Terugblik Handelsreis VN-NCW Noord

I

NOORDNIEUWS MAGAZINE VAN VNO-NCW NOORD JAARGANG 20 NUMMER 2 > 2015

Terugblik Handelsreis VN-NCW Noord

HAMBURG: STAD MET EEN AANSTEKELIJKE ENERGIE

> Ondernemers in Hallum kunnen eindelijk vooruit > Noordelijke zakenvrouwen op speurtocht door China > Interview met 150e JNO-lid: Jeroen Bax van Bax bier > StabiAlert: sensoren en big data in het aardbevingsgebied

inspireert Grootse prestaties zijn inspirerend voor velen. Daarom steunen wij sportieve, maatschappelijke en culturele initiatieven. GasTerra inspireert met de ontwikkeling van nieuwe producten voor het gebruik van gas, om ook de volgende generaties te kunnen voorzien van voldoende, duurzame en betaalbare energie. www.gasterra.nl/doet

Inhoud NoordNieuws 2 > 2015

1

2

Terugblik op Handelsmissie Hamburg

6

Licht op groen voor ondernemers in Hallum

17

Noordelijke zakenvrouwen op speurtocht door China

Verder in dit nummer:

Download de gratis app van VNO-NCW Noord: Via onze mobiele applicatie: • kunt u zich aanmelden voor bijeenkomsten; • heeft u met de ledenlijst ruim 1.400 waardevolle contacten binnen handbereik; • bent u altijd op de hoogte van het landelijk en noordelijk nieuws. De app van VNO-NCW Noord is beschikbaar voor Apple en Android toestellen en kunt u downloaden via de app store op uw telefoon of tablet.

er itt rd

Tw

g @ ons VN o O ok NCWN o

9 Column Lambert Zwiers 20 VNO-NCW Noord in beeld: Bedrijfsbezoek Neopost Technologies 22 Noordgang Groningen V over het aardbevingsdossier 26 JNO in the picture – interview Jeroen Bax 34 Welkom nieuwe leden 35 Nieuwe leden stellen zich voor 40 Agenda

Vo l

Vaste rubrieken:

oo

4 BlijvendinBalans: online tool om overgewicht aan te pakken 12 Interview met Reinier Brongers van StabiAlert 16 Doefonds Fryslân: ‘Ga niet bij de pakken neer zitten als de bank nee zegt’ 18 Energiebesparing: “Wat je bespaart, hoef je niet op te wekken” 29 JNO gaat internationaal: Jungunternehmeraustausch 30 GasTerra Energizer Award: 5.000 euro voor beste afstudeerder

:

10 NoordNieuws in ’t kort 15 OCO en Ondernemers Fabriek Drenthe slaan handen ineen 22 Sluit aan bij innovatie binnen de North Sea Region 25 Vernieuwd VGM-convenant Noord-Nederland: op naar nul ongelukken 32 New Nexus brengt deel medewerkers onder in coöperatie

p

Actueel: Praktijk:

2

NoordNieuws april 2015

Floortje van Aken [email protected]

In april 2014 trok VNO-NCW Noord de grens over richting Bremen en Hannover, om de economische kansen voor het Noord-Nederlandse bedrijfsleven vlak over de grens te verkennen. Precies een jaar later verlegden wij onze grenzen een stukje verder naar het oosten. Op 22 en 23 april jl. vertrok een delegatie van 30 leden van VNO-NCW Noord onder leiding van voorzitter Alfred Welink en Commissaris van de Koning in Groningen Max van den Berg naar Hamburg – de welvarendste stad van Duitsland.

Terugblik op Handelsreis VNO-NCW Noord naar Hamburg

De oriënterende handelsreis had een overkoepelend thema: Smart Industry and Logistics. Het programma, ingericht aan de hand van dit thema, bestond onder meer uit twee bedrijfsbezoeken, een rondvaart door de haven, een verkenning van het indrukwekkende en zeer omvangrijke stedelijke herontwikkelingsproject Hafencity en bevatte als inhoudelijk sluitstuk een DuitsNederlandse Themamiddag Industrie 4.0, georganiseerd door VNO-NCW Noord, de Handelskammer Hamburg en branchevereniging Industrieverband Hamburg.

Haven Op de eerste dag van de reis stond vooral de haven centraal. Het havengebied in Hamburg is vrijwel volledig omsloten door de stad: veel fysieke ruimte voor uitbreiding is er dus niet. Wat dit betekent voor de nog steeds toenemende overslag, werd aan de delegatie getoond tijdens het eerste bedrijfsbezoek van de reis: een bezoek aan een van de grootste containeroverslagbedrijven van Hamburg, de HHLA. Op de vrijwel volledig geautomatiseerde containeroverslagterminal CTA Altenwerder rijden zelfsturende AGV’s (automated guided vehicles) over de werf om containers foutloos van enorme vrachtschepen over te laden naar de grootste railterminal van Europa, van waaruit goederen naar het achterland worden vervoerd. Door slim ingerichte, innovatieve processen slaagt de HHLA erin de groeiende piekbelasting, afkomstig van steeds vollere containerschepen, met een indrukwekkende efficiëntie te verwerken.

Na het bezoek aan de HHLA was het tijd om de stad vanaf het water te bekijken. Een rondvaart, kortom, in de stralende zon – met aan boord een toelichting op het smartPORT Logistics programma van de Hamburg Port Authority. Dit programma van de HPA is erop ingericht de verkeersstromen in de havenstad met behulp van big data en nieuwe (online) technologieën slimmer, schoner en efficiënter in te richten.

Zelfsturende voertuigen De tweede dag van de handelsreis begon met een bezoek aan STILL GmbH, een van de grootste producenten van intralogistieke voertuigen. Tijdens een rondleiding van een zeer enthousiaste Jürgen Wrusch - 25 jaar in dienst bij STILL en zichtbaar trots op het bedrijf - kregen we te zien hoe STILL zijn voertuigen produceert in een grote en opvallend schone en ordelijke fabriek dicht op de stad. STILL heeft de gehele productie, van de vervaardiging van onderdelen tot

auditing, assemblage en afwerking, in eigen beheer. In de enorme assemblagehallen wordt gewerkt met zelfsturende voertuigen, die langs flexibel in te richten lijnen volledig autonoom hun weg weten te vinden. De nieuwste innovatie van STILL is de CubeXX, een multifunctioneel intralogistiek voertuig dat met een 360°-scan zijn omgeving verkent en zich hierop aanpast. Zelfsturend, of door assemblagepersoneel aan te sturen via een app voor smartphones en tablets. Door inhouse lean teams wordt voortdurend gekeken naar hoe niet alleen productieprocessen slimmer en efficiënter zijn in te richten, maar ook hoe het innovatieproces zelf versneld en zelflerend kan worden. STILL berijdt de weg van lean production naar lean innovation.

Industrie 4.0 Het inhoudelijke zwaartepunt van de reis lag aan het eind: op de tweede dag vond ’s middags in de Handelskammer Hamburg de Duits-Nederlandse

ACTUEEL

“Noord-Nederland en Noord-Duitsland We zijn één Europese regio. We moete

3

zijn met elkaar verknoopt. n elkaar vasthouden” Groepsfoto van de deelnemers aan de Handelsreis naar Hamburg

Themabijeenkomst Industrie 4.0 plaats. De bijeenkomst werd geopend door Frau Jaana Karola Kleinschmit von Lengefeld, vicevoorzitter van de Handelskammer. Zij onderstreepte nog eens het belang en de omvang van de onderlinge handelsrelatie tussen Nederland en Duitsland: “Het afgelopen jaar importeerde Duitsland voor 73 miljard euro uit Nederland, de export naar Nederland bedroeg 88 miljard. Met zo’n handelsbalans mag het duidelijk zijn dat je niet zonder elkaar kunt. Maar: wie

interactieve sessie. Jan Post, trekker van het Region of Smart Factories consortium en strateeg bij Philips Consumer Lifestyle in Drachten, zette Noord-Nederland in Hamburg op de kaart door met een aanstekelijk enthousiasme te vertellen over lean innovation en zelflerende fabrieken in Noord-Nederland aan de hand van de business case van Philips. In een podiumdiscussie waar naast Jan Post namens Nederland ook Hans Praat van de NOM meedeed, werd vervolgens

“Hamburg bezit een aanstekelijke energie. En op een afstand van slechts 280 kilometer van Groningen liggen de kansen voor het Noord-Nederlandse inventieve en innovatieve bedrijfsleven vrijwel letterlijk binnen handbereik” excellent wil blijven, kán niet anders dan proactief inspelen op economische trends. Een van die trends, voor zowel Nederland als Duitsland van kardinaal belang, is Industrie 4.0. Daarom ben ik ook vanuit mijn eigen ondernemerschap bijzonder blij met de uitwisseling die vandaag is georganiseerd.” Het “Hamburger Dialogplattform Industrie 4.0” en het Nederlandse consortium “Region of Smart Factories” kregen na de opening het podium in een

verder ingezoomd op de grensoverschrijdende gevolgen en kansen die Industrie 4.0 biedt, met name ook voor kleinere, inventieve en innovatieve bedrijven die nieuwe businessmodellen hanteren. Commissaris van de Koning Max van den Berg besloot de gezamenlijke themamiddag met een gloedvol betoog. Hij plaatste op treffende wijze de gezamenlijke opgave op het vlak van Industrie 4.0 voor Nederland en Duitsland en het tweedaagse programma van de handelsreis

in een breder en inspirerend perspectief: “Noord-Nederland en Noord-Duitsland zijn al zodanig met elkaar verknoopt – in onze eigen beleving zijn we simpelweg één regio in Europa. Wij weten elkaar te vinden. Daar zijn de afgelopen dagen een voorbeeld van. Laten we dat vasthouden en verstevigen!”

Hamburg Naast het inhoudelijke programma was het vooral de stad zelf die een onuitwisbare indruk maakte. Een rondleiding door Hafencity maakte nog eens goed inzichtelijk hoe ingrijpend en visionair er vanaf de jaren ’90 in Hamburg is geïnvesteerd. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd Hamburg vrijwel volledig verwoest in een tien dagen durend bombardement. Na de val van de muur in ’89 was het een vrij troosteloze stad. Van die verslagenheid is nu niets meer te merken. In een dynamische symbiose bestaan industrie, haven, de moderne architectuur van Hafencity en eeuwenoude pakhuizen van de Speicherstadt in Hamburg naast elkaar. Zij vullen elkaar aan tot een bruisend geheel dat ondernemerszin en levenskracht ademt. Hamburg bezit een aanstekelijke energie. En op een afstand van slechts 280 kilometer van Groningen liggen de kansen voor het NoordNederlandse inventieve en innovatieve bedrijfsleven vrijwel letterlijk binnen handbereik. Missie: geslaagd. <

4

Lex Kloosterman [email protected]


Kris Bulder (l.) en Hessel Bouma van LIMIS

BlijvendinBalans: online tool om overgewicht aan te pakken

‘Overgewicht is een sluipmoordenaar’ Liefst vijf miljoen Nederlanders hebben te kampen met overgewicht. Hessel Bouma en Kris Bulder van LIMIS in Leeuwarden zochten naar een methode om deze grote groep mensen te kunnen helpen dit probleem aan te pakken. Het resultaat: het online programma BlijvendinBalans. “E-health kan minstens zo goed werken als face to face interventies”, vertelt Bulder. Niet alleen via verzekeraars en 1e en 2e-lijnszorg, maar ook via werkgevers willen zij hiermee het gedrag van mensen veranderen.

5

Games voor chirurgen. Of lasertechnologie waarmee darmoperaties beter kunnen worden uitgevoerd. Het zijn indrukwekkende projecten waar Hessel Bouma en Kris Bulder van LIMIS op hun kantoor in het MCL in Leeuwarden over vertellen. “Bij darmtumoroperaties treedt wereldwijd in ongeveer tien procent van de gevallen lekkage van de hechting op”, vertelt Bouma. “Patiënten worden hier erg ziek van en overlijden hierdoor in sommige gevallen zelfs. Met de lastertechnologie die wij in ontwikkeling hebben, kunnen we realiseren dat er minder mensen langdurig op de intensive care terechtkomen, levens worden gered en kosten worden bespaard.”

kunnen verbeteren én kosten kunnen besparen.” Met experts (diëtisten, psychologen, bewegingsexperts, etc.) ging innovatiemanager Bulder aan de slag. “Het lag al vrij snel voor de hand om een online product te ontwikkelen”, vertelt hij. “Maar hoe zorg je ervoor dat het daadwerkelijk effect heeft? In tegenstelling tot veel andere tools biedt BlijvendinBalans geen platte content en standaardadviezen. Omdat het een zelflerend programma is, worden de adviezen afhankelijk van de persoon en het karakter op maat gemaakt.”

