Toekomstvisie Borger-Odoorn. Hoe verder je kijkt, hoe meer je ziet

Toekomstvisie Borger-Odoorn ‘Hoe verder je kijkt, hoe meer je ziet’

2 ‘Hoe verder je kijkt, hoe meer je ziet’

Toekomstvisie Borger-Odoorn ‘Hoe verder je kijkt, hoe meer je ziet’

Gemeente Borger-Odoorn november 2009

3


Inhoud Voorwoord

9

1 1

11

Waarom een toekomstvisie?

1.1 Wie? 1.2 Waarom? 1.3 Wat? 1.4 Hoe? 1.5 Wanneer? 1.6 Leeswijzer

11 11 11 13 13 13

2 2

15

Proces

2.1 Betrokkenheid experts en vertegenwoordigers belanghebbende partijen 2.2 Inbreng van bewoners 2.3 Communicatie 2.4 Proces gezien in de tijd

15 15 19 21

3 3

23

De gemeente Borger-Odoorn NU

3.1 Verschijningsvorm en identiteit 3.2 Kenmerken van de gemeente 3.3 Thema’s 3.4 Ontwikkelperspectief

23 23 25 25

5


4 4

Borger-Odoorn in 2018 en verder

37

4.1 Van ontwikkelingen naar toekomstvisie 4.2 Toekomstvisie

37 37

5 5

Programmering

53

6 6

Hoe nu verder?

57

6.1 Visie vertalen in beleidsplannen 6.2 Positionering Borger-Odoorn in de regio 6.3 Gemeentelijke organisatie 6.4 Bijstellen toekomstvisie 6.5 Borger-Odoorn in Europa 6.6 Duurzaamheid, energie en klimaat

57 57 57 59 59 59

Verantwoording

61

7


Voorwoord Toekomstvisie Borger-Odoorn: droom en realiteit toe-komst de; v 1 de tijd die nog komen moet 2 goede vooruitzichten: die zaak heeft geen ~ vi-sie de; v -s kijk, mening: hij heeft een interessante ~ op dat probleem (Bron: www.vandale.nl)

Bovenstaande omschrijvingen vind je wanneer je zoekt op de trefwoorden ‘toekomst’ en ‘visie’. Je kunt dus bij het woord ‘toekomstvisie’ spreken over ‘kijk op de tijd die nog moet komen’. Hoe zien wij onze gemeente? Hoe willen we dat de gemeente er uitziet in 2020? En heel belangrijk: hoe denken onze inwoners daar eigenlijk over? Om met een gedegen visie voor de toekomst te komen is het belangrijk om een beetje te dromen. Maar tegelijkertijd moeten we met beide benen op de grond blijven staan. Want een heleboel ontwikkelingen die van invloed zijn op de toekomst, zijn zo groots dat wij ze niet kunnen beïnvloeden. Wel kunnen we de kansen die voortkomen uit deze ontwikkelingen herkennen en op een positieve manier op deze kansen inspelen. Na een grondige inventarisatie van de huidige situatie in Borger-Odoorn was het tijd om de balans op te maken. Wat gaat goed, wat kan beter en welke kansen liggen er voor ons? Hierbij hebben we niet alleen gekeken naar cijfers en trends, maar zijn we ook in gesprek gegaan met onze inwoners tijdens vier informatieavonden.

De resultaten presenteren we nu in onze ‘Toekomstvisie Borger-Odoorn’. De toekomstvisie voor Borger-Odoorn is opgebouwd uit twee delen: een robuust deel, dat de basis vormt en de (gewenste) identiteit weergeeft. En een flexibel deel dat over het robuuste deel heen ligt en regelmatig opnieuw bekeken moet worden. Toen ik de toekomstvisie voor het eerst las betrapte ik mezelf er op dat er bij mij geen sprake was van een zogenoemd ‘wow’-effect. Wat er stond, was grotendeels bekend. Rust en ruimte, de verdeling in drie typen landschappen, het belang van de sectoren landbouw, recreatie en toerisme. Er kwamen geen schokkende zaken naar voren en er waren geen wilde plannen. Toen ik de visie een tijdje op me in had laten werken, realiseerde ik me dat dit eigenlijk niet zo vervelend was als het in eerste instantie leek. De visie blijkt namelijk goed aan te sluiten op de meningen die onze inwoners naar voren brachten. En ook met ons bestaande beleid blijken we op de goede weg te zijn. De toekomstvisie biedt ons waardevolle aanknopingspunten om mee verder te werken. Om te beginnen met de Structuurvisie, maar straks ook met bijvoorbeeld het Woonplan voor Borger-Odoorn. Deze plannen bieden de kans om nieuwe ideeën naar voren te brengen die aansluiten bij onze toekomstvisie. De toekomstvisie is richtinggevend en zorgt ervoor dat we gezamenlijk de kwaliteiten van BorgerOdoorn kunnen bewaken. Ik ben ervan overtuigd dat we met deze toekomstvisie verder kunnen voor de komende jaren! Marco Out Burgemeester gemeente Borger-Odoorn 9

Nieuw-Buinen Borger

2e Exloërmond

Exloo Odoorn

Valthermond



1 1


1.1 Wie? De gemeenteraad van Borger-Odoorn heeft in de zomer van 2008 opdracht gegeven voor de ontwikkeling van een toekomstvisie voor de gemeente Borger-Odoorn. Onder verantwoording van de raad en het college van burgemeester en wethouders is het ‘kernteam toekomstvisie’ samengesteld. Dit kernteam had als taak zowel de inhoud als het proces te begeleiden naar de vaststelling van de toekomstvisie door de gemeenteraad. Het kernteam is inhoudelijk ondersteund door het Adviesbureau Grontmij te Assen.

1.2 Waarom? De gemeente Borger-Odoorn heeft behoefte aan een toekomstvisie waarin de gemeente haar ambities voor de komende jaren formuleert. Een toekomstvisie waarin de gemeente haar wensen en belangen in beeld brengt voor de lange termijn. Een toekomstvisie die richting geeft aan de toekomstige gewenste ontwikkeling van de gemeente, de afzonderlijke kernen en het buitengebied. Vanuit deze visie kunnen vervolgens op zorgvuldige wijze onderbouwde keuzes gemaakt worden ten aanzien van ontwikkelingen op het gebied van bijvoorbeeld wonen, werken, voorzieningen, toerisme en natuur.

1.3 Wat? Het resultaat is een toekomstvisie die past bij de gemeente. Geen overdreven ambitieus plan, maar concreet en haalbaar. Er is rekening gehouden met de visie van inwoners, ondernemers en maatschappelijke organisaties: hoe zien zij de gemeente nu en in de toekomst? De visie geeft aan dat er gedegen en realistisch naar de toekomst moet worden gekeken. In de toekomstvisie worden de ontwikkelingen benoemd waar de gemeente Borger-Odoorn de komende jaren mee te maken krijgt en hoe de gemeente met deze ontwikkelingen om zal gaan. De toekomstvisie is niet statisch. Het kan zijn dat op onderdelen de koers de komende jaren wordt bijgesteld, omdat de ontwikkelingen en de toekomst dat vragen. Daarnaast is het goed om stil te staan bij het feit dat een toekomstvisie niet vanuit een nulsituatie wordt gemaakt. Er is een verleden dat invloed heeft op de toekomst. Er zijn reeds veranderingen in gang gezet en de samenleving is maar beperkt maakbaar.

11



De toekomstvisie is een eigen ontwikkelingsperspectief waarbij op hoofdlijnen rekening wordt gehouden met lopende ontwikkelingen binnen en buiten de gemeente. Nadrukkelijk is gekeken naar de dynamiek buiten de gemeente, de ontwikkelingen op regionaal, provinciaal en nationaal niveau. De visie is een streefbeeld waarmee de gemeente de toekomst tegemoet kan zien en waarmee een goede afweging kan worden gemaakt welke ontwikkelingen wel en niet passen bij Borger-Odoorn. Daarmee wordt een kader geschapen voor de toekomst om de discussie als gemeente aan te kunnen gaan, ontwikkelingen te geleiden en eenduidigheid te creëren.

1.4 Hoe? De gemeenteraad heeft ervoor gekozen de toekomstvisie interactief te ontwikkelen. In de zomer van 2008 is het project dan ook gestart met het inventariseren van wensen die er leven onder de inwoners van de gemeente, bij ondernemers en maatschappelijke instellingen. Daarnaast heeft een uitgebreide inventarisatie en analyse plaatsgevonden van relevante beleidsdocumenten, sterke en zwakke punten binnen de gemeente en van trends en ontwikkelingen. Op basis van cijfermateriaal zijn de trends en ontwikkelingen inzichtelijk gemaakt voor de gemeente.

1.5 Wanneer? De toekomstvisie is een visie voor de komende jaren. Een kader voor toekomstig beleid, een oriëntatie op de toekomst en een streefbeeld voor de langere termijn. De toekomstvisie voor de gemeente is opgebouwd uit twee delen: een robuust deel, dat de basis vormt en de (gewenste) identiteit weergeeft. En een flexibel deel dat over het robuuste deel heen ligt en regelmatig geijkt moet worden. Alle bestaande plannen zullen niet ineens omgegooid worden, maar zullen getoetst worden aan dit kader.

1.6 Leeswijzer In hoofdstuk 2 wordt het proces beschreven dat doorlopen is om tot deze toekomstvisie te komen. Hoofdstuk 3 geeft een korte beschrijving van de gemeente Borger-Odoorn NU: een beschrijving van het gebied, de kenmerken van de gemeente, de thema’s van de visie en de ontwikkelkansen binnen deze thema’s. Het streefbeeld en de visie, uitgewerkt per thema, worden gegeven in hoofdstuk 4. In hoofdstuk 5 is de visie vertaald naar een programmering. En tot slot wordt in hoofdstuk 6 aangegeven hoe de gemeente Borger-Odoorn, met de visie als kader voor toekomstig beleid, verder kan.

