Terugblik 2010-2012 Vooruitblik op de toekomst
Inhoudsopgave Voorwoord
3
1. Aan welk toekomstbeeld is gewerkt? 1.1 Toekomstbeeld 1.2 Wenkend perspectief voor bibliotheekleden (en andere gebruikers) 1.3 Wenkend perspectief voor (lokale) bibliotheken 1.4 Wenkend perspectief voor gemeenten
5 6 6 7 8
2. 2.1 2.2 2.3
Welke activiteiten zijn verricht? Leggen van het fundament (2010-2011) Aansluiten van de bibliotheken (2011-2012) Beheer, doorontwikkeling en forse groei diensten (2012)
9 10 10 11
3. 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7 3.8 3.9 3.10
Welke resultaten zijn bereikt? 13 Alle bibliotheken aangesloten op digitale infrastructuur 14 Widgetstore gevuld met bijna 100 widgets 14 Eerste versie Nationale Bibliotheekcatalogus (NBC+) opgeleverd 15 Eerste oplevering van het Datawarehouse (DWH) 17 Meer dan 40.000 e-books worden aangeboden via de infrastructuur 18 Bestaande digitale diensten omgebouwd tot widgets 19 Beheerorganisatie ingericht die bibliotheken ondersteunt 20 Publiekscampagne uitgevoerd en nieuwe leden geworven 20 Vraaggestuurde werkwijze en samenwerking staan centraal 21 Van tijdelijke projectgroep naar bestendige organisatie 23
Hoeveel middelen zijn geïnvesteerd? Overzicht baten en lasten Investeringen nader toegelicht Bestedingen nader toegelicht
4. 4.1 4.2 4.3
5. Vooruitblik op 2013 en verder 5.1 (Door)ontwikkeling 5.2 Beheer 5.3 Kosteneffectieve balans tussen (door)ontwikkeling en beheer
25 26 27 29
Voorwoord Vanaf 2010 ontwikkelt Stichting Bibliotheek.nl (BNL) 1 BNL borduurt voort op de activiteiten van de tijdelijke Regiegroep Bibliotheekinnovatie die in 2009 door de minister van OCW in het leven is geroepen. Deze Regiegroep heeft in 2009 het innovatieprogramma voor de bibliotheekbranche gestalte gegeven. BNL is vervolgens eind 2009 opgericht om dat innovatieprogramma uit te voeren. Per 1 januari 2010 heeft BNL de bijbehorende rechten en verplichtingen inzake het ontwikkelen van de digitale infrastructuur overgenomen van de Vereniging van Openbare Bibliotheken (VOB).
2. Een tweede (meer inhoudelijke) reden voor deze
in opdracht van het Rijk de digitale bibliotheek .
terugblik is dat eind 2012 een aantal belangrijke
BNL bouwt en beheert de digitale infrastructuur
mijlpalen is gerealiseerd en daarmee de eerste
om de Collectie Nederland voor iedereen te
fase van de ingezette bibliotheekinnovatie
ontsluiten. Het is haar taak om bibliotheken in
is afgerond. Zo is de digitale infrastructuur
het hele land te faciliteren bij hun innovatie-
ontwikkeld en opgeleverd en zijn alle
en digitaliseringsprogramma en hun rol als
bibliotheken (op één na) inmiddels aangesloten
Inspirerende Gids mogelijk te maken.
op die infrastructuur. Daarnaast is er een
1
beheerorganisatie opgericht die alle diensten In dit verslag geven wij een terugblik op de
ondersteunt en die bibliotheken helpt bij hun
behaalde resultaten in de periode 2010-2012 en
digitale dienstverlening – in de vestigingen en
kijken we vooruit naar de periode 2013 en verder.
online. Bovendien is de digitale content flink
Er zijn drie goede redenen voor een terugblik over
uitgebreid en het eerste aanbod e-books om te
de periode 2010-2012:
lenen gerealiseerd. Eind 2012 is voor het eerst een grote campagne uitgevoerd om dit digitale
1. Een eerste (voornamelijk bestuurlijke) reden is dat het Bibliotheekcharter een looptijd had
aanbod onder de aandacht te brengen van het grote publiek.
van 2010 t/m 2012. In dit charter hebben het ministerie van OCW, VNG en IPO eind 2009
3. Een derde (vooral maatschappelijke) reden
afspraken gemaakt over de doelen van de
voor deze terugblik is dat BNL transparantie
bibliotheekinnovatie voor de periode 2010-2012.
nastreeft richting de branche en de
Overigens liep de door de bibliotheekbranche
buitenwereld en proactief verantwoording wil
opgestelde Agenda van de Toekomst ook eind
afleggen over haar resultaten en de besteding
2012 af.
van middelen.
32 33 33 34
Verklarende woordenlijst Voor een verklarende woorden- en begrippenlijst (inclusief gebruikte afkortingen) verwijzen wij naar: http://stichting.bibliotheek.nl
2
Inhoudsopgave
3
Indien u geïnteresseerd bent in een meer uitvoerige toelichting dan u in deze brochure aantreft, dan nodigen we u uit onze jaarverslagen te bekijken die we via onze eigen website openbaar hebben gemaakt. In die jaarverslagen worden de activiteiten van BNL conform de Regeling op het specifiek cultuurbeleid uitgebreid financieel en inhoudelijk verantwoord aan de subsidieverstrekkers van BNL. Op deze jaarverslagen en op de rechtmatigheid van de besteding van de middelen is een controle uitgevoerd door een onafhankelijke accountant. Daarnaast nodig ik u uit vooral ook persoonlijk contact met mij op te nemen indien meer toelichting gewenst is. Er is in de periode 2010-2012 een flinke stap vooruit gezet. De BNL-medewerkers hebben daaraan een belangrijke bijdrage geleverd. Maar zij hebben dat niet alleen gedaan. Wij realiseren ons dat deze resultaten in de periode 2010-2012 niet zouden zijn behaald zonder samenwerking met de vele partners in de bibliotheekbranche en daarbuiten. Niet alleen de opdrachtformulering door het Rijk, maar ook partnerships met derden, de input van branchepartners, de wensen van de eindgebruikers en de visie in de branche op de digitale bibliotheek zijn leidend geweest bij de uitvoering van de activiteiten door BNL. Ook in de toekomst zullen ze leidend blijven en dat maakt dat uw reacties, vragen of opmerkingen op deze reflectie van harte welkom zijn en voor ons belangrijke input vormen om onze activiteiten in 2013 en daarna verder vorm te geven. Mede namens het bestuur, het managementteam en alle medewerkers,
Diederik van Leeuwen Directeur BNL
4
Voorwoord
5
Met deze ontwikkelingen spelen we in op de basisbehoefte van gebruikers: erkend en herkend worden, keuzemogelijkheden en gemak. – Willemijne van Lammeren, productmanager Mijn Bibliotheek
1.1 Toekomstbeeld
1
Aan welk toekomstbeeld is gewerkt? 6
Aan welk toekomstbeeld is gewerkt?
Vanaf het begin was het doel van BNL om voor de
(‘mijn bibliotheek’), waarin er één manier van
hele branche één gezamenlijke digitale bibliotheek
aanvragen is voor boeken en andere materialen en
te ontwikkelen, deze te beheren en door te
waarin leden zelf content kunnen toevoegen (de
ontwikkelen én content en diensten te (laten)
zogenaamde user generated content, bijvoorbeeld
ontwikkelen die over die infrastructuur worden
leestips). Een toekomstbeeld waarin de bibliotheken
aangeboden.
vanuit één concept, één merkbeeld hoogwaardige digitale content en diensten aanbieden aan
Met dat doel is in de periode 2010-2012 gewerkt aan
hun gebruikers, gebaseerd op hun vraag en op
een toekomstbeeld waarin er straks één Nationale
hun persoonlijke profiel. En een toekomstbeeld
Bibliotheekcatalogus (NBC+) is die alle papieren en
waarbij de door één bibliotheek ontwikkelde of
digitale collecties van bibliotheken in Nederland
toegevoegde inhoud in principe beschikbaar komt
toont en deze zowel onderling als met andere
voor alle bibliotheken. Kortom: een technische en
bronnen verbindt. Een toekomstbeeld waarin er één
organisatorische basis om aan alle toekomstige
simpele manier van online aanmelden/inloggen is
wensen van bibliotheken en hun leden te kunnen
bij alle bibliotheken in een self-service-omgeving
voldoen (de digitale infrastructuur).
1.2 Wenkend perspectief voor bibliotheekleden (en andere gebruikers) Door de ontwikkeling van één landelijke
gezamenlijk wordt ingekocht, die wordt verzameld
digitale bibliotheek neemt de kwaliteit van de
(uit openbare bronnen) of die wordt gemaakt (zoals
dienstverlening aan bibliotheekleden en andere
Literatuurplein en de Digitale Etalages).
gebruikers sterk toe. De gebruiker kan eenvoudig online lid worden, zich Via de Nationale Bibliotheekcatalogus kunnen
aanmelden, inloggen, lenen, betalen en beheren.
gebruikers gerichter zoeken in een nog groter
Door eenmalig in te loggen krijgt hij op een
aanbod (namelijk de hele Collectie Nederland),
moderne, gebruikersvriendelijke manier toegang
waarbij de zoekresultaten worden verrijkt met
tot zowel de diensten van de lokale bibliotheek (of
aanvullende informatie. Deze informatie kan
bibliotheken) waarvan hij lid is als tot een groeiend
bovendien worden afgestemd op het profiel en de
aantal landelijke digitale diensten. Via de landelijke
voorkeuren van de gebruiker.
aanvraagservice kunnen leden op elk moment van de dag alle (korte en lange) omschrijvingen
De gebruiker krijgt toegang tot steeds meer
van materialen (boeken, cd’s, dvd’s, bladmuziek,
digitale content (e-books, e-muziek, databanken
luisterboeken, games, enzovoorts) inzien en indien
en overige e-content) die door de bibliotheken
gewenst direct aanvragen. Het maakt hierbij niet
Aan welk toekomstbeeld is gewerkt?