Gedragsverandering

praktijk

Vijf jaar geleden is LIMIS als stichting begonnen, zo vertelt Bouma over de zakelijke kant van het verhaal. Onder de stichting vallen verschillende BV’s. Want uiteindelijk is het niet alleen het doel om innovaties te ontwikkelen, maar ook om business te genereren en investeerders aan te trekken. LIMIS werkt aan drie pijlers, vult Bulder aan. “Technologische ontwikkelingen in de OK en op de IC, trainingen (serious gaming) en e-health interventies.”

Het format van LIMIS, uitgewerkt en geprogrammeerd door applicatieontwikkelaar Coolminds in Leeuwarden, is qua ontwikkeling uiteindelijk een stuk complexer geworden dan vooraf bedacht, zegt Bulder. “Het houdt rekening met de fase waarin iemand zit, wat hij of zij dagelijks doet, hoeveel iemand eet en beweegt, zich voelt, etc.” Bouma en Bulder benadrukken dat BlijvendinBalans een gedragsveranderingsprogramma is, bedoeld voor de lange termijn. Geen shakes om snel af te vallen, maar een medisch

ken. Via verzekeraars bijvoorbeeld. Met De Friesland Zorgverzekeraar is inmiddels een mooie samenwerking overeengekomen, vertelt Bulder. De eerste drie maanden worden door De Friesland vergoed. “Het programma sluit voor een verzekeraar aan bij het pakket aan maatregelen in het kader van preventie en de focus op gezonder leven”, aldus Bulder. Bulder heeft als verantwoordelijk manager de ambitie om BlijvendinBalans landelijk uit te rollen. Naast verzekeraars en 1e en 2e-lijnszorg, zijn (grotere) werkgevers ook een belangrijke doelgroep. Bulder: “Het programma past heel goed binnen het vitaliteitsbeleid dat steeds meer bedrijven hebben. Zeker ook als het gaat over zwaardere beroepen, is het belangrijk om te kijken hoe je ervoor zorgt dat je medewerkers ook over een paar jaar nog steeds hun werk kunnen uitvoeren. Overgewicht kan daarbij een aandachtspunt zijn.” Zoals bedrijven bijvoorbeeld gratis sporten of een dagelijkse gezonde lunch aanbieden, kunnen ze ook een programma als BlijvendinBalans in hun pakket aan secundaire arbeidsvoorwaarden opnemen. Bulder: “Als bedrijf kun je bijvoor-

“Het programma past heel goed binnen het vitaliteitsbeleid dat steeds meer bedrijven hebben. Zeker ook als het gaat over zwaardere beroepen, is het belangrijk om te kijken hoe je ervoor zorgt dat je medewerkers ook over een paar jaar nog steeds hun werk kunnen uitvoeren”

E-health “Enkele jaren geleden bleek uit een onderzoek dat e-health interventies net zo goed kunnen werken als face to face interventies”, vervolgt Bulder. Wat toen nog in de kinderschoenen stond, is inmiddels dé manier om een grote groep mensen tegen acceptabele kosten te bereiken. Bulder: “Vijf miljoen Nederlanders in onze doelgroep (volwassenen met BMI tussen 25 en 40) kampen met overgewicht. Als je hier iets aan wilt doen, zijn er ontzettend veel mogelijkheden: boeken, diëten, psychologische hulp, interventies. Wij hebben gezocht naar een product waarmee we een groot deel van deze groep kunnen bedienen, de kwaliteit van leven van mensen

verantwoord proces om per week 500 gram af te vallen. “Het gaat om bewustwording”, zegt Bulder. “Je krijgt uitleg over en inzicht in wat je eet en hoeveel je beweegt, wat wel en niet goed voor je is, wat de ‘boosdoeners’ van de afgelopen week waren en welke andere keuzes je kunt maken om gezonder te leven.” Hij benadrukt daarbij dat het programma een kroket of een gebakje zeker niet verbiedt. “Sterker nog, geniet ervan. Je mag eten wat je lekker vindt, maar wel met mate, verantwoord en gevarieerd .”

Vitaal op de werkvloer

beeld de helft van de kosten (normaal 15 euro per maand, red.) vergoeden. Ik zeg bewust de helft en niet het hele bedrag, omdat het draait om de motivatie van de deelnemers en het in mijn optiek goed is dat iemand zelf ook meebetaalt.” Binnen de website van BlijvendinBalans is het mogelijk om als bedrijf je eigen landingspagina te hebben, voorzien van eigen logo en toelichting waarom je dit aan je medewerkers aanbiedt. Bouma: “Een mooie investering in je workforce. Want als je medewerkers fit zijn, zijn ze ook productiever en geeft het een positief effect op de werksfeer.” <

Sinds oktober vorig jaar is BlijvendinBalans in de lucht. Op verschillende manieren probeert Bulder de doelgroep te berei-

Meer weten? Kijk op www.limis.org en www.blijvendinbalans.nl

6

Akke Groenewoud [email protected]


Foto: Hoge Noorden – Jacob van Essen

Licht op groen voor onder in Hallum Huizen aan de Doniaweg in Hallum

“Ondernemers in Hallum: groeien of vertrekken”, was de kop boven het artikel in NoordNieuws in 2012 over het College van B&W van Ferwerderadiel, dat lange tijd de groeiambities van het bedrijfsleven in het Friese Hallum frustreerde. VNO-NCW Noord, de betrokken ondernemers en de provincie Fryslân kwamen in actie. En uiteindelijk met succes. Maart 2015 stemde de gemeenteraad in met de plannen voor herstructurering en uitbreiding van het bedrijventerrein aan de Doniaweg in Hallum. Met dit nieuws komt een einde aan een langlopende casus. Een terugblik op meer dan drie jaar belangenbehartiging in Hallum.

Het nieuws van maart 2015 De gemeenteraad van Ferwerderadiel stemde er in maart dit jaar unaniem mee in dat de gemeente een miljoen euro uittrekt voor herstructurering en uitbreiding van het bedrijventerrein aan de Doniaweg in Hallum. Daarmee staan alle lichten voor

de bedrijven in Hallum op groen om aan de slag te gaan met de uitbreiding van het bedrijventerrein, een project dat in totaal vijf miljoen euro kost. De provincie heeft Fryslân heeft eerder al 3,5 miljoen euro toegezegd. De ondernemers zelf betalen de rest.

Er komt in Hallum ongeveer een hectare nieuw bedrijfsterrein vrij, met een waarde van acht ton. Om dit te kunnen realiseren, moesten de bewoners aan de Doniaweg instemmen met de verkoop van hun huis. Met alle eigenaren is inmiddels overeenstemming bereikt en

7

“Aan de Doniaweg zijn niet de minste bedrijven gevestigd. De vijf grootste werkgevers - bakkersbedrijven Helwa, Hellema en Van der Meulen, transportbedrijf De Vries en metaalverwerker Oreel - bieden rechtstreeks werk aan 800 mensen”

verkeer dat er tegengestelde belangen ontstonden.

actueel

nemers dus kunnen de huizen worden gesloopt om zo de jarenlang gewenste uitbreiding te realiseren. En dat terwijl een paar jaar geleden nog maar de vraag was of de bedrijven überhaupt in Hallum konden blijven.

Terug naar 2011 Sinds het najaar van 2011 waren in Ferwerderadiel ondernemers, gemeente, provincie en VNO-NCW Noord met elkaar in gesprek over de toekomstbestendigheid van het bedrijventerrein aan de Doniaweg in Hallum. Zowel in milieutechnisch als infrastructureel opzicht was het voor de hier gevestigde bedrijven niet mogelijk om verder te groeien. Doordat de Doniaweg maximaal belast werd en het terrein tegen de grenzen aanliep als het gaat om geluidshinder en milieueisen, konden er onvoldoende vrachtwagens langs. En de bewoners ervoeren zoveel overlast van al het vracht-

Tegelijkertijd was ook voor iedereen duidelijk dat de regio niet zonder de bedrijven kan. Aan de Doniaweg zijn niet de minste bedrijven gevestigd. De vijf grootste werkgevers - bakkersbedrijven Helwa, Hellema en Van der Meulen, transportbedrijf De Vries en metaalverwerker Oreel - bieden rechtstreeks werk aan 800 mensen. Naar schatting zijn er indirect nog eens vijftienhonderd banen afhankelijk deze werkgevers. Tot grote frustratie van de bedrijven negeerde het college van B&W van de gemeente Ferwerderadiel, waar Hallum onder valt, in 2011 zonder reden van opgave de plannen om hun groeiambities te realiseren en liet de bedrijven hiermee in de kou staan. VNO-NCW Noord deed vervolgens samen met de betrokken ondernemers een dringend beroep op de gemeenteraad van Ferwerderadiel om het collegebesluit te verwerpen en haar verantwoordelijkheid te nemen, zodat de werkgelegenheid in deze regio voor toekomstige generaties behouden blijft. En met succes. Tot ieders opluchting sommeerde de gemeenteraad in 2012 het college van B&W van Ferwerderadiel hun huiswerk over te doen en samen met de ondernemers te zoeken naar uitbreidingsmogelijkheden. Het enige voorstel van het college, om de woningen aan de Doniaweg beter te isoleren tegen geluids- en geuroverlast, werd van tafel geschoven.

Belang voor de regio Het bedrijventerrein Hallum werd jaren geleden ontwikkeld om het dorp te ontlasten en de bedrijven naar een locatie buiten het dorp te verplaatsen waar nog voldoende ruimte was. Binnen het dorp waren er voor de bedrijven geen uitbreidingsmogelijkheden meer. Destijds is voor de Doniaweg gekozen vanwege de goede ontsluiting richting Leeuwarden. Er was echter niet voorzien dat door de

steeds strenger wordende milieueisen en de steeds groter wordende bedrijven op termijn problemen zouden kunnen ontstaan voor de omgeving. In de loop der jaren is het bedrijventerrein steeds verder uitgebreid en volgebouwd. De grenzen van de mogelijkheden waren bereikt. Op het bedrijventerrein Hallum zijn zo’n 25 verschillende bedrijven gevestigd. De bedrijven hebben zich op de huidige locatie sterk ontwikkeld en vormen een belangrijke bron van werkgelegenheid voor de regio. De werkgelegenheid op ‘Hallum-West’ ontwikkelt zich zelfs bovengemiddeld, zowel provinciaal als landelijk beschouwd. Veruit het grootste deel (circa 80%) van de werkgelegenheid wordt geleverd door de genoemde grote werkgevers. Aangezien de potentiële beroepsbevolking in Hallum uit circa 1.900 mensen bestaat, kan in theorie ruim één op de drie arbeidsactieven in Hallum een baan hebben op Hallum-West. Het bedrijventerrein heeft hiermee een belangrijke werkgelegenheidsfunctie voor inwoners uit Hallum, maar ook voor omliggende kernen en de regio.

Uitbreiden of vertrekken Een aantal van de bedrijven - authentieke familiebedrijven en sinds meer dan 150 jaar aan Hallum verbonden – wilde al langere tijd uitbreiden. Uitbreiding van deze bedrijven zou gevolgen hebben voor de omgeving, op zowel milieu- en verkeerstechnisch als maatschappelijk gebied. Het bedrijventerrein staat dichtbij een bewoond gebied; is op sommige plaatsen zelfs fysiek tegen de woonpercelen aangebouwd. Als er niets zou gebeuren en de gemeente de plannen van de bedrijven zou tegenhouden, was het einde oefening geweest: de bedrijven dreigden zelfs te vertrekken naar een andere regio. Want hoewel de Hallumer familiebedrijven gehecht zijn aan hun regio en willen investeren in hun bedrijf en dus in de regio, zouden ze zeker vertrekken als het ondernemen hen nog langer onmogelijk werd gemaakt.

»

Hoe groen is gas?

