 . 1 9 . 0| . 4 . 5 . 0 . 1|4 . 9 . 5 . 2 1 |. 2 3 . 5 . 0 . 2 3 . 5 . 2 0 . 7 . 5 . 2 2 . 9 . 1 4 . 7 . 0 . 2 | ≥º¶≥¶±º≤≥¶††§±≤±§≥±¡ª†¶¶º†≥†ªª§ª≤¿†§§ª≤¡≥ª≥±†§≤§†§¡¶¶¶†≤¿¶º§≤≤¿ª¿ª≥º≥±§≥¶¶†≤§¶†¶±§†±¡≤†º§¶ª¶¿ª≤±º≥≥¶≤†ª¿º≥§≤ª≥¿†ª≤¡ª≥ªª¶§±ºº±≤¿≥º¶§†≤†¶º¶¿¿ª†º¿†¿†¶§≥§≤±º±§¡¶±†≤≥≤¿ª≥≥º§±±≥ª≤≤≤±§¿††¡§†±ºª±±¡¿† | | | | | | D 19,1 . 5 . 8 . 1 5 . 1NL 5 . 1 816,9 . 2 0 . 0| ¶≥º†††ºº¿§¿†±¿¿¿≤º§≥†ª¡¿≤≤¡≤±¡ºª§ª¿§§º≤≤º≤ª¡¿†§±º†¡§¡¿¶≥†±ª¡¿≤ªª†ª±¡†¿†≥º§¶ª††º≤ª†º≥¶¶§¿ª§ª††≥†ª†¿≤†±±≥¿¿º§≥§º≥¶≥¶†¡¿†≤¿††¿≥±¶≥¶≤≥¿±≥≤¶††≥§¶º†ª¶±§≥º±†¿¿¶≥¶≤ºº†¶ª¿§¡±§º≥† . 1 4 . 5 . 4 . |5 . 1 8 . 1 2 . |1 . 1 4 . 4 . 0 |. 2 0 . 5 . 1 4 |. 0 . 1 . 1 . 1 4| . 2 6 . 9 . 5 .|1 4 . 0 . 2 2 . 1 . 1 4 . 0 . 1 3 . 1 . 1 8 . 1 1 . 2 0 . 1 8 . | | | | | | | 14,3 †¶±ºº¿ºº†≤†º¡§¶≤¡¿ª≥†§≥ª±≤±±¶§≤≥§§ªºº≥§≤≤¶±†§¶§¿ª±≥±≥≥ºª≥¿††±¿≥±≤º¿§†≥≤¶≥≥≥†º±ºº¶º§±±¿¿§≤º¿≥ªªª±†ªª¿†≤≤≤≥ºººº¶≥≥º§ª≤¿†≥≤§¡¡ª±¿º≤†¿†¡≤ºªª≤†ª†¿º† 5 . 7 . 2 1 . 1 2DK .5.18 . 9 . 1|4 . 7 . 0 . 5 . 1| 4 . 0 . 2 2 . 5| . 1 8 . 1 6 . 1| 2 . 9 . 3 . 8 .| 2 0 . 9 . 1 4 .| 7 . 0 . 1 2 . 9| . 4 . 1 3 . 1 . 1 . 2 0 . 1 9 . 3 . 8 . 1 . 1 6 . 0 . 2 . 1 8 . 1 JP 7,5 | ¿ª††ªº≥ººª±¶≤¿º†¶¶≥†≥±ª¶≤¶¶≥±†¿§≤≥ºº≥≥†§ª≤≤¿±§±ª≥††ªº±†¿ª≤§††¶†º≤ª¿≤±≥º¶¶†§† | | | | | | .14.3.8.5.22.5.18.5 | . 1 4 . 9 . 7 .| 9 . 1 4 . 7 . 0| . 2 0 . 5 . 2 6| . 1 . 1 3 . 5 . 1 | 4.0.13.5 | . 2 0 . 0 . 6 .| 1 8 . 1 . 1 4 . 1 1 . 1 8 . 9 . 1 0 . 1 1 . 0 . 5 . 1 4 . 0 . 4 . 2 1 . 9 . 2 0 . 1 9 . 1 2 . 1 . 104 . 4 . 0 . 2 05. 1 5 . 2 0 . 10 0 . 4 . 5 . 0 . 115 3 . 5 . 5 . 1 920 . 2 0 . 0 . 7 .25 5 . 1 8 . 5 . 730 .21.12.5.5.18.4.5.0.12.1.14.4.5.14 ..0.9.14.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.0.9.19.0.4.5.0.14.15.20.1.18.9.19.0.1.12.19.0.5.14.9.7.5.0.2.5.22.15 Bron: EIM (2001). .5.7.4.0.14.15.20.1.18.9.ë12.5.0.4.9.5.14.19.20.5.14.0.20.5.0.22.5.18.12.5.14.5.14..0.9.14.0.1.14.4. 5.18.5.0.12.1.14.4.5.14.0.9.19.0.4.1.20.0.15.15.11.0.1.1.14.0.1.14.4.5.18.5.14.0.20.15.5.7.5.19.20.1 .1.14.0.28.26.15.1.12.19.0.1.3.3.15.21.14.20.1.14.20.19.29.0.2.1.14.11.5.14.???28..0.20.1.2.5.12.0. 24..24..24..0.13.1.18.11.20.18.5.7.21.12.5.18.9.14.7.0.2.9.10.0.8.5.20.0.14.15.20.1.18.9.1.1.20.0.4. 9.5.14.19.20.22.5.18.12.5.14.9.14.7.0.22.15.15.18.2.5.8.15.21.4.5.14.0.1.1.14.0.22.5.18.16.12.9.3.8 .20.0.12.9.4.13.1.1.20.19.3.8.1.16.0.2.5.18.15.5.16.19.7.18.15.5.16.0.6.18.1.14.11.18.9.10.11.0.10. Snelgroeiende bedrijven in 1989-1993 en 1995-1998 (% van het totaal aantal bedrijven met 50-100 werknemers) 2.5.18.15.5.16.19.2.5.15.5.6.5.14.1.1.18.0.10.1.0.4.21.9.20.19.12.1.14.4.0.10.2.5.18.15.5.16.19.2.5. 1 5 . 5 . 6 . 5 . 1 4 . 1 . 1 . 1 8| . 0 . 1 0 . 1 . 0 . 1 4 . 5 . 4 .| 5 . 1 8 . 1 2 . 1 . 1 4 . 4 . 0| . 1 0 . 2 . 5 . 1 8 . 1 5 . 5 . 1 | 6.19.2.5.15.5.6.5.14.1.1.18.0.10 | ≤†º±¿¶ª¡†¶¿¿±¡ª§≥¿±≥≥†††±¿†±±±º≤†º≤¿±§¶¶ªº±¿§ª†††≤¶ª†º≤†ª±º¿† | | | NL 6 . 1 . 0 . 1 0 . 1 . 1 6 . 110 . 1 4 . 0| §¿†§¶ª†±†≥ª§§§±≤ª≤†≥ºª¶¶§≥≥¶≥≤ª†≥±†¿†≥≤º¿§§±†±º†ª†±§¡≤ºª¿§ª≤¿≥§§º¶±¶§§†¿§¶§¶º†≤†¿¶†¶¿§†¿≥†≥≥º§ºª¡±¡¿† . 1 3 . 5 . 5 . 1 8 . 4 . 5 . 1| 8 . 5 . 0 . 2 . 5 . 1 8 . 1 5 . 5 | . 1 6 . 1 9 . 2 . 5 . 1 5 . 5 .| 6 . 5 . 1 4 . 1 . 1 8 . 5 . 1 4 . 0 . 1 4 . 5 . 5 . 0 . 2 2 . 5 . | ≤¿¿§¿¶¡¿¿ª† | | | JP 1 1 8 . 5 . 1 4 . 9 . 7 . 4 .50 . 1 1| ¿±†¶≤¿†º§§±¡≤§¶†§±ª††≥ª±†º§†¡≤≤†¡º≥†≤¿±º¶¡≥¿ª≥§≤†¿† . 1 5 . 1 4 . 9 . 1 4 . 1 1 . 1| 8 . 9 . 1 0 . 1 1 . 0 . 1 0 . 2| . 5 . 1 8 . 1 5 . 5 . 1 6 . 1 9| . 2 . 5 . 1 5 . 5 . 6 . 5 . 1 4 . 1 . 1 . 1 8 . 0 . 1 4 . 5 . 5 . | ª§ª≥§¿†§†≥±≥≥≥††¿≤≤¿≤ª≥§§§¿§†§≥±≤¿¶§≥ª≥≤†¿≤º¿§¿¶§±≤ªªªººº§≥§¶≤ª¿¿±º≤ª¿¿ª≤¡††≤≥§¿†≥±¿¿≤±§††¡§≤ª§§≤¿±≤≥º¿º¿ºº≥≤¿§††±†≥≥††≥§≤¶¶≤ªº±±†≤¿ªªº¶±≤¶¡º¡±ª≤¶ªº†¶ª§¿≤±±¡≤§†º≥≥±ª≥†±¿ª≥†≤¿≤≥†¡¶º¶º§¿≤≤¿¶ª≤º¿≥§±§¿≥≥≤¡≥≥±≤§ª¶≥¿¿≤¶¶≥¶ª≥†ª†§§¶º≤††¶¿§¶¿≤º≤±¡¿≥≥ª¿§¿¿¶†¿† | | | VS 25 0 . 2 2 . 5 . 1 8 . 5 . 1 26 4 . 9 . 7| ≥ª.¶≥†¡†¿±¶††¡≥§¿≥†±±≥≤†¿¶§≤§†≥ª≤¶≥±±º≥§¿≤≤§¶≤†º≥†††±¶ºº§≤≥¿†§¶ª§ª§≤≤†¿§¶±¶¿†¶≥¿≤§§§†¶¶≥ªº¿†ºªº§†≤≤ª¶≥††±ª≥†ºº¿§±±¿¶¶≤ª¶±¶¶§ºª§¡§†±≤§±º≤≥†¶≥≤¡≤†¶†¡§ª¡¡§º§¿†ª≥¿¿¶§≤¿≤¿ºª¶¶§§≤º±≥±º§¡¿≤±†§§¶†≥§≤≤¶ª¶º¶≥§§ª†≤º¶≥¿ºª¡†º¡±†≥±±ªª†±≤¿≥§≥±±ªª¿ª¶º¶º≤ª≤≥¶§ª¿ª†≥¶≥±≤¡≥§±ª≤†ª† 4 . 5 . 0 . 1 9 . 2 0 . 1 . 2 |0 . 5 . 1 4 . 0 . 1 3 . 5 . 5 . 1| 8 . 4 . 5 . 1 8 . 5 . 0 . 2 . 5 |. 1 8 . 1 5 . 5 . 1 6 . 1 9 . 2 . 5 . 1 5 . 5 . 6 . 5 . 1 4 . 1 . | | | | 18.5.14.0.14.5.5.0.26.23.5.4.5.14.0.14.5.5.29.0.22.18.9.10.5.0.1.3.20.9.22.9.20.5.9.20.0.14.5.5.0.2. 0 10 20 30 18.15.14.:0.3.16.2.0.20010.4.5.0.4.5.18.5.7.21.12.5.18.9.14.7.0.4.9.5.0.20.15.20.0.19.20.1.14.4.0.9. †§¶±≤≥ªº¿¡ = 1989/1993 †§¶±≤≥ªº¿¡ = 1995/1998 19.0.7.5.2.18.1.3.8.20.0.13.5.20.0.4.5.0.23.5.20.0.16.13.0.8.5.5.6.20.0.5.3.8.20.5.18.0.18.5.5.4.19. 0 . 5 . 1 4 . 9 . 7 . 5 . 0 . 2 2 .Bron: 5 . 1 EIM 8 . 2(2001). .5.20.5.18.9.14.7.0.7.5.2.18.1.3.8.20.0.9.14.0.4.5.0.16.18.5.19.20.1.20.9.5. 19..0.4.5.0.15.14.20.23.9.11.11.5.12.9.14.7.0.22.1.14.0.8.5.20.0.1.1.14.20.1.12.0.28.11.1.14.4.9.4.1 .1.20.27.28.0.14.15.20.1.18.9.19.19.5.14.0.12.1.1.20.0.5.5.14.0.15.16.13.5.18.11.5.12.9.10.11.5.0.1 5.14.20.23.9.11.11.5.12.9.14.7.0.26.9.5.14..0.9.14.0.20010.23.1.19.0.4.5.0.20.15.5.14.1.13.5.0.22.1 .14.0.8.5.20.0.1.1.14.20.1.12.0.14.15.20.1.18.9.19.19.5.14.0.22.15.15.18.0.8.5.20.0.5.5.18.19.20.0. 7.18.15.20.5.18.0.4.1.14.0.4.5.0.20.15.5.14.1.13.5.0.22.1.14.0.8.5.20.0.1.1.14.20.1.12.0.11.1.14.4.9
fig 7.4.5.a
fig 7.4.5.b
p100
Wat is de les uit de best practices? De cijfers maken duidelijk dat Nederland niet geweldig scoort voor wat betreft innovatief ondernemerschap. Het is dan ook belangrijk dat bestaande belemmeringen die samenhangen met het starten van een bedrijf verder worden afgebouwd (zie ook hoofdstuk 6)61. In tegenstelling tot ‘gewone’ starters hebben technostarters bovendien vaak te maken met specifieke problemen. Technostarters beschikken nogal eens over onvoldoende ondernemerschapsvaardigheden, omdat hiervoor binnen het technisch en natuurwetenschappelijk onderwijs weinig aandacht is. Daarnaast hebben technostarters vaak te maken met een grote kapitaalbehoefte (bijvoorbeeld ten behoeve van laboratoria) en een gebrekkig (internationaal) netwerk. Om technostarters in de ‘life sciences’ en de ICT hierbij te helpen is een integrale aanpak van knelpunten ontwikkeld. Deze aanpak helpt technostarters bij onder andere het opzetten van een (inter)nationaal netwerk, het vinden van (zaai)kapitaal en voorziet in specifieke huisvesting (laboratoria, etc.). Om ook andere technostarters een dergelijke aanpak te bieden wordt deze integrale aanpak momenteel verbreed. Kennisinstellingen kunnen daarbij in aanmerking komen voor een subsidie om in de nabijheid van hun instelling een vergelijkbare aanpak voor technostarters te ontwikkelen. Hiermee wordt de drempel voor hightech ondernemerschap in Nederland verlaagd. Naast het verbreden van de integrale aanpak zullen ook de coachingsfaciliteiten voor snelle groeiers en technostarters worden verbeterd. Ook worden de mogelijkheden onderzocht om het delen van apparatuur en laboratoriumruimte voor technostarters (het zgn. facility sharing) te verbeteren.
Meer aandacht voor ondernemerschap in het onderwijs
59 Ministerie van Economische Zaken (1998) 60 Onderzoek van E&Y laat een nog verontrustende beeld zien. Volgens dit onderzoek zijn in Nederland maar 2 van de 100 starters technostarters. In het Verenigd Koninkrijk 3 van de 100. Zie Ernst&Young (2001). 61 Dit is ook één van de belangrijkste aanbevelingen van de OESO m.b.t. ondernemerschap. Zie bijv. OESO (2001b)
p101
ICT-uitgaven en e-business gereedheid
7.4.6
.4.1.1.20.27.14.15.20.1.18.9.19.19.5.14..0.4.9.20.0.11.15.13.20.0.14.15.7.0.14.9.5.20.0.20.15.20.0. 21.9.20.9.14.7.0.9.14.0.5.5.14.0.7.18.15.20.5.18.0.1.1.14.20.1.12.0.14.15.20.1.18.9.19.11.1.14.20.1 5.18.5.14..0.4.5.0.14.9.5.21.23.5.0.14.15.20.1.18.9.19.19.5.14.0.7.1.1.14.0.23.5.18.11.5.14.0.15.16. 0.18.5.5.4.19.0.2.5.19.20.1.1.14.4.5.0.11.1.14.20.15.18.5.14..0.15.14.20.23.9.11.11.5.12.9.14.7.0.1. 1.14.20.1.12.12.5.14.0.14.15.20.1.18.9.19.19.5.14.29.0.11.1.14.4.9.4.1.1.20.0.5.14.0.11.1.14.20.15. 18.5.14.0.28.9.14.4.5.24.0.1994=0.10028.0.4.5.0.7.5.22.15.12.7.5.14.0.22.1.14.0.4.5.0.23.5.20.0.23. Waarom zijn deze indicatoren belangrijk? 15.18.4.5.14.0.15.15.11.0.26.9.3.8.20.2.1.1.18.0.2.9.10.0.4.5.0.15.14.20.23.9.11.11.5.12.9.14.7.0.2 ICT heeft drie belangrijke effecten op de economie. In de eerste plaats draagt het gebruik van ICT 2 . 1 . 1 4 . 0 . 4 . 5 . 0 . 2 0 . 1 . 1 8 . 9 . 5 . 2 2 . 5 . 1 4 . . 0 . 1 . 1 2 . 8 . 1 5 . 5 . 2 3 . 5 . 1 2 . 0 . 4 . 5 . 062. 7 . 5 . 1 3 . 9 . 4 . 4 . 5 . 1 2 . 4 . 5 . 0 . 2 0 . 1 . 1 8 . 9 . 5 bij aan een hogere efficiency in het gebruik van arbeid en kapitaal . ICT maakt met name ook .22.5.14.0.22.15.15.18.0.1.11.20.5.14.0.22.15.15.18.0.8.21.23.5.12.9.10.11.19.5.0.22.15.15.18.23.1. productiviteitsgroei en innovatie in de dienstensector mogelijk en leidt dus tot nieuwe dynamiek in 1.18.4.5.14.29.0.19.1.13.5.14.12.5.22.9.14.7.19.3.15.14.20.18.1.3.20.5.14.29.0.5.14.0.20.18.1.14.19 deze, in termen van productiviteit, traag groeiende sector. ICT en het internet vormen daarnaast .16.15.18.20.1.11.20.5.14.0.22.15.15.18.0.8.21.9.26.5.14.0.22.1.14.0.18.21.9.13.0.¤0.1000.4.21.9.2 zelf een directe motor van economische activiteiten. Grootschalige toepassing van ICT vergroot in 6.5.14.4.0.26.9.10.14.0.20.15.5.7.5.14.15.13.5.14.29.0.7.5.12.4.20.0.4.9.20.0.14.9.5.20.0.22.15.15. de derde plaats de mogelijkheid om kennis, goederen en diensten te verhandelen op mondiaal niveau. 18.0.4.5.0.20.1.18.9.5.22.5.14.0.22.1.14.0.20.18.1.14.19.16.15.18.20.1.11.20.5.14.0.22.1.14.0.4.21. 21.18.4.5.18.5.0.8.21.9.26.5.14..0.2.5.12.1.14.7.18.9.10.11.5.18.0.9.19.0.4.1.20.0.5.18.0.22.15.15.1 Om optimaal te kunnen profiteren van bovengenoemde voordelen is een infrastructuur noodzakelijk 8.0.8.5.20.0.5.5.18.19.20.5.0.19.16.18.1.11.5.0.9.19.0.22.1.14.0.19.16.18.5.9.4.9.14.7.0.9.14.0.4.5. die bedrijven en huishoudens toegang biedt tot onder andere het internet en nieuwe ICT-applica0.20.1.18.9.5.22.5.14..0.13.5.20.0.21.9.20.26.15.14.4.5.18.9.14.7.0.22.1.14.0.8.5.20.0.19.1.13.5.14. ties. De creatie daarvan vergt aanzienlijke investeringen en voor optimale benutting zijn uitgaven 12.5.22.9.14.7.19.3.15.14.20.18.1.3.20.0.9.19.0.8.5.20.0.4.1.1.18.4.15.15.18.0.13.15.7.5.12.9.10.11 van bedrijven en huishoudens aan ICT-apparatuur, software en ICT-diensten noodzakelijk. Het .0.4.5.0.15.22.5.18.9.7.5.0.4.9.5.14.19.20.5.14.0.1.6.0.20.5.0.14.5.13.5.14.0.20.5.7.5.14.0.12.1.7.5. totaal van de ICT-uitgaven door overheid en bedrijven is een veelomvattende maatstaf voor alle 18.5.0.20.1.18.9.5.22.5.14.0.4.1.14.0.4.9.5.0.7.1.14.7.2.1.1.18.0.23.1.18.5.14.0.20.15.20.0.8.5.20.0. inspanningen op dit terrein. 13.15.13.5.14.20.0.22.1.14.0.9.14.22.15.5.18.9.14.7.0.22.1.14.0.4.5.0.23.5.20.0.16.13..0.23.1.20.0. 26.9.10.14.0.4.5.0.2.5.12.5.9.4.19.9.13.16.12.9.3.1.20.9.5.19.?0.9.14.0.1.12.7.5.13.5.14.5.0.26.9.14 Het optimaal profiteren van ICT vraagt echter om meer dan een goede infrastructuur. Ook van .0.7.5.12.4.20.0.4.1.20.0.8.5.20.0.5.14.9.7.5.0.20.9.10.4.0.4.21.21.18.20.0.22.15.15.18.4.1.20.0.5.6 belang zijn betalingssystemen en logistieke systemen die geschikt zijn voor e-business, wet- en .6.5.3.20.9.5.22.5.0.3.15.14.3.21.18.18.5.14.20.9.5.0.15.14.20.19.20.1.1.20.29.0.23.1.1.18.22.1.14. regelgeving die ondersteuning biedt aan virtuele transacties, alsmede voldoende aandacht voor 0.3.15.14.19.21.13.5.14.20.5.14.0.16.18.15.6.9.20.5.18.5.14..0.15.15.11.0.8.5.20.0.14.15.20.1.18.9. ICT in het onderwijs. De Economist Intelligence Unit (EIU) gebruikt de term e-business gereedheid 1.1.20.0.2.5.22.9.14.4.20.0.26.9.3.8.0.23.1.20.0.4.1.20.0.2.5.20.18.5.6.20.0.1.1.14.0.8.5.20.0.2.5.7. om de mate te duiden waarin de bedrijfsomgeving in een land bevorderlijk is voor commerciële 9 . 1 4 . 0 . 2 2 . 1 . 1 4 . 0 . 5 . 5 . 1 4 . 0 . 1 463. 9 . 5 . 2 1 . 2 3 . 5 . 0 . 6 . 1 . 1 9 . 5 . . 0 . 4 . 5 . 0 . 1 5 . 1 4 . 2 0 . 2 3 . 9 . 1 1 . 1 1 . 5 . 1 2 . 9 . 1 4 . 7 . 5 . 1 4 . 0 . internettoepassingen . 13.5.20.0.2.5.20.18.5.11.11.9.14.7.0.20.15.20.0.8.5.20.0.1.1.14.20.1.12.0.14.15.20.1.18.9.19.19.5.1 4.0.5.14.0.4.5.0.16.18.9.10.26.5.14.0.26.9.10.14.0.2.5.13.15.5.4.9.7.5.14.4..0.8.5.20.0.23.5.7.14.5.1 Hoe scoort Nederland? 3.5.14.0.22.1.14.0.4.5.0.18.5.19.20.5.18.5.14.4.5.0.2.5.12.5.13.13.5.18.9.14.7.5.14.0.22.15.15.18.0. De omvang van ICT-uitgaven in Nederland is hoog. Nederland wordt op dit punt slechts voorge5.5.14.0.7.15.5.4.5.0.13.1.18.11.20.15.18.4.5.14.9.14.7.29.0.26.15.1.12.19.0.8.5.20.0.4.15.13.5.9.1 gaan door Zweden. In de rangschikking van de e-business gereedheid van de EIU valt Nederland, 4.13.15.14.15.16.15.12.9.5.0.5.14.0.8.5.20.0.22.5.18.16.12.9.3.8.20.5.0.12.9.4.13.1.1.20.19.3.8.1.1 evenals de meeste benchmarklanden, in de categorie ‘e-business leaders’. Slechts Japan valt 6.0.22.1.14.0.4.5.0.2.5.18.15.5.16.19.7.18.15.5.16.29.0.26.21.12.12.5.14.0.1.4.4.9.20.9.15.14.5.12. buiten deze categorie. Opvallend is wel dat Nederland binnen deze categorie (iets) lager scoort 5.0.2.1.20.5.14.0.15.16.12.5.22.5.18.5.14.0.22.15.15.18.0.3.15.14.19.21.13.5.14.20.5.14..0.22.15.15 dan de meeste benchmarklanden. De enige belangrijke bedreiging voor de ontwikkeling van .18.0.4.5.0.15.22.5.18.8.5.9.4.0.9.19.0.5.18.0.22.5.18.4.5.18.0.4.5.0.20.1.1.11.0.4.5.0.3.15.14.19.21 e-business in Nederland vormt in de ogen van de EIU de congestie van het wegennet. Positief .13.5.14.20.0.13.5.5.18.0.22.5.18.20.18.15.21.23.4.0.20.5.0.13.1.11.5.14.0.13.5.20.0.4.5.0.14.9.5.2 oordeelt het EIU over het van oudsher liberale ondernemingsklimaat en het vrije culturele klimaat; 1.23.5.0.19.9.20.21.1.20.9.5..0.4.5.0.3.15.14.19.21.13.5.14.20.0.9.19.0.26.9.3.8.0.20.15.20.0.14.21. de geavanceerde communicatie-infrastructuur en de competitieve markt voor communicatie0.20.15.5.0.14.15.7.0.14.9.5.20.0.1.12.20.9.10.4.0.2.5.23.21.19.20.0.22.1.14.0.4.5.0.19.20.5.18.11. diensten; en de juridische omgeving die zeer dienstbaar is aan de ontwikkeling van e-business. 5.18.5.0.15.14.4.5.18.8.1.14.4.5.12.9.14.7.19.16.15.19.9.20.9.5.0.20.5.14.0.15.16.26.9.3.8.20.5.0.2 Overigens blijkt uit andere bronnen dat Nederlandse bedrijven - met name in het midden- en klein2.1.14.0.4.5.0.1.1.14.2.9.5.4.5.18.0.5.14.0.4.5.0.13.15.7.5.12.9.10.11.8.5.9.4.0.15.13.0.2 0.5.0.“19.8 bedrijf - desondanks het medium internet nog relatief weinig toepassen in hun bedrijfsvoering64. .15.16.16.5.14.”.0.4.5.0.15.22.5.18.8.5.9.4.0.11.1.14.0.8.9.5.18.0.5.5.14.0.8.1.14.4.10.5.0.8.5.12.16 .5.14.0.4.15.15.18.0.4.5.0.20.18.1.14.19.16.1.18.1.14.20.9.5.0.22.1.14.0.4.5.0.16.18.9.10.19.22.15. 18.13.9.14.7.0.20.5.0.22.5.18.7.18.15.20.5.14.0.13.1.18.11.20.15.18.4.5.14.9.14.7.0.5.4.40.13.5.4.5 ICT-uitgaven, 2000 (% BBP) .4.9.14.7.9.14.7.0.4.5.0.14.13.1.0.6.21.14.3.20.9.15.14.5.5.18.20.0.7.15.5.4.29.0.18.21.9.13.20.5.0. 22.15.15.18.0.22.5 | . 1 8 . 2| . 5 . 2 0| . 5 . 1 8| . 9 . 1 4 |. 7 . 0 . 2| 3 . 1 . 1| . 1 8 . 1 |5 . 1 3 . 0 | . 2 6 . 9| . 1 0 . 1| 4 . 0 . 4 . 5 . 2 6 . 5 . 0 . 9 . 1 4 . 4 . 9 . 3 . 1 . 2 | ¡ºª†§≤§≥≤§¡≤≥±º†º≥≤±¶≥≥¶¶≥†¶¶¶±º¿ª¡¶§º¶¶¶§ª¡ºª†§≤§≥≤§¡≤≥±º†º≥≤±¶≥≥¶¶≥†¶¶¶±º¿ª¡¶§º¶¶¶§ª¶§¶±§†±±†††º≤≥§¶†±±≥§±¶≥≥≤†§≥§†¡ºª†§≤§≥≤§¡≤≥±º†º≥≤±¶≥≥¶¶≥†¶¶¶±º¿ª¡¶§º¶¶¶§ª¶§¶±§†±±†††º≤≥§¶†±±≥§±¶≥≥≤†§≥§†¡ºª†§≤§≥≤§¡≤≥±º†º≥≤±¶≥≥¶¶≥†¶º≤≥§¶†±±≥§±¶≥≥≤†§≥§† | | | | | | | | | | ZW 7,4 0 . 1 5 . 1 8 . 5NL . 1 4 .6,6 0 . 2 . 5| ¿¶º¶¶≥¿ª±¿†≥±¶≥ªºª≥†¶¶¶±º¿ª¡¶§º¶¶¶§ª¡ºª†§≤§≥≤§¡≤≥±º†º≥≤±¶≥≥¶¶≥†¶¶¶±º¿ª¡¶§º¶¶¶§ª¶§¶±§†±±†††º≤≥§¶†±±≥§±¶≥≥≤†§≥§†¡ºª†§≤§≥≤§¡≤≥±º†º≥≤±¶≥≥¶¶≥†¶¶¶±º¿ª¡¶§º¶¶¶§ª¶§¶±§†±±†††º≤≥§¶†±±≥§±¶≥≥≤†§≥≤≥†≥±†§ªª†≥ª§ª§§¡ªªª§º§¶†ººª¶† . 1 2 . 1|. 1 4 . 7 |. 1 8 . 9 .| 1 0 . 1 1| . ? 0 . 1| 3 . 1 . 1 |8 . 1 1 . 2 | 0 . 5 . 1| 4 . 0 . 2| 3 . 5 . 1| 8 . 1 1 . 5 . 1 4 . 0 . 1 2 . 1 . 1 4 . 7 . 0 . 1 4 . 9 . | ¿¶º¶¶≥¿ª±¿†≥±¶≥ªºª≥†¶¶¶±º¿ª¡¶§º¶¶¶§ª¡ºª†§≤§≥≤§¡≤≥±º†º≥≤±¶≥≥¶¶≥†¶¶¶±º¿ª¡¶§º¶¶¶§ª¶§¶±§†±±†††º≤≥§¶†±±≥§±¶≥≥≤†§≥§†¡ºª†§≤§≥≤§¡≤≥±º†º≥≤±¶≥≥¶¶≥†¶¶¶±º¿ª¡¶§º¶¶¶§ª¶§¶±§†±±†††º≤≥§¶†±±≥§±¶≥≥≤†§≥≤≥†≥±†§ªª†≥ª§ª§§ª§º§¶†ººª¶† | | | | | | | | | | VK 6,5 5 . 2 0 . 0 . 1 . 1F2 . 26,1 0 . 9 . 1| ≥≥¿≥±≤§††±¶≤†≤¶¡ª≥¶¶ªª§§±¿≤≤§≥¿≤±§¶¡§¿¶º¶¶≥¿ª±¿†≥±¶≥ªºª≥†¶¶¶±º¿ª¡¶§º¶¶¶§ª¡ºª†§≤§≥≤§¡≤≥±º†º≥≤±¶≥≥¶¶≥†¶¶¶±º¿ª¡¶§º¶¶¶§ª¶§¶±§†±±†††º≤≥§¶†±±≥§±¶≥≥≤†§≥§†¡ºª†§≤§≥≤§¡≤≥±º†º≥≤±§ªª†§±≤†º††ª±§†¶¿≤ªª±¿†º≤§†† 0 . 4 . 0|. 7 . 1 5 |. 5 . 4 . . |0 . 2 0 . 2 | 3 . 5 . 5| . 0 . 2 . |5 . 1 2 . 1 | . 1 4 . 7| . 1 8 . 9| . 1 0 . 1| 1 . 5 . 0 . 2 . 5 . 1 6 . 5 . 1 8 . 1 1 . 9 . 1 4 . 7 . 5 | | | | | | | | | | | . 1 4 . 0 . 2 6 .DK 9 . 1 06,1 . 1 4 . 0| ≥≥¿≥±≤§††±¶≤†≤¶¡ª≥¶¶ªª§§±¿≤≤§≥¿≤±§¶¡§¿¶º¶¶≥¿ª±¿†≥±¶≥ªºª≥†¶¶¶±º¿ª¡¶§º¶¶¶§ª¡ºª†§≤§≥≤§¡≤≥±º†º≥≤±¶≥≥¶¶≥†¶¶¶±º¿ª¡¶§º¶¶¶§ª¶§¶±§†±±†††º≤≥§¶†±±≥§±¶≥≥≤†§≥§†¡ºª†§≤§≥≤§¡≤≥±º†º≥≤±§ªª†§±≤†º††ª±§†¶¿≤ªª±¿†º≤§†† . 3 . 1 5| . 1 4 . 3 |. 2 1 . 1 8 | . 1 8 . 5| . 1 4 . 2| 0 . 9 . 5| . 0 . 2 . 5| . 1 6 . 5| . 1 8 . 1| 1 . 5 . 1 |4 . 4 . 5 . 0 . 1 . 6 . 1 9 . 1 6 . 1 8 . 1 . 1 1 . 5 . 1 VS 5,9 | ≥≥¿≥±≤§††±¶≤†≤¶¡ª≥¶¶ªª§§±¿≤≤§≥¿≤±§¶¡§¿¶º¶¶≥¿ª±¿†≥±¶≥ªºª≥†¶¶¶±º¿ª¡¶§º¶¶¶§ª¡ºª†§≤§≥≤§¡≤≥±º†º≥≤±¶≥≥¶¶≥†¶¶¶±º¿ª¡¶§º¶¶¶§ª¶§¶±§†±±†††º≤≥§¶†±±≥§±¶≥≥≤†§≥§†¡ºª†§≤§≥≤§¡≤≥§ªª†§±≤†º††ª±§†¶¿≤ªª±¿†º≤§†† | | | | | | | | | | 4 . 0 . 2 0 . 2 1 .D1 9 .5,7 1 9 . 5 .| ≥¶¡ª¿§¶¿¡±≥¶§†≤¶≥¶¶¡¡†≤≤†ª†††¶º¶±ºª≤§≤§±≥≥≥≥¿≥±≤§††±¶≤†≤¶¡ª≥¶¶ªª§§±¿≤≤§≥¿≤±§¶¡§¿¶º¶¶≥¿ª±¿†≥±¶≥ªºª≥†¶¶¿ª¡¶§º¶¶¶§ª¶§¶±§†±±†††º≤≥§¶†±±≥§±¶≥≥≤†§≥§†¡ºª†§≤§≥≤§¡≤≥±º†º≥º≤§††¡±¿§††≥††¶¿¿¡¶† 1 4 . 0 .|1 5 . 1 4| . 4 . 5 . 1| 8 . 1 4 .| 5 . 1 3 .| 9 . 1 4 . |7 . 5 . 1 4 | . 0 . 5 .| 1 4 . 0 . |1 5 . 1 4| . 4 . 5 . 1 8 . 1 4 . 5 . 1 3 . 9 . 1 4 . 7 . 5 . 1 4 . 0 | ≥¶¡ª¿§¶¿¡±≥¶§†≤¶≥¶¶¡¡†≤≤†ª†††¶º¶±ºª≤§≤§±≥≥≥≥¿≥±≤§††±¶≤†≤¶¡ª≥¶¶ªª§§±¿≤≤§≥¿≤±§¶¡§¿¶º¶¶≥¿ª±¿†≥±¶≥ªºª≥†¶¶¿ª¡¶§º¶¶¶§ª¶§¶±§†±±†††º≤≥§¶†±±≥§±¶≥≥≤†§≥§†¡ºª†§≤§≥≤§¡≤≥±º†º≥º≤§††¡±††¶¿¿¡¶† | | | | | | | | | | B 5,6 . 4 . 9 . 5 . 0 . 1JP 3 . 9 .4,3 1 9 . 2 .| ±†≥†º¿±≤≥§±§§†¶º†§††ªª†≥¶¡ª¿§¶¿¡±≥¶§†≤¶≥¶¶¡¡†≤≤†ª†††¶º¶±ºª≤§≤§±≥≥≥≥¿≥±≤¶≥≥≤†§≥§†¡ºª†§≤§≥≤§¡≤≥±º†º≥º≤§††¡±¿§††≥††¶¿¿¡¶†ªª†¶§º¿≥¿¶ª††≤¡≥¿†§† 1 8 . 2 1| . 9 . 1 1| . 0 . 1 3| . 1 . 1 1 |. 5 . 1 4 .| 0 . 2 2 .| 1 . 1 4 . |0 . 8 . 2 1| . 1 4 . 0| . 5 . 3 . |1 5 . 1 4 . 1 5 . 1 3 . 9 . 1 9 . 3 . 8 . 5 . 0 . 1 3 . 1 | | | | | | | | | | | .3.8.20.19.16.15.19.9.20.9.5.19..0.4.9.20.0.7.1.1.20.0.20.5.14.0.11.15.19.20.5.0.22.1.14.0.4.5.0.11. 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 5.21.26.5.22.18.9.10.8.5.9.4.0.22.1.14.0.4.5.0.3.15.14.19.21.13.5.14.20.0.5.14.0.2.5.12.5.13.13.5.1 Eurostat 8 . 2 0 . 0 . 4 . 5 . 0 . 4 . 2 1 .Bron: 21.1 8 . 2 6 .(2001). 1.13.5.0.5.3.15.14.15.13.9.19.3.8.5.0.7.18.15.5.9..0.5.5.14.0.19.20.5.22. 9.7.0.13.5.4.5.4.9.14.7.9.14.7.19.20.15.5.26.9.3.8.20.0.4.9.5.0.2.5.9.4.5.0.2.5.16.5.18.11.9.14.7.5.1 4.0.1.1.14.16.1.11.20.0.9.19.0.4.21.19.0.22.1.14.0.2.5.12.1.14.7..0.8.15.5.0.19.3.15.15.18.20.0.14.5 .4.5.18.12.1.14.4.?0.8.5.20.0.15.15.18.4.5.5.12.0.22.1.14.0.15.22.5.18.0.4.5.0.20.15.5.26.9.3.8.20.8 .15.21.4.5.18.19.0.9.19.0.7.5.2.1.19.5.5.18.4.0.15.16.0.8.5.20.0.15.15.18.4.5.5.12.0.4.1.20.0.15.14. 4.5.18.14.5.13.9.14.7.5.14.0.5.14.0.8.21.14.0.1.4.22.9.19.5.21.18.19.0.8.5.2.2.5.14.0.22.1.14.0.4.5. 0.20.15.5.26.9.3.8.20.8.15.21.4.5.18.19..0.5.é14.0.19.20.5.18.0.19.20.1.1.20.0.22.15.15.18.0.20.5.1 2.5.21.18.19.20.5.12.12.5.14.4.29.0.4.18.9.5.0.19.20.5.18.18.5.14.0.19.20.1.1.14.0.22.15.15.18.0.20 .5.22.18.5.4.5.14.8.5.9.4.0.13.5.20.0.22.5.18.2.5.20.5.18.16.21.14.20.5.14.0.5.14.0.22.9.10.6.0.19.2 0.5.18.18.5.14.0.9.19.0.15.16.20.9.13.1.1.12..0.4.5.0.7.5.ï14.20.5.18.22.9.5.23.4.5.14.0.26.9.10.14. 0.9.14.0.8.5.20.0.1.12.7.5.13.5.5.14.0.20.5.22.18.5.4.5.14.0.15.22.5.18.0.8.5.20.0.6.21.14.3.20.9.15
fig 7.4.6.a
p102
Mate van e-business gereedheid Land
Positie
Score (van 1 tot 10)
Verenigde Staten Australië Ver. Koninkrijk Zweden Denemarken Nederland Duitsland Japan
1 2 3 6 9 10 12 18
8,73 8,29 8,10 7,98 7,70 7,69 7,51 7,18
Bron: The Economist Intelligence Unit (2001a).