7
We willen dat de Bibliotheek bovenaan komt te staan in de zoekresultaten van Google, als iemand bijvoorbeeld een boektitel intikt. – Karlijn van der Lelij, marketeer
uit of de eigen bibliotheek ze heeft of dat ze bij
kan hier rekening mee houden en specifieke digitale
Voor bibliotheken is het belangrijk om informatie
verhuizing hebben doorgegeven. Op deze manier
een andere bibliotheek vandaan moeten komen.
diensten, producten en boeken onder de aandacht
over hun klanten (leden, geïnteresseerden,
kunnen bibliotheken leden nog beter aan zich
Gebruikers kunnen de verschillende diensten en
brengen van de gebruiker (als de gebruiker dat
bezoekers en zakelijke relaties) te verzamelen, zodat
binden en ook nieuwe leden aantrekken. Daarnaast
producten die ze afnemen direct online betalen,
wil). Ook kan de gebruiker user generated content
ze in hun communicatie en met hun collectie beter
kunnen lokale bibliotheken gebruikmaken van
ook als er verschillende diensten bij verschillende
(door hem zelf gecreëerde inhoud) toevoegen,
kunnen inspelen op de behoeften van hun klanten.
landelijke ontwikkelde marketingtools om de
bibliotheken worden afgenomen. Voor het
bijvoorbeeld in de vorm van waarderingen voor
Uit zelf ingevoerde profielinformatie en op basis van
bibliotheek onder de aandacht te brengen bij leden
afrekenen kunnen de gebruikers kiezen uit een
boeken, cd’s, dvd’s, et cetera. Gebruikers krijgen
vastgelegde gegevens over hun surf- en zoekgedrag
en stakeholders.
aantal betaalwijzen, zoals iDeal en creditcard.
tips op basis van hun profiel en op basis van
kunnen leden bijvoorbeeld worden geattendeerd
de waardering van boeken van mensen in hun
op nieuwe aanwinsten, lezingen of nieuwsbrieven,
De dienstverlening van BNL voorziet dus niet alleen
omgeving.
worden gefeliciteerd met hun verjaardag waarbij
in online functionaliteiten, maar biedt bibliotheken
een aantrekkelijke dienst eenmalig gratis kan
ook mogelijkheden om binnen de eigen vestigingen
worden aangeboden of worden geattendeerd
moderne services te verlenen.
De gebruiker kan zelf zijn gegevens beheren en een profiel met voorkeuren aanmaken. De bibliotheek
op boeken over interieurontwerp nadat ze een
1.3 Wenkend perspectief voor (lokale) bibliotheken Er wordt op landelijk niveau een infrastructuur voor
diversiteit. Ten eerste plaatst de bibliotheek zelf
lokale en centrale (portal) websites ontwikkeld.
(een selectie van) widgets op de eigen website. Elke widget biedt een of meer specifieke functies, zoals
Ook voor gemeenten - als subsidieverstrekkers
op school’. Alle bibliotheken kunnen dit pakket (met
De websites van alle afzonderlijke bibliotheken zijn
het tonen van nieuws of het kunnen reserveren van
van lokale bibliotheken - is er een wenkend
zowel fysieke als digitale producten en diensten)
daardoor gebaseerd op hetzelfde landelijke ontwerp
een boek. Ten tweede maken landelijk ontwikkelde
perspectief. Gemeenten zien de kwaliteit van de
aanbieden aan scholen in hun regio.
(huisstijl) en dezelfde landelijke technologie. Alle
widgets gebruik van lokale informatie. Denk
bibliotheekdienstverlening toenemen. Door de
bibliotheken kunnen via het landelijk ontwikkelde
bijvoorbeeld aan de landelijk ontwikkelde widget
centrale ontwikkeling van de digitale infrastructuur
Tot slot kunnen gemeenten beter sturen in de
CMS (Content Management Systeem) hun website
‘Nieuwe aanwinsten’, die op grond van lokale
en van de producten en diensten die daarbij worden
toekomst doordat de prestaties van de bibliotheek
beheren. Ze kunnen daardoor afscheid nemen
informatie automatisch de nieuwe aanwinsten van
aangeboden, worden de middelen effectief besteed.
beter meetbaar worden. Door de komst van het
van hun huidige CMS’en en van hun websites die
de eigen lokale bibliotheek toont. Ten derde kan een
Immers, alle bibliotheken bundelen hun krachten
landelijke Datawarehouse kunnen bibliotheken
daar nu op draaien. Door de centrale ontwikkeling
bibliotheek (samen of alleen) widgets ontwikkelen
en laten via BNL één website-infrastructuur, één
zich beter vergelijken met andere bibliotheken.
van de digitale infrastructuur en de bundeling
of laten ontwikkelen door een (door BNL te
Nationale Bibliotheekcatalogus, één Datawarehouse
Bibliotheekdirecties kunnen met hun wethouder
van middelen is het kwaliteitsniveau van de
accrediteren) leverancier.
(DWH) en één CRM-pakket ontwikkelen. Tevens
samen beter sturen op feitelijke data en de
wordt gezamenlijk content gecreëerd, ingekocht
toegevoegde waarde van de bibliotheek aantonen. De
webpresentatie relatief hoog.
8
1.4 Wenkend perspectief voor gemeenten
In de huidige situatie zijn bibliotheken nog niet
en ontsloten, met alle bijbehorende (financiële en
relatie tussen de gemeente als subsidieverstrekker
De websites van alle bibliotheken zijn weliswaar
‘vanzelfsprekend’ goed zichtbaar op het internet,
technische) voordelen.
en de bibliotheek als subsidieontvanger kan verder
technisch en functioneel hetzelfde, maar dat
bijvoorbeeld als je bij Google op basis van de
neemt niet weg dat het voor de lokale bibliotheek
auteursnaam een boek zoekt. De landelijke
Daarnaast zien gemeenten een verbetering van de
instrument voor het ontwikkelen en onderbouwen
juist heel gemakkelijk is om zich te profileren met
samenwerking en ontwikkeling van de digitale
bibliotheekdienstverlening aan scholen. De beste
van doelstellingen ten behoeve van cultureel
eigen, lokale content. De eigen website is door
infrastructuur gaat dat veranderen. Bibliotheken
diensten die reeds aan scholen werden aangeboden
ondernemerschap, waarvoor BNL ondersteunende
bibliotheken volledig en gemakkelijk aan te passen.
komen beter naar voren en krijgen een hoge
zijn nu geïntegreerd in het pakket ‘de Bibliotheek
diensten levert (zoals G!DS).
Op verschillende manieren is er ruimte voor lokale
ranking bij zoekacties via Google.
Aan welk toekomstbeeld is gewerkt?
professionaliseren. Ook is het Datawarehouse een
Aan welk toekomstbeeld is gewerkt?
9
2
Welke activiteiten zijn verricht? Vanaf het begin was het doel van BNL om voor de hele branche één gezamenlijke digitale bibliotheek te ontwikkelen, deze te beheren en door te ontwikkelen én content en diensten te (laten) ontwikkelen die over die infrastructuur worden aangeboden. 10
Welke activiteiten zijn verricht?
Samen met de branche hebben we ervaring opgedaan in het werken met de digitale infrastructuur. De feedback gebruiken we om de infrastructuur nog beter te maken. – Naomi Deegenaars, implementatie-adviseur
2.1 Leggen van het fundament (2010-2011) In de jaren 2010 en 2011 is gewerkt aan het leggen
onderdelen van de digitale infrastructuur en het
van het fundament. Dat bestond voor een groot
opzetten en uitbreiden van diensten. Nagenoeg alle
deel uit voorbereidingen treffen (opstellen plannen,
projecten kenden een uitgebreide ICT-component.
requirements) en het aangaan van partnerships.
Het koppelen van de bestaande bibliotheek
Tegelijkertijd werden bestaande diensten
systemen van lokale bibliotheken en alle afspraken
vanuit de voormalige VOB, zoals Schoolbieb.nl,
daar omheen hebben in deze periode veel tijd en
Literatuurplein en G!DS overgenomen, beheerd,
energie gevraagd.
omgevormd en doorontwikkeld. Ook moest ook de organisatie van BNL zelf worden omgebouwd:
Dit fundament is een randvoorwaarde om diensten
van een tijdelijke projectorganisatie naar een vast
te kunnen aanbieden: zonder infrastructuur geen
kernteam, met eigen managers en medewerkers
uitvoering en dienstverlening. De ontwikkeling van
en een flexibele schil van ingehuurde expertise. In
de infrastructuur was in 2011 zo ver gevorderd, dat
tot wel 80 verschillende projecten is gewerkt aan
bibliotheken erop konden worden aangesloten.
het ontwikkelen van de verschillende, benodigde
2.2 Aansluiten van de bibliotheken (2011-2012) BNL heeft in 2011 veel tijd gestoken in
op de basisinfrastructuur. Bibliotheek Rotterdam
het voeren van gesprekken met lokale
volgde snel daarna. Het jaar 2012 was vervolgens
bibliotheken en het organiseren en bijwonen
het ‘jaar van de aansluiting’. Vóór 1 april 2012
van informatiebijeenkomsten teneinde hen
waren alle PSO’s, alle PlusBibliotheken en 42
te informeren over het aansluitproces. Mede
basisbibliotheken - de zogeheten ‘1e tranche’
daardoor hebben (op één na) alle bibliotheken
subsidieaanvragers - aangesloten op de
en PSO’s ingetekend op de aansluitsubsidie van
infrastructuur. Later dat jaar volgden alle
het ministerie van OCW. In totaal is hiervoor ruim
resterende bibliotheken - iets meer dan 120 - die de
zeven miljoen euro aan bibliotheekorganisaties
subsidie hadden aangevraagd.
uitgekeerd. Deze subsidie was bedoeld om te voorzien in het versneld afschrijven van lokale
Nu dit gebeurd is, kunnen alle ontwikkelde en te
websites en het aanschaffen van de benodigde
ontwikkelen functionaliteiten en diensten aan
koppelingen bij ILS-leveranciers. BNL heeft dit
de aangesloten lokale bibliotheken beschikbaar
proces ondersteund.
worden gesteld. Doordat de bibliotheken bovendien in toenemende mate hun content invoeren in de
Eind 2011 is vervolgens de eerste bibliotheek -
redactionele omgeving van de infrastructuur, de
Bibliotheek Enschede - daadwerkelijk aangesloten
Digitale Content Repository (DCR), en ook zelf op
Welke activiteiten zijn verricht?
