TILBURG T ISSUES. Identiteit als uitgangspunt voor nieuwe ontwikkelingen

TILBURG T’T’ISSUES Identiteit als uitgangspunt voor nieuwe ontwikkelingen

1

Voorwoord

Tilburg T’ISSUES

Identiteit als uitgangspunt voor nieuwe ontwikkelingen Datum: 5 - 6 - 2014 Afstudeerverslag

Bart Jonkers Witbrantlaan West 97 5036 AD Tilburg E: Bart_ [email protected] T: 06-37346857

Kansen creëren door het versterken van de historische identiteit, daar ligt de opgave voor Tilburg met het oog op de toekomst. De unieke opbouw van Tilburg biedt kansen voor nieuwe ontwikkelingen in de stad. Tilburg heeft van oorsprong geen middeleeuwse stadskern. Het is vanaf het begin een netwerkstad en daar is de stad omheen gegroeid. De forse verstedelijking van de afgelopen 50 jaar heeft tot flinke ingrepen op het netwerk geleid. De locaties waar grote doorbraken zijn gemaakt vormen nu vaak de pijnpunten in de stad, waar men het liever niet over heeft. Toch hebben deze plekken wel degelijk potentie. Door middel van een andere aanpak en een nieuwe kijk op Tilburg als stad ontstaan er kansen voor nieuwe ontwikkelingen die in steden met een middeleeuwse stadskern niet mogelijk zijn. Ik wil Taddeüs van der Weegen en Carry Rosenblatt Limpens bedanken voor het begeleiden van mijn afstuderen. Van de NHTV wil ik Rocco Reukema bedanken voor de begeleiding.

Opleiding

Urban Design, NHTV Breda

Bureau

buro plot stedenbouw Deprez-gebouw Lange Nieuwstraat 172-174 5041 DJ TILBURG E: [email protected] T: +31(0)13 7370263 Site: www.buroplot.eu

2

3

Inhoud

4

Voorwoord

3

Inleiding

8-9

01 De ontwikkeling van Tilburg

11 - 13

02 Historische stad

15 - 23

03 Hedendaagse stad

25 - 35

04 Toekomstige stad

37 - 55

05 Strategie

57 - 59

06 Ontwerp

61 - 87

07 Fasering

93 - 99

08 Conclusies en aanbevelingen

101 - 103

Bijlage

105 - 107

Literatuurlijst

109

5

Bron van kennisgeving: Brabants Dagblad, Regio Tilburg (2013-2014) 6

7

Inleiding Intuïtief

Wanneer je als bezoeker de binnenstad van Tilburg binnenkomt moet je bijna altijd door of langs de achterkant van een gebouw. De monumentale bebouwing zit vaak verstopt achter grootschalige appartementen en kantoorgebouwen. Verder valt op dat bij moderne grootschalige infrastructuur en gebouwen de overgebleven monumentale panden vaak in verval raken en slecht zijn onderhouden. Dit geeft het idee dat men in deze stad geen waarde hecht aan haar eigen historische kwaliteiten, en het gemis van trots. De laatste jaren zijn er steeds vaker discussies over de aanpak en ambities van de gemeente om deze stad te veranderen. Uit krantenartikelen en bijeenkomsten van Cast (centrum voor stedenbouw en architectuur, regio Tilburg) blijkt dat met name professionals en ontwerpers, maar de laatste tijd ook steeds meer bewoners, kritiek hebben op de huidige aanpak van de gemeente. De nieuwe gebouwen worden vaak inspiratieloze blokkendozen genoemd die niet passen in de omgeving. Tevens vormt de verloedering van monumentaal erfgoed een steeds grotere ergernis. De vraag is nu, hoe moet het dan wel? Hoe kun je door middel van een actuele ruimtelijke programmatische ingreep de relatie tussen verschillende tijdslagen versterken (tussen oud en nieuw) en ervoor zorgen dat er toch het gewenste programma gerealiseerd kan worden?

8

Werkwijze In dit onderzoek is de ruimtelijke opbouw en ontstaanswijze van de stad Tilburg bestudeerd. Hoe komt het dat Tilburg er momenteel zo uit ziet en waarom is er zoveel kritiek op de recent gebouwde structuren? Er is gekeken naar de ontstaansgeschiedenis van de stad. De periode waarin de hoofdstructuur van de stad zich heeft ontwikkeld en wat de ruimtelijke kenmerken van deze hoofdstructuur zijn. Vervolgens wordt ingegaan op de hedendaagse stad met als hoofdvraag: wat zijn de kenmerken van de grote transformaties en waarom vind men deze ruimtelijk niet aantrekkelijk. Op basis van de constateringen uit de historische en de hedendaagse stad zijn een probleemstelling en een opgave geformuleerd waarin 4 locaties het sterkst naar voren komen als probleemgebied. Deze probleemlocaties zijn onderzocht aan de hand van een aantal thema’s. Per locatie is een visie gemaakt waarin per thema de ruimtelijke kansen voor dat gebied worden geformuleerd. Naar aanleiding van de constateringen op niveau van de stad en de 4 locaties is een algemene strategie bedacht. Daarin worden per onderzocht thema ingrediënten gegeven met daarin ruimtelijke randvoorwaarden die gaan over het behoud van de Tilburgse identiteit en hoe je deze in kan zetten bij toekomstige ruimtelijke ontwikkelingen. Vervolgens is er voor een locatie een deeluitwerking gemaakt. Voor dit gebied is een strategie bedacht waarin een aanpak wordt toegelicht die gaat over hoe je dit gebied het beste kunt transformeren. Op basis van de strategie is er een gedetailleerd ontwerp gemaakt. Tot slot volgen er een aantal aanbevelingen voor toekomstige ontwikkelingen in de Tilburg.

Constatering intuïtief 01 De ontwikkeling van Tilburg 02 Analyse historische stad 03 Analyse hedendaagse stad

04 Doorbraaklocaties Opgave per locatie

05 Strategie 06 Ontwerp 07 Fasering 08 Conclusies & aanbevelingen Hier wordt het doorlopen proces getoond. De opbouw van het boekje is gerelateerd aan dit schema. 9

01 De ontwikkeling van Tilburg

Bron: Regionaalarchief Tilburg

10

11

Van netwerkstad naar... Aan de hand van de tijdlijn op de volgende pagina zijn de belangrijkste stappen in de historische groei van Tilburg verbeeld. Dit zijn de ingrepen die van groot belang zijn geweest voor de huidige beleving van de stad en Tilburg maken tot wat het nu is. Tilburg is door haar industriële verleden en ontstaanswijze geen gewone stad. De opbouw van Tilburg bestaat niet traditioneel uit een geconcentreerde grote historische stadskern. Tilburg is ontstaan uit een samensmelting van verschillende dorpskernen die met elkaar zijn verbonden door herdgangen met daaraan lintbebouwing. Tilburg bestaat uit meerdere kleine kernen en heeft vanuit de historie een hoofdkern. Deze hoofdkern ligt aan de oude Rijksweg, Breda – Den Bosch. Daar staan de belangrijkste gebouwen, zoals het Stadhuis, de Schouwburg en de Heuvelse kerk. Een stad van een dergelijk profiel met een netwerk van historische structuren is zeldzaam in Nederland en kenmerkend voor de historische identiteit van Tilburg. Deze identiteit wordt echter bedreigd door de drang naar grootstedelijke vernieuwing en gemeentelijke pogingen om Tilburg meer concentrisch te ontwikkelen zoals steden als Breda en Den Bosch. Door de snelle bevolkingsgroei en de snel toenemende mobiliteit sinds de jaren 50 zijn oude structuren doorbroken om grote ringwegen aan te kunnen leggen.

12

Doorbraakplannen jaren 60, Cityring


Met name bij de aanleg van de Cityring zijn grote structuren doorbroken om plaats te maken voor grootschalige moderne ontwikkelingen, zoals bijvoorbeeld de Schouwburgring en het Koningsplein. Deze ontwikkelingen hadden de stad een modern aanzien moeten geven en zorgen voor een grote regionale uitstraling. Ze zijn een voorbeeld voor de tijdsgeest en vaak door bekende ontwerpers bedacht en uitgevoerd. In de conceptkaartjes van de historische en de hedendaagse stad wordt duidelijk wat de impact van deze ring heeft op de hoofdstructuur van de stad. Door de aanleg van een ringweg heeft men getracht van een netwerkstad een centrumstad te maken waardoor het netwerk van herdgangen op verschillende locaties is doorbroken en niet meer hetzelfde functioneert als voorheen.

TIJDLIJN

13

Vroege historie

1200

Samenstelling bevolking Mate van planning Textielindustrie

Pre-industriele textielstad

1800 (1792 - 1849) Kroonprins Willem Frederik George Lodewijk

Landschap Tilburg De ondergrond van Tilburg bestaat met name uit zand. In de vroege historie was hier met name uit bos en heide.

Industriele textielstad

(+/- 1850) Goirkestraat De fabrieken werden vaak op de ruimtes achter de linten geplaatst, omdat daar meer ruimte was.

(1801) Tilburg wordt stad

1831: De Prins logeerde tijdens een veldtocht bij verschillende instanties en is daardoor aan Tilburg gehecht geraakt.

1900

Eerste planmatige uitbreidingen

1950

(1879-1918) Johan Hendrik Everwijn Rückert Uitbreidingsplan 1917

Het plan van Rückert voorzag in het opvullen van de open ruimtes tussen de stadskern en de herdgangen die rond die kern lagen. Eerste poging tot het maken van een centrumstad.