tabel 7.4.6.b Wat is de les uit de best practices? Nederland heeft de ambitie om tot de internationale koplopers op het terrein van ICT te behoren. De uitgangspositie is, zoals hiervoor geschetst, goed. Er is echter sprake van een aantal uitdagingen dat aangepakt moet worden alvorens Nederland echt tot de koplopers op ICT- gebied kan worden gerekend en optimaal kan profiteren van de voordelen van ICT. Hieronder wordt ingegaan op de belangrijkste uitdagingen die onder andere uit de internationale ICT-toets naar voren komen. (i) Vanwege de voordelen die een breedbandige infrastructuur met zich meebrengt wil het kabinet via onder meer locale en regionale proeven nagaan hoe marktpartijen kunnen worden aangejaagd om versneld breedband-infrastructuur tot stand te brengen. Een snelle realisatie van Gigaport-2 is van groot belang voor de kwaliteit van het onderzoek in Nederland. (ii) Een nieuwe technologie als ICT vereist de juiste vaardigheden om de productiviteit van arbeid te verhogen65. Ons onderwijssysteem moet hier optimaal op zijn toegesneden. Dit vraagt onder andere aanpassing van lesstof, bijscholing van docenten en de juiste apparatuur en programmatuur (educatieve software). (iii) ICT maakt een efficiëntere en soms ook betere dienstverlening aan burgers en bedrijven mogelijk. De Nederlandse overheid benut de voordelen hiervan nog niet ten volle. (iv) Het kunnen benutten van de mogelijkheden van ICT en het internet vraagt om geavanceerde kennis. Die kennis kan alleen met investeringen worden opgebouwd waarbij tevens geldt dat het opbouwen van onderzoekscompetenties noodzakelijk is om in de internationale R&D-arena mee te kunnen doen en de resultaten van de ontwikkelingen daar ook in Nederland neer te laten slaan. In de bouwstenennotitie ICT-onderzoek en -innovatie is aangegeven dat de komende jaren langs drie lijnen gewerkt zal worden: meer slagkracht, dynamiek en strategie in het ICT-onderzoek; structurele versterking van het ICT-onderzoek; snelle innovatie en een transparante ICT-kennismarkt. (v) De afgelopen jaren zijn reeds de nodige activiteiten ontplooid om het gebruik van internet en e-business door het MKB te stimuleren. Dit zal de komende jaren worden gecontinueerd.
Goede uitgangspositie Nederland, maar nog aantal belangrijke uitdagingen 62 OESO (2001b). 63 http://www.ebusinessforum.com 64 Zie de Internationale ICT-toets 2000 op http://www.dedigitaledelta.nl. De ICT-toets is een benchmark die tweejaarlijks verschijnt en een integraal beeld geeft van de Nederlandse ICT-positie op de vijf pijlers van De Digitale Delta. 65 OESO (2001b).
p103
Kosten van aanvragen en handhaven van octrooien
7.4.7
.14.5.18.5.14.0.22.1.14.0.4.5.0.14.13.1..0.4.1.20.0.9.19.0.5.5.14.0.7.18.15.20.5.0.16.18.5.19.20.1.2 0.9.5.0.22.15.15.18.0.26.15.’14.0.10.15.14.7.5.0.15.18.7.1.14.9.19.1.20.9.5..0.1.3.8.20.5.18.12.9.7. 7.5.14.4.5.0.9.14.4.9.3.1.20.15.18.5.14.0.26.15.1.12.19.0.22.5.18.20.18.15.21.23.5.12.9.10.11.8.5.9 .4.0.28.????130.228.0.5.14.0.3.15.14.3.5.14.20.18.1.20.9.5.3.15.14.20.18.15.12.5.0.28.????28.0.19. 3.15.18.5.14.0.2.9.10.26.15.14.4.5.18.0.8.15.15.7..0.11.18.9.20.9.19.3.8.0.26.9.10.14.0.4.5.0.7.5.ï1 4.20.5.18.22.9.5.23.4.5.14.0.15.22.5.18.0.8.5.20.0.15.16.19.16.15.18.5.14.0.5.14.0.15.14.4.5.18.26. Waarom is deze indicator belangrijk? 15.5.11.5.14.0.22.1.14.0.11.1.18.20.5.12.22.15.18.13.9.14.7..0.4.1.1.18.0.19.3.15.15.18.20.0.4.5.0. Intellectuele eigendoms (IE)-rechten, zoals octrooien vormen een onmisbaar strategisch instrument 14.13.1.0.19.12.5.3.8.20.19.0.1.14.4.5.18.8.1.12.22.5.0.19.20.5.18..0.11.23.1.12.9.20.5.9.20.19.15. voor het bedrijfsleven. Het gebruik van deze rechten kan innovatieprocessen versnellen aangezien 15.18.4.5.5.12.0.13.5.4.5.4.9.14.7.19.1.21.20.15.18.9.20.5.9.20.5.14.0.28.19.3.15.18.5.0.22.1.14.0. zij bedrijven in staat stellen hun onderzoeks- en ontwikkelingsinvesteringen terug te verdienen. 10.20.15.20.0.50.19.20.5.18.18.5.14.28.0.13.5.4.5.4.9.14.7.9.14.7.19.1.21.20.15.18.9.20.5.9.20.0.19 Daarnaast geldt dat geoctrooieerde kennis wordt opgenomen in octrooiregisters en daarmee open.3.15.18.5.0.21.19.0.4.5.16.1.18.20.13.5.14.20.0.15.6.0.10.21.19.20.9.3.5.29.0.1.14.20.9.20.18.21.1 baar wordt. Toch geldt tegelijkertijd dat het octrooieren van kennis ook innovatie kan afremmen, 9.20.0.4.9.22..0.????130.20.2.21.14.4.5.19.0.11.1.18.20.5.12.12.1.13.20.0.28.4.21.9.20.19.12.1.14.4 omdat daardoor de mogelijkheden worden geremd om deze informatie commercieel toe te passen. .28.0.????0.3.15.13.16.5.20.9.15.14.0.1.14.4.0.3.15.14.19.21.13.5.18.0.3.15.13..0.28.1.21.19.20.18. Voor verder commercieel onderzoek mag immers geen gebruik worden gemaakt van deze informatie. 1.12.9.ë28.0.???130.20.11.15.14.11.21.18.18.5.14.19.22.5.18.11.5.20.0.28.26.23.5.4.5.14.28.0.???13 Dit knelt in het bijzonder als het gaat om nieuwe technologieën waarop breedwerkende octrooien 0.20.15.6.6.9.3.5.0.15.6.0.6.1.9.18.0.20.18.1.4.9.14.7.0.30.0.3.15.13.16.5.20.9.15.14.0.3.15.13..0.2 worden toegekend. 8.22.11.28.0.???130.20.3.1.14.1.4.9.1.14.0.3.15.13.13.9.19.19.9.15.14.0.2.21.18.5.1.21.0.28.3.1.14. 1.4.1.28.0.???0.3.15.14.19.5.9.12.0.4.5.0.12.1.0.3.15.14.3.21.18.18.5.14.3.5.0.28.6.18.1.14.11.18.9. Het belang van het IE-regime voor innovatie verschilt per sector. In de biotechnologie en farmacie 10.11.28.0.???0.14.13.1.0.28.14.5.4.5.18.12.1.14.4.28.0.???0.2.18.15.14.:0.7.12.15.2.1.12.0.3.15.13 spelen octrooien een essentiële rol gegeven de lange terugverdientijden. In de softwaresector gaan .16.5.20.9.20.9.15.14.0.18.5.22.9.5.23.0.5.5.14.0.18.5.3.5.14.20.0.2.18.9.20.19.0.15.14.4.5.18.26.1 de ontwikkelingen zo snel dat octrooien minder gebruikt worden als middel om investeringen terug 5.5.11.180.14.1.1.18.0.4.5.0.5.6.6.5.3.20.9.22.9.20.5.9.20.0.22.1.14.0.8.5.20.0.2.18.9.20.19.5.0.13. te verdienen. 5.4.5.4.9.14.7.9.14.7.19.20.15.5.26.9.3.8.20.0.19.15.13.20.0.15.16.0.2.1.19.9.19.0.22.1.14.0.15.14. De kosten van het aanvragen en handhaven van octrooien vormen een belangrijk aspect van het 4.5.18.26.15.5.11.0.22.9.5.18.0.19.12.5.21.20.5.12.6.1.3.20.15.18.5.14.0.15.16.0.4.9.5.0.2.9.10.4.1 octrooiregime. Hoge kosten remmen immers het gebruik van octrooien en kunnen daarmee een rem 8.1.7.5.14.0.1.1.14.0.5.5.14.0.5.6.6.5.3.20.9.5.6.0.13.5.4.5.4.9.14.7.9.14.7.19.20.15.5.26.9.3.8.20.. op het innovatieproces inhouden in sectoren waar octrooien essentieel zijn. Daarnaast hebben 0.4.5.0.20.1.2.5.12.0.20.15.15.14.20.0.4.5.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.19.5.0.19.3.15.18.5.0.5.14.0.4.5. Amerikaanse en Japanse bedrijven een concurrentievoordeel ten opzichte van Europese bedrijven, 0.19.3.15.18.5.19.0.22.1.14.0.4.5.0.2.5.19.20.5.0.12.1.14.4.5.14.0.15.16.0.4.5.26.5.0.19.12.5.21.20. omdat zij op hun thuismarkt goedkoper kunnen octrooieren. 5.12.6.1.3.20.15.18.5.14..0.4.5.0.1.1.14.23.5.26.9.7.8.5.9.4.0.22.1.14.0.5.3.15.14.15.13.9.19.3.8.5.0 .5.24.16.5.18.20.9.19.5.0.9.19.0.8.5.5.12.0.2.5.12.1.14.7.18.9.10.11..0.4.5.0.14.13.1.0.19.3.15.15.1 Hoe scoort Nederland? 8.20.0.8.9.5.18.0.5.22.5.14.8.15.15.7.0.1.12.19.0.4.5.0.2.21.14.4.5.19.0.11.1.18.20.5.12.12.1.13.20. In de figuur is weergegeven hoe de hoogte van de kosten van octrooieren zich in verschillende .0.4.5.0.16.15.12.9.20.9.5.11.5.0.15.14.1.6.8.1.14.11.5.12.9.10.11.8.5.9.4.0.9.19.0.5.5.14.0.4.21.9.4 landen tot elkaar verhouden. Daarbij is geen onderscheid gemaakt tussen Nederland en andere . 5 . 1 2 . 9 . 1 0 . 1 1 .660 . 2 2 . 5 . 1 8 . 2 . 5 . 2 0 . 5 . 1 8 . 1 6 . 2 1 . 1 4 . 2 0 . . 0 . 4 . 5 . 0 . 2 6 . 2 . 1 5 . 2 7 . 1 9 . 2 0 . 1 . 2 0 . 2 1 . 1 9 . 0 . 2 2 . 1 . 1 4 . 0 . 4 . EOV -landen (een achttiental Europese landen) omdat de kosten van een octrooi dat heel Europa 5.0.14.13.1.0.12.9.7.20.0.22.15.15.18.0.1.1.14.0.4.5.0.20.11.0.5.14.0.9.19.0.26.5.5.18.0.2.5.12.1.14 dekt in elk van deze landen identiek zijn. De figuur laat zien dat de kosten van octrooieren binnen .7.18.9.10.11.0.22.15.15.18.0.8.5.20.0.5.6.6.5.3.20.9.5.6.0.6.21.14.3.20.9.15.14.5.18.5.14.0.22.1.14 het EOV-verband 3 à 5 maal zo hoog zijn als in Japan en de Verenigde Staten. Dit ligt vooral aan .0.4.5.0.14.13.1..0.7.5.7.5.22.5.14.0.4.5.0.12.1.14.7.5.0.19.20.1.1.20.0.22.1.14.0.4.9.5.14.19.20.0.2 de hoogte van de heffingen die moeten worden betaald voor het verkrijgen en instandhouden van 2.1.14.0.26.15.23.5.12.0.4.5.0.1.13.5.18.9.11.1.1.14.19.5.0.1.12.19.0.4.5.0.4.21.9.20.19.5.0.20.15.5 een octrooi. Daarnaast spelen de kosten die gemaakt moeten worden voor het vertalen van .26.9.3.8.20.8.15.21.4.5.18.0.19.3.15.15.18.20.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.0.7.15.5.4.0.15.16.0.4.5.0.11 octrooischriften in verschillende Europese talen een rol. Deze hoge kosten vormen een concurren.23.1.12.9.20.5.9.20.0.22.1.14.0.8.5.20.0.12.5.9.4.5.18.19.3.8.1.16..0.4.5.0.8.5.12.4.5.18.8.5.9.4.0. tienadeel voor Europese bedrijven omdat niet-Europese bedrijven op hun thuismarkt goedkoper 22.1.14.0.16.18.15.3.5.4.21.18.5.19.0.13.15.5.20.0.22.15.15.18.20.4.21.18.5.14.4.0.9.14.0.8.5.20.0. octrooien kunnen aanvragen. 15.15.7.0.23.15.18.4.5.14.0.7.5.8.15.21.4.5.14..0.19.3.15.18.5.0.20.5.14.0.1.1.14.26.9.5.14.0.22.1.1 4.0.19.12.5.21.20.5.12.6.1.3.20.15.18.5.14.0.22.15.15.18.0.8.5.20.0.11.23.1.12.9.20.5.9.20.19.15.15 Overigens zijn er aanwijzingen dat behalve de kosten ook de duur van octrooiprocedures in Europa . 1 8 . 4 . 5 . 5 . 1 2 . 0 . 2 2 . 1 . 1 4 . 0 . 1 3 . 5 . 4 . 5 . 4 . 9 . 1 4 . 7 . 9 . 1 4 . 7 . 1 9 . 1 67 .21.20.15.18.9.20.5.9.20.5.14.0.0.14.12.0.21.1 ongunstig afsteekt bij de Verenigde Staten en Japan . Ook dit schaadt het Europese innovatiekli9.0.4.0.5.3.15.14.15.13.9.19.3.8.5.0.5.24.16.5.18.20.9.19.5.0.???0.????0.???0.16.15.12.9.20.9.5.11.5 maat omdat het leidt tot onzekerheid, die vooral voor jonge bedrijven een handicap kan vormen. .0.15.14.1.6.8.1.14.11.5.12.9.10.11.8.5.9.4.0.???0.????0.????130.20.11.23.1.12.9.20.5.9.20.0.22.1.1 4.0.8.5.20.0.12.5.9.4.5.18.19.3.8.1.16.0.???0.?????0.????0.8.5.12.4.5.18.8.5.9.4.0.22.1.14.0.16.18.1 5.3.5.4.21.18.5.19.0.???0.???130.20.????0.0.23.1.20.0.26.9.10.14.0.4.5.0.2.5.12.5.9.4.19.9.13.16.12. Totale kosten van octrooien in EOV-lidstaten, VS en Japan, 1999 (in euro's per octrooi) 9.3.1.20.9.5.19.?0.5.5.14.0.2.5.20.5.18.0.6.21.14.3.20.9.15.14.5.18.5.14.0.15.16.0.4.5.0.19.12.5.21. 2 0 . 5 . 1 2 . 6 . 1 . 3 . 2 0 . 1| 5 . 1 8 . 5 . 1 4 .| 0 . 4 . 1 8 . 1 . 1| . 7 . 2 0 . 0 . 2 .| 9 . 1 0 . 0 . 1 . 1| . 1 4 . 0 . 2 2 . 5| . 1 8 . 2 . 5 . 2 0 . 5 . 1 8 . 9 . 1 4 . 7 . 0 . 2 2 . 1 . 1 4 | ≤† ª†º¶† ¶ ±¿ª¡ª†¿±†≥≤±¡¿ª ≤ ¿≥§¶ºª§º≤¿†±º†ª¡§º¶±¿†≤¿≤¿≤º §† º≥±≥≤º§≤±º†¶†¡¿º≥º≥¶≤≥§†±¶†±≤º¶¡¿†±§¶|¿≤ ¶¡§ª†§¡†¡ª≥¶¿≤§¿ ¶§¶±≥º≤±†ª¿º¶§≥±≥§ ª†≤±¶ºª†≤¡ª§†≤º†ª†¡¶†¶±¿ª±¡≤†≥†º≤±§ †≥§≥º†¡¶≥§†≥§≤¶ª≥±¶ª†ª¶†º≥|¶ ≥†§ª¿¶º º±≤¶§¡≤§ª≥¶§≥†¿§ ª†¶±ª§±†±§ † ª ≤¿º¿≥§≤ª¶†±§¡§ ¶º±§ª§º±†±≤¡ª≥ º ≥§¶†±º § ¿§¶≤§±†≤¶ª≤±≤±¶º≤±|º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤ º† § ¶§º ª§≤†≤ ≥≤ª≤ªº†¿≥≤§ †≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§ ± ª≥¿ ¿† º≥§≥¶º§†§ ¿¡ªºª¶ ≤§† ¶≤ª≥†º|¶≥≤¶ª≤†≤¶≤¡º†¶º¶±≤ª≥≤ †± ±¡ ª†º†±§º†¶º ≥¡¿ ¿≤¿¡º ≤ ª º¡ ¶¿ª§º†≥¶≥º†ª±¡≥ ± †± ¶§¶≥ª≤≥† ≤§†§ª±º≥ † | EOV 49878 . 0 . 8 . 5 . 2 0VS . 0 . 110330 1 . 2 3 . |1†º ¶†ª† ª¡±.¿º¿±≥≤1 | 8 . 2 6 . 1 5 . 5| . 1 1 . 0 . 1 4 . 1 . 1 . 1 8 . 0 . 1 1 . 1 . 1 8 . 2 0 . 5 . 1 §¡º±º±≥§ ¿†ª2 ≤†ª≤ª¶≥†§†º¿.≤± º†¿±9 ¡§¶º≥±§≥†±†¡.º ¿±¿≤2 §±ª†¿≥¶≤ §¡±§0 ¶≥±º§±º¿†¿≤§.¿º¿|ª †5 ¿† . 9 . 2 0 . 0 . 2| 2 . 1 . 1 4 . 0 . 1| 5 . 1 4 . 4 . 5 . 1 | ¡º≤§≤¶ª≥¶¿§±≤º¡ª†≥†¿±≥ª§±≤¶§≥†ª±†¿¶¡≥±ª¡±†±¶≤† ª¿±≥ ª ª†±¶¡≥†¿§ º¶º¿¶≤±≤ §≥†≥ †≤ª¶ª§†|†º§≥≤¶ §†¡ºª±≤§¶¡º≥†ª§†¶¡§ª≤≥¶≤¶±≤†¿ª±≥ ª†≤†§º ± †ª¶º ±¿≥±¿ª¡†ª¶¡† | | | | JP 16450 2 . 1 9 . . 0 . 4 . 5 . 0 . 1 4 . 1 3| ¿¶ ≤¶†.¡†ª≤† 1 . 0 . 1 3 . 1 .| 1 . 1 1 . 2 0 . 0 |. 8 . 9 . 5 . 1 8 . 0 | . 1 8 . 5 . 5 . 4 |. 1 9 . 0 . 5 . 5 . 1 | 4.0.2.5.12.1.14.7.18.9.10.11.5.0 . 1 5 . 1 3 . 1 9 . 1 2 . 1 . 7 . 00. 4 . 1 5 . 110000 5 . 1 8 . 0 . 2 2 20000 . 1 . 1 4 . 0 . 1 830000 . 5 . 1 . 3 . 2 0 . 40000 9 . 5 . 6 . 0 . 2 850000 .2.5.8.1.14.4.5.12.9.14.7.0.22.1.14. 0.15.14.20.8.5.6.6.9.14.7.19.22.5.18.26.15.5.11.5.14.0.9.14.0.4.5.0.15.22.5.18.7.1.14.7.19.16.5.18. Bron: Europese Commissie (2000b). 9.15.4.5.0.22.1.14.23.5.7.5.0.9.14.23.5.18.11.9.14.7.20.18.5.4.9.14.7.0.22.1.14.0.4.5.0.23.5.20.0.9. 14.0.199828.0.14.1.1.18.0.5.5.14.0.16.18.15.1.3.20.9.5.6.0.18.5.7.9.13.5..0.22.1.14.0.4.5.0.11260.1 5.14.20.8.5.6.6.9.14.7.19.22.5.18.26.15.5.11.5.14.0.26.9.10.14.0.3500.14.9.5.20.0.20.15.5.7.5.19.20 .1.1.14.0.15.6.0.26.9.10.14.0.4.5.0.1.6.19.16.18.1.11.5.14.0.1.1.14.7.5.16.1.19.20..0.8.5.20.0.1.6.7. 5.12.15.16.5.14.0.10.1.1.18.0.26.9.10.14.0.100.14.9.5.21.23.5.0.15.14.4.5.18.26.15.5.11.5.14.0.7.5. 19.20.1.18.20.0.28.16.13.0.3.8.5.3.11.28..0.4.1.20.0.14.5.5.13.20.0.14.9.5.20.0.23.5.7.0.4.1.20.0.4. 5.26.5.0.19.3.15.18.5.0.15.13.8.15.15.7.0.13.15.5.20..0.4.5.0.5.6.6.5.3.20.9.22.9.20.5.9.20.0.22.1.1 4.0.8.5.20.0.9.14.19.20.18.21.13.5.14.20.1.18.9.21.13.0.22.15.15.18.0.8.5.20.0.15.14.4.5.18.26.15.5 .11.5.14.0.5.14.0.15.16.19.16.15.18.5.14.0.22.1.14.0.11.1.18.20.5.12.19.0.26.15.1.12.19.0.9.14.0.4. 5.0.13.5.4.5.4.9.14.7.9.14.7.19.23.5.20.0.9.19.0.22.1.19.20.7.5.12.5.7.4.0.9.19.0.4.1.14.0.15.15.11. 0.éé14.0.22.1.14.0.4.5.0.3.5.14.20.18.1.12.5.0.16.21.14.20.5.14.0.2.9.10.0.4.5.0.11.15.13.5.14.4.5.0 .5.22.1.12.21.1.20.9.5..0.28.13.5.12.4.5.14.0.12.5.14.9.5.14.3.25.?28.0.13.1.18.11.20.15.18.4.5.14.9
fig 7.4.7
p104
Wat is de les uit de best practices? De hoge kosten van het aanvragen en handhaven in de EOV-lidstaten houden een gevaar in voor het Europese innovatieklimaat. Een Gemeenschapsoctrooi is daarom dringend nodig. De invoering van een Gemeenschapsoctrooi, waarbij de Europese Unie als geheel als partij toetreedt tot het EOV, dient gepaard te gaan met een scherpe reductie van de heffingen en de hoge vertaalkosten. Dat laatste kan het meest effectief gebeuren door zo min mogelijk vertalingen te verlangen van de aanvrager. Behalve een verlaging van de kosten van octrooieren is ook een bredere discussie over het kennisbeschermingsbeleid gewenst. Inzet daarvan is de vraag hoe het kennisbeschermingsbeleid meer in dienst kan worden gesteld van het kennisexploitatiebeleid. In het kader van deze discussie wordt onder andere bezien of het wenselijk is te kiezen voor een sectorspecifieke invulling van het IE-beleid. Verder zou moeten worden gekeken naar de innovatiebelemmeringen die uitgaan van de trend van het octrooieren van enabling technologies (bijvoorbeeld software) en breed toepasbare business methods. Tot slot is aandacht nodig voor de mogelijkheden om het gebruik van (openbare) octrooi-informatie te vergroten.