De vraag naar energie blijft stijgen. De vraag naar duurzame energie-oplossingen ook. Daarom heeft aardgas een schone taak in de verduurzaming van onze energievoorziening. Het is de schoonste fossiele brandstof met veruit minste CO2 (broeikasgas) uitstoot – dat scheelt meteen al aanzienlijk. Bovendien kunnen we altijd en overal op gas vertrouwen, mede door ons geavanceerde gastransportnetwerk. Het is op afroep beschikbaar: zomer of winter, wind of geen wind. Dankzij deze ﬂexibele energiebasis kunnen wind- en zonne-energie optimaal aan bod komen, terwijl de energievoorziening als geheel stabiel en betaalbaar blijft. En wereldwijd is er nog tot ver in deze eeuw gas beschikbaar. We maken nu al ‘vergroening’ mogelijk, door de toevoeging van biogas, bijvoorbeeld gewonnen uit afval. Via het gastransportsysteem kan dit als gecertiﬁceerd duurzaam ‘groen gas’ overal in Nederland bij u thuis worden gebracht. Zo vormt gas onderdeel van onze duurzame energietoekomst.

Met aardgas naar een groenere toekomst.

Als VNO-NCW Noord maakten we ons hier uiteraard grote zorgen over. “Het gaat hier fout, we trekken het niet meer”, was de duidelijke boodschap van een van de ondernemers aan ons adres. En zo raakten we als VNO-NCW Noord betrokken, vanuit ons perspectief vooral vanwege de impact die een gedwongen vertrek van de bedrijven op termijn zou hebben. Deze was enorm geweest. De ijle economische structuur van dit deel van Friesland had een eventueel banenverlies niet kunnen opvangen.

“De ijle economische structuur van dit deel van Friesland had een eventueel banenverlies niet kunnen opvangen”

Weer om tafel Uiteindelijk wilde de gemeenteraad dat het college met de provincie Fryslân en de betrokken ondernemers opnieuw om tafel ging om te onderzoeken hoe het bedrijventerrein toekomstbestendig kon worden gemaakt door de bedrijven meer ruimte te bieden. De meest voor de hand liggende optie, waar het college tot dan toe niet van wilde weten: de mogelijkheid om de woningen aan de Doniaweg of een deel daarvan te slopen. De mogelijkheid dat de provincie Fryslân financieel zou willen bijspringen was voor de gemeenteraad uiteindelijk een belangrijk argument om niet in te stemmen met het collegevoorstel. Uit onderzoek, mede in opdracht van de gemeente, waren meerdere opties naar voren gekomen om de toekomstbestendigheid van het bedrijventerrein te garanderen, bijvoorbeeld door de aanleg van een nieuwe toevoerroute of door (een deel van) de woningen aan de Doniaweg te slopen. Het college van B&W negeerde in eerste instantie dit onderzoek, tot frustratie van de bedrijven. Uiteindelijk werd duidelijk dat er pas écht toekomstperspectief zou ontstaan als de straat waarlangs de ondernemers hun producten afvoeren van de woningen die daar staan zou worden ontdaan. Iedere ontsluitingsweg die als alternatief zou worden aangelegd zou slechts een halve oplossing zijn geweest. De woningen bepaalden namelijk of er wel of geen milieuruimte was. Vanaf dat moment werd het doel de woningen te verwijderen, zodat de bedrijven konden blijven en de banen bleven behouden voor de regio.

Terug naar 2015 Inmiddels, drie jaar later, na een lang en zwaar proces, is met de nodige creativiteit en verbindingskracht en door het lef van de bewoners om in te stemmen met de deal, de samenwerkingsovereenkomst getekend. Daarmee gaan alle bewoners akkoord met de verkoop van hun woning. Ook de woningbouwcorporatie is akkoord. Hierdoor is geen onteigeningsprocedure nodig en zullen binnen nu en anderhalf jaar alle woningen worden gesloopt. De bedrijven kopen een deel van de grond en kunnen eindelijk uitbreiden. Een en ander leidt nu al tot de aankondiging van investeringen en een toenemend aantal banen. <

COLUMN

9

Hamburg Hamburg, na Londen de rijkste stad van Europa met een BRP van in totaal € 88,9 miljard en thuishaven van meer dan 120.000 bedrijven – doet u er al zaken mee? Eind april gingen we met zo’n dertig leden twee dagen die kant op, om een indruk van de stad en de haven te krijgen, Duitse ondernemers te ontmoeten en verbindingen te leggen. De conclusie: er liggen legio kansen voor het noordelijk bedrijfsleven - in het bijzonder op het vlak van HTSM, Logistiek, Energie en Online. Maar omgekeerd is er ook de behoefte om zaken te doen én om van onze manier van samenwerken te leren, met name als het gaat om ketensamenwerking. Natuurlijk: zoals wel vaker zoekt de kleinere partij de grotere op. Maar denk niet dat we als ondernemers uit Noord-Nederland voor Hamburg niet relevant zijn. Integendeel: het is ongelofelijk hoeveel energie er vanuit Duitse zijde wordt gestoken in de ontvangst van een handelsmissie zoals de onze. Niet alleen is de Duitse gastvrijheid en de strak georganiseerde voorbereiding ongekend, ook is men zeer geïnteresseerd in wat Noord-Nederland te bieden heeft. Op het gebied van clustersamenwerking bijvoorbeeld, zoals dat in Drachten rondom Philips met het Innovatiecluster Drachten gebeurt, lopen wij écht voorop en wil men graag van ons horen hoe we dat hebben aangepakt. De handelsmissie naar Hamburg is een vervolg op de reis die we vorig jaar naar Bremen en Hannover hebben gemaakt. Dat we weer naar Duitsland gaan, is geen toeval: er liggen hier voor het noordelijk bedrijfsleven uitstekende mogelijkheden om zaken te doen. Niet alleen omdat het dichtbij is en we elkaars cultuur begrijpen, maar ook omdat we ons focussen op dezelfde sectoren. Niet voor niets hebben Nederland en Duitsland een van de meest intensieve economische relaties ter wereld. Hoewel we weten elkaar dus goed weten te vinden, geldt ook dat kansen om te exporteren soms onbenut blijven, omdat ondernemers opkijken tegen de vraagstukken waar ze tegenaan lopen. Hoe ziet de markt in een ander land eruit? Waar vind ik een betrouwbare zakenpartner? Welke regels gelden er? Na twee bezoeken aan Noord-Duitsland kunnen wij met zekerheid vaststellen dat bedrijven uit Noord-Nederland met open armen worden ontvangen, dat de wil aanwezig om zaken met elkaar te doen en dat er volop kansen zijn om samen te werken. En wat betreft die vraagstukken: hier kan het consulaat ter plaatse u uitstekend bij helpen, zo hebben wij in Hamburg ervaren. Dus, wat let u? Lambert Zwiers Directeur VNO-NCW MKB Noord

10


Noordnieuws in 't kort Albert Bruins Slot nieuwe voorzitter CvB Drenthe College Albert Bruins Slot volgt per 1 juli 2015 Ineke Donkervoort op als voorzitter College van Bestuur van Drenthe College. Albert Bruins Slot, bestuurslid bij VNO-NCW Noord, is nu nog algemeen directeur van Alescon in Assen. De Voorzitter van de Raad van Toezicht van Drenthe College, Dineke van AsKleijwegt, is verheugd dat Albert Bruins Slot Drenthe College de komende jaren gaat leiden. Hij zal de positieve ontwikkeling, die Drenthe College de afgelopen zes jaar onder leiding van Ineke Donkervoort heeft gerealiseerd, volgens haar verder kunnen uitbouwen. Ineke Donkervoort kijkt terug op een periode waarin succesvol veranderingen in het onderwijs werden doorgevoerd, de financiële situatie is verbeterd, en waarin

grote kwaliteitsslagen zijn gemaakt. Deze inspanningen werpen inmiddels hun vruchten af: in de meest recente uitgave van de MBO-Keuzegids blijkt dat Drenthe College landelijk een tweede plek bekleed en regionaal zelfs het beste grote ROC is. Ook behoort Drenthe College bij de landelijke top als het gaat om het terugdringen van voortijdig schoolverlaten. Drenthe College is een regionaal opleidingscentrum waar 664 mensen (FTE) werken. Het heeft vestigingen in Assen, Emmen en Meppel. Ruim 8.000 mbo-studenten, Entree-studenten en deelnemers aan educatieve trajecten volgen er hun opleiding.

Emmen maakt werk mèt Biobased Economy Drenthe is een serieuze speler in de ontwikkeling naar de Biobased Economy. Op dinsdag 17 maart vond de eerste editie van het Biobased Business Event Emmen plaats. Zo’n 400 bezoekers zagen de concrete producten die de Biobased Economy al voort brengt. Het Biobased Business Event Emmen richtte zich op ondernemers werkzaam in de groene chemie, waaronder producenten van garens, vezels, kunststoffen en biocomposieten. Gedeputeerde Ard van der Tuuk: “Wij hebben werk gemaakt van de Biobased Economy, nu gaan we werk maken mèt de Biobased Economy. Deze dag is de hefboom! Drenthe heeft een drive om met de behaalde successen werkgelegenheid te creëren. Het is belangrijk dat partijen elkaar weten te vinden. Dit event brengt businesscases verder.” Het Biobased Business Event Emmen vond plaats op het Emmtec Industry & BusinessPark Emmen, in een voormalig nylongarenfabriek. Wethouder Bouke Arends: ”Ik vind het prachtig dat we dit event op deze locatie hebben georganiseerd. In industrieel erfgoed laten we zien wat de toekomst is binnen de groene chemie. Wij zij de koploper in de groene chemie, en dat laten wij hier zien.” Op de beursvloer toonden 35 standhouders hun concrete producten. Op het

Onderwijsplein ontmoetten de ondernemers hun werknemers van de toekomst. Het Bio-composietenprogramma ging in

op de toepasbaarheid van bio-composieten in de bouw. De bedrijvigheid werd gestimuleerd met matchmakinggesprekken en in acht unieke showcases werden de nieuwste ontwikkelingen getoond. Ook Duitse en Belgische bedrijven en onderwijsinstellingen waren vertegenwoordigd op het event. De nadruk op samenwerking en kennisuitwisseling stond daarbij centraal.

11

Noordelijke samenwerking met Duitsland gaat voor ombouw Ring Groningen Een bouwcombinatie van de noordelijke bedrijven Oosterhof Holman Infra (Grijpskerk), Kon. Sjouke Dijkstra (Leek), Jansma Drachten en Roelofs (Den Ham) doet samen met de grote Duitse bouwbedrijven Max Bögl en Züblin mee aan de aanbestedingsprocedure van de ombouw van de zuidelijke ringweg Groningen.

noordnieuws in 't kort

In totaal doen drie bouwcombinaties mee aan deze procedure. Ook BAVO (KWS Infra, Van Hattum en Blankevort en BAM Infra) en de combinatie Strukton – Mobilis hebben zich ingeschreven. Een van de drie krijgt volgend jaar de opdracht om de zuidelijke ringweg van Groningen te vernieuwen. De projectorganisatie (Aanpak Ring Zuid) geeft aan

dat de werkzaamheden zo’n vijf jaar zullen duren. Omdat de komende jaren meerdere infrastructurele projecten in Groningen op stapel staan, heeft VNO-NCW MKB Noord erop ingezet in dat de winkel openblijft tijdens grootschalige werkzaamheden. Daarom zijn we actief betrokken bij

Groningen Bereikbaar, waar goede afstemming plaatsvindt om de bereikbaarheid tijdens (jarenlange) werkzaamheden te waarborgen.

Flinke verschillen in provinciale uitgaven aan economie De provincies trokken de afgelopen vier jaar €1,7 miljard uit voor directe stimulering van de economie. Lang niet iedere provincie was even actief. Vooral de ‘rijke’ provincies als Noord-Brabant, Gelderland en Friesland zetten in op stimulering, blijkt uit onderzoek van ING. De Randstadprovincies opereerden terughoudender, mede vanwege hun kleinere vermogenspositie. In welke mate provinciale investeringen tot directe economische groei hebben geleid is lastig te bepalen. Onder de provincies die de afgelopen vier jaar economisch zijn gegroeid, zijn zowel provincies die sterk stimuleerden als provincies die dat niet deden. Van alle provincies geeft Friesland naar verhouding het meest uit op het beleidsterrein economie. In de periode 2011-2014 werd 12,5% van de begroting

(€250 miljoen) ingezet ten behoeve van de economie, een substantieel bedrag ten opzichte van de omvang van de totale regionale economie. Ter vergelijking:

in Utrecht bedroeg de stimulans slechts €30 miljoen. Omgerekend per inwoner betekent dit per Fries bijna €100 per jaar en per Utrechter €6. Ook in Groningen is de economische stimulering vanuit de provincie relatief bescheiden, Drenthe scoort gemiddeld. De vermogenspositie van provincies versterkt de onderlinge verschillen en mogelijkheden aangezien een deel van de provincies sinds de verkoop van Essent en Nuon over flinke reserves beschikt.