11
Professioneel ingericht Beheer is het fundament voor BNL in de rol van betrouwbare dienstverlener – Coen Zwarts, manager beheer
de lokale situatie toepasselijke widgets kunnen
waarmee de bibliotheek goed (en efficiënt) kan
moment is dit aantal fors gestegen tot bijna 200
inzetten, ontstaat een mix van landelijk en
inspelen op zowel lokale als landelijke thema’s en
diensten eind 2012, waaronder G!DS (met 40 miljoen
lokaal ontwikkelde content en functionaliteiten
ontwikkelingen.
raadplegingen per jaar) en Literatuurplein (met meer dan 2 miljoen bezoekers per jaar). Ook op het gebied van (digitale) content zijn in de afgelopen
2.3 Beheer, doorontwikkeling en forse groei diensten (2012)
jaren belangrijke stappen gezet, bijvoorbeeld als het gaat om e-books. Beschikbaarheid van deze content is een belangrijke voorwaarde om
Met de aansluiting van bibliotheken vanaf eind 2011
functionele beheer, is ook het applicatie- en
interessante functionaliteiten en diensten te
brak een nieuwe fase aan waarin (1) het beheer van
technisch beheer vormgegeven. Deze laatste twee
kunnen ontwikkelen. In dat licht is het overigens ook
de infrastructuur moest worden uitgebreid, (2) de
worden door BNL grotendeels extern ingekocht.
positief dat er een nieuwe bibliotheekwetgeving
infrastructuur moest worden doorontwikkeld en (3)
Voor de regievoering heeft BNL zelf een team
wordt voorbereid, die het mogelijk maakt dat er in
het aantal functionaliteiten en diensten (in de vorm
coördinerende beheerders opgebouwd.
de toekomst significant meer geld beschikbaar komt
van onder andere widgets en content) fors ging 2 Hieronder wordt de eerste opvang van vragen en incidentmeldingen van bibliotheken verstaan. De Servicedesks van de PSO’s verzorgen deze functie. Daarvoor heeft BNL een contract met SPN. Vragen en meldingen worden geregistreerd in een Servicesysteem (Topdesk) om een goede opvolging te waarborgen en statistische analyses mogelijk te maken voor kwaliteitsverbeteringen (bijvoorbeeld van applicaties). Aan de hand van ‘uitvraagscripts’ (beslisbomen) tracht de 1e-lijnsondersteuning de melding direct af te handelen. Lukt dat niet, dan wordt de melding doorgezet (in Topdesk) naar de 2e-lijnsondersteuning.
12
groeien.
voor de inkoop van digitale content. Waar in 2010 en 2011 werd gesproken over de ontwikkeling van de infrastructuur, is er vanaf
Om het beheer vorm te geven is in 2011 al een
2012 vooral sprake van doorontwikkeling van de
samenwerkingsovereenkomst gesloten met
infrastructuur. Deze doorontwikkeling is een continu
de Stichting Samenwerkende PSO’s (SPN). Dit
proces geworden waarbij op basis van technische
betrof vooral de 1e- en 2e-lijnsondersteuning van
vereisten (zoals stabiliteit, beschikbaarheid en
de bibliotheken. Daarbij is afgesproken dat de
beveiliging), wensen van klanten en technologische
1e-lijnsondersteuning2 geheel wordt uitgevoerd
ontwikkelingen in een hoog tempo telkens nieuwe,
door de PSO’s (en deels bekostigd door BNL)
additionele functionaliteiten zijn toegevoegd. Deze
waarbij richting de bibliotheken een ‘one stop
doorontwikkeling is overigens nooit klaar en zal
shop’-service wordt gevoerd: ook voor vragen over
telkens opnieuw worden opgestart als de vraag
kantoorautomatisering en bibliotheeksystemen kan
daartoe aanleiding geeft.
men hier terecht. BNL zorgt voor de aansturing en bekostiging van de 2e-lijnsondersteuning, waarvoor
Om snel in te kunnen spelen op nieuwe
PSO-medewerkers worden ingehuurd (gezamenlijk
ontwikkelingen beschikt BNL over een Innovatielab.
circa tien medewerkers, overeenkomend met twee
Daar wordt onderzoek gedaan naar ontwikkelingen
fte). Op deze manier is een landelijke gezamenlijke
en er worden pilots uitgevoerd. Zo kunnen nieuwe
ondersteuning opgezet door de verschillende
trends van binnen en buiten de branche snel
organisaties. Het aansluiten van bibliotheken vroeg
worden opgepikt en worden ingezet in samenhang
ook om het inrichten van een beheerorganisatie die
met de reeds aanwezige of nieuw op te zetten
de bibliotheken daarbij zou kunnen ondersteunen.
componenten van de infrastructuur.
Onder aansturing van BNL verzorgden de PSO’s de contacten met bibliotheken en begeleidden
Eind 2011 zijn de eerste diensten vanuit de
hen in het aansluitproces. Naast het voorgaande
opgebouwde infrastructuur geleverd. Vanaf dat
Welke activiteiten zijn verricht?
Welke activiteiten zijn verricht?
13
3
Welke resultaten zijn bereikt? Welke resultaten zijn bereikt in drie jaar tijd? In dit hoofdstuk wordt ingegaan op een aantal belangrijke mijlpalen en resultaten die door BNL zijn behaald.
14
Welke resultaten zijn bereikt?
3.1 Alle bibliotheken aangesloten op digitale infrastructuur Alle bibliotheken (op één na) zijn inmiddels
(infrastructuur) als een online dienst door BNL
aangesloten op de digitale basisinfrastructuur. Het
aangeboden aan de openbare bibliotheken.
gaat om alle openbare bibliotheken en de PSO’s
BNL organiseert het applicatiebeheer, zoals bug
(Provinciale Service Organisaties). Zij zijn aangesloten
fixing, het maken van back-ups, het onderhoud
op de website-infrastructuur, de Nationale
en de installatie van nieuwe versies en updates
Bibliotheekcatalogus (NBC+) en het Datawarehouse
en beveiliging tegen ongeautoriseerde toegang.
(DWH) conform de voorwaarden die door het
Eind 2012 was dit bij 35 van deze bibliotheken
ministerie van OCW aan de aansluitsubsidie zijn
gerealiseerd en stonden er nog eens circa
gesteld. Daartoe hebben zij onder meer minimaal
15 implementaties gepland. De ontwikkeling op
vier widgets op de eigen website geplaatst.
dit punt is sneller gegaan dan vooraf werd verwacht. Dat heeft tijdelijk tot enige stabiliteitskwesties
In de loop van 2012 bleek dat een grote groep
geleid ten aanzien van het systeem, omdat de
bibliotheken verder wilde gaan dan alleen de vier
gevraagde capaciteit in korte tijd sterk toenam.
verplichte widgets: ze wilden reeds hun complete
Maar inmiddels is dit opgelost. Verwacht wordt dat
website omzetten naar een zogenaamde ‘WaaS-
in 2013 nog meer bibliotheken de volledige overstap
site’. In het WaaS-concept wordt de website
naar de WaaS maken.
3.2 Widgetstore gevuld met bijna 100 widgets 3 Widgets zijn onderdelen waarmee een website kan worden opgebouwd. Elke widget biedt een of meer specifieke functies, zoals het tonen van nieuws of de openingstijden van de bibliotheek. Een widget kan worden geplaatst op meerdere websites en een webpagina kan meerdere widgets bevatten.
4 Zie: http://stichting. bibliotheek.nl/ pagina/14722.widget store.html
BNL heeft een widgetstore gemaakt waarin alle
contact opnemen met een helpdesk. Inmiddels hebben
widgets beschikbaar worden gesteld. Bibliotheken
meer dan 1.100 lokale webbeheerders en -redacteuren
kunnen die widgets op hun bibliotheekwebsite
een webaccount van BNL.
3
plaatsen in de landelijke huisstijl.
4
De lokale bibliotheek bepaalt zelf welke widgets De teller van het aantal opgeleverde widgets stond
worden geplaatst op de eigen site. Bovendien kan
eind 2012 op 93. Dat is ruim twee keer zoveel als in het
een bibliotheek bij het plaatsen van widgets zelf
jaarplan 2012 was voorzien. De keerzijde van dit succes
aangeven welke inhoud moet worden gebruikt.
is dat het budget snel opraakte. Daarom is in het najaar
Zo is het mogelijk om inhoud te tonen van de eigen
van 2012 besloten een aantal projecten uit te stellen.
organisatie, bijvoorbeeld nieuwe aanwinsten of gewijzigde openingstijden, maar ook van andere
De widgetstore is er voor webmasters van alle
organisaties, bijvoorbeeld het laatste nieuws van
bibliotheken en instellingen die zijn aangesloten op de
de NOS over een bepaald onderwerp. Zo kan een
landelijke website-infrastructuur. Voor het plaatsen van
widget meerdere keren worden ingezet binnen één
widgets op een bibliotheekwebsite heeft de webmaster
website, telkens met een andere inhoud.
een webaccount van BNL nodig. Voor ondersteuning bij het gebruik van de widgetstore kunnen bibliotheken
Welke resultaten zijn bereikt?
15
Dankzij de NBC ziet de klant straks in één oogopslag wat er aan fysieke of digitale materialen te vinden is bij de bibliotheek om de hoek of door het hele land. – Enno Meijers, informatiemanager NBC+
Een WaaS-site is ‘responsive’. Dat betekent dat de
webservices beschikbaar. Door gebruik te maken van
doorontwikkeling. Zo kunnen de resultaten van
Materialen in NBC+ (per 31 / 12 / 12)
website zich automatisch aanpast aan het apparaat
deze voorzieningen werken de widgets automatisch
een zoekactie in de NBC+ op den duur worden
Materiaal
en de browser waarmee de website wordt bezocht.
op alle websites die draaien op de landelijke
aangepast aan de persoon die de zoekactie
Op een pc wordt de volledige website getoond
infrastructuur. Bovendien kan BNL hiermee de regie
uitvoert. Dit gebeurt op basis van de gegevens
boek
met drie kolommen, op een tablet kunnen dat
voeren over het aanbod van widgets, zonder zelf
uit zijn (zelf aangemaakte) profiel en voorkeuren.
twee kolommen zijn en op een smartphone zal dat
altijd het projectmanagement te hoeven voeren.
