L e v en s l a n g G e zo n d
Levenslang gezond
TNO ontwikkelt, onderzoekt en implementeert – samen met partners – interventies die de gezondheid van burgers, van jong tot oud, bevordert. Kinderen in Nederland hebben het over het algemeen goed. Toch is de gezondheid van de Nederlandse jeugd op meerdere onderdelen voor verbetering vatbaar zoals op het terrein van leefstijl en psychosociale problemen. Ook bij volwassenen en ouderen is nog veel winst te behalen met het verhogen van de vitaliteit en participatie en het verbeteren van de kwaliteit van leven, zowel door het stimuleren van gezonder gedrag als door het creëren van een gezondere omgeving. Hiervoor is het nodig dat de focus in de maatschappij en in de (gezondheids)zorg in toenemende mate komt te liggen op preventie en terugdringen van het zorggebruik. Samenwerking tussen beleid, onderzoek en praktijk, inclusief bedrijfsleven, is daarbij onontbeerlijk. TNO werkt hieraan vanuit twee thema’s: Jeugd, Gezond en veilig opgroeien en Volwassenen en ouderen, Lang gezond en actief leven.
L e v e n s l a n g G e zo n d
Jeugd, Gezond en veilig opgroeien Als we spreken over de Nederlandse jeugd, dan kijken we naar kinderen van vóór hun geboorte tot dat ze 23 jaar worden. Tal van professionals houden zich in die periode met hen bezig: o.a. verloskundigen, kraamverzorgenden, artsen, docenten, sportleiders en welzijnswerkers. Elk levert zijn bijdrage aan een gezonde en veilig opgroeiende jeugd. De vraag om zorg en preventie verandert onder invloed van andere gedragspatronen en veranderende risico’s op ziekte. Maar ook het zorgaanbod verandert. De kosten dreigen uit de hand te lopen, terwijl we in het huidige economische klimaat juist minder willen uitgeven. Op belangrijke jeugddossiers zijn bovendien zorgwekkende trends te constateren – van perinatale sterfte, overgewicht, alcoholgebruik en chronische ziekten tot mishandeling, gedragsstoornissen en multi-probleemgezinnen. Veel aandacht in de jeugd(gezondheids) zorg gaat momenteel uit naar behandeling van die problemen. Maar als we willen dat de jeugd ook straks de toekomst heeft, is voorkomen effectiever en efficiënter dan genezen. Samenhang in de keten Preventie werkt het beste door samenhang te creëren. Dat betekent dat professionals hun zorg inhoudelijk en in tijd op elkaar moeten afstemmen en daarbij dezelfde uitgangspunten hanteren. Een voorbeeld: een kraamverzorgende die een risico signaleert, moet erop kunnen vertrouwen dat op basis van een heldere overdracht van gegevens, de huisarts of jeugdarts de ontwikkelingen blijft volgen.
Evidence-based interventies TNO onderzoekt, ontwikkelt, implementeert en toetst interventies op basis van drie kennislijnen. 1. Een goede start De zorg voor een goede start begint al vóór de zwangerschap en varieert van algemeen advies, bijvoorbeeld over het nut van foliumzuur, stoppen met roken of gezonde voeding, tot adviezen op maat, bijvoorbeeld wanneer de aanstaande moeder een bepaalde ziekte heeft of te maken heeft met bijzondere arbeidsomstandigheden. TNO onderzoekt hoe deze zorg het beste geboden kan worden. Vervolgens zijn tijdens de zwangerschap tal van onderwerpen van belang, zoals screening op aandoeningen en pijnbestrijding. TNO richt zich op een innovatieve manier van het bieden van verloskundige zorg waarbij veel aandacht is voor onderwerpen die zwangeren zelf belangrijk vinden. Tegelijk moeten verloskundigen, kraamverzorgenden en aanstaande moeders worden ondersteund met wetenschappelijk onderbouwde informatie over zaken als borstvoeding en wiegendood. 2. Een gezonde jeugd TNO besteedt veel aandacht aan de wetenschappelijke onderbouwing van het Basistakenpakket van de Jeugdgezondheidszorg (JGZ) en aan de implementatie van onderzoeksresultaten in de praktijk. Dat doen we met screening, signalering en monitoring. Verder ontwikkelt TNO richtlijnen voor de jeugdgezondheidszorg. Deze verhogen de doelmatigheid en uniformiteit van handelen. Tot slot richten we ons binnen deze kennislijn op het bevorderen van gezond gedrag van (chronisch zieke) kinderen en jongeren. Hierbij is het gebruik van sociale media van groot belang. 3. Een optimale ontwikkeling en ontplooiing Binnen deze lijn ontwikkelt TNO kennis waarmee professionals – in de preventieve sector, het onderwijs en de zorg – problemen en risicovolle opgroei- en opvoedingsomstandigheden tijdig kunnen signaleren en aanpakken. Dat doen we door het ontwikkelen en evalueren van methodieken voor vroegsignalering, preventieve opgroei- en opvoedondersteuning, en interventies voor ontwikkelingsstoornissen of -problematiek. Voor professionals en ouders ontwikkelen we kennis die hen kan helpen bij de opvoeding en begeleiding van hun kinderen.
