Theaterproductiehuis
zeelandia 2009 2012 beleidsplan
Middelburg, mei 2008
inhoudsopgave voorgeschiedenis blz. 4. missie blz. 4. kernactiviteit blz. 4. artistieke uitgangspunten blz. 5. talentontwikkeling blz. 6. faciliteiten voor makers blz. 7. vernieuwing blz. 7. Zeelandia in het culturele landschap blz. 10. podium blz. 11. publiek blz. 11. educatie blz. 12. marketing blz. 12. ondernemerschap blz. 13. organisatie blz. 14. wat wil Zeelandia in 2009 - 2012 bereiken? blz. 14. verantwoording blz. 15. terugblik 2005 - 2008 blz. 17. plannen 2009 – 2012 blz. 23. 2
[ Eerder op de avond werd het Nazomerfestival in het Scheldetheater officieel geopend door Maria van der Hoeve, na het vertrek van staatssecretaris Medy van der Laan ook minister van cultuur … Zij hield een lofzang op het festival … Dat het festival ook financieel wordt gesteund door de rijksoverheid, noemde de bewindsvrouw “heel terecht” , gezien het grote belang voor Zeeland en wijde omgeving . “Het festival
mogen we als de Deltawerken binnen de culturele infrastructuur van dit landsdeel beschouwen.” ] Provinciale Zeeuwse Courant, 30 augustus 2006
3
voorgeschiedenis Theaterproductiehuis Zeelandia (Zeelandia) komt voort uit Zeeland Nazomerfestival (ZNF) dat in 2001 voor het eerst werd georganiseerd. Het initiatief is van start gegaan als een productieplatform voor professionele podiumkunsten dat eigen voorstellingen maakt voor bijzondere locaties in héél Zeeland en die presenteert in een uitnodigende festivalformule. Op korte tijd is het Nazomerfestival uitgegroeid tot de meest spraakmakende kunstinstelling in Zuidwest Nederland. Per 2005 werd het opgenomen in het Kunstenplan van het Rijk. In datzelfde jaar werd het uitgeroepen tot ‘Beste regioevenement van Nederland’. Vanaf 2006 heeft het zich op vraag van het landelijke Fonds voor Amateurkunst en Podiumkunsten ontwikkeld tot een theaterproductiehuis dat het hele jaar door actief is. Zeelandia is de enige producent van professionele podiumkunsten in het gebied ten zuidwesten van de lijn Rotterdam - Tilburg. Vanuit de specifieke situatie in deze regio heeft Zeelandia een vernieuwende aanpak ontwikkeld die voorziet in de gehele keten van scheppen, produceren en presenteren. Ruud van Meijel is directeur/bestuurder van de stichting en algeheel verantwoordelijk. De Vlaamse dramaturg, Alex Mallems, heeft de artistieke leiding. Beiden zijn sinds 2001 aan Zeelandia verbonden.
missie Zeelandia wil wisselende (jonge) professionele makers uit Nederland en Vlaanderen kansen geven om in en over Zeeland voorstellingen te maken die mensen in Zuidwest Nederland bijzondere theaterervaringen bieden. Het wil daarmee een authentieke en vernieuwende bijdrage leveren aan de productie van theater in het Nederlands taalgebied en impulsen geven aan het culturele klimaat in Zuidwest Nederland.
kernactiviteit Zeelandia maakt 6 theaterproducties op jaarbasis. 4 theaterproducties worden gemaakt voor locaties in het landschap van Zeeland en vormen de basis voor het programma van het Nazomerfestival, waarvan het productiehuis zelf de organisator is. Daarnaast bestaat ZNF uit een ‘festivalhart’ in de Middelburgse Abdij. In het voor- en najaar maakt Zeelandia 2 producties waarmee het op reis gaat langs dorpshuizen en theaterzalen in Zuidwest Nederland. Elke reisproductie wordt zo’n 25 keer gespeeld. Bij succes gaat 1 van deze voorstellingen het seizoen erop in reprise voor een tournee langs schouwburgen in Nederland en Vlaanderen.
4
artistieke uitgangspunten Het Zeeuwse land en de daaraan verbonden thematiek is het uitgangspunt voor de voorstellingen die Zeelandia maakt voor het Nazomerfestival. Locaties in het landschap vormen de inspiratiebron en het decor voor de festivalproducties. De inhoudelijke verwevenheid met het verhaal, de vorm of de sfeer van locaties garandeert het eigen karakter van de producties en ontsluit de ruimtelijke kwaliteit van Zeeland. Zeelandia presenteert de theaterproducties voor het landschap in de vorm van een festival dat 12 dagen duurt vanaf de laatste dinsdag in augustus. 3 producties staan op locaties verspreid over Zeeland, terwijl 1 productie tijdens het festival reist en zo héél de provincie bij ZNF betrekt. Daarnaast wordt een festivalhart ingericht in het Abdijcomplex van Middelburg. Vooral dit programmaonderdeel geeft een gezicht aan ZNF als cultureel evenement. Zeelandia toont er op het centrale plein en in de omliggende gebouwen een keuze uit bestaand aanbod van podiumkunsten uit Nederland en Vlaanderen dat niet eerder in Zeeland te zien was. De samenstelling van het programma gebeurt vanuit 2 complementaire gedachtes: kwaliteit en variatie. Voor de voorstellingen op locatie tijdens het Nazomerfestival neemt Zeelandia zelf het artistieke initiatief. Het kiest stukken uit het repertoire of geeft gerichte schrijf- of compositieopdrachten en zoekt regisseurs, spelers en vormgevers bij de plannen. Voor de 2 producties die in voor- en najaar worden gemaakt stelt Zeelandia zich juist uitdrukkelijk open voor initiatieven van derden. Theatermakers kunnen echter niet vanzelfsprekend aan de slag. Hun plannen moeten blijk geven van een originele visie of opvatting, vertrouwen wekken en getuigen van een artistieke noodzaak om verwezenlijkt te worden. Bovenal moeten makers zich met hun werk willen verhouden tot de lokale context en er de confrontatie met het publiek in Zuidwest Nederland mee willen aangaan, bv. door het werken rond maatschappelijke thema’s of personages uit de geschiedenis. Omdat Zeelandia de enige scheppende podiumkunsteninstelling is in Zuidwest Nederland en de grote landelijke gezelschappen dit gebied niet of nauwelijks bespelen, beperkt het zich niet tot één genre maar komen naast toneel ook muziektheater en opera aan bod. De schaal van de producties voor het festival verschilt van monologen tot groot gemonteerde voorstellingen. De reizende producties in het seizoen zijn meestal kleinschalig van omvang. Zeelandia verzekert door deze unieke combinatie van locatieprojecten en reizende producties de spreiding van professionele podiumkunsten over heel Zeeland, ook in kleinere kernen die anders nooit bediend zouden worden van dergelijke kunstuitingen. Zeelandia werkt binnen haar producties niet uitsluitend met Nederlandse makers, maar kiest voor intensieve samenwerking met Vlaamse podiumkunstenaars en stimuleert artistieke ontmoeting tussen Noord en Zuid. Zeeland is door zijn geografische ligging, zijn historische banden met Vlaanderen en zijn taalidioom bijzonder geschikt om een dergelijke grensoverschrijdende rol te vervullen. De keuze voor een artistiek leider uit Vlaanderen stimuleert deze samenwerking. Anno 2008 wordt het Nazomerfestival erkend als het grootste Nederlands/Vlaamse podiumkunstenfestival in het Nederlands taalgebied.