Eocnomische groei

(1925) bebouwing rond het Schotelplein (naar aanleiding van het algemeen uitbreidingsplan van Ruckert)

Van netwerkstad naar...

2000 Gerrit Brokx (1988-1997)

Cees Becht (1957-1975)

Op zoek naar een nieuwe aanpak Peter Noordanus (2010 - heden)

“Cees de Sloper”

Netwerkstad 1.0

Bevolkingsgroei

2014: 210.000 inwoners

(2007)Pietervreedeplein Uitbreiding winkelhart

+/- 2000 inwoners

9.500 inwoners

Textielindustrie verdwijnt naar lagelonenlanden.

51.000 inwoners

165.000 inwoners

Klooster: Moederhuis, zusters van de liefde

Fabriekshuis

(+/- 1450) Kasteel van Tilburg Gebouwd door Familie Back

?

(2010) Aankoop Spoorzone (2013) Plannen uitbreiding winkelhart (2013) Tangent, derde ringweg

(1960) Heikant, Tilburg Noord (grote uitbreidingswijken i.v.m. woningnood)

“1939-1945: Tweede Wereldoorlog” Boerderij, Voorbeeld van hoe de boerderijen er tutoendertijd uit zagen in deze regio.

(1975) structuurplan oude stad

(1996) kunstcluster Concertgebouw Fontys hogeschool (1996) kantoor Interpolis

(1969) Cityring Schouwburgring Koningsplein (sanering wijk Koningswei)

Wollenstoffenfabriek “Brands en Zonen”

Schapen = Wol

2050

2040: 230.000 inwoners Pietervreedeplein

(2014) oplevering Brokxlaan

(1959) Stelsel ringbanen voltooid

Transformatie tot weverswoning

(1849) Paleis, Willem II (1963 - 1881) Spoorverbindingen (1965) Station Tilburg

(1953) Nieuw uitbreidingsplan Aanleiding: woningnood

Woningplattgronden

Huidige situatie ? (1965) Centraal station

Nieuwe stadskantoor Interpolis

(2013) Tilburg in trek bij grote logistieke bedrijven

Introductie doorzonwoning

(1928) CIAM

- Scheiding hoofdfuncties: Wonen, werken, recreatie en verkeer - Efﬁcient mogelijke uitwisseling tussen hoofdfuncties - R.O. op basis van sociale en economische grondwetten - Principe van licht, lucht en ruimte

Herdgang (woonkern) Term die ook wel wordt gebruikt om een buurtschap aan te duiden.

(1826) Rijksweg Breda - Den Bosch

(1898) Tuinstad gedachte

Woningwet

Spoor Rijksweg Ringbaan Cityring Snelweg Tangent

+/- 1200

1835

1900

1950

2014

02 Historische stad Kenmerken radiale hoofdstructuur

Op de volgende pagina’s worden samenvattend de opvallendste elementen van de oude structuren toegelicht. Hieronder vallen het ordenend principe (hiërarchie van de stad), bebouwing aan het lint, bebouwing op de achter terreinen en de positionering van het groen. Er is gekeken naar de ruimtelijke kenmerken die nog intact zijn en oude beelden. Deze analyse is input voor de strategie.


14

15

De hoofdstructuur (linten) De linten vormen al sinds de middeleeuwen de hoofdstructuur van de stad. Een lint is een organisch gegroeide verbindingsweg met daaraan vaak aaneengesloten of naast elkaar staande bebouwing. Ze vormen de bloedvaten van de stad en herbergen een groot deel van de winkelvoorzieningen en bedrijvigheid. Ze verbinden alle kernen met elkaar en spelen daardoor ook een belangrijke rol in de ontsluiting van het verkeer. De historie van Tilburg is onlosmakelijk verbonden met de linten, de stad wordt ermee geïdentificeerd en onderscheidt zich daarmee ten opzichte van de meeste andere steden.

Tilburg in 1835

Schets met in het oog springende elementen

16

17

Het ordenend principe

Goirkestraat omstreeks 1900

Lintbebouwing

Historische architectuur wordt gekenmerkt door het gebruik van kleinschalige details en ornamenten. Aan de uitstraling van het gebouw is vaak duidelijk te zien welke functie er in is gevestigd. Er zijn twee typen linten te onderscheiden, bedrijvige linten en woonlinten. De meeste oude linten worden gekenmerkt door sterke continuïteit van programma zoals bijvoorbeeld wonen of een mix van voorzieningen. Achter het lint bevinden zich vaak de wat rustigere woonbuurten.

De bebouwing op de linten is vanuit de historie vaak compact en kleinschalig. Tussen de linten die divergeren, was meer ruimte. De grote fabrieken en kloosters zijn meestal daar gerealiseerd. Dit leidde tot een typisch Tilburgse hiërarchie, van kleine gebouwen in de beeldbepalende hoofdstructuur aan de voorkant van de stad met daarachter grote complexen.

Hoekpand

Plint

Fabriek achter het lint


Poort naar het achterterrein

Opbouw structuur (oud) Tilburg

Fabriek Lint

Pandsgewijze ontwikkeling

Klooster 18

19

Bebouwing achterterreinen 1. Fabriek, sheddak

2. Fabriek, zadeldak

1.

2. 3.

3. Kloosters


Kloostergebouwen worden gekenmerkt door een hoge gevel met klassieke ornamenten

20

21

Groen

2.

Het lint heeft vanuit de oorsprong vaak laanbeplanting. Dit groen heeft in de loop der jaren plaats moeten maken voor asfalt om de snelle toename van het verkeer op te kunnen vangen. Het groen in Tilburg bestaat nu dan ook voornamelijk uit tuinen. Tuinen van oude kloosters of woningen met een voortuin. Dit groen zorgt vaak voor een speels effect op het lint. Soms is er nog ruimte voor een solitair boom in het profiel.

5. 4/6.

1. Groen op driehoekige pleinen

2. Stadspark

1. 3.

3. Binnentuin

22

4. Voortuin

5. Zij-tuin

6. Geveltuin

23

03 Hedendaagse stad Kenmerken tangentiale hoofdstructuur

In de hedendaagse stad wordt beschreven welke invloed de aanleg van de tangentiale structuur op de radiale structuur heeft gehad. Uit de tijdlijn blijkt dat op plekken rondom de Cityring de meeste grootschalige transformaties zijn gedaan om de vooruitgang te kunnen dienen.

Bron:Bruiloft-fotograaf.nl

24

25

Het ordenend principe: de Cityring De Cityring is een overkoepelend begrip voor een ringweg die is aangelegd om de doorstroming van het autoverkeer in en rondom de binnenstad te bevorderen. Het ontwerp van deze weg komt voort uit de ideale gedachte dat een stad een centrum heeft met daar omheen buitenwijken. Het profiel van de weg is vaak breed en wordt gekenmerkt door veel ruimte voor de auto en laanbeplanting. De aanleg van de Cityring heeft geleid tot een aantal doorbraken op de radiale structuur. Uit de doorbraak voor de Schouwburgring in de jaren 60, de jaren 90 herinrichting van de Cityring en recent met de completering daarvan door aanleg van de Burgemeester Brokxlaan over het oude terrein van de werkplaats van de Nederlandse Spoorwegen, blijkt dat men tot op de dag van vandaag bezig is de hoofdstructuur van de stad opnieuw (tangentiaal) vorm te geven.

Cityring nu

Profiel Spoorlaan

Brokxlaan Gasthuisring Bron: Googlemaps/streetview

Profiel Schouwburgring Noordhoekring

Schouwburgring

Heuvelring

Paleisring

N

Inrichtingsplan Burgmeester Brokxlaan

Bron: spoorzone013.nl

26

27

De doorbraaklocaties

Op de locaties waar de linten zijn doorbroken is vaak sprake van afstervend weefsel, waar stug gevoelloos weefsel terug groeit. Dit kan worden vergeleken met een gevoelszenuw in je lichaam die wordt doorgeknipt, waardoor het gevoel op de plek van het doorgeknipte punt verdwijnt. Dit verschijnsel is duidelijk zichtbaar bij de doorgebroken punten op de linten. Door de doorbraak is op veel plekken de continuïteit van het programma verdwenen, de ingrepen van de laatste jaren sluiten voor wat betreft schaal en maat niet aan op de context, waardoor de ruimtes als onprettig worden beleefd en dit een negatief effect heeft op het gebruik van de ruimte.

Gebiedenkaart

1.

2.

Er is leegstand, panden raken in verval wat leidt tot laagwaardig programma, met tot gevolg dat de waarde van deze plekken alleen maar verder daalt. Op de volgende pagina’s worden de constateringen nader toegelicht.

3.

Schouwburgring, doorbraak jaren 60

Schouw

burgring

4.

Centrum gebied N

Bron: Bingmaps/Birdview

Burgemeester Brokxlaan, recent opgeleverd (2014)

28

1. Gasthuisring - Noordstraat 2. Besterd - Heuvelring 3. Zomerstraat - Heuvelstraat 4. Koningsplein

29

Aansluiting context

De naoorlogse bebouwing is vaak zowel in de breedte als de hoogte groter dan de oude panden in de omgeving. Dit veroorzaakt een groot contrast met de historische lintbebouwing.

Periode bouwjaar Museumkwartier Besterd

Piusstraat 2.

Gasthuisring 1.

1

Spoorzone

4 Dwaalgebied

Zowel in de breedte als in de hoogte komt de nieuwbouw niet overeen met de schaal van de panden in de omgeving. Een direct gevolg is een verrommeling van het straatbeeld.