Op basis van deze uitgebreide inventarisatie en analyse zijn vervolgens vraagstukken geformuleerd die de basis vormden voor discussie en richtingbepaling. Vraagstukken die strategische keuzes inhouden en waarop de antwoorden bepalend zijn voor de ontwikkelingen in de toekomst.

13

“Maak van Borger weer een mooi dorp zonder overtollige milieuverpesting en die gevaarlijke verkeerssituatie (N374)” “Geen vrachtverkeer door de dorpen” “ Waarom moet alles veranderen? Het is prima zo!” “Verrommeling in het buitengebied een halt toe roepen” “Zuinig zijn op rust, ruimte en groen” “Meer eenheid tussen zand en veen” “Behoud van groen! Anders slachten we de kip met de gouden eieren…” “Zorgzame samenleving, ook voor ouderen en gehandicapten” “Beter onderhoud van de wegen” “Goed gemeentebestuur is belangrijk” “Investeren in jonge gezinnen en voorzieningen die daarbij horen” “Vergunningstelsel vereenvoudigen, meer meedenken met de burger!”

▲▲ Bloemlezing uitkomsten ansichtkaartenactie


Proces

2 2

Proces

Wat dient als het vertrekpunt van deze toekomstvisie? Het verleden en het heden. De huidige situatie is geïnventariseerd met objectieve gegevens van het CBS en beleid van de gemeente. Deze feitelijke analyse is aangevuld met de subjectieve beleving van de gemeente door leden van het kernteam, gemeenteraad, ondernemers, maatschappelijke organisaties en bewoners. In dit hoofdstuk wordt aangegeven hoe inwoners van de gemeente en andere belanghebbenden bij de totstandkoming van de visie zijn betrokken.

2.1 Betrokkenheid experts en vertegenwoordigers belanghebbende partijen Op 11 september 2008 heeft een expertmeeting plaatsgevonden in Hunzebergen. Doel van deze bijeenkomst was het in beeld brengen van de belangrijkste toekomstige ontwikkelingen, zoals relevante maatschappelijk-culturele, ruimtelijke, ecologische en economische trends en drijvende krachten. Naast experts, waren hierbij aanwezig de gemeenteraad, het college van B&W, ambtenaren en vertegenwoordigers van maatschappelijke organisaties, buurgemeenten en de provincie.

2.2 Inbreng van bewoners In de zomer van 2008 heeft de gemeente bewoners gevraagd mee te denken over de toekomst van de gemeente BorgerOdoorn door middel van het versturen van een ansichtkaart. Op deze oproep reageerden 300 mensen, door op de ansichtkaart aan te geven welke thema’s zij belangrijk vinden voor de toekomst. Tevens konden ze aangeven welke elementen binnen de gemeente behouden zouden moeten blijven, welke zouden kunnen verdwijnen of zouden moeten veranderen. De uitkomsten van de ansichtkaarten zijn verwerkt en meegenomen in de verdere visievorming.

Ter voorbereiding op deze expertbijeenkomst zijn individuele gesprekken gevoerd met enkele maatschappelijke instellingen die een rol spelen in het beleid en de beleidsontwikkeling van de gemeente. ▲▲ Ansichtkaart verstuurd in zomer 2008

15

▲▲ impressie van de informatieavonden


Proces

In april 2009 zijn op vier plaatsen in de gemeente informatieavonden georganiseerd: op het Zand (Borger en Exloo) en in het Veen (Buinerveen en 2e Exloërmond).Tijdens deze informatieavonden zijn raadsleden in gesprek gegaan met bewoners. Dit gebeurde aan de hand van zeven stellingen. Voorafgaand aan de discussie werd een korte presentatie gegeven, waarin de meest opvallende gegevens en bevindingen ten aanzien van toekomstige ontwikkelingen werden gepresenteerd. Aan het einde van de avond werd per groep een terugkoppeling gegeven van de discussie en de meningen ten aanzien van de verschillende stellingen. Deze bevindingen zijn meegenomen in de verdere visievorming. Meest genoemde reacties naar aanleiding van de stellingen tijdens de informatieavonden: Thema Natuur, landschap en cultuurhistorie • Landbouw is ook natuur! • Natuur waar het kan, maar niet ten koste van economische ontwikkeling of landbouwgrond. • Evenwicht tussen natuur en landbouw is nu goed. • Er is voldoende bos, maar te weinig water- en wandelgebied. • Specifiek karakter van hunze, veen en zand in stand houden. • Natuur of landbouw: kwaliteit van de grond moet leidend zijn. • Zuinig zijn op cultuurhistorie, maar er moet wel ruimte zijn voor nieuwe ontwikkelingen. • Gemeente moet duidelijke kaders geven voor wat wel en niet mag.

Thema Werken, economie en bereikbaarheid • Gemeente moet werk bieden aan eigen inwoners, vooral jongeren. • Inzetten op kleinschalige werkgelegenheid. • Leegkomende boerderijen: appartementen in bouwen of bestemmen voor kleinschalige bedrijvigheid. • Toekomstbestendig en kwalitatief beter toerisme stimuleren. • Toeristische activiteiten beter over de hele gemeente spreiden. • Creëer 2/3 wegen voor extra ruimte. • Schaalvergroting akkerbouw mogelijk in het veen. Thema Wonen, samenleven en voorzieningen • Meer huur- en koopwoningen in kleine dorpen. • Woonwijken inbreiden, niet uitbreiden (geen puisten aan dorpen). • Gevoel leeft in kleine dorpen dat ze alles moeten bevechten, terwijl grote dorpen alles vanzelf krijgen. • Dorpshuis en school zijn belangrijk voor de leefbaarheid in een dorp. • Gemeente moet initiatieven van burgers ondersteunen en stimuleren. • Uitbreiden voorzieningen is wenselijk, zowel voor ouderen als voor de jeugd. • Ouderen moeten zo lang mogelijk in hun eigen omgeving kunnen blijven wonen. • Meer woonruimte voor jongeren, levensloopbestendig bouwen.

17

▲▲ Raadsleden bezorgen de lespakketten bij de scholen


Proces

Advertenties In ‘Week In Week Uit’ zijn vier grote advertenties geplaatst. In januari is een advertentie geplaatst waarin de reacties op de ansichtkaarten werden teruggekoppeld en waarin het verdere traject werd uitgelegd. Eind maart is een advertentie geplaatst waarin de informatieavonden werden aangekondigd en waarin een voorproefje werd gegeven van de stellingen, aan de hand waarvan de discussie zou plaatsvinden.

Website Op de gemeentelijke website is informatie gegeven rondom de ontwikkeling van de toekomstvisie. De uitkomsten van de informatieavonden, foto’s en alle advertenties zijn op de site geplaatst. Ook kon men via de site reageren.

“Hoe ver der je ki jkt, hoe mee r je ziet ” Presentatie van de Toekomstvisi e

Kijkdooswedstr ijd basis

Noteert u de data Woensdag 1 april: alvast in uw agenda: Dorpshuis De Viersprong, Buine Donderdag 2 april: rveen; Gemeentehuis, Woensdag 15 april: Ontmoetings Exloo; Donderdag 16 centrum, Borger april: Horecacentru ; m Spa, 2e Exloër mond.

Opstellen Toeko

Na de inform mstvisie atieavonden wordt de uitein Toekomstvisie opgesteld. Op woensdag 3 juni delijke Toekomstvisie aan de geme wordt de enteraad gepre Vanaf 15 juni is er in het geme senteerd. te zien over de entehuis een expositie Toekomstvisie.

scholen Wat zie jij eigen lijk?! “Hoe verder je kijkt, hoe meer je ziet” is het de Toekomstvis thema van ie. En wat zie jij eigenlijk? De Borger-Odoorn gemeente organiseert een basisscholen wedstrijd waar in de gemeente alle De uitdaging aan mee kunne is: maak met n doen. je groep een in te zien is kijkdoos waarhoe zien. De vijf mooisBorger-Odoorn er in 2018 uit moet tijdens de expos te kijkdozen worden tentoo ngesteld itie over de Toekomstvis gemeentehuis. ie De wedstrijd start in de week in het februari, na de voorjaarsvak van 23 antie. College den brengen en in die week de lespakketten raadslerond en gaan met en komst. De wedst de kinderen in gesprek over dozen rijd sluit op 20 de toevan deze wedst mei. Over de uitvoering rijd krijgen de scholen nader bericht.

Expositie

Inspiratieb ron

“Het opstelle n van de Toekom prachtig middel stvisie om met de bevolki is voor raadsleden een gesprek te gaan. ng van BorgerWij juichen het een actieve rol toe dat wij tijdens Odoorn in gaan vervulle dit proces n. Want de ideeën inwoners leven, zijn voor ons die er onder de als raadsleden voor ons werk. de inspiratiebron We kunnen natuurlijk niet wensen vertale n in de Toekom alle individuele grote gemene stvisie. Het is deler te vinden de kunst om de . Wij kijken dens de informa er naar tieavonden met wisselen.” u daarover van uit om tijgedachten te Fien Heeringa, plaatsve rvangend voorzitt er van de gemeen teraad

Vanaf half juni wordt de Toeko Informatie over sitie gepresentee mstvisie met een rd in de hal de Toekomstvisi van Borger-Odo van het geme expoe entehuis Adve orn. Er wordt Toekomstvisie een brochure rtenties gemaakt die tijdens de expos van de Dit is de eerste krijgbaar is. adver De winnende kijkdozen worde itie ver- advertenties geven tentie in een serie van vier. expositie gepre In deze n op deze senteerd. we telkens de de Toekomstvis stand van zaken ie, van komstscenario’s we informeren u over de drie toeen we doen versla bijeenkomsten g van de inform Denk en praat en atiemet ons mee tot de Toekomstvis andere activiteiten met “De gemeente betrekking ie. Borger-Odoorn

valthe.