Betere toegang voor Fries MKB tot provinciale opdrachten Afgelopen maand ondertekenden gedeputeerde Johannes Kramer en vertegenwoordigers van het Friese bedrijfsleven het actieplan ‘Ondernemersvriendelijk Aanbesteden Noord-Nederland’. Doel van dit plan is om Friese ondernemers een betere toegang tot aanbestedingen van de provincie te geven. Dit gebeurt met name door de administratieve lasten voor ondernemers te verminderen. Gedeputeerde Johannes Kramer: “Het actieplan sluit goed aan op het provinciale aanbestedingsbeleid dat uitgaat van ‘werk voor onze mienskip’. Door onderdeel te zijn van dit netwerk vindt er betere aansluiting plaats bij het Friese bedrijfsleven. Zo weten we wat er speelt en wordt het voor Friese bedrijven makkelijker om opdrachten binnen te halen.” Binnen Fryslân en Noord-Nederland bevinden zich meerdere aanbestedende diensten zoals gemeenten, waterschappen en Rijksdiensten. Alle publieke organisaties hebben te maken met de Aanbestedingswet en dus met dezelfde regels. Sjoerd Wind van VNO-NCW MKB Noord: “Je ziet veel

variatie in de manier waarop Friese en Noordelijke partijen hun opdrachten op de markt brengen. Dat zorgt voor veel extra administratieve lasten, wat ook een veelgehoorde klacht vanuit het MKB is. Door aanbestedingen op dezelfde toegankelijke en vriendelijke manier naar buiten

te brengen, wordt het een stuk gemakkelijker voor de bedrijven”. De ondertekening gebeurde op uitnodiging van VNO-NCW Noord, Bouwend Nederland en MKB Nederland-Noord. De personen die het plan ondertekenden waren (foto v.l.n.r.): Gerard Kremer (voorzitter MKB Nederland Noord), Sjoerd Galema (voorzitter VNO-NCW Friesland), Gedeputeerde Johannes Kramer en Siep Klaas Bijland (bestuurslid Bouwend Nederland afdeling Friesland).

12



Foto: Andries de la Lande Cremer

Interview met Reinier Brongers van StabiAlert:

‘Systeem toont directe relatie tussen aardbeving en veranderende positie van gebouw of machine’ Hoe toon je het effect van een aardbeving op je huis of bedrijfspand aan? Of op die dure machine waar je hele bedrijfsvoering van afhankelijk is? Reinier Brongers over StabiAlert, het systeem waarmee hij de hoekverkanteling meet en daarmee een directe relatie kan aantonen tussen een trilling (bijvoorbeeld van een

De Waag in Amsterdam, de eeuwenoude stadspoort die vooral bekend werd van Rembrandts schilderij ‘De anatomische les’, is enkele jaren geleden door werkzaamheden verzakt en vertoonde daardoor scheurvorming. In 2013 werd begonnen met herstelwerkzaamheden, maar daarvoor al werd het bedrijf StabiAlert uit Groningen ingeschakeld. De geplaatste sensoren registreerden continu wat het pand deed en zo werden trends in seizoensinvloeden en verzakking inzichtelijk. Op basis hiervan maakte de gemeente een zo optimaal mogelijk herstelplan om de Waag voor langere tijd stabiel te maken.

te monitoren. Doel hiervan is meer inzicht te krijgen in de kwaliteit van de huidige dijk en de natuurlijke bewegingen in de verschillende seizoenen. Daarbij wordt de invloed van het scheepvaartverkeer in kaart gebracht. Ook kunnen de invloeden van de aardbevingen in Groningen op de dijk worden beoordeeld.

24/7 de zogenaamde hoekverkanteling”, vertelt mede-eigenaar Reinier Brongers. Dat gaat tot op een fractie van een millimeter nauwkeurig en kan dus voor zowel gebouwen als voor grote oppervlaktes zoals dijken worden gedaan. “We brengen in beeld, ook letterlijk door middel van 3D-animaties, hoe een object wordt ‘opgepakt’ als gevolg van trillingen.”

Sensoren en big data

Dat de toepassingen van de sensoren divers zijn, blijkt wel uit de vele verschillende opdrachtgevers. Brongers: “Onze klanten zijn waterschappen, gebouweigenaren, bouwkundig ingenieurs, maar ook bijvoorbeeld het schadebureau van de Noord-Zuidlijn in Amsterdam. Hier in Groningen kan dat natuurlijk ook. Door vooraf en achteraf te meten hoe een gebouw beweegt bij een aardbeving, kun je vaststellen of het aardbevingsbestendig bouwen is gelukt.”

“Met StabiAlert verbinden we sensoren en big data en meten we met ons systeem

Maar het systeem van Reinier Brongers, Jeroen Kleef en Arjen Miedema kan meer. Zo heeft het Waterschap Noorderzijlvest StabiAlert gevraagd de dijk van het Eemskanaal bij Garmerwolde

“We brengen in beeld, ook letterlijk door middel van 3D-animaties, hoe een object wordt ‘opgepakt’ als gevolg van trillingen” De Waag, in het echt en als 3D-animatie van StabiAlert

praktijk

aardbeving) en de veranderende positie van gebouw of machine.

13

StabiAlert: hoe werkt het? In een online database wordt de historie van alle bewegingen vastgelegd. De software van StabiAlert maakt het mogelijk dat de klant, waar ook ter wereld, via internet realtime kan meekijken naar de status van een object (3D-animatie). Ook heeft het een alarmeringssysteem per mail- of sms. Hiermee worden ongewone situaties en incidenten binnen vijftien seconden na een gebeurtenis doorgegeven aan de klant. Meer weten? Kijk op www.stabialert.nl

Groningen en verder. Deze rollende beweging kan stap voor stap leiden tot uiteindelijk mogelijke zichtbare schade, dit is meetbaar. Onze metingen laten zien dat de effecten van bevingen een veel groter gebied bestrijken dan men tot nu toe heeft aangegeven. Volgens ons is het schadegebied dan ook veel groter dan de NAM en het KNMI ons doen geloven. Ook zien wij met ons systeem de directe relatie tussen een aardbeving en de veranderende positie van een gebouw of een machine bij een bedrijf. Dat kan niet met de trillingsmeters waar de NAM nu gebruik van maakt.” Ook heeft StabiAlert sinds kort een aardbevingstrigger. Binnen 15 seconden na een aardbeving krijgen geabonneerden een SMS melding. Bij een verdere uitbreiding van het meetnet kan dan ook de regio van het epicentrum aangegeven worden.

Machines in disbalans? V.l.n.r. Jeroen Kleef, Reinier Brongers en Arjen Miedema

‘Doorrollende’ aardbevingen De aardbevingen in Groningen: de link is uiteraard gauw gelegd. Brongers vertelt over hun betrokkenheid bij dit dossier. Ze hadden graag voor de NAM metingen verricht, zegt hij, maar de NAM heeft andere keuzes gemaakt. Wie echter alles over de aardbevingen wil bijhouden, kan op de website van StabiAlert terecht voor bevingsmetingen. Op zeventien plaatsen heeft het bedrijf sensoren geplaatst. De data zijn live beschikbaar en kunnen voor

een evenwichtiger beeld naast die van de NAM worden gelegd, weet Brongers. Hij durft de stelling wel aan dat het StabiAlert-systeem vele malen nauwkeuriger is en over grotere afstanden de effecten van aardbevingen kan laten zien dan de systemen die de NAM gebruikt. “Wij meten zowel de x-, y als de z-trilling én de hoekverandering in de x en y richting. Hierdoor zien wij bijvoorbeeld hoe aardbevingen ‘doorrollen’, tot de stad

Hij noemde het al: Het systeem kan ook de veranderende positie van een machine registreren. Met de meetapparatuur en data van StabiAlert kunnen ondernemers hun voordeel doen, vertelt Brongers. Hij denkt daarbij met name aan bedrijven met hoogwaardige machines. “Deze machines kosten vaak miljoenen, zijn uitgelijnd en dus kan iedere millimeter die hij verschuift van invloed zijn. Met onze sensoren kunnen wij aantonen of ze door een aardbeving in disbalans zijn geraakt of niet. Als er een aardbeving is en deze gaat als het ware als een golf door een bedrijf, dan kan dat grote gevolgen hebben.” <

14


Uitdagingen, wij houden ervan.

drukkerij Van Gorcum Industrieweg 38, 9403 AB Assen T +31(0)592 37 95 55 www.vangorcum.nl

Foto: Xxxxx Xxxxxxxxxxxxx

15

Sandra Fleurke [email protected]

Ondernemer Coacht Ondernemer en Ondernemers Fabriek Drenthe slaan handen ineen Ondernemer Coacht Ondernemer en Ondernemers Fabriek Drenthe slaan de handen ineen. Startende ondernemers die worden ondersteund door Ondernemers Fabriek Drenthe krijgen een coach vanuit het project Ondernemer Coacht Ondernemer. Een jaar lang

actueel

trekken zij met deze coach op. Ondernemers die net zijn gestart of serieuze plannen hebben om dat te gaan doen, kunnen sinds kort terecht bij Ondernemers Fabriek Drenthe. De oude Graansilo aan de Havenkade in Assen is flink verbouwd en biedt inmiddels een inspirerende en bijzondere werkplek met lichte ruimtes, goed internet, creatieve spreekkamers en beschrijfbare bureau’s. Ondernemers Fabriek ondersteunt starters met groeiambitie in hun ondernemerschap door het aanbieden van faciliteiten als coaching, workshops, intervisie, een netwerk, etc. Sommige starters komen in aanmerking voor huisvesting in de Fabriek.

De Ondernemersfabriek in Assen Eelco Bakker, verantwoordelijk voor het management van de ondernemersfabriek in Assen. “De selectie van coaches, het bewaken van de kwaliteit en de organisatie hiervan is niet eenvoudig. Ondernemer Coacht Ondernemer heeft deze kwaliteiten al in huis en daarom is het logisch dat zij dit deel van ons programma invullen. Voor de juiste matching wordt uitgebreid de tijd genomen en na goed overleg snel in gang gezet. De coaches zijn proactief en hebben het initiatief genomen voor een eerste afspraak. Vanaf het eerste moment is het coachingstraject binnen de Fabriek een succes en dat geeft ons de rust om met andere zaken bezig te zijn.”

Logische match Voor het onderdeel coaching is Ondernemers Fabriek Drenthe terecht gekomen bij Ondernemer Coacht Ondernemer, het project van VNO-NCW MKB Noord waarbij zowel startende als ervaren ondernemers in NoordNederland de mogelijkheid hebben om één op één met een collega-ondernemer te sparren. Een logische match, vertelt

Stevige duw in de rug Elke deelnemer van de Ondernemers Fabriek krijgt een coach vanuit Ondernemer Coacht Ondernemer, waarmee zij een jaar lang optrekken, vertelt Bakker. “Daarnaast is er een groeiend netwerk van partners die workshops verzorgen, één op één adviesgesprekken bieden en hun netwerk openzetten.” Naast de aandacht op de businessontwikkeling is er ook aandacht op ontwikkeling van de ondernemer als persoon, door middel van intervisie, wekelijkse voortgangsgesprekken en samen lunchen. Bakker: “de Fabriek met locaties in Assen en Emmen moet uiteindelijk een centrale plek krijgen in de community van (startende) ondernemers in de regio. Veel activiteiten en creatieve events, het liefst samen met andere initiatieven in de regio, helpen de Fabriek en de ondernemers op de kaart zetten. De combinatie van deze factoren moet de deelnemende ondernemers een stevige duw in de rug geven in het jaar dat ze in de Fabriek zitten.” < Geïnteresseerd in de mogelijkheden? Kijk op ondernemersfabriekdrenthe.nl. Meer weten over Ondernemer Coacht Ondernemer? Zie ondernemercoachtondernemer.nl

Eelco Bakker

16


Akke Groenewoud [email protected]

Met het programma Wurkje foar Fryslân geeft de Provincie Fryslân de komende jaren een impuls aan de Friese economie. Met de inzet van de Nuon reservegelden (geld uit de verkoop van Nuon aandelen in 2009) zet de provincie in op structurele versterking van de economie door bedrijven, instellingen en ondernemers vooruit te helpen. Het liefst door de middelen zo in zetten dat een deel van het geld op termijn terugkomt en opnieuw ingezet kan worden. Een mooi voorbeeld hiervan is het Doefonds Fryslân.