Zomerstraat 3.

Centrumgebied

Noordhoekring 4.

3 Korvel Het ontbreekt aan programma in de plint dat iets toevoegt aan de levendigheid in de openbare ruimte, waardoor er een anonieme ruimte ontstaat.

5 2 Piushaven

N

Tuinstraat 5.

Bron: Mundialevents.nl

De positionering van hoogbouw aan het lint doorbreekt het historische stadsgezicht richting de Heuvelse kerk.

30

31

Verdwenen bebouwing

Op het kaartje rechts valt op hoeveel bebouwing uit 1927 er is verdwenen. Met name op plekken waar linten zijn doorbroken door de Cityring is dit te zien.

Sloop-nieuwbouw Museumkwartier Besterd

Zomerstraat 1.

Spoorzone

2 Bron: Regionaalarchief Tilburg

Kerk Noordhoek +/- 1900

Dezelfde locatie anno 2014

Dwaalgebied

Centrumgebied

Gasthuisring 2.

1 Korvel

3 Piushaven

Bron: historietilburg.nl

Zomerstraat +/- 1900

Dezelfde locatie anno 2014

N

Koningsplein 3.


Wijk Koningswei +/- 1920

32

De zelfde locatie van boven anno 2014

33

Programmatische leegtes

Op de plaatsen waar het lint is doorbroken, zijn gaten in de programmatische structuur zichtbaar. In het dwaalgebied en het centrumgebied functioneert het programma (detailhandel, horeca, recreatie) vaak relatief goed.

Ondanks dat het programma laagwaardig is zijn deze locaties toch wel degelijk beeldbepalend voor de stad. Er wordt vaak geparkeerd, waardoor het de entrees naar de binnenstad zijn en dus ook de eerste ervaring die de bezoeker heeft met Tilburg.

Opvallend voor deze locaties is dat de continuïteit van het programma aan het lint daar vaak stopt. Er is leegstand of je vindt er programma dat meestal op locaties achteraf te vinden is, zoals bijvoorbeeld een coffeeshop of een verslaafdenopvang.

Verrommeling programma 1.

Programma

4

Verloedering monumentale panden 3.

3 2

1 N

Leegstand 2.

34

Laagwaardig programma 4.

35

04 Toekomstige stad Op basis van de constateringen uit het onderzoek is voor de vier doorbraaklocaties een opgave bedacht. De opgave biedt inzicht over wat de kansen en belemmeringen zijn per locatie en welke ruimtelijke ingrepen de problemen kunnen oplossen of verzachten.


36

37

Thema’s Om na te kunnen gaan waar de kern van het probleem zit, zijn de locaties onderzocht aan de hand van een aantal thema’s die zijn voortgekomen uit de analyse van de historische en de hedendaagse stad. Dit zijn ruimtelijke factoren die van belang zijn voor de kwaliteit van de ruimte.

De bijgevoegde legenda’s behoren bij de toelichtende kaarten die worden getoond op de volgende pagina’s.

Groen (aanwezigheid van groen)

Routing (Gebruik openbare ruimte)

Uit de historische analyse is gebleken dat de positionering van groen in Tilburg kenmerkend is voor de opbouw en de beleving van de stad. De aanwezigheid van groen is tevens erg belangrijk is onze maatschappij. Veel groen in de omgeving is goed voor de gezondheid, verminderd depressies en zorgt voor een waardestijging van het vastgoed. De hoeveelheid en de waarde van groen is dus erg belangrijk voor de beleving van een stad en het oordeel of iemand er wel of niet graag zou willen wonen.

De linten werden gekenmerkt door een duidelijke routing, daar word je door de ruimtes tussen de bebouwing begeleid. De routing is dus bepalend voor hoe een persoon de stad beleefd. Het bepaald hoe voetgangers, fietser en auto’s zich voortbewegen en welke ruimtes ze ervaren en welke niet.

Aansluiting context (positionering gebouwen in de context)

Toegankelijkheid (Inrichting openbare ruimte)

Programma (gebruik van de bebouwing)

Identiteit (Kwaliteit/herkenbaarheid bebouwing)

In de hedendaagse stad zijn vaak grote contrasten zichtbaar tussen schaal, maat en positionering van gebouwen in de ruimte. Gebleken is dat de positionering en schaal van de bebouwing een grote invloed heeft op de beleving van de ruimtes. Belangrijke kenmerken van gebouwen die invloed hebben op de beleving zijn: Overgang openbaar-privé - - Voorzijde-achterzijde - Reactie op de ligging op een hoek - Rooilijn - Verhouding maat en schaal - Open/leegstaande ruimtes

Het programma in de omgeving bepaalt voor het grootste deel de beleving van een gebied en dus hoe de bewoner of bezoeker er gebruik van maakt. Dus niet alleen de ervaring van de verschillende ruimtes, maar ook het functioneren van de verschillende programma’s is belangrijk om een oordeel te kunnen geven over het huidige functioneren van een gebied. Op basis van het huidige programma zou een indicatie gegeven kunnen worden met betrekking tot welke ontwikkelingen eventueel in de toekomst gewenst zijn.

38

De opkomst van de auto, de bus(OV) en de vrachtwagen heeft de afgelopen 50 jaar een grote invloed gehad op hoe de openbare ruimte in de stad is ingericht en nog steeds heeft de auto een groot belang in onze stedelijke structuur. Wat voor invloed heeft dit op het gebruik van de linten en hoe toegankelijk zijn de ruimtes in de stad en hoe aantrekkelijk zijn ze voor de verschillende typen gebruikers. Inrichting openbare ruimte - - Barriére’s Sociale controle -

Identiteit is waar het in hoofdlijnen om gaat. De identiteit is belangrijk voor de herkenbaarheid van een plek en de waarde die mensen er aan hechten, omdat ze er vaak al jaren gebruik van maken. Het is dus belangrijk dat je kijkt naar de waarde van een bepaalde plek voordat je deze verwijderd of transformeert.

39

Gasthuisring - Noordstraat AH XL

De Gasthuisring (vroeger Gasthuisstraat) en Noordstraat waren vroeger direct fysiek met elkaar verbonden en fungeerden als een van de belangrijkste verbindingsroutes tussen Tilburg-Noord en Tilburg-Zuid. Door de grootschalige sloop rond de Noordhoek zijn de Noordstraat en Gasthuisring zowel fysiek als programmatisch van elkaar gescheiden.

Brokxlaan

Museumkwartier

Big Bazar

Verhoogd spoor

Station

Gasthuisring Cityring

Dwaalgebied Cityring

Noordstraat

3

Ligging tussen bijzondere gebieden

Als voetganger of fietser moet je 3 barrières doorbreken om van de Gasthuisring de Noordstraat in te komen. Vroeger was dit een rechtstreekse route.

Museumkwartier: bevat belangrijke musea als De pont en het Textielmuseum. Het Dwaalgebied is rijk aan kleinschalige detailhandel en horeca. Gebied zelf: Coffeeshop, studentenwoningen, Big Bazar, AH Xl.

1.

2.

1.

1.

3.

4.

2.

2.

1

2 1

1.

Onduidelijke routing

2

2.

1.

2.

Weinig verblijfsgroen

Gebrek aan samenhang

Weinig ruimte voor de voetganger

Gevarieerd grootstedelijk

(1) Historische bomen, (2) Daktuin, complex “Twee”

(1) Confrontaties tussen voor en achterkanten (2) Dichte plinten aan de Hart van Brabantlaan, (3) Grote open ruimtes (gaten) in de rooilijn van het lint (geen foto)

(1) Brede profielen voor de auto, (2) Poortunnel is donker, weinig sociale controle, (3) Smalle stoepen, (4) Leegte wordt ingevuld door parkeren

(1) Resten historische structuur Gasthuisring (straat), (2) Grootstedelijk, hoogbouw, modern, horizontaal

40

41

Conclusie

Opgave

Dit gebied is de schakel tussen het Museumkwartier, het Dwaalgebied en het station. Er maken dagelijks veel mensen van buiten Tilburg gebruik van deze route om die gebieden te bereiken. De routing naar deze gebieden is echter erg onaantrekkelijk door de vele barrières, de leegtes en het overheersende autoverkeer.

Opgavekaart

Aantrekkelijke en duidelijke langzame verkeersrouting realiseren tussen het Dwaalgebied, Stationsgebied en het Museumkwartier.

Ambitie

Door de ligging tussen het Museumkwartier, het Dwaalgebied en het station, zou het aantrekkelijk zijn als dit gebied zoveel mogelijk van deze kwaliteiten mee kan profiteren. Door de gevarieerde identiteit van klassiek stedelijk (lint) en modern stedelijk (hoogbouw cityring) ligt hier de kans om door het invullen van de nog open terreinen bijzondere woonmilieus te realiseren. Aantrekkelijke en toegankelijke routes naar het Museumkwartier, het Dwaalgebied en het station zijn een voorwaarde om deze ontwikkeling mogelijk te maken en dit gebied tot een aantrekkelijk woongebied met goede voorzieningen te transformeren.

Middelen per thema

Museumkwartier

Langzaam verkeersroute realiseren tussen het Museumkwartier, het Dwaalgebied en het centraal station. 1. De fysieke barrières verminderen door de verbreding van een spoortunnel en bijvoorbeeld de aanleg van een zebrapad. 2. Museumkwartier makkelijk bereikbaar maken vanuit de toekomstige uitgang ten noorden van het station. 3. Visuele relatie tussen het Dwaalgebied en de Hart van Brabantlaan versterken.