5
talentontwikkeling Zeelandia betrekt jaarlijks een 20-tal jonge makers bij de 6 producties die het voorbrengt. Het onderscheidt zich als theaterproductiehuis doordat het talentvolle regisseurs, vormgevers, auteurs en acteurs niet alleen een professionele omkadering biedt, maar ook in de gelegenheid stelt met ervaren collega’s aan een productie te werken. Zo vindt op organische wijze overdracht van ervaring en vakmanschap plaats. Een positief gevolg daarvan is dat die jonge makers regelmatig doorstromen in producties van de ervaren makers bij andere gezelschappen. Dat gebeurde o.a. met acteur Eric Whien bij Theater Oostpool, met kostuumontwerpster Lies Maréchal bij ’t Arsenaal, met de scenografen Kris Van Oudenhoven bij Station Zuid, Katleen Vinck bij HETPALEIS en Toon van Ishoven bij KVS Brussel. Bovendien genereren Zeelandia-producties ruime aandacht bij de pers en in het vak, waardoor ze een ideale showcase zijn om opgemerkt te worden. Zo kreeg de jonge tenor Charles Hens n.a.v. zijn rol in Der fliegende Holländer een contract bij de opera van Barcelona. In de visie van Zeelandia is het spelen van een reeks voorstellingen wezenlijk deel van het artistieke proces. De confrontatie met publiek en de ervaring van het spelen zelf behoren tot de essentie van het theater maken. Voorstellingen worden daarom altijd gedurende langere tijd gespeeld. Dat is niet alleen voor de makers belangrijk, maar het biedt Zeelandia ook de mogelijkheid om met de voorstellingen een breed publiek, verspreid over heel Zeeland te bereiken en zo een rol van betekenis te spelen voor de hele Zeeuwse bevolking. Door de wisselende schaal van de producties biedt Zeelandia intern doorgroeimogelijkheden. Jonge makers kunnen starten met voorstellingen voor de kleine zaal en later betrokken worden bij grootschalige festivalvoorstellingen op locatie. Zo ontwierp scenografe Katleen Vinck het decor voor Een Zeeuwse Meid en deed daarna de vormgeving voor de locatievoorstelling Om te beginnen een vrouw. Andersom komt ook voor, zoals in het geval van Louis van Beek die speelde in Tasso en nu op zijn vraag als auteur en acteur betrokken is bij de muziektheaterproductie Mathilde over de Zeeuwse diva Mathilde Willink, die in het seizoen 2009 - 2010 bij Zeelandia uitkomt. Waar mogelijk betrekt Zeelandia professionele makers die banden hebben met de eigen regio bij zijn producties. Gezien de artistieke uitgangspunten (zie hoger) is het logisch dat die binding met Zeeland bij makers met Zeeuwse ‘roots’ sterker is. Evenzeer is het opvallend dat de noodzaak om in en voor Zeeland producties te maken juist groot is bij die theatermakers (schrijvers, componisten, regisseurs, acteurs, enzovoort), die vóór het bestaan van Zeelandia nooit de kans hadden om in hun eigen regio professioneel aan de slag te gaan. Zij komen met relevante, op de Zeeuwse samenleving geënte plannen en zijn zeer gemotiveerd om in hun streek van afkomst te werken en te spelen. Zeelandia geeft bijvoorkeur kansen aan jonge theatervormgevers en kostuumontwerpers om hun talent te ontwikkelen. Er wordt met name gerekruteerd uit de opleidingen Theatervormgeving aan de Toneelacademie in Maastricht (bv. Tobias Duysens) en aan de Posthogeschool van Podiumkunsten in Antwerpen (bv. Kris Van Oudenhoven, Toon Van Ishoven, Katleen Vinck, Dirk De Hooghe) en uit de opleiding Theaterkostuum-ontwerpen aan de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten in Antwerpen (bv. Lies Maréchal en Anna Seniow). Het ontwikkelen van een vernieuwende beeldtaal wordt daarbij gestimuleerd.
6
Voor alle producties geldt dat ze vanuit Zeelandia zowel artistiek als productioneel intensief worden begeleid. Alex Mallems, artistiek leider van Zeelandia, is een ervaren dramaturg die o.a. werkte bij grote gezelschappen als Het Nationale Toneel en de Koninklijke Vlaamse Schouwburg in Brussel. Hij is bovendien ruim 10 jaar als docent verbonden aan bovengenoemde opleidingen en is zo goed geplaatst om talent te rekruteren en te begeleiden. Jong talent wordt door Zeelandia gevolgd in zijn evolutie door het bezoeken van voorstellingen. Aanvullend worden er voor acteurs en zangers regelmatig audities gehouden. Plannen van jonge regisseurs worden eerst inhoudelijk en artistiek gewikt, maar in hun uitvoering omkaderd door ervaring. Experiment en vernieuwing krijgen hierdoor juist grotere kans van slagen. De begeleiding bestaat uit het grondig toelichten van de context waarbinnen gewerkt wordt met het fundamentele onderscheid tussen locatieprojecten en werken voor de zaal; het geven van een dramaturgische analyse aan regisseurs en vormgevers samen; het stap voor stap opvolgen, evalueren en bijsturen van de beeldtaal bij een voorstelling in ontwikkeling. Naar de uitvoering toe is er tevens professionele productionele ondersteuning vanuit de ervaren staf van Zeelandia.
faciliteiten voor makers Theaterproductiehuis Zeelandia beschikt over professioneel uitgeruste faciliteiten in Middelburg. Naast een repetitiezaal en kantoren is er onder het zelfde dak tevens een logeerverblijf voor de artiesten die bij Zeelandia aan het werk zijn. Gedurende het werkproces en de speelperiode wonen de makers in Middelburg. Dit versterkt het groepsgevoel en er wordt contact gemaakt met de lokale context en leefomgeving. Hierdoor komt een interactief proces tussen makers en werkplek op gang.
vernieuwing Het streven naar vernieuwing staat voorop bij de producties van Zeelandia. Dat gebeurt enerzijds door het geven van talrijke schrijfopdrachten waardoor nieuwe stukken gespeeld kunnen worden. Die opdrachten gaan zowel naar ervaren theaterauteurs (bv. Paul Pourveur, Heleen Verburg en Nirav Christophe), maar ook naar schrijvers met een niet specifieke theaterachtergrond (bv. Anne Vegter) of naar theatermakers die zelf stukken willen schrijven (bv. Herman van de Wijdeven of Louis van Beek). Ook schrijvers met Zeeuwse achtergrond krijgen ruim kansen om stukken te schrijven die geworteld zijn in hun persoonlijk verleden, zoals de uit Middelburg afkomstige Judith de Rijke of de uit een Thoolse familie afstammende Marjolein Bierens. Auteurs brengen zelf een onderwerp aan, schrijven over een lokaal thema of voor een specifieke locatie. Op een vergelijkbare manier worden er bij muziektheaterproducties die Zeelandia opzet, regelmatig opdrachten verstrekt aan bij voorkeur jonge componisten (bv. Daniel Cross, Mariecke van der Linden of Marlijn Helder). Daarnaast worden vaak in opdracht nieuwe vertalingen of bewerkingen gemaakt als er geput wordt uit het bestaande theaterrepertoire. Theater maken op locatie is de jongste jaren uitgegroeid tot een volwaardig nieuw medium. Dat Nederlands internationaal meest gewaardeerde regisseur, Johan Simons, op locatie het vak leerde bij Hollandia, is in dit verband veelzeggend. De voorstellingen die Zeelandia maakt voor het landschap van Zeeland worden positief geduid voor de consequente manier waarop de relatie tussen stuk en locatie wordt gelegd. Vernieuwend is vooral dat Zeelandia het klassieke repertoire buiten de 7
schouwburgen heeft gebracht (Tasso, Phaedra, Der fliegende Holländer, Philoktetes, l’Histoire du Soldat) en daar een nieuw publiek bij heeft geworven. Zeelandia geeft binnen dit origineel concept veel regisseurs uit het reguliere circuit (bv. Lidwien Roothaan, Albert Lubbers, Jaap Spijkers en Josse de Pauw) kansen om voor het eerst op locatie te werken. Het dwingt hen om vormelijk na te denken over een andere manier van regisseren binnen de specifieke wetmatigheden van het spelen buiten de schouwburgcontext, wat nieuwe impulsen oplevert voor hun ontwikkeling.