Bovendien kunnen gebruikers in de toekomst
slechts één kolom zijn. Zo blijft de website in alle
Dit kan tot versnelling leiden van de groei van de
gevallen goed te lezen en eenvoudig te bedienen
innovatie in de branche.
voor de eindgebruiker. De lokale bibliotheek bepaalt
3.626.868
artikel
636.195
bladmuziek
313.764
bij een zoekopdracht aanvullende informatie
geluid
293.669
gepresenteerd krijgen, zoals recensies, een
tijdschrift
192.700
documentaire over de auteur, de soundtrack
brief
93.536
film
73.379
Dat kan omdat de bibliografische gegevens in de
concept
67.356
‘look & feel’ moeten voldoen. Door de voorschriften
NBC+ (bijvoorbeeld gegevens over auteur, titel,
handschrift
66.961
het mogelijk dat bibliotheken, instellingen en
te volgen wordt direct voldaan aan de landelijke
genre, enzovoorts) worden gecombineerd met
lemma
61.760
marktpartijen zelf widgets laten ontwikkelen door
huisstijl en vormen alle widgets een naadloos
de digitale content die bibliotheken actief en
vanuit BNL geaccrediteerde ontwikkelaars. Voor
geheel met de vormgeving van de rest van de
zorgvuldig hebben verzameld en opgeslagen in
e-book
40.776
deze ontwikkelaars zijn verschillende tools en
website.
een soort ‘digitaal magazijn’ dat ook door BNL is
software
24.514
ontwikkeld in de afgelopen jaren.5 Dit magazijn
kaart
15.866
bevat kwalitatief hoogwaardige digitale content
rapport
13.147
die door de gezamenlijke bibliotheken is ingekocht,
persoon
12.416
auteur
12.403
zelf welke widgets worden getoond op een mobiel
Daarnaast heeft BNL een online huisstijlhandboek
van een boekverfilming of archiefmateriaal dat
apparaat en in welke volgorde.
gemaakt waarin is aangegeven aan welke
verband houdt met een bepaalde publicatie.
voorwaarden de widgets met betrekking tot de De landelijke website-infrastructuur maakt
3.3 Eerste versie Nationale Bibliotheekcatalogus (NBC+) opgeleverd
5 De digitale content wordt verzameld in een zogenaamde Digital Content Repository (DCR).
door bibliotheekredacteuren is geschreven of door bibliotheekmedewerkers is geselecteerd uit openbare bronnen.
afbeelding
4.852
audioboek
569
audioboek
368
microfilm
299
muziek
137
BNL heeft een eerste bèta-versie van de NBC+ op
in een uitgebreider aanbod aan titels, namelijk
geleverd en gedemonstreerd tijdens de Bibliotheek
het totale landelijke aanbod (Collectie Nederland)
tweedaagse eind 2012. De Nationale Bibliotheek
in plaats van alleen in de collectie van de eigen
Via de landelijke aanvraagservice kunnen leden
catalogus (NBC+) is een belangrijk onderdeel van de
bibliotheek. Ten tweede krijgt de gebruiker
de gevonden materialen (boeken, cd’s, dvd’s,
digitale infrastructuur waaraan BNL in de afgelopen
betere zoekresultaten terug. In de NBC+ is het
bladmuziek, luisterboeken, games, enzovoorts)
jaren heeft gewerkt. De planning is erop gericht om
bijvoorbeeld gemakkelijker om materiaal-specifiek
direct aanvragen. Het maakt hierbij niet uit of de
vanaf eind 2013 gebruikers te laten kennismaken
of onderwerpsgericht te zoeken. Dat is van belang
eigen bibliotheek ze heeft of dat ze uit een andere
gegevens
88
met de NBC+.
omdat de ervaring heeft geleerd dat veel gebruikers
bibliotheek moeten komen. Echter, de bibliotheken
website
37
bladmuziek (Gutenberg)
33
opnamen
31
niet op zoek zijn naar specifieke titels, maar willen
moeten hierover nog wel onderling betere
De NBC+ is een vrij toegankelijke nationale
ontdekken welke informatie er beschikbaar is over
afspraken maken, want het huidige percentage
publiekscatalogus waarin alle materialen (boeken,
een bepaald onderwerp.
gehonoreerde leveringen ligt slechts rond de
kranten, tijdschriften, e-books, games, cd’s, dvd’s,
16
Aantal
75 procent.
enzovoorts) van de Nederlandse bibliotheken zijn
Hiermee is een eerste basis gelegd om het fysieke
opgenomen. Dit biedt de eindgebruiker een aantal
en digitale bezit van de openbare bibliotheken
voordelen ten opzichte van de oude situatie. Ten
en de Koninklijke Bibliotheek te ontsluiten. Deze
eerste kan de gebruiker via deze catalogus zoeken
basis biedt veel mogelijkheden voor verdere
Welke resultaten zijn bereikt?
totaal
5.551.724
Welke resultaten zijn bereikt?
17
Rechtendragende e-books voor de leden van de bibliotheek zijn eindelijk een realiteit geworden – Sander van Kempen, manager contentmanagement
In aanvang was het de opzet dat de NBC de
Daarbij zal BNL zich meer gaan toeleggen op enerzijds
doordat de prioriteit bij bibliotheken om deze data
de bibliotheken de kosten voor de baten (oftewel:
Aquabrowser zou gaan vervangen. Echter, gaandeweg
het aansluiten van meer bronnen en anderzijds het
aan te leveren op dit moment laag is, omdat in
de inspanningen voor de resultaten) uitgaan. Een
2012 bleek dat er meer toegevoegde waarde te behalen
uitbreiden van nieuwe, innovatieve zoekstructuren.
deze fase nog relatief weinig relevante informatie
andere, meer juridische reden die tot vertraging
zou zijn voor de branche als de NBC+ zou worden
Ook op dit vlak is BNL partnerships aangegaan, onder
kan worden teruggegeven vanuit het DWH aan
heeft geleid, is de discussie rondom de aanlevering
ontwikkeld in de richting van het ‘slim ontsluiten’,
meer met de universiteit van Leipzig , een van de
de bibliotheken. Dat komt doordat nog niet alle
en verwerking van persoonsgegevens. Op alle fronten
bijvoorbeeld door de inzet van semantisch zoeken en
drijvende krachten achter het Semantische Web. De
systemen (zoals financiële en personeelssystemen)
zijn met name in het laatste kwartaal van 2012 grote
door de zoekresultaten te combineren met relevante
samenwerking is vooral gericht op het inrichten van de
kunnen worden ingelezen en daarmee dus voor
stappen voorwaarts gezet.
gegevens uit allerlei open bronnen (linked open
DBpedia voor het Nederlandse taalgebied. DBpedia is
data). Het meer reguliere zoeken via catalogi en
een kennisbank gebaseerd op Wikipedia. Het inrichten
gekoppelde bronnen wordt ook gefaciliteerd door
ervan is belangrijk om alle content beter te kunnen
de NBC+, maar kan ook deels worden overgelaten
ontsluiten en verbinden.
3.5 Meer dan 40.000 e-books worden aangeboden via de infrastructuur
aan marktpartijen. Zo heeft Serials Solutions, de ontwikkelaar van de Aquabrowser, al aangekondigd
Langs deze weg wordt de NBC+ in 2013 verder
Omdat de samenwerking met uitgevers ten behoeve
Op 1 mei 2012 was er een andere belangrijke mijlpaal:
straks op basis van de nieuwe data van de NBC+ een
ontwikkeld en kunnen bibliotheken in 2014
van het aanbieden van e-books in 2011 nog niet de
het online (streamed) lezen werd gelanceerd.
vernieuwde Aquabrowser te lanceren. Daarom is BNL
stapsgewijs overstappen naar een gecombineerde
gewenste resultaten liet zien, heeft BNL gekozen
Daarnaast is het aantal beschikbare titels uitgebreid
medio 2012 een samenwerking met hen aangegaan.
inzet van het ‘oude en nieuwe zoeken’.
voor een alternatieve strategie waarbij nieuwe,
van 120 bij aanvang tot uiteindelijk 359 Nederlandse
eigen initiatieven zijn ontplooid. Zo is in nauwe
e-books en 50 buitenlandse e-books eind 2012. Het
samenwerking met het Letterkundig Museum en de
aantal streams is ongeveer 6.000 per maand, een
Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren
aantal dat langzaam toeneemt maar niet zo snel als
(DBNL) de eBooks eregalerij ontwikkeld. Via een app
BNL had verwacht. De indruk bestaat dat nog lang
3.4 Eerste oplevering van het Datawarehouse (DWH)
voor de iPad en de website www.eBooks-eregalerij.nl
niet alle aangesloten bibliotheken deze tijdelijke
Alle deelnemende bibliotheken zijn op het Data
en volgens hun instructies. Bibliotheken en hun
worden inmiddels 26 klassiekers uit de Nederlandse
e-booktool ten volle benutten en promoten richting
warehouse (DWH) aangesloten en hebben voor eind
brancheorganisaties kunnen gebruikmaken van
literatuur als e-book aangeboden. De app was een
hun leden, in afwachting van het nog te lanceren
2012 hun eerste set data aangeleverd en daarmee
(delen van) deze informatie. Een bibliotheek kan zelf
groot succes en heeft op de eerste plaats gestaan bij
e-bookplatform.
voldaan aan de subsidievoorwaarden van OCW.
aangeven of de gegevens ook door andere organisaties
de gratis apps in de App Store van Apple en in korte
(bijvoorbeeld een gemeente) mogen worden gebruikt.
tijd is de app meer dan 150.000 keer gedownload.
Eind 2012 is de eBookselectie-app live gezet in de
Het Datawarehouse ondersteunt
Het Datawarehouse wordt efficiënt gevuld. Het wordt
Dit was een belangrijk eerste wapenfeit van BNL op
App Store van Apple. Deze app bevat rechtenvrije
bibliotheken bij het maken van onderbouwde
automatisch gevoed vanuit de verschillende systemen
het gebied van e-books.
e-books die zijn geselecteerd door BNL. Ook is er
managementbeslissingen. Dat bibliotheken hun
die bibliotheken gebruiken. Overige informatie
een website opgeleverd met dezelfde e-booktitels
prestaties beter kunnen meten en zich onderling
hoeft door bibliotheken slechts eenmalig te worden
(selectie.bibliotheek.nl). De app en site bevatten
kunnen vergelijken vergroot de meerwaarde voor de
aangeleverd.
meer dan 1.000 rechtenvrije e-booktitels van het
individuele bibliotheken en stelt ze in staat te leren van andere bibliotheken.
Overigens is gebleken dat het correct en periodiek
44%
aanleveren van de zogenaamde ‘minimale dataset’6 6 Data die iedere bibliotheek minimaal moet aanleveren voor het Datawarehouse.
18
De gegevens die de bibliotheek aanlevert –
voor bibliotheken nog een lastige kwestie is. Dit komt
bijvoorbeeld gegevens met betrekking tot leden, titels,
enerzijds doordat er in de branche veel verschillende
objecten en transacties – zijn en blijven eigendom
configuraties van dezelfde bibliotheeksoftware in
van de desbetreffende bibliotheek. BNL beheert
omloop zijn, waardoor enkele leveranciers moeite
en verwerkt deze gegevens alleen in hun opdracht
hebben consistente data aan te leveren. Anderzijds
Welke resultaten zijn bereikt?
Project Gutenberg en DBNL.