Gasthuisring

Een groen park realiseren tussen de Gasthuisstraat en het centraal station, dit wordt onderdeel van de langzaam verkeersroute tussen deze gebieden. Het doel van deze ingreep is om verblijfskwaliteit te bieden voor voetgangers. 1. Lege terreinen invullen door bebouwing en programma toe te voegen. 2. Achterzijdes aan de straat transformeren tot aantrekkelijke overgang van openbaar naar privé.

Burgemeester Brokxlaan Spoorzonepark

1. Programma van wonen, kantoren, voorzieningen en horeca voortzetten bij de verdere ontwikkeling. 2. Inzetten op modern stedelijk wonen achter het lint en oud stedelijk wonen aan de Gasthuisring.

Station

Hart v. Brabantlaan

De monumentale, beeldbepalende panden aan de Gasthuisring behouden en het ensemble versterken door dezelfde schaal van bebouwing voort te zetten.

Noordhoekring

Dwaalgebied 42

N 43

Besterd - NS-plein - Heuvelplein

Besterd, winkel lint Besterd-ring

De Besterd werd voor de doorbraak en aanleg van het NS-plein via de Koestraat en de Enschotsestraat met de Heuvelring verbonden. De doorbraak heeft ervoor gezorgd dat de Koestraat en de Enschotsestraat grotendeels zijn gedegradeerd tot woonstraat en de Besterdring is uitgegroeid tot een van de belangrijkste winkelstraten en ontsluitingsroutes in de stad.

Brokxlaan

Koestraat

Brokxlaan

Ns-plein Enschotsestraat

NS-werkplaats

Cityring

2

1

Koepelhal

1

Station

2

Verhoogd spoor

Koepelhal

Centrum

1.

Spoorlaan

2.

1.

2.

Heuvelring

2

2

Onlogische routing

Belangrijke winkelvoorziening

Als fietser of voetganger word je gedwongen vaak over te steken wanneer je van de Besterd, Koestraat of Enschotsestraat naar het Centrum wilt.

(1) Besterd is een belangrijke winkelstraat met markt (2) Koepelhal is in gebruik voor festivals, evenementen, beurzen en andere activiteiten.

1.

2.

3.

4.

1 1

1.

2.

Weinig verblijfsgroen In dit gebied ontbreekt het aan parken en openbare tuinen. Het NS-plein is in gebruik voor parkeren en daardoor volledig verhard.

44

1.

2.

Gebrek aan samenhang (1) De NS-werkplaats wordt nog altijd afgescheiden van het publieke domein, (2) De doorbraak is duidelijk zichtbaar door de andere opzet van de bebouwing qua rooilijn, massa/schaal en architectonische detaillering.

Auto overheerst

Koepelhal, bijzonder object

onveiligheid, (2) Smalle trottoirs, (3) Onbestemde ruimtes, (4) Parkeren

De koepelhal was vroeger onderdeel van de NSwerkplaats en is voor de huidige spoorzone een beeldbepalend gebouw.

(1) Barrière door verhoogd spoor, sociale

45

Opgave

Conclusie

Met de aanleg van de Brokxlaan, de Spoorlaan, het verhoogd spoor en de Besterdring is dit gebied een van de belangrijkste auto-verkeersknooppunten in de stad. Er is daardoor weinig ruimte voor verblijf voor de voetganger. De Koepelhal op de vroegere NS-werkplaats is een bijzonder industrieel object midden in het gebied. Door de centrale ligging en historische monumentale waarde biedt de Koepelhal kansen om deze omgeving een kwalitatieve impuls te geven en om deze verder te ontwikkelen.

Zet de kwaliteiten van de Koepelhal en de ruimte er omheen in, om een landschappelijke route te maken tussen de noord en de zuidkant van het verhoogd spoor en de visuele verbinding te versterken.

Ambitie

De koepelhal is een bijzonder, historisch, industrieel object. Deze hal kan een schakel gaan vormen tussen de winkelstraat op de Besterd en de Heuvelring (historische linten). Door de hal te positioneren aan een groene route worden de linten verbonden, waardoor de invloed van het overheersende verkeer afneemt en de verblijfskwaliteit toeneemt.

Opgavekaart

Middelen per thema Besterdring

Burgemeester Brokxlaan

1. Routing tussen diverse ingangen functies in Koepelhal met openbare ruimte buiten NS-werkplaats verbinden en openbaar maken voor voetgangers. 2. De huidige spoortunnel verbreden, waardoor de barrièrewerking verminderd en er meer interactie ontstaat tussen de Besterd en de Heuvelring. Groen inzetten om een landschappelijke omgeving te creëren rondom de Koepelhal. De architectonische/historische waarde van het gebouw zal door deze ingreep beter tot zijn recht komen

NS-plein

Mis-match Cityring en Koepelhal aanpakken. Hekwerk tussen het openbare terrein en de Koepelhal verwijderen, zodat dit iconische gebouw beter zichtbaar wordt.

Koepelhal

In de Koepelhal is plaats voor evenementen, sport, beurzen etc. De omgeving kan door de goede bereikbaarheid en landschappelijke route profiteren van de ligging. Het gebied wordt hierdoor interessanter voor andere bedrijven en mensen om zich te vestigen.

Spoorlaan

Door de Koepelhal en de omgeving toegankelijker te maken, wordt de historische identiteit van de vroegere werkplaats van de spoorwegen beter zichtbaar. Door het oude spoor te laten liggen kan er een interessante openbare ruimte ontstaan die kenmerkend is voor deze plek in de stad.

Heuvelring N 46

47

Zomerstraat - Bredaseweg - Heuvelstraat De Zomerstraat en de Bredaseweg waren vroeger een van de belangrijkste routes naar de Heuvelstraat (de hoofdstraat in Tilburg). Door de aanleg van de Schouwburgring, onderdeel van de nieuwe Cityring, is de visuele connectie tussen deze straten volledig verdwenen. De Cityring heeft de functie van verkeersontsluitingsweg van de Heuvelstraat overgenomen.

Dwaalgebied

Zomerstraat

Stadhuis

2

1

Centrumgebied

Schouwburg

schouwburgring

Winkel lint Bredaseweg

Heuvelstraat Schouw

burgrin

t traa s r e

g

1.

2.

1.

2.

Schouwburg

Zom

Negeren historische hoofdstructuur

2 2

Dwaalgebied

Heuvelstraat

Gaten in de programmatische structuur

De historische hoofdstructuur wordt vrijwel volledig genegeerd. Tussen de linten en de Schouwburgring ontbreekt het aan aantrekkelijke verbindingen voor voetgangers en fietsers.

(1) Leegstand aan de Schouwburgpromenade. (2) parkeergarage aan achterzijde flats Schouwburgring.

1.

2.

1.

2.

3.

4.

3.

4.

1

Citypark

1.

1 2.

Stadspark

1.

2.

Losse groene elementen

Aansluiting context:

Ontoegankelijk

Kwaliteit in de omgeving

Stadspark en Citypark waren vroeger tuin en zijn nu openbaar gesteld en fungeren als park. De driehoekige pleinen aan de Korvelseweg geven ook ruimte voor groen.

(1)Verstoring continuïteit van het lint door achterkanten aan de straat. (2) De overdekte Schouwburg “promenade” en de Kiosken versterken het barrière effect.

(1) Smalle stoep aan het lint. (2) Donkere verbinden tussen Lint en Schouwburgpromenade. (3-4) Openbare ruimte met name ingericht voor parkeren

(1) Schouwburgring, hoofdroute naar het Stadsforum (Schouwburg, Concertgebouw, Stadhuis, Gerechtsgebouw). (2) Dwaalgebied: Pauluskerk, authentiek. (3-4) Korvelseweg: stedelijk, voorzieningen, authentiek 49

48

Conclusie

Opgave

De kwaliteit van de bebouwing en het programma op de Korvelseweg is door de sloop en het doorbreken van de verbinding met de Heuvelstraat drastisch gedegradeerd. De ligging bij de Schouwburg, het Stadhuis en het Dwaalgebied bieden mogelijkheden om deze locatie beter te profileren als onderdeel van het centrumgebied.

Verbindt de Zomerstraat met de Heuvelstraat zowel fysiek als programmatisch met elkaar door middel van aantrekkelijke langzaam verkeersroutes.

Ambitie

Het Dwaalgebied, het centrumgebied en de Korvelseweg zijn op voorzieningenniveau een van de belangrijkste gebieden in de stad. Door de Korvelseweg zowel fysiek als visueel met het Dwaalgebied en centrumgebied te verbinden, ontstaan er kansen om de leegtes tussen deze gebieden op te vullen door middel van nieuw programma. Hierdoor komt de Korvelseweg strategisch dichter bij het centrumgebied te liggen, waardoor de economische waarde van dit gebied omhoog gaat en het interessanter wordt voor ondernemers en ontwikkelaars om daar te investeren. Met name op lange termijn zal deze investering een positief effect hebben op de verdere ontwikkeling van het gebied.

Opgavekaart

Middel per thema Dwaalgebied

De interessante, identiteitsbepalende gebieden toegankelijk maken voor de voetgangers en de fietsers. De linten weer verbinden en de sociaal onveilige tunnels en de openbare ruimte overzichtelijker te maken.

Kernwinkelgebied

Op lange termijn is er de kans om het Citypark en het Stadspark fysiek met elkaar te verbinden, waardoor er een groene route ontstaat tussen deze parken en de economische waarde van dit gebied nog stijgt.