8
[ Diverse provincies kijken met grote interesse naar wat er in Zeeland gebeurt. … In Friesland wordt het Frysk Festival nieuw leven ingeblazen. Daarvoor heeft het provinciebestuur een miljoen Euro vrijgemaakt. Artistiek leider wordt Guy Coolen van Muziektheater Transparant in Antwerpen. … Zeeland is voor de Friezen een voorbeeld zegt Coolen. “ Het bestuur
heeft, als referentiepunt, gezegd dat het een soort Zeeland Nazomerfestival wil hebben. Het is niet mijn bedoeling dat te imiteren, maar ik denk wel aan het benutten van bijzondere locaties waarvoor specifieke producties worden gemaakt. Dat is het unieke van het Nazomerfestival. Dat beseft men overigens inmiddels in Vlaanderen ook.” ] Provinciale Zeeuwse Courant, 24 augustus 2007
9
Zeelandia in het culturele landschap van Zeeland, Nederland en Vlaanderen Theaterproductiehuis Zeelandia is de voorbije jaren een vaste waarde geworden in het kunstenlandschap van Nederland èn Vlaanderen. Met het maken van voorstellingen die specifiek voor de deltaregio worden bedacht en ontwikkeld levert het een authentieke, vernieuwende bijdrage aan het theateraanbod. De lokale verankering leidt tot een grote zeggingskracht en identificatie bij het publiek, maar staat een bredere, meer universele relevantie van de producties niet in de weg. Dat wordt bewezen door de grote belangstelling en waardering bij pers en publiek voor dat in de Zeeuwse klei gewortelde werk. Ook nu het nieuwe ervan af is, blijven radio, tv en de dagbladen in beide landen op grote schaal aandacht geven aan het Nazomerfestival. De laatste reisproducties De Dikke van Dale en Amanda ontvingen een vergelijkbare mediabelangstelling. Het publieksbereik als gevolg van al die publiciteit is aanzienlijk. Ook om de kwaliteit van de Zeelandia-producties op landelijke schaal te vergelijken is kritische reflectie via recensies in de grote landelijke kranten belangrijk. Het door Zeelandia georganiseerde Nazomerfestival wordt vaak in één adem genoemd met de grote zomerfestivals in ons land. Alhoewel het daarmee qua aanbod, aard en omvang nauwelijks te vergelijken valt, zegt het wel iets over de betekenis vanuit landelijk perspectief. Dit blijkt ook uit de navolging elders in het land in de vorm van meerdere nieuwe festivals geïnspireerd op de Zeeuwse formule: De manier van werken rond de festival- en reisproducties heeft Zeelandia veel artistiek krediet opgeleverd en zorgt ervoor dat bekende acteurs en regisseurs uit het repertoirecircuit - als Els Dottermans, Han Kerckhoffs, Josse de Pauw, Han Römer, Dirk Roofthooft, Lidwien Roothaan, Jaap Spijkers, Marie-Louise Stheins en Ilse Uitterlinden - geïnteresseerd blijven om aan producties mee te werken. Daarnaast werd er succesvol gewerkt met artistieke partners als Het Muziek Lod uit Gent, Muziektheater Transparant uit Antwerpen, Station Zuid uit Tilburg, ’t Arsenaal uit Mechelen, die ook voor toekomstige samenwerking in zijn. Ook in de programmering van het festivalhart is de blik naar het Zuiden gericht en wordt veel aandacht besteed aan podiumkunstenaanbod uit Vlaanderen. Nieuw muzikaal talent dat in Nederland nog vaak onbekend is, wordt geïntroduceerd naast namen als dEUS, Zita Swoon en Sarah Bettens. Hierdoor ontstaat een interessante aanvulling op het reguliere aanbod van de podia hier en biedt Zeelandia Vlaams talent een springplank naar het publiek in Nederland. Het is overigens ook een goede manier om jonge mensen in Zuidwest Nederland naar het festival te trekken en voor andere delen van het aanbod te interesseren. Waar mogelijk worden door Zeelandia uit de regio afkomstige makers betrokken. Dat geldt zowel voor de jonge als de oudere generatie die voordien nooit de kans hebben gehad hier op professionele basis met hun vak bezig te zijn. De werking van Zeelandia stimuleert daarnaast lokaal jong talent en bevordert het klimaat voor de amateurkunst hier, o.a. doordat er een professionele instelling is waaraan men zich kan spiegelen. Bovendien functioneert Zeelandia als noodzakelijke bovenbouw voor de podiumkunsten en probeert het - in de mate van het mogelijke - initiatieven uit de onderbouw te ondersteunen, o.a. door het aanbieden van workshops over sponsoren fondsenwerving; door het onderhouden van contacten en verzorgen van inleidingen over vakinhoudelijke onderwerpen voor het Zeeuws Centrum voor Amateurtheater; het bieden van een podium en stageplaatsen aan jong Zeeuws muziektalent in het kader van Zeeland Nazomerfestival; het geven van artistiek, 10
inhoudelijke adviezen aan het semi-professionele jeugdtheatergezelschap Kwark en het af en toe bieden van een speelplek voor hun voorstellingen tijdens het Nazomerfestival; het bieden van stageplaatsen aan Zeeuwse studenten die elders een theateropleiding volgen
podium Met het concept van het Zeeland Nazomerfestival heeft Zeelandia een groot eigen podium gecreëerd dat seriegewijs wordt bespeeld. Alle producties worden tijdens het 12 dagen durende festival zo’n 10 maal gespeeld. Het gaat om een kleine 40 activiteiten. In het festivalhart werden de afgelopen jaren per editie eveneens zo’n 40 activiteiten georganiseerd. De 2 reizende producties in het voor- en najaar worden samen 50 keer gespeeld. Bij toekomstige herneming in het seizoen wordt uitgegaan van gemiddeld 35 uitvoeringen per tournee. Totaal gaat het derhalve om 165 activiteiten op jaarbasis (in 2006 nog 79 activiteiten). De productie die tijdens het festival reist is qua omvang de kleinste, vaak een monoloog of een stuk voor twee spelers. De tribune die bij deze productie wordt geplaatst is zo’n 100 stoelen groot. Normaal bieden de festivalvoorstellingen van Zeelandia een capaciteit van 300 zitplaatsen. De opera Der fliegende Holländer in 2006 had een tribune van 1.000 zitplaatsen en werd 5 keer uitverkocht gespeeld. Per festivaleditie zijn er door de band 12.000 stoelen beschikbaar c.q. kaarten in de verkoop. De bezetting van de producties op locatie bedroeg over de periode 2005 t/m 2007 gemiddeld 83 %. Het Middelburgse festivalhart biedt een wel haast onbeperkte capaciteit. Op het Abdijplein kunnen 5.000 mensen worden toegelaten bij een concert. In de grootste binnenruimte van de Abdij kunnen 250 mensen terecht. De afgelopen jaren kwamen gemiddeld 18.500 bezoekers op het festivalhart af. De capaciteit van de kleine zalen waar in het seizoen wordt gespeeld wisselt sterk. Gemiddeld werden over de afgelopen 3 producties 80 bezoekers per voorstelling ontvangen. In de dorpshuizen speelt Zeelandia voor eigen rekening en risico en in de schouwburgen op basis van partage. De producties van Zeelandia gaan altijd in één van de theaters in Zuidwest Nederland in première. Er wordt op structurele basis samengewerkt met onder meer de Stadsschouwburg Middelburg, Theater de Mythe in Goes, het Scheldetheater in Terneuzen, Het Klein Raamtheater in Antwerpen en bijvoorbeeld Schouwburg De Kring in Roosendaal, maar ook met lokale organisaties die podiumkunsten aanbieden als Uit op Tholen, Uit in Reimerswaal of Uit in Hoogerheide. Bij de herneming van succesvolle producties in het seizoen erop, werkt Zeelandia samen met het Theaterbureau De Zee voor de verkoop aan de schouwburgen in het land.
publiek De kloof tussen de productie van theater en het publiek weet Zeelandia op verschillende manieren te dichten, o.a. door inhoudelijk aansluiting te zoeken bij wat onder de mensen in Zuidwest Nederland leeft; door steeds de aandacht te trekken met originele voorstellingen gepresenteerd in een festivalformule en door aansluitende reeksen te spelen van de reizende producties in het seizoen. Ook weet Zeelandia letterlijk de afstand te overbruggen door tijdens het Nazomerfestival op locatie in heel Zeeland te spelen en door met de producties in het seizoen naar de mensen toe te gaan en ook te spelen op de podia van dorps- en buurthuizen. De 11
eigen omgeving heeft nauwelijks een drempel in tegenstelling tot het rode theaterpluche. Met deze specifieke aanpak investeert Zeelandia in een breed en nieuw publiek, dat vaak nooit eerder met podiumkunsten in aanraking kwam. Voor al haar activiteiten trekt het gemiddeld zo’n 30.000 bezoekers. Uit onderzoek in 2005 blijkt dat 65 % van de bezoekers van het Nazomerfestival Zeeuwen zijn en dat van hen slechts 15 % wel eens een voorstelling in de schouwburg bezoekt. Zo’n 35 % van de festivalgangers komt van buiten Zeeland, vooral uit West-Brabant, de Randstad en Vlaanderen. Naar het publiek van de reisproducties tijdens het seizoen is nog geen onderzoek gedaan.