L e v en s l a n g G e zo n d
Naast deze kennislijnen bieden we ook onderwijs. Onderwijs Verspreiding en implementatie van onze kennis en kunde vindt plaats door onder andere borging in opleiding en bijscholing. Het onderwijs dat TNO ontwikkelt en uitvoert: Opleiding jeugdarts KNMG, 1e fase opleiding arts Maatschappij en Gezondheid ‘Professionalisering van opleiders in de JGZ’, driedaagse opleiding voor opleiders ‘Professionalisering van docenten van de opleiding jeugdarts KNMG’ Onderwijs als implementatie-instrument, bijvoorbeeld bij de invoering van standaarden en signaleringsinstrumenten in de jeugdgezondheidszorg. Bijscholing: Instructie geven over het Van Wiechenonderzoek Bijscholing: Implementeren kun je leren. www.tno.nl/onderwijs
voorbeelden van onze projecten CenteringPregnancy “CenteringPregnancy” is een inspirerende en nieuwe vorm van verloskundige zorg in de zwangerschap waarin de verloskundigmedische controles worden geïntegreerd met drie extra componenten: zelf management, ontwikkeling van kennis bij zwangeren en groepsondersteuning. Bij “CenteringPregnancy” worden de standaard 1-op-1 zwangerschaps controles vervangen door verloskundige groepsconsulten met 8-12 zwangeren met dezelfde zwangerschapsduur. Door de zorg aan te bieden aan een groep zwangeren is er meer tijd om dingen die belangrijk zijn voor zwangeren te bespreken, hoort de zorgverlener meer wat er speelt onder zwangeren, leert de zorgverlener de zwangere beter kennen en leren zwangeren van elkaar. TNO is partner van CenteringPregnancy in de USA en heeft CenteringPregnancy naar Nederland gehaald. In samenwerking met de KNOV en het LUMC wordt het concept verder ontwikkeld, geïmplementeerd en geëvalueerd binnen de verloskundige zorg in Nederland, zowel in de eerste lijn als binnen ziekenhuizen. Daarnaast ontwikkelt TNO ook CenteringParenting, eenzelfde model van zorg maar dan voor de jeugdgezondheidszorg op het consultatiebureau. D-screening De D(evelopmental)-screening maakt het mogelijk om kinderen met een verstandelijke beperking vroegtijdig te signaleren. Het komt vaak voor dat deze
kinderen laat worden aangemeld voor hulp, terwijl zij en hun ouders veel baat hebben bij vroege signalering. Uit TNO onderzoek blijkt dat de scores op het reguliere JGZ ontwikkelingsonderzoek (het Van Wiechen Onderzoek) goed samengevat kunnen worden in 1 maat: de Developmental-score (D-score). Deze D-score hangt opmerkelijk sterk samen met het hebben van een verstandelijke beperking op latere leeftijd (5-10 jaar). Op basis van dit onderzoek ontwikkelde TNO een gestandaardiseerd hulpmiddel waarmee de jeugdarts bij jonge kinderen kan nagaan of vervolgactie nodig is: het D-screeningsinstrument. Gezondheidsbevordering op Scholen Scholen zijn er niet alleen voor de cognitieve leerprestaties van kinderen en jeugdigen. Scholen vervullen ook opvoedkundige- en zorgtaken opdat leerlingen optimaal zijn voorbereid om als volwaardige burgers te participeren in onze samenleving, nu en in de toekomst. Instrumenten die een school daarvoor kan inzetten zijn gezondheidseducatie, vroeg-signalering en opvang van individuele leerlingen met gezondheidsrisico’s en het bieden van veilig leer- en leefklimaat op school (zowel in fysiek als in sociaal opzicht). TNO helpt scholen en schoolondersteunende instellingen hierbij. Twee voorbeelden: - Lang Leve de Liefde: TNO heeft en draagt nog steeds bij aan de ontwikkeling van lesmethoden (w.o. “lang