Stadsforum

De achterkanten van de flats aan de Schouwburgring worden verwijderd of verdwijnen uit het zicht, het laden en lossen kan voortaan aan de voorkant plaatsvinden. Op de parkeerterreinen (parkeren compenseren) achter deze flats kan eventueel nieuwe bebouwing worden toegevoegd. De bebouwing aan de Zomerstraat moet dezelfde massa en schaal hebben, zoals die kenmerkend voor de linten.

Citypark

Op de leegtes tussen de Cityring en de linten kan programma worden toegevoegd, zodat de programmatische leegte tussen de gebieden verdwijnt en deze samen weer een eenheid vormen.

Korvel

De Pauluskerk wordt weer zichtbaar vanaf de Zomerstraat, waardoor de identiteit van het lint wordt versterkt en de verleiding om via deze route naar het centrumgebied te gaan groter wordt.

Stadspark N 50

51

Koningsplein - Piusstraat Het Koningsplein dateert uit 1963 en is ontworpen volgens de ideale gedachte van licht, lucht en ruimte. De wijk Koningswei moest wijken voor de aanleg van dit “nieuwe” stuk stad. Het toentertijd vooruitstrevende bureau “Van den Broek en Bakema” kreeg de opdracht een ontwerp te maken, dit bureau is o.a. ook verantwoordelijk voor het ontwerp van het winkelgebied “Lijnbaan” in Rotterdam.

Piusplein

1.

2.

3.

4.

Brokxlaan

Stadhuis

2 Bibliotheek

Koningsplein

Verhoogd spoor

Cityring

.

Piusstraat

2.

1. Johannes Zwijsen straat

Auto en fietsverkeer negeert Koningsplein

Leegtes

Entrees (routes) naar het Koningsplein nodigen niet uit om naar het Koningsplein te gaan. Plein is nauwelijks zichtbaar en de hoofdrouting loopt nog steeds over de linten.

Koningsplein: (1) Grote anonieme ruimte voor de voetganger. (2) Smalle steeg, route naar het plein. Lint: (3) Smalle stoep, veel ruimte voor de auto (4) Smalle en lage onderdoorgang naar het Koningsplein

Centrumgebied

1 1

Stadhuis

2

1.

2 1.

2.

1.

Koningsplein

2.

Piusstraat

2.

1.

Uitgaan

1.

Piushaven

2.

2.

Veel steen

Schaal/maat verhouding onprettig

Leestand, monotoon, verommeling

Omgeving vol kwaliteiten

(1) Omgeving met veel verblijfsgroen (tuinen). (2) Koningsplein: groen in plantenbakken boven een parkeerdek

(1) Gebrek aan programma in de plint. (2) Groot leeg plein

De bibliotheek en de wekelijkse markt vormen de trekkers naar dit gebied. Oude panden aan het lint staan leeg en worden tijdelijk gebruikt voor Ateliers. (1) Leegstand, (2) Verloedering

(1) Piushaven: recreatie, wonen, cultuur (2) Stadhuisplein: Stadhuis, bezienswaardigheden, cultuur

52

53

Conclusie

Opgave

Op het Koningsplein zelf ontbreekt het aan genoeg programma om levendigheid te garanderen. In de hoofd-ontsluitingsstructuur wordt het plein volledig genegeerd, waardoor er nauwelijks verkeer of voetgangers over het plein lopen. De Piusstraat (lint) wordt daarentegen gedomineerd door autoverkeer, waardoor de woonkwaliteit daar helemaal is verdwenen.

Maak van het Koningsplein een levendig plein en versterk de woonkwaliteit aan de Piusstraat.

Ambitie

De transformatie van de Piushaven tot hip woon-en recreatiegebied is op dit moment in volle gang. Door het Koningsplein in te zetten als schakel tussen het centrumgebied en de Piushaven, kan deze door de aanwezigheid van de parkeergarage als entree dienen voor beide gebieden. Door de hoofdontsluiting over het Koningsplein te leggen, kan de Piusstraat worden getransformeerd tot een aantrekkelijke woonstraat. Er komt dan meer verkeer over het Koningsplein, waardoor er draagvlak ontstaat voor meer programma in dit gebied en er echt een levendig stadsplein ontstaat.

Ingreep per thema Hoofdontsluiting auto verplaatsen naar het Koningsplein. Er ontstaat hierdoor ruimte om de kleinschaligheid van de Piusstraat te herstellen en het plein levendiger en toegankelijker te maken. Met de inrichting van de openbare ruimte is er meer plaats voor groen, de voetganger en de fietser.

Opgavekaart

Kernwinkelgebied

De bestaande tuinen vergroten en nieuwe tuinen toevoegen, waardoor de woon en verblijfskwaliteit wordt vergroot. Het plein inkaderen met bebouwing, waardoor er een compactere ruimte ontstaat en daardoor beter past bij de maat en schaal van de gebouwen in de omgeving. Het profiel van de Piusstraat wordt smaller en de massa van de nieuwe gebouwen wordt gelijk aan dat van de historische panden.

Stadsforum

Leegstand op het Koningsplein moet worden voorkomen. Doordat de hoofdontsluitingsweg wordt verplaatst ontstaat er meer draagvlak voor programma als winkels, horeca en andere voorzieningen, waardoor er een levendig plein kan ontstaan met aan het lint een rustiger en prettiger woonmilieu.

Bibliotheek Koningsplein Factoriumtuin Piusstraat

Piushaven

De kleinschaligheid aan de Piusstraat (lint) wordt hersteld door het verkleinen van het wegprofiel en de massa van de bebouwing. Doordat de routing naar omliggende gebieden als de Piushaven en het centrum wordt verbeterd is het gebied weer onderdeel van de stad in plaats van een zelfstandig object.

N 54

55

04 Strategie Op z’n Tilburgs

In de algemene strategie worden per thema ingrediënten beschreven die ingezet kunnen worden bij de onderbouwing van nieuwe ruimtelijke plannen op en nabij de linten. Deze ingrediënten zijn gebaseerd op de analyse.

56

57

Thema’s De linten worden gekenmerkt door een sterke routing. De continuïteit van panden aan de straat begeleiden de weg van plein naar plein, waardoor duidelijk zichtbaar is dat dit de hoofdroute is.

Er zijn twee typen linten te onderscheiden, winkellinten (1e orde) en woonlinten (2e orde). Winkellinten worden gekenmerkt door een mix van wonen, werken en winkelen. Aan woonlinten wordt met name gewoond, deze bestaan vaak uit een mix van verschillende woningtypologieën, variërend van bovenwoning, appartementen, studio’s, gezinswoningen met hier en daar een winkel voor dagelijkse benodigdheden of een praktijk of kantoor aan huis. Achter het lint is vaak een meer woonprogramma dat gevestigd is in grotere eenheden. 1e orde

Het lint moet toegankelijk zijn voor auto’s (vrachtauto’s), fietsers en voetgangers. Het oorspronkelijke Tilburgse lintenprofiel bevat aan beide zijden een ruime stoep en een weg voor het snelverkeer. Af en toe is plek voor een solitaire boom.

Identiteitsbepalende panden behouden en zichtbaar maken. Kerken bijvoorbeeld, staan vaak in het verlengde van een zichtas. Dit beeld vanaf belangrijke (fiets/auto) routes, mag niet worden verstoord.

Het groen is vaak terug te zien in tuinen. Deze tuinen kunnen zich op vier verschillende manieren manifesteren aan het lint.

De panden aan het lint zijn verticaal geleed en staan met de voorkant aan de straat. De massa van gebouwen aan het lint varieert vaak tussen de twee tot drie bouwlagen en een kap. In de diepte is de hoofdbebouwing op de lagen boven de begane grond beperkt tot max. 12 meter. Achter de linten staan vaak de grotere bouwblokken waar voorheen kloosters en fabrieken stonden. De zgn. fabriekstypologie is ook toepasbaar (appartementen met kopse kant in lint en lange zijde naar achter).

Geveltuin (uitzondering)

Zijtuin (uitzondering)

Voortuin (uitzondering)

Achtertuin

Continuïteit van groene pleinen restruimtes tussen de herdgangen

Bouwblok Verticale geleding panden

58

Achterterrein

2e orde

Lint

Bouwblok Begeleiding van de hoek

59

05 Ontwerp Locatie Zomerstraat - Heuvelstraat

Voor de locatie Zomerstraat – Heuvelstraat is een ontwerp gemaakt. Deze locatie is het letterlijkste voorbeeld van hoe twee linten door middel van een ingreep volledig ontkracht zijn door de tangentiale structuur. Op basis van de opgave, de strategie en een stedenbouwkundig programma van eisen is een ruimtelijk ontwerp gemaakt. Onder dit ontwerp valt het herstellen van de linten en het invullen van de drie deelgebieden. De hoofdstructuur is met identiteit als uitgangspunt de belangrijkste factor voor het slagen van het project, omdat het hiermee valt of staat. Met name de beeldkwaliteit aan het lint en de openbare inrichting zijn daarin van belang.

Dwaalgebied

Bredaseweg

Scho

Zom

60

2.

Heuvelstraat

uwbu

rgrin

g

3.

t raa

t ers

1.

4.