Modernisering van het Intellectueel Eigendom-stelsel gewenst
66 Europees Octrooiverdrag 67 Zie Arundel (2001).
p105
.14.7.0.5.4.50.2.18.5.5.4.2.1.14.4.0.9.14.20.5.18.14.5.20.0.1.1.14.19.12.21.9.20.9.14.7.5.14.0.5.6.6. 5.3.20.9.5.22.5.0.13.1.18.11.20.23.5.18.11.9.14.7.0.22.5.18.5.9.19.20.0.19.12.1.7.22.1.1.18.4.9.7.0. 20.15.5.26.9.3.8.20.0.0.23.1.1.18.15.13.0.9.19.0.4.5.26.5.0.9.14.4.9.3.1.20.15.18.0.2.5.12.1.14.7.18 .9.10.11.?0.2.18.5.5.4.2.1.14.4.0.9.14.20.5.18.14.5.20.0.9.19.0.14.15.15.4.26.1.11.5.12.9.10.11.0.22 .15.15.18.0.4.5.0.15.14.20.23.9.11.11.5.12.9.14.7.0.5.14.0.22.5.18.19.16.18.5.9.4.9.14.7.0.22.1.14. 0.9.14.14.15.22.1.20.9.5.22.5.29.0.4.9.7.9.20.1.12.5.0.4.9.5.14.19.20.5.14.0.5.14.0.16.18.15.4.21.3. 20.5.14.29.0.4.9.5.0.5.5.14.0.7.18.15.20.5.0.2.1.14.4.2.18.5.5.4.20.5.0.22.5.18.5.9.19.5.14..0.4.5.0. 3.15.14.19.21.13.5.14.20.0.8.5.5.6.20.0.7.18.15.20.5.0.9.14.20.5.18.5.19.19.5.0.9.14.0.4.5.26.5.0.2 2.15.12.7.5.14.4.5.0.7.5.14.5.18.1.20.9.5.0.9.14.20.5.18.14.5.20..0.22.15.15.18.0.15.14.4.5.18.14.5. 13.5.18.19.0.9.19.0.2.5.19.3.8.9.11.2.1.1.18.8.5.9.4.0.22.1.14.0.2.5.12.1.14.7.0.15.13.4.1.20.0.8.5.2 0.0.4.5.0.13.15.7.5.12.9.10.11.8.5.9.4.0.7.5.5.6.20.0.14.9.5.21.23.5.0.13.1.18.11.20.5.14.0.20.5.0.2 .5.20.18.5.4.5.14..0.4.5.0.20.15.20.0.14.21.0.20.15.5.0.2.5.19.3.8.9.11.2.1.18.5.0.9.14.20.5.18.14.5 .20.0.20.15.5.7.1.14.7.19.11.1.14.1.12.5.14.0.28.1.14.1.12.15.7.5.0.20.5.12.5.6.15.14.9.5.0.5.14.0.9 .19.4.14.28.0.26.9.10.14.29.0.22.1.14.23.5.7.5.0.8.21.14.0.2.5.16.5.18.11.20.5.0.2.1.14.4.2.18.5.5.4 .20.5.29.0.8.9.5.18.22.15.15.18.0.13.9.14.4.5.18.0.7.5.19.3.8.9.11.20..0.22.9.1.0.4.5.0.11.1.2.5.12. 0.15.6.0.5.5.14.0.4.9.7.9.20.1.12.0.19.21.2.19.3.18.9.2.5.18.0.12.9.14.5.0.28.4.19.12.;0.5.5.14.0.19 .16.5.3.9.1.12.5.0.20.5.12.5.6.15.15.14.1.1.14.19.12.21.9.20.9.14.7.28.29.0.11.21.14.14.5.14.0.23.5 .12.0.7.18.15.20.5.0.8.15.5.22.5.5.12.8.5.4.5.14.0.4.1.20.1.0.9.14.0.11.15.18.20.5.0.20.9.10.4.0.4.1 5.15.18.7.5.12.1.20.5.14.0.23.15.18.4.5.14..0.1.14.4.5.18.5.0.9.14.6.18.1.19.20.18.21.3.20.21.18.5. 14.0.22.15.15.18.0.2.18.5.5.4.2.1.14.4.9.14.20.5.18.14.5.20.0.28.22.9.1.0.5.12.5.11.20.18.9.3.9.20. 5.9.20.19.14.5.20.29.0.19.1.20.5.12.12.9.5.20.0.5.14.0.23.12.12.0.2.5.22.9.14.4.5.14.0.26.9.3.8.0.1 4.15.7.0.7.18.15.20.5.14.4.5.5.12.19.0.9.14.0.4.5.0.5.24.16.5.18.9.13.5.14.20.5.5.18.6.1.19.5..0.22. 15.15.18.0.4.5.0.22.5.18.19.16.18.5.9.4.9.14.7.0.22.1.14.0.2.18.5.5.4.2.1.14.4.0.9.14.20.5.18.14.5.2 0.0.9.19.29.0.14.1.1.19.20.0.5.5.14.0.8.15.15.7.23.1.1.18.4.9.7.5.0.9.14.6.18.1.19.20.18.21.3.20.21. 21.18.29.0.1.4.5.17.21.1.20.5.0.13.1.18.11.20.15.18.4.5.14.9.14.7.0.22.1.14.0.2.5.12.1.14.7..0.4.5.0 .22.15.15.18.23.1.1.18.4.5.14.0.22.15.15.18.0.20.15.5.20.18.5.4.9.14.7.0.20.15.20.0.8.5.20.0.11.1.2 .5.12.27.0.15.6.0.20.5.12.5.6.15.15.14.14.5.20.23.5.18.11.0.13.15.5.20.5.14.0.26.15.4.1.14.9.7.0.26 .9.10.14.29.0.4.1.20.0.2.9.10.0.15.14.20.2.18.5.11.5.14.0.22.1.14.0.5.6.6.5.3.20.9.5.22.5.0.3.15.14. 3.21.18.18.5.14.20.9.5.29.0.20.15.5.20.18.5.4.9.14.7.0.22.1.14.0.14.9.5.21.23.5.0.16.18.15.22.9.4.5 .18.19.0.20.15.20.0.4.5.0.13.1.18.11.20.0.22.15.15.18.0.2.18.5.5.4.2.1.14.4.0.9.14.20.5.18.14.5.20. 4.9.5.14.19.20.5.14.0.5.5.14.0.18.5.ë12.5.0.15.16.20.9.5.0.9.19..0.8.15.5.0.19.3.15.15.18.20.0.14.5. 4.5.18.12.1.14.4.?0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.0.2.5.8.15.15.18.20.0.20.15.20.0.4.5.0.23.5.18.5.12.4.20.1 5.16.0.23.1.20.0.2.5.20.18.5.6.20.0.2.5.19.3.8.9.11.2.1.1.18.8.5.9.4.0.5.14.0.11.23.1.12.9.20.5.9.20 .0.22.1.14.0.8.5.20.0.11.1.2.5.12.27.0.5.14.0.20.5.12.5.6.15.14.9.5.14.5.20.23.5.18.11..0.14.5.4.5.1 8.12.1.14.4.0.19.3.15.15.18.20.0.5.3.8.20.5.18.0.26.23.1.11.0.23.1.20.0.2.5.20.18.5.6.20.0.4.5.0.2.5 .19.3.8.9.11.2.1.1.18.8.5.9.4.0.22.1.14.0.4.19.12.29.0.15.15.11.0.1.12.0.12.9.10.11.20.0.5.18.0.4.5. 0.12.1.1.20.19.20.5.0.20.9.10.4.0.19.16.18.1.11.5.0.22.1.14.0.5.5.14.0.20.15.5.14.1.13.5.0.22.1.14. 0.8.5.20.0.1.1.14.20.1.12.0.16.18.15.22.9.4.5.18.19..0.21.9.20.19.16.18.1.11.5.14.0.22.1.14.0.4.5.0. 20.15.5.26.9.3.8.20.8.15.21.4.5.18.0.15.16.20.1.0.20.5.14.0.1.1.14.26.9.5.14.0.22.1.14.0.11.14.5.12 .16.21.14.20.5.14.0.2.9.10.0.4.5.0.20.15.5.7.1.14.7.0.20.15.20.0.8.5.20.0.9.14.6.18.1.19.20.18.21.3. 20.21.21.18.0.8.5.2.2.5.14.0.8.9.5.18.0.13.15.7.5.12.9.10.11.0.1.1.14.0.2.9.10.7.5.4.18.1.7.5.14..0.4 .5.0.16.18.5.19.20.1.20.9.5.0.23.1.20.0.2.5.20.18.5.6.20.0.2.18.5.5.4.2.1.14.4.0.9.14.20.5.18.14.5.2 0.0.22.9.1.0.4.5.0.11.1.2.5.12.0.9.19.0.2.5.20.5.18..0.9.14.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.0.9.19.0.16.5.18. 0.1000.11.1.2.5.12.1.1.14.19.12.21.9.20.9.14.7.5.14.0.9.19.0.1?0.2.18.5.5.4.2.1.14.4.9.14.20.5.18.1 4.5.20.1.1.14.19.12.21.9.20.9.14.7.0.7.5.18.5.1.12.9.19.5.5.18.4..0.5.24..10.11.1.2.5.12.27.0.5.14.0. 20.5.12.5.6.15.14.9.5.27.9.14.6.18.1.19.20.18.21.3.20.21.21.18.29.0.19990.4.5.0.7.15.5.4.5.0.16.18. 5.19.20.1.20.9.5.19.0.22.1.14.0.3.1.14.1.4.1.0.20.5.14.0.1.1.14.26.9.5.14.0.22.1.14.0.8.5.20.0.7.5.2. 18.21.9.11.0.22.1.14.0.2.18.5.5.4.2.1.14.4.9.14.20.5.18.14.5.20.0.26.9.10.14.0.22.15.15.18.1.12.0.8 .5.20.0.7.5.22.15.12.7.0.22.1.14.0.8.5.20.0.22.18.9.10.7.5.22.5.14.0.22.1.14.0.4.5.0.26.15.7.5.14.1. 1.13.4.5.0.“12.15.3.1.12.0.12.15.15.16.”29.0.26.15.4.1.20.0.3.15.14.3.21.18.18.5.18.5.14.4.5.0.9.14 .6.18.1.19.20.18.21.3.20.21.18.5.14.0.28.11.1.2.5.12.0.5.14.0.4.19.12.28.0.15.14.20.19.20.1.1.14..0 .4.5.0.20.15.5.14.1.13.5.0.22.1.14.0.4.5.0.3.15.14.3.21.18.18.5.14.20.9.5.4.18.21.11.0.4.9.5.0.8.9.5. 18.22.1.14.0.8.5.20.0.7.5.22.15.12.7.0.23.1.19.29.0.13.1.1.11.20.0.4.1.20.0.4.5.0.3.15.14.19.21.13. 5.14.20.0.2.5.20.5.18.0.5.14.0.20.5.7.5.14.0.1.1.14.20.18.5.11.11.5.12.9.10.11.5.18.0.22.15.15.18.2 3.1.1.18.4.5.14.0.2.5.4.9.5.14.4.0.23.15.18.4.20..0.5.24..20.2.18.5.5.4.2.1.14.4.0.1.1.14.19.12.21.9. 20.9.14.7.5.14.29.0.10.1.14.21.1.18.9.0.20010.23.1.20.0.26.9.10.14.0.4.5.0.2.5.12.5.9.4.19.9.13.16. 12.9.3.1.20.9.5.19.?0.22.15.15.18.0.4.5.0.12.15.3.1.12.0.12.15.15.16.0.9.19.0.4.5.0.23.5.7.0.14.1.1. 18.0.5.6.6.5.3.20.9.5.22.5.0.13.1.18.11.20.23.5.18.11.9.14.7.0.12.1.14.7.29.0.7.12.1.4.0.5.14.0.22.1 5.12.0.22.1.12.11.21.9.12.5.14..0.13.5.4.5.4.9.14.7.9.14.7.19.20.15.5.26.9.3.8.20.0.15.16.0.22.5.18. 20.9.3.1.1.12.0.7.5.ï14.20.5.7.18.5.5.18.4.5.0.2.5.4.18.9.10.22.5.14.0.9.19.0.7.5.5.14.0.5.5.14.22.15 .21.4.9.7.5.0.26.1.1.11..0.4.5.0.13.1.18.11.20.23.5.18.11.9.14.7.0.23.15.18.4.20.0.15.16.0.4.9.20.0. 13.15.13.5.14.20.0.22.15.15.18.1.12.0.7.5.19.20.9.13.21.12.5.5.18.4.0.4.15.15.18.0.4.5.0.13.1.18.11
8
DUUR ZAAM HEID
p106
Bewaking van de leefomgeving
8.1
Het streven naar een duurzame economische groei impliceert dat bij het benutten van de groeipotentie van vandaag de groeipotentie van toekomstige generaties niet uit het oog verloren mag worden en er sprake moet zijn van een integrale afweging tussen economische, ecologische en sociale belangen. Duurzaamheid heeft daarmee zowel ecologische als ook maatschappelijke kenmerken en reflecteert een belangrijke randvoorwaarde bij het streven naar economische groei. De ecologische kenmerken van duurzaamheid gaan uit van het gegeven dat hulpbronnen niet onbeperkt voorradig zijn. Het betreft het realiseren van een schone en veilige woon- en werkomgeving en het efficiënt omgaan met grondstoffen en energiedragers. De sociale kenmerken betreffen onder andere het hanteren van hoge ethische normen bij zowel binnenlandse als buitenlandse productie, het bevorderen van de sociale cohesie van de maatschappij, welzijn en het vermogen van de bevolking om zich te ontwikkelen.
Drie aspecten van duurzaamheid
fig 8.1.1
§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶±ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶º¿≥≤§§†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶†¶±º¡≥≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º ¶†≤ª≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶†¿º±º¡≥±±ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤†≥†≤¿§ª§¶º¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶†¶±≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§†¿º±º¡≥±≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥ §¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶º economie §§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶±ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶º¿≥≤§§†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º± º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶†¶±º¡≥≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶†¿º±º¡≥±±ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤†≥†≤¿§ª§¶º¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶†¶±≥ †§†ª §¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶±ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶º¿≥≤§§†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶†¶±º¡≥≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º †º¶††¶§¶±¿ª¡ª†¿§±† ¶†≤ª≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶†¿º±º¡≥±±ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤†≥†≤¿§ª§¶º¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶†¶±≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§†¿º±º¡≥±≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥ †§¡†¡ª≥¶¿≤§¿¿¶§¶±≥º≤±†ª¿º¶§≥± §¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶±ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶º¿≥≤§§†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶†¶±º¡≥≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º ≥§§ª†≤±¶ºª†≤¡ª§†≤º†ª†¡¶†¶±¿ª±¡≤†≥†º≤±§§†≥ ¶†≤ª≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶†¿º±º¡≥±±ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤†≥†≤¿§ª§¶º¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶†¶±≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§†¿º±º¡≥±≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥ §≥º†¡¶≥§†≥§≤¶ª≥±¶ª†ª¶†º≥≥¶¶≥†§ª¿¶ººº±≤¶§¡≤§ª≥¶§≥†¿§§ª† §¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶±ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶º¿≥≤§§†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶†¶±º¡≥≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º ¶±ª§±†±§††ªª≤¿º¿≥§≤ª¶†±§¡§§¶º±§ª§º±†±≤¡ª≥≥ºº≥§¶†±ºº§¿§¶≤§±†≤¶ ¶†≤ª≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶†¿º±º¡≥±±ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤†≥†≤¿§ª§¶º¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶†¶±≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§†¿º±º¡≥±≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥ ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ §¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶±ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶º¿≥≤§§†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶†¶±º¡≥≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º ±±ª≥¿¿¿††º≥§≥¶º§†§§¿¡ªºª¶¶≤§††¶≤ª≥†º¶≥≤¶ª≤†≤¶≤¡º†¶º¶±ª≥≤≤†±±±¡¡ª†º†±§º†¶ºº≥¡¿¿¿≤¿¡ºº≤ ¶†≤ª≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶†¿º±º¡≥±±ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤†≥†≤¿§ª§¶º¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶†¶±≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§†¿º±º¡≥±≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥ ≤ªªº¡¡¶¿ª§º†≥¶≥º†ª±¡≥≥±±†±±¶§¶≥ª≤≥††≤§†§ª±º≥≥†ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ §¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶±ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶º¿≥≤§§†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶†¶±º¡≥≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º ª≤ªº†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥ ¶†≤ª≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶†¿º±º¡≥±±ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤†≥†≤¿§ª§¶º¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶†¶±≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§†¿º±º¡≥±≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥ ª≤ªº†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤ªº†¿≥≤§§ §¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶±ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶º¿≥≤§§†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶†¶±º¡≥≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º †≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤ ¶†≤ª≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶†¿º±º¡≥±±ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤†≥†≤¿§ª§¶º¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶†¶±≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§†¿º±º¡≥±≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥ ±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤ªº†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º† §¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶±ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶º¿≥≤§§†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶†¶±º¡≥≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º ª≤ªº†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤ªº†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º ¶†≤ª≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶†¿º±º¡≥±±ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤†≥†≤¿§ª§¶º¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶†¶±≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§†¿º±º¡≥±≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥ ¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥ª≤ªº†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª §¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶±ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶º¿≥≤§§†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶†¶±º¡≥≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º §¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º≥§§ ¶†≤ª≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶†¿º±º¡≥±±ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤†≥†≤¿§ª§¶º¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶†¶±≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§†¿º±º¡≥±≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥ §¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§§ §¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶±ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶º¿≥≤§§†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶†¶±º¡≥≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º §¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤≤§§†≥†≤¿§ª§¶º††§§¶§ªº†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶º††§§¶§ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶†¶±≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§§ ¶†≤ª≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶†¿º±º¡≥±±ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤†≥†≤¿§ª§¶º¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶†¶±≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§†¿º±º¡≥±≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥ §¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶±ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶†¶±≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§§ §¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶±ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶º¿≥≤§§†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶†¶±º¡≥≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º §¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶±ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤†≥†≤¿§ª§¶º¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶†¶±≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§§ ¶†≤ª≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶†¿º±º¡≥±±ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤†≥†≤¿§ª§¶º¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶†¶±≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§†¿º±º¡≥±≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥ §¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿†¶±§ª§¶º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶±ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤†≥†≤¿§ª§¶º¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶†¶±≥§§ª≤±≤±¶º≤±†≥†≤¿§ª§º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§§ §¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶±ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶º¿≥≤§§†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶†¶±º¡≥≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º ¶†≤ª≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶†¿º±º¡≥±±ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤†≥†≤¿§ª§¶º¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶†¶±≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§†¿º±º¡≥±≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥ §¶†¶±ª≥±≤ ecologie ≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶±ª≥±≤±≥±≤≥§§ª≥±†≤ª§≤†¿º± sociaal º¡≥±≤≥§§ª≤º¶≥±º§† ≤¿§ª§¶º¿≥≤§§†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶†¶±º¡≥≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶†¿º±º¡≥±±ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤†
Economische groei die maatschappelijke en ecologische schade oplevert brengt ons weinig. Immers, de financiële middelen die het resultaat zijn van economische groei die niet duurzaam is, zouden voor een belangrijk deel aangewend moeten worden om ontstane knelpunten te verzachten. De resterende financiële middelen schieten dan mogelijk tekort voor de realisatie van andere sociaal-economische of maatschappelijke doelstellingen. De uitgangspositie van Nederland bij het streven naar duurzame economische groei is goed. Een vergelijking van de rankings van Nederland met betrekking tot welvaart (BBP per hoofd), sociale duurzaamheidskenmerken en ecologische duurzaamheidskenmerken laat een evenwichtig beeld zien. Op de sociale en ecologische duurzaamheidskenmerken scoort Nederland beter dan op het BBP per hoofd. Dat betekent niet dat er geen ecologische en maatschappelijke knelpunten bestaan. Wel kan - voorzichtig - geconcludeerd worden dat Nederland ten opzichte van de benchmarklanden een relatief goede uitgangspositie heeft op het gebied van duurzaamheid. Deze verhoudingen liggen voor de Verenigde Staten en Denemarken andersom.
p107
Rangschikking volgens BBP per hoofd, Human Development Index (HDI) en Environmental Sustainability Index (ESI) in 2000
Verenigde Staten Denemarken Japan Australië Nederland Duitsland Frankrijk Zweden Verenigd Koninkrijk
BBP per hoofd 2 8 11 12 13 14 16 17 19
HDI
ESI
ª§¶º¿≥≤§§†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶†¶±º¡≥≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º 6 11 ¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶†¿º±º¡≥±±ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤†≥†≤¿§ª§¶º¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶†¶±≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º ¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶±ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶º¿≥≤§§†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶†¶±º¡≥≥§§ª≤±≤±¶º 15 10 ≤±º¶≥±º¶†≤ª≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶†¿º±º¡≥±±ª≥±≤≥±≤≥§±≥ §¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶±ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ 9 22 ª§¶º¿≥≤§§†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶†¶±º¡≥≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º §¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶±ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ 2 7 ª§¶º¿≥≤§§†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶†¶±º¡≥≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º §¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶±ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ 8 12 ª§¶º¿≥≤§§†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶†¶±º¡≥≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º §¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶±ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ 17 15 ª§¶º¿≥≤§§†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶†¶±º¡≥≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º §¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶±ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ 13 13 ª§¶º¿≥≤§§†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶†¶±º¡≥≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º §¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶±ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ 4 4 ª§¶º¿≥≤§§†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶†¶±º¡≥≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤†º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º §¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶±ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ 14 16 ª§¶º¿≥≤§§†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶†¶±º¡≥≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º
Bron: OESO (2001h), Worldbank en World Economic Forum. Opmerking: een rood vakje betekent dat de desbetreffende ranking lager is dan die op basis van het BBP per hoofd. Groen betekent dat de ranking beter is.
tabel 8.1.1
In paragraaf 8.4 worden de benchmarking exercities die ten grondslag liggen aan de analyses en beleidslessen uit dit hoofdstuk getoond. Het gaat om maatschappelijk verantwoord ondernemen (8.4.1); schoolverlaters met onvoldoende startkwalificatie (8.4.2); de productie van duurzame energie waaronder windenergie (8.4.3); de doelstellingen en kosten van het klimaatbeleid (8.4.4) en gebruik economische instrumenten bij milieubeleid (8.4.5).
Samenvatting van de scores
8.2
Ondernemers zijn zich in toenemende mate bewust van de ecologische en sociale consequenties van hun handelen. Consumenten en maatschappelijke organisaties vragen immers steeds meer om goederen en diensten die op ethisch verantwoorde wijze worden geproduceerd. Nederlandse ondernemers beantwoorden deze vraag vanuit de maatschappij. Zonder wet- of regelgeving blijken de meeste beursgenoteerde ondernemingen aan de OESO-richtlijnen ten aanzien van maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) te voldoen. Door middel van het zogenaamde milieujaarverslag leggen ondernemingen verantwoording af over de manier waarop hun activiteiten de kwaliteit van het milieu beïnvloeden. Door dit goede gedrag leveren Nederlandse ondernemers een bijdrage aan de duurzaamheid van economische groei, zowel in Nederland als daarbuiten.
p108
Ecologische kenmerken Volgens de VN-organisatie IPCC is het nu vrijwel zeker dat menselijk gedrag een (toekomstige) verandering van het klimaat tot gevolg heeft. Het gaat hier met name om de door menselijk gedrag veroorzaakte uitstoot van broeikasgassen, zoals CO2. Het gevolg van een hoge concentratie van broeikasgassen in de atmosfeer is een versterkt broeikaseffect, met als voor Nederland (maar ook voor andere landen) belangrijk gevolg een stijging van de zeespiegel. Voor Nederland is er dus een grote noodzaak de (wereldwijde) uitstoot van CO2 terug te brengen naar houdbare niveau’s. Nederland is er net als de andere landen uit de benchmarkset in geslaagd de groei van de uitstoot van broeikasgassen los te koppelen van de groei van de economie. Dat is een positieve ontwikkeling, maar niet goed genoeg. De Kyoto-doelstellingen zijn nog ver weg. Nederland staat op de tweede plaats achter de Verenigde Staten in termen van CO2-uitstoot per hoofd van de bevolking68. Een kanttekening is dat de Nederlandse uitstoot voor een belangrijk deel gerelateerd is aan de productie van goederen die worden geëxporteerd, en die dus niet zijn bedoeld voor binnenlandse consumptie. Nederland is in die zin de keuken van Europa69. Nederland probeert langs verschillende wegen een duurzamer energiehuishouding te realiseren: een energiehuishouding die klimaatneutraal, betrouwbaar en economisch efficiënt is. In de eerste plaats wordt getracht de vraag naar energie van ondernemingen en consumenten af te remmen via een regulerende energiebelasting. In combinatie met andere aan het milieu gerelateerde belastingen behoort Nederland in internationaal perspectief tot de landen met het grootste aandeel (in het totaal) groene belastingen. In 1998 waren de groene belastingen alleen in Denemarken hoger. Een tweede manier waarop getracht wordt de uitstoot van broeikasgassen te reduceren is door het verbruik van duurzame energie te vergroten. Dit gebeurt onder andere door duurzame energie vrij te stellen van de regulerende energiebelasting. Bovendien is, vooruitlopend op de totale liberalisering van de energiemarkt, de markt voor groene stroom sinds 1 juli 2001 vrij. Dat heeft geleid tot een grote toename van het aantal afnemers van groene stroom (van ongeveer 100 duizend in 1999 tot 700 duizend aan het einde van 2001). De binnenlandse productie van groene stroom is minder hard gegroeid: Nederland blijft met een aandeel van circa 2% van de totale energieproductie achter bij Frankrijk (7%) en Denemarken (10%). De relatief geringe bijdrage in Nederland op het terrein van productie van duurzame energie wordt veroorzaakt doordat in Nederland alleen wind en biomassa, en dus niet water of zon, een substantiële bijdrage kunnen leveren. Een andere oorzaak is de spanning tussen de doelstellingen ten aanzien van de kwaliteit van de natuur en de leefomgeving en die ten aanzien van de productie van windenergie (‘horizonvervuiling’, locatieproblematiek), wat leidt tot institutionele belemmeringen.
maatschappelijk verantwoord ondernemen pensioenbesparingen (incl. AOW spaarfonds) aandeel duurzame energie in totale verbruik gebruik economische instrumenten schoolverlaters met alleen secondary education CO2-uitstoot per hoofd
68 Zie CPB (2000). 69 Zie www.benchmarking.ez.nl
p109
Andere instrumenten betreffen investeringssubsidies (soms van fiscale aard), subsidies gericht op innovatie, voorlichting en regelgeving.
Maatschappelijke kenmerken De Nederlandse maatschappij kent een behoorlijke mate van sociale cohesie. Dat heeft voor een belangrijk deel te maken met de gunstige ontwikkeling van de werkgelegenheid. Een ieder die wil en kan werken, is in het algemeen in staat een betrekking te vinden. Het gemiddelde opleidingsniveau speelt hierbij natuurlijk een belangrijke rol (zie hoofdstuk 4). Het gevolg is dat armoede in financiële zin slechts beperkt voorkomt. Om deze situatie in de toekomst vast te houden is het belangrijk het opleidingsniveau op peil te houden en te voorkomen dat jongeren zonder diploma het onderwijs verlaten. De Nederlandse positie op dit vlak komt vrijwel overeen met het Europees gemiddelde. Maar terwijl een dergelijke score op andere terreinen voldoende kan zijn, geldt dit op dit beleidsterrein niet. Voor de ontwikkeling van de sociale cohesie is iedere schoolverlater zonder diploma er een te veel. Uit Amerikaans onderzoek blijkt dat de maatschappelijke baten van het voorkomen van voortijds schoolverlaten ruimschoots opwegen tegen de kosten. Belangrijk voor de solidariteit in de maatschappij is dat Nederland goede financiële voorzieningen heeft getroffen voor de oudedagspensioenen. Dat betekent dat er, in tegenstelling tot de situatie in andere landen, over een tiental jaren geen zware wissel getrokken hoeft te worden op de intergenerationele solidariteit. Het tot nu toe in Nederland opgebouwde pensioenvermogen overtreft de omvang van het BBP. Ook de ontwikkeling van de overheidsschuld geeft ruimte de AOW- en pensioenpremies in de toekomst binnen de perken te houden. De grote steden kampen met een cumulatie van vaak al langer optredende, structurele problemen, zoals een achterblijvende economische groei, een relatief hoge werkloosheid, hoge criminaliteit en een eenzijdige samenstelling van de bevolking met relatief weinig gezinnen met kinderen en een oververtegenwoordiging van ouderen, allochtonen en lager opgeleiden70. Hierdoor wijkt de sociale stabiliteit in bepaalde wijken in de grote steden af van wat gebruikelijk is in de rest van Nederland, hetgeen een ongunstige uitwerking heeft op het vestigingklimaat voor bedrijven. De grote steden in Nederland onderscheiden zich hiermee niet van grote steden in het buitenland.
70 Zie Ministerie van Economische Zaken (2001).
p110
Lessen uit de best practices
8.3
De behoefte aan duurzame economische groei wordt breed gedragen in de maatschappij. Dat uit zich onder andere in de houding van ondernemers ten aanzien van maatschappelijk verantwoord ondernemen. Nederlandse ondernemers hebben dit al in belangrijke mate opgepakt. Ook de Nederlandse overheid probeert in beleidsbeslissingen een integrale afweging te maken van de drie pijlers van duurzaamheid. Een belangrijke conclusie ten aanzien van de sociale duurzaamheid is het bevorderen van de vitaliteit van de grote steden. Daarbij gaat het om het bevorderen van de integratie van nieuwkomers door, naast het eerder gememoreerde arbeidsmarktbeleid, het verkleinen van kennis- en taalachterstanden, in het bijzonder door het voorkomen van het voortijdig schoolverlaten, en het verbeteren van de kwaliteit van de woningvoorraad.
Lessen uit de best practices THEMA
LES
Maatschappelijk verantwoord ondernemen
Handhaving verantwoordelijkheid bedrijven: geen overheidsbemoeienis
Milieubeleid, inclusief Kyoto-doelstellingen
Meer inzet van economische instrumenten
Verbruik duurzame energie
Level playing field voor duurzame energie creëren en instandhouden
Verbetering van de energie-efficiency
Inzet van vraaggericht marktconform en generiek instrumentarium
Vitaliteit grote steden
Verminderen kennis- en taalachterstanden en verbetering kwaliteit woningvoorraad
Om het gedrag van consumenten en bedrijven meer in overeenstemming te brengen met het maatschappelijke belang moeten de externe effecten van het handelen worden geïnternaliseerd in de prijzen. De meest efficiënte wijze om dat te bewerkstelligen is door marktconforme instrumenten in te zetten. Economische instrumenten veranderen de relatieve prijzen, waardoor er prikkels ontstaan tot gedragsverandering. Nederland maakt reeds in flinke mate gebruik van marktconforme instrumenten. De prikkels kunnen op sommige plaatsen, zoals bij het (vracht-) autogebruik, zwaarder worden aangezet. Maar ook voor het dichterbij halen van de Kyoto-doelstellingen worden marktconforme instrumenten, zoals clean development mechanism en Joint Implementation ingezet. Aan deze instrumentenset kan mogelijk in de toekomst de emissiehandel worden toegevoegd.