Leve de Liefde”) die leerlingen aanzet tot gebruik van voorbehoedmiddelen om SOA’s en tienerzwangerschappen te voorkomen. - Transferbevorderend leren: TNO heeft laten zien dat effectief onderwijs over bepaalde leefstijlthema’s (bijv. veilig vrijen) tegelijkertijd preventieve effecten kan hebben op andere leefstijlthema’s (bijv. gezonde voeding en overmatig alcoholgebruik), zonder dat hierover als zodanig is onderwezen. TNO is samen met Trimbos-instituut een project gestart om deze leerprincipes in te passen in het wijd verbreide curriculum De Gezonde School en Genotmiddelen. Gezond en veilig opgroeien Mevr. Dr. S.B. Detmar T 088 866 6271/06 55133435 E
[email protected]
L e v en s l a n g G e zo n d
onderzoeksvragen van beleid en praktijk. Eventuele negatieve gevolgen van sport in de vorm van blessures moeten zoveel mogelijk voorkomen worden dan wel passende zorg krijgen. Dit geldt zowel voor breedtesport als topsport. TNO werkt daarom ook aan het optimaliseren van de sportzorg. TNO ontwikkelt inzicht in de oorzaken van blessures en preventieve maatregelen die blessures helpen voorkomen. 2. Vitale omgeving Niet alleen de burger zelf, maar ook de omgeving is van belang bij een goede gezondheid. De omgeving moet burgers ‘verleiden’ tot gezond gedrag en een verantwoorde actieve deelname in de maatschappij. TNO doet onderzoek naar (kosten-)effectieve strategieën om dat te bereiken, ondersteunt gemeenten en bedrijven met kennis over de ontwikkeling van een gezonde omgeving en werkt aan integrale oplossingen die het vitale verschil maken.
Volwassenen en ouderen, Lang gezond en actief leven Goede gezondheid is een groot goed, dat burgers in staat stelt (lang) mee te doen in de samenleving. Gezond gedrag en een gezonde omgeving – thuis, in de wijk, op het werk en in de sport – zijn hiervoor een eerste vereiste en kunnen aandoeningen en de gevolgen ervan voorkomen of beperken. Samen met werkgevers en werknemers, gemeenten, ondernemers, preventie- en zorginstellingen en -professionals werkt TNO aan innovaties op deze terreinen. Deze stellen burgers in staat langer door te werken en thuis te wonen en zijn dan ook van groot maatschappelijk belang. Samenhang in de keten Preventie werkt het beste door samenhang te creëren. Daarom richt TNO zich niet alleen op de burger zelf, maar ook op de omgeving en personen die de gezondheid van risicogroepen (mede) beïnvloeden. Denk hierbij aan beleidsmakers bij gemeenten en zorginstellingen, professionals en praktijk- en brancheorganisaties. TNO initieert en faciliteert dat ontwikkelde interventies in beleid en praktijk worden toegepast in de leefomgeving en de keten waar dat het beste werkt en het meest duurzame effect sorteert. TNO ontwikkelt, onderzoekt, valideert en implementeert samen met beleid en praktijk interventies op basis van drie kennislijnen. 1. Vitale burgers Door meer mensen te laten sporten en bewegen verbetert de vitaliteit van de Nederlanders. Werknemers die voldoende bewegen zijn gezonder, hebben minder kans op overgewicht en verzuimen minder vaak. Zij zijn daardoor beter en langer inzetbaar. TNO doet onderzoek naar (kosten)effectieve gezondheids-, beweeg- en leefstijlprogramma’s op en om het werk om de vitaliteit van werknemers te verbeteren. Daaruit volgend advies op maat kan bijdragen aan de duurzame inzetbaarheid van het personeel en beantwoordt