educatie Zeelandia heeft de afgelopen jaren in beperkte mate educatieve activiteiten ontwikkeld. Het was succesvol met inleidingen bij de theaterproducties op locaties tijdens het festival. Ruim 75 % van de bezoekers maakte hier gebruik van. Door het ontbreken van geschikte ruimten bij de locaties en door geldgebrek om daarin zelf te voorzien, bv. door het plaatsen van een tent, werden deze inleidingen de laatste jaren in mindere mate georganiseerd. Zeelandia wil per 2009 middelen kunnen vrijmaken om deze verdiepende activiteiten opnieuw aan te bieden. Rond de reizende producties werd tot nu toe alleen samengewerkt met de Hogeschool Zeeland. De komende periode wil Zeelandia ook andere onderwijsinstellingen in Zuidwest Nederland betrekken en voor theater enthousiast maken. Ook wil Zeelandia het recent genomen initiatief voor recensiewedstrijden rond de reisproducties in het seizoen uitbouwen en vervolmaken met workshops onder deskundige leiding over kijken naar toneel, meningsvorming en het beargumenteerd onder woorden brengen daarvan. Hieromtrent is inmiddels samenwerking gezocht met de regionale dagbladen in Zuidwest Nederland.
marketing Zeelandia richt zich op 3 doelgroepen: Bestaande bezoekers die zijn opgenomen in het adressenbestand; Cultuurzoekers in Nederland en Vlaanderen die bereid zijn te reizen voor een specifiek programmaonderdeel of festivalbezoek in het algemeen; Bewoners van Zuidwest Nederland en daarbuiten die zich verbonden voelen met de regio en op grond daarvan kunnen worden aangesproken. Het theaterproductiehuis heeft steeds substantiële middelen ingezet om zowel het festival als de producties in het seizoen onder de aandacht te brengen. Dit beleid wordt de komende jaren voortgezet met een uitgekiende mix van traditionele promotiedragers en nieuwe media. De marketinginspanningen van Zeelandia richten zich op een zo hoog mogelijke bezettingsgraad van minimaal 80 %. Ook wordt gestreefd naar een grotere naamsbekendheid in Nederland en Vlaanderen en versterking van het merk ‘Zeeland Nazomerfestival’. Bij de promotie van de producties in het seizoen wordt nooit vergeten hieraan de naam van het Nazomerfestival te koppelen (v.v). Voorts richt de communicatie zich in de zomermaanden op informatieverstrekking en kaartverkoop voor het festival en tijdens het seizoen op de reizende producties.
12
De laatste jaren is i.s.m. de toeristische sector ingezet op het ontwikkelen en aanbieden van arrangementen rond het Nazomerfestival. Zowel in de vorm van arrangementen met diner en busvervoer vanuit het festivalhart als verblijfsarrangementen met hotelovernachtingen. De verkoop hiervan vertoont een stijgende lijn en geeft aanleiding hieromtrent meer en nieuwe vormen van samenwerking te ontwikkelen. T.a.v. de hoogte van de entreeprijzen hanteert Zeelandia het uitgangspunt dat die voor het festival op het niveau moeten liggen van de prijzen voor kaartjes van vergelijkbare voorstellingen in de schouwburg. Voor de reisproducties in het seizoen wordt een gematigder prijsbeleid gevoerd. Het prijsinstrument wordt vooral benut om een zo hoog mogelijke voorverkoop te realiseren. Ook wordt prijsdifferentiatie toegepast om een hogere gemiddelde verkoopprijs en omzet te realiseren. Voor de kaartverkoop werkt Zeelandia samen met de Stichting Theaterexploitatie Zeeland. Zeelandia stimuleert de uitbouw van deze organisatie tot een centrale theaterkassa voor Zeeland in de hoop dat dit zal resulteren in een meer marketinggestuurde aanpak en flexibeler mogelijkheden voor acties, yield management en andere eigentijdse verkoopmethoden.
ondernemerschap Theaterproductiehuis Zeelandia probeert waar mogelijk managementtechnieken uit het bedrijfsleven toe te passen in de bedrijfsvoering. Het wil op een financieel duurzame manier haar activiteiten realiseren en daarbinnen op verantwoorde wijze risico’s nemen bij de werving van directe inkomsten. Zeelandia vindt het van belang dat haar activiteiten breed worden gedragen en dat dit spreekt uit de bijdragen van cultuurfondsen en het bedrijfsleven en vooral uit de hoogte van de opbrengst uit kaartverkoop. De structurele subsidiëring door de overheid vormt echter de basis onder het financiële huis van Zeelandia. Tegelijkertijd is het ook de hefboom en de poolstok voor de werving van middelen elders. De afgelopen jaren maakte de structurele subsidie van Rijk en Provincie 40 % van de exploitatie uit. 60 % van de benodigde gelden haalde Zeelandia zelf op in de vorm van incidentele bijdragen van lagere overheden, fondsen, sponsoring en kaartverkoop. Theaterproductiehuis Zeelandia is de kunstenplanperiode 2005 - 2008 ingegaan met een normbegroting van in totaal € 1.080.000,=. In 2005 beliep de exploitatie € 1.615.000,= en in 2006 € 1.895.000,=. Hierin draagt het Rijk € 275.000,= per jaar bij. Door de Provincie Zeeland wordt jaarlijks € 200.000,= meebetaald. De Gemeente Middelburg betaalt sinds 2008 op structurele basis € 50.000 aan het festivalhart. Vanaf medio 2006 ontvangt Zeelandia ook structurele steun van het Fonds Amateurkunst en Podiumkunsten en de Provincie Zeeland voor de twee reizende producties in het seizoen. Beide instanties subsidiëren hieraan elk 1 Euroton per jaar. Derhalve is er anno 2008 per jaar op structurele basis € 725.000,= beschikbaar. In 2007 werd Zeelandia geconfronteerd met de grote afhankelijkheid van incidentele middelen om haar activiteiten te kunnen realiseren. Sinds de start in 2001 is de organisatie jaarlijks financieel fors gesteund door de grote cultuurfondsen in ons land. Bij de toetreding tot het Kunstenplan hebben die aangegeven dat op hun steun niet elk jaar opnieuw kan worden gerekend. In 2007 bleef die voor het eerst achterwege. De totale omvang van de exploitatie bedroeg het afgelopen jaar € 1.600.000,=. Daarvan had € 380.000,= betrekking op de twee reizende producties en € 1.220.000,= op het Nazomerfestival. Deze - in vergelijking met voorgaande jaren - tonnen lagere begroting had gevolgen voor de omvang en aard van de
13
festivalproducties en vervolgens ook voor de mogelijkheden om sponsors te werven en publiek te bereiken. Het resulteerde in een tekort van circa € 80.000,=. De organisatie beschikt niet over eigen middelen om dergelijke tegenvallers op te vangen en is daarmee uiterst kwetsbaar. Zelfs zonder enige groeiambitie te formuleren is het voor het voortbestaan van de organisatie wenselijk dat de financiële basis in de periode 2009 - 2012 fors wordt vergroot en dat de verhouding tussen structurele middelen, incidentele bijdragen en directe inkomsten evenwichtiger wordt. Zeelandia zet in op een gelijke verdeling in het opbrengen van de baten: 1/3 uit rijkssubsidie, 1/3 uit provinciale subsidie en 1/3 uit eigen inkomsten van het productiehuis zelf.