Schouwburg

61

Stedenbouwkundig programma van eisen In het programma van eisen worden per thema de randvoorwaarden toegelicht die betrekking hebben op de ingrepen die worden gedaan in het ontwerp. Deze zijn gebaseerd op de constateringen uit de analyse. Het verbinden van de linten en de visuele connectie tussen de Heuvelstraat en de Zomerstraat zijn een voorwaarde om de gebieden daarachter te kunnen ontwikkelen. De connectie tussen deze routes dient te worden hersteld door middel van een fysieke route voor voetgangers. Verder moet de richting van het lint versterkt worden door meer oversteekplaatsen te maken op strategische plekken over de Cityring. Dit houdt in dat nabij de Schouwburg en de Heikese kerk ook een oversteekplaats moet komen. Door de routing te verbeteren is nog niet gelijk de toegankelijkheid goed. Doordat dit gebied fysiek beter verbonden wordt met het centrumgebied is het gewenst de hoogwaardige buitenruimte van de binnenstad door te trekken richting de Zomerstraat. Dit houdt in de dat de Zomerstraat volledig opnieuw wordt ingericht en de Schouwburgboulevard alleen aan de noordzijde. Deze herinrichting is noodzakelijk om het project af te ronden. De linten worden visueel verbonden via een zichtlijn over de Zomerstraat richting de Pauluskerk. Bij de herontwikkeling van de achtergelegen terreinen is het van belang dat de Pauluskerk benadrukt wordt in de nieuwe structuur en de ruimte krijgt. Aan de Schouwburgring wordt het zicht op de Heikese kerk hersteld door het verwijderen van de Kiosken en overkapping. De gesloten plinten aan de achterzijde van de flats aan de Schouwburgring moeten uit het zicht verdwijnen. Zowel bij de oude gebouwen als de nieuwe gebouwen mogen er geen gesloten plinten aan de straatzijde komen. De Kloosterstraat aan de zijde van de schouwburg is hierbij een uitzondering, omdat vanwege de kolossale achterkant van de schouwburg en het vrachtwagendok, wonen of winkelen daar niet gewenst is. Wat betreft de massa van de bebouwing aan de linten is het gewenst deze te beperken tot de hoogtematen die te vinden zijn bij de panden aan het stedelijk lint. Het is hier gewenst gelijkwaardige hoekoplossingen te maken die de gelijkheid van de Cityring en de linten versterken. Voor de kwaliteit is het van belang dat zoveel mogelijk bestaande bomen gehandhaafd blijven. Het Citypark kan als groene long centraal staan bij de herontwikkeling. Dit is een grote kwaliteit in de stedelijke omgeving en zorgt daardoor voor een stijging van de vastgoedwaarde en een gezonder woonklimaat. Om de leefbaarheid in de binnenwerelden te vergroten moeten de parkeerdekken voorzien zijn van groen.

Bron van kennisgeving: Visie versterking Kernwinkelgebied (zie literatuurlijst) 62

Bron van kennisgeving: Visie, linten in de oude stad (zie literatuurlijst)

Commercieel programma:

Programmatisch gezien is het gewenst dit gebied in te zetten als intermediair. Dit houdt in dat er een geleidelijke overgang moet komen van dagelijkse voorzieningen (Korvelseweg) naar meer recreatieve voorzieningen in het centrumgebied. Dit houdt in: - Dag-horeca - Dagelijkse winkelvoorzieningen: (geclusterd nabij de Zomerstraat) - Recreatieve winkelvoorzieningen: (geclusterd nabij de Heuvelstraat) - Kantoorpanden (indien gewenst)

Wonen

Achter de linten, op de vrijgekomen terreinen komt ruimte voor woningen. De locaties zijn groen en liggen in de luwte van de ontsluitingswegen en nabij OV-haltes en winkels, waardoor het in potentie aantrekkelijke woonlocaties zijn. Uit een consumenten woononderzoek door de Rabobank en het Bouwfonds is gebleken dat traditioneel wonen dichtbij de grote voorzieningen een belangrijke voorwaarde is bij de keuze van een woning. Door de hoge grondprijzen is het echter niet altijd mogelijk een grote tuin te hebben. In dit project wordt het niet hebben van een grote tuin gecompenseerd door het aanwezige groen in de nabije omgeving. Het gewenste woonprogramma: - Compacte grondgebonden woningen - Startersappartementen: - Luxere appartementen

Parkeren bewoners

Voor de toegankelijkheid op straat, het aantal te realiseren woningen en de noodzaak voor het oplossen van bestaand parkeren wordt gebouwd parkeren noodzakelijk.

Parkeren bewoners

De grondgebonden woningen moeten direct toegankelijk zijn vanuit de parkeergarage, zodat de parkeerplaats als onderdeel van de woning kan worden verkocht. Dit geldt ook voor het portiek of de galerij van de nieuw te bouwen appartementen.

Parkeren bezoekers

In de nieuwe te realiseren parkeergarage moet gerealiseerd worden op de huidige locatie en moet minimaal 300 plaatsen voor bezoekers bevatten. Dit is bijna de helft t.o.v. de oude garage. De oude garage bevatte 540 parkeerplaatsen. Het beleid van de gemeente is er op gericht om het kernwinkelgebied meer richting het oosten te verschuiven, waardoor minder parkeerplaatsen hier verantwoord zijn. Tevens zijn er op lange termijn ook mogelijkheden om een parkeergarage op een andere locatie te realiseren. Mocht de oude capaciteit van 540 parkeerplaatsen toch noodzakelijk zijn dan is dit te realiseren doormiddel van een extra parkeerlaag. De hoofdingang van de parkeergarage dient aan de achterzijde van de Schouwburg te komen. Op deze plek spelen de minste belangen, doordat er nauwelijks mensen wonen en de achterkant van de schouwburg zit daar ook al vanuit functioneel oogpunt. De uitgang (entree) dient te worden gerealiseerd aan de Zomerstraat. Bron van kennisgeving: Consumenten woondonderzoek (zie bijlage 1) 63

Plankaart

Paulustuin

Pauluskerk

lstraat

Heuve

Sch

ouw

burg

bou

leva

rd

Oude markt City

ring

me

traat

Zo

Heikese kerk

t

aa

r rst

Kloo

sters

Cityring

Schouwburg

Onze lieve vrouwen plein Citypark

t

raa

os

st ter

Klo

64

N

0

20

40m

65

Ontwerp Continuïteit aan het lint

Groen opnemen in de structuur

De lintenstructuur vormt een geheel door de continuïteit van straten en vaak driehoekige pleinen.

Het bestaande groen staat centraal bij de vormgeving van de nieuwe woonblokken.

Schaal/massa

Positionering gebouwen

Kleinere korrel en massa aan het lint en een grote schaal daar achter.

De gebouwen zijn zo gepositioneerd dat deze altijd grenzen aan een open ruimte en/ of voldoende uitzicht hebben. De bebouwing aan de noordzijde nemen de richting van de Cityring op en de bebouwing aan de zuidzijde volgt de richting van de lintbebouwing (de positie van fabrieken/kloosters achter de linten).

De hoofdstructuur van het ontwerp is gebaseerd op de typisch Tilburgse hiërarchie met aan het lint meer gesloten en kleinschalige bebouwing en achter het lint de grotere blokken in een losse opzet. Met deze aanpak blijft de kleinschalige identiteit van het lint behouden en is er achter het lint toch de ruimte om doormiddel van grotere blokken meer programma en/of massa toe te voegen zonder dat de hiërarchie aan de Zomerstraat verstoord wordt. De woonblokken achter het lint zijn elk zo gepositioneerd dat ze altijd aan een open ruimte grenzen en/of uitzicht hebben. Dit bevordert de lichtinval en de ruimtelijkheid van het plan. De woonblokken in deelgebied 2 en 3 zijn in dezelfde richting gepositioneerd als de richting van het Zomerstraat, zodat de waarde van deze route benadrukt wordt in de hoofdstructuur. De overkapping en de kiosken aan de schouwburgring verdwijnen en maken plaats voor een waardige boulevard richting het stadsforum (Stadhuis, Schouwburg, concertgebouw, gerechtsgebouw, Heikesekerk).

Deelgebieden

De opzet van het plan bestaat uit een aantal deelgebieden die ruimtelijk en programmatisch van elkaar verschillen. Hierin worden twee types onderscheiden, de hoofdstructuur en de deelgebieden. Onder de hoofdstructuur vallen de linten en Schouwburgring. De deelgebieden zijn de los te ontwikkelen eenheden die worden gekoppeld aan de hoofdstructuur, dit zijn er drie.

D1 H2

H1 D2 D3

H1: Zomerstraat, Heuvelstraat H2: Schouwburgboulevard D1: Deelgebied 1 D2: Deelgebied 2 D3: Deelgebied 3

66

67

Vogelvluchtimpressie 68

69

Routing Het autoverkeer wordt zoveel mogelijk ontsloten via de Cityring om gevaarlijke situaties op de linten te voorkomen. Het voetgangersgebied wordt uitgebreid tot het einde van de Heuvelstraat. Op deze manier worden de Schouwburgboulevard en de Zomerstraat meer bij de binnenstad betrokken. De uitbreiding van het voetgangersgebied heeft consequenties voor de ontsluiting van het Dwaalgebied (zie kaart, ontsluiting binnenstad). De rijrichting in de Nieuwlandstraat wordt omgedraaid en de auto’s worden bevoegd via de Korte Schijfstraat de Cityring op te gaan.