2.3 Communicatie De inwoners van de gemeente zijn op de hoogte gehouden van de voortgang van de toekomstvisie. Vervolgens is een terugkoppeling gegeven naar aanleiding van de ansichtkaartenactie en de informatieavonden en om de inwoners van de gemeente op de hoogte te houden van de voortgang. Hiervoor zijn de volgende communicatiemiddelen ingezet:

Eind april zijn de uitkomsten van de informatieavonden in ‘Week In Week Uit’ gecommuniceerd en eind mei het concept toekomstvisie.

ontwerp: b ureau gra fique,

Kijkdozenactie Kinderen hebben de toekomst. Daarom zijn zij ook betrokken bij de totstandkoming van de visie. Onder het motto: ‘Hoe verder je kijkt, hoe meer je ziet – en wat zie jij?’ zijn basisschoolkinderen uitgenodigd om klassikaal een kijkdoos te maken over de toekomst van de gemeente waarin ze wonen en leven. Alle basisscholen in de gemeente zijn benaderd en na de voorjaarsvakantie (in februari 2009) hebben raadsleden met lespakketten, bestaande uit lesbrieven en grote dozen de scholen bezocht. Met dit lespakket zijn de schoolkinderen aan het werk gegaan. Uit alle inzendingen heeft een jury – samengesteld uit raadsleden - drie winnende kijkdozen gekozen. Alle kijkdozen maken deel uit van de expositie over de toekomstvisie.

bruist hoeveel reacties de ansichtenkaar van ideeën. Kijk alleen al geweldig dat tenactie heeft al die mensen de moeite hebben opgeleverd, over de toekom st van hun gemeen genomen om drage op papier te na te denken te zetten. Op en hun bijbasis van deze druk bezig om informatie zijn verschillende we toekomstscena nodig u allen rio’s te maken van harte uit om . Ik te bezoeken, want uw mening de informatieavonden in april Toekomstvisie is belang rijk. De is komende jaren de basis waarvanuit we de het beleid in vorm gaan geven. onze gemeen te Bestemmingsp nieuwe ontwik lannen en kelingen, zoals visie, zullen aan deze Toekom de Structuurgetoetst. Dus stvisie worden denk want de gemeen en praat met ons mee – te Borger-Odoorn we samen!” : dat zijn

Website en e-ma il

Op de websi te www.borge r-odoorn.nl informatie over staat actuele de Toekomstvi ‘Plannen en sie onder de Projecten’ . Uw kop vragen kunt het mailadres: u stellen toekomstvisie@b briefje schrijv orger-odoorn.nl. via en kan natuu Een rlijk ook: geme Odoorn, t.a.v. ente Toekomstvisie, Postbus 3, 7875 Borgerof bel met de afdeling Comm unicatie, T (0591 ZG Exloo) ) 535 448. We

houden u op de hoogte!

Wethouder Jacob Bruintjes

Expositie ▲▲ Advertenties geplaatst in “Week in Week uit” De concepttoekomstvisie werd gepresenteerd aan de inwoners van de gemeente door middel van een expositie. Deze expositie was vanaf 12 juni te bezichtigen in het gemeentehuis in Exloo, waarna de expositie door de gemeente ‘reisde’.

19


Proces

2.4 Proces gezien in de tijd In het voorjaar van 2008 is een begin gemaakt met de ontwikkeling van de toekomstvisie door middel van de expert-meetings. Vervolgens is in de zomer de ansichtkaart verstuurd. De 2e helft van 2008 is gebruikt voor een brede inventarisatie en analyse van onder andere trends en ontwikkelingen. Begin 2009 is begonnen met de ontwikkeling van verschillende denkrichtingen aan de hand van de uitgevoerde analyse. In de periode januari – mei 2009 heeft de visieontwikkeling plaats gevonden en is de toekomstvisie opgesteld, mede aan de hand van de meningen en ideeën die tijdens de informatieavonden naar voren zijn gebracht. Begin juni is de concept-toekomstvisie in de gemeenteraad gepresenteerd, waarna deze tijdens een expositie te zien was in het gemeentehuis in Exloo, en ging de inspraaktermijn van start. Na de inspraakperiode heeft de gemeenteraad op 29 oktober, na het aannemen van twee amendementen, de toekomstvisie unaniem vastgesteld.

start

ansichtkaart

visieontwikkeling inventarisatie & analyse

voorjaar 2008

zomer 2008

presentatie concept

vaststellen toekomstvisie inspraakperiode

jan-mei 2009

juni 2009

okt 2009

21

▲▲ Sterke punten • Landschappelijke waarden • N-34 reconstructie • Noaberschap • Rust en ruimte

▲▲ Aandachtspunten • Opleidingsniveau • Voorzieningen onder druk • Weinig stuwende activiteiten • Identiteit en imago van delen van het Veen



3 3


3.1 Verschijningsvorm en identiteit De gemeente Borger-Odoorn heeft een oppervlakte van 278 km² en ligt op en aan de Hondsrug tussen de plaatsen Emmen en Assen. Landschappelijk gezien heeft de gemeente veel te bieden: zowel het zandgebied van de Hondsrug en het lager gelegen veenlandschap. Daartussen bevindt zich het beekdal van de Hunze: de Hunzelaagte.

Dit gezamenlijk verklaart de grote onderlinge verschillen in verschijningsvorm en vormt de basis van de identiteit van de verschillende gebieden. Daar waar het Zand gekenmerkt wordt door een gevarieerd, kleinschalig agrarisch landschap, met veel natuur en esdorpen, kenmerkt het Veen zich door lange rechte kanalen, bebouwingslinten en een open landschap.

Deze drie landschappen zijn verbonden door dezelfde ontstaansgeschiedenis die terugvoert tot de IJstijd. Elk van de drie landschappen heeft zijn eigen uiterlijk, gebaseerd op de hoogteligging en grondsoort, en is in verschillende periodes in cultuur gebracht.

De Hunzelaagte is van oorsprong een nat gebied dat onaantrekkelijk was om te wonen. Door de landbouwkundige verkaveling en het kanaliseren van de Hunze onderscheidt het gebied zich nu nauwelijks van het veenkoloniale gebied. 3.2 Kenmerken van de gemeente Op basis van de geïnventariseerde beleidsstukken, interviews met ondernemers en maatschappelijke organisaties en de inzending van de ansichtkaarten zijn de sterke en aandachtspunten voor de gemeente Borger-Odoorn aangegeven. Vervolgens is een afweging gemaakt die heeft geresulteerd in het benoemen van de belangrijkste punten.

Sterke punten

Aandachtspunten

Rust en ruimte

Opleidingsniveau bevolking

Landschappelijke waarden

Identiteit en imago van delen veenkoloniaal gebied

econstructie N34 (bereikbaarR heid)

Voorzieningen onder druk

Noaberschap

einig stuwende economische W activiteiten

23


▲▲ Het Veen, het Zand, de Hunzelaagte en de verschillende dorpen


3.3 Thema’s In een brainstormsessie zijn de thema’s vastgesteld waarover de toekomstvisie zich moet uitspreken. Er zijn drie hoofdthema’s benoemd: Planet, Profit en People, die vervolgens in tien subthema’s zijn onderverdeeld. Onderstaand schema geeft een overzicht. Hoofdthema’s Profit

People

Economie

Leefbaarheid & Voorzieingen

Water

Landbouw

Zorg & Welzijn

Landschap & Cultuurhistorie

Recreatie & Toerisme

Wonen

Planet Natuur

Bereikbaarheid

3.4 Ontwikkelperspectief Het ontwikkelperspectief zijn de kansen en mogelijkheden die gesignaleerd zijn op basis van een set van de meest waarschijnlijke en relevante trends en ontwikkelingen waarmee Borger-Odoorn de komende jaren te maken krijgt. Een aantal ontwikkelingen en trends is leidend voor de komende jaren en kan worden gezien als de “rode draad” tussen 2009 en 2025. Het zijn “zekerheden” die uit de inventarisatie en analyse gefilterd zijn en vervolgens in de verschillende overleggen zijn getoetst en aangescherpt. De ontwikkelingen die de komende jaren op Borger-Odoorn zullen afkomen, stelt de gemeente niet alleen voor nieuwe problemen maar juist ook voor nieuwe mogelijkheden. Om Borger-Odoorn toekomstbestendig te maken zijn drie zaken onontbeerlijk: een goede sociale structuur, een prettige woonen leefomgeving en een gezonde economie. Deze zaken hangen onderling niet alleen sterk samen (de een is een randvoorwaarde voor de ander), maar ook alle belangrijke subthema’s zijn hiervan direct afhankelijk. Bij de toekomstvisie gaat het niet alleen om veranderingen maar óók om continuïteit: hoeveel en welke verandering is te verwachten? Naast soms moeilijk te voorziene toekomstige ontwikkelingen kunnen ook andere - en dan vaak niet voorziene - veranderingen zich voltrekken.