‘Ga niet bij de pakken neer zitten als de bank nee zegt’ Als iets ‘lean and mean’ is, dan is het wel het Doefonds Fryslân. Diederik Jongema ís het Doefonds. Zijn mobiele nummer staat op de site en zijn oproep is dan ook: “Bel me. Voor vragen, voor meer informatie over het fonds of voor de juiste doorverwijzing.” Het grote voordeel van het eenmansteam dat Jongema in de uitvoering is, is dat hij snel kan schakelen. “Uiteraard worden alle aanvragen goed overwogen, doen we onderzoek, etc en heb ik een heel team om mij heen (directie, investeringscomité en RvC, red.). Maar ik zorg er uiteindelijk voor dat alles van A tot Z geregeld wordt.”

Wat is innovatief? In de zomer van 2014 is het Doefonds van start gegaan. Het is een revolverend fonds, met 8 miljoen euro in de BV. Jongema benadrukt dat innovatie binnen het Doefonds centraal staat. “Wij zijn er niet om bedrijven in nood te helpen. We verstrekken alleen financieringen, in de vorm van leningen en aandelenkapitaal, aan Friese MKB’ers met een innovatief idee en een gedegen businessplan.” Maar wat is innovatief en wat niet? Jongema spreekt van ‘concurrerende vernieuwendheid’. “Je bent innovatief als je met een échte vernieuwing een positie op de markt verwerft waarmee je je onderscheidt van de concurrentie. Deze vernieuwing kan bijvoorbeeld betrekking hebben op een nieuw product, of een kostenreductie opleveren, of de kans bieden om een nieuwe markt aan te boren. Innoveren kan op vele verschillende manieren.”

Iedere sector is bij het Doefonds welkom. Sinds de start zijn inmiddels acht bedrijven geholpen en de doelstelling is om daar dit jaar nog eens aantal bedrijven bij te krijgen. Dat gaat volgens Jongema zeker lukken. “Het loopt behoorlijk door en we voorzien dus duidelijk in een kapitaalbehoefte.” Het Doefonds kan investeren met bedragen van 25.000 tot maximaal 1.5 miljoen euro per onderneming. Het fonds verstrekt geen subsidies maar uitsluitend financieringen.

Iets voor u? Als ondernemer moet u zich richten op uw core business: ondernemen. Om groei te kunnen realiseren en innovaties te kunnen doorvoeren is voldoende kapitaal nodig. Door de huidige economische situatie is de financiering vaak een probleem. Naast vreemd (bancair) vermogen is ook risicodragend vermogen nodig. Banken zijn terughoudend. Het Doefonds Fryslân beschikt over kapitaal om risicodragend vermogen te investeren in innovatieve Friese ondernemingen. Jongema heeft een duidelijke oproep aan ondernemend Friesland: “Grijp je kans. Ga niet bij de pakken neer zitten als de bank nee zegt.” Behoort u tot de groep startende en bestaande MKB bedrijven in de provincie Fryslân? Heeft u een innovatief idee en een gedegen businessplan? Bel dan het Doefonds Fryslân, oftewel Diederik Jongema: 06-55712296. < Meer weten? Kijk op www.doefondsfryslan.nl

praktijk

Interview Diederik Jongema, Doefonds Fryslân

17

Een bijdrage van journalist Anita Pepping

Groepsfoto op het kantoor van Marion Tjin-Tham-Sjin (Splendid China) in Shanghai: Achter v.l.n.r. Ellen van Acht, Marie-José Bonthuis, Carola Bos, Liesbeth Poortman-de Boer, Xandra Groenewold. Rij twee v.l.n.r.: Haskia Kramer, Aukje Drewes, Marielle Dellemijn, Anita Pepping, Jacqueline Oosterwijk. Voor: Marion Tjin-Tham-Sjin en Pei Mengfei, één van haar medewerkers.

Noordelijke zakenvrouwen ontdekken dynamisch China Een handelsmissie van elf ondernemende vrouwen uit NoordNederland? Nee, een handelsmissie willen ze het onder geen beding noemen. De zakenvrouwen zien hun 8-daagse reis als een ontdekkingstocht, waarbij ze niet alleen informatie gaan actueel

halen, maar ook willen brengen. Nieuwsgierig als ze waren naar die andere wereld zochten ze afgelopen maand tijdens hun speurtocht naar overeenkomsten én naar het grote onderscheid tussen de twee werelden. “Laten we een kop koffie gaan drinken bij Marion Tjin-Tham-Sjin in Sjanghai”, zei Xandra Groenewold (Pro-Time) tegen Haskia Kramer (InterNoord Reizen). En zo geschiedde. Acht dagen reisde een club van elf noordelijke zakenvrouwen door China en ontmoette interessante Nederlandse en Chinese zakenlui. De lange, blonde Nederlandse vrouwen bleken een grote bezienswaardigheid in de steden Chengdu, ChongQing, Shanghai en Beijing. De inwoners van de metropolen met torenhoge gebouwen, glimmende auto’s en in het bezit van de nieuwste mobieltjes, waren duidelijk niet gewend aan Europeanen, laat staan aan een groep blanke dames. Overal werd tijd ingeruimd voor groepsfoto’s of selfies met de Nederlandse gasten. Inhoudelijke communicatie over het Chinese bedrijfsleven was er vooral met Nederlandstalige ondernemers.

Zaken doen met vrienden Maar die gesprekken waren dan ook erg boeiend. Zoals met de Brabander Peter Kuppens van Maxxelli Real Estate die zijn imperium heeft uitgebouwd in 30 Chinese steden. De 45-jarige ondernemer regelt woonruimtes voor expats en rijke Chinezen en heeft 80 man aan het werk. Zelf spreekt hij geen woord Chinees. Hij roemt de spirit in China, die volgens hem in Nederland volledig is verdwenen. “Hier willen de mensen graag hard werken en moet je ze eerder afremmen. Werk en privé lopen volledig door elkaar heen en je doet zaken als je vrienden bent”, aldus Kuppens. In zijn stad komen er dagelijks 2000 auto’s bij. Hij weet zeker dat China de wereld gaat veranderen. “Een Chinees is altijd stipt op tijd, maar je moet een afspraak altijd op het laatste moment herbevestigen”, zegt Bertrille Snoeijer van Netherlands Business Support Office Chengdu. Snoeijer is

geboren in Coevorden en ondersteunt Nederlandse bedrijven in Chengdu. “De dynamiek hier is verslavend.” Dat merkte de noordelijke groep maar al te goed tijdens hun ontdekkingstocht. Onvermoeibaar schoven ze aan tafel met de consul-generaal uit ChongQing en Shanghai en met de top van de zakenwereld in Chengdu en Beijing.

Polonaise Voor Chinaspecialist Marion TjinTham-Sjin, reisexpert Haskia Kramer, mediadeskundige Xandra Groenewold, IBM-director operations Carola Bos, IT-jurist Marie-José Bonthuis, facilitair manager Aukje Drewes, advocaat Liesbeth Poortman-de Boer, CRM & social media-specialist Marielle Dellemijn, personeelsdeskundige Jacqueline Oosterwijk, bouwspecialist Ellen van Acht en journalist Anita Pepping werd het een onvergetelijke reis. De Guanxi (relatie) die in China onontbeerlijk is voor het zakendoen werd gekweekt. Nummers zijn uitgewisseld, de eerste afspraken gemaakt. Maar de relatie is niet alleen met Chinezen opgebouwd, ook al heeft een door de dames ingezette polonaise in een Chinees café vast een bijdrage geleverd. Ook de zakenvrouwen onderling hebben hun band enorm versterkt. Na een week China weten ze wat ze aan elkaar hebben en zullen ze zeker gebruik maken van elkaars kennis. <

18


Bijeenkomst in Euroborg over kansen op vlak van energiebesparing

“Wat je bespaart, hoef je niet op te wekken” In de Euroborg van FC Groningen - waar onder andere met zonnepanelen en aardwarmte werk wordt gemaakt van duurzame energieopwekking - organiseerde VNO-NCW Noord een bijeenkomst over energiebesparing. De belangrijkste conclusie: er liggen met name kansen op het vlak van gedragsverandering. “We konden maar liefst 15% besparen op onze gasrekening door de rokers aan te spreken op het feit dat zij altijd de deur open lieten staan.”

In september 2013 sloten meer dan 40 organisaties (waaronder VNO-NCW en MKB Nederland) het Energieakkoord voor duurzame groei. Hoewel Noord-Nederland al een energieregio bij uitstek was en is, heeft dit Energieakkoord ook nieuwe dimensies. Onder ander zijn hierin niet vrijblijvende afspraken gemaakt over energiebesparing voor middelgrote energiegebruikers. Dit zijn bedrijven en organisaties die tussen de 50.000 en 200.000 kWh aan elektriciteit gebruiken of tussen 25.000 tot 75.000 m3 gas per jaar. Om deze groep middelgrote gebruikers te informeren over de gevolgen voor hun bedrijfsvoering organiseerde VNO-NCW Noord in samenwerking met de Energy Valley Top Club hierover een bijeenkomst rondom de wedstrijd FC Groningen – FC Twente op zondag 22 maart. “In 2050 moet de gebouwde

omgeving energieneutraal zijn”, zo trapte Jan-Willem Lobeek van VNO-NCW MKB Noord de bijeenkomst af. “Dat klinkt nog ver weg, maar willen we dat doel bereiken dan moeten we nu de eerste stappen al zetten.” Volgens Lobeek begint dat met een focus op het besparen van energie. “Want wat je bespaart, hoef je niet op te wekken.”

Energie besparen = gedrag veranderen Dos de Keizer van Koninklijke Sjouke Dijkstra BV. in Zuidhorn vertelde de ruim vijftig aanwezigen hoe hij dit in de praktijk heeft aangepakt. Toen het bedrijf haar huidige pand overnam, bleken er problemen te zijn met de luchtinstallatie. Door de fijnstoffen – het pand ligt nabij de snelweg – zaten de filters vol. Een goed klimaat in een pand is echter cruciaal, ook op het vlak van energieverbruik, en dus investeerde het bedrijf in een

19


Praktijk

nieuwe installatie, vertelt De meeste mensen”, zo begon Keizer. “Maar al snel kwam hij kritisch. Dit komt volgens het echte energieprobleem Koops onder andere doordat bovendrijven. On gas- en het ingewikkeld is om goede elektaverbruik waren sky informatie over bijvoorbeeld Rolf Koops van Bouwend Nederland regio Noord high. Via de CleanCampagne zonnepanelen te vinden, (een initiatief van de EVTC, producten met elkaar te red.) kwam een adviseur ons pand bekijken en hij zag al snel vergelijken en uit te vinden wat goed voor jou is. “Het aanbod wat er mis was. Wij dachten alles goed voor elkaar te hebben, is te versnipperd. Als sector moeten we nadenken over hoe we maar niets bleek minder waar.” mensen weten te verleiden met een beter aanbod.” De belangrijkste conclusie: energiebesparing was vooral mogelijk door het gedrag van de medewerkers te veranderen. “We konden maar liefst 15% besparen op onze gasrekening door de rokers aan te spreken op het feit dat zij altijd de deur open lieten staan.” Een ander belangrijk winstpunt lag op de werkvloer. De Keizer: “Zoals bij veel bedrijven is bij ons op kantoor het motto: de deur staat altijd open. Dat klinkt leuk, maar voor ons energieverbruik was dat niet goed. Ook hier konden we zo’n 10% besparen.” Moraal van zijn verhaal: met vaak simpele methodes kan ieder bedrijf energie besparen. Gedrag speelt dus een belangrijke rol en De Keizer pleit daarom voor om medewerkers deelgenoot te maken van je doelstellingen. “Ik heb in de groep uitgelegd wat er allemaal niet goed ging en hoe we het probleem konden aanpakken. Hierdoor ging het leven en wilde iedereen zijn steentje bijdragen.”