Voetganger

Fiets

Routing Zuid-westzijde binnenstad Korte Schijfstra

at

ds an

wl

eu

Ni

aat

tr ools

at

tra

Sch

traat

tiuss

n Vince

aat

lstr

ve Heu

Cityring Sch

ouw

at

ra rst

burg

bou

Auto

leva

rd

me

Zo

70

71

Programma Programma per laag Beganegrond + half verhoogd dek

1e etage of hoger

Half verdiept

72

73

Zomerstraat en Heuvelstraat Architectuur

De Zomerstraat bestaat uit diverse panden met een beukmaat van 5 tot 10 meter breed. De scheiding van de verschillende panden wordt duidelijk vormgegeven door uit te gaan van de volgende randvoorwaarden: Diversiteit in goothoogte (variërend van min. 7.5 m tot max. 10 m) Verschil in bouwhoogte (variërend van min. 10 m tot max. 13 m) Variaties in kapvormen Materiaal verschillen Variaties in detaillering van ramen Begeleiding van de hoeken Balkons alleen aan de achterzijde van het pand De plinten zijn minimaal 4,20 meter hoog Stellingen of dichtgeplakte ramen zijn niet toegestaan

Pandsgewijze ontwikkeling

Toegankelijke plint

Overgang openbaar/privé

Inrichting openbare ruimte

Inrichting straatprofiel

Gevelbeplanting

De plinthoogte van de lintbebouwing sluit aan op het verhoogde maaiveld in deelgebied 2. Op deze manier wordt de parkeergarage weggewerkt en voorkom je achterzijden aan openbare ruimtes.

De openbare inrichting in de binnenstad moet worden voortgezet bij het profiel van de Zomerstraat. Met deze ingreep wordt de toegankelijkheid voor voetgangers bevorderd. Aan dit relatief stedelijke en smalle profiel is groen gewenst in de vorm van geveltuinen of een solitaire boom op het driehoekige plein. Het Citypark moet worden ingekaderd door een hek, zodat het park zich als tuin manifesteert aan de Zomerstraat.

Profiel Zomerstraat en deelgebied 2

Parkeren bewoners Parkeren bezoekers Zomerstraat 1,5m

74

8m

Deelgebied 2 1,5m

8m

10m

110m

75

Verleden, Zomerstraat rond 1900 76


Heden, Zomerstraat in 2014 77

Toekomst, Zomerstraat in 2020 78

79

Schouwburgring

De Schouwburgboulevard, kruising Zomerstraat (locatie doorbraak)

Architectuur


Schouwburgring in de jaren 70

Voorbeeld paviljoen

De modernistische appartementen uit de jaren’60 worden opgeknapt naar origineel ontwerp. De hoekoplossingen bij de doorbraak richting de Heuvelstraat moeten in harmonie zijn met de zakelijke uitstraling van de blokken. De kiosken worden getransformeerd tot transparante horecapaviljoens. Dit houdt in: Huidige bouwhoogte hanteren Huidige plinthoogte hanteren Begeleiding van de hoeken,(open plint en ramen in de gevel op de etages erboven)

Bij de kruising met de Zomerstraat moet door middel van de inrichting de route van het lint benadrukt worden. Verder moet het brede trottoir voorzien zijn van zitgelegenheden en er moet ruimte zijn voor terrassen. De recent aangelegde bomenlaan blijft bewaard.

Profiel Schouwburgring en deelgebied 1

Paulustuin 13 m

80

Deelgebied 1 37,5m

Schouwburgboulevard 13m

15m

Cityring 3m

7m

Deelgebied 2 2,5m 2m

3m

81

Deelgebied 1 Architectuur

Voor de vormgeving van de plinten aan de Heuvelstraat geldt het volgende: De plinten zijn minimaal 4,20 meter hoog Stellingen of dichtgeplakte ramen zijn niet toegestaan

Eenheid en veel lichtinval



Terras geïntegreerd

Speelvoorzieningen op het parkeerdek

Het verhoogde maaiveld boven het parkeerdek wordt ingericht als semi-openbaar gebied dat alleen toegankelijk is voor de bewoners. Alle woningen grenzend aan het dek hebben vanuit hun woning direct toegang tot het verhoogde dek of de nieuwe binnentuin bij de Pauluskerk.

De drie woonblokken moeten als eenheid worden ontworpen. Het gebied is omgeven door een hoop bijzondere elementen. Het is daarom gewenst om de architectuur met dezelfde materialisering vorm te geven. De woningen zijn wat betreft bezonning in het nadeel. Om de zon-tijd optimaal te benutten zijn een aantal maatregelen noodzakelijk. Voor de bovenwoningen is een dakterras verplicht Grote ramen op strategische plekken

Buitenruimte op het dak

De monumentale bomen op de locatie van de Paulustuin dienen te blijven staan. Verder zijn de bewoners bevoegd zelf de inrichting van de openbare ruimte te bepalen. Het is gewenst speelvoorzieningen voor kinderen hier te plaatsen. Dit mag zowel op het verhoogd parkeerdek, maar ook in de Paulustuin.

Profiel deelgebied 1. Paulustuin

Pauluskerk

Parkeren bewoners Deelgebied 1 25m

82

Heuvelstraat 5m

15m

7m

20m

83

Verleden: Kruising Heuvelstraat - Zomerstraat rond 1960 84

Heden: Heuvelstraat 2014 85

Toekomst: Heuvelstraat in 2020 86

87

Deelgebied 2 + 3 Architectuur

Elk woonblok kan anders worden vormgegeven. De traditionele sheddaken (fabriekstypologie) worden toegepast bij twee laagbouwblokken. Dit refereert naar de fabriek die hier vroeger stond en de industriële achtergrond van de stad. De overige blokken mogen worden voorzien van zadeldaken en/ of platte daken. In het profiel en de plattegrond staan de voorkeuren voor de dakvormen aangegeven.

Sheddaken



Geïntegreerde terrassen

Speelvoorzieningen

De terrassen en de erfscheidingen van de woningen moeten worden geïntegreerd bij de aanleg van de openbare ruimte. Dit moet voorkomen dat er een rommelig beeld ontstaat. Het is gewenst dat de terrassen iets verhoogd worden aangelegd, zodat het verschil tussen privé en openbaar wordt versterkt.

Verschillende woonblokken

Het getrapte maaiveld biedt kansen voor unieke speelvoorzieningen en het integreren van groenvoorzieningen door middel van verhoogde plantenbakken die geïntegreerd worden in de trap. Dit versterkt de informele groene verbinding tussen de blokken.

Profiel deelgebied 2 + 3

Parkeren bewoners Parkeren bezoekers & bewoners Deelgebied 3 15 m

88

Citypark 34 m

Deelgebied 2 5m

65 m

89

Wonen aan het Citypark Het bestaande Citypark is volledig geïntegreerd in de bestaande structuur. Dit park fungeert als de tuin van de woningen in deelgebied 2. De woningen daar profiteren door de oriëntatie optimaal van de unieke groene kwaliteiten midden in de stad.

90

91

06 Fasering Twee stappen terug en drie vooruit

De manier hoe identiteit de leidraad kan vormen en een positieve bijdrage kan leveren aan de verder ontwikkeling van een gebied wordt toegelicht in het proces. Hier wordt stapsgewijs de fasering van de plannen bij de Zomerstraat toegelicht. Het is van belang dat de ingrepen in de aangegeven volgorde worden uitgevoerd. Per fase wordt aangeven welke investeerders een rol hebben.

92

93

Fase 0

Fase 1

Uitgangssituatie (routing en toegankelijkheid verbeteren)

Linten verbinden

Uit de analyse van de locatie is gebleken dat de routing de grootste oorzaak is voor het verrommelen van de gebieden achter de Cityring. De doorbraak bij de locatie Zomerstraat is duidelijk zichtbaar. De Cityring snijdt dwars door de hoofdstructuur heen. De stippellijn illustreert de verbinding die gewenst is om de linten weer te verbinden. Deze route zal aansluiten op de Heuvelstraat en de Zomerstraat, waardoor deze zowel fysiek als visueel weer met elkaar verbonden worden. Het afstervend weefsel, de locaties waar de problemen zijn geconstateerd, komen door middel van deze ingreep aan de voorzijde van de hoofdstructuur te liggen, waardoor het interessanter wordt om de ontstane leegte te ontwikkelen en problemen als leegstand en verloedering aan te pakken en te voorkomen.

De gemeente heeft al jaren de ambitie om een aantrekkelijke binnenstad te maken. Men zet nu met name in op het Dwaalgebied als authentiek en bijzonder. Doordat Tilburg van oudsher niet concentrisch is gegroeid, maar een netwerkstad is, zijn ook buiten het huidige centrumgebied historisch interessante gebieden te vinden. Door deze identiteiten met elkaar te verbinden herstel je niet alleen de historische structuur, maar vergroot je ook tegelijkertijd de huidige binnenstad, die van origine niet stopt bij de Cityring. De linten buiten de binnenstad zijn vaak al rijk aan een mix van programma en stedelijke historische plekken, waardoor ontwikkelingen daar vanzelf kunnen ontstaan en geforceerde plannen als de Spoorzone en het winkelrondje niet persé nodig zijn. Er ontstaat hierdoor een stads woonmilieu van wonen gemengd met ander programma.