25



Talloze factoren bepalen de toekomstontwikkeling van BorgerOdoorn. Vele daarvan gaan gepaard met een grote mate van onzekerheid. Vaak zijn het factoren die door de overheden moeilijk te beïnvloeden zijn. Nederland is bijvoorbeeld zeer afhankelijk van internationale ontwikkelingen op het gebied van de economie, maar ook demografische ontwikkelingen spelen een grote rol. Om al deze onzekerheden in deze visie mee te kunnen nemen is een groot aantal trends en ontwikkelingen in beeld gebracht. Tevens is er een uitgebreide cijfermatige analyse gemaakt van een aantal ontwikkelingen als vergrijzing en bevolkingsprognose. Trends als vergrijzing, krimp en schaalvergroting in de landbouw spelen een grote rol in de toekomstvisie. Onderstaand is op basis van relevante trends en ontwikkelingen aangegeven welke kansen er voor Borger-Odoorn zijn.

A. Planet - Natuur, Water en Landschap & Cultuurhistorie ■■ N atuurontwikkeling in het kader van de Ecologische Hoofdstructuur en Natura 2000. Het nationale natuurbeleid is gericht op een duurzame verbetering van de omstandigheden voor wilde flora en fauna en voor natuurlijke levensgemeenschappen. Binnen de Ecologische Hoofdstructuur is het beleid erop gericht een plus in natuurkwaliteit en bijbehorende omgevingskwaliteit na te streven. ■■ D e betekenis van de landbouw voor landschap, recreatie en natuur neemt toe. De landbouw is vanuit cultuurhistorisch perspectief gezien, van groot belang voor de vorming en beleving van

het landschap. Daarnaast is de landbouw van belang voor de voedselvoorziening. ■■ B elangstelling voor gezondheid en natuurlijke omgeving (maatschappelijk en bewust). In het alledaagse leven gaat authenticiteit een steeds belangrijker rol spelen. Dit komt tot uitdrukking in een grotere belangstelling van mensen voor alles wat authentiek en oprecht is. Ook is men zich steeds meer bewust van de eigen gezondheid en de natuur om ons heen. ■■ H et veranderende klimaat, de opwarming van de aarde, zorgt voor een toename van neerslag in de winter en een afname van neerslag in de zomer. Het huidige beleid van de gemeente Borger-Odoorn is erop gericht om gebruik te maken van de natuurlijke veerkracht van het watersysteem. Dat betekent dat er ruimte moet zijn voor water, waarbij zowel wateroverlast als watertekort wordt voorkomen.

Kansen Borger-Odoorn ■■ R uimte bieden voor water in combinatie met natuurontwikkeling. ■■ Nieuwe natuur door agrarisch natuurbeheer. ■■ Landbouw als voedselvoorziening. ■■ Landbouw als landschapswachter. ■■ Versterken van de cultuurhistorische identiteit van het landschap in de gemeente Borger-Odoorn. ■■ Versterken natuurlijke omgeving en inspelen op de vergrote belangstelling voor gezondheid en natuur. 27



■■ V ersterken van het eigene. De huidige trend is: terug naar het ‘eigen karakter’ dat een gebied zo bijzonder maakt. Dat ‘eigene’ moet versterkt worden en daarna als pluspunt gepropagandeerd.

B. Profit – Werken, Economie en Bereikbaarheid ■■ T oenemende vraag naar kennis. Kennis wordt dé productiefactor van de toekomst. De concurrentie met de lagelonenlanden wordt steeds groter. Ondernemers zullen moeten blijven innoveren en zullen moeten proberen de concurrentie een stap voor te blijven.

■■ S chaalvergroting van de landbouw. De (kleinschalige) landbouw zal verder onder druk komen te staan door de concurrentie met de lagelonenlanden. Dit leidt tot verdere industrialisering van de landbouw, vraagt innovatieve clustering en ketendenken en mogelijkheden voor een grootschalige aanpak. ■■ V rijkomende agrarische bebouwing. Sinds 2000 is het aantal agrarische bedrijven met 22% afgenomen in de gemeente Borger-Odoorn. De verwachting is dat deze trend zich de komende jaren nog doorzet. De vrijkomende agrarische bebouwing biedt kansen voor andere vormen van wonen, werken of een combinatie van beide.

■■ A fname van potentiële beroepsbevolking door vergrijzing. De arbeidsmarkt zal de komende decennia wezenlijk veranderen. Door de vergrijzing neemt de potentiële beroepsbevolking af en zal er een omslag op de arbeidsmarkt plaatsvinden.

2000 - 413 bedrijven

2007 - 324 bedrijven

2014 - 253 bedrijven? ▲▲ Door de schaalvergroting is het aantal bedrijven in de landbouw in de periode 2000 – 2007 afgenomen met 22%

29



■■ S tijgende mondiale vraag naar agrarische producten. Door de klimaatverandering stijgt de vraagt naar alternatieve energiebronnen. Dit biedt kansen voor vormen van bio-energie dat een nieuwe vraag naar energieteelt oproept. Tevens zal door toename van de wereldbevolking de vraag naar voedsel toenemen. ■■ V eranderende vraag toerisme en recreatie. Mensen willen de schaarser wordende vrije tijd optimaal invullen. Onderscheidende combinaties van vrijetijdsbestedingen worden steeds belangrijker om klanten te trekken. Beleving en welbevinden spelen daarin een steeds belangrijkere rol. Men heeft meer geld te besteden, maar verwacht hiervoor wel een unieke ervaring en kwaliteit. ■■ Vaker en korter op vakantie. Onze economie en ons leven wordt steeds efficiënter ingericht. We willen steeds meer in steeds minder tijd. Dit geldt ook voor vrijetijdsbesteding. Gevolg is dat men steeds vaker en korter op vakantie gaat. ■■ O nthaasting en vertraging. Naast het streven naar een gevarieerd en efficiënt dagelijks leven hebben mensen een grote behoefte aan rust en ontspanning. Wandelen en fietsen zijn veruit favoriet. Zaken als onthaasting en vertraging worden schaarse goederen in een samenleving die steeds drukker, rustelozer, voller en luidruchtiger wordt. ■■ B ehoefte aan authentieke belevenissen. Er is steeds meer belangstelling voor wat authentiek en oprecht is. In onze snel veranderende wereld door moderne en opkomende technieken is men weer geïnte-

resseerd in hoe dingen tot stand zijn gekomen. Mensen willen dit zien, maar ook ervaren. ■■ E conomische verschuiving naar diensten. De gevolgen van de vergrijzing zullen leiden tot een enorme toename in de vraag naar zorg en aanverwante diensten. Steeds meer ouderen zullen zorg nodig hebben terwijl er steeds minder jongeren zijn die hen die kunnen bieden.

Kansen Borger-Odoorn ■■ D oor stimuleren opleiding inspelen op de toenemende vraag naar kennis. ■■ Toename in vraag naar zorg en aanverwante diensten door vergrijzing. ■■ Schaalvergroting landbouw in het Veengebied. ■■ Vrijkomende agrarische bebouwing biedt kansen voor andere vormen van wonen, werken of een combinatie van beide. ■■ Klimaatverandering biedt kansen voor vormen van bio-energie, dit roept een nieuwe vraag naar energieteelt op. ■■ Vraag naar voedsel (agrarische producten) neemt toe door de toename van de wereldbevolking. ■■ Toenemende vraag naar onderscheidende combinaties van vrijetijd, waarbij authenthiciteit, onthaasting en vertraging sleutelwoorden zijn (slow city). ■■ Toename in de vraag naar zorg en aanverwante diensten door vergrijzing. Dit biedt kansen voor de afnemende beroepsbevolking.

31



C. People – Wonen, Samenleven en Voorzieningen ■■ K rimp. De prognoses geven aan dat het aantal inwoners in de gemeente Borger-Odoorn in 2025 tussen de 5% en 10,5% lager zal liggen dan nu. Deze trend is onafwendbaar en zal de komende jaren doorzetten. De oorzaken van krimp liggen in de afname van de natuurlijke aanwas (geboorten) en een toenemende migratie, met name naar stedelijke concentraties.

■■ E en toenemende veranderende vraag naar woningen. De omvang van de bevolking van de gemeente BorgerOdoorn zal krimpen. Daarnaast zet de trend dat gemiddeld minder mensen in een woning wonen (huishoudensverdunning) door. Hierdoor is de verwachting dat de vraag naar woningen de komende jaren licht zal stijgen. Wel zal de woonvraag veranderen door de toenemende vergrijzing en de veranderde gezinssamenstelling.

■■ L aag opleidingsniveau. In de gemeente Borger-Odoorn heeft 57% van de bevolking een lagere opleiding of geen opleiding. Doordat er steeds minder laagopgeleid personeel wordt gevraagd en hoog opgeleid personeel steeds moeilijker te vinden is zal er een frictie ontstaan. Deze frictie zal tot gevolg hebben dat de werkeloosheid zal toenemen door gebrek aan scholing en dat er veel lang openstaande vacatures zullen zijn door te weinig aanbod van mensen die voldoende (en passend) zijn geschoold. ■■ F inanciën onder druk. Het ontbreekt de gemeente Borger-Odoorn aan voldoende financiële middelen om alle voorzieningen in stand te houden. Dit dwingt de gemeente bewuste keuzes te maken.