29%
27%
adult (fictie) non-fictie jeugd
Door deze activiteiten is het totale aanbod van e-books (rechtendragende én rechtenvrije titels) eind 2012 op meer dan 1.500 titels gekomen. Daarnaast worden nog eens ruim 40.000
Verdeling ingekochte e-books
rechtenvrije e-booktitels via de NBC+ ontsloten
Welke resultaten zijn bereikt?
19
Ook het imago van de Bibliotheek is verbeterd door de Lees Meer-campagne. Het is nu tijd voor de Bibliotheek om een volgende stap te zetten op het gebied van e-books. – Norbert Koopen, manager marketing en communicatie
3.7 Beheerorganisatie ingericht die bibliotheken ondersteunt
en heeft BNL een contract afgesloten voor de
Hiermee is de basis gelegd om in 2013 een goede
ontsluiting daarvan via de Aquabrowser.
positie voor openbare bibliotheken te verwerven
Tot slot is in december 2012 de aanbesteding gestart
met betrekking tot het uitlenen van e-books. Door
Samen met de PSO’s is een goed functionerend
vooraf hoeven te bepalen of dit een vraag is voor
voor een deel van de infrastructuur voor e-books.
het eigen e-bookplatform te koppelen aan de NBC+
landelijk beheer ingericht (1e- en 2e-lijnsorganisatie)
BNL of de PSO.
Samen met de overige diensten van BNL biedt dit
en de inkoop van meer titels zal die positie worden
om alle bibliotheken optimaal te ondersteunen
een geïntegreerde oplossing om e-books uit te lenen
versterkt. Het aanbod zal verder toenemen in
bij het gebruik van de infrastructurele diensten.
De 2e-lijnsondersteuning was tijdens de
aan de gebruikers.
omvang, maar ook in services (overal lezen).
Daarbij is het uitgangspunt dat de bedrijfskritische
ontwikkelwerkzaamheden op oproepbasis ingevuld
onderdelen 99,8 procent van de tijd tussen 6.00 en
en is nu operationeel met 2 fte op continue basis. De
23.00 uur beschikbaar dienen te zijn.
pool van medewerkers (ongeveer 10) wordt door de
3.6 Bestaande digitale diensten omgebouwd tot widgets
gezamenlijke PSO’s geleverd. Medio 2012 is de helpdesk voor 1 -lijnsvragen in e
gebruik genomen. Deze helpdesk wordt door de
Voor beide diensten betaalt BNL aan de
Bestaande BNL-diensten (zoals Leesplein en
om Schoolbieb.nl niet door te ontwikkelen als
PSO’s beheerd en ook ingezet voor hun eigen ict-
gezamenlijke PSO’s verenigd in Stichting
Literatuurplein) zijn omgebouwd in widgets en
zelfstandige dienst. Delen van de content van
gerelateerde vragen. Dat heeft als voordeel dat de
Samenwerkende PSO’s Nederland (SPN) een
G!DS is uitgebreid en omgebouwd in de landelijke
Schoolbieb.nl zijn via widgets opgenomen in
bibliotheken één desk hebben waar ze met al hun
vergoeding. Dit contract is voor 2013 verlengd.
huisstijl.
het geïntegreerde pakket voor het onderwijs: de
technische vragen terecht kunnen, zonder dat ze zelf
Bibliotheek op school (dBos). De eerste set van widgets op basis van Leesplein is
Er zijn in totaal tien verschillende widgets
klaar en staat online in de widgetstore. Het betreft
opgeleverd op het gebied van Onderwijs & Jeugd,
widgets over leestips, jeugdtheatervoorstellingen,
waarvan er vijf specifiek betrekking hebben op de
tentoonstellingen, agenda, nieuws, interviews en
Bibliotheek op school. Het geheel wordt aangeboden
voorleesboeken. De skinning is gereedgekomen in
als een totaalpakket: alle online diensten van de
Door het voeren van een succesvolle campagne (de
het vierde kwartaal van 2012. Hiermee is Leesplein in
bibliotheek voor de basisschool zijn geïntegreerd.
‘Lees Meer-campagne’) eind 2012 is de bekendheid
de landelijke huisstijl te zien. De doelgroepenheader
In pakket wordt in 2013 uitgebreid en beter
van de nieuwe digitale bibliotheek onder
selectie van circa 100 e-books
en aangepaste jeugdpagina’s per doelgroep zijn
geïntegreerd met de infrastructuur van BNL.
verschillende doelgroepen toegenomen conform het
Budget licentiehouders 100.000
gewenste merkbeeld.
Budget media 400.000
klaar en staan op www.bibliotheek.nl.
3.8 Publiekscampagne uitgevoerd en nieuwe leden geworven Lees Meer-campagne
G!DS is een centraal bronbestand voor meerdere
7 Zie voor meer cijfers en informatie over G!DS: http://www.gidsvoor nederland.nl/over-gids/ gids-in-cijfers.
20
De tweede en laatste batch widgets op basis van
BNL-diensten. De G!DS-deelname is in 2012
De ‘Lees Meer-campagne’ heeft een nieuwe manier
Literatuurplein is in 2012 gereedgekomen en staat
uitgekomen op 100 procent onder de bibliotheken.
van e-books lezen gebracht, door deze te koppelen
online in de widgetstore en op www.bibliotheek.nl/
Dat betekent dat alle bibliotheken in G!DS werken
aan thema’s (zoals sport, koken, lifestyle) en locaties
literatuur. In totaal zijn er nu 38 Literatuurplein-
ten behoeve van het basisbestand bibliotheken
(zoals musea, bibliotheken, de trein). Zo is met een
widgets live. In het afgelopen jaar is de site geheel
en de meeste bibliotheken ook voor andere
relatief kleine selectie e-booktitels (namelijk ca. 100
omgebouwd naar de nieuwe huisstijl en beschikbaar
toepassingen. Mede hierdoor is G!DS een onmisbaar
e-books) en een laag mediabudget toch een fors
in widgets.
onderdeel geworden van de landelijke digitale
bereik gecreëerd.
Meer dan 50.000 aanmeldingen in 4 maanden 25% van alle Nederlanders maakte kennis met de campagne Positieve bijdrage aan de positionering digitale bibliotheek
infrastructuur. Het totaal aantal raadplegingen De nog bestaande website van Schoolbieb.nl
van de G!DS-database vanuit de infrastructuur en
Uit een effectmeting door onderzoeksbureau Blauw
(www.schoolbieb.nl) is als zelfstandige website
exploitatie is in 2012 gestegen tot een niveau van
Research is naar voren gekomen dat een kwart van de
gestopt per 1 januari 2013. Al eerder was besloten
gemiddeld 185.000 keer per dag.7
Nederlanders heeft kennisgenomen van de campagne.
Welke resultaten zijn bereikt?
Resultaten:
Welke resultaten zijn bereikt?
21
hebben er een positief beeld aan overgehouden.
ongeveer 18 procent van de niet-leden geeft aan ten
De campagne liep vanaf december 2012. Na de
minste een van de campagne-uitingen te hebben
eerste maand hadden al ruim 20.000 e-booklezers
gezien. Men vindt de campagne duidelijk, passend bij
zich geregistreerd en in de loop van het voorjaar van
de bibliotheek en geloofwaardig. Bijna de helft van
2013 al meer dan 50.000, waarmee de doelstelling
de mensen die de campagne hebben gezien, komt in
is behaald. Veel van deze lezers zijn nog geen
actie door erover te praten, de website te bezoeken, te
bibliotheeklid. Door een goede follow up zullen de
informeren bij de bibliotheek of zich aan te melden
bibliotheken deze zogenaamde ‘leads’ zelf gaan
als nieuw lid. Ook in de beeldvorming heeft de
proberen om te zetten in leden. De campagne wordt
campagne een positief effect gehad. Het beeld is dat
in 2013 geëvalueerd en de ‘lessons learned’ worden
de bibliotheek met haar tijd meegaat. Ook niet-leden
weer ingezet bij een volgende e-bookcampagne.
Vraaglijnen complex
Ongeveer 40 procent van de bibliotheekleden en
Klant
Markt
Klant/eigenaar Min OCW - SIOB 1
Mogelijk heden
Klant/gebruiker VOB collectief Klant/gebruiker Bibliotheek
4
2a
Infrastructuur +
2b
5
Content + Services =
Markt E-content Markt Technologie
Digitale Bibliotheek Klant/gebruiker
3.9 Vraaggestuurde werkwijze en samenwerking staan centraal
3
De interactie tussen de lokale bibliotheken en BNL
projecten mislukken door een gebrek aan eenduidig
en met respect voor de diverse uitgangspunten,
leidt ertoe dat het aantal digitale etalages in de
is in de periode 2010 – 2012 duidelijk toegenomen,
opdrachtgeverschap. Om niet in die valkuil te
kan worden geconstateerd dat daar waar sprake is
nabije toekomst snel kan worden uitgebreid.
waardoor de kwaliteit van de infrastructuur
belanden, heeft BNL een structuur opgezet waarin
van ‘laaghangend fruit’ de samenwerking tot veel
verder is verbeterd alsmede de content en het
wel met alle vraaglijnen rekening gehouden wordt,
resultaat leidt, maar daar waar een nieuwe werkwijze
Met de Centrale Discotheek Rotterdam (CDR) is de
aantal widgets. BNL is een volwaardige facilitaire
maar waarin ook een duidelijke gelaagdheid zit.
complex is, de potentie vaak nog onbenut blijft en is
samenwerking bijzonder vruchtbaar, want daar
organisatie geworden met diensten aan, via en voor
De primaire opdrachtgever (en tevens intellectueel
gebleven (maar niet per definitie uit zicht is geraakt).
vindt een forse uitrol plaats van de muziekdiensten.
de branche (B2B en B2C).
eigenaar van ontwikkelde software en diensten) is
Met de Koninklijke Bibliotheek (KB) is samengewerkt
De samenwerking met de CDR heeft in 2012 geleid
het Rijk. Vanaf 2012 heeft het ministerie van OCW
om delen van haar collectie te ontsluiten via widgets.
tot een aantal diensten, zoals muziekwidgets, een
deze rol belegd bij het SIOB.
