Timemanagement voor docenten
1
Pascal, voor jou wil ik tijd vrijmaken
2
voor docenten
timemanagement
René van Kralingen
Bohn Stafleu van Loghum Houten 2008
© 2008 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij B.V. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 j° het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen.
ISBN 978 90 313 5248 7 NUR 841
Omslag en binnenwerk: Bottenheft, Marijenkampen
Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus 246 3990 GA Houten
www.bsl.nl
4
Inhoud
Dankwoord Inleiding 1
9 11 13
werkdruk in beeld
1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7 1.8 1.9 1.10 1.11 1.12
Een voorbeeld ter inleiding 15 Dilemma’s rondom werkdruk 19 Verschillende oorzaken van werkdruk 20 Werkdruk en werklast 21 Onbalans bij de docent 24 Oorzaken vanuit het perspectief van de docent 28 Een checklist voor werkdruk op docentniveau 31 Onderzoek naar oorzaken op hogere organisatieniveaus Onbalans bij het docententeam 35 Een checklist voor werkdruk op teamniveau 37 Onderzoek naar oorzaken van werkdruk 38 Vervolgstappen 42 Besluit 42
2 w e r k d r u k t e l ij f
2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7 2.8 2.9 2.10
32
45
Een voorbeeld ter inleiding 47 Werkdruk te lijf 50 Werkdrukvermindering op korte termijn 51 Belang van vertrouwde handelingen in hectische perioden Werkdrukvermindering op lange termijn 54 Urgentie op docentniveau 57 Urgentie op opleidingsniveau 59 Op weg naar ‘belangrijk’ en ‘niet urgent’ 61 Langetermijnsuggesties voor individuele docenten 62 Aandacht voor functies van kernactiviteiten 64 Besluit 67
5
53
3
e f f i c i ë n t o n d e r w ij z e n
3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7 3.8 3.9 3.10
Een voorbeeld ter inleiding 71 Te veel willen onderwijzen 73 Gestructureerde lessen 74 Avontuurlijke lessen 75 Veelzeggende lesvoorbereidingsformulieren 76 Tijdbesparende maatregelen bij werkvormen 79 Te veel leerstof moeten behandelen 79 Onbruikbare studiehandleidingen 82 Timemanagement en vormgeving van opdrachten Functionele onderwijssessies 88 Besluit 92
4 efficiënt toetsen
4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 4.7 4.8 4.9 4.10 4.11
5
69
95
Een voorbeeld ter inleiding 97 Functioneel toetsen 98 Beoordelingsintensiteit 99 Efficiënt selecterend toetsen op opleidingsniveau 103 Efficiënt toetsen van instapniveau per studieonderdeel 104 Efficiënt toetsen van voortgangsniveau per studieonderdeel 105 Efficiënt toetsen van kwalificatieniveau per studieonderdeel 107 Ranking van inefficiënte toetsfactoren 108 Timemanagement in drie elementaire toetsfasen 109 Aanvullende tijdbesparende suggesties 116 Welk type docent bent u als het om beoordelen gaat? 117 Besluit 125
efficiënt coachen en begeleiden
5.1 5.2 5.3 5.4 5.5 5.6 5.7 5.8
85
127
Een voorbeeld ter inleiding 129 Adequaat coachen 131 Kiezen voor steunende coaching 132 Kiezen voor samenwerkende coaching 133 Kiezen voor sturende coaching 135 Gedifferentieerd coachen 137 Efficiënte begeleiding van scripties 138 Efficiënte begeleiding van stages 141 Besluit 143
6
6 efficiënt vergaderen
6.1 6.2 6.3 6.4 6.5 6.6 6.7 6.8
7
145
Een voorbeeld ter inleiding 147 Kritiek op de vergadercultuur 149 Adequaat vergaderen 149 Vergaderthema’s in het onderwijs 151 Vergaderfuncties 153 Kiezen voor brainstormvergaderingen 154 Kiezen voor informerende vergaderingen 156 Kiezen voor besluitvormende vergaderingen 159 Besluit 164
e f f i c i ë n t e o n d e r w ij s v e r n i e u w i n g e n
7.1 7.2 7.3 7.4 7.5 7.6
Een voorbeeld ter inleiding 169 Kritiek op onderwijsvernieuwingen 171 Efficiëntie in drie fasen van een onderwijsvernieuwingsproject 173 Efficiëntie in de voorbereiding van onderwijsvernieuwingen 174 Efficiëntie tijdens onderwijsvernieuwingen 177 Efficiëntie in de afronding van onderwijsvernieuwingen 179 Besluit 180
8 efficiënte docenten
8.1 8.2 8.3 8.4 8.5 8.6
167
183
Een voorbeeld ter inleiding 185 Welke docent wilt u zijn in een onderwijsorganisatie? Uw E-profiel 188 Wat voor type docent bent u? 191 Gezond evenwicht 199 De efficiënte docent 201 Besluit 203
187
9 v a s t g e s t e l d e o n d e r w ij s t ij d e n b e r e k e n d e d o c e n t t ij d
9.1 9.2 9.3 9.4 9.5 9.6
Een voorbeeld ter inleiding 207 De docent als professioneel timer 209 Geprogrammeerde onderwijstrajecten 210 Onderwijstijd 211 Van onderwijstijd naar docenttijd 212 Berekende docenttijd 212
205
9.7 9.8 9.9 9.10 9.11 9.12
De consequenties van taaktoedelingsinstrumenten 213 Verschillende berekenmethoden voor docentonderwijstijd 214 Kanttekeningen bij berekenmethoden 221 Docenttaakverdeling 222 Gedifferentieerde taakverdelingsgesprekken met docenten 224 Aanvullende suggesties voor opleidingsmanagers 228 Besluit 229
Literatuur
231
Bijlage Beoordelingssituaties
233
Bijlage Veel voorkomende tijdverslinders Over de auteur
239
235
Dankwoord
Een woord van dank voor de aanwijzingen bij het schrijven van dit boek komt toe aan de volgende personen: dick de bie, zelfstandig onderwijsadviseur marcel mooijman, hogeschooldocent bij de lerarenopleiding Hogeschool Rotterdam harrie de werd, opleidingsdirecteur AVANS Hogeschool Breda peter karstel, opleidingsmanager Christelijke Hogeschool Windesheim Zwolle ton handgraaf, onderwijsadviseur Hogeschool Rotterdam jan dijkstra, rayonbestuurder Algemene Onderwijsbond AOB Rotterdam john thämer, senioruitgever bij uitgeverij Bohn Stafleu van Loghum te Houten kees de both, zelfstandig organisatieadviseur gosse romkes, opleidingsmanager lerarenopleiding Hogeschool Rotterdam
9