Kansen voor de bouwsector Rolf Koops van Bouwend Nederland regio Noord ging in op de potentie voor de bouw als het gaat over energiebesparing. “Maar het onderwerp staat niet hoog op de agenda bij de

Net als De Keizer noemde Koops gedragsverandering als belangrijkste kans. “Iedereen heeft het over de terugverdientijd van investeringen in duurzame energie. Maar het gaat volgens mij in de eerste plaats om fijn en duurzaam wonen. Als dat zo is, ga je vanzelf je gedrag aanpassen, zet je de kachel een graadje lager en ben je echt met het thema bezig.” Als kans voor de bouw noemde Koops het project Nul op de Meter, dat de ambitie heeft om gebouwen te ontwikkelen waarbij de energiemeter aan het einde van het jaar op nul staat. “Om dat te realiseren, is massa nodig”, stelt Koops. “Door prototypes te ontwikkelen kun je voortbouwen op bestaande ideeën en hoeft niet ieder bouwproject het wiel opnieuw uit te vinden.” Koops wil deze lijn doortrekken binnen het aardbevingsdossier, dat volgens hem ook grote kansen biedt om in Groningen voorop te lopen op het gebied van energiezuinig bouwen. “Meer dan 30.000 woningen moeten worden aangepast. Door deze energieneutraal te maken, kunnen we in Groningen op dit terrein voorop lopen.” <

Green Deal Energiebesparing MKB Drenthe: focus op ontzorgen Een samenwerking tussen Parkmanagement Drenthe, NMF Drenthe, Bouwend Nederland en VNO-NCW MKB Noord gaat het Drentse MKB helpen met energiebesparing. Een besparing van 700.000m3 gas of ruim 1 miljoen kilowatt uur ligt hiermee binnen handbereik. De provincie Drenthe ondersteunt het project Energiebesparing MKB Drenthe met een Green Deal van €150.000,-. Parkmanagement Drenthe stelt 60.000 euro beschikbaar. Gedeputeerde Henk van de Boer verwacht dat dit project tenminste € 500.000 aan investeringen zal uitlokken. “Dat is goed voor de werkgelegenheid en geeft ondernemers meteen een lagere energierekening, zo licht hij toe. “De praktijk leert dat ondernemers nu in beperkte mate

energiebesparingsmaatregelen toepassen in hun bedrijven. Voor grote bedrijven zijn besparingsmaatregelen al verplicht en in de regelgeving vastgelegd. Bij kleinere ondernemingen ontbreekt het vaak aan inzicht in de mogelijkheden en tijd om erin te verdiepen. Door ondernemers te

ontzorgen en handhavers te scholen kan 15% besparing worden gehaald”, aldus Van de Boer. Ondernemers krijgen via energieconsulenten een advies aangeboden. Ze krijgen ook hulp bij het maken van keuzes en bij de uitvoering van de geadviseerde maatregelen. Gedurende het gehele traject is een regelmatige afstemming met de handhavers van de Regionale Uitvoering Dienst Drenthe opgenomen. Ook hiermee wordt de slagingskans van het project vergroot.

20


Foto’s: JAV Studio’s Assen

VNO-NCW Noord in beeld: bedrijfsbez Neopost Technologies in Drachten is onderdeel van de beursgenoteerde Neopost Group waarvan het hoofdkantoor gevestigd is in Parijs. Met producten en diensten die in 90 landen vermarkt worden en vestigingen in 29 landen, is Neopost nummer 1 in Europa en nummer 2 in de wereld op het gebied van postkameroplossingen. Het bedrijf gaf ons een bijzonder kijkje achter hun innovatieve deuren. Later dit jaar volgt een tweede bezoek.

Hoe maak je binnen een half uur honderden brieven verzendklaar? En hoe sorteer je in dezelfde tijd honderden brieven op grootte? En wat is de snelste manier om een stapel enveloppen te openen? Hoe verpak je snel duizenden artikelen in een doos? En welke softwaretoepassingen gebruik je om het klantproces verder te optimaliseren? Voor bedrijven die grote hoeveelheden post en pakketten versturen of ontvangen, zijn deze vragen cruciaal. Zij stellen hoge eisen aan hun facilitaire afdelingen. Welkom in de wereld van Neopost Technologies, dat middels geavanceerde systemen oplossingen bedenkt voor de gebruikers. Innovatie staat bij dit bedrijf en bij de Neopost Group centraal: van de ruim 1 miljard euro groepsomzet wordt 4 tot 4,5% geïnvesteerd in nieuwe ideeën en marktverkenningen.

zoek Neopost Technologies

21

22


Sjoerd Wind [email protected]

Sluit aan bij innovatie binnen de North Sea Region De gemeente Assen is in juni samen met de provincie Drenthe gastheer van het Joint Annual Conference (JAC). Dat gebeurt in het kader van North Sea Region, een overkoepelende organisatie in het kader van Interreg B voor de zeven landen gelegen aan de Noordzee. Het gaat om Duitsland, Groot-Brittannië, Denemarken, België, Zweden, Noorwegen en Nederland. Het JAC is bij uitstek de plaats waar partners die geïnteresseerd zijn in innovatieve projecten elkaar niet alleen ontmoeten, maar elkaar ook inspireren om mogelijk gezamenlijk nieuwe toekomstwegen in te slaan. De afgelopen zeven jaar is een grote diversiteit aan projecten in het kader van het programma van de North Sea Region succesvol uitgevoerd. Het JAC wordt jaarlijks georganiseerd. Vorig jaar was de Schotse stad Aberdeen gastheer van honderden deelnemers. Het congres in Assen wordt in De Nieuwe Kolk gehouden.

Programma 2014-2020 Voor 2014-2020 is een nieuw North Sea Region-programma opgesteld. Het bouwt verder op de uitgebreide ervaring van de

afgelopen jaren waarbij door middel van samenwerking in de regio realistische resultaten zijn behaald. Uit onderzoek van het Financieel Dagblad en de Erasmus Universiteit Rotterdam blijkt dat ondernemingen hun groei vaak halen uit andere landen dan Nederland en innoveren gericht is op niches in de markt. Voor het programma 2014-2015 zijn vier thema’s benoemd: ondersteuning van economische groei, eco-innovatie, het stimuleren van de groene economie, bescherming tegen klimaatverandering en het behoud van het milieu en het bevorderen van groene mobiliteit.

actueel

Assen en provincie Drenthe gastheer Joint Annual Conference (JAC) 2015

23

North Sea Region in Assen Tijdens het Joint Annual Congres, dat op 16, 17 en 18 juni plaatsvindt, staat matchmaking hoog op de agenda. Gemeente en provincie willen door het verbinden van partijen projecten starten en zo concrete resultaten boeken. Ze willen deelnemers behulpzaam zijn bij het leggen van die verbindingen met andere partijen. Het programma wordt verder inhoudelijk gevuld door keynote speakers als historicus Michael Pye, schrijver van het boek The Edge of the World, en Donné Slangen, directeur Gebieden en Projecten bij het Ministerie van Infrastructuur en Mileu. En vanzelfsprekend kunnen bezoekers ook deelnemen aan talrijke workshops die gerelateerd zijn aan de bovengenoemde thema’s. Als onderdeel van het programma wordt 17 juni de North Sea Experience gehouden. Bezoekers kunnen dan kennismaken met een reeks van innovatieve producten. Om een tipje van de sluier op te lichten: op een speciaal uitgeruste fiets krijgt u op basis van een ademanalyse inzicht in uw eigen gezondheid. In het verlengde hiervan worden meer producten gedemonstreerd.

Living Lab Assen Het JAC sluit naadloos aan bij het innovatief profiel van Assen. De stad is dynamisch in veel opzichten. Assen vormt samen met Groningen de regio Groningen-Assen. In cijfers uitgedrukt: 450.000 inwoners en ruim 230.000 banen. Met recht kun je

Q: Toe aan een accountant met belangstelling voor u?

zeggen dat de regio de economische motor is van NoordNederland. Binnen de regio Groningen-Assen onderscheidt Assen zich met een scherp innovatief profiel dat op een geheel andere wijze bijdraagt aan de dynamiek van de stad. Assen is een Living Lab, dat zich profileert met faciliteiten (Sensor City), kennis en projecten. De deelnemers aan het JAC kunnen tijdens hun bezoek ook kennismaken met Living Lab Assen. Binnen Living Lab Assen is het vizier vooral gericht op de thema’s zorg, energie, veiligheid, geluid, mobiliteit en duurzaamheid. Overheden, kennisinstellingen en bedrijven hebben elkaar gevonden om binnen het Lab projecten uit te voeren die leiden tot oplossingen voor problemen die zich binnen de bovengenoemde thema’s aandienen. < Meer info en aanmelden: www.northsearegion.eu

Afier. Leer ons kennen. www.afier.com

24


Sponsor van het Groninger Museum Het Groninger Museum maakt cultuur toegankelijk en is van grote betekenis voor de noordelijke economie. Daarom is de Rabobank sponsor van het museum en partner van de tentoonstelling H.N. Werkman (18821945). Leven & Werk. Andreas Blühm, directeur van het Groninger Museum vertelt. “Met de tentoonstelling en een boek herdenkt het Groninger Museum de zeventigste sterfdag van Hendrik Werkman. In onze collecties en tentoonstellingen laten we zowel regionale als wereldse cultuur zien. Werkman zit op dat snijvlak. Hij was geworteld in Groningen, maar had contacten met de Europese avant-garde. We laten naast zijn druksels en schilderijen ook de mens Werkman zien in brieven, portretten, foto’s en familiedrukwerk.”

Aandeel in elkaar

“Rabobank is voor vijf jaar sponsor van het Groninger Museum geworden. Naast financiële ondersteuning zorgt de bank voor publiciteit en bekendheid bij haar klanten voor de tentoonstelling. Wij leiden relaties van de bank rond in speciale bijeenkom-

Voor de cultuur en de economie “Het noordelijke bedrijfsleven is belangrijk voor onze ambities. We doen daar veel voor terug. Het museum is beeldbepalend voor de stad en onze tentoonstellingen trekken bezoekers naar de regio. Ik hoef Groningers gelukkig nooit te overtuigen van de

“De Rabobank en het Groninger Museum zijn promoting partners” sten. Kortom, de Rabobank en het Groninger Museum zijn promoting partners.”

economische betekenis van het museum. Vaak vertellen ze het mij.”

Lees verder op rabobank.nl/smg

Hoe ondernemers kennis maken en delen

Hoe ondernemers de ledenraad versterken

25

“Op onze werkvloer lopen vaak meer mensen rond die níet bij ons op de loonlijst staan dan wél. Als wij naar nul ongelukken willen - en dat willen we - moeten we zorgen dat al die mensen dezelfde regels hanteren, dezelfde taal spreken en hetzelfde veiligheidsbewustzijn vertonen.”

Folkert van der Meulen van NPAL (links) overhandigt het VGM-convenant aan Bram Fetter, voorzitter NPAL en directeur Suiker Unie

Vernieuwd VGM-convenant Noord-Nederland:

actueel

Op naar nul ongelukken Dat stelde Fester Oosterhuis, directeur van de AkzoNobel-bedrijven in Delfzijl, als motivatie voor de ondertekening door zijn organisatie van het nieuwe, derde VGM-convenant Noord-Nederland. Die overeenkomst werd op 12 maart in Groningen ondertekend door 40 vooraanstaande BRZO-bedrijven en toeleveranciers in Noord-Nederland en overheidsorganisaties waarmee zij op het gebied van veiligheid, gezondheid en milieu van doen hebben. Onder andere Akzo Nobel, DSM, Teijin Aramid, FrieslandCampina, Shell, Avebe, GDF Suez, Stork en Gasunie tekenden het convenant.