In 2008 was 17% van de bevolking 65 jaar of ouder

■■ V ergrijzing en ontgroening. De samenstelling van de bevolking in de gemeente Borger-Odoorn zal door vergrijzing en het wegtrekken van jongeren veranderen. Het aandeel ouderen zal toenemen en het aandeel jongeren zal afnemen. De verwachting is dat in 2025 33% van de bevolking van Borger-Odoorn ouder is dan 65+ 33



■■ V erdergaande individualisering. Door de toegenomen individualisering is de sociale samenhang afgenomen. Hierdoor geeft de directe sociale omgeving minder ingebouwde structuur en steun. De vroegere sociale samenhang, met de voor- en nadelen, is verlegd van de directe sociale omgeving naar anonieme verbanden, die vaak verder weg zijn. ■■ M obiele, veranderlijke en open gemeenschap. Door een toenemende mobiele, veranderlijke en open gemeenschap vermindert de lokale betrokkenheid die een rol speelt bij het noaberschap. Dit legt een hoge(re) druk op zelfredzaamheid en zelfvoorzienbaarheid. Kansen Borger-Odoorn ■■ V ermaatschappelijking van zorg, wonen en welzijn. De vermaatschappelijking betekent onder andere een verschuiving van intramurale (verzorgingstehuizen) naar extramurale zorg (thuishulp en woon/zorgcombinaties) waarbij bovendien de nadruk verschuift van zorg en behandeling van cliënten naar begeleiding en ondersteuning bij zelfredzaamheid en sociale participatie. ■■ H ogere druk op doorgaande leerlijn: de behoefte aan continu leren neemt toe. De huidige maatschappij ontwikkelt zich steeds meer tot een op kennis georiënteerde economie. De ontwikkeling naar een kennisintensievere economie stelt in het algemeen hogere eisen aan het kwalificatieniveau van de beroepsbevolking. Investeren in de kwalificaties van de huidige beroepsbevolking door “een leven lang leren” is in dit kader van groot belang. De rol van de gemeente is met name gericht op het primaire onderwijs, waarbij sterke scholen met kwalitatief goed onderwijs belangrijk zijn.

■■ K rimp benutten als kans; rust en ruimte, uitdunnen van woonwijken, kwaliteit in plaats van kwantiteit, recreatie en toerisme. ■■ Vergrijzing biedt kansen voor het toerisme, commerciële zorg en aanverwante diensten. ■■ Doordat de financiën onder druk staan kunnen minder voorzieningen in stand worden gehouden. Door het samenvoegen en centreren van voorzieningen kunnen voorzieningen van betere kwaliteit geboden worden. ■■ De veranderende woningvraag biedt kansen voor kwaliteitsverbetering van het huidige woningbestand en de woonomgeving. ■■ Vermaatschappelijking van wonen, welzijn en zorg biedt kansen voor senioren en minder validen om langer in de eigen woning te blijven wonen. ■■ De kennisgeoriënteerde economie biedt kansen voor jongeren en de huidige beroepsbevolking als zij blijven investeren in opleiding.

35



4 4


4.1 Van ontwikkelingen naar toekomstvisie In hoofdstuk 3 is een beschrijving gegeven van de huidige gemeente en is het ontwikkelperspectief, de kansen op basis van trends en ontwikkelingen, aangegeven voor de drie thema’s Planet, Profit en People. Het gaat in de toekomstvisie om de volgende vragen: hoe kunnen de kansen in een veranderende toekomst worden benut? Wat worden de belangrijkste dragende pijlers? Wat kan de gemeente hierin bijdragen? De aandacht in de toekomstvisie gaat niet alleen uit naar fysieke en functionele veranderingen op het gebied van de ruimte, natuur en milieu maar ook naar de sociaal-maatschappelijke gevolgen voor de bevolking. Naast een sterke invloed van trends en ontwikkelingen op de economie en de fysieke structuur – ruimtelijk en landschappelijk – is er een effect op de samenleving en het sociale klimaat in de kernen. De ruimtelijke omgeving voorziet in de behoeften van nu en biedt ontwikkelingsmogelijkheden die tegemoet komen aan de behoeften van toekomstige generaties.

4.2 Toekomstvisie Op basis van het onderstaande streefbeeld is inhoud gegeven aan de toekomstvisie.

Streefbeeld Borger-Odoorn Behouden en versterken van de landschappelijke en cultuurhistorische kwaliteiten, waarbij de drie-eenheid van het landschap (Zand – Veen – Hunzelaagte) uitgangspunt is. Borger- Odoorn is een hoogwaardige woongemeente waarin de veiligheid en sociale samenhang groot is en die uitstekende dienstverlening biedt aan inwoners, bezoekers en bedrijven. De inwoners participeren in de bestuurlijke besluitvorming. Ook aan dynamische ontwikkelingen biedt Borger-Odoorn de ruimte.

37

▲▲ Basiskaart van de gemeente Borger-Odoorn waarop de huidige structuren zijn weergegeven.



De identiteit van de drie-eenheid van het landschap (Zand, Veen, Hunzelaagte) vormt de basis van de toekomstvisie. Deze identiteit is gevat in een robuuste laag. De robuuste (basis) laag kent een lange ontstaansgeschiedenis. Veranderingen in deze robuuste laag vergen al gauw meer dan een eeuw tijd. Te denken valt aan het ontstaan van het veenkoloniale gebied, stroomdalen en het ontstaan van een stuwwal als de Hondsrug. Het robuuste deel van de visie is hierbij de basis, het vaststaande kader, waar steeds naar wordt verwezen. Alle nieuwe ontwikkelingen dienen deze identiteit te versterken of te ontwikkelen. Gewaakt moet worden voor waardeverlies en conservatisme. De identiteit is waardevol, maar BorgerOdoorn mag zeker geen museumlandschap worden. BorgerOdoorn is in de benadering van deze visie een dynamische gemeente, die verdere ontwikkelingsmogelijkheden in zich heeft, welke een logische volgende stap zijn op de al aanwezige karakteristieke ordening. Deze ontwikkelingen, die een snellere veranderingsperiode kennen, zijn in flexibele lagen weergegeven en refereren aan deze robuuste laag.

4.2.1 Planet –Natuur, Water en Landschap & Cultuurhistorie Natuur Het areaal natuurgebied binnen de gemeente wordt door veel inwoners aangemerkt als “het goud van de gemeente” en dient te worden behouden en waar mogelijk te worden uitgebreid. Echter niet ten koste van alles, niet ten koste van economische ontwikkelingen. Op het Zand, de Hondsrug, is het van belang om de aanwezige natuur te behouden en waar nodig te herstellen of te verbeteren. Hier gaat het niet om meer natuur, maar betere natuur. Van productiebos, naar een meer natuurlijk bos. Het Veen, de Veenkoloniën, is van oudsher een landbouwgebied bij uitstek. De grond is vruchtbaar en uitermate geschikt voor akkerbouw. De gewassen die ieder jaar weer opkomen vormen een integraal onderdeel van het landschap. Het Veen ontleent hier haar identiteit aan en dit moet zo blijven. Natuurontwikkeling op beperkte schaal wordt echter niet uitgesloten maar het mag het open karakter van het Veen niet aantasten en mag niet ten koste gaan van de landbouw. De Hunzelaagte is bij uitstek geschikt voor natuurontwikkeling. Het oorspronkelijke karakter van het landschap is verloren gegaan waardoor het gebied één lijkt met het Veengebied. De van oorsprong natte hooilanden langs de Hunze zijn nu landbouwgronden van een wat mindere kwaliteit. Door natuurontwikkeling in aansluiting op het Hunzeproject, de hermeandering van de rivier de Hunze, kan de Hunzelaagte haar oorspronkelijke identiteit terugkrijgen.

39

Planet - Natuur, Water en Landschap & Cultuurhistorie

▲▲ De robuuste laag op basis van de elementen uit het thema Planet.



Water Als leidende principes voor een duurzaam waterbeheer geldt een tweetal ‘tritsen’: ■■ vasthouden, bergen en afvoeren; ■■ schoonhouden, scheiden en zuiveren. De trits ‘vasthouden, bergen en afvoeren’ houdt in dat overtollig water zoveel mogelijk bovenstrooms in de bodem en in het oppervlaktewater wordt vastgehouden. Vervolgens wordt zo nodig het water tijdelijk geborgen in bergingsgebieden en pas, als vasthouden en bergen te weinig opleveren, wordt het water afgevoerd. Binnen de gemeente Borger-Odoorn is de Hunzelaagte een beekdal waarin in een periode van intensieve neerslag over de gehele lengte van het beekdal wateroverlast kan voorkomen. In dit beekdal worden daarom geen nieuwe werken uitgevoerd die de afvoer van water versnellen. Kapitaal intensieve functies, zoals woonen werkgebieden en bepaalde vormen van agrarisch grondgebruik worden hier zoveel mogelijk geweerd. Landschap en Cultuurhistorie In Borger-Odoorn draagt de kwaliteit van het landschap in hoge mate bij aan een aantrekkelijk milieu om te wonen, werken en recreëren. Het landschap is eveneens een weerspiegeling van het landschapsecologisch systeem met een grote variatie aan planten en dieren. Bovendien is het landschap van grote cultuurhistorische betekenis. Kenmerkend voor Borger-Odoorn is de driedeling in landschapstypen. Op het Zand zijn de esdorpen die van noord naar zuid over de Hondsrug zijn gelegen, afgewisseld met

bebossing en (pre)historische bewoningssporen, bepalend voor het landschap. De Hunzelaagte kenmerkt zich door openheid welke aan de westzijde begrensd wordt door de rand van de Hondsrug en aan de oostzijde begrensd wordt door de linten van de randveenontginningsdorpen. Voor het Veen zijn de openheid van het cultuurlandschap en de karakteristieke lintdorpen bepalend voor het landschap. Voor het Zandgebied betekent dit dat het esdorpenlandschap met haar esdorpen, essen, (pre)historische bewoningssporen en bossen dient te worden behouden. Alleen kleinschalige en kwalitatief hoogwaardige ontwikkelingen worden toegestaan mits deze ingepast worden in de cultuurhistorische structuren van het landschap. Ontwikkelingen dienen duurzaam en kwalitatief op een hoogwaardige manier te worden uitgevoerd waarbij de cultuurhistorische identiteit van het gebied moet worden versterkt. De grote kwaliteit van het Veen is het open landschap met haar weidse vergezichten en haar karakteristieke lintbebouwing. Dit open landschap moet behouden blijven maar biedt ook kansen voor schaalvergroting in de landbouw. Ook de karakteristieke lintdorpen moeten hun huidige structuur, zoals boerderijen en woningen die elk aan een zijde van het kanaal staan, behouden. Ontwikkelingen in het Veengebied dienen plaats te vinden binnen het huidige karakteristieke landschapsbeeld. De Hunzelaagte heeft haar oorspronkelijke identiteit verloren maar door het Hunzeproject, de hermeandering van de rivier de Hunze, kan de Hunzelaagte een nieuwe landschappelijke kwaliteit ontwikkelen waarbij het oorspronkelijke open landschap als basis geldt. Natuurontwikkeling en kleinschalige, kwalitatief hoogwaardige recreatieve voorzieningen kunnen de aantrekkingskracht van het gebied vergroten. 41

Profit - Werken en Economie

▲▲ Stimuleren van kleinschalige werkgelegenheid en combinaties van wonen en werken.