Er zijn in totaal acht widgets gerealiseerd. Deze
collectie die binnen de muren van de bibliotheek
zijn te vinden op www.bibliotheek.nl/kb. Het totaal
te beluisteren is (waarmee meer dan 500.000
De vooruitgang die in de afgelopen jaren is geboekt zou niet zijn gerealiseerd zonder samenwerking met partners in de bibliotheekbranche. Daarom
Voor het ‘ophalen’ van de vraag-mix wordt een
beschikbare KB-bezit is inmiddels opgenomen in
tracks beluisterd werden in 2012) en een streaming
hebben we samenwerking, vraaggericht werken
vijftal vraaglijnen gehanteerd. Per vraaglijn is een
de NBC+. Samen met de collectie van de openbare
muziekdienst die in 2012 ontwikkeld (en in 2013 als
en co-creatie tot sleutelbegrippen in onze aanpak
aanpak bepaald. Zie de afbeelding op pagina 22.
bibliotheken vormt dit een basis van ruim zes
pilot gelanceerd) is. Hiermee kan een bibliotheeklid
miljoen materialen. Met het oog op de integratie van
ongeveer 25 procent van de collectie (totaal 4,5 miljoen tracks) van de CDR thuis beluisteren.
gemaakt. Partnerships met derden, input van
22
Leden/niet-leden
branchepartners (zoals de VOB, PSO’s en lokale
BNL heeft in de afgelopen jaren vol ingezet (en
BNL binnen de KB wordt de samenwerking in 2013 en
bibliotheken), wensen van de eindgebruikers en de
in moeten zetten) op samenwerking met andere
2014 zowel inhoudelijk, technisch als organisatorisch
visie van SIOB en OCW op de digitale bibliotheek zijn
partijen, bijvoorbeeld omdat deze partijen over
nog veel intensiever.
leidend gemaakt voor de doorontwikkeling van onze
content beschikken (uitgeverijen, CDR, NOS, DBNL,
digitale infrastructuur.
KB) of een essentiële taak vervullen in de branche
Met de Plusbibliotheken is de samenwerking
titels aangeleverd ten behoeve van de eBookselectie-
(PSO’s, NBD, OCLC, ILS-leveranciers). De samenwerking
voortgezet rond de digitale etalages. Gedurende
app met ruim 1.000 geselecteerde rechtenvrije
Tegelijkertijd moeten we ons realiseren dat bij zowel
met de ene partij verliep (en verloopt) succesvoller
2012 is het aantal digitale etalages uitgebreid
titels. Ook is samengewerkt bij de ontwikkeling van
het bedrijfsleven als de overheid de meeste ICT-
dan met de andere partij. Zonder in details te treden
en de stabiliteit, functionaliteiten en
de eBooks eregalerij, waarvan de app ruim 150.000
gebruikersvriendelijkheid ervan zijn verbeterd. Dit
keer gedownload is.
Welke resultaten zijn bereikt?
De Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren (DBNL) heeft ongeveer 600 rechtenvrije
Welke resultaten zijn bereikt?
23
In samenwerking met de Rijksdienst voor Cultureel
Stichting Lezen over Lezen voor de Lijst, een project
Erfgoed van OCW (RCE) is een aantal widgets in
voor scholieren. En zo zijn er nog vele voorbeelden
3. informatiemanagement: verantwoordelijk voor het achterhalen, expliciteren en
ontwikkeling. Met RCE en het kenniscentrum
te noemen.
prioriteren van de klantvraag en het opstellen
Digitaal Erfgoed Nederland (DEN) worden
meer financiële ruimte gecreëerd voor ontwikkeling en beheer, omdat minder inhuur nodig is.
van requirements en requests for change
Met de ontwikkeling van BNL naar een
gesprekken gevoerd om de samenwerking te
Samenwerking blijft voor BNL als echte
(RFC’s) voor de gewenste doorontwikkeling
gecombineerde innovatie- en beheerorganisatie
intensiveren, ook met het oog op de NBC+.
netwerkorganisatie onverminderd belangrijk om
van infrastructuurcomponenten en diensten.
zet de groei van het eigen vaste team in 2013
resultaten te kunnen boeken. De afhankelijkheid
Bewaking van de samenhang binnen de
waarschijnlijk nog enigszins door, maar deze zal wel
Nieuwe (potentiële) partnerships staan in de
van partners en leveranciers blijft echter ook
informatiearchitectuur, de kwaliteit ervan en
afvlakken. Naar verwachting heeft BNL eind 2013
steigers. Zo zijn we met Aangepast Lezen in
een punt van aandacht bij de ‘vrije doorgang’ in
uitvoering klantbeheer richting bibliotheken,
ongeveer 50 medewerkers in dienst (ca. 40 fte).
gesprek over de toepassing van ‘accessiblity’ en met
ontwikkeltempo en complexiteit.
waaronder implementatie-trajecten; 4. software development & beheer: verantwoordelijk voor de uitvoering van het
3.10 Van tijdelijke projectgroep naar bestendige organisatie
(door)ontwikkelen van de infrastructuur, het maken van koppelingen met externe
BNL zich heeft ontwikkeld tot een efficiënt
werkprocessen en structuren te creëren. Daarom is in
systemen waarmee bibliotheken kunnen
ingerichte organisatie waarin waarborgen
2011 een nieuwe afdelingsstructuur geïntroduceerd.
worden aangesloten en het beheer van alle
zijn aangebracht om de innovatiemiddelen zo
interne en externe diensten, inclusief de eigen
doeltreffend en doelmatig mogelijk te besteden
Sindsdien heeft BNL een viertal stafafdelingen (finan
en waarin de continuïteit van de dienstverlening
ciën, secretariaat, HRM en juridische zaken) en een
goed is geborgd. Dat gebeurt door een kerngroep
viertal afdelingen waarin het primaire proces is belegd:
van eigen personeel aangevuld met ingehuurde specialisten.
ICT-voorzieningen van BNL. Eind 2011 bedroeg het aantal fte’s 17 en werkten in aanvulling daarop ongeveer 80 medewerkers op
1. contentmanagement: verantwoordelijk voor het aanbieden van kwalitatief hoogwaardige
inhuurbasis bij BNL (waarvan ongeveer de helft op fulltime basis).
BNL begon in 2009 als een kleine projectorganisatie
content, die afkomstig is uit verschillende
waar aanvankelijk idee-ontwikkeling en ontwerp
bronnen en van verschillende media en
In 2012 is BNL als organisatie verder
centraal stonden. Naarmate ontwerp plaatsmaakte
via contentdiensten aan de verschillende
geprofessionaliseerd. De in gang gezette omslag
voor software development, realisatie van
eindgebruikers wordt aangeboden;
van BNL naar een bestendigde organisatie met
infrastructuur en het in beheer nemen van de ontwikkelde diensten, kreeg BNL steeds meer de contouren van een bestendige organisatie.
een eigen, vast kernteam en een flexibele schil van 2. marketing en communicatie: verantwoordelijk voor het promoten van de digitale bibliotheek
ingehuurde specialisten, heeft in 2012 een vervolg gekregen.
onder verschillende doelgroepen en het
24
In de loop van 2011 heeft de formatie een structurele
uitvoeren van marketingdiensten voor de
Eind 2012 bedroeg het aantal fte’s in dienst van BNL
bezetting gekregen en zijn de extern ingehuurde
aangesloten bibliotheken, waaronder het
32,9 fte. Het aantal structureel ingehuurde adviseurs
MT-leden en diverse medewerkers vervangen door
collectieve huisstijl- en merkenbeleid voor
en ontwikkelaars ‘in huis’ was teruggelopen tot
eigen personeel in dienst. Dat geldt ook voor de
de VOB en alle ‘front-end’-activiteiten, zoals
minder dan 20 medewerkers (en veelal op parttime
directeur die in april 2011 aantrad. Met de groei van
WaaS, bibliotheek.nl en ‘mijn bibliotheek’ voor
basis). Daarmee zijn de personele lasten gestegen
de organisatie werd het noodzakelijk om duidelijker
de infrastructuur;
ten opzichte van 2011, maar tegelijkertijd heeft BNL
Welke resultaten zijn bereikt?
Welke resultaten zijn bereikt?
25
4.1 Overzicht baten en lasten Hierna volgt een gecomprimeerd overzicht van de baten en lasten.
4
Hoeveel middelen zijn geïnvesteerd? 26
Hoeveel middelen zijn geïnvesteerd?
2010
2011
2012
3.559.894
1.108.658
-
-
603.489
-
Instellingssubsidie OCW
2.000.000
2.013.840
-
Innovatiesubsidie OCW
7.605.378
10.593.052
17.249.401
-
-
3.283.014
3.602.471
3.274.974
3.273.606
248.756
489.854
289.516
17.016.499
18.083.867
24.095.537
Personeel
1.004.061
477.022
704.992
Materieel
626.202
1.065.319
1.265.257
1.630.263
1.542.341
1.970.249
917.180
1.886.429
3.909.346
Inkoop digitale content
3.114.036
2.914.429
3.200492
Ontwikkeling Digitale Infrastructuur
6.964.715
6.612.208
8.301.025
Content Services
2.780.095
1.962.123
1.845.295
774.667
1.915.456
4.737.491
-
66.060
639.673
711.414
398.571
301.604
15.262.107
15.755.149
22.934.926
16.892.370
17.297.490
24.905.175
Exploitatie BNL 2010-2012 BATEN Overdracht subsidie 2009 DCW bij de ontvlechting Overdragen VOB-gelden vanuit de ontvlechting
Projectsubsidie SIOB Omslaggelden namens VOB inkoopcommissie Overige baten + mutatie onderhandenwerk Totale baten
LASTEN Organisatie (overhead)
Totaal organisatielasten
Activiteitenlasten
Personeel
Beheer Digitale Infrastructuur Marketing & Communicatie Overige activiteiten Totaal activiteitenlasten
Totale lasten
Figuur: Overzicht baten en lasten van BNL op geaggregeerd niveau. Voor een meer gedetailleerde weergave van de bestedingen en voor een uitvoerige toelichting wordt verwezen naar de afzonderlijke jaarverslagen en jaarrekeningen van BNL die op de website van BNL te vinden zijn.
In de paragrafen hierna wordt achtereenvolgens een korte toelichting gegeven op de baten (investeringen), de lasten (bestedingen) en de ontwikkeling hiervan.
Hoeveel middelen zijn geïnvesteerd?
27
4.2 Investeringen nader toegelicht 8 Begin 2012 is aan het Sectorinstituut Openbare Bibliotheken (SIOB) een mandaat verleend om namens de minister van OCW projectsubsidies voor de opdrachttaak Digitale Innovatie te verstrekken. Deze mandaatregeling houdt in dat BNL bij het SIOB subsidie aan kan vragen voor haar activiteiten. Het SIOB neemt namens de minister een besluit op deze aanvraag.