organisatie Zeelandia werkt met een kleine, flexibele structuur. Anno 2008 staan er 3 medewerkers op de loonlijst voor 2,8 fte. De staf van Zeelandia bestaat daarnaast uit 3 freelancers die samen voor 1 fte aan de organisatie zijn verbonden. Tijdens het productieproces en de uitvoering van de voorstellingen en het festival groeit deze kern uit met vele tientallen tijdelijke medewerkers en zo’n 75 medewerkers die zich als vrijwilliger inzetten. De minimaal bezette staf heeft de afgelopen jaren een immense prestatie geleverd. Niet alleen worden 6 producties per jaar gerealiseerd en een festival georganiseerd, ook werd jong talent begeleid en werden voorstellingen op hoog niveau afgeleverd. Dit kon alleen tot stand komen door grote persoonlijke betrokkenheid en een inzet die niet naar rato kon worden beloond. Zeelandia wil een professionele organisatie zijn die in verhouding staat tot het niveau van wat het voortbrengt en de positie die ze inneemt in het bestel. Het is dan ook met ingang van 2009 hard nodig dat naast de directeur ook de artistiek leider en de productieleider fulltime in dienst komen. Aangevuld met een secretaresse voor minimaal 0,8 fte, een fulltime marketingmedewerker en een administratieve kracht voor 0,4 fte. Daarnaast is een huismeester voor 0,5 fte onontbeerlijk om praktische zaken tijdens het maakproces in huis vlot te laten verlopen. In totaal gaat het dan om 5,7 fte, wat nog steeds een kleine structuur is voor een organisatie die 6 producties per jaar voortbrengt.
wat wil Zeelandia in 2009 – 2012 bereiken? Zeelandia wil in de komende periode jaarlijks 6 theaterproducties realiseren, waarvan 4 voor het Nazomerfestival en 2 als reizende productie in het seizoen. Daarnaast wil het jaarlijks 1 productie kunnen hernemen. Zeelandia wil het potentieel van het festival uitbouwen met als basis de bestaande formule, gedurende 12 dagen en met een festivalhart in de Abdij van Middelburg. Daarom wil Zeelandia jaarlijks 1 grootschalige productie op locatie voor het Nazomerfestival kunnen maken i.p.v. 1 maal per 4 jaar. Dit garandeert een ruimer publieksbereik, hogere directe inkomsten en incidentele bijdragen en een grotere publicitaire en economische uitstraling. Ook in artistiek opzicht wil Zeelandia niet veroordeeld zijn tot festivalproducties met hooguit 3 of 4 spelers. Hetzelfde geldt voor de 2 reizende producties van Zeelandia. Die zijn t/m 2008 steeds begroot op basis van 1 of 2 spelers. Het productiehuis wil ook de plannen van makers voor grootschaliger voorstellingen tot zo’n 4 spelers kunnen honoreren.
14
De reizende producties worden aanvankelijk zo’n 25 keer gespeeld in met name Zuidwest Nederland. Wanneer een productie succesvol is, wil Zeelandia die het seizoen erop kunnen hernemen voor een tournee langs schouwburgen in heel Nederland en Vlaanderen. Ook wil Zeelandia haar personele bezetting uitbreiden van 3,8 fte (in dienst en als freelancer betrokken) naar 5,7 fte (allen in dienst) en hen in alle gevallen een salaris op cao-niveau aanbieden plus pensioen en andere gebruikelijke secundaire voorwaarden. Tot slot wil Zeelandia in de gelegenheid zijn op volwaardige wijze educatieve activiteiten te ontwikkelen rond de producties en blijven investeren in publieksbereik door verdere professionalisering van de marketing.
verantwoording Zeelandia vraagt voor de periode 2009 - 2012 aan Rijk en Provincie elk een jaarlijkse bijdrage van € 900.000,=. Het theaterproductiehuis neemt de verantwoordelijkheid om voor hetzelfde bedrag te zorgen. Dit verzoek wordt onderbouwd door: De artistieke kwaliteit van wat Zeelandia voortbrengt; De authentieke bijdrage aan het theateraanbod in Nederland en Vlaanderen; De vernieuwende aanpak van produceren en presenteren; Het publiek dat het daarmee bereikt; De aanzienlijke eigen middelen die het genereert en het ondernemerschap dat het tentoonspreidt. Wat Zeelandia cultureel doet creëert een grote meerwaarde voor de samenleving in Zuidwest Nederland met: De kansen die het biedt voor (jonge) theatermakers om hier te werken; De maatschappij betrokken voorstellingen die het oplevert; De brede sociale verbondenheid rond het festival; De omvangrijke publiciteit die het jaarlijks genereert in de Nederlandse en Vlaamse media en de bijdrage aan het bewustzijn van de mensen in de regio dat niet alle belangwekkende dingen in ons land altijd en alleen in de Randstad plaatsvinden.
15
[ Zeeland moet inzetten op een verdubbeling van de rijksbijdrage voor cultuur. “En als we daarom
vragen, is het niet meer dan terecht dat de Zeeuwse provinciale overheid daar ook een bijdrage aan toevoegt.” Cultuurgedeputeerde Harry van Waveren zei dat gisteren bij de opening van het nieuwe onderkomen van Theaterproductiehuis Zeelandia in Middelburg. ] Provinciale Zeeuwse Courant, 21 april 2007
16
terugblik 2005 - 2008 Sinds 2005 heeft Theaterproductiehuis Zeelandia 3 artistiek succesvolle edities afgeleverd van het Nazomerfestival als podium voor telkens 4 producties op locaties in het Zeeuwse landschap, in combinatie met het festivalhart in Middelburg. Vanaf 2006 werden de eerste 3 reisproducties in het seizoen gerealiseerd en telkens 25 keer gespeeld. In 2008 wordt opnieuw het festival volgens de vaste formule georganiseerd, worden er 2 reisproducties gemaakt en wordt De Dikke van Dale uit 2007 voor een landelijke tournee hernomen.
grootschalige opera- en muziektheaterproducties op aansprekende locaties Producties op deze schaal hebben voor ZNF als gangmaker gewerkt om internationale aandacht op zich te vestigen, aan naamsbekendheid te winnen en publiek van buitenaf te werven met gedurfde projecten. Der fliegende Holländer van Richard Wagner werd in een regie van Jeroen Lopes Cardozo in 2006 gespeeld op een landtong in het kanaal van Gent naar Terneuzen. Het gebruik van echte schepen versterkte het maritieme karakter van deze opera, die voor het eerst in ons land in de open lucht werd uitgevoerd. Een andere primeur was de samenwerking met het orkest van de Vlaamse Opera - voor deze productie o.l.v. de Nederlandse dirigent Ed Spanjaard - dat voor het eerst buiten het eigen operahuis optrad. Voor de muziektheaterproductie RUHE, gingen Zeelandia en het KunstenFESTIVALdesarts uit Brussel in 2007 een coproductie aan met Muziektheater Transparant uit Antwerpen en het internationaal gereputeerde koor Collegium Vocale uit Gent. Zij vertolkten een liedrecital van romantische Schubert aria’s die brutaal werden onderbroken door getuigenissen van oud SS-er’s, die de Nederlandse kunstenaars Armando en Hans Steutelaar in de jaren ’60 verzamelden. De rollen van de SS-er’s werden vertolkt door bekende acteurs als Carly Wijs, Tom Jansen, Josse de Pauw en Dirk Roofthooft. Na de reeks in een houtopslag in het Zeeuwse Goes, reist deze productie verder langs grote muziekpodia en bekende festivals in Europa. Ze maakte ook furore bij de opening van de internationale kunstmanifestatie Stavanger, Culturele Hoofdstad van Europa 2008.
repertoiretheaterproducties op locatie Zeelandia produceerde 2 grootschalige locatievoorstellingen van toneelklassiekers die normaliter thuishoren in de grote schouwburgen. Door de kwaliteit van beide voorstellingen, gerealiseerd door artistieke medewerkers die behoren tot de top van de toneelwereld in Nederland en Vlaanderen, werd de potentie bewezen van dit soort repertoire om op locatie en voor een groot publiek gespeeld te worden. Phaedra in de versie van Hugo Claus naar Seneca werd in 2005 opgevoerd bij de Nieuwe Kerk van Zierikzee, een gebouw met tempelachtige allure dat fungeerde als paleis van koning Theseus. Het publiek nam plaats op een tribune in de vorm van een Grieks amfitheater. Lidwien Roothaan regisseerde een uitgelezen cast met Els Dottermans, Han Römer en Chris Thys naast jong talent als Fabian Jansen en Roy Aernouts. Daniël Cross componeerde de muziek, Reinier Tweebeeke ontwierp het licht en Rien Bekkers de kostuums.