De robuuste laag is het kader, de vaststaande structuur op basis waarvan thema’s en ontwikkelingen in de gemeente worden getoetst.

4.2.2 Profit – Werken, Economie en Bereikbaarheid Werken en Economie Borger-Odoorn is een woongemeente bij uitstek, Het aantal arbeidsplaatsen ten opzichte van de beroepsbevolking in de gemeente is slechts 58%. Toch zijn bedrijven en werkgelegenheid belangrijk voor de gemeente. Er moet ruimte te zijn om te ondernemen. Wel dienen er duidelijke kaders gesteld te worden waarbinnen bedrijvigheid plaats kan en mag vinden. Er dient een evenwichtige balans te zijn tussen enerzijds Borger-Odoorn als woongemeente en anderzijds BorgerOdoorn als gemeente waar ruimte is voor bedrijvigheid en nieuwe initiatieven. Borger-Odoorn zet in op nieuwe kleinschalige bedrijvigheid en dienstverlenende bedrijven. Hierbij moet specifieke aandacht zijn voor het bevorderen van de combinatie wonen en werken, startende ondernemers en bedrijven die duale trajecten (werken en leren) bieden. Ook innovatieve bedrijvigheid wordt gestimuleerd. Daarnaast moet er bijzondere aandacht zijn voor jongeren en mensen met lagere startkwalificaties. Om de balans tussen wonen en werken niet te verstoren moet er ruimte geboden worden voor kleinschalige bedrijvigheid op de reeds aanwezige bedrijventerreinen maar ook binnen de bestaande structuren van een dorp, zowel binnen– als buiten de bebouwde kom. Hierbij kan bijvoorbeeld gedacht worden aan bedrijvigheid in vrijkomende agrarische bebouwing.

▲▲ Het principe van de robuuste laag die de basis vormt voor de flexibele lagen ‘Profit’ en ‘People’.

43

Profit - Recreatie en Toerisme

▲▲ Kleinschalige, kwalitatief hoogwaardige, binnen de huidige structuren passende, recreatieve activiteiten en accommodaties, daar waar mogelijk verspreid over de gemeente en voorzien van goede infrastructuur.



Recreatie en Toerisme Recreatie en Toerisme is één van de belangrijkste economische pijlers van de gemeente Borger-Odoorn, 19% van de banen is gerelateerd aan de toeristische bestedingen. Het gaat hierbij om banen die direct met de toeristische sector verbonden zijn, maar ook om winkels, voorzieningen en dienstverlening. Opmerkelijk is dat in de periode 2000 – 2004 er een daling te zien was in de toeristische bestedingen in Borger-Odoorn. Na 2004 groeien de bestedingen weer, maar deze groei blijft wel achter bij de groei elders in Drenthe. Borger-Odoorn heeft de toerist veel te bieden, er zijn tal van attracties, evenementen en verblijfsaccommodaties. Ook zijn er veel routes (met name op het zand) in het afwisselende landschap waar nog rust, ruimte, stilte en natuur te vinden is. Kenmerkend is dat vrijwel alle recreatiebedrijven zijn gelegen op het Zand. De kwaliteit van zowel de attracties, verblijfsaccommodaties en de openbare ruimte zijn een continue punt van zorg en aandacht. De veeleisende toerist is op zoek naar kwaliteit en wil waar voor zijn geld. De rust en ruimte trekken de toerist naar Borger-Odoorn maar is ook een van de belangrijkste woonkwaliteiten van de gemeente. Het moet niet zo zijn dat de toeristen die in de zomermaanden in grote getale op het Zand verblijven, de rust van de inwoners verstoren. Er moet een balans gevonden worden in het woongenot van de inwoners en het aantal toeristen. Een mogelijke oplossing is te vinden in de spreiding van toeristische attracties over de gehele gemeente. Ook een goede infrastructuur kan bijdragen aan het verwerken van de grote stromen toeristen zonder dat dit overlast veroorzaakt.

Op het Zand zijn de uitbreidingsmogelijkheden voor de toeristische sector beperkt. Ontwikkelingsmogelijkheden zijn er echter voldoende in de gemeente. Langs de oostkant van de Hunzelaagte en in het Veengebied liggen kansen om benut te worden. Hierbij is het van belang dat ontwikkelingen niet de huidige identiteiten van het landschap aantasten. Ontwikkelingen moeten kwalitatief zijn, gericht op ‘beleving’ en het ‘versterken van het eigene’. Om te zorgen dat de toeristen blijven komen dient de gemeente Borger-Odoorn zich te profileren als een gemeente waar men kan onthaasten en vertragen door de rust en ruimte die er heerst. Een gemeente die zich onderscheidt door de kwaliteit van de geboden recreatieve voorzieningen. Daarnaast moet er aandacht zijn voor onderscheidende combinaties van vrijetijdsbestedingen, dit kan bijvoorbeeld door in te spelen op de behoefte aan authentieke belevenissen, onthaasting en vertraging (slow city). De ontstaansgeschiedenis van het gebied, de rijke cultuurhistorische en natuurwaarden vormen aanleiding voor de sector om zich te onderscheiden. Kleinschalige, kwalitatief hoogwaardige, binnen de huidige structuren passende, recreatieve activiteiten en accommodaties passen in dit beeld en dienen dan ook door de gemeente te worden gestimuleerd.

45

Profit - Landbouw

▲▲ De mogelijkheden voor schaalvergroting of verbreding van de landbouw verschillen per gebied.



Landbouw Het boerenbedrijf wordt steeds zakelijker, kleinschalige landbouw komt steeds meer onder druk te staan door de concurrentie met de lagelonenlanden. Deze ontwikkeling is in de gemeente Borger-Odoorn ook merkbaar, sinds 2000 is 22% van de boeren gestopt met het agrarische bedrijf. Opvallend is echter wel dat het arsenaal cultuurgrond slechts met 3% is afgenomen. Dit betekent dat de agrarische bedrijven die er zijn, groter zijn geworden. Deze trend van schaalvergroting zal naar verwachting doorzetten. Aan deze ontwikkeling zal ruimte geboden moeten worden om agrarische bedrijven niet op slot te zetten. De kwaliteit van leven van de plattelandsbevolking is echter ook belangrijk. Deze wordt gewaarborgd door de steeds strengere milieueisen ten aanzien van geluids- en stankoverlast.

Op het Zand is er minder ruimte voor schaalvergroting. Om het karakteristieke landschap te behouden is de landbouw van groot belang. De (kleinschalige) landbouw zal verder onder druk komen te staan door de concurrentie waardoor het aantal agrarische bedrijven zal afnemen en de kans bestaat dat het landschap steeds meer een monotoon en grootschalig karakter krijgt. Met name voor het Zand binnen de gemeente zorgt de kleinschalige landbouw tezamen met het bos voor de kenmerkende identiteit en kwaliteit van dit gebied. Door op het Zand de verbreding van landbouwbedrijven te stimuleren, waarbij mogelijkheden worden geboden voor het uitoefenen van verschillende functies, kan de kleinschaligheid in dit gebied worden bewaard. Ook agrarisch natuurbeheer kan hier een verbreding zijn van de sector.

De mogelijkheden voor schaalvergroting in de landbouw verschillen per deelgebied. Op het Veen is ruimte voor uitbreiding van de huidige agrarische bedrijven zolang dit vanwege milieuhygiënische overwegingen en ruimtelijke beperkingen mogelijk is. Als uitbreiding op de huidige locatie niet mogelijk is zal het Veengebied ruimte moeten bieden aan nieuwe en grote akkerbouw- en veeteeltbedrijven. Deze bedrijven mogen echter niet de identiteit en de rust en ruimte van het gebied verstoren. Daarom is het van belang om clustering van agrarische bedrijven te stimuleren. Langs de wegen die parallel lopen aan de lintdorpen is ruimte voor bouwblokken die landschappelijk ingepast worden en waar ruimte geboden kan worden aan duurzame gebouwen. Innovatie, (bio-)energie en nieuwe bedrijvigheid dienen te worden gestimuleerd.

4.2.3 People – Wonen, Samenleven en Voorzieningen Wonen Borger-Odoorn krijgt de komende jaren te maken met een aantal nieuwe demografische ontwikkelingen. Dit zijn krimp, huishoudenverdunning en vergrijzing. De bevolking van Borger-Odoorn zal in 2025 ten opzichte van 2008 met ongeveer 5-10,5% krimpen waarvan de grootste krimp op het Zand zal plaatsvinden. De prijs van huizen ligt hier relatief hoog doordat het gebied een grote aantrekkingskracht heeft voor veel mensen vanuit het westen van het land. Jongeren trekken weg omdat er onvoldoende betaalbare woningen zijn en met name de wat ouderen (40 – 65 jaar) vestigen zich hier. Daarnaast ontgroent en vergrijst de bevolking van BorgerOdoorn, in 2025 zal naar verwachting 33% van de bevolking in de gemeente 65 jaar of ouder zijn.