De eerste ingreep die gewenst is, is het toegankelijk maken van het gebied. Om de route en de toegankelijkheid te verbeteren zal een deel van de huidige bebouwing moeten verdwijnen. Een aantal appartementen, de overkapping op de Schouwburgpromenade en een deel van de kiosken zal verdwijnen. Door deze ingreep wordt de relatie tussen de noordzijde en de zuidzijde sterk verbeterd, waardoor de barrière-werking vrijwel geheel verdwijnt. Er ontstaat hierdoor een gelijkwaardige hoofdstructuur. Door deze ingreep is het mogelijk nieuwe hoekappartementen te realiseren, waardoor de blinde gevels aan de zijkant verdwijnen en er een gevarieerder aanbod aan woning typologieën ontstaat. Gelijktijdig met de sloop van de appartementen kan gestart worden met de sanering van het parkeerterrein aan de noordzijde (deelgebied 1). Dit terrein is van de gemeente en parkeren zou tijdelijk verplaatst kunnen worden naar het Louis-Bouwmeesterplein. Deze investering is nodig voordat met de ontwikkeling van de terreinen erachter gestart kan worden. De partij die gewenst is in deze eerste fase te investeren is de gemeente. Zij hebben veel baat bij de gevolgen van zo’n ingreep op lange termijn. De transformatie van B naar A locatie heeft een positieve invloed op de vastgoedwaarde op de linten. De aantrekkelijkere en betere routing naar de binnenstad zal leiden tot een hogere waardering door bezoekers. Op lange termijn zal dit leiden tot meer investeringen in dit gebied, waardoor de kwaliteit van het programma op de Korvelseweg en Zomerstraat zal stijgen.

Investering deelgebied 1 + omgeving: Sloop + sanering: Gemeente

1

94

95

Fase 2

Fase 3

Wanneer de verbinding in fase 1 is gerealiseerd wordt het ontwikkelen van de achter-terreinen mogelijk. Gestart kan worden met de ontwikkeling van het gebied aan de noordzijde van de Cityring en de sloop en sanering van het terrein aan de zuidzijde (deelgebied 2) . In deelgebied 2 komt ruimte voor de Jumbo die op dit moment in deelgebied 3 gevestigd is.

Als de bouw van deelgebied 2 is afgerond kan de Jumbo uit deelgebied 3 de nieuwe winkel betrekken, waardoor het oude pand vrij komt. Door de Jumbo de mogelijkheid te geven te verhuizen naar een nieuw pand op een betere locatie heeft de ontwikkelaar een grotere kans om het pand van Jumbo over te kunnen nemen en te ontwikkelen.

Nieuwbouw/transformatie Overgang Cityring - Heuvelstraat

Nieuwbouw/transformatie Overgang Cityring – Zomerstraat

Investering deelgebied 1: Primair oplevering: Gemeente/Ontwikkelaars/ woningcorporaties Secundair: Kopers/huurders

Investering deelgebied 2: Primair oplevering: Ontwikkelaars/woningcorporaties Secundair: Kopers/huurders

Investering deelgebied 2: Primair, Sanering: Gemeente Secundair, Bouw: Ontwikkelaars/woningcorporaties

Investering deelgebied 3: (terrein Jumbo) Primair, Sanering + bouw Ontwikkelaars/woningcorporaties Secundair: Kopers/huurders

1

1

2

2 3

96

97

Fase 4 Inrichting openbare ruimte + herontwikkelen terrein Jumbo

Tot slot kan deelgebied 3 (terrein Jumbo) worden ontwikkeld. Voor de hoofdstructuur is de herontwikkeling van dit terrein niet noodzakelijk, maar voor de volledige afronding van het totale gebied zou het wel gewenst zijn dit terrein op termijn te ontwikkelen. Wat wel erg belangrijk is voor de hoofdstructuur is de inrichting van de openbare ruimte. Dit is namelijk de plek waar mensen zich over verplaatsen. Bij de linten en de cityring is het van belang dat ze een hoogwaardige en toegankelijke inrichting krijgen, waar het met name voor voetgangers aantrekkelijk is om te verblijven. De Cityring wordt meer ingericht als een moderne boulevard die lijdt tot het belangrijke Stadsforum. Het lint wordt in de hoofdstructuur afgewisseld door driehoekige pleinen waar ruimte is voor groen en verblijf.

Investering openbare ruimte: Gemeente

1

2 3

98

99

07 Conclusies & aanbevelingen

100

101

Conclusie

Uit de hiervoor getoonde studie blijkt dat Tilburg vanuit de historie bekeken voldoende bijzondere ingrediënten bevat om als stad aantrekkelijk te zijn voor winkelen en wonen en recreatie. Door te redeneren vanuit de details, die de aantrekkelijkheid van een plek bepalen, ontstaan er vernieuwende voorstellen voor de hoofdstructuur. Door de linten op doorgebroken locaties weer met elkaar te verbinden ontstaan er kansen om zowel het centrumgebied als de gebieden daar omheen een ‘boost’ te geven.

Proces

Om de aanbevolen ruimtelijke ontwikkelingen mogelijk te maken is het gewenst dat er veranderingen plaatsvinden in het huidige ruimtelijke beleid. Het is belangrijk dat de ruimtelijke uitgangspunten bij nieuwe projecten worden gebaseerd op de identiteit van de stad. Om nieuwe fouten te voorkomen kunnen de tools uit de strategie worden ingepast in de structuurvisie van de stad. Op deze manier kan elke initiatiefnemer met dezelfde ingrediënten aan de slag voor een nieuwe ontwikkeling. Om dit verder te verankeren zou je regels in het bestemmingsplan kunnen formuleren zodat de randvoorwaarden uit de visie verplicht worden. Verder is het gewenst deze manier van kijken over te brengen naar de burgers en ondernemers in Tilburg die de uitstraling van de stad een warm hart toedragen, of baat hebben bij een meer op originele identiteit gebaseerde omgeving. Hiermee zorg je dat er meer draagvlak en waardering voor deze aanpak ontstaat.

Het verbeteren van de langzaam verkeersstructuur. Dit bevordert de loop in het gebied en bezoekers worden zo op een aantrekkelijke manier welkom geheten in de stad.

Extra aanbeveling

Om de aantrekkelijkheid van het lint verder te versterken zou het interessant zijn om te investeren in andere vormen van mobiliteit. Hierbij kun je denken aan kleinere gemotoriseerde voertuigen of een betere en duurzamere vorm van openbaar vervoer. Bij de tangentiale structuren buiten de Cityring zijn ook doorbraken zichtbaar. Deze doorbraken liggen in een andere context als de cityring, maar in principe zou je voor deze delen dezelfde aanpak kunnen hanteren.

Netwerkstad 3.0

Financiering

Om de kansen van dit project te kunnen behalen is een voorinvestering in het begin noodzakelijk. Wanneer de hoofdstructuur is hersteld ontstaan nieuwe condities in de omgeving door de voordelige ligging aan een hoofdroute en de opgeheven negatieve aspecten. Dit vertaalt zich in een stijging van de vastgoedwaarde in de directe omgeving maar ook in verder gelegen delen van het voorheen doorgeknipte lint, meer investeringen door bedrijven en bewoners en dus een stijging van het vestigingsklimaat en de aantrekkelijkheid van het gebied. Op lange termijn betalen de voorinvesteringen zich dus terug in de toename aan economische investeringen in het gebied en in een leefbaar en aantrekkelijk stadsdeel.

Uitgangspunten

Wanneer je een doorbraak als die van de Zomerstraat gaat ‘herstellen’ kun je ruimtelijk het beste inzetten op de volgende zaken: Het creëren van zichtrelaties; Het positioneren van attractief programma op strategische posities; Het zorgen voor stedenbouwkundige samenhang, geen onduidelijke, onveilige of onleesbare achterzijden en dergelijke. 102

103

08 Bijlagen

104

105

1. Consumenten onderzoek Rabobank & bouwfonds Het woononderzoek dat is uitgevoerd door Rabobank Tilburg en het bouwfonds is een belangrijke input geweest voor de beargumentering van het woonprogramma. Hieronder volgen twee Quotes uit het document. De geel gemarkeerde delen zijn gebruikt voor woning typologieën in de deelgebieden.

1.1

1.2

106

107

Literatuurlijst BD, Brabants Dagblad regio Tilburg, artikelen 2013 - 2014

Visie “versterking kernwinkelgebied Tilburg”, Rijnboutt, Amsterdam 2012

Stadsvorm Tilburg, Ontwikkeling 19751995, Herman Rikhof en Reinder Rutgers, Technische Universiteit Eindhoven, Faculteit Bouwkunde (gemeente Tilburg, dienst Publieke Werken), 1995 Tilburg/ Eindhoven

Ruimtelijke structuurvisie 2040 Rijnboutt, Amsterdam 2012

Stadsvorm Tilburg, Historische ontwikkeling, Kees Doevendans, Jan Luiten, Inge Merkel, Reinder Rutgers, Technische Universiteit Eindhoven, Faculteit Bouwkunde (gemeente Tilburg, dienst Publieke Werken), 1995 Tilburg/ Eindhoven

Consumenten woononderzoek, Bouwfonds ontwikkelingen en Rabobank Tilburg, April 2014 Tilburg Bouwarchief Tilburg, Heuvelstraat, plattegrond/doorsnede bouwtekening 1965 Louis Bouwmeesterplein, plattegrond/ doorsnede bouwtekening 1960

Tilburg, stad met een levend verleden (de geschiedenis van Tilburg vanaf de steentijd tot en met de twintigste eeuw), Dr. Cock Corisse (hoofdredactie) en Ronald Peeters (beeldredactie), Regionaal historisch centrum Tilburg, 2001 De historische Canon van Tilburg in vijftig verhalen, stadsmuseum Tilburg, Tilburg 2008 Stichting tot behoud Tilburgs erfgoed www.historietilburg.nl Regionaalarchief Tilburg www.regionaalarchieftilburg.nl

108

109

110

TILBURG T ISSUES. Identiteit als uitgangspunt voor nieuwe ontwikkelingen

Recommend Documents