3. Meedoen Ouder worden in goede gezondheid is een groot goed en een succes van de economische en maatschappelijke ontwikkeling in de afgelopen eeuwen. De groeiende groep ouderen wil zelf zo lang mogelijk een aangenaam en waardevol leven leiden en mee blijven doen naar vermogen. Doch, ouderen kampen vaak met meerdere aandoeningen, waarmee de kwetsbaarheid toeneemt. Grote levensgebeurtenissen – zoals partnerverlies, vallen en chirurgische ingrepen – maar ook kleine, veelal opvolgende incidenten kunnen die zelfredzaamheid ingrijpend en zelfs onomkeerbaar verstoren. TNO ontwikkelt, valideert en implementeert in diverse samenwerkingsverbanden instrumenten en interventies die functionele achteruitgang tijdig signaleren, verergering voorkomen en de vitaliteit verbeteren. Ouderen leren doelgericht in hun eigen leefomgeving om te gaan met beperkingen en incidenten waardoor het leven aangenaam en waardevol blijft, ook op hoge leeftijd.
L e v en s l a n g G e zo n d
voorbeelden van onze projecten Meer ouderen laten profiteren van functionele training Functionele training is een oefenprogramma dat Nederlandse ouderen traint in de dagelijkse handelingen. Voorbeelden zijn traplopen, boodschappen doen, zich buitenshuis verplaatsen, opstaan vanuit een stoel of bed, etc. Training van deze handelingen vergroot de zelfredzaamheid en kwaliteit van leven. Door op maat, gevarieerd, complex en vooral ook intensief te trainen, kunnen ouderen zich ook redden als het even tegen zit. De bij de training opgebouwde reserves helpen bij het opvangen van lastige situaties en geven de ouderen meer zelfvertrouwen. Op deze manier houden ouderen de eigen regie in handen en kunnen ze naar eigen vermogen mee blijven doen in de maatschappij. TNO wil meer ouderen laten profiteren van functionele training en voert verschillende projecten uit om functionele training in verschillende sectoren binnen en buiten de zorg toe te passen en samen met anderen te implementeren. Zo worden bijvoorbeeld de kosten en baten van een individueel functioneel trainingsprogramma door een fysiotherapeut aan huis bij 75-plus ouderen met dreigend verlies van zelfredzaamheid onderzocht, als ook de kosten en baten van een specifiek functioneel trainingsprogramma bij ouderen die een grote operatie moeten ondergaan en risico lopen op complicaties. Intersectorale samenwerking Een gezonde en leefbare wijk wordt gezien als belangrijk middel om de gezondheid en kwaliteit van leven van burgers duurzaam te bevorderen, en verschillen tussen burgers te verkleinen. Voor fysieke en sociale veranderingen in de wijk is het van belang dat er tussen sectoren wordt samengewerkt, zoals ruimtelijke ordening, gezondheid en welzijn, maar ook sportverenigingen, scholen en werkgevers. Een belangrijke vraag hierbij is hoe deze intersectorale samenwerking geoptimaliseerd kan worden. Intersectorale samenwerking kan hierbij worden gedefinieerd als samenwerking binnen en tussen sectoren, die vaak geformaliseerd/ georganiseerd is en een gemeenschappelijk doel nastreeft. TNO doet onderzoek naar de (prioritaire) factoren die intersectorale samenwerking
ten behoeve van een gezonde en leefbare wijk bevorderen. Een reeds beschikbare innovatie is de checklist ‘Intersectorale Samenwerking’ (zie: www.tno.nl/gezondewijk). Doorontwikkeling en verbreding Monitor Bewegen en Gezondheid naar Vitaliteit TNO meet continue het beweeggedrag van de Nederlandse bevolking en rapporteert daarover in de tweejaarlijkse Trendrapporten Bewegen en gezondheid: ‘hoeveel Nederlanders bewegen genoeg?’, ‘wat zijn de trends?’ en ‘wat is er nodig om op dit gebied vooruitgang te boeken?’. Naast internetvragenlijsten ontwikkelt TNO in dat kader ook objectieve methoden om het beweeggedrag in doelgroepen te kwantificeren en zo een beter inzicht te krijgen hoe, wanneer en hoeveel mensen bewegen. Zo ontwikkelen RIVM en TNO samen een bredere monitor die de vitaliteit van de bevolking moet gaan volgen in de aanloop naar de Olympische Spelen van 2028, wanneer we Nederland optimaal fit en vitaal willen hebben.