17
Voor Tasso bewerkte dramaturg Alex Mallems Goethe’s klassieker Torquato Tasso voor opvoering op vier kasteellocaties in Nederland. Dit gebeurde n.a.v. het 65-jarig bestaan van het Prins Bernhard Cultuurfonds in 2005 die deze tournee mogelijk maakte. Voor ZNF een unieke kans om de landelijke bekendheid te vergroten met een productie die buiten Zeeland in première ging. Regisseur Albert Lubbers werkte voor de vormgeving samen met scenograaf Kris Van Oudenhoven voor decor, Yan Tax voor kostuums en Marc Heinz voor het licht. Het stuk werd gespeeld door een jonge Nederlands/Vlaamse cast.
hedendaags maatschappelijk relevant toneel op locatie Het geven van schrijfopdrachten biedt ZNF mogelijkheden om relevante hedendaagse thema’s in nieuwe toneelteksten te koppelen aan specifieke locaties. Zo schreef Kester Freriks Ons Koninkrijk, een stuk over oorlogstrauma’s van soldaten van Bataljon Zeeland die vochten in Nederlands-Indië tijdens de Politionele Acties. Er werd in 2005 gespeeld in dorpshuizen, locaties waar de veteranen jaarlijks hun gesneuvelde makkers herdenken. Historische beelden werden via video verwerkt. De voorstelling, gespeeld door Wim van der Grijn en Cas Enklaar in een regie van Mette Bouhuijs, maakte emotionele reacties los. Paul Pourveur schreef in 2006 De Vrouwen van Kamp Westkapelle, een stuk waarin een Molukse vrouw herinneringen ophaalt aan haar kindertijd in dit kamp. Vijftig jaar geleden gebeurde er een schietincident dat Nederland schokte. Het spelen van dit historisch beladen stuk tussen de nog bestaande barakken zorgde voor een bijzondere ervaring, zeker voor de Molukse gemeenschap - de grootste groep allochtonen in Zeeland - die massaal deze productie bezocht. De combinatie met Molukse liederen gezongen door Julia Loko, versterkte dat authentieke gevoel. Herman van de Wijdeven schreef in 2007 Vloed voor het gedempte sluizencomplex in het centrum van Hansweert. Jan Ros versterkte deze locatie door een sterke beeldende kunst ingreep. Bij dit aangrijpend vader/zoon conflict speelt het voor Zeeland actuele thema van ontpoldering een cruciale rol. Jos van Kan betrok bij zijn regie lokale muzikanten, die speelden naast Adri Overbeeke, Willem Schouten en de jonge talentvolle Vlaamse zangeres Amaryllis Uitterlinden. Met Om te beginnen een vrouw schreef Anne Vegter een heftig en ontregelend stuk met een kritische kijk op de Bijbelse mythologie. Jaap Spijkers regisseerde in 2007 de jonge uit Zeeland afkomstige actrice Astrid van Eck en bracht haar in deze complexe monoloog tot een bewonderenswaardige prestatie. Het spelen in monumentale Zeeuwse schuren versterkte daarbij de sfeer van de tekst.
dans- en multimediaproducties op locatie De schouwburgen in Zeeland presenteren een zeer beperkt aanbod hedendaagse dans. Daar zou geen publiek voor zijn. ZNF bewijst het tegendeel door op alternatieve manieren dans te presenteren. Met Station Zuid wordt er samengewerkt om hiervoor een podium te creëren. In 2006 werd The Recital gedanst in de Nieuwe Kerk van de Abdij van Middelburg. In 2007 coproduceerde ZNF Seven by 2 van de Canadese choreografen André Gingras en Sylvain Emard. Deze voorstelling kwam in Fort Rammekens, het oudste zeefort van West-Europa, optimaal tot zijn recht. Beide voorstellingsreeksen waren volledig uitverkocht.
18
Het zelfde gold voor The Ferryman, een multidisciplinaire dans,- muziek en videoproductie van de Middelburgse visuele kunstenaars Paul en Menno de Nooijer dat speelde tijdens ZNF 2005 in de Zware Plaatwerkerij van de oude Scheldewerf in Vlissingen. Ook Practising Suma van Moos d’Herripon en Kees Wieringa, gepresenteerd op het Abdijplein in het Viervleugelpaviljoen van Dré Wapenaar was succesvol.
19
“ Ze wisten het allang, de Zeeuwen: het Abdijplein , midden in het historische centrum van Middelburg, is een van de mooiste pleinen van de wereld. Voor muzikanten een walhalla ook, gezien de bijkans perfecte akoestiek.” De Volkskrant, 6 september 2005
20
festivalhart Abdij Middelburg Het Abdijplein in Middelburg heeft de voorbije jaren een kwaliteitskeurmerk als concertlocatie verworven. Het is geschikt voor zowel intieme optredens als voor popmuziek en meer theatrale concerten. Door die diversiteit worden verschillende publieksgroepen aangesproken. Uiteenlopende Nederlandse artiesten als Wouter Hamel, Eric Vaarzon Morel, Eric Vloeimans, Ellen ten Damme, of bands als Bettie Serveert en A Balladeer komen hier goed tot hun recht. Het plein is ook geschikt voor grote orkesten als het Jazz Orchestra van het Concertgebouw en het Limburgs Symfonie Orkest. Verder presenteerde Zeelandia er een staalkaart van wat de bloeiende Vlaamse popscene te bieden heeft met optredens van grote namen als Arno, Zap Mama, Sarah Bettens, Arsenal, dEUS of Zita Swoon, naast aanstormend talent als DAAU, Sioen en Absynthe Minded. Daarnaast was er jazz, oude muziek, chanson en flamenco. Elk jaar worden er kansen geboden aan jong Zeeuws talent om met ervaren musici op te treden. Op zondagnamiddag is er het traditionele Nazomerzingen waarbij het publiek zelf actief participeert. Een opvallende beeldende kunstproject was het Pleinmuseum, een mobiel tentoonstellingspaviljoen van ontwerper René van Engelenburg dat ZNF coproduceerde met het Centraal Museum in Utrecht. Dit multimediaproject maakte aansluitend een grote internationale carrière met opgemerkte presentaties in o.a. Antwerpen, Venetië en Parijs. Verder kreeg het Viervleugelpaviljoen ontworpen voor de muziekstukken die Simeon ten Holt door beeldend kunstenaar Dré Wapenaar een prominente plaats op het Abdijplein. Deze tent werd behalve voor een reeks Ten Holt concerten ook gebruikt als podium voor dans en literatuur. Literair Productiehuis Wintertuin presenteerde er schrijvers als Saskia De Coster, Al Galidi, Tom Lanoye en Joost Zwagerman. Daarnaast bracht Wintertuin Poetracks #2 uit waarin rockdiva’s als Ellen ten Damme en Mieke Stemerding werk van Harry Mulisch interpreteerden. Het literatuuraanbod werd verder ingevuld met de viering van 90 jaar Querido waarbij gedichten van Wim Hofman, naast het werk van hun topauteurs als Bernlef en Thomas Rosenboom gecombineerd werd met muziek. Of met Gekruide Zinnen, een nachtprogramma waarin Leonard Nolens, Kristien Hemmerechts en Anne Vegter liefdesgedichten, erotische poëzie en verhalen brachten in de intieme sfeer van de Kruidentuin van de Abdij. Verder werden er voorstellingen georganiseerd die zich richtten op diverse doelgroepen met kindertheater, een familievoorstelling en theater- en dansproducties. Tenslotte is de Abdij als festivalhart ook de ontmoetingsplek van het festival voor de bezoekers van de locatievoorstellingen in het landschap.
reizende producties in serie gespeeld in theaterzalen en dorpshuizen in Zeeland Medio 2006 werd gestart met het produceren van kleinschalige voorstellingen in voor- en najaar. De lokale invalshoek is bij deze producties meer uitgesproken. Een verzameling oude brieven die een dienstmeid uit Tholen schreef aan haar vriendin, vormden de basis voor Een Zeeuwse Meid, in opdracht van Zeelandia geschreven door Nirav Christophe. Hij zette de gevoelens uit deze brieven om in een hedendaags stuk over het verlangen naar vriendschap en een plek waar men zich thuis voelt. Marijke Beversluis regisseerde de Vlaamse actrice Mieke De Groote en de van Tholen stammende actrice Gonny Gaakeer.