p111
Maatschappelijk verantwoord ondernemen
8.4.1
.20.0.26.5.12.6.0.????0.5.14.0.4.5.0.2.5.19.3.8.9.11.2.1.1.18.8.5.9.4.0.22.1.14.0.7.15.5.4.5.0.18.5.7 .21.12.5.18.9.14.7..0.5.18.0.9.19.0.14.1.13.5.12.9.10.11.0.9.14.0.20.15.5.14.5.13.5.14.4.5.0.13.1.20 .5.0.3.15.14.3.21.18.18.5.14.20.9.5.0.20.21.19.19.5.14.0.4.5.0.20.23.5.5.0.9.14.6.18.1.19.20.18.21. 3.20.21.18.5.14..0.2.15.22.5.14.4.9.5.14.0.15.16.5.18.5.18.5.14.0.15.16.0.4.5.0.12.15.3.1.12.0.12.1 5.15.16.0.14.1.1.19.20.0.11.16.14.0.13.5.5.18.4.5.18.5.0.2.18.5.5.4.2.1.14.4.0.1.1.14.2.9.5.4.5.18.1 9..0.4.5.0.7.15.5.4.5.0.18.5.7.21.12.5.18.9.14.7.0.9.19.0.5.18.0.1.12.29.0.15.6.0.11.15.13.20.0.5.18 Waarom zijn deze indicatoren belangrijk? .1.1.14.0.28.11.1.2.9.14.5.20.19.14.15.20.1.0.“20.15.5.7.1.14.7.0.20.15.20.0.4.5.0.11.1.2.5.12.0.5.1 Maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) speelt op verschillende terreinen en niveaus. 4.0.8.5.20.0.14.9.5.21.23.5.0.15.14.16.0.18.5.7.9.13.5.;0.23.1.20.0.9.19.0.4.1.20.28..0.8.5.20.0.9.1 Binnen bedrijven gaat het om sociale dialoog, opleidingen, gelijke kansen, een beter evenwicht, 9.0.22.1.14.0.2.5.12.1.14.7.0.4.1.20.0.4.5.0.14.9.5.21.23.5.0.15.14.16.27.18.5.7.5.12.19.0.19.14.5.1 tussen werk, gezinsleven en vrije tijd. Daar buiten is het van belang de economische en sociale 2.0.23.15.18.4.5.14.0.7.5.ï13.16.12.5.13.5.14.20.5.5.18.4..0.4.5.19.14.15.15.4.19.0.7.5.6.1.19.5.5.1 samenhang te versterken, het milieu zo veel mogelijk te beschermen en grondrechten te eerbiedigen. 8.4.29.0.23.1.1.18.2.9.10.0.20.15.5.7.1.14.7.0.5.14.0.9.14.20.5.18.3.15.14.14.5.3.20.9.5.0.16.18.9.1 MVO is belangrijk omdat consumenten naast prijs en kwaliteit ook informatie over de manier waarop 5.18.9.20.5.9.20.0.8.5.2.2.5.14..0.8.5.20.0.14.9.5.21.23.5.0.15.14.16.27.18.5.7.9.13.5.0.13.1.1.11.2 producten geproduceerd worden in hun aankoopbeslissingen meenemen. Het verschaffen van juiste 0.0.14.1.13.5.12.9.10.11.0.5.5.14.0.6.12.5.24.9.2.5.12.5.29.0.7.5.4.9.6.6.5.18.5.14.20.9.5.5.18.4.5. informatie aan consumenten over deze aspecten is daarom van groot belang voor bedrijven om klan0.20.15.5.16.1.19.19.9.14.7.0.22.1.14.0.19.5.3.20.15.18.1.12.5.0.18.5.7.5.12.19.0.13.15.7.5.12.9.10 ten te winnen en te behouden en daarmee hun rendementen op peil te houden. Bovendien verwachten .11..0.4.5.26.5.0.18.5.7.5.12.19.0.11.21.14.14.5.14.0.8.5.20.0.20.15.5.26.9.3.8.20.0.19.12.1.7.22.1. aandeelhouders waaronder met name pensioenfondsen en andere institutionele beleggers steeds 1.18.4.9.7.5.18.0.13.1.11.5.14..0.2.9.10.0.19.12.1.7.22.1.1.18.4.9.7.0.20.15.5.26.9.3.8.20.0.11.15.1 vaker maatschappelijk verantwoordingsbesef van het bedrijfsleven. Ook internationaal staat MVO 3.20.0.8.5.20.0.14.5.5.18.0.15.16.0.20.9.13.9.14.7..0.14.9.5.20.0.20.5.0.22.18.15.5.7.29.0.13.1.1.18 in de belangstelling. De OESO heeft bijvoorbeeld richtlijnen opgesteld om de samenhang tussen .0.26.5.11.5.18.0.14.9.5.20.0.20.5.0.12.1.1.20.0.9.14.20.5.18.22.5.14.9.ë18.5.14.0.5.14.0.19.14.5.1 economische activiteiten van buitenlandse bedrijven en de maatschappij waarbinnen zij actief zijn 2.0.4.21.9.4.5.12.9.10.11.8.5.9.4.0.3.18.5.ë18.5.14.0.22.15.15.18.0.2.5.20.18.15.11.11.5.14.0.16.1. te versterken. Deze richtlijnen geven aanwijzingen op een aantal terreinen zoals milieu, arbeidsver18.20.9.10.5.14..0.8.9.5.18.22.15.15.18.0.9.19.0.14.15.15.4.26.1.11.5.12.9.10.11.0.4.1.20.0.4.5.0.2 houdingen, corruptie, lokale consumentenbelangen, mededinging en belastingen. 0.15.5.26.9.3.8.20.8.15.21.4.5.18.0.2.5.19.3.8.9.11.20.0.15.22.5.18.0.1.4.5.17.21.1.20.5.0.9.14.19.2 0.18.21.13.5.14.20.5.14.0.5.14.0.2.5.22.15.5.7.4.8.5.4.5.14..0.15.16.0.4.9.20.0.13.15.13.5.14.20.0.1 Hoe scoort Nederland? 5.14.20.2.18.5.5.11.20.0.8.5.20.0.1.1.14.0.19.12.1.7.22.1.1.18.4.9.7.0.20.15.5.26.9.3.8.20..0.4.5.0. Wereldwijd behoort Nederland tot de top. Institutioneel gezien is er binnen de landen in de bench2.5.19.12.9.19.16.18.15.3.5.4.21.18.5.19.0.22.1.14.0.4.5.0.15.16.20.1.29.0.14.13.1.0.5.14.0.18.5.3. mark een tweedeling te zien in de visies en praktijken als het gaat om de rol van de overheid bij 8.20.5.18.0.11.21.14.14.5.14.0.4.5.0.13.1.18.11.20.15.14.20.23.9.11.11.5.12.9.14.7.5.14.0.14.9.5.20 MVO. In Frankrijk, Duitsland, Denemarken, Zweden en vroeger Australië wordt nadruk gelegd op de .0.2.9.10.8.15.21.4.5.14.0.5.14.0.4.21.18.5.14.0.20.5.0.12.1.14.7.0.22.15.15.18.0.20.15.5.20.18.5.4. rol van de overheid als regelgever. In het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten en Nederland is 5.18.19..0.14.1.1.19.20.0.4.5.0.22.5.18.2.5.20.5.18.4.5.0.18.5.7.21.12.5.18.9.14.7.0.11.1.14.0.9.14. de overheid terughoudender en heeft zij vooral een stimulerende rol. Uit de scores blijkt niet dat 20.5.7.18.1.20.9.5.0.22.1.14.0.4.5.0.15.16.20.1.0.1.12.19.0.11.1.13.5.18.0.2.9.14.14.5.14.0.4.5.0.14 MVO in een van de twee groepen landen meer of minder gebruikelijk is. .13.1.0.4.5.0.19.12.1.7.22.1.1.18.4.9.7.8.5.9.4.0.22.1.14.0.8.5.20.0.20.15.5.26.9.3.8.20.0.22.5.18.2. 5.20.5.18.5.14..0.23.1.14.20.0.22.5.5.12.0.2.5.20.5.18.0.4.1.14.0.5.5.14.0.15.18.7.1.14.9.19.1.20.15 .18.9.19.3.8.5.0.26.5.12.6.19.20.1.14.4.9.7.5.0.20.15.5.26.9.3.8.20.8.15.21.4.5.18.19.0.9.19.0.éé14. Implementatie van MVO-richtlijnen door de overheid (waardering op schaal 1-10) 0.20.15.5.26.9.3.8.20.8.15.21.4.5.18.0.22.15.15.18.0.13.5.4.5.4.9.14.7.9.14.7.19.20.15.5.26.9.3.8.2 0 . . 0 . 1 3 . 1 . 1 . 1 8 . 0 . 4 |. 1 . 1 4|. 0 . 2 3| . 5 . 1 2| . 0 . 1 3| . 5 . 2 |0 . 0 . 1|9 . 5 . 3| . 2 0 . 1| 5 . 1 8 . 1 9 . 1 6 . 5 . 3 . 9 . 6 . 9 . 5 . 1 1 . 5 . 0 . 1 1 . 1 . 1 3 . 5 . 1 8 . | §± ¡¿≤ ª¿¡†¿§†¿±¿±¿º ¿≤ ¡¶§¶¿§ †¶†§¶±ªº†º†¶†±ª|§¶±ºª≤¿§¿†§†¿±§†§≥¶¿† ≤º¿ª≤¶º¿±ª≤ ¶≥§¡ª≤† ≤§¿†¿≤¶|¿¶º§º†ª¿¡≥ª¿ª≤ª¿≥¶ª≥§¿§†¿§ª§º±§±§±¡≤¶≤±§ ¡ª¿≥ºª¶≤†|±≤§†¿ª±¡¶¿†±≤ª ¡†¶†¡ºªº≤¿ª ª±º†≤±ª ±ª≥§≥ªºª≥±≤ ≤¶|¿§±§º¶º ¡≤¶†º†¶ºª¿† ±º≥º¿¡ª§ ¶ †≤≥≤† º¿†º†º§º¿ªº§|ªº¿º¶†≥¿ ≥¶ † ±ª† ≥ ≥≤¶≥¿±≤º†§º §≤¿¡º¶†¿§±¡¿ª¶ ≥≤ |±§º ª §¶§ºª≥≤¿º†§≥¿¡†ª†≤¶º§†≤º±§≤†ª†±¿ª§±¶§≥†≥≤ºª|¡§¿ª≤†¿§¿§ ¿≤ºª≤¶º ±º§ ¶≤ † §≤º† ¿±≤¶¿≥§±º≥§† | AUS 7,77 1 9 . 0 . 1 3 . 5NL . 2 0 .7,67 0 . 5 . 1| 2 | .9.5.12.0.14.1.1.18.0.4.5.0.13.1.18.11.20.0 ≤º§ª¶§≥ªº†º±.†§†≥ª¿§1 ± ±¿† ¿±†ª¿±†1 ¿ª≤§≤¿≤§≥ºª¶.≥¡|§¿†ºª0 ¿¶±ª†≥º ≤≥ ¶ .ªº§¿†§º5 §º≤ ≤≥†§ ª§¡¿.≥§º≥ ª¿5 ¡¶ ¿|ª§¡†ª±ª¡.† ±≤º¶≥¡1 †≥ ±¶¿¶±†¿ª≤4 §¿†≤ †≥±ª¶ºª.º≥§†≤¶†≥0 ª¶|º±ª±ªº§ª†º.±¶±≥¿≤†5 ±¿§ †º±†¿± ±¿.¡¶†¶§† 9 ≤§≤±≤¶†¿≥†§ |º.¡§¿ª≥ ±7 ¶†¶±†≥†ª†§±†.ª§≤†¿≥¶¿5 ¡≤º¿ª≥ª†¶≥¡±.ª¿º†≤º±¡1 †|¡§≤±†¶≥†¿º¿4 º¶†ª †≤º ¡†≥.¿†±§ª†≥0 ¶§±≤±¶¿†ªºª†≤.†§ª¿≤ª¿|1 ªº±¶§º† † ¿≥6 ±†¶≤§≥§¶†¶±≥¿.§ª≥†§≥¶1 ¶º †≤¶≥¶º≤§¿8 ≤ª≤≥|†¿ªº † §.†ª¿≤†§ 1 ¿†≤† ¡¶±†≥ª±≥5 ¶≤§†ªº¶† ≤ª.† 6 | ¶≥± ≥±†º¿ º¶≥±≤¿†º§†≥±≤≥ ±¡¿¶≤¶≤ |†ª¿¶§¶§º† ª≥¡¶§±¡≥ª≥†¶≥§†±§¿º≤ §≥ ±≤ ±¡§≤¿¶±≤ª†±¿|±¡¿º§≤º ¡ºª¶ ±†±ª≥≤ªº§ ≥¡¿≥¿¶ª≤†≥ª±† ¶§¶º† ¿º¿ ≥†º|¶†≤†≥º¶ª±¶±¶≤¶≤¡≤≥¶†¿¡¶º†§≥†ª †§¿ª ≤±º¶§±† ¡≤±¡ª≤|±≤†§†§†ªº†≤± ª§ª≥¶≤† ª¶¿ª¡≤¿º º¿†ºªº¶ ≤±¶º¿¡†º¿≥¿|±≥¡º†¶±ª¶ † ¿†¶±º≤¿ ª≥†§≥¶º±ª¡±¿¡§¿§¶≤§≤¶†ªº±¶† §†º|¶ ±º†§ºª¶≤ ≥¶≥†±≤±¶≤≥º§¿ ±†¿º† ≥±¿¶¿ª±¶ ¶ ª¶†¡º |¿¶ª§±º†º¡º§≤ ≤† ≥ºª†¶≤± ¶¡¶§¿¶† ¿†≥¡º † | DK 7,63 . 2 0 . 1 5 . 5 . .VS 0 . 1 17,60 . 1 . 1 3| ¶¶ªª§†≤ªººª.ª≤ ≤§ºº¶±ªº±≥5 . 1 8 . 1 9 . 0 . 4 . 9 . 5 . 0 . 7 . 5 . 2 . 1 8 . 2 1 . 9 . 1 1 . 0 . 1 | | | | | | | | 3.1.11.5.14.4.0.22.1.14.0.1.12.12.5.0.2.5.2 | ¿≥±ª±≥º¶≥º≥†¿†¡†º≥ª¶±§±≤ ±¶≥¿¶ª≥¶|ª≤¶†ª†º¡†±¿†± ª¿†¶º†±¡ ±¿†¿≤º¶ º≤ª ¡≥¶ª†±≤º≤ª§†¡|≥±ª≤¡º¶≥±†±†§ ≥¿¶ª≤≥ªºª±¶¡±§¿º†±¡¶¡≥†¡¿†¿§¶≤≥ª¿†¡§|± ≤¿ §≥ªº¿± ≤†º≥¶ ¿† º≤¶¡¶±¿º† † § ¡º†±¿≤†≥±º¿º≥†|≤≥≤§ª§¡¿ ¿¶≤¶†±º≥ª †¿†ª¡†±†¡≥≤†±ª ª§±¿† ±§º≤¶±≥†≥|¿±†º§¶≤¡≤†¡ †¡º§¿≤†º ±≤†§±¿≤± ±≤ª¡º ≥≤§¶º¡ª¿¡≤§≥º ª|≥≤ ¿º¿º±≥ª≤≥±¿¶§¡†≤≥≤ ≤≥º†ª†≥§¿≥¡± ≥¿¡≥§ª¶ ≥†§¿¡¿|≥º≥†ª¿¶ª¿ ≤§† § ¿ º †§ª¡†≤≥≤≥†≤¡º†≤†¿† | ¶ ≥ ¶ ¿ § ± § ± º ¶ º4 ¿ª±≤º¶≥§†¿§≤ª.¶ ± †¿¶2 ¿±≥±¡≤†º¶ ¡≥|9 ¿§ºª†≤¶ º¡¿ª .¡†±ª≤§º0 †≥±º¶±≤ª¿ ª≥¶.≥±¶ ¶≤6 ¡ª¿§≥†¶ª |§†¶.¿≤†±¶º≤¡1 † †¶†¶¡ª† ¶±.≤≥¿¶±†§3 ª¶§¡±º†¿≤§¿ª†.¶†¡≤≥ª¿|9 ≥¡†≥ª≥¶¿ª¡≤†.≤ †§¡¿≤1 ª † § ¡ ± º ¶ † ± ¶ ¡2 §≤†§≤ ¿†¶≥¶≥§.≥¶º†|ª±≤9 ±º¶§≥º¿≤ ¿¶±.¶±ª¿† †ª2 ¿ ¶ ≤ ¿ ¡ ± ≥ ¿ º ≥ º0 ¡ ±º¡ ¶±¶ª†±†.º|±≥º±¶º5 †º≥† ≥¶ª† ¿¶.§º§ª≤±¶ª9 ¶ ¡¶≥±¡≥¡†º§.≤ºª§≥§≥§2 º¿ª†|≥±º≤†º¶†0 ¿ª≥§ §¶≤¶º¶≤.†¡º¶¿ª¿†5 ¿º≤¿¶¿±º†§≥¿.†ª§ºª¶≥†1 ≥|¿†ª†≥ ≤¡≥±†4 . 2 9| . 0 . 1 1 . 5 . 1 4 . 1 4 . 9 . 1 9 . 0 . 5 . 1 4 . 0 . 1 6 . 5 . 1 8 . 1 9 . 1 5 . 1 2 . 1 5 . 5 . 7 .ZW 4 . 8 . 57,06 . 4 . 5 .| ¡±1 VK 6,89 | ª†¿≥§¡†¿¡≤¶ªº†ºª ª ªº¶≥¿ª¿≥§¶ª¶† ≥¶¿†§ª¿¡ ±≥¿º|§ ≥º§¶†º±º º†±≤ªº†¶±§≤§≥≤±º§¶≥¿ª§ª≥ †ª†§¿≥¿†º§≥ ≥|§±ª≥ª±†º¿≥¿ª†¿¶≤± ±≥¿†¶±¶º†º§ ¶≥¡¶ º± ±¡ª§¶≤§≥º ±§|≥º§±§ª±º†¡†±≤¿≥±†§≥¡±†≤†≤º†≥¿±¶ª≥†¡º≤§≥±≥†ª¿ †ª¶≤|§±≤ªº¶±†≤¿≥¶§≥º ¿º¡§≥ ¶¡ª¶¿ †§≥¿º≥†ª†¶≥¶¿≤¿†§†≤≥º|±≤±§≤ † º† º ¡ª¶ §±¡¶ ≤ ≤º≥¡ª≤†≤º±º†§ ¡º†¶±º±≤¡ªº¶|†¿º§¿¶ªº¶≤§±≤¶±¡¿ºª§≥ª≤≥† ≥ ¡≥¿º¿º≥ ¿†ª† ª¡†≥†¿¡≥|¿† | 4 . 5 . 1 2 . 5 . 0D. 3 . 6,57 1 . 1 6 . |1¶≤±º ≥†¶ª.≤¶≤º¶≤≥¶3≤ ±§º±º ≥§†.±≤¶ §†≥9 ¿§º†¶±†¿ªº|†º§.¡†≤†≥§ 2 ±¡≤¡†¡≥ ªºª¿0 ª†¿ ≤¡ª¡ §†ª§.ºª†≥±†≤5 †¶≥º§ªº|ªº†ª≥ª.§¿º §±≥9 §¿º¡≥¿ª ª¶§¿.†¿¡≥¶ §2 ± ¡ ± ª ≤ ± § ¿ § ª §0 ¿§º¡º|≤§≤†ª¿†ª.†¶¡†¿ª≥0 ≤≥º ≥¡¶ †§† .¡≤≥†≥† ª2 ± ¿¡¿±≥ª ¶ ¡2 †±|≤ºª§±º†≤ª≤.≥±ª¿±†ªº1 †¡º≥¶±º≤º§≤§.±†§ª¶¿ª1 ¡≤ º±≤≥§ªº±|†4 ≤±≤ºª§ªº¿ ≤§.º≥≤¶†≥¿0 §≤≥ºª±≥ª≤§≤ª†.≥º ª≤§¿4 ª§†¿≥±†§≤†|≤¡.≤†±¡ª¿§¿5 ≥¿¶ª≥¡¶¡≥ª¶ª.† § §¡†§0 º¶ª¿† . |7 . 1 8 .|1 5 . 2 0 . 5 . 0 . 1 5 . 1 8 . 7 . 1 . 1 4 . 9 . 1 9 . 1 . 2 0 . 9 . 5 . 0 . 5 . 1 4 | ¿≤¶ §†≥§†ª¿¶≤¶† ≤§†ª†§† †¡†º§† ¶¿ª¶≥º≤ ≥†±†¶≥§|ºª¡≤≥§ ≤±§ †≤≥†≤¶ª± ¿±ª±≤ª¿º ª †±§¿≥ †¶±§¿§≤≥ª§ª¶|† ±†º≥º¿ º¶¿¶≥¿± ª† ª§±¡≤º±¶§¿ª¶±ª¶º≤§±†§º¶º±†§≥ ≥|† † †≤†º≤§¡†¶§†±¶†ªº≥†¿± †¶≤¿¶† ¿§ ≥ª ≤ª¶º†¶§¿º†¶|± ¿¶†¿†¶†º≥º¿º¿¶¡ºª ¶†¶º¶º±ªº†¿¶≥¡ª¶≤ª§≥¿º≤≥§¶¡†≥|±º º≤ª± ≥§ ±¿º≤± º†ª† ±≤§≤†≤±† º≤≥≤¶≤¶≥¡º±º †¿ªº §|¡≥†§≥† ≥º†§º¶≥º†≤†¶ ¶¿≥≤º¶§† | | F 6,41 . 0 . 4 . 1 . 1 . 1JP8 . 4 5,80 . 1 5 . 1 |5¶¡ ≥±º¶≤†.º ¡†§º§≥1 ª±†§º§≤ª ≤¶¿8 †±≥≤† §† ≤º.±§º¿§|ª¶≥0 ±¿≤§º§±† ≤≥¶.†ª†±ªº†1 ¿†¡†¿º ≥±†≥ª9 ¿ ¶† ¿ª º¶ª¶.≥º|¿ª¡ ¿§1 ª† ≥§¿§ ≥¿¶§2 ±¿ª≤† †§†¡†≥.ª ≥¶≥≤§¡1 †≤±º¿º†¡º¡¶¿|.ª †±≤†≥7 ≤¡§†¡º†¶¿º§¿º.≤†±≤ª§±2 ≥ § ¿ ¶ ≥ † ¶ ≥ ¶2 ±ª±º≤ª±† §|†±.º¡†±≥ ª1 ≤± ª±¡¶º≤§ºª.¿§±†º†¿†1 ¿§ ª† †¿≤¡ª¶.≥†¿≥ºª§|º1 ≤ª†±≥ª¶ª¡¶ §≤8 §¿±¡±§ ¶ª≤¶†.≤¶ º†ª≥4 ¿±†¶ºª≥†§¶§º§.¶† |9 . 7 . 0| . 5 . 1 4| . 0 . 2 6 . 1 5 . 0 . 1 4 . 1 5 . 4 . 9 . 7 . 0 . 1 9 . 2 0 . 1 8 . 5 . 1 4 . 7 . 0 . | | | | | | | | | 15.16.20.18.5.4.5.14..0.4.5.0.5.18.22.1.18.9.14.7.5.14.0.13.5.20.0.4.20.5.0.20.15.14.5.14.0.1.1.14.0 0 1 2 3 4 5 6 7 8 .4.1.20.0.5.5.14.0.19.5.3.20.15.18.19.16.5.3.9.6.9.5.11.5.0.11.1.13.5.18.0.14.9.5.20.0.1.12.12.5.5.1 Bron: IMD (2001). 4.0.8.1.1.18.0.20.1.14.4.5.14.0.12.1.1.20.0.26.9.5.14..0.13.1.18.11.20.15.18.4.5.14.9.14.7.0.5.4.60. 3.15.14.3.21.18.18.5.14.20.9.5.30.19.3.8.1.1.12.22.15.15.18.4.5.12.5.14.30.16.18.9.10.26.5.14.0.5.1
fig 8.4.1
Wat is de les uit de best practices? Het voorschrijven van richtlijnen ten aanzien van MVO door de overheid leidt niet tot betere prestaties dan wanneer MVO een verantwoordelijkheid van het bedrijfsleven zelf is. Met het oog op de regeldruk en de administratieve lasten is in Nederland dan ook gekozen voor stimulering door de overheid. Het is daarom positief dat er een kenniscentrum voor MVO komt. Bovendien kunnen bedrijven gestimuleerd worden maatschappelijke effecten te integreren in de jaarverslaglegging. Ook het uitdragen van de OESO-richtlijnen hoort hierbij; van bedrijven die gebruik willen maken van subsidieinstrumenten kan gevraagd worden deze richtlijnen na te leven.
Stimulering maatschappelijk verantwoord ondernemen zonder regelgeving
p112
Schoolverlaters met onvoldoende startkwalificatie
8.4.2
4.0.16.18.15.4.21.3.20.9.22.9.20.5.9.20.0.8.5.20.0.11.1.14.0.14.15.7.0.2.5.20.5.18.0.23.1.1.18.15.1 3.0.9.19.0.4.5.26.5.0.9.14.4.9.3.1.20.15.18.0.2.5.12.1.14.7.18.9.10.11.?0.5.5.14.0.7.15.5.4.5.0.15.1 8.4.5.14.9.14.7.0.22.1.14.0.13.1.18.11.20.5.14.0.9.19.0.2.5.12.1.14.7.18.9.10.11.0.22.15.15.18.0.5. 5.14.0.19.14.5.12.12.5.0.5.3.15.14.15.13.9.19.3.8.5.0.7.18.15.5.9.29.0.8.15.7.5.0.23.5.18.11.7.5.12. 5.7.5.14.8.5.9.4.0.5.14.0.19.20.5.18.11.5.0.23.5.5.18.2.1.1.18.8.5.9.4.0.20.5.7.5.14.0.5.3.15.14.15.1 3.9.19.3.8.5.0.19.3.8.15.11.11.5.14..0.15.14.4.5.18.19.20.1.1.14.4.5.0.9.14.4.9.3.1.20.15.18.5.14.0. Waarom is deze indicatoren belangrijk? 23.5.5.18.19.16.9.5.7.5.12.5.14.0.19.20.18.21.3.20.21.18.5.12.5.0.8.5.18.22.15.18.13.9.14.7.5.14.0. Een samenleving die duurzaam economisch groeivermogen ook voor de toekomst veilig stelt, stelt 2.5.12.5.9.4.0.5.14.0.26.9.10.14.0.1.12.12.5.0.22.1.14.0.9.14.22.12.15.5.4.0.15.16.0.8.5.20.0.16.18. iedereen in staat zijn talenten maximaal te benutten en zorgt er voor dat geen groepen mensen aan 9.10.19.14.9.22.5.1.21..0.0.8.15.5.0.19.3.15.15.18.20.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.?0.14.5.4.5.18.12.1.14 de zijlijn van de samenleving verzeild raken. Vooral voor jongeren speelt het probleem van het voor. 4 . 0 . 2 6 . 9 . 2 0 . 0 . 1 . 1 . 1 4 . 0 . 4 . 5 .710 . 2 . 1 5 . 2 2 . 5 . 1 4 . 1 1 . 1 . 1 4 . 2 0 . 0 . 2 2 . 1 . 1 4 . 0 . 4 . 5 . 0 . 1 9 . 3 . 1 5 . 1 8 . 5 . 0 . 2 2 . 5 . 1 8 . 7 . 5 . 1 tijdig schoolverlaten . Het beschikken over adequate kennis is een van de belangrijkste voorwaarde 2.5.11.5.14.0.13.5.20.0.4.5.0.1.14.4.5.18.5.0.5.21.18.15.16.5.19.5.0.12.1.14.4.5.14..0.1.12.12.5.5.1 voor effectieve participatie in de maatschappij en op de arbeidsmarkt. Hiervoor is het nodig dat een 4.0.26.23.5.4.5.14.0.4.15.5.20.0.8.5.20.0.2.5.20.5.18..0.9.14.0.22.5.18.7.5.12.9.10.11.9.14.7.0.13.5 ieder beschikt over voldoende kennis en vaardigheden. De indicator laat het aantal schoolverlaters .20.0.4.5.0.1.14.7.5.12.19.1.11.19.9.19.3.8.5.0.12.1.14.4.5.14.0.22.1.12.20.0.5.18.0.5.3.8.20.5.18.0. met niet meer dan drie jaar voortgezet onderwijs zien. 14.15.7.0.5.5.14.0.8.15.15.16.0.20.5.0.23.9.14.14.5.14..0.23.1.20.0.26.9.10.14.0.4.5.0.2.5.12.5.9.4. 19.9.13.16.12.9.3.1.20.9.5.19.?0.4.5.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.19.5.0.2.5.12.5.9.4.19.13.9.24.0.22.1.1 Hoe scoort Nederland? 4.0.13.1.3.18.15.27.5.3.15.14.15.13.9.19.3.8.5.0.19.20.1.2.9.12.9.20.5.9.20.0.5.14.0.13.9.3.18.15.2 De Nederlandse score ligt iets onder het Europees gemiddelde. Het Verenigd Koninkrijk en de 7.5.3.15.14.15.13.9.19.3.8.5.0.6.12.5.24.9.2.9.12.9.20.5.9.20.0.8.5.5.6.20.0.26.9.10.14.0.22.18.21.3 Scandinavische landen scoren beter. De Zuid-Europese landen kennen het hoogste aantal nieuw.8.20.5.14.0.1.6.7.5.23.15.18.16.5.14.0.9.14.0.4.5.0.10.1.18.5.14.0.14.5.7.5.14.20.9.7..0.9.14.0.4.5. komers op de arbeidsmarkt met slechts basis onderwijs. In Portugal geldt dit voor bijna 45% van 0.20.15.5.11.15.13.19.20.0.23.15.18.4.5.14.0.22.5.18.2.5.20.5.18.9.14.7.5.14.0.22.1.14.0.8.5.20.0.5 de 18-24 jarigen. .3.15.14.15.13.9.19.3.8.0.16.18.5.19.20.1.20.9.5.22.5.18.13.15.7.5.14.0.1.12.12.5.5.14.0.13.1.1.18. 0.8.15.7.5.18.0.7.5.7.5.22.5.14.0.4.5.0.20.9.13.5.12.1.7.0.20.21.19.19.5.14.0.19.20.18.21.3.20.21.1 8.5.12.5.0.2.5.12.5.9.4.19.22.5.18.1.14.4.5.18.9.14.7.5.14.0.5.14.0.4.5.0.18.5.19.21.12.20.1.20.5.14 Nieuwkomers op de arbeidsmarkt met alleen basis onderwijs, 2000 (% van 18-24 jarige nieuwkomers) ..0.0.13.5.20.0.4.5.0.14.9.5.21.23.5.0.13.5.4.5.4.9.14.7.9.14.7.19.23.5.20.29.0.4.5.18.5.7.21.12.5.1 8.9.14.7.0.9.14.0.2 | 2 . 5 . 5 . 1 2 . 0 . 1 |3 . 1 . 1 8 . 1 1 . 2 0 . |1 9 . 5 . 3 . 2 0 . 1 5 .| 1 8 . 5 . 1 4 . 0 . 5 . 1| 4 . 0 . 8 . 5 . 2 0 . 0 . |2 2 . 1 5 . 1 5 . 1 8 . 1 2 . 1 | †¿ª¶≥§§¿≤¶¿±±≤¶º†ª≤¡ªª†ºº†≤¡≤§ª††º¡º≥††¿¡¶º†≥¿±††§†≥§≥§† | | | | | VK 7 5.16.5.14 . 0 . 9 . 1 4 . 0 . 5 . 2 1 . 1 8 . 1 5 . 1| 6 . 1 . 0 . 2 . 5 . 2 0 .|1 8 . 5 . 6 . 6 . 5 . 1 4| . 4 . 5 . 0 . 8 . 5 . 2 0 |. 0 . 1 2 . 9 . 2 . 5 . 1 8| . 1 . 1 2 . 9 . 1 9 . 5 . 1 8 . | ±º†ª≥†¿§¶ª†±¶ª≥††≤ª§≤¿†ª≥≥º§ª¿¡±º¶¶ª≤§†º≤≥†≥±§¶¶§¡§†§º†±≤≤¿¶≤±† ZW 8 | ª¿¿¿≤††¶§ªºª§≤≤≥ª¡¶†¿¡º§±†¿¿¶¡††¿¶†±¿¶ªº†¡±§ª±ª≤±§¿¶≥¿≤±ºªª≤ªº†º≤¶¡¶†¿¶† | | | | | FIN 9 5 . 1 4 . 0 . 5 . DK 1 4 . 0 .12 1 6 . 1 |8≤§¿ª¡º¡¿†¡±≤¡††±†¿¿†§±±†§±±º¡¿§†ª¶≥≥§¶††¿ºº≥§º¿¿≥†ª¿¿±ª¿¿≤¡¶§±¡¶¶º†ª†¶≥¶≥±§§ª±¶§†º¶ª±¡±¶¿±º§†† . 9 . 2 2 . 1 . 2 0 . 9| . 1 9 . 5 . 1 8 . 5 . 1 4| . 0 . 2 2 . 1 . 1 4 . 0 . |1 4 . 2 1 . 2 0 . 1 9 . 1| 9 . 5 . 3 . 2 0 . 1 5 . 1| 8 . 5 . 1 4 . 0 . 2 6 . 9 . 1 0 | | | | | | . 1 4 . 0 . 7 . 1 5B. 5 . 413. 5 . 0 |.ªª¶≥§¶±ºº¿≤§º±†≥º¶¶ªº§±¿±º¡§≥§ª¿≥º≥≥ºº±ª¡º≤º†≥±±±ª≥†¿±º±≥≥§¿¶≥ª§¿§≤º¿§†ººªº¶§ª†±ººª¶º≥º¿†§≤†±±¶†§¡ª≤† 1 9 . 2 0 . 1 . 1 6 . 1 |6 . 5 . 1 4 . 0 . 7 . 5 . 2| 6 . 5 . 2 0 . . 0 . 2 3 .| 5 . 0 . 2 6 . 9 . 1 0 . 1| 4 . 0 . 5 . 1 8 . 0 . 5 .| 3 . 8 . 2 0 . 5 . 1 8 . 0 . 1 4 F 13 | º¶§†º¿º¿≤†¿¿§†±≥†¡º±§§ª§¶¿§§¡††¿¿≥¿¶º¿ª¶ª††¶¶º¶ºª†±≤†¡≤§≤†¶†±¶†¶¶¶¶¿¡¶ª¶ªª§¶≥¿§º§§ª¿§≤¡¶¿¿¿¿†±º±§º≤†≤§§ª±¶† | | | | | . 1 5 . 7 . 0 . 1 4D. 9 . 515 . 2 0 . .| º≤≥†±≥¶¶ª≥≥††≥†≥±≥≤º≥±¿º†≥¶†¶¶±†≤ª§≥†¶§†±†≥±¿ª≥†≥º†ºª¶≥¡ª†±†ª≥¶¿†±ª≥¶≤≥†≥¶†¿º±¿¡¿§¿≥±≥º≥†¿¶§§¿†≥¶¿¶≤§†±†¡ª¿≥¶¶†¿††≤≥§¶±† 0 . 4 . 5 . 0 . 3 . 9 . 1 |0 . 6 . 5 . 1 8 . 1 9 . 0 |. 2 0 . 1 5 . 1 4 . 5 . 1| 4 . 0 . 1 . 1 . 1 4 . 0 . 4 | . 1 . 2 0 . 0 . 5 . 1 8 |. 0 . 1 4 . 1 5 . 7 . 0 . 1 8 . 2 | ≤±±≥¿≥¶º≤±†±†±º≥†¿††¡§¶≤¶§±ººº§¿†§†ª¡†º†±ª†§≤ª¶ª¶§¡¿§ªª†º¶†º≤≥†º†º≤§≤±≥¿±¿º¶≤¿≥†±≤†ªº¡†¶≥§¶º¡¿ªº†¶≥≤≥††ª¶ª§†¿¶ªº±≥†¶ª†º≤§¶º¶§§ºª±º≥±ª† | | | | | NL 17 1 . 9 . 1 3 . 5 LUX . 0 . 1 3 .171 5 . 7|.ª§†¿º¿§±§º†±†¶º≥≥§≥§≥≥¶†ª±ª≥≥º†¿¿†≤§≤ª≤≤≥º±≤¿§§¿†ª¿≥¿¿≥¡†º±º±º¿†º¶º¡ª§º≥≥¶¿±†ª¿ª§≤§†≤≥†º≤±±¶§±º†¿≤≥≥ªº¶≥º§†§§¶±¡¡≥≤ªº≤≥§§≥≥†¡¿¡¿ª§¡±º¡† 5 . 1 2 . 9 . 1 0 . 1 1| . 8 . 5 . 4 . 5 . 1 4 . 0 |. 2 0 . 1 5 . 2 0 . 0 . 2 |2 . 5 . 1 8 . 2 . 5 . 2 0| . 5 . 1 8 . 9 . 1 4 . 7 . 0 | .26.9.10.14..0.0 | | | | | | 17. 5 . 1| 8 º†ªº≤ª≥§ª≥¶≤¿≥¡¿§≤ºª≤¿§ºº≤¶º¶¶§¡†º≥≥±¿ª¶≥±§§ººª≤¶¶†º≤§º¿ª≥º±¿±≥†¿¶±¶≥º≥§±≥¡≥≤¡†¿¡±¡††¡†¶ª†¿†¶¶†¶ª≤¡≤±±§º±§¶≥¶≤¶†¿¶§º±º¿†¡≤≤¶ª†¿º±†§§¶±¶º¿† . 2 2 . 5 . 1 8 . GR 19.20 . 1 1 . 9 . 1 4 . 7 . 0| . 2 2 . 1 . 1 4 . 0 . 8 . |5 . 2 0 . 0 . 1 3 . 5 . 4 |. 5 . 4 . 9 . 1 4 . 7 . 9 .| 1 4 . 7 . 1 9 . 1 8 . 5 .| 7 . 9 . 1 3 . 5 . 2 9 . 0 . 2 2 EU-15 18 | ±±≥ª¶±¿ª≥≥†≤≥±º±≥§¶±ªª§¡º¶≤¶§¡ºª¡≥±¶¡¿¡≥§≤†ªªº†¡º¶≥¡ª†≥¶±§±¿¿±†≤±≤ªººª¿≤ª≤º≤†§¶¶¶≤ª†±≥≤†††≤¿≥¿≤†ªº¿ªª≤†º†ª¿±††¿≥≥†≤≤≥¶≤†¶º§¡º¿†≤º¡≤¿ª§≤ºº¿ª†¿±† | | | | | . 5 . 1 8 . 1 2 . 1 I. 7 . 525. 1 4 . 0| ≤±¡¡§ª≥§≥†≤¶≥≤≥±±¿§º¶±≥¡†††§≥†≤≥†§≥±¿ªº¿≤¶ªº†≥††¡†††§†≤±†¿º††±ª†¿†º≥≤†¶§§¶ª±¶≤¡≥¿≥±≤§†ª†≤≥§†ª±§§†¶±§§¡≤¶¡¡±≤≤§¡≥±¿§≤≤††§≤≤†¿¶††ºª†¶≥≥¶º≥≥¿†¶§ª§¶§±§†¿¡¶±¶¿¶≤≥¶≥º¶§±±≥†¿†ª§†≥¡†ªº±¶†¶¡§≥§º¿ª¿ª†±º≤±¶§†¶≤†≥±† .22.1.14.0.20 | . 1 5 . 5 . 2 0 . 1 8 . |5 . 4 . 9 . 1 4 . 7 . 1 9 |. 4 . 1 8 . 5 . 1 3 . 1 6|. 5 . 1 2 . 1 9 . 0 . 5 . 1 | 4.0.13.5.5.18.0. | º¿º≤ª≥±ªº¶º¶¿¿º≥¿¿±≥§§†¿≤¿¶§≤≤†ª±§§¶§±†¶±≤ª¶≥≤º¶¶≥º§§≤¡¶≥º±†±≤ª≥¶±§ºº¿±±≥¶±ºª¿º¿≤¶≥±ºª¡¶º±†≥¿¶¿†§±¿¿º≤º¶≤ª†ªª≤§±ªª††±¡º§≤º¿†±ª¡ªª±±¡¶º¿±§ª≥†§¶†±ª§¡±±≥¡≥††¿§º¡¿≤¶§±≥§ª§±†ªª¶§§§§≤¶¶¿ººª±ºº±≥ª†≥±†¶¡ª±†¡¿ªª≥≥≤º¶ªª≤ª≤§ººª≥≤¿ºª≥ª≤† | | | | | SP 28 1 . 1 . 1 4 . 4 . 1P. 3 . 843. 2 0 . |0ª†ª≥≥ª≤≥¶¶§ª±º§≤¶≤¶≥º≥†±±†º≤ª≥§≥¿†≥§ª§§¡±ª≥¶≤¶¶¡±±§¶ª±±§¶≤§≥†≥≥§¿¿≤º¿≥ªª≤≤ºº¡±§ºº¿†º†≥¡ª¿¶¶§≤†¡≤ª¿¿§ººª§¿≥±±ª±¿¶≥¡¿≤†¿ª±¶º¿††¶¿ª†¶ªª§¶±≤±†¿¶≥≥¶†±¿¡¡º†ª†§¶≥¶≥¡¶†¿§¡ªº±≤±±ª≤¿≤±¶±¡§±¿≥º¶¿≤¿†º†¶†±¿ºª¿º¿º≥≥¶±†±¿§§≤±ª¿†±≤≥¶º¶¿≤†¶¶††≤≥†º≥†ª¶¿≥ªªª†ª¿¶¡ª≥¿¿¡º†º§ª≤§¿≥§¿º§º±§†≥†º†§≤º¡¿º†¿ª±≤ª≥¿±¿≤¿≤≥§††¡¶§¶§ª±¿ªºº§¶≤¡≤ª¿≥¶ª¡≥º≥ª¶ª¿¶¡≤º¶¿¿±¡¿º†§º§≥ª†¿§ª† . 2 2 . 1 5 . 1 5 . 1 8| . 0 . 4 . 5 . 0 . 1 6 . 1| 5 . 1 9 . 9 . 2 0 . 9 . 5| . 0 . 2 2 . 1 . 1 4 . 0 . |4 . 5 . 0 . 3 . 1 5 . 1 4| . 1 9 . 2 1 . 1 3 . 5 . 1 4 . 2 | | | | | | 0.0.15.16.0.4.5.0.14.15.18.13.1.12.5.0.7.15.5.4.5.18.5.14.0.5.14.0.4.9.5.14.19.20.5.14.13.1.18.11.2 0 10 20 30 40 50 0.5.14..0.4.1.1.18.14.1.1.19.20.0.19.20.1.16.0.22.15.15.18.0.19.20.1.16.0.22.15.15.18.20.7.1.1.14.4 . 5 . 0 . 1 2 . 9 . 2 . 5 . 1 8 . 1 Bron: . 1 2 .Eurostat 9 . 1 9 . 5(2001). .18.9.14.7.0.22.1.14.0.4.5.0.14.21.20.19.19.5.3.20.15.18.5.14..0.4.5.0.7. 18.15.15.20.19.20.5.0.2.5.12.5.9.4.19.21.9.20.4.1.7.9.14.7.0.22.15.15.18.0.19.20.18.21.3.20.21.18.5 .12.5.0.8.5.18.22.15.18.13.9.14.7.5.14.0.26.9.10.14.0.4.5.0.11.15.13.5.14.4.5.0.10.1.18.5.14.0.20.5. 0.22.9.14.4.5.14.0.9.14.0.4.5.0.16.21.2.12.9.5.11.5.0.19.5.3.20.15.18..0.15.15.11.0.9.14.0.8.5.20.0. 15.14.4.5.18.23.9.10.19.0.5.14.0.4.5.0.26.15.18.7.0.13.15.5.20.5.14.0.3.15.14.19.21.13.5.14.20.5.14 .0.9.14.0.19.20.1.1.20.0.7.5.19.20.5.12.4.0.23.15.18.4.5.14.0.15.13.0.13.5.20.0.2.5.8.21.12.16.0.22. 1.14.0.11.5.21.26.5.22.18.9.10.8.5.9.4.0.4.5.0.23.5.12.22.1.1.18.20.0.20.5.0.22.5.18.7.18.15.20.5.1 4..0.60.15.14.4.5.18.14.5.13.9.14.7.19.11.12.9.13.1.1.20.0.6.10.18.21.9.13.20.5.0.22.15.15.18.0.1.1
fig 8.4.2
Wat is de les uit de best practices? Voor langdurige deelname aan het arbeidsproces is het noodzakelijk te beschikken over een voldoende startkwalificatie (dit is het niveau dat noodzakelijk wordt geacht voor duurzame integratie in de arbeidsmarkt). Evenals bij het hogere segment van de onderwijsmarkt speelt hier de noodzaak tot het leveren van maatwerk. Hier ligt een belangrijke taak voor de overheid. De beleidsuitdaging bestaat er uit het aantal mensen dat het onderwijs verlaat zonder een startkwalificatie, omlaag te brengen. Het risico van voortijdig schoolverlaten kan onder meer worden verminderd door voor- en vroegschoolse educatie. Dit betreft educatie van 0-6 jarigen. Maar ook op latere leeftijd moet doorgegaan worden met intensieve programma’s gericht op het verminderen van achterstanden.