Lang, Gezond en Actief Leven Dhr. Dr. N.L.U. van Meeteren T 088 866 71 57 ● 06 512 37 534 E
[email protected]
L e v en s l a n g G e zo n d
TNO Levenslang Gezond Een aantal aandachtsgebieden zijn binnen beide thema’s belegd. Een gezonde mond Het gebit is essentieel bij het kauwen, bijten, spreken, de esthetiek van het aangezicht en de kwaliteit van leven; mondgezondheid is dus van groot belang. Binnen tandheelkundig Nederland is TNO uniek in de uitvoering van grootschalig epidemiologisch onderzoek naar de prevalentie, incidentie en het verloop van mondziekten onder de bevolking. Hiermee worden de effecten van o.a. stelselwijzigingen in kaart gebracht en nieuw optredende bedreigingen voor de mondgezondheid, zoals tanderosie, vroegtijdig gesignaleerd. Kennis over beïnvloedbare determinanten van gebitsgezondheid wordt ingezet in interventies. Zo wordt onderzocht in hoeverre een voorlichtingsfilm aangeboden door consultatie-bureaumedewerkers over de verzorging van het kindergebit effectief is. Op deze manier draagt TNO bij aan verbeterde mondgezondheid van de populatie en verlaging van de tandheelkundige zorgkosten.
Succesvol innoveren Het gebruik van een vernieuwing in de zorg of de introductie van een preventieve interventie staat of valt bij een systematische invoering. Om succesvol te zijn, is per fase in het invoeringsproces inzicht nodig in welke factoren de invoering bevorderen dan wel belemmeren. TNO doet onderzoek naar deze factoren, de effectiviteit van invoerstrategieën en de mate van verspreiding, adoptie, implementatie en continuering. Ook adviseert TNO over de invoerstrategie en begeleidt en evalueert het invoeringsproces. Door het combineren van onderzoek, advisering en training biedt TNO organisaties op maat gesneden oplossingen. Succesvol samenwerken Het oplossen van grote maatschappelijke vraagstukken in preventie en zorg vraagt om samenwerking tussen diverse partners uit beleid, onderzoek en (publieke èn private) praktijk (ook wel: BOP). In veel gevallen komt deze samenwerking helaas niet vanzelf tot stand; in andere gevallen komt de samenwerking tot een einde wanneer subsidies hiervoor eindigen. TNO doet daarom onderzoek naar factoren die het ontstaan en behoud van succesvolle samenwerking kunnen beïnvloeden en naar de competenties die de BOP-partijen nodig hebben om met succes te kunnen samenwerken.
L e v en s l a n g G e zo n d
Wat kan TNO voor u betekenen? TNO is de grootste onderzoeker op het gebied van preventieve zorg in Nederland. TNO is onafhankelijk en heeft een bewezen track record in multidisciplinair onderzoek. Het instituut heeft expertise in huis op het gebied van medische- gedragswetenschappen, gezondheidsbevordering, epidemiologie, gezondheidseconomie, ontwikkelingspsychologie, bewegingswetenschappen en mondzorg. TNO is verankerd in het beroepsveld en werkt samen met de academische wereld en strategische partners als het LUMC en AMC, Universiteit Maastricht, het Nederlands Jeugd Instituut (NJI), Nationaal Instituut Sport en Bewegen (NISB) en het RIVM.
TNO.NL
GEZOND LEVEN TNO initieert technologische en sociale innovatie voor een gezonde inrichting van ons leven en voor een vitale samenleving. Wassenaarseweg 56 Postbus 2215 2301 CE Leiden (Gorter-gebouw) LEVENSLANG GEZOND Dhr. Dr. N.L.U. van Meeteren T 088 866 71 57 ● 06 512 37 534 E
[email protected]