21
In het kader van het Michiel de Ruyterjaar kwam Zeelandia in mei 2007 uit met Bestevaer, een kameropera van de Middelburgse componist Douwe Eisinga voor twee zangers (De Ruyter en Tromp) en een marimbaspeler/percussionist (Willem III). De opera vertelde het historische verhaal van het conflict tussen De Ruyter en Cornelis Tromp. Het publiek werd in een rechtbankopstelling aan drie zijden van het speelvlak geplaatst als ‘getuigen’ bij de confrontatie tussen beide zeelieden en de prins. De opera werd gezongen door twee bekende zangers, bariton Frans Fiselier en tenor Rein Kolpa in een regie van Vincent van den Elshout. Voor de volgende reisproductie schreef Heleen Verburg een stuk rond de figuur van Johan Hendrik van Dale, de beroemde woordenboekenmaker uit Sluis. Heleen Verburg dook in zijn biografie en ontdekte een leven vol tragiek. In De Dikke van Dale, neemt Verburg een kijkje in het hoofd van Van Dale. De bekende Vlaamse regisseur Koen De Sutter regisseerde dit complexe stuk met de ervaren Zeeuwse acteurs Bram Kwekkeboom en Marlies Hamelynck, als het echtpaar Van Dale, en de jonge Vlaamse acteur Jonas Leemans, als een mysterieuze man. Het decor was van de jonge scenograaf Tobias Duysens, de kostuums van Sabina Kumeling. Op vraag van de schouwburgen gaat het stuk het volgend seizoen op tournee door het land. Voor zijn meest recente reisproductie koos Zeelandia de monoloog Amanda van een van meest succesvolle Vlaamse theaterauteurs, Walter van den Broeck. Dit stuk werd in 1997 bekroond met de Gouden Publieksprijs. Nu bracht Zeelandia met de bekende actrice Marie Louise Stheins een nieuwe versie van dit spannende verhaal. Voor de jonge uit Zeeland afkomstige regisseur Annechien Koerselman bood dit stuk uitgelezen acteermateriaal voor een sterk vrouwenportret. Het resulteerde in een meeslepend gespeelde, sterke voorstelling die door pers en publiek hoog werd gewaardeerd.
22
plannen 2009 - 2012 Zeeland Nazomerfestival 2009
De Storm van William Shakespeare op de akkers bij Wilhelminadorp Als grootschalig repertoireproject wordt De Storm van Shakespeare gespeeld op locatie, op de akkers van de Koninklijke Maatschappij De Wilhelminapolder. Het stuk gaat over liefde tussen twee kinderen van rivaliserende broers, die via hun huwelijk die machtsstrijd beëindigen. Bij hun huwelijk gebruikt Shakespeare een maskerspel als metafoor voor de vruchtbaarheid van het land. Een thema dat helemaal past in de agrarische omgeving van het grootste landbouwbedrijf van Nederland. Er is bij de magie van dit stuk ook sprake van heksenkringen die ’s nachts in het veld getekend worden, wat als ruimtelijke ingreep in het landschap gerealiseerd kan worden als een vervreemdend land art decor voor deze productie van De Storm.
Spaans Bloed van Marjolein Bierens als reizende productie bij vestingwerken uit de 80-jarige oorlog Van Marjolein Bierens speelde het Nazomerfestival in 2003 de succesvolle monoloog Ik, Zeeuws Meisje. Als auteur met een Zeeuwse vader is ze geïntrigeerd door haar familieverleden. Voor Spaans Bloed, ontdekte ze in haar stamboom Spaanse voorvaderen uit de periode rond de Tachtigjarige Oorlog, toen vooral in Zeeland zwaar werd gevochten. Dat Spaanse bloed stroomt trouwens bij nog veel meer Zeeuwen door de aderen, hoe anders de vele donker getinte mensen in deze Provincie te verklaren? Stof genoeg voor een stuk dat gespeeld zal worden op de nog talloos aanwezige linies, forten en wallen uit de Spaanse tijd.
Het zittend Meisje van Nirav Christoph in een duinpan op Walcheren Het zittend Meisje is een schrijfopdracht aan Nirav Christoph voor een toneelstuk over de relatie van de beroemde kunstschilderes Charley Toorop met een Zeeuwse dijkwerker. Het stuk zal in regie van Vincent van den Elshout worden opgevoerd in een duinpan tussen de mondaine kunstenaarskolonie Domburg en het dijkwerkersdorp Westkapelle waar Charley Toorop ‘s zomers verbleef.
Onder het Melkwoud van Dylan Thomas in de oesterputten van Yerseke Met zijn unieke ligging tussen de machtige Oosterschelde en de oude dorpskern zijn de Oesterputten een plek waar mens en water elkaar ontmoeten. Het is bij uitstek een theatrale locatie om Onder het Melkwoud op te voeren. Deze poëtische tekst gaat over een teloorgegane vissersgemeenschap, een soort verzonken dorp zoals er in Zeeland wel meer zijn. Dit locatieproject wordt geregisseerd door Koen de Sutter en in coproductie met Het Muziek Lod uit Gent opgezet, met een belangrijke rol voor hun huiscomponist Dick van der Harst die op basis van bestaande volksmuziek een nieuwe compositie maakt om deze productie mee vorm te geven.
23
reizende theatervoorstellingen voor- en najaar 2009
Zeeuwse Vrouwen muziektheater over sterke Zeeuwse vrouwen Gefascineerd door de leefwereld van hun grootmoeders, duiken vier jonge actrices met Zeeuwse achtergrond in de geschiedenis van de vorige eeuw. Het boek van Kees Slager, Zeven Zeeuwse Vrouwen, is daarbij een rijke inspiratiebron. Daarin vertellen sterke vrouwen op indringende manier hun levensverhaal. Wat de vrouwen opvallend gemeen hebben is hun liefde voor het zingen. De vier actrices - Angelique de Bruijne, Astrid van Eck, Gonny Gaakeer en Julia van de Graaff - delen die passie voor muziek. Ze koppelen hun muzikale talent aan hun kwaliteiten als vertellers van deze emotievolle vrouwenportretten. Wat deze productie voor Zeelandia bijzonder maakt, is dat alle vier deze jonge actrices familiebanden hebben met Zeeland en zich in die zin verwant voelen met het materiaal van hun oma’s.
De ongelooflijke maar droevige geschiedenis van de onschuldige Evéndira en haar harteloze grootmoeder een muziektheaterproductie naar een verhaal van Gabriel García Márquez Nobelprijswinnaar Gabriel García Márquez schreef naast magistrale romans als Honderd jaar eenzaamheid een reeks meeslepende verhalen die met hun fantasievolle uitvergrotingen, uiterst geschikt zijn voor theater. Dat geldt zeker voor Evéndira en haar harteloze grootmoeder, dat trouwens al verfilmd is. Het vertelt de geschiedenis van een onschuldig hoertje dat op barbaarse wijze wordt geëxploiteerd door haar grootmoeder. Actrice Kateleine Verbeke wil dit verhaal bewerken en spelen in de vorm van een muziektheatervoorstelling.
24
Zeeland Nazomerfestival 2010
La Finta Giardinieira van Mozart op een historisch landgoed bij Oostkapelle In het gebied van de Manteling ligt de historische buitenplaats Overduin. Deze adellijke omgeving leent zich bij uitstek voor La Finta Giardinieira van Wolfgang Amadeus Mozart. Deze opera buffa gaat over graaf Belfiore die in een aanval van jaloezie zijn minnares Violante zo hardhandig heeft aangevallen, dat hij denkt dat ze dood is. Hij vlucht, maar Gravin Violante leeft nog en gaat naar hem op zoek vermomd als tuinierster. Uiteindelijk komen de geliefden weer bij elkaar en bezingt men de ware liefde. Voor deze opera kan worden samengewerkt met het Zeeuwse Kamerorkest TY dat samengesteld is uit professionele musici uit de regio.