Voor- en vroegschoolse educatie kan schooluitval op latere leeftijd verminderen 71 Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen (2001).
p113
De productie van duurzame energie waaronder windenergie
8.4.3
3.2.9.20.9.5.0.15.14.4.5.18.14.5.13.5.18.19.0.19.20.1.1.14.0.1.1.14.0.4.5.0.23.9.5.7.0.22.1.14.0.5.3. 15.14.15.13.9.19.3.8.5.0.7.18.15.5.9..0.15.14.4.5.18.14.5.13.5.18.19.0.13.5.20.0.1.13.2.9.20.9.5.0.2 6.9.5.14.0.14.9.5.21.23.5.0.13.15.7.5.12.9.10.11.8.5.4.5.14.0.5.14.0.14.5.13.5.14.0.18.9.19.9.3.15.’ 19.0.4.15.15.18.0.4.5.0.15.14.26.5.11.5.18.5.0.23.5.7.0.9.14.0.20.5.0.19.12.1.1.14.0.22.1.14.0.8.5.2 0.0.2.5.20.18.5.4.5.14.0.22.1.14.0.14.9.5.21.23.5.0.13.1.18.11.20.5.14.29.0.8.5.20.0.13.1.11.5.14.0. 22.1.14.0.14.9.5.21.23.5.0.16.18.15.4.21.11.20.5.14.29.0.15.6.0.8.5.20.0.9.14.14.15.22.5.18.5.14.0. Waarom zijn deze indicatoren belangrijk? 22.1.14.0.16.18.15.3.5.19.19.5.14..0.7.18.15.5.9.0.22.1.14.0.23.5.12.22.1.1.18.20.0.5.14.0.23.5.18. Nederland heeft voor duurzame energie een ambitieuze doelstelling. Duurzame energie moet in 11.7.5.12.5.7.5.14.8.5.9.4.0.26.9.10.14.0.–0.9.14.4.9.5.14.0.19.21.3.3.5.19.22.15.12.0.–0.8.5.20.0.1 2010 5% en in 2020 10% van het totale energiegebruik uitmaken. Daarnaast volgt uit de Europese 8.5.19.21.12.20.1.1.20.0.22.1.14.0.4.5.26.5.0.1.3.20.9.22.9.20.5.9.20.5.14..0.4.1.20.0.13.1.1.11.20. Richtlijn, een Nederlandse taakstelling van 9% van het elektriciteitsverbruik. Biomassa en wind0.4.1.20.0.5.18.0.1.12.12.5.0.18.5.4.5.14.0.9.19.0.15.13.0.15.14.4.5.18.14.5.13.5.18.19.29.0.2.9.14. energie zijn de opties met de grootste potentie voor de korte termijn. Andere opties zijn op korte 14.5.14.0.5.5.14.0.19.5.20.0.22.1.14.0.13.1.1.20.19.3.8.1.16.16.5.12.9.10.11.5.0.5.14.0.5.3.15.12.1 termijn al snel te duur. Voor Nederland zijn vooral op het gebied van windenergie de verwachtingen 5.7.9.19.3.8.5.0.18.1.14.4.22.15.15.18.23.1.1.18.4.5.14.29.0.4.5.0.18.21.9.13.20.5.0.20.5.0.7.5.22.5 hoog, met name wat betreft energieproductie op zee. De productiekosten van windenergie lopen per .14.0.5.14.0.20.5.0.26.15.18.7.5.14.0.22.15.15.18.0.5.5.14.0.1.1.14.20.18.5.11.11.5.12.9.10.11.0.22 land nauwelijks uiteen (ongeveer 7 eurocent/ kWh), maar zijn wel hoger dan die van grijze energie. .5.19.20.9.7.9.14.7.19.11.12.9.13.1.1.20..0.8.5.20.0.7.1.1.20.0.4.1.14.0.14.9.5.20.0.1.12.12.5.5.14.0 .15.13.0.20.18.1.4.9.20.9.15.14.5.12.5.0.6.1.3.20.15.18.5.14.0.1.12.19.0.2.5.18.5.9.11.2.1.1.18.8.5. Duurzame energie wordt vooral aan de vraagzijde fiscaal gestimuleerd. Zo is in 2001 de markt voor 9.4.29.0.22.5.19.20.9.7.9.14.7.19.5.9.19.5.14.29.0.1.4.13.9.14.9.19.20.18.1.20.9.5.22.5.0.12.1.19.2 groene stroom geliberaliseerd en kunnen consumenten kiezen van welke leverancier ze groene 0.5.14.0.15.6.0.2.5.19.3.8.9.11.2.1.1.18.8.5.9.4.0.22.1.14.0.2.5.4.18.9.10.6.19.18.21.9.13.20.5.29.0 stroom gaan afnemen. Het aanbod wordt gestimuleerd via investeringsregelingen en exploitatie.13.1.1.18.0.15.15.11.0.9.14.0.20.15.5.14.5.13.5.14.4.5.0.13.1.20.5.0.15.13.0.8.15.5.0.8.5.20.0.2.5. vergoedingen. Voor de opties die op langere termijn rendabel worden gelden R&D-subsidies. 4.18.9.10.6.19.12.5.22.5.14.0.5.14.0.4.5.0.15.22.5.18.8.5.9.4.0.15.13.7.1.1.14.0.13.5.20.0.13.1.1.20 .19.3.8.1.16.16.5.12.9.10.11.5.0.5.9.19.5.14.0.9.14.0.5.5.14.0.9.14.20.5.18.14.1.20.9.15.14.1.12.5.0 Hoe scoort Nederland? .15.13.7.5.22.9.14.7.29.0.14.5.5.18.7.5.12.5.7.4.0.9.14.0.18.5.7.5.12.19.0.15.6.0.9.14.0.14.15.18.13 Er bestaan grote verschillen wat betreft het aandeel duurzame energie in de totale productie. Dat .5.14.0.5.14.0.23.1.1.18.4.5.14.0.28.2.9.10.22..0.13.1.1.20.19.3.8.1.16.16.5.12.9.10.11.0.22.5.18.1. komt vooral door fysieke verschillen tussen landen. Niet alle landen hebben bijvoorbeeld dezelfde 14.20.23.15.15.18.4.0.15.14.4.5.18.14.5.13.5.14.28..0.4.5.0.21.9.20.4.1.7.9.14.7.0.9.19.0.5.5.14.0.1 mogelijkheden voor waterkracht of ruimte voor het verbouwen van biomassa of het plaatsen van 1.12.9.13.1.1.20.0.20.5.0.19.3.8.5.16.16.5.14.0.23.1.1.18.9.14.0.15.15.11.0.1.1.14.0.4.5.26.5.0.14.9 windmolens. .5.21.23.5.0.5.9.19.5.14.0.11.1.14.0.23.15.18.4.5.14.0.22.15.12.4.1.1.14.0.26.15.14.4.5.18.0.4.5.0.4 .25.14.1.13.9.5.11.0.22.1.14.0.8.5.20.0.15.14.4.5.18.14.5.13.5.18.19.3.8.1.16.0.20.5.0.19.13.15.18. Figuur 8.4.3.b maakt ook duidelijk dat het aandeel duurzame energie in de meeste landen niet 5.14..0.4.5.0.4.25.14.1.13.9.5.11.0.22.1.14.0.8.5.20.0.15.14.4.5.18.14.5.13.5.14.0.9.19.0.20.5.7.5.1 veel groter is geworden gedurende de afgelopen 4 jaar. Dit komt vooral door een sterke toename 4.23.15.15.18.4.9.7.0.22.5.5.12.0.7.18.15.20.5.18.0.4.1.14.0.5.14.11.5.12.5.0.4.5.3.5.14.14.9.1.0.20 van de productie van grijze energie om tegemoet te komen aan de grote vraag in verband met de .5.18.21.7..0.4.9.20.0.9.19.0.5.5.14.0.21.9.20.22.12.15.5.9.19.5.12.0.22.1.14.0.4.5.0.22.5.18.2.5.20 hoge economische groei in de tweede helft van de jaren negentig. Windenergie is in Nederland .5.18.9.14.7.0.22.1.14.0.8.5.20.0.1.12.7.5.13.5.14.5.0.5.3.15.14.15.13.9.19.3.8.5.0.2.5.5.12.4.29.0. vergeleken met buurlanden als het Verenigd Koninkrijk en België redelijk vertegenwoordigd, maar 8.5.20.0.13.5.4.5.4.9.14.7.9.14.7.19.2.5.12.5.9.4.0.5.14.0.19.16.5.3.9.6.9.5.11.0.2.5.12.5.9.4.0.20.5 vergeleken met Europese toplanden als Denemarken, Spanje en Duitsland minder. .14.0.1.1.14.26.9.5.14.0.22.1.14.0.15.14.4.5.18.14.5.13.5.18.19.3.8.1.16.29.0.26.15.1.12.19.0.22.5. 18.13.9.14.4.5.18.9.14.7.0.22.1.14.0.15.22.5.18.2.15.4.9.7.5.0.23.5.20.27.0.5.14.0.18.5.7.5.12.7.5.2 De productiecapaciteit van duurzame energie in Nederland is gering en neemt ook maar 2.9.14.7..0.7.18.1.6.9.5.11.0.6.10.14.9.5.21.23.5.0.2.5.4.18.9.10.22.5.14.0.1.12.19.0.16.5.18.3.5.14. mondjesmaat toe. Terwijl de capaciteit van windenergie in Nederland toenam met eenderde, 20.1.7.5.0.22.1.14.0.8.5.20.0.20.15.20.1.1.12.0.1.1.14.20.1.12.0.2.5.4.18.9.10.22.5.14.0.5.14.0.22.1 verdrievoudigde het vermogen in Denemarken en Duitsland, en vertienvoudigde het in Spanje. .14.0.2.5.4.18.9.10.22.5.14.0.9.14.0.7.18.15.5.9.19.5.3.20.15.18.5.14.0.9.14.0.4.5.0.16.5.18.9.15.4. De belangrijkste oorzaak van de geringe groei in Nederland is het gebrek aan ruimte voor wind5.0.9727.990.[16.12.1.1.20.10.5.0.14.15.7.0.9.5.20.19.0.1.1.14.16.1.19.19.5.14.]0.8.5.20.0.1.1.14.2 molens en de langdurige ruimtelijke ordeningsprocedures. 0.1.12.0.14.9.5.21.23.0.15.16.7.5.18.9.3.8.20.5.0.2.5.4.18.9.10.22.5.14.0.9.14.0.14.5.4.5.18.12.1.14 .4.0.12.15.15.16.20.0.9.14.0.4.5.0.16.1.19.0.13.5.20.0.4.5.0.2.5.14.3.8.13.1.18.11.12.1.14.4.5.14.29 .0.5.3.8.20.5.18.0.9.14.0.7.18.15.5.9.19.5.3.20.15.18.5.14.29.0.26.15.1.12.19.0.9.14.0.4.5.0.8.9.7.8 Aandeel duurzame energie in totale energieproductie in 1996 en 1999 (in %) .27.20.5.3.8.0.5.14.0.2.9.15.20.5.3.8.14.15.12.15.7.9.5.29.0.9.19.0.8.5.20.0.2.5.5.12.4.0.13.9.14.4. 5 . 1 8 . . 0 . 7 . 5 . 1 2 . 2 1 .|1 1 . 1 1| . 9 . 7 . 0| . 8 . 5 .|2 . 2 . 5 |. 1 4 . 0 .| 4 . 5 . 0|. 1 9 . 2 |0 . 1 . 1 8| . 2 0 . 5| . 1 8 . 1| 9 . 0 . 9 . 1 4 . 0 . 4 . 5 . 0 . 1 3 . 5 . 5 . 1 8 . 0 . | º≤¡†≤≤≤≤¿¡≥º†¿§º¶ºº†¿§º¶ºº≤≤¶≥ª±¿ªº≥ª†¶±º¿¡†ª±†≥†¿ª§≤≥¿±¿±¡ºªª≥ª§ª¿º±º≤¡≤º±≥≤±¿º¡±†¿†¡¡≤≤º±≤¡≥¡§¿¶ªº≤≤¶≥ª±¿ªº≥ª†¶±º¿¡†ª±†≥†¿ª§≤≥¿±¿±¡ºªª≥ª§ª¿º±º≤¡≤º±≥≤±¿º¡±†¿†¡¡≤≤º±≤¡≥¡§¿¶ªº§ººª¿≥¿≤¿≥†¶º†ª¡¡≤≥†¡ª§†¶¿±≤¶§¡¶¡†±†ºº†ºº±§≥† | | | | | | | | | | DK 6,9 2 0 . 1 8 . 1 . 4 . 9 . 29,3 0 . 9 . 1|5 . 1 4 . |5 . 1 2 . 5| . 0 . 2 .| 5 . 4 . 1 |8 . 9 . 1 0| . 6 . 1 9| . 2 0 . 1| . 1 1 . 1|1 . 5 . 1 |4 . 0 . 2 6| . 9 . 3 . 8 . 0 . 7 . 1 5 . 5 . 4 . 0 . 1 5 . 1 4 . 2 0 . ≤ª¶ª±≥º¶º†ª¶ºº¡º§§†≤±†±¶≤¡†≤≤≤≤¿¡≥º†¿§º¶ºº†¿§º¶ºº≤≤¶≥ª±¿ªº≥ª†¶±º¿¡†ª±†≥†¿ª§≤≥¿±¿º±º≤¡≤º±≥≤±¿º¡±†¿†¡¡≤≤º±≤¡≥¡§¿¶ªº≤≤¶≥ª±¿ªº≥ª†¶±º¿¡†ª±†≥†¿ª§≤≥¿±¿±¡ºªª≥ª§ª¿º±º≤¡≤º±≥≤±¿º¡±†¿†¡¡≤≤º±±¡ºªª≥ª§ª¿º±º≤¡≤º±≥≤±¿º¡±†¿†¡¡≤≤º±≤¡≥¡§¿¶ªº≤≤¶≥ª±¿ªº≥ª†¶±º¿¡†ª±†≥†¿ª§≤≥¿±¿±¡ºªª≥ª§ª¿º±º≤¡≤º±≥≤±¿º¡±††±†ºº†ºº±§≥††¿≥≤ª†≥§†≥º±† | ††ªº¿ª¿†¡ª¡º≤±±§¶≥†≥¡≥≥¿±§¿≥†¿≤¡ª†º¿¶ºª††¶º§≥≤§†ª≥¡†≥§±¿†≥§±¿†≤≤¿§§≥±§†ª≤±¶§≥§†¡¶≤≤§≤≥º≤≥ª¿†ºª≥±≥±≥†≥§§§≤¶≥≤¶¶ºº§±§¿†≥º††¡¡¿≤≤≥§±¿†≤†¡¡¿≤≤¿§§≥±§†ª≤±¶§≥§†¡¶≤≤§≤≥º≤≥ª¿†ºª≥±≥±≥†≥§§§≤¶≥≤¶¶ºº§±§¿†≥º††¡¡¿≤¶≥ª≥≤±¿† | | | | | | | | | | F 6,4 2 3 . 9 . 1 1 . 1 1 . 5 .7,0 1 2 . 4 .| ≤††≤¿§≤¶≥¿≥±≤¿¡≥º†¿§º¶ºº†¿§º¶ºº≤≤¶≥ª±¿ªº≥ª†¶±º¿¡†ª±†≥†¿ª§≤≥¿±¿º±º≤¡≤º±≥≤±¿º¡±†¿†¡¡≤≤º±≤¡≥¡§¿≥≤±¶ªº≤≤¶≥ª±¿ªº≥ª†¶±º¿¡†ª±†≥†¿ª§≤≥≥≤±¿±¿±¡ºªª≥ª§ª¿º±º≤¡≤º±≥≤±¿º¡±†¿†¡¡≤≤º±±¡ºªª≥ª§ª¿ 2 9 . 0 .| 2 6 . 1 5| . 4 . 1 . 2 . 1| 5 . 3 . 8 |. 0 . 5 . 5| . 1 4 . 0| . 6 . 1 2 |. 9 . 1 4 . 1 1 . 5 . 0 . 2 2 . 5 . 1 8 . 1 4 . 9 . 5 . 2 | 0 . 0 . 5| . 1 8 . 0| . 2 º0 ±º≤¡≤º±≥≤±¿º¡±†¿†¡¡≤≤º±≤¡≥¡§¿¶ª†¿≥ª≤±†††¿±¶¿¡≤† | §º¶¶±ªº§§†¿†≥§≥±†≥¶¿≥†ººº†¿§º¶ºº≤≤¶≥ª±¿ªº≥ª†¶±º¿¡†ª±†≥†¿ª§≤≥¿±¿±¡ºªª≥ª§ª¿º±º≤¡≤º±≥≤±¿º¡±†¿ª††º§±º¶¿≤ºº≤¿ª§ª†¿¶¡¿≤≥≤ª¿§§†¿±±≥≤±†ª¿≥≤¿†ª¶±≥≤ª¶§¿ªº†ªº≤§¿¡†††§¶§¡¶≥≤†≤¿†ª≥±±º§¿§¿† | | | | | | | | | | VS 5,4 1 . 2 3 . 9 . 1 4 . 7 . 05,4 .8.5.5 . 6 . 2 0| . 0 . 1 6| . 1 2 . 1| . 1 . 2 0 |. 1 9 . 7 .| 5 . 2 2 .| 1 5 . 1 4| . 4 . 5 . 1 | §º¶¶±ªº§§†¿†≥§≥±†≥¶¿≥†ººº†¿§º¶ºº≤≤¶≥ª±¿ªº≥ª†¶±º¿¡†ª±†≥†¿ª§≤≥¿±¿±¡ºªª≥ª§ª¿º±º≤¡≤º±≥≤±¿º¡±†¿ª††º§±º¶¿≤ºº≤¿ª§ª†¿¶¡¿≤≥≤ª¿§§†¿±±≥≤±†ª¿≥≤¿†ª¶±≥≤ª¶§¿ªº†ªº≤§¿¡†††§¶§¡¶≥≤†≤¿†ª≥±±º§¿§¿† | 4 . 0 . 2| 2 . 1 . 1| 4 . 0 . 4 . 5 . 0 . 5 . 3 . 1 5 . 1 4 . 1 5 . 1 3 . 9 . 1 | | | | | | | | | | | ≥≤ª¶¿¿≤†≤ª±≥≥¡†≤¶†ª±¶±≤≥†±±†¿¡†º†¶¶†±¿¿º≤†±†ªª§¶±º≥¿¶ª†±†¶≤º≤†ª¿ºº±§±§§§¿†≥¡≤≥º§¶†¶≤ªºº≤º≥ªº†ª≤±ªº≥§≤ª≤¶†ª¿¿≥§†ºª≥±§≥≤¿¡¶≤§ª§≥¶ª¶§¶º§§º¶¶±ªºº¿¡†ª±†≥†¿ª≤±¿º¡±†¿ª††º§±º¶¿≤ºº¿§§†¿±±≥≤±†ª¿≥≤¿§¿¡†††§¶§¡¶≥≤†≤¿†ª≥±±º§¿§¿†≤†º≤† 9 . 3 . 8 . 5 . 0 .SP 2 . 5 .6,9 4 . 1 8 .| §º¶±ªº§§†¿†≥§≥±†≥≥†ººº†¿§º¶ºº≤≤¶≥ª±¿ªº≥ª†¶±º¿¡†ª±†≥†¿ª§≤≥¿±¿±¡ºªª≥ª§ª¿º±º≤¡≤º±≥≤±¿º¡±†¿ª††º§±º¶¿≤ºº≤¿ª§ª†¿¶¡¿≤≥≤ª¿§§†¿±±≥≤±†ª¿≥≤¿†ª¶±≥≤ª¶§¿ªº†ªº≤§¿¡†††§¶§¡¶≥≤†≤¿†ª≥±±º§¿§¿† 9 . 1 0 .|2 2 . 9 . |7 . 8 . 5 .| 9 . 4 . . 0 | . 1 8 . 2| 1 . 9 . 1| 3 . 0 . 1| 0 0 0 0 .| 2 2 . 1 .| 1 4 . 0 . |4 . 5 . 0 . 2 5 0 0 0 . 2 . 5 . 4 . 1 8 . 9 . 1 0 . 2 2 . 5,3 | | | | | | | | | | | 5 . 1 4 . 0 . 1 3 JP . 5 . 2 3,4 0 . 0 . 5 |.≥≥≤º¶†¿¿†±§¶§≥≤ª≥º¡≤ª≥¿º††±¿¿º≤†±†ªª§¶±º≥¿¶ª†±†¶≤º≤†ª±¿¿º≤†±†ªª§¶±º≥¿¿†¶†ª†§ª†ª¡¶¶†¶¡≤±†§¶≥≥¿ªº§≤†¡†≤§††≥ªº†≥† 5 . 1 4 .| 0 . 1 5 .| 1 3 . 2 6| . 5 . 2 0| . 0 . 2 2|. 1 . 1 4 .| 0 . $ 5 0| 0 . 1 3 .| 9 . 1 2 .| 1 0 . 1 5| . 5 . 1 4 . 0 . 9 . 1 4 . 0 . 1 4 . 5 . 4 . 5 . 1 8 . 1 2 3,3 | ≥≥≤º¶†¿¿†±§¶§≥≤ª≥º¡≤ª≥¿º††±¿¿º≤†±†ªª§¶±º≥¿¶ª†±†¶≤º≤†ª±¿¿º≤†±†ªª§¶±º≥¿¿†¶†ª†§ª†ª¡¶¶†¶¡≤±†≥≥¿ªº§≤†¡†≤§††≥ªº†≥† | | | | | | | | | | .1.14.4.0.D 2 6 . 91,7 . 1 0 . 1| ≥ºº¿†≥±¶≤¿±±±±¿¶¶†ª≥†¶≥≥≤º¶†¿¿¶¶†¶¡≤±†º≥º††¡ª≤¡±≥≤† 4 . 0 . 1| 4 . 1 . 0| . 1 9 8 5| 0 . 1 5 .| 1 6 . 7 .|5 . 1 8 . |9 . 3 . 8 .| 2 0 . . 0| . 9 . 1 4 |. 0 . 4 . 5| . 0 . 1 8 . 1 . 1 4 . 4 . 1 9 . 2 0 . 1 . 4 . 0 . 9 . 1 9 1,9 | §¡±≤¿¿†±§¶§≥≤ª≥º¡≤ª≥¿º††±¿¿º≤†±†ªª§¶±º≥¿¶ª†±†¶≤º≤†ª±¿¿≥±±† | | | | | | | | | | . 0 . 9 . 1 4 . 0 .NL 4 . 9 .1,0 2 0 . 0 .| †ª±¡≤≥≤≥†±¶≤¿±±±±¿ 1 9 .≤§¶ª§§†≥≤¿¶† 5 . |7 . 1 3 . 5 | . 1 4 . 2| 0 . 0 . 4| . 5 . 0 . 2 | 2 . 5 . 1| 8 . 1 4 .| 9 . 5 . 2| 1 . 2 3 . |9 . 1 4 . 7 | .0.22.1.14.0.4.5.0.5.3.15.14. | ¶≤¶§¶§≥≤ª≥º¡≤ª≥¿º††±¿¿º≤†±†ªª§¶±º≥¿§¶§≥≤ª¶±º≥¿¶ª¶ª≤ª≤§† | | | | | | | | | | 1,8 1 5 . 1 3 . 9 . 1 B9 . 3 .1,1 8 . 5 . 0| ≤±ª¡≤¶¡§±≥†¿±ª¡≤¶¡††††ª≤±††≥†††† . 2 . 5 . |4 . 1 8 . 9| . 1 0 . 2| 2 . 9 . 7| . 8 . 5 . 9| . 4 . 0 .| 1 3 . 5 . |2 0 . 0 . 5 | . 5 . 1 4| . 0 . 1 6| . 5 . 1 8 . 3 . 5 . 1 4 . 2 0 . 1 . 7 . 5 . 0 . 2 2 . 1 . | ¿¡±≤ª≥¿º††±¿¿º≤†±†ªª§¶≤ª≥¿º††±¿¿¿§±º≥¿§†ºº† | | | | | | | | | | 1,4 1 4 . 0 . 1 8 . 2VK 1 . 9 . 0,8 1 3 . 0 . |5 0 % 0 |. 4 . 1 . 1| . 1 8 . 4| . 1 5 . 1 |5 . 1 8 . 0 | . 1 5 . 1| 6 . 0 . 5| . 5 . 1 4| . 0 . 1 4 |. 9 . 2 2 .| 5 . 1 . 2 1 . 0 . 4 . 1 . 2 0 . 0 . 1 3 . 1 . 1 . 1 8 . 0 †≥†º≤¿§º¶ª¶≥†¿±ª¡≤¶ªº†¿±† | ≤¿¡º††±¿¿º≤†±†ªª§¶º††±¿¿º≤†±≥¿º††±±º† | | | | | | | | | | 1,2 . 9 . 5 . 2 0 . 1 9 . 0 . 1 . 3 . 8 |. 2 0 . 5 .| 1 8 . 2 .| 1 2 . 9 . |1 0 . 6 . 2 | 0 . 0 . 2| . 9 . 1 0| . 0 . 4 . 1 | . 2 0 . 0| . 2 2 . 1| . 1 4 . 0| . 5 . 1 4 . 1 1 . 5 . 1 2 . 5 . 2 9 . 0 . 4 . 2 5 . 1 4 . 1 . 1 3 . 9 . 1 9 . 3 . 8 . 5 . 0 .0 1.13.5 . 0 . 1 8 .65 . 7 . 97 . 1 5 . ’ 189 . . 0 . 9 2 2 . 5 .10 18.14.9.5.21.23.9.14.7.0.2.5.4 1. 1 8 . 92. 1 1 . 13. 1 . 1 44. 1 9 . 5 5 . 1 8 . 9 . 1 0 . 2 2 . 9 . 7 . 8 . †5 . 4 . 2†§¶±≤≥9 0.16.5.18.3.5.14.20.1.7.5.0.2.5.4.18.9.10.22.5.14.0.13.5.20.0.15.13.26.5. §¶±≤≥ªº¿¡ .=91996 ªº¿¡ =. 1999 20.0.>0.$0.500.13.9.12.10.15.5.14.0.15.16.7.5.18.9.3.8.20.0.22.15.15.18.0.5.14.0.14.1.0.19850.2.18 Bron: IEA (2001b). .15.14.:0.4.21.14.0.1.14.4.0.2.18.1.4.19.20.18.5.5.20.0.5.14.0.13.3.11.9.14.19.5.25.0.&0.3.15.0.9.14 .0.16.1.18.1.7.18.1.1.6.0.6.40.23.15.18.4.5.14.0.4.5.0.2.5.14.3.8.13.1.18.11.9.14.7.0.5.24.5.18.3.9.2 0.9.5.19.0.4.9.5.0.20.5.14.0.7.18.15.14.4.19.12.1.7.0.12.9.7.7.5.14.0.1.1.14.0.4.5.0.1.14.1.12.25.19. 5.19.0.5.14.0.2.5.12.5.9.4.19.3.15.14.3.12.21.19.9.5.19.0.21.9.20.0.4.9.20.0.8.15.15.6.4.19.20.21.1 1.0.7.5.20.15.15.14.4..0.8.5.20.0.7.1.1.20.0.15.13.0.4.5.0.22.5.14.14.15.15.20.19.3.8.1.16.19.2.5.12 .1.19.20.9.14.7.0.28.6.4.128.;0.4.5.0.2.5.19.3.8.9.11.2.1.1.18.8.5.9.4.0.5.14.0.11.23.1.12.9.20.5.9.2 0.0.22.1.14.0.2.5.4.18.9.10.22.5.14.20.5.18.18.5.9.14.5.14.0.28.6.4.228.;0.4.5.0.6.25.19.9.5.11.5.0.
fig 8.4.3.a
p114
Wat is de les uit de best practices? De grote vraag naar duurzame energie en de potentieelschattingen van met name windenergie rechtvaardigen dat Nederland onverkort vast houdt aan de doelstellingen. Deze blijven echter buiten bereik indien er geen oplossingen komen in de ruimtelijke ordeningsfeer. Procedures zouden soepeler kunnen en ruimte (in zee en op land) voor windmolenparken zou makkelijker beschikbaar moeten kunnen komen.