47

People - Wonen

People - Zorg en Welzijn

▲▲ Herstructurering van woningen ter vergroting van leefbaarheid, nieuwbouw vindt plaats binnen de huidige streekeigen structuren.

▲▲ Kwalitatieve voorzieningen worden aangeboden in 6 hoofdkernen, begeleiding en ondersteuning wordt geboden bij zelfredzaamheid en sociale participatie.



Ontgroening is het gevolg van een afnemend aantal jongeren. Deels ligt de oorzaak in het feit dat er minder kinderen geboren worden maar ook een groot aantal jongeren (met name de hoogopgeleiden) verhuist naar elders. Minder mensen betekent echter niet dat er in de toekomst minder woningen nodig zullen zijn, de samenstelling van de huishoudens verandert ook. De huishoudenverdunning zal de komende jaren doorzetten wat zal leiden tot extra huishoudens en extra benodigde woningen in 2025. Voor de gemeente Borger-Odoorn betekent dit dat er uitdagingen liggen maar dat deze demografische ontwikkelingen ook kansen biedt. De vraag naar woningen zal veranderen. Doordat steeds meer mensen oud willen worden in hun eigen vertrouwde omgeving zal de vraag naar levensloopbestendige woningen en naar woon-zorg combinaties toenemen. Een deel van deze vraag moet worden opgevangen door de huursector maar ook in de particuliere sector zal er meer levensloopbestendig gebouwd moeten worden. Ondanks de krimp, vergrijzing en ontgroening zal er behoefte zijn aan nieuwe woningen. Nieuwbouw dient plaats te vinden binnen de huidige structuren van de esdorpen en de linten. Gestreefd moet worden naar herstructurering binnen de dorpskernen om zo de kwaliteit van het woningbestand en de kwaliteit van de openbare ruimte van de dorpskernen op te waarderen. Op deze manier worden dorpen aantrekkelijker om te wonen en wordt de leefbaarheid vergroot.

Zorg en Welzijn Borger-Odoorn krijgt de komende jaren te maken met een sociale veranderopgave. Er moet worden ingespeeld op de vergrijzing en ontgroening waarmee de gemeente te maken heeft en krijgt. Door vergrijzing krijgt Borger-Odoorn te maken met een veranderende zorgvraag waardoor afstemming en samenwerking tussen verschillende vormen van zorg in de toekomst van groot belang zijn. De senioren en minder validen van nu willen zolang mogelijk in hun eigen huis kunnen blijven wonen, ook als zij ondersteuning of zorg nodig hebben. Dit betekent dat samenwerking tussen de gemeente, woningcorporaties, welzijnsorganisaties en zorginstellingen gestimuleerd moet worden om te voldoen aan de vraag. Tevens zal de vergroting van de zorgvraag arbeidsplaatsen opleveren en kansen voor mensen die een baan in de zorg ambiëren. Ook zullen er voldoende bereikbare basisvoorzieningen, zowel commerciële voorzieningen als sociale dienstverlening, aanwezig moeten zijn om het toenemend aantal senioren en minder validen te bedienen. Dit kan door de voorzieningen zelf mobiel of op afstand toegankelijk te maken. Tevens vindt er door de vermaatschappelijking van de zorg een verschuiving plaats van zorg en behandeling van cliënten naar begeleiding en ondersteuning bij zelfredzaamheid en sociale participatie. Hiervoor zal de vraag naar mantelzorgers en vrijwilligers toenemen. Aan deze groep moet extra aandacht worden besteed omdat door de toegenomen individualisering en mobiliteit de lokale betrokkenheid, het naoberschap, minder wordt. De gemeente zal ondersteuning moeten bieden aan vrijwilligerswerk en mantelzorg. Ook dient er bijzondere aandacht te zijn voor het welzijn 49

People - Leefbaarheid en Voorzieningen

▲▲ Aanbod van kwalitatief hoogwaardige voorzieningen, geclusterd in hoofdkernen verspreid over de gemeente, voorzieningen die niet in de gemeente geboden worden zijn in de nabije omgeving goed te bereiken. Tevens biedt de gemeente duidelijke kaders en ondersteuning bij initiatieven van bewoners.



van jongeren. Het is zinvol in te zetten op het vergroten en/ of versterken van de onderlinge samenwerking binnen de voorzieningen in de gemeente. In Borger-Odoorn heeft 57% van de bevolking als hoogste voltooide opleiding de basisschool of geen opleiding. Het groeiend aantal arbeidsplaatsen in de zorg biedt voor deze groep mensen mogelijkheden. De ontwikkeling naar een kenniseconomie maakt investeren in de kwalificaties van de huidige beroepsbevolking door ‘een leven lang leren’ van groot belang. Tevens is het belangrijk om te investeren in de kwaliteit van het basisonderwijs om kinderen een goede basisontwikkeling aan te bieden. Leefbaarheid en Voorzieningen Leefbaarheid duidt op de waardering die bewoners hebben voor de leefkwaliteit van hun dorp of hun buurt. Die waardering wordt bepaald door een groot aantal factoren: de woonomgeving, de kwaliteit van de woning, het ervaren van overlast, de sociale activiteiten, het voorzieningenniveau en de bereikbaarheid. Een positieve waardering van de leefbaarheid draagt bij aan een grotere lokale betrokkenheid van de bewoners bij hun dorp. Leefbaarheid en lokale betrokkenheid hangen daarom ook sterk met elkaar samen. Om de leefbaarheid in de dorpen te behouden en te vergroten is het van belang dat bewoners zich betrokken voelen. De gemeente biedt ondersteuning en schept randvoorwaarden bij initiatieven van dorpsbewoners waarbij nadrukkelijk de vraag en behoefte vooraf dient te worden geanalyseerd. De gemeente zal lokale initiatieven ondersteunen en

stimuleren, zodat het gemeenschapsleven dat er is in de dorpen behouden blijft en mogelijk versterkt wordt. Daar waar mogelijk zal er naar worden gestreefd een fysieke plek te behouden, waar bewoners elkaar kunnen ontmoeten en waar ruimte is voor het organiseren en houden van activiteiten. De gemeente hecht grote waarde aan het in een vroegtijdig stadium betrekken van individuele burgers bij de formulering, uitvoering en evaluatie van beleid. De rol van de burger is groot omdat inwoners participeren in de bestuurlijke besluitvorming. ‘Gelijkwaardigheid’ en ‘dialoog’ staan hierbij centraal. Het ontbreekt de gemeente aan voldoende financiële middelen om alle voorzieningen in stand te houden. Het is van belang om te zorgen dat iedereen gebruik kan maken van veilige voorzieningen die voldoen aan de eisen van deze tijd, ook in de toekomst. Gestreefd moet worden naar een aanbod van kwalitatief hoogwaardige voorzieningen, geclusterd en verspreid over de gemeente. De gemeente Borger-Odoorn kan gebruik maken van haar centrale ligging ten opzicht van Stadskanaal en Emmen, en profiteren van het aanbod van die steden op het gebied van theaters, bioscopen, ziekenhuizen, MBO, HBO, dierentuin, etcetera. De ligging van Borger-Odoorn is centraal, men kan alle kanten op. Dat betekent wel dat de gemeente moet blijven investeren in verbindingen.

51


Programmering

5 5 Programmering In de vorige twee hoofdstukken is de toekomstvisie voor de gemeente Borger-Odoorn beschreven en in beeld gebracht. De visie is gevat in een streefbeeld dat uitgewerkt is in de drie thema’s Planet, Profit en People. In de visie is onderscheid gemaakt tussen een robuuste laag en flexible lagen. De robuuste laag bestaat uit de onderdelen van het thema ‘Planet’ en is hierbij steeds het referentiebeeld, het kader waarbinnen de onderwerpen van de flexibele lagen gespiegeld en ingebed worden. In dit hoofdstuk wordt per laag aangegeven welke aandachtspunten er zijn en voor welke onderdelen beleid moet worden ontwikkeld. Richtinggevend voor deze beleidsontwikkeling is het kader dat in deze toekomstvisie is aangegeven.

53


Programmering

PLANET

Robuuste laag Natuur

• Zand: aanwezige natuur behouden en waar nodig herstellen of verbeteren. • Veen: open karakter van het landbouwgebied behouden. Natuurontwikkeling op beperkte schaal, maar niet ten koste van de landbouw. • Hunzelaagte: door natuurontwikkeling in aansluiting op het Hunzeproject de Hunzelaagte haar oorspronkelijke identiteit teruggeven.

Water

• Hunzelaagte: ruimte voor water

Landschap & Cultuurhistorie

• Zand: behoud van het karakteristieke esdorpenlandschap. • Veen: behoud van het karakteristieke open landschap met lintbebouwing. • Hunzelaagte: ontwikkelen nieuwe landschappelijke kwaliteit waarbij het oorspronkelijke open landschap de basis is.

PEOPLE

PROFIT

Flexibele lagen Werken & Economie

• Inzetten op nieuwe kleinschalige bedrijvigheid en dienstverlenende bedrijven. • Ruimte geven aan combinatie wonen-werken en startende bedrijven. • Inzetten op combinaties werken en leren. • Stimuleren innovatieve bedrijvigheid.