Gelijkschakelen van regels Oosterhuis verwoordde een breed levend gevoel binnen de convenantspartijen: alleen door samenwerking tussen bedrijven onderling en tussen bedrijven en overheid kan de veiligheidssituatie op het werk verder verbeteren. “Wetten en richtlijnen zijn woorden. De invulling is plaatselijk en dat leidt tot verwarring. Onze contractors komen bij veel verschillende bedrijven over de vloer. Al die bedrijven hebben verschillende gedragsregels. De kracht van het convenant zit in het gelijkschakelen van regels.”

Nieuw in het convenant 2015-2016 is de pijler ‘overheid’, naast de bestaande pijlers ‘bedrijven’ (waarbinnen van elkaar leren centraal staat) en ‘keten’ (waarbinnen het gaat om de samenwerking tussen bedrijven). De verwachting is dat door beter overleg en betere samenwerking met relevante overheden de uitvoering van (veiligheids)beleid veel gemakkelijker en beter wordt. Edward Groen van Teijin Aramid: “Wij hebben veel meer aan een overheid die ons helpt om het beter te doen dan aan een overheid die boetes uitdeelt.” Gerard Nieuwe Weeme van de Omgevingsdienst Groningen, een van de belangrijkste toezichthouders in de regio, bevestigde de intentie van zijn organisatie om vooral bij te dragen aan het leer- en verbeteringsproces. “Het gezamenlijke doel is risico’s verkleinen.’ De Noordelijke ProductiviteitsAlliantie NPAL, uitvoerder en aanjager van het convenant, presenteerde een ambitieus werkprogramma om de afspraken tot een succes te maken, onder andere met workshops rond thema’s als procesveiligheid en incidentenanalyse. De werkgroepen ‘De veilige werkplek’, ‘Ketenverantwoordelijkheid’, ‘Overheid’ en ‘Compliance management’ richten

zich op de implementatie van eerder ontwikkeld beleid binnen de aangesloten bedrijven of op onderzoek naar verbeteringsmogelijkheden op het betreffende terrein.

Extreem lage tolerantie VNCI-directeur Colette Alam plaatste het noordelijk convenant in de context van de landelijke ontwikkelingen rond vergroting van veiligheid en gezondheid binnen bedrijven. “De tolerantie van de samenleving op het vlak van veiligheid is de afgelopen decennia extreem laag geworden. De maatschappij accepteert gewoonweg geen risico’s meer.” De samenwerking tussen het noordelijk bedrijfsleven en de plaatselijke en regionale overheden, maar ook het programma Veiligheid Voorop van de chemische industrie zijn volgens Alma de juiste antwoorden gegeven die maatschappelijke context: “Bedrijven moeten hun eigen veiligheidssituatie volledig in de hand hebben en dat veronderstelt onder meer dat een opdrachtgever verantwoordelijkheid neemt voor de veiligheid bij zijn toeleveranciers. Samenwerking is essentieel.” < Meer informatie: www.npal.nl

26


Ingrid Dragtstra [email protected]

Jeroen Bax (met dienblad): “Soms moet ik mezelf wel even in mijn arm knijpen”

JNO verwelkomt Jeroen Bax van Bax Bier als 150ste lid.

Groei van nieuwe Groningse bierbrouwer ‘kon minder’ Jonge Noordelijke Ondernemers (JNO) is het netwerk binnen VNO-NCW Noord voor leden onder de 40 jaar. JNO zit vol ideeën en ziet overal kansen. In deze rubriek lees je meer over de leden en activiteiten van JNO. Onlangs mocht JNO haar 150ste lid – Jeroen Bax, eigenaar van Bax Bier – verwelkomen. Een mooie aanleiding voor een interview met deze ambitieuze, startende ondernemer. “We willen van bier van begin tot einde een beleving maken. Dan gaat het natuurlijk om smaak, maar er hoort ook een fris etiket en een opvallende naam bij. Mensen moeten al een glimlach op hun gezicht hebben op het moment dat ze een Bax biertje bestellen.” Met namen als Kon Minder, Koud Vuur en Rokkenjager zit het met die glimlach wel goed en de totaalbeleving die Bax Bier verkoopt, slaat aan. Amper een jaar nadat het bier op de markt kwam, is het al een begrip in

vele Groningse horecagelegenheden. Jeroen: “De namen maken mensen nieuwsgierig, daardoor willen ze het bier proberen. De smaak van het bier doet daarna de rest.”

Razendsnelle groei Het idee voor Bax Bier ontstond nog maar anderhalf

27

JNO

“Ik was altijd erg bescheiden. Een jaar geleden durfde ik niet te zeggen dat Bax Bier nu in heel Nederland verkrijgbaar zou zijn, terwijl dat wel mijn ambitie was. Als je er zelf in gelooft, waarom zou je het dan niet uitspreken?”

jaar geleden tijdens een vakantie in Oostenrijk. “Ik brouwde al samen met mijn compagnon Sepp Jansen, maar vooral als hobby. Tijdens de vakantie dronken we flauw Oostenrijks Weizenbier, maar ook ons eigen bier. Dat was zo’n wereld van verschil.” Jeroen en zijn compagnon bleken elkaar in het brouwproces goed aan te vullen. Jeroen: “Ik ben goed met smaken en Sepp is biomedisch wetenschapper. Als ik iets in gedachten heb qua smaak, kan hij dat ondersteunen met onderzoek. Vervolgens kijken we hoe we de betreffende smaak uit de ingrediënten of het brouwproces kunnen halen.”

terrein hebben we dan ook een proeflokaal.” En daar houden zijn ambitieuze plannen niet op. Jeroen: “Er kan zoveel met bier. Op termijn zou ik ook een restaurant willen openen, waar alleen met bier gekookt wordt.” Hij vervolgt lachend: “Het ultieme doel is dan natuurlijk om daarmee een Michelinster te bereiken.” Groot durven dromen heeft Jeroen ook moeten leren. “Ik was altijd erg bescheiden. Een jaar geleden durfde ik niet te zeggen dat Bax Bier nu in heel Nederland verkrijgbaar zou zijn, terwijl dat wel mijn ambitie was. Als je er zelf in gelooft, waarom zou je het dan niet uitspreken?”

De groei van Bax Bier gaat razendsnel. Naast de bekendheid in Groningen, is er ook al een contract met Mitra Nederland en wordt het bier verkocht door het hele land. De noordelijke nuchterheid van Bax slaat ook buiten Noord-Nederland aan. “Kon Minder vinden ze in Amsterdam ontzettend negatief klinken. Maar als je dan vertelt dat een dolenthousiaste Groninger dit zou zeggen, vindt men dat wel mooi.” Op de nieuwe locatie in België – de vorige brouwerij waar Jeroen ketels huurde was binnen een paar maanden te klein – wordt maandelijks circa 5.000 liter bier gebrouwen. “We hebben daar gelukkig nog wat ruimte om te groeien en dat moet ook wel. We zien dat er elke maand meer verkocht wordt”, aldus Jeroen.

Naast de groei van zijn onderneming, streeft Jeroen nog een doel na. “De groei van Bax Bier vereist ook inzet van nieuwe werknemers. Ik streef ernaar om deze arbeidsplaatsen in te vullen met mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Op dit moment worden onze etiketten al geplakt door de sociale werkvoorziening, maar ik zou dit graag nog verder brengen.” Niet alleen wil Jeroen zo deze mensen ondersteunen in hun persoonlijke ontwikkeling, hij is er ook van overtuigd dat deze stap goed is voor Bax Bier. “Ik spreek veel ondernemers die zeggen dat het begeleiden van mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt veel moeite kost. En dat is natuurlijk gedeeltelijk waar. Maar ik denk ook dat als ik ze de mogelijkheid geef om zich te ontwikkelen binnen het bedrijf, dat ik dan ontzettend loyale werknemers heb. Als ik dat voor elkaar krijg, ben ik graag bereid om daar wat extra tijd en energie in te investeren.”

Loyale medewerkers

Groots dromen Die groei heeft ook te maken met het feit dat speciaalbieren momenteel een grote hype zijn. “Je lift nu mee op de hype en dat zorgt voor een snelle start. Maar er komt natuurlijk een kantelmoment. Ik probeer daar nu al op te anticiperen. Ook als deze hausse voorbij is, moeten consumenten blijven vragen naar Bax Bier. Daarnaast wil ik kunnen concurreren op prijs en daarvoor is een eigen brouwerij nodig. Ik hoop dat we dit volgend jaar kunnen realiseren op het terrein van de Suiker Unie in Groningen.” Jeroen is niet bang om zijn grootse ambities met Bax Bier uit te spreken en laat zich daarin niet weerhouden door de typische noordelijke nuchterheid. “Over vijf jaar – en ik zal eens een gedurfde uitspraak doen – brouwen we ongeveer een miljoen liter bier per jaar. Naast een brouwerij op het Suiker Unie-

“Soms moet ik mezelf wel even in mijn arm knijpen”, antwoordt Jeroen op de vraag hoe hij de stormachtige groei van Bax Bier zelf heeft ervaren. “Het is natuurlijk fantastisch hoe ver we in korte tijd gekomen zijn.” Toch was Jeroen in eerste instantie teleurgesteld over de resultaten van vorig jaar. “Tot ik iemand sprak, die zei: ‘je hebt in je eerste jaar geen verlies gedraaid én je merk stevig neergezet. Dat is niet iedereen gegeven.’ Zo had ik er zelf nog niet over nagedacht.” Al met al gaat Bax Bier als een speer oftewel: het kon minder. <

28


Wáárom zou een koe een haas vangen?

stel

uze

de

lf

©

vragen

juiste

Is mijn strategie doeltreffend? Mijn positionering onderscheidend? Mijn communicatie scherp en opvallend? Raak ik mijn doelgroep? Houd ik ze vast?

Das Idee begint met het stellen van de juiste vragen. Creatief en met Fingerspitzengefühl versterken wij uw merk. Wij leveren. Volgens afspraak, altijd pro-actief.

Uw business, that’s Why! Het maximale uit uw communicatie halen? Daag ons uit!

© Golden Circle, Simon Sinek

strategie

Das Idee Das Idee

communicatie

dasidee.nl 0522 262095

creatie

[email protected]

29

Ingrid Dragtstra [email protected]

JNO gaat internationaal:

Jungunternehmeraustausch mogelijkheden; met dat doel reisden ruim 25 JNO-leden op 24 maart jl. af naar Duitsland. ontmoeting met collega-ondernemers van de Wirtschaftsjunioren Emsland - Grafschaft Bentheim op het programma, oftewel een Jungunternehmeraustausch. Aan het begin van de middag vertrok de bus met deelnemers richting Surwold. Uiteraard werd er tijdens de busrit al ruimschoots van de gelegenheid gebruikt gemaakt om elkaar (beter) te leren kennen. Daarnaast deelden een aantal JNO-leden alvast hun ervaringen met het zakendoen in Duitsland. Uiteraard kwamen de Duitse Gründlichkeit en de formele omgang aan bod, maar er werd ook stilgestaan bij de manier waarop je relaties met bijvoorbeeld leveranciers goed onderhoudt.

Gemütlich

ac 2

Eenmaal aangekomen bij Jansen Tore in Surwold werd de bijeenkomst afgetrapt door Sandra Jansen (namens de Wirtschaftsjunioren) en JNO-voorzitter Keimpe Postema. De

ac 1

praktijk

Bij Jansen Tore in Surwold stond een

Uiteraard was er tijdens de bijeenkomst ook de gelegenheid om de indrukwekkende fabriek van Jansen Tore te bezichtigen. Bedrijfsleider Britta de Groot deed tijdens haar presentatie de geschiedenis van dit familiebedrijf uit de doeken, waarna we een kijkje konden nemen in de fabriek waar branddeuren en innovatieve maatwerkoplossingen worden geproduceerd. Tot slot stond er nog een Business-Speeddate op het programma. De gesprekken gingen geanimeerd verder waar ze eerder gestopt waren en er werden tal van nieuwe, waardevolle contacten gelegd. Na de borrel was het al snel tijd om weer in de bus te stappen, maar niet voordat we de Wirtschaftsjunioren hadden uitgenodigd om de volgende Austausch bij ons in Noord-Nederland te organiseren. En die uitnodiging werd met veel enthousiasme ontvangen. <

ac 4

samenwerkingen en grensoverschrijdende

sfeer was eigenlijk direct ‘gemütlich’. Net als bij JNO gaat het er bij de Wirtschaftsjunioren informeel aan toe. Na een kort welkom, was het woord aan Dolf Vogd, honorair consul van Duitsland in Noord-Nederland. Hij benadrukte het belang van een goede samenwerking tussen Noord-Nederland en de Emsland-regio. Volgens Vogd hoeven beide regio’s niet veel te verwachten van de landelijke politiek, maar ligt er wel een kans door bijvoorbeeld gezamenlijk op te trekken richting Brussel. “Niet met de ruggen naar elkaar toe staan, maar elkaar versterken”, aldus Vogd.

ac 3

Op zoek naar nieuwe afzetmarkten, nieuwe



GasTerra Energizer Award:

5000 euro voor de beste afstudeerder Handelsonderneming in aardgas GasTerra organiseert voor de zesde keer de GasTerra Energizer Award (GTEA): een innovatieve prijs voor afstuderende hbo-studenten. Voorwaarde is dat ze een scriptie uitwerken die een relatie heeft met duurzaamheid, bijvoorbeeld op het gebied van energiebesparing of gedragsverandering. Studenten kunnen hun scripties voor 5 juni inleveren via de website www.gtea.nl. De hoofdprijs is 5.000 euro en wordt tijdens het event op 3 juli 2015 uitgereikt.