Briefopbrengers, een René Eljon als reizende productie met Zeeuwse schouwburgen als locatie René Eljon vertelt in Briefopbrengers de geschiedenis van Wim en Theo. Twee losers die in de coulissen van het theater en van het leven zijn terecht gekomen. Een hilarisch stuk over hun enerverende bestaan aan het toneel, in een kleedkamer in Goes, tussen hun schaarse opkomsten door. Door deze situering geeft het stuk ironisch aan hoe er vaak laagdunkend op Zeeland wordt neergekeken vanuit het Mekka van het Nederlandse theater in de Randstad.
De vrouw van de Zee van Henrik Ibsen op de gedempte haven van Kattendijke De vrouw van de Zee gaat over de verhouding tussen man en vrouw. De handeling draait om het verleden van Ellida, dat doorwerkt in het heden. Ellida is getrouwd met de veel oudere dokter Wangel. Vroeger had ze zich op eigenzinnige wijze verloofd met een zeeman. Die heeft haar echter in steek gelaten en wordt nu verdacht van moord. Het komt tot een crisis wanneer de zeeman weer opduikt en eist dat Ellida hem volgt. Een tragedie met de zee als metafoor voor de eeuwige roep van de liefde, die aan de boorden van de Oosterschelde op een aangrijpende manier kan worden gespeeld.
Vluchtelingengesprekken van Bertolt Brecht bij een oude douanepost aan de Belgische grens In een tijd waarin het sluiten van buitengrenzen tot de orde van de dag hoort, zijn de binnengrenzen zoals die tussen Nederland en België verdwenen. Toch laat die landsgrens duidelijk sporen na in het landschap van een grensgebied als Zeeuws-Vlaanderen. Bij een verlaten douanegebouw wordt Vluchtelingengesprekken van Bertolt Brecht opgevoerd, een stuk waarin twee mannen o.a. filosoferen over de waarde van het paspoort. Een tekst die vandaag niets aan actualiteit heeft ingeboet.
25
Zeeland Nazomerfestival 2011
Penthesilea van Heinrich von Kleist met Zeeuwse paarden op het Schouwse strand Penthesilea is een klassiek repertoirestuk van Heinrich von Kleist, waarin de trotse koningin der Amazones met haar maagdenleger oprukt naar het slagveld van Troje om Griekse mannen te veroveren. In hun cultuur gebruiken de Amazones de mannen louter voor de voortplanting, zonder zich emotioneel te binden. Tot de koningin de held Achilles treft en passie voor haar missie in de weg komt te staan. Deze productie wordt opgezet op een breed strand, waarbij de Amazones als ruitervolk rijden op de beroemde Zeeuwse paarden. Dit project kadert in de traditie van het Strao(strand) rijden, een oud volksgebruik dat alleen op Schouwen bekend is, waarbij jaarlijks in het voorjaar een optocht met paarden bij laagwater door de zee trekt.
Happy Days van Samuel Beckett als reizende productie op vliedbergen doorheen Zeeland Vliedbergen zijn een opvallend fenomeen in het vlakke Zeeuwse landschap. Het zijn kunstmatig opgeworpen heuvels waarop men kon vluchten bij uitzonderlijk hoog water. Als theaterlocatie vormt zo’n vliedberg het natuurlijk decor voor de moderne klassieker Gelukkige dagen van Samuel Beckett. Zijn hoofdpersonage Winnie zit ingegraven in een zandhoop, die haar langzamerhand lijkt op te slokken. Door vast te houden aan haar dagelijkse routine poogt zij haar levenshoop te behouden. Het spelen in een natuurlijke omgeving als een vliedberg, geeft dit existentiële stuk over leven en de naderende dood een intrigerende diepgang.
Hiroshima mon amour van Marguerite Duras aan de Oesterdam In Hiroshima mon amour vertelt een Franse actrice een onbekende man, een Japans architect, over haar verleden. Als jong meisje was zij in de oorlog verliefd op een Duitse soldaat die na de bevrijding wordt vermoord. Zij wordt in een kelder opgesloten als straf. Pas maanden later, als de bom op Hiroshima valt, wordt ze vrij gelaten. Het is de eerste keer dat de vrouw dit verhaal aan iemand vertelt en haar woorden verraden de liefde. De Oesterdam is een verzamelplek voor Aziatische allochtonen die uit heel Nederland, Vlaanderen en zelfs Duitsland komen om bij eb in de Oosterschelde kokkels op te graven en die daar dan op een vuurtje te roosteren. Dit gebruik komt uit Vietnam, waar Duras ook vandaan komt. Haar stukken ademen de geur en de sfeer van de Mekong-delta die op deze plek in Zeeland op een vergelijkbare manier aanwezig is.
De Misantroop van Molière bij een stadspaleis in Middelburg Molière schreef met De Misantroop een universeel stuk over de ‘condition humaine’ waarin menselijk gedrag vlijmscherp wordt bloot gelegd. Als één van de grote klassiekers uit het wereldrepertoire past het op elke tijd. Het milieu waarin het zich afspeelt is dat van de hogere burgerij. Het huis van Célimène, een jonge, begeerde weduwe functioneert als ‘the place to be’ binnen het mondaine leven. In Middelburg biedt het Van de Perrehuis, een stadspaleis met halfronde Louis XV-gevel, een ideaal theatraal kader om dit stuk te situeren.
26
Zeeland Nazomerfestival 2012
Jenůfa van Leoš Janáček in een dorpslandschap met molen Door zijn situering op het platteland in een klein dorp met een molen en door zijn maatschappelijke context - het verhaal is gesitueerd in een besloten streng gelovige gemeenschap - past de opera Jenůfa van Janáček als een handschoen op Zeeland zoals het vroeger was. Het lot van Jenůfa is herkenbaar als dat van zovele Zeeuwse plattelandsmeisjes. Ze is verliefd op Števa en zwanger van hem, maar houdt dit voor haar familie verborgen. Jenůfa’s stiefmoeder, de kosteres, gebiedt het stel hun huwelijk een jaar uit te stellen omdat Števa drinkt. In totale afzondering bevalt Jenůfa van een zoon in het huis van de kosteres. Die besluit het kind te vermoorden. Bij het slot van de opera wordt het kinderlijkje gevonden. De opera van Janáček toont op een zeer herkenbare manier tot wat bekrompenheid en godsdienstwaanzin kunnen leiden in een kleine besloten gemeenschap. Voor deze muzikale begeleiding van deze opera is het Zeeuws Orkest in beeld.
De Keerssluismoord als reizende productie in Zeeuwse café’s De Keerssluismoord is gebaseerd op waar gebeurde feiten die Zeeland jarenlang in de ban hielden. Op een koude winterochtend in maart 1937 worden in het afgelegen café Keersluis in Vlissingen de ontzielde lichamen aangetroffen van de kroegbaas en zijn vrouw. Deze gruwelijke roofmoord was jarenlang onderwerp van speculaties en de meest spraakmakende moordzaak in Zeeland van de 20ste eeuw. Een droomscenario voor een spannende theateravond die een groot publiek kan aanspreken.
Oedipoes in Kolonos van Sofocles op Neeltje Jans Het publiek verzamelt in de haven van Colijnsplaat bij de tempel gewijd aan Nehalennia, een Gallo-Romeinse godin die in Zeeland beter bekend is als Neeltje Jans. Ze wordt beschouwd als een Zeeuwse godin, beschermvrouw van zeelieden en reizigers. Onder begeleiding van een veerman/verteller wordt het publiek overgevaren naar het eiland Neeltje Jans in de monding van de Oosterschelde. Gedurende die tocht wordt de voorgeschiedenis van Oedipoes vertelt, de man die onwetend zijn vader vermoordde, zijn moeder huwde en kinderen bij haar verwekte. Nadat hij inzicht krijgt in zijn daden, wordt hij veroordeeld tot eeuwige ballingschap. Begeleid door zijn dochter Antigone bereikt de blinde, door zijn tragische leven gekwelde Oedipoes, de lieflijke landstreek Kolonos, die in onze voorstelling gesitueerd wordt op het verlaten eiland Neeltje Jans. Hier begint het stuk van Sofocles waarin hij bescherming vindt en door de Eumeniden wordt opgenomen in de dood.
4e productie n.n.t.b.
27