Recreatie & Toerisme

• Spreiding van toeristische attracties over de gemeente om het Zand te ontlasten. • Investeren in een goede infrastructuur, zodat recreantenstromen beter bediend kunnen worden. • Profileren als gemeente waar men kan onthaasten en vertragen door de rust en ruimte (slow city). • Onderscheiden door in te spelen op ontstaansgeschiedenis, rijke cultuurhistorie en cultuurwaarden. • Stimuleren van kleinschalige, kwalitatief hoogwaardige en onderscheidende recreatieve activiteiten en accommodaties. • Zand: inpasbare, kleinschalige kwalitatieve ontwikkelingsmogelijkheden. • Veen en oostkant Hunzelaagte: kwalitatieve ontwikkelingsmogelijkheden gericht op ‘beleving’ en ‘versterken van het eigene’ met behoud van de huidige identiteit van het landschap.

Landbouw

• Veen: ruimte voor uitbreiding van de huidige agrarische bedrijven zolang dit mogelijk is. • Veen: ruimte bieden aan nieuwe en grote akkerbouw- en veeteeltbedrijven. • Veen: stimuleren clustering van agrarische bedrijven buiten de huidige lintbebouwing. Landschappelijk inpassen van de bouwblokken. • Veen: ruimte bieden aan innovatie, (bio-) energie en nieuwe bedrijvigheid. • Zand: behoud kleinschaligheid door stimuleren van verbreding van landbouwbedrijven, mogelijkheden voor het uitoefenen van verschillende functies, waaronder bijvoorbeeld agrarisch natuurbeheer en kleinschalige recreatieve voorzieningen.

Wonen

• Inzetten op herstructurering binnen de kernen, waarbij de kwaliteit van de openbare ruimte van de kernen wordt opgewaardeerd. • Inbreiding i.p.v. uitbreiding. • Inspelen op de veranderende vraag naar woningen door het stimuleren van levensloopbestendige woningen en woon-zorg combinaties. • Veen: leefbaarheid en beeldvorming verhogen door selectieve sloop van slecht onderhouden en/of onverkoopbare woningen.

Zorg & Welzijn

• Stimuleren samenwerking tussen gemeente, woningcorporaties, welzijnsorganisaties en zorginstellingen om in te spelen op de veranderende zorgvraag. • Ondersteuning bieden aan burgerinitiatieven, vrijwilligerswerk en mantelzorg, door vermaatschappelijking zorg. • Inspelen op het toenemende aantal arbeidsplaatsen in de zorg. • Investeren in opleidingsniveau inwoners om in te spelen op de ontwikkeling naar een kennisintensievere economie. • Inzetten op het versterken van de voorzieningen en initiatieven ten behoeve van het welzijn van jongeren. • Versterken relatie bedrijfsleven en onderwijsinstellingen om zo de kloof tussen de capaciteit van de schoolverlaters en de vraag vanuit het bedrijfsleven te overbruggen.

Leefbaarheid & Voorzieningen

• Streven naar aanbod van kwalitatief goede voorzieningen in hoofdkernen. • Ondersteuning bieden, stimuleren en randvoorwaarden scheppen bij initiatieven van dorpsbewoners. • Investeren in verbindingen naar omliggende grotere kernen (Emmen, Stadskanaal) zodat bepaalde voorzieningen zoals bioscoop, ziekenhuis, voortgezet onderwijs, etcetera voor inwoners makkelijk te bereiken zijn.

55


Hoe nu verder?

6 6

Hoe nu verder?

6.1 Visie vertalen in beleidsplannen De toekomstvisie Borger-Odoorn is een parapluplan. Een visie op de toekomst van de gemeente gebaseerd op te verwachten ontwikkelingen. De gemeente heeft in deze visie haar wensen en belangen in beeld gebracht voor de lange termijn, zodat op basis hiervan zorgvuldig onderbouwde keuzes gemaakt kunnen worden ten aanzien van ontwikkelingen op het gebied van natuur, landschap en cultuurhistorie, werken en economie, landbouw, recreatie en toerisme, verkeer en vervoer, leefbaarheid en voorzieningen, zorg en welzijn, woningbouw en volkshuisvesting. De visie is richtinggevend en fungeert als toetsingskader voor verdere beleidsuitwerkingen. Zo zal de toekomstvisie ruimtelijk vertaald worden in de structuurvisie die in de 2e helft van 2009 zal worden opgesteld. De structuurvisie legt het ruimtelijk beleid van de gemeente voor een langere periode vast. Op deze wijze geeft de structuurvisie de burger meerjarige zekerheid over de ruimtelijke ontwikkelingen die de gemeente nastreeft en is de structuurvisie het bindende element van al het beleid met ruimtelijk relevant belang. Bij de opstelling van de structuurvisie wordt op een meer gedetailleerd niveau ingezoomd dan bij de visie.

6.2 Positionering Borger-Odoorn in de regio De gemeente Borger-Odoorn staat niet op zichzelf, maar heeft een groot aantal relaties met omliggende gemeenten. De relatie met omliggende gemeenten zal in de toekomst alleen maar belangrijker worden. De toenemende regionale verwevenheid noopt de gemeente tot een nauwer overleg, samenwerking en afstemming met omliggende gemeenten en de provincie.

6.3 Gemeentelijke organisatie Met de toekomstvisie geeft de gemeente richting aan toekomstige ontwikkelingen. De gemeente neemt hiermee de regie in handen en geeft zelf richting aan het beleid. Om ook de kwaliteit en de kwantiteit van de uitvoering op een juiste wijze te sturen dienen er duidelijke kaders en regels te zijn. De gemeente dient hierin een actieve rol te spelen en opereert hierbij als eenheid naar buiten toe. Hierbij dient de gemeente op basis van een integrale werkwijze te handelen. De inwoner staat hierbij centraal en zal vraaggericht en individueel worden benaderd. De toekomstvisie geeft hierbij de kaders aan waarbinnen de verschillende mogelijkheden zijn aangegeven.

Ook het Woonplan zal een verdieping zijn van de visie, waarbij de veranderende woonvormen, veranderende vraag en mogelijke inbreidingslocaties nader geduid worden.

57


Hoe nu verder?

6.4 Bijstellen toekomstvisie Bij het opstellen van deze toekomstvisie zijn aannames gedaan op basis van huidige trends, ontwikkelingen en cijfers. De flexibele lagen kunnen worden bijgesteld aan de hand van de veranderende trends en ontwikkelingen. Bij de vertaling van deze visie in verdere beleidsuitwerkingen dient bijsturing plaats te vinden op basis van de dan beschikbare gegevens. Ter verduidelijking: bij het maken van een woonplan zijn de grote lijnen die uitgezet zijn in de toekomstvisie bepalend voor de richting van het woonplan, maar de detaillering en exacte invulling van onder andere woonvolumes en soorten woningen zal plaatsvinden op basis van de op dat moment beschikbare gegevens.

6.5 Borger-Odoorn in Europa De gemeente Borger-Odoorn maakt deel uit van de regio zuidoost Drenthe. De gemeente maakt echter ook deel uit van de Europese gemeenschap. Het is van groot belang dat alle inwoners van de gemeente, maar vooral ook het gemeentebestuur en de ondernemers zich dit realiseren, omdat over pakweg 10 jaar bijna alle subsidies voor nieuw te ontwikkelen beleid vanuit “Brussel” zullen worden toebedeeld. De Europese gelden worden steeds nadrukkelijker gekoppeld aan activiteiten en projecten die in Europees verband van belang zijn en waar Europese partners (in dit geval lokale overheden binnen de Europese Gemeenschap) hun voordeel mee kunnen doen.

De gemeente Borger-Odoorn wil op het gebied van samenwerking met andere lokale overheden in Europa een rol vervullen. De gemeente beschikt op een aantal terreinen over kennis en ervaring die van belang kan zijn voor andere gemeenten in Europa: ■■ o p het gebied van specifieke waterbeheersing - de gemeente heeft geparticipeerd in het project “No Regret” en zal bij de uitwerking van dit plan deelnemen in het project “Ruimte voor water” met de pilot “Wijken voor water” in Nieuw-Buinen; ■■ op het gebied van de oudste historie van het gebied; gebundeld in wetenschappelijke kennis en de vertaling hiervan naar toeristisch- recreatieve functies; ■■ integrale benadering van probleemwijken, waarbij inwoners zowel op wijkniveau als persoonsniveau worden ondersteund; ■■ demografische ontwikkelingen en de gevolgen daarvan op tal van beleidsterreinen, bijvoorbeeld “Healthy Aging”. 6.6 Duurzaamheid, energie en klimaat Duurzaamheid en energiebesparing zijn belangrijke ontwikkelingen en van groot belang. Om als gemeente BorgerOdoorn een bijdrage te leveren aan het tegengaan van de klimaatverandering is energiebesparing in alle sectoren een belangrijke en logische eerste stap. Daarnaast is het nodig om het percentage duurzame energie in de energievoorziening te laten groeien. Als gemeente willen we op een breed front partijen met goede ideeën en initiatieven helpen die hiertoe bijdragen. Dit zal in een notitie nader worden uitgewerkt.

59


Verantwoording Titel Subtitel Datum Contact

:

Toekomstvisie Borger-Odoorn

:

‘Hoe verder je kijkt, hoe meer je ziet’

:

November 2009

:

Gemeente Borger-Odoorn

Bezoekadres: Hoofdstraat 50 7875 AD Exloo

Postadres: Postbus 3 7875 ZG Exloo

Info :

Tel. (0591) 53 53 53 www.borger-odoorn.nl [email protected]

61

Gemeente Borger-Odoorn Bezoekadres: Hoofdstraat 50 7875 AD Exloo Postadres: Postbus 3 7875 ZG Exloo Tel. (0591) 53 53 53 www.borger-odoorn.nl

Toekomstvisie Borger-Odoorn. Hoe verder je kijkt, hoe meer je ziet

Recommend Documents