De digitale innovatie in de openbare bibliotheek
9,1 miljoen euro en een instellingssubsidie van
branche is sinds 2010 structureel ingezet en kon
2 miljoen euro toegekend aan BNL. Een deel van
in de periode 2010-2012 rekenen op toenemende
de innovatiesubsidie van 9,1 miljoen euro in
investeringen.
2010, namelijk 1,5 miljoen euro, is uiteindelijk ten gunste gekomen van 2011. Ook heeft het
Vanuit de ontvlechting van de VOB eind 2009 heeft
Sectorinstituut Openbare Bibliotheken (SIOB) in
BNL een bedrag van 5,3 miljoen euro overgedragen
2012 met een mandaat van het ministerie van
gekregen. Dit bedrag is deels in 2010 (€ 3,6 mln.) en
OCW8 een innovatiesubsidie van 17.249.401,- euro
deels in 2011 (€ 1,7 mln.) besteed (zie de regels 1 en 2
en (additionele) projectsubsidies9 ter waarde van
van het overzicht van de baten).
3.283.014,- euro verleend aan BNL. Deze bedragen zijn terug te vinden in het overzicht van de baten op
Daarnaast is zowel in 2010 als in 2011 door het ministerie van OCW een innovatiesubsidie van
9 Door deze (additionele/ eenmalige) projectsubsidie van 1.147.000,- euro ontstond extra ruimte voor innovatie en ontwikkeling in 2012.
28
Hoeveel middelen zijn geïnvesteerd?
de regels 3, 4 en 5.
10 De betreffende licenties worden door BNL afgesloten en beheerd, inclusief de gehele administratieve afhandeling. Vanuit haar rol verzamelt BNL ook de gebruiksstatistieken en regelt het monitoren van het gebruik van de content en het analyseren van de gebruikscijfers.
Voorts heeft BNL de Inkoopcommissie van de
jaarrekeningen van BNL. De betreffende bedragen
VOB geadviseerd en ondersteund bij de inkoop
zijn op regel 6 van het overzicht terug te vinden.
van de e-content voor de openbare bibliotheken
Tot slot is sprake van overige baten en mutaties in
in Nederland.10 Namens de VOB heeft BNL de
het onderhanden werk (zie de 7e en tevens laatste
zogeheten ‘omslaggelden’ geïnd: een bijdrage
regel van het overzicht van de baten).
per inwoner in het verzorgingsgebied van de bibliotheek om de e-content-licenties in te
Voor een nadere toelichting op al deze bedragen
kopen.11 Om deze reden zijn de omslaggelden ook
wordt verwezen naar de afzonderlijke jaarverslagen
formeel onderdeel van de achtereenvolgende
en jaarrekeningen op de website van BNL.
11 In de Algemene Ledenvergadering van de VOB in december 2012 is besloten om de omslaggelden te verhogen naar 0,30 euro per inwoner (waarvoor dankzij de tegoeden uit eerdere jaren slechts 0,25 euro per inwoner is gefactureerd). In 2012 betaalden de openbare bibliotheken 0,20 euro per inwoner van hun werkgebied. Met deze verhoging is de eerste stap gezet om significant meer e-content in te kopen. Overigens is in 2012 tevens duidelijk geworden dat er in 2015 een significant groter budget beschikbaar zal komen voor de inkoop van e-content middels een zogeheten ‘uitname’ uit het Gemeentefonds.
Hoeveel middelen zijn geïnvesteerd?
29
4.3 Bestedingen nader toegelicht
12 Met bijna tweehonderd gerealiseerde widgets en overige diensten over een periode van 3 jaar is het ontwikkelbudget per widget/dienst gemiddeld circa 100.000 euro, maar er zitten veel variaties in. Sommige diensten hebben minder dan 20.000 euro gekost, bijvoorbeeld enkele widgets. Andere diensten hebben veel meer dan het gemiddelde gekost. Zo zijn enkele miljoenen besteed aan de NBC+ ontwikkeling.
Met behulp van de ingezette middelen zijn
in de week online en zonder tussenkomst van
tientallen projecten uitgevoerd, bijna 100 widgets
bibliotheekmedewerkers worden geregeld. Denk
opgeleverd en nog ongeveer 100 overige diensten
bijvoorbeeld aan het online aanmelden als lid,
opgezet, dan wel aangepast of geïntegreerd. Dit
het afnemen van additionele services, het online
loopt uiteen van kleine projecten zoals het beheren
kunnen beheren van de gegevens, het promoten van
van de ISIL-codes voor de branche in G!DS tot en
de collectie doordat gebruikers elkaar suggesties
met compleet opgeleverde applicaties om e-books
geven, enzovoorts, enzovoorts.
13 Eind 2012 waren reeds 38 widgets gemaakt op basis van de rubrieken van Literatuurplein. Het gaat om widgets met namen als Nieuws en actueel, Videos, Interviews, Agenda, Wereldkaart, Nieuwe boeken, Columns, Literaire prijzen, Literaire excursies, Literaire cursussen, Voorstellingen, Tijdlijn, Specials, Recensies, Schrijver van de Week en Boekenplank.
uit te lenen, CRM-tools en marketingcampagnes zoals ‘Lees Meer’. De meeste projecten zijn facilitair
In het overzicht van de activiteitenlasten zijn de
van aard en daardoor ‘aan de voorkant’ vaak niet
bestedingen ingedeeld in zes categorieën (naast
zichtbaar. Daar is veel budget in gestoken, juist
personeelskosten). In de figuur hierna zijn de
om straks aan de voorkant op volle snelheid de
bestedingen op deze zes typen activiteiten naast
dienstverlening aan bibliotheken en haar leden te
elkaar gezet.
kunnen leveren.
digitale infrastructuur verder werd ontwikkeld,
van de website Literatuurplein omgebouwd tot
de beheerlasten ervan toenamen (tot bijna vijf
widgets13, maar in de periode 2010-2012 is vanuit
miljoen euro in 2012). In de figuur hierna is de
het BNL-budget nog significant geïnvesteerd in het
verhouding tussen enerzijds ontwikkelingskosten
beheer van de oude website en het actualiseren en
en anderzijds beheerkosten inzichtelijk gemaakt:
uitbouwen van de content.
2010
2011
2012
Hetzelfde geldt voor diensten als MuziekWeb, Schoolbieb.nl, G!DS, Leesplein, Aanvragen, de (ontwikkeling van de) huisstijl en de website Bibliotheek.nl. Overigens heeft BNL ook een substantieel deel van
Ontwikkeling Digitale Infrastructuur
haar budget gebruikt om kosten voor haar rekening
Beheer Digitale Infrastructuur
bibliotheken werden gemaakt. Door deze kosten te
Uit de figuur blijkt duidelijk dat een groot deel van
te nemen die voorheen door de afzonderlijke centraliseren kan vanuit een steviger positie worden onderhandeld met leveranciers. Zo krijgen de
De digitale dienstverlening van de bibliotheek
het budget (meer dan twintig miljoen euro in de
Figuur: de bestedingen betreffende de ontwikkeling van de
bibliotheken een betere prijs-kwaliteitverhouding.
staat na afronding van deze projecten in de
periode 2010-2012) is besteed aan de ontwikkeling
Digitale Infrastructuur versus de bestedingen betreffende
Het gaat hierbij bijvoorbeeld om metadata-
eerste fase stevig in de startblokken. Hiermee
van de digitale infrastructuur.12
het beheer van de Digitale Infrastructuur.
contracten (zoals de licentiekosten voor het GGC) of
kunnen veel zaken straks 24 uur per dag, 7 dagen
Daarnaast is duidelijk te zien dat naarmate de
de Aquabrowser. Voorts valt op dat een substantieel deel van het
9.000.000 8.000.000
regelmatig de vraag in hoeverre de centraal
te beheren, te actualiseren en door te ontwikkelen
ontwikkelde digitale bibliotheek leidt tot besparingen
(waarbij deze diensten werden omgebouwd
in de kosten.
6.000.000
tot widgets die door bibliotheken kunnen
4.000.000
2.000.000 1.000.000. 1
2
1 Inkoop digitale content Ontwikkeling Digitale
2 Infrastructuur
Inkoop Hoeveeldigitale middelen content zijn geïnvesteerd?
3
4
3 Content Services Beheer Digitale
4 Infrastructuur
5
6 5 Marketing & Communicatie
Voordat we daar op ingaan moet duidelijk zijn dat
bestedingen zijn voornamelijk ondergebracht bij
BNL niet is opgezet om kosten te besparen, maar
de categorie ‘Content Services’. Een voorbeeld van
om de branche vooruit te helpen in het digitale
zo’n lopende dienst is Literatuurplein, dat bestaat
domein. Bij zo’n operatie gaan de kosten vaak
uit een combinatie van een database met alle
voor de baten uit. Het is bovendien onmogelijk om
2011
Nederlandstalige titels vanaf circa 1980 en een
precieze uitspraken te doen over de hoogte van de
zeer goed bezochte en gewaardeerde website met
besparingen voor individuele lokale bibliotheken.
informatie over schrijvers en boeken. Het aantal
Ten eerste komt dat omdat de hoogte van de
unieke bezoekers van Literatuurplein is gestegen
eventuele besparingen onder meer afhankelijk
van 1,5 miljoen in 2010 tot meer dan 2 miljoen
is van de (financiële) uitgangssituatie van de
in 2012. Eind 2012 waren de meeste rubrieken
bibliotheek en de gewenste eindsituatie (ambities
2012
–
worden gebruikt in de digitale bibliotheek). Deze
2010
3.000.000
30
Tot slot: BNL krijgt in deze tijden van bezuinigingen
‘oude VOB’ van voor 2010) in de lucht te houden,
7.000.000
5.000.000
Figuur: Bestedingen per jaar naar een zestal categorieën. De hoogte van de bestedingen is exclusief de kosten van het vaste personeel dat is ingezet en exclusief overheadkosten (zie ook het overzicht verderop waarin een nadere specificatie is te vinden).
budget is gebruikt om lopende diensten (van de
6 Overige activiteiten
Hoeveel middelen Inkoop zijn digitale geïnvesteerd? content
31
en voorzieningenniveau bepalen de mate waarin de bibliotheek straks gebruik gaat maken van diensten uit de widgetstore). Ten tweede komt het omdat er een verschuiving in de kosten zal plaatsvinden. Zo zal bijvoorbeeld het budget voor het aanschaffen (en huisvesten) van gedrukte boeken afnemen, maar zal er tegelijkertijd een toename plaatsvinden van het budget om digitale content (waaronder e-books) in te kopen en digitale diensten - al dan niet in de vestigingen - aan te bieden (denk aan databanken, 14 Een fab lab (afkorting van het Engelse fabrication laboratory), is een coöperatieve werkplaats waar uitvinders en ontwikkelaars gebruik kunnen maken van een collectieve infrastructuur. Bron: Wikipedia.
digitale studio’s, fab labs14 et cetera).15 Toch is er wel een indicatie te geven over de collectieve besparingen voor de bibliotheekbranche. Een conservatieve schatting van de in de afgelopen jaren opgebouwde besparingen (en/of benodigde bekostiging van licenties ten behoeve van het digitale domein) gaat al snel uit van ongeveer
15 Bij al die vragen kunnen bibliotheken overigens eigenstandige keuzes maken, op grond van het door de bibliotheek gekozen ambitieniveau dat bijvoorbeeld is afgesproken met de gemeente.
zes miljoen euro per jaar (vanaf 2013). Dit bedrag loopt in de toekomst alleen maar op. Dat betekent dat naast de kwaliteitsimpuls en additionele functionaliteit die door BNL is opgeleverd, ook financieel gezien een goede en tevens ‘rendabele’ investering is gedaan. Maar het verbeteren van de innovatieve slagkracht van de branche is en blijft de primaire focus van BNL, zowel voor nu als in de toekomst.