Ontwikkeling binnenlands vermogen windenergie, 1996-2000 (in megawatt)
D SP DK VS NL VK JP F B
1552 4555 250 2586 835 1506 1615 995 295 178 273 152 0 142 55 11
| | | | | | | | | | | | | | º†º¶ª≤º§≤†±§±≤¿º§¶≥¡ª§º †¿† †§≥¶≤¶≤± ¿§≥ª≤¶±≥≤¶|†±º§¿º§ª±§ §†≤º±† º≥±¶ º¡§†º º¶ ≥º†±†§±º§¿ §º§ª¶¡¶§|¿§ †§† ≥¶≤¡§º¿ ≤ªº≤¿ ±≥¿≤ §¿† §ª¶†§ ¡≤¶≥†¡†¶ ≥±§ §|¿ºª¿≥† | | | | §¶§† ±¿ ≥¿¶±¿≤ ¶ª±≤§ª≤§¿ ªº ¶†≥ª¡¿±§†≥†±ª º¶º†≤|¡≥†ª † ±≥¿§º†ª†≥ª †º¶ º±¿¡†±º≤† †±§≤¡†¿≤§±≤≥†º≤¿≥¿¡|¿≤†¿±¿ª≥ª†º†≥º≥¡≤≥¡§¶†¿¶¿±†±¡≤º≥†≤≥¶ ºª¡¶ ±º†±¶†¿≤|º§ª†¿¶≥†≤¿±¶≤º†º†¶º±º† §¡º†§≤¿§±≤¶¿º ¶¿≤±≤ †¡±º¿≤º≥|¿†≥†¿º±¿±¡≤ª§¶º±º¿±¡≤ †±†§†≥¿ †¿ª≤¿≥¿ª≤≥§ ª† ±§ ¿¶|¿† ¶ §º ¿§¿†¿†¿§¡¶§º≤º§±¿§ª†§¡†¡¶ª≤ § ª§±¶º§±≥¶±§¶|±†º¶§≤¿≥ª¶ ≤ªº†¿≥±¿≥¿§≥ª±¶≥¶º¿±¶¿ª≤¶ ≤≥¿≤¿§¡ª¶≤†≤ª¿|§†≤†±º§†¿º±≥§¶ª¿ º± †¿¡¿§≥ †º±ª§≤±≥†≥¶±¿º†¶≥†≥ºª§º|¶ªº§ºª≥º¶†§≥ª¿±≤±†¿ªº¶§≤§¶§†º†≤≥≤¿§†ª† ¶≥≤≥ª±§†¿≤±|≥±¶† | | | | | †≤§º¡º§≤¶±¿¶º≥≤ º≤º¡± ¿≤±† | | | | | | | | †≥¶†≥º≤†¶≥ §¿§≤¿§ª±§º≥¡±†¶º≤º±º¶†≤¶†≥ª†ª§º±§º¡º|¿ §¿†§≤≥ ª¡†≥¶±§ª±¶≤§≤ ≤¡≤≥ ª≤ º º¶¿§≤¶ ≥†≤¶≤ º≥†§≤|±¡≥≤¿≤ ≥§¡ª † ±≤†≤†¡§† ±¶≥± ≤ª¿ª¿ª≥º¿ ¶¡¶ª †º≥ ±¿ª|≤§º §†§¶ºª≥¡†±†º±¡ª¶≥§¿ª ¿ º≤¿§≤≥¿≥§† ≥≤†§ †≥¿≤†≤¶≤|≥¿ª±º≥ª≥§¡§ ¡† º¿ª¿†º¡º†¡¿¶ ¡≥≤†¿≤†≤º¿ ≤†¿¶ ±≥¶†±§¶|≤§ ¿†º§† | | | | | | ±º≤¡±§ª ≤¶º¡ ¶ § ≤†º§†±≤ ≤§¶¡º§† ¡¿† ¡§ ¶≤º≤†º§|±¿¡†§†±º¶ª¿ª¿¶≤¶§º¿¡º º±º†≤†º§ §±ª ±† | | | | | | | | | ¶≤¶≥†¿§†±ª±†¶º†ª¡≤º≥ †§≤¶†¿±ªº¶≥¡º≥ª†≤§ ≥±†≥ª §|≤º¿≤†¡¿±†≤ ¡¿± ±¿†§ º†±¿º†±§¿±º≤†≥±ª¶¡º¿º¡†≤¶†≥±†≤§|†≤†º¿¶±≥§¿±†º¶† ¡ª±§º≥ª¿†¶ ºªº ª≤§†§±ª§†¶§≥¡† ≤±ªº|≤† † | | | | | | | ª¿≥§¶º† ª±≥¶†≥†¶ª¡¶≥≤¶º†º±ºªº¿ ¿ª¿†±ª†§±≥§†±º†¡|† ±§º§¶¡¶¡§†±¿≥º ¶§¿†¿±¶¡¶≤≥º¡§†≤†ª≥¿§±≥¶¡ª¡¿º± §≤ª|¶ª†¡¶º±¶±§¡¶º§≥º§¶¿§ª≤ ¶ ±§º±¿≥±¶± †º¡§†≤†¿ ≤º¶ª≥†|≥±≤†≤ª¡≥ º¿≥† | | | | | | | ¿≤¿≤¿ ª§≥§≥ª≤ ªºª¶ª ≥¿†ª§ª±º¿¶≤ §ª±º †§ ≥ª¿≥º¡ |†¿†ª§ª±†º≥§¡†¿ ¡¶±≥ª§º§≤¿§ª¿ ≤º≤¿≤¶¿¡≥º¶†≤¶≤ †¿ª≥§º|≤† | | | | | | | | | | | | | | | | | | | ¿ª≥¡≥≤± ¶†ª±¶≥¿†≥†¶≥§†º ¡†ª≤º§† | | | | | | | | | | ≥§†§ ±¿†≥¶≤±≤ ±¡ §† | | | | | | | | | | ≥¶≥†§± º≤§º¡ª¿ †ª≥±¶≤§ ª±†¿±† | | | | | | | | | | º¶≤¡¿¶º≥¿¡º≥±≥º¿† | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | º¿† ±¿º¿±¶≤¡§≤≥† | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | ≤¶†±≤ª† | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |±† | | | | | | | | | | | | | | |
0 †§¶±≤≥ªº¿¡ = 1996
1000
2000
3000
4000
| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |
5000
†§¶±≤≥ªº¿¡ = 2000
Bron: IEA (2001b).
fig 8.4.3.b
Productiecapaciteit van groene energie verhogen door meer ruimte aan windenergie te geven
p115
Doelstellingen en kosten van het klimaatbeleid
8.4.4
2.5.18.5.9.11.2.1.1.18.8.5.9.4.0.28.6.4.328.;0.3.15.18.16.15.18.1.20.5.0.7.15.22.5.18.14.1.14.3.5.0. 28.6.4.428.0.5.14.0.1.4.13.9.14.9.19.20.18.1.20.9.5.22.5.0.12.1.19.20.5.14.0.22.15.15.18.0.8.5.20.0 .15.16.18.9.3.8.20.5.14.0.22.1.14.0.5.5.14.0.15.14.4.5.18.14.5.13.9.14.7.0.28.6.4.528..0.6.20.19.1.1 3.5.14.22.1.20.20.9.14.7.0.22.1.14.0.4.5.0.19.3.15.18.5.19.0.15.14.4.1.14.11.19.0.4.5.0.16.15.19.9. 20.9.5.22.5.0.15.14.20.23.9.11.11.5.12.9.14.7.0.20.5.14.0.1.1.14.26.9.5.14.0.22.1.14.0.8.5.20.0.15. 14.4.5.18.14.5.13.5.18.19.3.8.1.16.0.9.19.29.0.26.15.0.2.12.9.10.11.20.0.21.9.20.0.15.14.26.5.0.2.5 Waarom zijn deze indicatoren belangrijk? .14.3.8.13.1.18.11.27.5.24.5.18.3.9.20.9.5.29.0.4.5.0.14.15.15.4.26.1.1.11.0.14.15.7.0.22.15.12.15. Op de conferenties in Rio (1992) en Kyoto (1997) is mondiaal overeengekomen de emissies van 16.0.1.1.14.23.5.26.9.7.0.22.5.18.4.5.18.0.20.5.0.7.1.1.14.0.13.5.20.0.22.5.18.2.5.20.5.18.9.14.7.0. broeikasgassen te verminderen. In het Kyoto-protocol is een doelstelling van -5% ten opzichte van 22.1.14.0.8.5.20.0.15.14.4.5.18.14.5.13.9.14.7.19.11.12.9.13.1.1.20..0.5.18.0.26.9.10.14.0.7.5.4.21. 1990 afgesproken voor de periode 2008-2012, waarvan de helft in het buitenland gerealiseerd 18.5.14.4.5.0.4.5.0.7.5.8.5.12.5.0.12.5.22.5.14.19.3.25.3.12.21.19.0.22.1.14.0.5.5.14.0.15.14.4.5.18 mag worden. In de meeste landen bestaat een groot verschil tussen doelstelling en realisatie als .14.5.13.9.14.7.0.28.22.1.14.0.15.16.18.9.3.8.20.9.14.7.0.20.15.20.0.6.1.9.12.12.9.19.19.5.13.5.14. gevolg van de hoge economische groei en de daarmee gepaard gaande stijging van het fossiele 20.28.0.6.1.3.20.15.18.5.14.0.4.9.5.0.8.5.20.0.7.18.15.5.9.0.16.15.20.5.14.20.9.5.5.12.0.22.1.14.0.8 energieverbruik in de jaren negentig van de vorige eeuw. Door ontkoppeling van economische groei .5.20.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.19.5.0.2.5.4.18.9.10.6.19.12.5.22.5.14.0.2.5.16.5.18.11.5.14..0.15.16. en emissies te realiseren kunnen de gestelde doelen gehaald worden. Onder ontkoppeling verstaan 18.9.3.8.20.9.14.7.0.8.5.20.0.15.16.18.9.3.8.20.5.14.0.22.1.14.0.5.5.14.0.15.14.4.5.18.14.5.13.9.14. we hier een daling van de huidige emissies, onafhankelijk van de economische groei. Hierbij vormt 7.0.9.14.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.0.7.1.1.20.0.7.5.16.1.1.18.4.0.13.5.20.0.8.15.7.5.0.11.15.19.20.5.1 CO het belangrijkste en hardnekkigste broeikasgas. Naast een actief binnenlands klimaatbeleid, is 4 . . 0 . 4 . 5 . 2 6 . 5 .20 . 2 3 . 1 5 . 1 8 . 4 . 5 . 1 4 . 0 . 9 . 1 4 . 0 . 1 4 . 5 . 4 . 5 . 1 8 . 1 2 . 1 . 1 4 . 4 . 0 . 1 . 1 2 . 1 9 . 0 . 5 . 5 . 1 4 . 0 . 4 . 2 1 . 2 . 2 . 5 . 1 2 . 0 . 2 het noodzakelijk en volgens Kyoto-afspraken ook toegestaan broeikasgassen te reduceren met 6.15.0.8.15.7.5.0.2.5.12.5.13.13.5.18.9.14.7.0.22.15.15.18.0.19.20.1.18.20.5.14.0.7.5.26.9.5.14.0.1. behulp van internationaal flexibele instrumenten. De kosteneffectiviteit van de verschillende opties 12.19.0.9.14.0.4.5.0.22.19.0.15.6.0.8.5.20.0.22.11..0.4.5.0.8.15.7.5.0.21.16.6.18.15.14.20.0.11.15.1 bepaalt hier de inzet. 9.20.5.14.0.2.9.10.0.8.5.20.0.15.16.18.9.3.8.20.5.14.0.22.1.14.0.5.5.14.0.15.14.4.5.18.14.5.13.9.14. 7.0.8.1.14.7.5.14.0.15.14.4.5.18.0.1.14.4.5.18.5.0.19.1.13.5.14.0.13.5.20.0.4.5.29.0.9.14.0.9.14.20. Hoe scoort Nederland? 5.18.14.1.20.9.15.14.1.1.12.0.16.5.18.19.16.5.3.20.9.5.6.0.21.9.20.26.15.14.4.5.18.12.9.10.11.5.29. In de meeste landen is nog geen sprake van absolute ontkoppeling van economische groei en de 0.11.1.16.9.20.1.1.12.2.5.12.1.19.20.9.14.7.0.28.10.1.1.18.12.9.10.11.19.0.3.9.18.3.1.0.¤0.029.40.1 uitstoot van CO . De uitstoot van CO is in Nederland met ruim 10% toegenomen, terwijl de 3 . 1 2 . 4 . 2 8 . . 0 . 4 . 9 . 2 0 . 0 . 9 .21 9 . 0 . 5 . 5 . 1 4 . 0 . 2 . 5 .21 2 . 1 . 1 9 . 2 0 . 9 . 1 4 . 7 . 0 . 1 5 . 1 6 . 0 . 8 . 5 . 2 0 . 0 . 2 2 . 5 . 1 8 . 1 3 . 1 5 . 7 . 5 . 1 4 . economie met bijna 25% is gegroeid. Slecht presteert Spanje, waar de emissies in het afgelopen 0.4.1.20.0.1.1.14.7.5.23.5.14.4.0.23.15.18.4.20.0.22.15.15.18.0.4.5.0.19.20.1.18.20.0.15.6.0.21.9.2 decennium harder zijn gegroeid dan de economie. De ontwikkelingen in Duitsland en het Verenigd 0.2.18.5.9.4.9.14.7.0.22.1.14.0.4.5.0.15.14.4.5.18.14.5.13.9.14.7.0.4.9.5.0.14.9.5.20.0.22.1.14.0.20. Koninkrijk zijn positief. Hier spelen eenmalige effecten (waar de sanering van de DDR-industrie 15.5.16.1.19.19.9.14.7.0.9.19.0.15.16.0.1.14.4.5.18.5.0.6.9.14.1.14.3.9.5.18.9.14.7.19.13.15.7.5.12. respectievelijk brandstofsubstitutie in de elektriciteitsector) een belangrijke rol. 9.10.11.8.5.4.5.14.29.0.26.15.1.12.19.0.1.1.14.23.5.14.4.9.14.7.0.22.1.14.0.22.18.5.5.13.4.0.22.5.1 8.13.15.7.5.14..0.2.5.4.18.9.10.6.19.18.21.9.13.20.5.0.5.14.0.2.5.18.5.9.11.2.1.1.18.8.5.9.4.0.8.5.2 Nederland behoort tot de middenmoot: de emissies van CO zijn minder snel gegroeid dan de 0.0.22.9.14.4.5.14.0.22.1.14.0.8.15.15.7.23.1.1.18.4.9.7.5.2 0.2.5.4.18.9.10.6.19.18.21.9.13.20.5.0.22 economie. Een verder reductie van de uitstoot van broeikasgassen is voor Nederland per hoofd van .1.12.20.0.14.9.5.20.0.13.5.5.0.9.14.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4..0.4.5.0.2.5.15.15.18.4.5.12.9.14.7.0.4. de bevolking relatief kostbaar. Slechts enkele landen worden met nog hogere kosten geconfron15.15.18.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.19.5.0.15.14.4.5.18.14.5.13.5.18.19.0.22.1.14.0.4.5.0.2.5.19.3.8.9. teerd bij hun poging de Kyoto-doelstellingen te bereiken. Het betreft hier de gemiddelde kosten 11.2.1.1.18.8.5.9.4.0.28.5.14.0.11.23.1.12.9.20.5.9.20.28.0.22.1.14.0.2.5.4.18.9.10.6.19.20.5.18.18. per hoofd per jaar om de Kyoto-doelstellingen ten aanzien van 6 broeikasgassen te realiseren. 5 . 9 . 1 4 . 5 . 1 4 . 0 . 0 . 2 . 1 2 . 9 . 1 0 . 6 . 2 0 . 0 . 1 . 3 . 8 . 2 0 . 5 . 1 8 . 0 . 2 . 9 . 1 0 . 72 0.4.5.0.2.5.15.15.18.4.5.12.9.14.7.0.4.15.15 Indien de financiële gevolgen van het gebruik van sinks zou worden meegenomen, dan resulteren .18.0.15.14.4.5.18.14.5.13.5.18.19.0.9.14.0.15.13.12.9.7.7.5.14.4.5.0.12.1.14.4.5.14..0.9.14.0.19.20 lagere kosten. .5.5.4.19.0.13.5.5.18.0.19.20.5.4.5.14.0.5.14.0.18.5.7.9.15.’19.0.9.19.0.5.18.0.19.16.18.1.11.5.0.22. 1.14.0.5.5.14.0.19.20.1.7.14.5.18.5.14.4.0.1.1.14.2.15.4.0.22.1.14.0.14.9.5.21.23.5.0.2.5.4.18.9.10. 22.5.14.20.5.18.18.5.9.14.5.14..0.4.1.1.18.4.15.15.18.0.9.19.0.5.18.0.19.16.18.1.11.5.0.22.1.14.0.1. Cumulatieve economische groei en groei CO 2- emissie in de periode 1990-1998 (in % van 1990) 3.21.20.5.0.11.14.5.12.16.21.14.20.5.14.0.5.14.0.20.5.11.15.18.20.19.3.8.9.5.20.5.14.4.0.1.1.14.2.1 5 . 4 . . 0 . 4 . 1 . 1 . 1 8 . 4 . 1 5 . 1 5| . 1 8 . 0 . 2 2 . 5 | . 1 8 . 1 9 . 1 2| . 5 . 3 . 8 . 2 0 . |5 . 1 8 . 2 0 . 0 .| 8 . 5 . 2 0 . 0 . 1| 5 . 1 4 . 4 . 5 . 1 8 . 1 4 . 5 . 1 3 . 9 . 1 4 . 7 . 1 | | | †≥¿≤≥¿¡†¶¿§≤†±¿ºª¶±†§ ≤§±≥≤≥¡¶º¶¿†≥≤†¿¶≥º §≤†ª†ª§¿§≤¶¡º¶≤≥±†§† ¡≥¿≥≤§¶†¿§≥¡≤†¿±§≤§†≤¶ª¶§ºª † §¶ ª†≤|ª≤¶º¿ ¶±ªº ¶ª†ª¡º†¡†¿≥ ≥§º†ª≤ ¶§¶º¶§¶†¿†≤±†§¿¶≥†≥ª≥±¶¡ª ª≤≥ª≥§¶≥¶ª±§†±¿¡§¿§±§¶≤ª≤ºª¶†º¡¶ª≥¿ª†≥ºª †º ¡±|≤±ª§±§≤†º≥º≤ ¿ª¶≥† †≥ª≥ª≥ª¿ª†¿ †¿¡†≥§≤¿¶§¿ª≥§ª†ª†ºª§≥†¡†ª¿†¡¿≥†§†¿ª†º¿¶§¿¡¿†§¶†§¶§¶±≤§ª≤†≥±¡† | AUS 29,45 9 . 1 1 . 1 2 . 9 . 1 3 . 1 .21,28 1 . 2 0 . 0 . |2 6 . 1 5 . 2 3 . 5| . 1 2 . 0 . 2 2 . 1| †≤º†º¿5 ≥±ºª§≤¿ºª±≥.ª±≥¶ ± 1 ¿≤†≤ª¿≤¿§¶¡¶§5 ≥†≤¶≥ª¿¡≤¶ §.±¿≤≥ª†±1 †¡† ±≥†ª¡º§≤ 8 ≥ ≥†ª¶¿º¿¶≥¿.±¿ ≥±¿ª≥0 ¿§¶§¿§±ª§|¿¡¿.†≥¿≥º¡†1 ± ¿ª§¡≥º† ≥¿9 º¿§†≥º¶±¶ §¡.≥†≤≥¡º†2 º± ≥¶º≤¿¡≥ ¿ 0 ≥ª¡†≤¡ª§ªº†≤.¿†¡º¶≥¿1 º§¶±≥¡¿†º≤º¶.¡¿±ºª†ª1 ¿¶ºª≥±¶ª|≤≥¶±8 ±¡≤§º¿† . 2 0 . 5 . 1 8 .| 1 9 . 0 . 5 . 1 4 . 0 . 2 . 2 1 . 9 . 2 0 . 5 . 1 4 . 1 | | | ≤§ † ≤¿ ± ±≥†≥¿≥¿¶†≥≤¿≤†¶ª≤§ ≤† ¿¡¶≥¶†§ª†≤º¡†¿ª±≥¡ ¶±ºª¶†≥ †≤¶†±† ≤†¿≤¿≥¿† ª≤§≤¶≤§≥¶ª≥¿§ª†|º¶ ª ≥ ª†§¿§±§¶¿≤§¶≤º¿†±º†¡†º†≥§¶¡§¿ ≥ª ¶ ¿ †¶≤§¿º¡º≥¶§ ¿≥¿≤¡ªº±¿≥†¿º¶º¿±ªºª¶† | | SP 17,64 2 . 1 . 1 4 . 4 . 1 9 . 5 . 020,77 . 9 . 1 4 . 2|2 . 5 . 1 9 . 2 0 .| 5 . 5 . 1 8 . 4 . 5| ≤±§.º†§≤≤¶º±≥†≤§¿1 8 . 1 9 . 0 . 1 | . 1 2 . 1 9 . 0 . 2| 2 . 1 5 . 1 5 . 1 |8 . 0 . 2 . 5 . 1 9 . 2 0 . 1 . 1 . 1 4 . 4 . 5 . 0 . 2 . | | | ª¿≤¶≥¿≤ªº º≤±¶º†§º¶†±¿ ±†§¿¶ªº§≥ ¶†±≥§¡± º≥≤ª¡± ≥¶±¶ª≤ºª† ≤¡≤º§±¶†ª¶ª§º≥ª§ª ≥§≤† †ª †¿¡º≥§|≥º†¶ª †≤ª≥†ª¿†ª≤±º†¶ † ªº ¶¡º†¡ª¿¶¿±ªº†ª¶≥±§¿ª ≥±¶≤†º¿¶ª¿≥¶¿≤¡ª†¿¡≤§†ª≥ª¡≥ §≥†§≥≤ªº±¶¿†≤ º≤¶†¿ª¶º†º§≥ª|†§† † | ¿¡¶º¶¡§≥§º≥¿≤8 †º ¶¡§¿ ±≥¶º.†±¿† ¿¡5 ≤±§±≤≥¶≤≥¡≥†≤.¿º¿ª±ª≤9 º†º† º§†≤ ≥¿ª.º†§¶≤ §4 ¡¶¿º±†¶ª≤†≤§.¡≤† ¡¿§º9 †ªº¶±|§±≥¶ † .º≥ª≤ ª±†1 ±º≥º§¿±†≤¡≤†4 ¡ª¡º†§º º§¡±.†§ ¡§¿±7 † ≥† †º¡†¡†±¶.ª§≥≤†±§1 ≥ § ¡ † ≤ † § ¡ ≤ † º9 ≤§≥¿º±§ º¿¡§¶.≤†≥ ≥≤ 2 §º±ª|≥¶¿± ≤º†3 ¿º±†ª¶¿¶º¡§¡.¶≥§≥ª¿¶5 ≥†≤¶¡§≥¿≤¿≤† . 1 4 . 1 9 |. 5 . 1 4 . . 0 . 4 . 5 . 0 . 1 1 . 1 5 . 1 3 . 5 . 1 4 . 5 . 4 . 1 8 . 9 . DK 1 0 . 2 2 24,04 . 5 . 1 4 . 0 .|1 3 . 5 . 2 0 . 0 .| 2 1 . 9 . 2 0 . 2 .| ¿ 1 13,67 | | | ±¡±≤¿¶†±†¶ºª≥§º≤¶¿ª† ¶§†º≥ªº¿ ±º† ¡†¶†≤ ¿†ª †¶≤¶¿≥±†º≥¡†≥¿†º±≤¿≥≤ª ≤ª†≥º≥¶†¿ º≥¶≥¶º¿§≤ º≥ º ≤†¶ †¿ª|¿≥†§†º≤† ¿†¶≥¶ª §≥¿§ ºª†≥¿†¿†¡¿¶¿≤†¡† | | 4 . 5 . 0 . 4 . 5 VS . 1 8 . 2 026,82 . 9 . 7 . 0 . 1| 0 . 1 . 1 . 1 8 . 0 | . 9 . 1 9 . 0 . 5 |.¿±†≤º1 †≤ª†≥¶≥≤±≥¿±8 ª≥º≤¿≤§º¶§†ª.º§¿≥º≤†¡0 ¿ º¿†¶§≥ª§ª.¿§†¿§ª±2 ≤¿†≥¶≥¶≥ †ª¿±2 º¿±ºª§¡†ºª±.¶ª¿†¿≤±º5 ª†¡≥†±≥ º±|ª≥.ª≤ºªº§5 ±§≥¶ª§¶¿§±≤¶†.≤ª± ≤≥¡1 ≥ ª † ± ≤ ª ≤ § ¡ º ≥2 ¡≤≥†±¿º±≤º ±º.ª†¶± º§0 ª¶≤ª§ ±¡≤†≥¿º.†≤¶ ≥¿§5 ≥±¿≤ª± º±ºª¡.§¿≥ª¿±ª§2 ¶|† ≥†º¡§º†º§4 ≤º≤ª¿¶¿ §≥¶¡.†≥¿¶ ≤ 2 †¶≤§≤¡ª§¿ª¶±0 ª¡º¿ª ª¶†¿ª¶.±¶ª§≥ ≤1 ±º≤† 8 . 1| . 0 . 1 8 . 2 1 . 9 . 1 3 . 2 0 . 5 . 0 . 1 4 . 1 5 . 4 | | | ª≥º±§≥§¿¶†± ¿º¶†±≥ §±≥¶§†≤≥ª†º¿¶≤¡† †§ ≥≤º§¿† ≤¶†≤ § †¶†º¿ †±†±≥¶º§±≥ª≤§≥º º¡† ≤¶º§ª±ª†¿º§¶±¶¡ª≤±†ª|¶§†≤ ¶§†±¶†¡ª§ † | | 11,47 . 9 . 7 . 0 . 2 2NL .15.15 . 1 8 . 0 . 2| 3 . 1 5 . 1 4 . 5 |. 1 4 . 0 . 5 . 1 4 |.≥ª¡¶±†0 . 2 3 . 5 . 1 8| . 1 1 . 5 . 1 4 . . 0 | . 2 2 . 1 5 . 1 5| . 1 8 . 0 . 2 3 . 5 . 1 8 . 1 1 . 5 . 1 4 . 0 . 7 . 1 . 23,13 | | | ±≥†≤ †¿†º± ª† §ª±≤¿†¿†±§±º≤≥ª ≥≤≥±¡§º≥†§†ª≤≥†§¶±§ª≥§ª¶¿ ±ª¡ºª¡≥¶ º¡≤± ªº† º¿¶†¿±¶†≤¡†ª§¶±º¿§†|¶¿≥§¡≥¿¶±† §≤§¿¶≤§±§±º≤§±≤≥§º¡≥ºª ¿º≤º†≤¶ºªº ¿±≤¿¶±º †§≤†±†≤¡±ª ≥†¶¿ª§ªº§±†§ †§†ºª†º±≥¡†ª¡¿¶≤¿± ¶§¿ ¡±|º≤ ≤¿ ª≤º≥§¶†¶±†≥≤¶ †≥¿º≤ §†¶¿† | ¶ª†º º±º ±¿.¡±§≤≥≤§±5 º¿ª≥§ ¶ ≤§†±4 ≤¿º≥§¶† º±†.¿ ≤≥º≤†¶0 †§ §ª¿† ª¶±¡0 †ª¿º†≥ º ¿¶¡†0 º†¶≥≤ ¡¶±ªº0 ≤¶ªº≤†¶ª |º≤ª.≥±† 8 . 1 . . 0 . 4 . 9| . 2 0 . 0 . 9 . 1 9| . 0 . 5 . 5 . 1 4 . 0 . 1 . 1 . 1 4 . 2 6 . 9 . 5 . 1 4 1 . 2 0 . 0 . 8 . 5 . 2 0 . 010,53 . 1 5 . 1 3 .| 0 . 3 2 . 0 0 0 0|. 2 0 . 1 5 . 2 0 .| ≤0 F 12,86 | | | §¶≤¶±¶† ¿¶º†º≤†≥ ¿ª¡ºª≤ª≤≥ª≥±† ±≥†≤ ª †º†¡≥†§ª§¶º±§ºª≤±≥¡≤¿†º¶ª≥¿±§¡º º†§†≥ †§¶≤†¿¶≥º±† §º±º¡≥§ ≥¶≤|¶≤†ºª º≥†º¿ †ª≥†ª§º±† † ¶º¿ † | | §±¶¿±º¿¶≤†º†≥.†±¿§≥¶1 ª¿≤ª¶†≤¶†≤ º†5 ≥¿¶±≤¡§º±†≥§.±º†≤¿≥¿1 ¶†º ª §¡≤±¡≤†6 . 2 6 . 1 2 . 9 . 1 0 . 1 1 . 0 . 2 6,52 0 . 1 5 . 5 .|1 4 . 1 . 1 3 . 5 .| 0 . 2 0 . 5 . 1 4 .| ¿0 | . 9 . 3 . 8 . 2 0 |. 5 . 0 . 2 2 . 1 . 1| 4 . 0 . 4 . 5 . 0 . 3 . 1 . . 0 . 1 0 0 . 0 0 0 0 . 8 . | | | ±≥±¿ª≤±ª≥¡º≥±§ ¶±≥¿≥¿± ª¶≤§≤±ª≤¶¿¶º§º †¶§¶†ª¶§≤†≤¿ ≤ ¿ §±¡¶ ≥†§±ª≤§ª¶ ¶º ≥ª≤±º†¡≥ªºª¿¶¿¶ º≤§≤ †≥≤†±|†¿≤ª¶†¶≤§¿ª¶¿† | | JP 11,23 1 . 0 . 4 . 9 . 5 . 0 . 1 3 . 15,56 5 . 1 3 . 5 |. 1 4 . 2 0 . 5 . 5|. 1 2 . 0 . 2 3 . 1| ¶5 ≤ª¶§†ª≤¡º†§≤.±≤¡¶†≥≤†1 º±≤±¶≤ªº§≥¶¿8 †≤ ± ¿≥ ¶≤†ª.§†≥† †±¶4 ±¡±† . 2 0 .| 0 . 2 . 5 . 1 4 . 2| 1 . 2 0 . 0 . 2 2 |. 1 5 . 1 5 . 1 8 . 0 . 2 3 . 5 . 1 8 . 1 1 . 1 2 . 1 5 | | | ≥†ª¡º¿≥§¶ª§¿†≥§ ªº±ª≥§±≤º† ±≥¶§≤¿º ≥ª±¶§¶§¿≥§¡±ª ¶†≥† ¿º±¶ ±≥ ª§¿º º≥¡º¿±¶§≤≥¶¡ §†≥ª≥† | | | ZW 8,53 . 3 . 1 . 2 0 . 9 . 5 . 1 9 . .2,72 0 . 8 . 5 . 2| 0 . 0 . 1 8 . 2 1 |. 9 . 1 3 . 2 0 . 5| .º≤ ¶¿≤¶1 2 . 9 . 1 0 . 1| 1 . 0 . 2 . 5 . 1 2| . 5 . 9 . 4 . 0 . 1 |9 . 2 0 . 1 . 1 . 2 0 . 0 . 4 . 2 1 . 1 9 . 0 . 2 2 . 1 | | | ±ª¿ª ≥ªº±†±¶≥¶≤¿º¿≥º≤† | | | †¿¶≤¶§≤≥¡†¶ª.≤ª§¿†¿†¡1 º¡¶†≥¿≤§ª≤±†.¿≤±ª±º2 ¿≥ª¡¿ ¿ª §ª†2 ±≤†± ¡¿±≥¶¡†.¶ºª†≤†¶ 5 †§¶ §†¶≥¿§≥¶.º|± ¶§ª†0 ¡ †¶ºª≤†≤ºª±≤.†≤†¿≤ª†1 ≤±≥≤ª¡§ª¿ ≤ 5 ¶ª§º§≤ª¿ºª¶ †.† 1 3 . 0 |. 1 . 1 . 1 4 . 0 . 4| . 5 . 2 6 . 5 . 0 . 1 8 . 2 1 . 9 . 1 3 . 2 0 . 5 . 2 . 5 . 1 5 . 1 8 . 0VK . 5 . 5 . 115,14 4 . 0 . 5 . 1|4 . 1 5 . 1 8 . 1 3| . 5 . 0 . 1 5 . 1 6| ≥±≥º†¿†.ª†§≤¡º¶7 -6,48 §±¶¿±º¿¶≤†º†≥ †±¿§≥¶ª¿≤ª¶†≤¶†≤ º†≥¿¶±≤¡§º±†≥±º†≤¿≥¿¶†º ª §¡≤±¡≤† | | | | | | 5 . 8 . 1 5 . 5 . 6D. 2 0 . 514,85 . 0 . 2 0 . 9| . 1 0 . 4 . 9 . 7 . |0 . 5 . 1 4 . 0 . 2| 6 | . 9 . 7 . 0 . 2 0 .| 5 . 0 . 2 2 . 1 5 . 1 2 . 4 . 1 5 . 5 . 1 4 . . 0 . 4 . ≤ª≥ §≤†≤ª¿†ª.≥†¿±†¶§¿1 ±ºª†¡±¿ § ≥5 ¶ªº¶±ºª≥§±≤≥.†§¿≤†ª†º1 ≤±ª†ª†≥§±≥±≤8 ª¶¿±§ª¿±¶≥±≥.¿± ≥† ≥¡7 ¿§≥ § ±≥±º≥ª.º ¡|≤±≤§2 ±º≤±§≥ º¶†≤º†2 ¿†≤†≤†º ¿¶§†.¿º¶º≥¿≥2 †§≥¶º¶¿±†¿±†1 . 1 2 . 4 | | | | -12,65 §¶≤¶±¶† ¿¶º†º≤†≥ ¿ª¡ºª≤ª≤≥ª|≥±† ±≥†≤ ª †º†¡≥†§ª§¶º±§ºª≤±≥¡≤¿†º¶ª≥¿±§¡º º†§†≥ †§¶≤†¿¶≥º±† §º±º¡≥§≥¶≤¶≤†ºª º≥†º¿ †ª≥†ª§º±† † ¶º¿ † | 1 . 1 . 1 8 . 1 4 . 1 . 1 . 1 9 . 2 0 . 0 .|2 2 . 5 . 1 8 . 7 .| 2 0 . 0 . 1 5 . 1 5| . 1 1 . 0 . 4 . 5 .| 0 . 1 1 . 2 3 . 1 |. 1 2 . 9 . 2 0 . 5 |. 9 . 2 0 . 0 . 2 2 . 1 . 1 4 . 0 . 4 . 5 . 0 . 2 3 . 5 . 1 8 . 1 1 . 1 2 . 1 5 . 3 . 1 . 2 0 . 9-20 .5.19.0.1.1 . 1 4 . 4 . 1 . 3 . 80. 2 0 . . 0 . 4 . 10 1 . 2 0 . 0 . 7 . 5 20 . 1 2 . 4 . 2 0 . 030 .26.15.23.5.12.0.22.15.15.18. -10 0 . 1 4 . 9 . 5 . 2 1 . 2 3 . 5 . 0 . 1 .†§¶±1 2 . 1 9 . 0 . 2 . 5 . 1 9 . 2 0 . 1 . 1 . 1 4 . 4 . 5 . 0 . 1 2 . 1 5 . 3 . 1 . 2 0 . 9 . 5 . 1 9 ..0.3.9.18.3.1.0.100.4.21.9.2 ≤≥ªº¿¡ = BBP †§¶±≤≥ªº¿¡ = CO2 6.5.14.4.0.8.1.0.22.1.14.0.4.5.0.2.5.19.20.1.1.14.4.5.0.2.5.4.18.9.10.22.5.14.20.5.18.18.5.9.14.0.9.1 Bron: ECN (2001). 9.0.5.18.14.19.20.9.7.0.22.5.18.15.21.4.5.18.4..0.2.5.8.1.12.22.5.0.5.5.14.0.8.15.15.7.23.1.1.18.4.9. 7.5.0.23.5.18.11.16.12.5.11.0.9.19.0.15.15.11.0.4.5.0.2.5.18.5.9.11.2.1.1.18.8.5.9.4.0.22.1.14.0.2.5. 12.1.14.7..0.4.5.0.2.5.18.5.9.11.2.1.1.18.8.5.9.4.0.9.14.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.0.23.15.18.4.20.0.4. 15.15.18.0.15.14.4.5.18.14.5.13.5.18.19.0.19.12.5.3.8.20.5.18.0.2.5.15.15.18.4.5.5.12.4.0.4.1.14.0. 4.9.5.0.3.15.14.3.21.18.18.5.18.5.14.4.5.0.18.5.7.9.15.’19..0.4.5.0.22.5.18.23.1.3.8.20.5.0.7.18.15.2 0.5.0.7.18.15.5.9.0.9.14.0.20.18.1.14.19.16.15.18.20.0.5.14.0.4.5.0.1.12.19.0.7.5.22.15.12.7.0.4.1.1 .18.22.1.14.0.20.15.5.14.5.13.5.14.4.5.0.3.15.14.7.5.19.20.9.5.0.13.1.11.5.14.0.5.5.14.0.4.21.21.18. 26.1.13.5.0.15.16.12.15.19.19.9.14.7.0.22.1.14.0.4.5.0.2.5.18.5.9.11.2.1.1.18.8.5.9.4.16.18.15.2.12.
fig 8.4.4.a
p116
Wat is de les uit de best practices? Nederland voert al een actief binnenlands klimaatbeleid om de ontkoppeling tussen economie en broeikasgasemissies tot stand te brengen. Vanwege de hoge kosten is het zaak de resterende reducties zo kosteneffectief mogelijk te realiseren. Een groot deel van vooral de CO2-reducties moet daarom gerealiseerd worden in het buitenland via overeengekomen mechanismen als Joint Implementation en Clean Development Mechanism. Nederland moet dan ook de bij inwerkingtreding van het Kyoto-protocol aandringen op een internationaal systeem van CO2-emissiehandel.
Gemiddelde kosten per hoofd per jaar voor de Kyoto-reductieverplichting van 6 broeikasgassen excl. sinks in 1995 (US$) >100 25-100 0-25 Bron: ECN (2001).
Verenigde Staten, Denemarken, Japan België, Nederland, Frankrijk, Duitsland, Verenigd Koninkrijk, Zweden, Australië
tabel 8.4.4
CO 2 doelstellingen blijven ambitieus, maar zijn haalbaar met de inzet van flexibele instrumenten
72 Sinks hebben betrekking op broeikasgassen die door de natuur worden geabsorbeerd.
p117
Gebruik economische instrumenten bij milieubeleid
8.4.5
5.13.5.14.0.14.15.7.0.2.5.12.1.14.7.18.9.10.11.5.18.29.0.13.5.20.0.8.5.20.0.15.15.7.0.15.16.0.4.5.0. 7.5.22.15.12.7.5.14.0.22.15.15.18.0.8.5.20.0.13.9.12.9.5.21.0.5.14.0.4.5.0.3.15.14.3.21.18.18.5.14. 20.9.5.16.15.19.9.20.9.5.0.22.1.14.0.4.5.0.13.1.9.14.16.15.18.20.19.0.9.14.0.18.15.20.20.5.18.4.1.1 3.0.5.14.0.1.13.19.20.5.18.4.1.13..0.1.4.13.9.14.9.19.20.18.1.20.9.5.22.5.0.12.1.19.20.5.14.0.4.5.0. 4.18.21.11.0.22.1.14.0.23.5.20.27.0.5.14.0.18.5.7.5.12.7.5.22.9.14.7.0.5.14.0.1.14.4.5.18.5.0.1.4.13 .9.14.9.19.20.18.1.20.9.5.22.5.0.22.5.18.16.12.9.3.8.20.9.14.7.5.14.0.22.15.15.18.0.8.5.20.0.2.5.4.1 Waarom zijn deze indicatoren belangrijk? 8.9.10.6.19.12.5.22.5.14.0.9.19.0.9.14.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.0.15.13.22.1.14.7.18.9.10.11..0.5.18. Het realiseren van de milieudoelstellingen op een kosteneffectieve wijze is van groot belang. Hierbij 0.9.19.0.19.16.18.1.11.5.0.22.1.14.0.5.5.14.0.1.4.13.9.14.9.19.20.18.1.20.9.5.22.5.0.12.1.19.20.5.1 speelt het internaliseren van de milieukosten een grote rol. Het doorberekenen van de milieukosten 4.4.18.21.11.0.9.14.0.20000.22.1.14.0.18.21.9.13.0.¤0.80.13.12.4..0.15.22.5.18.9.7.5.14.19.0.23.9. in de prijzen verschaft informatie over de externe effecten van activiteiten waardoor beter afwe10.11.20.0.4.5.0.19.9.20.21.1.20.9.5.0.9.14.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.0.14.9.5.20.0.1.6.0.22.1.14.0.4. gingen kunnen worden gemaakt of gedrag kan worden aangepast. Naast het stellen van gebods- en 9.5.0.9.14.0.1.14.4.5.18.5.0.5.21.18.15.16.5.19.5.0.12.1.14.4.5.14..0.2.15.22.5.14.4.9.5.14.0.2.12.9. verbodsregels kunnen milieuheffingen of verhandelbare rechten worden gebruikt om het milieu in de 10.11.20.0.21.9.20.0.15.14.4.5.18.26.15.5.11.0.22.1.14.0.1.3.20.1.12.190.4.1.20.0.4.5.0.1.4.13.9.14 prijzen tot uitdrukking te brengen. Deze economische instrumenten, die ook wel marktconforme .9.19.20.18.1.20.9.5.22.5.0.12.1.19.20.5.14.0.9.14.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.29.0.1.12.19.0.7.5.22.15. instrumenten worden genoemd, kunnen ervoor zorgen dat het milieubeleid kosteneffectief wordt. 12.7.0.22.1.14.0.14.9.5.21.23.5.0.5.9.19.5.14.0.20.5.14.0.1.1.14.26.9.5.14.0.22.1.14.0.22.5.9.12.9.7 .8.5.9.4.0.5.14.0.13.9.12.9.5.21.29.0.20.15.5.14.5.13.5.14..0.4.9.20.0.7.1.1.20.0.20.5.7.5.12.9.10.1 Economische instrumenten veranderen de relatieve prijzen, hetgeen de vraag of het aanbod in een 1.5.18.20.9.10.4.0.15.15.11.0.7.5.16.1.1.18.4.0.13.5.20.0.7.18.15.20.5.18.5.0.6.9.14.1.14.3.9.ë12.5. bepaalde richting kan veranderen. Van deze prijsprikkels kunnen, indien ze voldoende sterk zijn, 0.2.9.10.4.18.1.7.5.14.0.15.13.0.4.5.0.4.15.5.12.19.20.5.12.12.9.14.7.5.14.0.22.1.14.0.4.5.26.5.0.14 zeer grote effecten uitgaan op de omvang van bijvoorbeeld emissies, het gebruik van wegen en . 9 . 5 . 2 1 . 2 3 . 5 . 0 . 2 3 . 5 . 2 0 . 2 7 . 0 . 5 . 1 4 . 0 . 1 8 .735 . 7 . 5 . 1 2 . 7 . 5 . 2 2 . 9 . 1 4 . 7 . 0 . 2 2 . 5 . 1 8 . 1 9 . 1 4 . 5 . 1 2 . 4 . 0 . 2 0 . 5 . 0 . 2 . 5 . 1 8 . vliegvelden of het energiegebruik . Een belangrijk voorbeeld van een economisch instrument zijn 5.9.11.5.14..0.22.5.18.1.14.20.23.15.15.18.4.5.12.9.10.11.0.2.5.19.20.21.21.18.0.2.5.8.1.12.22.5.0. heffingen vanuit het belastingstelsel. Een voorbeeld hiervan is de heffing op elektriciteitsgebruik. 8.5.20.0.16.18.15.4.21.3.5.18.5.14.0.22.1.14.0.7.15.5.4.5.18.5.14.0.5.14.0.4.9.5.14.19.20.5.14.0.13. 15.5.20.0.4.5.0.13.15.4.5.18.14.5.0.15.14.4.5.18.14.5.13.5.18.0.15.15.11.0.15.15.7.0.8.5.2.2.5.14.0. Een voorbeeld waar gewerkt wordt met instrumenten die via de markt sturen is bij het klimaat22.15.15.18.0.4.5.0.23.5.18.5.12.4.0.8.5.2.2.5.14.0.23.1.1.18.9.14.0.8.9.10.0.1.3.20.9.5.6.0.9.19..0. beleid, zoals in 8.4.4 is besproken. 22.1.14.0.4.9.22.5.18.19.5.0.11.1.14.20.5.14.0.9.19.0.5.18.0.4.18.21.11.0.15.16.0.4.5.0.15.14.4.5.1 8.14.5.13.5.18.0.15.13.0.13.1.1.20.19.3.8.1.16.16.5.12.9.10.11.0.22.5.18.1.14.20.23.15.15.18.4.0.5. Hoe scoort Nederland? 14.0.4.21.21.18.26.1.1.13.29.0.13.9.12.9.5.21.2.5.23.21.19.20.0.20.5.0.15.14.4.5.18.14.5.13.5.14..0 Nederland scoort ruim voldoende bij de inzet van milieuheffingen. Koplopers zijn, in deze set .14.5.4.5.18.12.1.14.4.19.5.0.15.14.4.5.18.14.5.13.5.18.19.0.2.5.1.14.20.23.15.15.18.4.5.14.0.4.5.0. van landen, Denemarken en Zweden. 22.18.1.1.7.0.22.1.14.21.9.20.0.4.5.0.13.1.1.20.19.3.8.1.16.16.9.10.0.15.16.0.1.4.5.17.21.1.20.5.0.2 3.9.10.26.5..0.26.15.14.4.5.18.0.23.5.20.27.0.15.6.0.18.5.7.5.12.7.5.22.9.14.7.0.2.12.9.10.11.5.14.0 Nederland heeft samen met Denemarken het ‘groenste’ belastingstelsel, zo blijkt uit de vergelijking .4.5.0.13.5.5.19.20.5.0.2.5.21.18.19.7.5.14.15.20.5.5.18.4.5.0.15.14.4.5.18.14.5.13.9.14.7.5.14.0.1. van aan het milieu gerelateerde belastingopbrengsten. De Nederlandse aan milieu gerelateerde 1.14.0.4.5.0.15.5.19.15.27.18.9.3.8.20.12.9.10.14.5.14.0.20.5.14.0.1.1.14.26.9.5.14.0.22.1.14.0.13. belastingen maakten in 1998 bijna 10% uit van de totale belastingopbrengsten. 1.1.20.19.3.8.1.16.16.5.12.9.10.11.0.22.5.18.1.14.20.23.15.15.18.4.0.15.14.4.5.18.14.5.13.5.14.0.28 .13.22.15.28.0.20.5.0.22.15.12.4.15.5.14..0.4.15.15.18.0.13.9.4.4.5.12.0.22.1.14.0.8.5.20.0.26.15.7. Op het gebied van de zogenaamde flexibele instrumenten (Emissiehandel, Clean Development 5.14.1.1.13.4.5.0.13.9.12.9.5.21.0.10.1.1.18.22.5.18.19.12.1.7.0.12.5.7.7.5.14.0.15.14.4.5.18.14.5.1 Mechanism en Joint Implementation) loopt Nederland voorop. Nederland is het eerste en tot dusver 3.9.14.7.5.14.0.22.5.18.1.14.20.23.15.15.18.4.9.14.7.0.1.6.0.15.22.5.18.0.4.5.0.13.1.14.9.5.18.0.23. enige land dat via Joint Implementation emissiereductie heeft vast gelegd. Nederland is bovendien 1.1.18.15.16.0.8.21.14.0.1.3.20.9.22.9.20.5.9.20.5.14.0.4.5.0.11.23.1.12.9.20.5.9.20.0.22.1.14.0.8.5 het eerste land dat een tender heeft uitgeschreven voor projecten onder het Clean Development .20.0.13.9.12.9.5.21.0.2.5.ï14.22.12.15.5.4.5.14..0.20.5.18.23.9.10.12.0.20.5.14.0.1.1.14.26.9.5.14. Mechanism. Voor CO -emissiehandel zit Nederland in de kopgroep. Een aantal Europese landen 0 . 2 2 . 1 . 1 4 . 0 . 1 3 . 2 2 . 1 5 . 0 . 5 . 1 42. 0 . 4 . 2 1 . 2 1 . 1 8 . 2 6 . 1 . 1 . 1 3 . 0 . 1 5 . 1 4 . 4 . 5 . 1 8 . 1 4 . 5 . 1 3 . 5 . 1 4 . 0 . 4 . 5 . 0 . 1 5 . 1 4 . 4 . 5 . 1 8 experimenteert al met een dergelijk systeem (Verenigd Koninkrijk, Denemarken). Nederland werkt .14.5.13.5.18.19.0.15.16.0.22.18.9.10.23.9.12.12.9.7.5.0.2.1.19.9.19.0.8.5.20.0.22.15.15.18.20.15.2 actief aan de vormgeving van een systeem van emissiehandel in de Commissie Vogtländer. 1.23.0.14.5.13.5.14.29.0.9.19.0.4.5.0.22.15.15.18.21.9.20.7.1.14.7.0.15.16.0.8.5.20.0.20.5.18.18.5. 9.14.0.22.1.14.0.3.15.18.16.15.18.1.20.5.0.7.15.22.5.18.14.1.14.3.5.0.20.5.12.5.21.18.19.20.5.12.12 .5.14.4..0.4.5.0.13.15.7.5.12.9.10.11.8.5.4.5.14.0.22.15.15.18.0.1.1.14.4.5.5.12.8.15.21.4.5.18.19.0. Opbrengst milieubelastingen, 1998 (% van de totale belastingen) 15.13.0.9.14.22.12.15.5.4.0.21.9.20.0.20.5.0.15.5.6.5.14.5.14.0.15.16.0.4.5.0.23.9.10.26.5.0.23.1.1. 1 8 . 1 5 . 1 6 . 0 . 5 . 5 . 1 4 .| 0 . 1 5| . 1 4 . |4 . 5 . 1| 8 . 1 4| . 5 . 1| 3 . 9 .|1 4 . 7| . 0 . 2 3 | . 1 5 |. 1 8 . 4| . 2 0 .| 0 . 2 . 5 . 1 9 . 2 0 . 2 1 . 2 1 . 1 8 . 4 . 2 9 . 0 . 2 . 1 2 . 9 . | ¶¿º§¡§†≤º¶ª¿†≥§§≥§†≤º¶ª¿†≥§§≥≤¡†≥≥†¶†ª≤†¶¡±¡†≥º¿¶≥§¶≥≥±†º±ª≥†¡¶º¶¶†§≤¡¿≥¶§¡§§¶ªº¿±º†≥≤¡§º≥¶†º≥††ªº¡§¶¶§††±¿¿†≥±§≤¡†≥≥†¶†ª≤†¶¡±¡†≥º§†≤º¶ª¿†≥§§≥≤¡†≥≥†¶†ª≤†¶¡±¡†≥º¿¶≥§¶≥≥±†º±ª≥†¡¶º¶¶†§≤¡¿≥¶§¡§§¶ªº¿±º†≥≤¡§º≥¶†º≥††ªº¡§¶¶§††±¿¿†≥±§¿¶≥§¶≥≥±†º±ª≥†¡¶º††ªº¡§¶¶§††±¿¿†≥±§† | | | | | | | | | | | DK 10,1 1 0 . 6 . 2 0 . 0NL . 4 . 18,9 . 1 . 1 8| †¿≤ª¿¿††††≥±¿¶¿¡†≥§¶†††±±≥¿¿≤¡¶≤≥§≥≤¶¿¡≥º¡¿ªº±ª¶¶¿†ª≤≥†¡¡≥ª¡¡ªº¡≤ª≤§†≤º¶ª¿†≥§§≥≤¡†≥≥†¶†ª≤†¶¡±¡†≥º¿¶≥§¶≥≥±†º±ª≥†¡¶º¶¶†§≤¡¿≥¶§¡§§¶ªº¿±º†≥≤¡§º≥¶†º≥††ªº¡§¶¶§††±¿¿†≥±§§†≤º¶ª¿†≥§§≥≤¡†≥≥†¶†ª≤†º¿±º†≥≤¡§º≥¶†º≥††ª≥±§≥±§†¿≥ºªª≤¿¿ª≥††§§≤†¶† . 4 . 1 |5 . 1 5|. 1 8 . 0 | . 9 . 1| 4 . 0 .| 1 4 . 5| . 4 . 5 |. 1 8 . 1| 2 . 1 .| 1 4 . 4| . 0 . 2 |. 5 . 1 6 . 5 . 1 8 . 1 1 . 2 0 . . 0 . 4 . 5 . 0 . 1 . 1 . 1 4 . 1 6 . | †§¿†≥¶º†§≥±≤±†≥≥≥ª†¿¡≥±¶ªªºº†±¿¡¿¡†ª†≤§¡≥º¡¿ªº±ª¶¶¿†ª≤≥†¡¡≥ª¡¡ªº¡≤ª≤§†≤º¶ª¿†≥§§≥≤¡†≥≥†¶†ª≤†¶¡±¡†≥º¿¶≥§¶≥≥±†º±ª≥†¡¶º¶¶†§≤¡¿≥¶§¡§§¶ªº¿±º†≥≤¡§º≥¶†º≥††ªº¡§¶¶§††±¿¿†≥±§§†≤º†≤≤¿¶¶††≥§ª†¿≤≥†ºª¿¡¿¶ªº¶º≥§≥¡§§≥§≥†¡§¶º¿ª† | | | | | | | | | | | VK 8,2 1 . 1 9 . 1 9 . 9JP. 1 4 .6,0 7 . 0 . 1| †¿ºª†±¶ª±§≥≥º††ª±†≥≤§±§≤±≥¿≤ª≤±º±≥≥†≥¶¶§±¡≥º¡¿ªº±ª¶¶¿†ª≤≥†¡¡≥ª¡¡ªº¡≤ª≤§†≤º¶ª¿†≥§§≥≤¡†≥≥†¶†ª≤†¶¡±¡†≥º¿¶≥§¶≥≥±†º±ª≥†¡¶º¶¶†§≤¡¿≥¶§¡§§¶ªº¿±º†≥≤¿ª±†≥≤¶¶†ª¿§ª† . 1 . 1|4 . 0 . 9 | . 1 4 .| 2 0 . 5| . 1 8 .| 1 4 . 1| . 2 0 . |9 . 1 5 |. 1 4 . 1 | . 1 2 .| 5 . 0 .|1 9 . 2 0 . 1 . 1 4 . 4 . 1 . 1 . 1 8 . 4 . 5 . 1 4 . 0 . 2 0 . 5 . 1 | | | | | | | | | | | | 4 . 0 . 1 . 1 . 1 4D. 2 65,9 .9.5.1 4 . 0 .| 2 2 . 1| . 1 4 .| 0 . 9 . 1 | ¡≥††¿¿†¿±†≥¿¿†¡¶†≤¡¡¶¶†±≤º¿≤ºª§†±†§¡≥º¡¿ªº±ª¶¶¿†ª≤≥†¡¡≥ª¡¡ªº¡≤ª≤§†≤º¶ª¿†≥§§≥≤¡†≥≥†¶†ª≤†¶¡±¡†≥º¿¶≥§¶≥≥±†º±ª≥†¡º¡§¶¶§††±¿¿†≥±§§†≤º≥†±≤±±§≤ºª±¿§º±¶¿≥≤¶¶† | 4 . 2 |2 . 1 2 |. 1 5 . 5 | . 4 . 0| . 2 2 . |1 . 1 4|. 0 . 1 .| 1 . 1 4 . 4 . 5 . 5 . 1 2 . 8 . 1 5 . 2 1 . 4 . 5 . 1 8 . 1 9 . 0 . 7 ZW 5,9 | ¡≥††¿¿†¿±†≥¿¿†¡¶†≤¡¡¶¶†±≤º¿≤ºª§†±†§¡≥º¡¿ªº±ª¶¶¿†ª≤≥†¡¡≥ª¡¡ªº¡≤ª≤§†≤º¶ª¿†≥§§≥≤¡†≥≥†¶†ª≤†¶¡±¡†≥º¿¶≥§¶≥≥±†º±ª≥†¡º¡§¶¶§††±¿¿†≥±§§†≤º≥†±≤±±§≤ºª±¿§º±¶¿≥≤¶¶† | | | | | | | | | | | .1.1.20.0.1 . 1 4 . 7| ≥††¿¿†¿±†¿†¡¶†≤¡¡¶¶†±≤º¿≤ºª§†±†§¡≥º¡¿ªº±ª¶¶¿†ª≤≥†¡¡≥ª¡¡ªº¡≤ª≤§†≤º¶ª¿†≥§§≥≤¡†≥≥†¶†ª≤†¶¡±¡†≥º¿¶≥§¶≥≥±†º±ª≥†¡º¡§¶¶§††±¿¿†≥±§§†≤º≥†±≤±±§≤ºª±¿§º±¶¿≥≤¶¶† . 2 6 .| 1 . 1 .|1 3 . 2| 9 . 0 . 9 | . 1 4 |. 0 . 2 0| . 5 . 7| . 5 . 1 |4 . 1 9 |. 2 0 . 5 | . 1 2 .| 1 2 . 9 . 1 4 . 7 . 0 . 2 0 . 1 5 . 2 0 . 0 . 4 . 5 . 0 . 1 . 1 . 1 4 F 2.1 5,8 | ≥¿†±†ºª§ª§§†¶±¿¡¡≥††¿¿†¿±†≥¿¿†¡¶†≤¡¡¶¶†±≤º¿≤ºª§†±†§¡≥º¡¿ªº±ª¶¶¿†≥±†º±ª≥†¡º¡§¶¶§††±¿¿†≥±§§†≤º≥†±≤±±§ª†≥†§≥†±±ª¡ª¶¿ª¶ª≥†§±≥ª≤††¿¡≤†≤≤≤† | | | | | | | | | | | AUS 5,2 . 1 6 . 1 . 1 9 .VS 1 9 . 93,1 . 1 4 . 7| ≤ª≥¶º†º¿º¶≤¶≥¿≤¶º††¿±†¶±†§≥¡≥††¿¿†¿±†¶¶§††±¿¿†≥±§§†≤º≥†±≤±±§≤ºª±¿§º±¶¿≥≤¶¶†¿†§† . 0 . 2|2 . 1 . 1 | 4 . 0 .| 4 . 5 .| 0 . 1 9| . 1 . 1 |2 . 1 . 1| 8 . 9 .| 1 9 . 1| 9 . 5 . |1 4 . 0|. 2 2 . 1 . 1 4 . 0 . 2 . 5 . 1 9 . 2 0 . 2 1 . 2 1 . 1 8 . 4 . 5 . 1 | | | | | | | | | | | | 8.19.0.1.1.14.0.4.5.0.9.14.20.5.18.14.1.20.9.15.14.1.12.5.0.19.20.1.14.4.1.1.18.4..0.5.18.0.12.15.15 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 .16.20.0.5.5.14.0.23.5.20.7.5.22.9.14.7.19.16.18.15.7.18.1.13.13.1.0.15.13.0.8.9.5.18.9.14.0.22.5.1 8 . 2 . 5 . 2 0 . 5 . 1 8 . 9 . 1 4Bron: . 7 . 0OESO . 1 . 1(1999b). .14.0.20.5.0.2.18.5.14.7.5.14..0.2.5.12.1.19.20.9.14.7.5.14.0.9.14.4.9.5.14 .0.4.5.0.15.14.4.5.18.14.5.13.5.18.0.4.5.0.10.21.9.19.20.5.0.18.9.3.8.20.9.14.7.0.9.19.0.9.14.7.5.19. 12.1.7.5.14.0.13.5.20.0.26.9.10.14.0.15.14.4.5.18.14.5.13.9.14.7.0.5.14.0.8.5.20.0.2.15.5.11.10.1.1. 18.0.13.5.20.0.23.9.14.19.20.0.11.1.14.0.1.6.19.12.21.9.20.5.14.29.0.4.1.14.0.11.15.13.20.0.4.5.0.2 .5.12.1.19.20.9.14.7.4.9.5.14.19.20.0.26.9.10.14.0.4.5.5.12.0.8.1.12.5.14..0.4.5.0.7.5.13.9.4.4.5.12. 4.5.0.4.18.21.11.0.22.1.14.0.4.5.0.22.5.14.14.15.15.20.19.3.8.1.16.19.2.5.12.1.19.20.9.14.7.0.28.2. 5.12.1.19.20.9.14.7.0.15.16.0.23.9.14.19.20.9.14.11.15.13.5.14.28.0.9.14.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.0. 9.19.0.9.14.0.5.21.18.15.16.5.5.19.0.16.5.18.19.16.5.3.20.9.5.6.0.7.5.13.9.4.4.5.12.4..0.22.5.18.12. 1.7.9.14.7.0.22.1.14.0.4.5.0.2.5.12.1.19.20.9.14.7.0.15.16.0.8.5.20.0.23.9.14.19.20.9.14.11.15.13.5. 14.0.11.1.14.0.4.5.0.1.1.14.20.18.5.11.11.5.12.9.10.11.8.5.9.4.0.22.1.14.0.8.5.20.0.15.14.4.5.18.14. 5.13.5.18.19.19.3.8.1.16.0.22.5.18.7.18.15.20.5.14..0.20.5.7.5.12.9.10.11.5.18.20.9.10.4.0.23.15.18 .4.20.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.0.4.1.1.18.13.5.5.0.22.15.15.18.0.2.21.9.20.5.14.12.1.14.4.19.5.0.9.14
fig 8.4.5
p118
Wat is de les uit de best practices? Willen afwegingen van partijen over investeren, produceren en consumeren leiden tot absolute ontkoppeling dan is hiervoor overheidsbeleid gericht op het internaliseren van de milieuschaarste nodig. De manier waarop milieukosten worden geïnternaliseerd is afhankelijk van de vraag of er sprake is van internationale dan wel nationale milieuproblemen. Dit betekent dat bij internationale milieuproblemen eerst overeenstemming dient te zijn over de te behalen doelstellingen. Dit om negatieve effecten op de concurrentiepositie te voorkomen. Indien overeenstemming is behaald over de milieudoelstellingen kan bekeken worden op welke wijze de milieukosten worden geïnternaliseerd. Het voordeel van de economische instrumenten is dat zij een voortdurende beloning inhouden voor ‘goed gedrag’. In het geval van milieuheffingen en belastingen lijken de mogelijkheden echter beperkt: internationale vergelijking laat zien dat Nederland al aan de bovenkant van de range zit. Een combinatie van (beperkte) inzet van milieugerelateerde belastingen en heffingen met de inzet van andere economische instrumenten zoals bijvoorbeeld verhandelbaarheid kan in dit opzicht uitkomst bieden. Gebruik van economische instrumenten in milieubeleid in 2000
DK Energie CO2 NOx SO2 Transport CFC’s Afvalwater Kunstmest en mineralen Pesticiden Gevaarlijk afval Oplosmiddelen Batterijen Banden Huisvuil Drankjes of verpakking Geluidshinder luchtvaart Totaal
ZW
NL
VS
AUS
F
JAP
D
VK
≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶†¿º±º¡≥±±ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤†≥†≤¿§ª§¶º¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶†¶±≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶±ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶º¿≥≤§§†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶†¶±º¡≥≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª≤†¿ º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶†¿º±º¡≥±±ª≥±≤≥±≤≥§±≥§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶±ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶º¿≥≤§§†≥≥±º¶†≤ª§≤† ¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶†¶±º¡≥≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶±ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶º¿≥≤§§†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥± ≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶†¶±º¡≥≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶±ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶º¿≥≤§§†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤± º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶†¶±º¡≥≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶±ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶º¿≥≤§§†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§ †≤¿§ª§¶†¶±º¡≥≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶±ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶º¿≥≤§§†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶ †¶±º¡≥≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶±ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶º¿≥≤§§†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶†¶±º¡≥≥§ §ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤†º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶±ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶º¿≥≤§§†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶†¶±º¡≥≥§§ª≤±≤± §¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶±ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶º¿≥≤§§†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶†¶±º¡≥≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿ ≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶†¿º±º¡≥±±ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤†≥†≤¿§ª§¶º¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶†¶±≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶±ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶º¿≥≤§§†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶†¶±º¡≥≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª≤†¿ º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶†¿º±º¡≥±±ª≥±≤≥±≤≥§±≥§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶±ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶º¿≥≤§§†≥≥±º¶†≤ª§≤† ¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶†¶±º¡≥≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶±ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶º¿≥≤§§†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥± ≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶†¶±º¡≥≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶±ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶º¿≥≤§§†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤± º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶†¶±º¡≥≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶±ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶º¿≥≤§§†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§ †≤¿§ª§¶†¶±º¡≥≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶±ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶º¿≥≤§§†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶ †¶±º¡≥≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶±ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶º¿≥≤§§†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶†¶±º¡≥≥§ §ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤†º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶±ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶º¿≥≤§§†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶†¶±º¡≥≥§§ª≤±≤± §¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶±ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶º¿≥≤§§†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶†¶±º¡≥≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿ ≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶†¿º±º¡≥±±ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤†≥†≤¿§ª§¶º¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶†¶±≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶±ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶º¿≥≤§§†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶†¶±º¡≥≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª≤†¿ º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶†¿º±º¡≥±±ª≥±≤≥±≤≥§±≥§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶±ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶º¿≥≤§§†≥≥±º¶†≤ª§≤† ¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶†¶±º¡≥≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶±ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶º¿≥≤§§†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥± ≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶†¶±º¡≥≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶±ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶º¿≥≤§§†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤± º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶†¶±º¡≥≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶±ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶º¿≥≤§§†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§ †≤¿§ª§¶†¶±º¡≥≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶±ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶º¿≥≤§§†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶ †¶±º¡≥≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶±ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶º¿≥≤§§†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶†¶±º¡≥≥§ §ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤†º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶±ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶º¿≥≤§§†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶†¶±º¡≥≥§§ª≤±≤± §¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶±ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶º¿≥≤§§†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶†¶±º¡≥≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿ ≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶†¿º±º¡≥±±ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤†≥†≤¿§ª§¶º¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶†¶±≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶±ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶º¿≥≤§§†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶†¶±º¡≥≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª≤†¿ º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶†¿º±º¡≥±±ª≥±≤≥±≤≥§±≥§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶±ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶º¿≥≤§§†≥≥±º¶†≤ª§≤† ¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶†¶±º¡≥≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶±ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶º¿≥≤§§†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥± ≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶†¶±º¡≥≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶±ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶º¿≥≤§§†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤± º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶†¶±º¡≥≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º§¶†¶±ª≥±≤≥§ª≤ªº†¿≥≤§§¿º±º¡ª≤≤º††≥†≤¿§ª§¶†¶±ª≥±≤≥§§ª≤±≤±¶º≤±º¶≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡ª≤≤º†¿≥≤§§†≥†≤¿§ª§¶º††§§¶§ººª§≤†≤≤≥≤ª≤ªº§¶†¶±ª≥±≤≥±≤≥§§ª≤±≤†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§†≤¿§ª§¶º¿≥≤§§†≥≥±º¶†≤ª§≤†¿º±º¡≥±≤≥§§ª≤±º¶≥±º≥§
13
11
8
8
5
5
5
4
3
tabel 8.4.5
Bron: OESO (2001a).