32
Inkoop Hoeveeldigitale middelen content zijn geïnvesteerd?
Hoeveel middelen Inkoop zijn digitale geïnvesteerd? content
33
5.1 (Door)ontwikkeling
5
Vooruitblik op 2013 en verder Het jaar 2013 wordt een jaar van beheer, door ontwikkeling, en verdere groei van de diensten (zoals het uitlenen van e-books) die door BNL worden aangeboden over de infrastructuur. 34
Vooruitblik op 2013 en verder
De doorontwikkeling van de infrastructuur is een
uitbreiding van de koppelingen met social media
continu proces waarbij op basis van technische
en de gebruiksvriendelijkheid wordt verbeterd
vereisten, mogelijkheden en klantwensen telkens
door bijvoorbeeld sessies te onthouden zodat
nieuwe functionaliteiten worden toegevoegd.
klanten niet opnieuw hoeven in te loggen of
Er zullen bijvoorbeeld nieuwe widgets worden
door het mogelijk te maken dat er meerdere
ontwikkeld die via de collectieve infrastructuur
lidmaatschappen aan een webaccount kunnen
beschikbaar komen voor lokale bibliotheken. Het
worden gekoppeld. Dat is slechts een kleine greep
Datawarehouse zal worden doorontwikkeld en
uit de lange lijst van projecten die op stapel staan.
de datasets worden uitgebreid met financiële
5.2
en personeelsgegevens waardoor een completer
De doorontwikkeling is overigens nooit klaar. Het
beeld ontstaat van de integrale bedrijfsvoering
is een continu proces dat telkens opnieuw wordt
van bibliotheken. Er wordt toegewerkt naar een
opgestart als de vraaglijnen daartoe aanleiding geven.
Beheer Het beheer wordt verder geprofessionaliseerd en
deels uitbesteed aan leveranciers die hun ‘eigen’
door de groei aan opgeleverde diensten een steeds
applicatie beheren die voor BNL is gebouwd.
omvangrijker onderdeel van het takenpakket van BNL. Beheer bij BNL bestaat in hoofdzaak uit drie
Het technisch beheer richt zich op de
componenten: functioneel, applicatie- en technisch
instandhouding van de IT-infrastructuur. De IT-
beheer.
infrastructuur is de basis waarop alle applicaties kunnen draaien en betreft het netwerk, de hardware
Functioneel beheer ondersteunt de gebruikers van de
en het besturingssysteem van de computers.
IT-infrastructuur (d.w.z. de aangesloten bibliotheken)
Naast de instandhouding hiervan vallen ook de
en formuleert desgewenst wijzigingsverzoeken. Dit
noodzakelijke vernieuwingen en uitbreidingen
wordt binnen BNL uitgevoerd.
hieronder. De technische infrastructuur is grotendeels eigendom van BNL, maar het technisch
Applicatiebeheer houdt de functionaliteit van
beheer is momenteel uitbesteed. Als in de toekomst
een applicatie (de software) in stand en de
zowel de infrastructuur als het technisch beheer
gegevensverzamelingen waarop die applicatie
wordt geleverd door een partij, spreekt men van
bewerkingen uitvoert. Daarnaast valt hieronder ook
‘managed hosting’. In 2013 gaat BNL de managed
het ontwikkelen en in gebruik nemen van nieuwe
hosting van de infrastructuur aanbesteden.
en gewijzigde applicaties. Het applicatiebeheer is
Vooruitblik op 2013 en verder
35
5.3 Kosteneffectieve balans tussen (door)ontwikkeling en beheer
Overigens zullen de kosten voor beheer niet
In 2013 en daarna gaat BNL in volle vaart door met
oneindig toenemen, maar op een bepaald niveau
het aanbieden van nieuwe diensten en het verder
Het ministerie van OCW heeft in zijn plannen
(omdat steeds meer wordt besteed aan beheer).
stagneren. Dat komt omdat software iedere drie
verbeteren van de bestaande diensten. Enkele
opgenomen (en wil dit zelfs bestendigen met een
Het is nu eenmaal zo dat van de ontwikkelkosten
tot vier jaar moet worden vervangen. De eerste
sleutelprojecten voor de komende periode zijn:
Bibliotheekwet) dat de digitale bibliotheek blijvend
in jaar x ongeveer 30 procent in de daarop volgende
vervangingen van de BNL-infrastructuur dienen
door het Rijk wordt bekostigd. De digitale bibliotheek
jaren terugkomt als beheerkosten. De figuur
zich al in 2014 aan. Vervangingen zijn dus geen
bestaat daarbij uit zowel ontwikkeling als het beheer
hieronder laat goed zien hoe ontwikkeling in het
innovatie, maar kunnen worden gezien als de
versie van de NBC+ met behalve landelijke
ervan.
ene jaar leidt tot hogere beheerlasten in de daarop
instandhouding van de dienst. Als gevolg hiervan
ook een aantal lokale bronnen.
volgende jaren. Zo is te zien dat als er in 2013 voor Momenteel is er sprake van een gelijkblijvend
een bedrag van 7,2 miljoen euro wordt ontwikkeld,
budget, waardoor in de nabije toekomst steeds
dit vervolgens leidt tot additionele beheerkosten ter
minder budget zal overblijven voor ontwikkeling
hoogte van circa 2,2 miljoen euro in 2014.
ontstaan additionele ontwikkelkosten voor 16 Voor de jaren 2013 en 2014 is door het ministerie van OCW subsidie toegezegd voor de BNL-activiteiten van 16,7 miljoen euro per jaar.
Verwachte financiële ontwikkeling BNL innovatie-programma
30 25 20 15 10 5 0
2,8 7,2
30%
5
4,8
6,1
•
•
vervanging, terwijl het budget niet toeneemt.16
Het lanceren van een volgende, verbeterde
Het lanceren van een infrastructuur om e-books uit te lenen aan bibliotheekleden.
•
Het lanceren van nieuwe infra-componenten
Minder ontwikkelen op landelijk niveau is overigens
als IAM (identificatie en autorisatie
geen kosteneffectieve optie. Ten eerste omdat
management). Daardoor kan ‘Mijn Bibliotheek’
BNL een basisinfrastructuur ontwikkelt: het gaat
worden gelanceerd, een vorm van persoonlijke
om onderdelen van de digitale infrastructuur die
dienstverlening aan de bibliotheekgebruiker.
onlosmakelijk met elkaar zijn verbonden en die
Dit houdt in dat deze eindgebruiker
noodzakelijk zijn om de gewenste hoogwaardige
individueel kan worden geadviseerd en geïnformeerd. Bovendien kan hij of zij
3,5
2,5
digitale diensten te kunnen verlenen. Ten tweede is
3,7
4,7
hier sprake van een proces van het herstructureren
zelf online allerlei transactiehandelingen
van ICT en diensten in de branche: wat voorheen
verrichten zoals online reserveren, kopen,
7,4
2,2 7,4
7,4
7,4
5,3
5,3
5,3
5,3
2,2
2,2
2,2
2,2
2013
2014
2015
2016
individueel werd ontwikkeld, ingekocht en beheerd
beheerbehoefte
additioneel beheer
overhead
ontwikkelingbehoefte
basisbeheer niveau 2013
financiële ruimte
ontwikkelingruimte
content
benodigd budget
Bron: De bibliotheek in het digitale domein, Boer & Croon november 2012.
door bibliotheken, wordt nu gezamenlijk gedaan. 17 In het WaaS-concept wordt de website(infrastructuur) als een online dienst door BNL aangeboden aan de openbare bibliotheken.
lezen, verlengen, betalen, et cetera. •
Het optimaliseren van de reeds ontwikkelde
Die aanpak leidt de facto tot besparingen voor de
WaaS-site17 en het op verzoek aansluiten
Nederlandse bibliotheeksector, en gaat gepaard
van steeds meer bibliotheken hierop. In de
met een hoogwaardige digitale dienstverlening.
periode t/m 2012 zijn reeds 35 bibliotheken overgegaan op de WaaS-site.
Op grond van het voorgaande zijn in de toekomst
•
Het introduceren van een gezamenlijke
scherpe keuzes (of aanvullende financiering) nodig.
portal-site, waardoor het bereik onder
Dit geldt bijvoorbeeld voor de vraag in hoeverre
eindgebruikers verder wordt vergroot en
BNL kan ingaan op verzoeken tot maatwerk. BNL
bibliotheken desgewenst alles op het gebied
zal daarin terughoudend moeten zijn, bijvoorbeeld
van websites kun loslaten.
als het gaat om het bieden van maatwerk aan
36
Vooruitblik op 2013 en verder
(kleine groepen van) individuele bibliotheken.
Indien u op de hoogte wilt worden gehouden van de
Of BNL zal standaard software moeten laten
voortgang van de sleutelprojecten, dan kunt u zich
ontwikkelen waarmee een bibliotheek eenvoudig
abonneren op de nieuwsbrief van BNL. U ontvangt
zelf maatwerkelementen kan toevoegen aan de
dan periodiek het laatste nieuws waardoor
generieke BNL-dienstverlening.
u ons op de voet kunt blijven volgen.
Vooruitblik op 2013 en verder
37
Bibliotheek.nl Koningin Julianaplein 10 2595 AA Den Haag T 070 30 90 100 E
[email protected] I www.stichtingbibliotheek.nl
38
Vooruitblik op 2013 en verder