Ruimte voor grotere inzet economische instrumenten
73 CPB (1997).
p119
.22.5.19.20.5.5.18.4.5.18.19.0.5.5.14.0.1.1.14.20.18.5.11.11.5.12.9.10.11.5.18.0.22.5.19.20.9.7.9.1 4.7.19.16.12.1.1.20.19..0.6.1.9.12.12.9.19.19.5.13.5.14.20.0.14.9.5.20.0.9.5.4.5.18.5.0.15.14.4.5.18 .14.5.13.5.18.0.9.19.0.19.21.3.3.5.19.22.15.12.0.5.14.0.4.1.20.0.2.5.20.5.11.5.14.20.0.4.1.20.0.19.1 5.13.19.0.5.5.14.0.6.1.9.12.12.9.19.19.5.13.5.14.20.0.15.14.22.5.18.13.9.10.4.5.12.9.10.11.0.9.19.. 0.5.18.0.12.9.10.11.20.0.15.14.22.15.12.4.15.5.14.4.5.0.5.22.5.14.23.9.3.8.20.0.20.21.19.19.5.14.0. 4.5.0.2.5.12.1.14.7.5.14.0.22.1.14.0.2.5.20.18.15.11.11.5.14.5.14.0.2.9.10.0.5.5.14.0.6.1.9.12.12.9. 19.19.5.13.5.14.20.0.28.15.14.4.5.18.14.5.13.5.18.29.0.16.5.18.19.15.14.5.5.12.29.0.1.6.14.5.13.5.1 8.19.29.0.6.9.14.1.14.3.9.5.18.19.29.0.2.5.12.1.19.20.9.14.7.4.9.5.14.19.20.29.0.5.20.3.28..0.2.5.12 .1.14.7.18.9.10.11.5.0.11.14.5.12.16.21.14.20.5.14.0.26.9.10.14.0.8.5.20.0.20.5.0.12.1.1.20.0.26.9. 3.8.20.2.1.1.18.0.23.15.18.4.5.14.0.4.1.20.0.19.3.8.21.12.4.5.14.0.20.5.0.22.5.5.12.0.26.9.10.14.0.1 5.16.7.5.12.15.16.5.14.29.0.4.5.0.26.23.1.11.11.5.0.16.15.19.9.20.9.5.0.22.1.14.0.12.5.22.5.18.1.14 .3.9.5.18.19.0.5.14.0.4.5.0.20.18.1.7.5.0.28.6.9.14.1.14.3.9.ë12.5.28.0.1.6.8.1.14.4.5.12.9.14.7..0.4 .9.20.0.12.5.9.4.20.0.9.14.0.13.5.5.18.0.15.6.0.13.9.14.4.5.18.0.13.1.20.5.0.20.15.20.0.5.5.14.0.19. 20.9.7.13.1.0.22.1.14.0.4.5.0.7.5.6.1.9.12.12.5.5.18.4.5.0.15.14.4.5.18.14.5.13.5.18..0.9.14.0.22.5.5 .12.0.7.5.22.1.12.12.5.14.0.9.19.0.4.1.20.0.15.14.20.5.18.5.3.8.20.29.0.15.13.4.1.20.0.4.5.0.15.14.4 .5.18.14.5.13.5.18.0.4.9.5.0.4.5.0.5.5.18.19.20.5.0.11.5.5.18.0.6.1.1.12.20.29.0.4.5.0.20.23.5.5.4.5. 0.11.5.5.18.0.2.5.20.5.18.0.19.3.15.15.18.20.0.4.1.14.0.7.5.13.9.4.4.5.12.4..0.15.22.5.18.9.7.0.5.5.1 4.0.1.14.4.5.18.5.0.2.5.12.1.14.7.18.9.10.11.5.0.6.1.3.20.15.18.0.22.15.15.18.0.4.5.0.11.23.1.12.9.2 0.5.9.20.0.22.1.14.0.8.5.20.0.15.14.4.5.18.14.5.13.9.14.7.19.11.12.9.13.1.1.20.0.9.19.0.4.5.0.2.5.19 .3.8.9.11.2.1.1.18.8.5.9.4.0.22.1.14.0.16.5.18.19.15.14.5.5.12..0.4.5.26.5.0.6.1.3.20.15.18.0.11.15.1 3.20.0.1.1.14.0.4.5.0.15.18.4.5.0.9.14.0.8.15.15.6.4.19.20.21.11.0.4.0.6.30.2.5.12.5.9.4.19.1.1.14.2. 5.22.5.12.9.14.7.5.14.0.15.13.0.15.14.4.5.18.14.5.13.5.18.19.0.13.5.5.18.0.18.21.9.13.20.5.0.20.5.0 .7.5.22.5.14.0.4.5.0.11.15.13.5.14.4.5.0.10.1.18.5.14.0.22.15.15.18.0.8.5.20.0.18.5.1.12.9.19.5.18.5 .14.0.22.1.14.0.8.21.14.0.1.13.2.9.20.9.5.0.26.9.10.14.0.2.5.12.1.14.7.18.9.10.11.5.0.2.5.12.5.9.4.1 9.23.9.10.26.9.7.9.14.7.5.14.0.14.15.15.4.26.1.11.5.12.9.10.11..0.8.5.20.0.2.5.20.18.5.6.20.0.8.9.5. 18.0.13.5.20.0.14.1.13.5.0.2.5.12.5.9.4.0.7.5.18.9.3.8.20.0.15.16.0.22.5.18.13.9.14.4.5.18.9.14.7.0. 22.1.14.0.4.5.0.1.4.13.9.14.9.19.20.18.1.20.9.5.22.5.0.12.1.19.20.5.14.29.0.22.5.18.2.5.20.5.18.9.1 4.7.0.22.1.14.0.4.5.0.2.5.18.5.9.11.2.1.1.18.8.5.9.4.29.0.22.5.18.2.5.20.5.18.9.14.7.0.22.1.14.0.4.5. 0.3.15.18.16.15.18.1.20.5.0.7.15.22.5.18.14.1.14.3.5.0.5.14.0.4.5.0.22.5.18.7.18.15.20.9.14.7.0.22. 1.14.0.4.5.0.2.5.19.3.8.9.11.2.1.1.18.8.5.9.4.0.22.1.14.0.8.15.15.7.23.1.1.18.4.9.7.5.0.2.5.4.18.9.10 .22.5.14.20.5.18.18.5.9.14.5.14..0.15.13.0.5.5.14.0.4.1.1.4.23.5.18.11.5.12.9.10.11.0.22.5.18.13.9.1 4.4.5.18.9.14.7.0.22.1.14.0.4.5.0.1.4.13.9.14.9.19.20.18.1.20.9.5.22.5.0.12.1.19.20.5.14.0.20.5.0.2. 5.23.5.18.11.19.20.5.12.12.9.7.5.14.0.13.15.5.20.29.0.9.14.0.1.1.14.22.21.12.12.9.14.7.0.15.16.0.4. 5.0.“9.14.6.18.1.19.20.18.21.3.20.21.21.18.”0.28.1.3.20.1.12.29.0.4.5.16.1.18.20.5.13.5.14.20.1.12. 5.0.16.12.1.14.14.5.14.28.29.0.5.5.14.0.1.14.4.5.18.5.0.13.1.14.9.5.18.0.22.1.14.0.4.5.14.11.5.14.0. 15.14.20.19.20.1.1.14..0.2.9.10.0.14.9.5.21.23.5.0.23.5.20.27.0.5.14.0.18.5.7.5.12.7.5.22.9.14.7.0.1 3.15.5.20.0.16.18.9.13.1.9.18.0.7.5.4.1.3.8.20.0.23.15.18.4.5.14.0.22.1.14.21.9.20.0.4.5.0.2.21.18.7 .5.18.0.5.14.0.4.5.0.2.5.4.18.9.10.22.5.14.0.5.14.0.9.14.0.13.9.14.4.5.18.0.13.1.20.5.0.22.1.14.21.9. 20.0.4.5.0.5.9.7.5.14.0.19.25.19.20.5.13.1.20.9.5.11.0.22.1.14.0.4.5.0.18.5.7.5.12.7.5.22.9.14.7..0. 15.15.11.0.9.3.20.0.11.1.14.0.5.5.14.0.2.5.12.1.14.7.18.9.10.11.5.0.2.9.10.4.18.1.7.5.0.12.5.22.5.18 .5.14.0.1.1.14.0.8.5.20.0.18.5.4.21.3.5.18.5.14.0.22.1.14.0.1.4.13.9.14.9.19.20.18.1.20.9.5.22.5.0.1 2.1.19.20.5.14..0.20.5.18.0.22.5.18.2.5.20.5.18.9.14.7.0.22.1.14.0.4.5.0.2.5.18.5.9.11.2.1.1.18.8.5. 9.4.0.19.20.1.1.20.0.22.15.15.18.0.4.5.0.11.15.13.5.14.4.5.0.10.1.18.5.14.0.5.5.14.0.9.14.4.18.21.1 1.23.5.11.11.5.14.4.0.16.1.11.11.5.20.0.22.1.14.0.13.1.1.20.18.5.7.5.12.5.14.0.–0.9.14.3.12.21.19.9. 5.6.0.11.9.12.15.13.5.20.5.18.8.5.6.6.9.14.7.0.20.5.7.5.14.0.22.12.1.11.0.20.1.18.9.5.6.0.27.0.15.16 .0.19.20.1.16.5.12..0.13.5.20.0.4.5.0.9.14.22.15.5.18.9.14.7.0.22.1.14.0.8.5.20.0.18.5.11.5.14.9.14. 7.18.9.10.4.5.14.0.23.15.18.4.20.0.5.5.14.0.19.20.1.16.0.7.5.26.5.20.0.9.14.0.4.5.0.18.9.3.8.20.9.14 .7.0.22.1.14.0.5.5.14.0.13.15.2.9.12.9.20.5.9.20.19.13.1.18.11.20..0.7.5.26.9.5.14.0.4.5.0.7.5.18.9. 14.7.5.18.5.0.5.6.6.5.3.20.9.22.9.20.5.9.20.0.20.5.14.0.15.16.26.9.3.8.20.5.0.22.1.14.0.11.9.12.15.1 3.5.20.5.18.8.5.6.6.9.14.7.0.13.5.20.0.5.5.14.0.22.12.1.11.0.20.1.18.9.5.6.0.12.9.10.11.20.0.8.5.20. 0.2.5.20.5.18.0.22.15.15.18.0.5.5.14.0.7.5.4.9.6.6.5.18.5.14.20.9.5.5.18.4.0.20.1.18.9.5.6.0.20.5.0. 11.9.5.26.5.14..0.4.9.20.0.9.14.19.20.18.21.13.5.14.20.0.11.1.14.0.20.5.22.5.14.19.0.4.9.5.14.5.14. 0.1.12.19.0.15.16.19.20.1.16.0.14.1.1.18.0.5.5.14.0.13.5.5.18.0.22.18.1.1.7.7.5.19.20.21.21.18.4.0. 9.14.6.18.1.19.20.18.21.3.20.21.21.18.2.5.12.5.9.4.0.28.“13.15.2.9.12.9.20.5.9.20.19.13.1.18.11.20. ”28..0.2.5.4.18.9.10.22.5.14.20.5.18.18.5.9.14.5.14.0.26.9.10.14.0.5.5.14.0.7.5.26.1.13.5.14.12.9.10 .11.5.0.22.5.18.1.14.20.23.15.15.18.4.5.12.9.10.11.8.5.9.4.0.22.1.14.0.15.22.5.18.8.5.4.5.14.0.5.14. 0.2.5.4.18.9.10.6.19.12.5.22.5.14..0.15.13.0.6.12.5.24.9.2.5.12.0.9.14.0.20.5.0.11.21.14.14.5.14.0.1 9.16.5.12.5.14.0.15.16.0.4.5.0.4.25.14.1.13.9.5.11.0.22.1.14.0.4.5.0.13.1.18.11.20.0.19.20.18.5.5.6. 20.0.4.5.0.15.22.5.18.8.5.9.4.0.14.1.1.18.0.5.5.14.0.9.10.26.5.18.5.14.0.22.15.15.18.18.1.1.4.0.1.1. 14.0.2.5.4.18.9.10.22.5.14.20.5.18.18.5.9.14.5.14.29.0.18.21.9.13.20.5.0.22.15.15.18.0.14.9.5.21.23 .5.0.12.15.3.1.20.9.5.19.0.5.14.0.16.12.1.14.15.12.15.7.9.5.0.4.9.5.0.18.5.11.5.14.9.14.7.0.8.15.21. 4.20.0.13.5.20.0.4.5.0.6.21.14.3.20.9.5.0.22.1.14.0.2.5.4.18.9.10.22.5.14.20.5.18.18.5.9.14.5.14..0.
APPENDIX LITERATUUR
p120
Van Ark, H.H. (2000), De Nederlandse productiviteitsparadox, Economisch Statistische Berichten, 85e jaargang, nr. 1 december, p. 974-976. Arundel, A. et.al. (2001), Industrial Property, Innovation and the Knowledge-based Economy, Beleidsstudies Technologie Economie, nr. 37, Ministerie van Economische Zaken, Den Haag. CBS (2000), Kennis en economie 2000, Elsevier bedrijfsinformatie, Den Haag. CPB (1997), Economie en fysieke omgeving, Beleidsopgaven en oplossingsrichtingen 1995-2020, SDU Uitgevers, Den Haag. CPB/CHEPS (2001), Higher Education Reform: Getting the Incentives Right, Den Haag. CPB (2000), Naar een efficiënter mileubeleid, een maatschappelijk-e conomische analyse van vier hardnekkige milieuproblemen, Den Haag. CPB (2001b), Macro Economische Verkenning 2002, Sdu Uitgevers, Den Haag. CPB (2002), De pijlers onder de kenniseconomie, opties voor institutionele vernieuwing, Den Haag. CEER (2001), Quality of electricity supply, Initial Benchmarking of actual levels, standards and regulatory strategies, Working Group of quality of electricity supply. Deminor (2001), www.deminorrating.com. Don, F.J.H. (2001), Het Nederlandse groeipotentieel op middellange termijn, CPB Document 1, Den Haag. Van Dijk, M.F. en H.D. Webbink (2000), Shortages of scientists, CPB Report 00/04, Den Haag. DTI (2001), Peer Review of the UK Competition Policy Regime, Final Report, Londen. ECN (2001), berekeningen door ECN. The Economist Intelligence Unit (2001a), http://www.ebusinessforum.com, Londen. The Economist Intelligence Unit (2001b), Netherlands Country Forecast, Londen. EIM (2001), Internationale benchmark ondernemerschap 2001, Zoetermeer. Ernst & Young (2001), Technostarters; een internationale benchmarkstudie, te verschijnen. European Patent Office (2000), Annual Report 1999, Munchen. Europese Commissie (2000a), Eurobarometer, augustus 2000, Brussel.
p121
Europese Commissie (2000b), Verordening van de Raad betreffende het Gemeenschapsoctrooi, COM (2000) 412, Brussel. Europese Commissie (2001a), 2001 Innovation Scoreboard, Commission staff working paper, (SEC(2001) 1414), Brussels. Europese Commissie (2001b), MISSOC, Social Protection in the EU Member States and the European Economic Area, Situation on 1 January 2000, Brussel. Europese Commissie (2001c), DG Research, Towards a European Research Area, Key Figures 2001, Brussel. Eurostat (2000), Survey on innovation in EU enterprises, Second Community Innovation Survey, Luxemburg. Eurostat (2001), Key Indicators, 15/10/2001, Luxemburg. Global Competition Review (2001), Rating the Regulators 2001, Law Business Research Limited, Londen. IEA (2001a), Electricity Information 2001, Parijs. IEA (2001b), Energy Balances of OECD countries 1998-1999, 2001 edition, Parijs. IMD (2001), The World Competitiveness Yearbook 2001, Lausanne. Jacobs, D. en J. Waalkens (2001), Innovatie2; vernieuwingen in de innovatiefunctie van ondernemingen, AWT. Hollanders, H. en B. Verspagen (1999), De invloed van de sectorstructuur op de R&D-uitgaven van en het aantal toegekende patenten aan het Nederlandse bedrijfsleven, MERIT. Kox, H.L.M. (2001), Exposure of the business services industry to international competition, CPB Document 10, Den Haag. Kusters, A.P. (1997), Het zwarte gat van Nederland, Onderzoeksmemorandum No 137, Centraal Planbureau, Den Haag. Lehman Brothers (2000), Faster, Higher, Stronger, An International Comparison of Structural Policies, Structural Economics Research Papers No. 3. The McKinsey Quarterly (2000a), The German road to innovation, 2000 Number 2: Europe. The McKinsey Quarterly (2000b), A shopper’s guide to electricity assets in Europe, 2000 Number 2: Europe. The McKinsey Quarterly (2001), Brains abroad, 2001 Number 4 Emerging markets.
p122
Ministerie van Economische Zaken (1998), Snelgroeiende ondernemingen in Nederland, Den Haag. Ministerie van Economische Zaken (1999a), Europees aanbesteden: Haal pegels uit die regels!, discussienota, Den Haag. Ministerie van Economische Zaken (1999b), Ruimte voor Industriële Vernieuwing, agenda voor het indrustrie- en dienstenbeleid, Den Haag. Ministerie van Economische Zaken (2001a), Slagvaardig scholen, Rapport van de MDWwerkgroep ‘Doelmatigheid van de scholingsmarkt’, Den Haag. Ministerie van Economische Zaken (2001b), Verkenning economische structuur, Naar een hoogproductieve en duurzame kenniseconomie, Den Haag. Ministerie van Economische Zaken (2001c), Ondernemerschapsmonitor, zomer 2001, Den Haag. Ministerie van Economische Zaken (2001d), Ondernemerschapsmonitor, herst 2001, Den Haag. Ministerie van Financiën (2001), Belastingen en premies, een verkenning naar nieuwe mogelijkheden vanuit het belastingstelsel 2001, Den Haag. Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen (2001), Grenzeloos leren; een verkenning naar onderwijs en onderzoek in 2010, Den Haag. Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (2001), Sociale Nota 2002, Den Haag. Ministerie van Verkeer en Waterstaat (2001), NVVP Beleidsopties verkend, Den Haag. Ministerie van Verkeer en Waterstaat (1999), Perspectief op cijfers, Den Haag. NEI (2001a), Internationale vergelijking van de armoedeval (E6892), Rotterdam. NEI (2001b), Internationale benchmark regionaal investeringsklimaat, Rotterdam. NOWT (2000), Wetenschaps- en Technologie- Indicatoren 2000, december. OESO (1999a), Employment outlook, Parijs. OESO (1999b), Environmental data, Parijs. OESO (2000a), Science, Technology and Industry Outlook 2000, Parijs. OESO (2000b), Taxing Wages 1998-1999, Parijs. OESO (2001a), Communications Outlook 2001, Parijs.
p123
OESO (2001b), Disability policies for the working age population, Framework and preliminary analysis, Directorate for Education, Employment, Labour and Social Affairs, Parijs. OESO (2001c), Education at a glance, Parijs. OESO (2001d), Employment Outlook, Parijs. OESO (2001e), Encouraging Environmentally Sustainable Growth: Experience in OECD Countries, Economics Department Working Papers, No. 293, Parijs. OESO (2001f), Main Science and Technology Indicators, 2001-1, Parijs. OESO (2001g), The New Economy, Beyond the Hype, Final report on the OECD growth project, Parijs. OESO (2001h), OECD in Figures, 2001 edition, Statistics on the Member Countries, Parijs. OESO (2002), Economic Surveys 2002, The Netherlands, Parijs, te verschijnen. Poot, A.P. en E. Brouwer (2001), Samen Innoveren, BTE-reeks. Porter M.E. en S. Stern (1999), The new challenge to America’s prosperity; findings from the innovation index, Council on Competitiveness, Washington. RIVM (2001), Milieubalans 2001, Kluwer, Alphen aan de Rijn. Roodenburg (2001), Immigratiesurplus, Economisch Statistische Berichten, 86e jaargang, nr. 4319, blz.610-611. Price Waterhouse Coopers (2001), Peer Review of the UK Competition Policy Regime, A report to the departement of Trade and Industry, Londen. SCP (2001), Armoedemonitor 2001, Den Haag. Technopolis (2001), An international review of methods to measure relative effectiveness of technology policy instruments, final report. TNO (2001), Genomics in Nederland; Investeringen, Samenwerking en Human Capital, Delft. Van Vugt Tijssen (2000), Talent voor de toekomst, toekomst voor talent. Winsemius, P. e.a. (2001), Naar een nieuwe maatschap, eindrapport van het project ‘De Economie van de 21ste eeuw’, Den Haag. World Economic Forum (2001), The Global Competitiveness Report 2001, Genève.
p124
p125
Colofon Uitgave Directie Algemene Economische Politiek Ministerie van Economische Zaken Den Haag
Concept & coördinatie Eggink Van Manen Ouderkerk aan de Amstel
Ontwerp & fotografie Pam Asselbergs en Alex Scholing Arnhem
DTP Babette Hilhorst Amsterdam
Productie Printport Loenen aan de Vecht Meer exemplaren zijn te bestellen bij Ministerie van Economische Zaken, via • 0800 - 646 3951 (vanuit Nederland) +31 (0)70 308 1986 (vanuit het buitenland) •
[email protected] • www.ez.nl (kies uit het menu aan de rechterbovenzijde ‘publicaties’) 02AEP01 Den Haag, januari 2002
p126
Aan deze publicatie kunnen geen rechten worden ontleend.
20.15.5.20.19.0.15.16.0.8.5.20.0.3.15.14.3.21.18.18.5.14.20.9.5.22.5.18.13.15.7.5.14.0.20020.2.5.14. 3.8.13.1.18.11.5.14.0.15.13.0.20.5.0.7.18.15.5.9.5.14.0.22.5.18.19.9.5.:0.1927.1127.20010.9.14.8.15. 21.4.19.15.16.7.1.22.5.0.10.5.24.5.3.21.20.9.22.5.0.19.21.13.13.1.18.25.0.50.20.9.14.12.5.9.4.9.14.7. 0.60.2.10.2.5.14.3.8.13.1.18.11.5.14.0.15.13.0.20.5.0.7.18.15.5.9.5.14.0.60.2.20.15.16.26.5.20.0.“20. 15.5.20.19.0.15.16.0.8.5.20.0.3.15.14.3.21.18.18.5.14.20.9.5.22.5.18.13.15.7.5.14.”0.70.30.8.5.20.0.7 .18.15.5.9.22.5.18.13.15.7.5.14.0.22.1.14.0.4.5.0.14.5.4.5.18.12.1.14.4.19.5.0.5.3.15.14.15.13.9.5.0.8 0.3.10.23.1.1.18.0.19.20.1.1.14.0.23.5.?0.80.3.20.4.25.14.1.13.9.5.11.0.1.1.14.0.26.5.5.0.80.3.30.8.15 .5.0.14.21.0.22.5.18.4.5.18.?0.110.3.40.20.15.20.0.19.12.15.20.0.140.40.8.21.13.1.14.0.3.1.16.9.20.1. 12.0.150.4.10.19.20.1.2.9.12.9.20.5.9.20.0.5.14.0.1.1.14.16.1.19.19.9.14.7.19.22.5.18.13.15.7.5.14.0. 150.4.20.19.1.13.5.14.22.1.20.20.9.14.7.0.22.1.14.0.4.5.0.19.3.15.18.5.19.0.150.4.30.2.5.12.5.9.4.19. 1.1.14.2.5.22.5.12.9.14.7.5.14.0.190.4.4.10.7.5.13.9.4.4.5.12.4.5.0.23.9.7.0.200.4.4.20.13.1.18.7.9.14 .1.12.5.0.23.9.7.0.210.4.4.30.9.30.1.27.18.1.20.9.15.0.1.18.2.5.9.4.19.15.14.7.5.19.3.8.9.11.20.8.5.9. 4.0.220.4.4.40.6.12.5.24.9.2.9.12.9.20.5.9.20.0.1.18.2.5.9.4.19.13.1.18.11.20.0.230.4.4.50.15.16.12.5 .9.4.9.14.7.19.14.9.22.5.1.21.0.22.1.14.0.9.13.13.9.7.18.1.14.20.5.14.0.240.4.4.60.3.15.13.2.9.14.1.20 .9.5.0.22.1.14.0.1.18.2.5.9.4.0.5.14.0.26.15.18.7.0.250.50.13.1.18.11.20.15.18.4.5.14.9.14.7.0.260.5. 10.11.9.5.26.5.14.0.22.15.15.18.0.4.5.0.3.15.14.19.21.13.5.14.20.0.260.5.20.19.1.13.5.14.22.1.20.20. 9.14.7.0.22.1.14.0.4.5.0.19.3.15.18.5.19.0.270.5.30.2.5.12.5.9.4.19.1.1.14.2.5.22.5.12.9.14.7.5.14.0.3 00.5.4.10.9.13.16.12.5.13.5.14.20.1.20.9.5.0.9.14.20.5.18.14.5.0.13.1.18.11.20.18.9.3.8.20.12.9.10.14 .5.14.0.320.5.4.20.1.1.14.2.5.19.20.5.4.5.14.0.22.15.12.7.5.14.19.0.5.21.18.15.16.5.19.5.0.18.9.3.8.2 0.12.9.10.14.5.14.0.330.5.4.30.14.15.20.1.18.9.1.1.20.0.5.14.0.13.1.18.11.20.18.5.7.21.12.5.18.9.14.7 .0.340.5.4.40.13.5.4.5.4.9.14.7.9.14.7.0.350.5.4.50.2.18.5.5.4.2.1.14.4.0.9.14.20.5.18.14.5.20.0.1.1.1 4.19.12.21.9.20.9.14.7.5.14.0.350.5.4.60.3.15.14.3.21.18.18.5.14.20.9.5.30.19.3.8.1.1.12.22.15.15.18. 4.5.12.5.14.30.16.18.9.10.26.5.14.0.5.14.0.16.18.15.4.21.3.20.9.22.9.20.5.9.20.0.350.60.15.14.4.5.18. 14.5.13.9.14.7.19.11.12.9.13.1.1.20.0.350.6.10.18.21.9.13.20.5.0.22.15.15.18.0.1.13.2.9.20.9.5.0.350. 6.20.19.1.13.5.14.22.1.20.20.9.14.7.0.22.1.14.0.4.5.0.19.3.15.18.5.19.0.350.6.30.2.5.12.5.9.4.19.1.1. 14.2.5.22.5.12.9.14.7.5.14.0.350.6.4.10.4.5.0.22.5.14.14.15.15.20.19.3.8.1.16.19.2.5.12.1.19.20.9.14. 7.0.350.6.4.20.2.5.19.3.8.9.11.2.1.1.18.8.5.9.4.0.5.14.0.11.23.1.12.9.20.5.9.20.0.2.5.4.18.9.10.22.5.1 4.20.5.18.18.5.9.14.5.14.0.350.6.4.30.6.25.19.9.5.11.5.0.2.5.18.5.9.11.2.1.1.18.8.5.9.4.0.350.6.4.40.3 .15.18.16.15.18.1.20.5.0.7.15.22.5.18.14.1.14.3.5.0.350.6.4.50.1.4.13.9.14.9.19.20.18.1.20.9.5.22.5.0
2002
.12.1.19.20.5.14.0.22.15.15.18.0.8.5.20.0.15.16.18.9.3.8.20.5.14.0.22.1.14.0.5.5.14.0.15.14.4.5.18.14. 5.13.9.14.7.0.350.70.9.14.14.15.22.1.20.9.5.0.350.7.10.20.15.5.14.5.13.5.14.4.5.0.4.25.14.1.13.9.5.11 .0.350.7.20.19.1.13.5.14.22.1.20.20.9.14.7.0.22.1.14.0.4.5.0.19.3.15.18.5.19.0.350.7.30.2.5.12.5.9.4. 19.1.1.14.2.5.22.5.12.9.14.7.5.14.0.350.7.4.10.15.13.26.5.20.1.1.14.4.5.5.12.0.14.9.5.21.23.5.0.15.6.0 .22.5.18.2.5.20.5.18.4.5.0.16.18.15.4.21.3.20.5.14.0.5.14.0.15.3.20.18.15.15.9.16.15.19.9.20.9.5.0.35 0.7.4.20.2.5.19.3.8.9.11.2.1.1.18.8.5.9.4.0.18.&4.27.16.5.18.19.15.14.5.5.12.0.350.7.4.30.18.5.19.5.1. 18.3.8.0.&0.4.5.22.5.12.15.16.13.5.14.20.0.21.9.20.7.1.22.5.14.0.350.7.4.40.9.14.14.15.22.1.20.9.5.22 .5.0.2.5.4.18.9.10.22.5.14.0.13.5.20.0.19.1.13.5.14.23.5.18.11.9.14.7.19.22.5.18.2.1.14.4.5.14.0.350.7 .4.50.9.14.14.15.22.1.20.9.5.6.0.15.14.4.5.18.14.5.13.5.18.19.3.8.1.16.0.350.7.4.60.9.3.20.27.21.9.20 .7.1.22.5.14.0.5.14.0.5.27.2.21.19.9.14.5.19.19.0.7.5.18.5.5.4.8.5.9.4.0.350.7.4.70.11.15.19.20.5.14.0 .22.1.14.0.1.1.14.22.18.1.7.5.14.0.5.14.0.8.1.14.4.8.1.22.5.14.0.22.1.14.0.15.3.20.18.15.15.9.5.14.0.3 50.80.4.21.21.18.26.1.1.13.8.5.9.4.0.350.8.10.2.5.23.1.11.9.14.7.0.22.1.14.0.4.5.0.12.5.5.6.15.13.7.5. 22.9.14.7.0.350.8.20.19.1.13.5.14.22.1.20.20.9.14.7.0.22.1.14.0.4.5.0.19.3.15.18.5.19.0.350.8.30.2.5. 12.5.9.4.19.1.1.14.2.5.22.5.12.9.14.7.5.14.0.350.8.4.10.13.1.1.20.19.3.8.1.16.16.5.12.9.10.11.0.22.5.1 8.1.14.20.23.15.15.18.4.0.15.14.4.5.18.14.5.13.5.14.0.350.8.4.20.4.5.0.16.18.15.4.21.3.20.9.5.0.22.1. 14.0.4.21.21.18.26.1.13.5.0.5.14.5.18.7.9.5.0.23.1.1.18.15.14.4.5.18.0.23.9.14.4.5.14.5.18.7.9.5.0.350 .8.4.30.4.15.5.12.19.20.5.12.12.9.14.7.5.14.0.5.14.0.11.15.19.20.5.14.0.22.1.14.0.8.5.20.0.11.12.9.13. 1.1.20.2.5.12.5.9.4.0.350.90.15.16.13.5.18.11.9.14.7.5.14.0.2.9.10.0.4.1.20.1.0.350.9.10.1.12.7.5.13. 5.5.14.0.350.9.20.15.16.13.5.18.11.9.14.7.5.14.0.2.9.10.0.8.15.15.6.4.19.20.21.11.0.40.–0.13.1.3.18.1 5.27.5.3.15.14.15.13.9.19.3.8.0.11.12.9.13.1.1.20.0.5.14.0.1.18.2.5.9.4.19.13.1.18.11.20.0.350.9.30.1 5.16.13.5.18.11.9.14.7.5.14.0.2.9.10.0.8.15.15.6.4.19.20.21.11.0.50.–0.13.1.18.11.20.15.18.4.5.14.9.1 4.7.0.350.9.40.15.16.13.5.18.11.9.14.7.5.14.0.2.9.10.0.8.15.15.6.4.19.20.21.11.0.60.–0.15.14.4.5.18.1 4.5.13.9.14.7.19.11.12.9.13.1.1.20.0.350.9.50.15.16.13.5.18.11.9.14.7.5.14.0.2.9.10.0.8.15.15.6.4.19. 20.21.11.0.70.–0.9.14.14.15.22.1.20.9.5.0.350.9.60.15.16.13.5.18.11.9.14.7.5.14.0.2.9.10.0.8.15.15.6. 4.19.20.21.11.0.80.–0.4.21.21.18.26.1.1.13.8.5.9.4.0.350.a0.a0.10.5.24.5.3.21.20.9.22.5.0.19.21.13.13 .1.18.25.0.4.23.1.18.19.22.5.18.2.1.14.4.5.14.0.20.21.19.19.5.14.0.20.8.5.13.1.’19.0.5.21.18.15.16.5.1 9.5.0.4.9.13.5.14.19.9.5.0.8.21.13.1.14.0.3.1.16.9.20.1.12.:0.0.13.1.18.11.20.15.18.4.5.14.9.14.7.:0.1 1.9.5.26.5.14.0.22.15.15.18.0.4.5.0.3.15.14.19.21.13.5.14.20.0.15.14.4.5.18.14.5.13.9.14.7.19.11.12.9 .13.1.1.20.:0.18.21.9.13.20.5.0.22.15.15.18.0.1.13.2.9.20.9.5.0.9.14.14.15.22.1.20.9.5.:0.20.15.5.14.5 .13.5.14.4.5.0.4.25.14.1.13.9.5.11.0.4.21.21.18.26.1.1.13.8.5.9.4.:0.0.20.9.14.12.5.9.4.9.14.7.0.2.10.2 .5.14.3.8.13.1.18.11.5.14.0.15.13.0.20.5.0.7.18.15.5.9.5.14.0.22.15.15.18.0.4.5.0.22.9.5.18.4.5.0.11.5 .5.18.0.16.21.2.12.9.3.5.5.18.20.0.8.5.20.0.13.9.14.9.19.20.5.18.9.5.0.22.1.14.0.5.3.15.14.15.13.9.19. 3.8.5.0.26.1.11.5.14.0.5.5.14.0.‘20.15.5.20.19.0.15.16.0.8.5.20.0.3.15.14.3.21.18.18.5.14.20.9.5.22.5. 18.13.15.7.5.14.’29.0.23.1.1.18.9.14.0.4.15.15.18.0.13.9.4.4.5.12.0.22.1.14.0.2.5.14.3.8.13.1.18.11.9. 14.7.0.8.5.20.0.3.15.14.3.21.18.18.5.14.20.9.5.22.5.18.13.15.7.5.14.0.22.1.14.0.4.5.0.14.5.4.5.18.12.1