Zes jaar geleden startte GasTerra met de eerste GasTerra Transitie Jaarprijs toen bleek dat weinig leerlingen wisten waar onze energie vandaan komt. Leerlingen dachten vaak dat al het gas uit Rusland kwam. Of dat het aandeel duurzame energie twintig procent is. Inmiddels is deze kennis verbeterd, maar er valt nog steeds winst te behalen. Projectleider Marieke Kanon: “Wij vinden het belangrijk om jongeren en studenten intensief

te betrekken bij het energievraagstuk. Zij zijn nog onbevangen, beschikken over verse kennis en hebben er bovendien alle belang bij dat ook toekomstige generaties kunnen rekenen op een zekere, betaalbare én verantwoorde energievoorziening. Daarom ontwikkelde GasTerra zes jaar geleden de GasTerra Transitie Jaarprijs. Deze zesde editie is het concept veranderd. De GTJP heet nu de GasTerra Energizer Award (GTEA) en

richt zich volledig op afstuderende hbostudenten, omdat daar de vertaalslag van theorie naar praktijk goed wordt gemaakt.”

Met studenten in het diepe Naast de samenwerking met de hogescholen hebben zich ook een aantal partners aangesloten bij de GTEA. Heineken, Heijmans, Enexis, Royal HaskoningDHV en het UMCG hebben

praktijk

30

31

afstudeeropdrachten beschikbaar gesteld waar studenten van de Hanzehogeschool Groningen, Hogeschool Van Hall Larenstein, Hogeschool Arnhem en Nijmegen (HAN), Hogeschool Utrecht, Hogeschool van Amsterdam, Avans Hogeschool en Hogeschool Zuyd zich voor in konden schrijven. De selectie voor deze afstudeeropdrachten is inmiddels gesloten en de studenten zijn vol enthousiasme gestart. Marcel Tichelhoven is Teammanager Industrie bij Royal HaskoningDHV: “Wij onderzoeken met studenten of het mogelijk is gasproductielocaties te hergebruiken. Het mooiste is dan om de diepe boring intact te laten en te kijken of je daar water in kunt pompen. We onderzoeken of het mogelijk is weer opgepompt warm water te gebruiken in bijvoorbeeld een biovergister. In zo’n installatie kan er met biomassa biogas gemaakt worden, dat weer aan het gasnet kan worden toegevoegd. We werken zowel met technische

gtea.nl. Vervolgens zal een vakkundige jury onder begeleiding van adviesbureau CE Delft de scripties beoordelen. als juridische studenten aan deze case. Een multidisciplinaire aanpak.”

Ook andere invalshoeken zijn welkom Naast deze afstudeeropdrachten kent de GTEA ook een vrije categorie. Hbostudenten die in het schooljaar 20142015 afstuderen of afgestudeerd zijn bij een bedrijf met een opdracht op het gebied van verduurzaming kunnen zich hiervoor inschrijven. Vaak wordt gedacht dat de opdrachten dan een technische invalshoek moeten hebben, maar dat is zeker niet het geval. Het kan ook gaan over marketing, communicatie of gedrag. De inschrijving voor deze categorie staat open voor studenten van alle Nederlandse hogescholen. 5 juni is de sluitingsdatum voor inschrijving via

Dus ze kennen bijna iedereen?

Kans op prijzen voor student én hogeschool Op 3 juli 2015 vindt het GTEA event plaats in het Infoversum, het full-dome 3D-theater in Groningen. Tijdens dit event presenteren de tien genomineerden hun scriptie en maken zij kans op de drie hoofdprijzen van 5000, 2500 en 1000 euro. Daarnaast zijn er ook voor de deelnemende hogescholen forse geldbedragen te winnen. De school van de winnende student ontvangt een bedrag van 20.000 euro om het onderwijsprogramma te verbeteren. Kanon: “Naast de geldprijzen is het GTEA-event natuurlijk ook de kans voor studenten om zich te presenteren aan gerenommeerde bedrijven. En wie weet leidt dit tot een mooie baan.” < Meer weten? Kijk op www.gtea.nl

32



New Nexus uit Tynaarloo brengt deel medewerkers onder in coöperatie

‘Continuïteit belangrijker dan snelle winst’

IT-bedrijf New Nexus uit Tynaarlo heeft sinds maart dit jaar haar projecten verandermanagers ondergebracht in Zuuver B.V. Hiermee is de eerste stap gezet naar een coöperatieve actueel

werkmaatschappij, vertelt mede-eigenaar Richard Tapper. Een bijzondere stap: uiteindelijk gaan de medewerkers niet alleen zelf het bestuur maar ook het eigendom overnemen. “Een zeer boeiend proces dat helemaal past in deze tijd”, aldus Tapper. Richard Tapper, samen met Jan Schut eigenaar van New Nexus, is een aanhanger van het Rijnlandse model. “De continuïteit van de onderneming vind ik belangrijker dan snelle korte termijnwinst. Daarom is dit een logische stap. Omdat de medewerkers eigenaar worden van de coöperatie, wordt de betrokkenheid vergroot. Het gemeenschappelijke belang zorgt ervoor dat de continuïteit van New Nexus in stand blijft.”

Celsplitsing  Bij het IT Bedrijf uit Tynaarlo werken op dit moment circa 100 specialisten, verdeelt over een viertal zogenoemde cellen. Tapper is namelijk niet alleen aanhanger van het Rijnlandse model, ook werd hij geïnspireerd door de cellenfilosofie van Eckart Wintzen. “Een bedrijf wordt daarbij opgedeeld in veel kleine, volledig zelfstandige, eenheden (cellen)

Richard Tapper

die zich richten op één branche of één specialisme”, vertelt Tapper. De afsplitsing van Zuuver is in zijn ogen een logisch en natuurlijk gevolg van deze filosofie.

Zuuver: no-nonsense  Het deel van het bedrijf dat wordt ondergebracht in de besloten vennootschap, past volgens Tapper namelijk minder goed bij de rest van de organisatie, omdat het een andere vorm van dienstverlening is. Het betreft zo’n tien van de honderd medewerkers. Verkopen had dus ook gekund, maar daar is de continuïteit van New Nexus en Zuuver niet bij gebaat. Zuuver staat in de woorden van Tapper voor “no-nonsense projecten verandermanagement”. “Zuuver is dialect voor zuiver, transparant en helder. We ondersteunen klanten bij het definië-

Jan Schut ren en duurzaam implementeren van veranderingen. Co-creatie met de klant staat hierbij centraal.” Uiteindelijk vloeit Zuuver straks langzaam over in De Heldere Coöperatie. <

Floortje van Aken [email protected]

33

Noordgang Groningen V over het aardbevingsdossier

“De komende twintig, dertig jaar kan de bouwsector hier zijn tanden in zetten”

Ruim driehonderd leden van VNO-NCW Noord zijn actief binnen een Noordgang: kleinschalige groepen ondernemers die bij elkaar komen om kennis en ervaring uit te wisselen. In deze rubriek staat iedere keer een van de zeventien Noordgangen centraal. Deze keer: Noordgang

noordgang

Groningen V over het aardbevingsdossier. Sinds de aardbeving van Huizinge in augustus 2012 is duidelijk dat Groningen meer en zwaardere aardbevingen te wachten staan. “35.000 woningen in de provincie Groningen voldoen in elk geval niet aan de bouwnorm zoals hij op dit moment bekend is. Deze woningen dienen versterkt en daarmee veiliger gemaakt te worden. Dit zou flink kunnen oplopen als de stad Groningen ook in beeld komt.” Sander Wubbolts van Bouwend Nederland Noord is te gast bij Noordgang Groningen V om een beeld te schetsen van de omvang van het aardbevingsdossier en om met de groep in gesprek te gaan over de bedreigen én de kansen die hierbij om de hoek komen kijken. “De komende twintig, dertig jaar kan de bouwsector hier zijn tanden in zetten.”

Rol Bouwend Nederland Als je minimaal 35.000 woningen moet versterken, kun je niet voor elke woning maatwerk blijven leveren, we moeten naar een meer geïndustrialiseerde aanpak waarbij de bewoner centraal blijft staan. Toch is maatwerk in sommige gevallen wel nodig, zo blijkt uit het voorbeeld van een van de Noordgangleden die in het gebied woont. Over deze spagaat gaat de groep met Wubbolts in gesprek. Hij ziet voor de bouw kansen om vernieuwende concepten te ontwikkelen waarmee het Noorden voorop kan lopen. Bouwend Nederland ondersteunt haar leden daarbij in de uitvoeringspraktijk, legt Wubbolts uit. Het dossier kent vele facetten: “Wat is de impact voor de bouwsector op de lange termijn? Hoe houden we het werk in de regio? Hoe betrekken we het onderwijs erbij? Hoe trainen we medewerkers die in het gebied aan de slag gaan, aangezien er ook veel emoties spelen? En hoe borgen we de veiligheid?”

Economic Board Wubbolts wijst de groep ook op de kansen die het dossier biedt voor ondernemers. “De komende jaren is er via de Economic Board ruim 97 miljoen euro beschikbaar voor economische structuurversterking.” De Economic Board gaat werken aan de groei van toekomstbestendige werkgelegenheid, bedrijvigheid en het bruto regionaal product in het aardbevingsgebied. De komende jaren wordt geïnvesteerd in onder andere de kwaliteit van het ondernemerschap, een goed financieringsklimaat en de versterking van krachtige bedrijvennetwerken, sectoren en clusters. Vanuit alle kanten wordt het onderwerp vervolgens nog belicht, wat logisch is gezien het gemêleerde gezelschap aan tafel: vanuit juridisch oogpunt (‘zou het niet wat zijn om de bewijslast om te keren?’), bouwkundig oogpunt (‘aardbevingsbestendig bouwen kan helemaal niet’), economisch (‘kan het op de lange termijn ook een zegen zijn?’) en sociaal. Met name over dit laatste punt, de sociale problematiek die bij dit dossier komt kijken, is voer voor discussie en om zes uur moet het gesprek worden afgekapt, anders zou de bijeenkomst nog wel een paar uur langer kunnen duren. < Meer weten over de Noordgangen of geïnteresseerd om bij een van de groepen aan te sluiten? Mail dan naar [email protected]

34


Welkom nieuwemoeten leden ‘Waarom leden u bellen?’ De volgende personen zijn lid geworden van de vereniging: Groningen drs. M.W. Aalderink Rijksuniversiteit Groningen Faculteit Economie & Bedrijfskunde, Groningen J. Bax Bax Bier vof, Groningen B.N. Benjamins bc V.O.F. Bacchus Wijnimport, Peize Mw T. Boerma Effect Advies & Ontwikkeling, Groningen Mw J. Bokhorst Fabian Koorn Trainingen / JB Trainingen, Stadskanaal Mw E. Bouma MA De Goede Gastvrouw, Groningen R.E.D. Brongers StabiAlert bv, Groningen Mw drs M.H.A. Bruinsma Anser Groep, Groningen Mw P. Dankert Woningadviseurs, Groningen drs P. Dikhoff Dikhoff Advies, Groningen drs. J.F. Doddema RM Stopaq B.V., Stadskanaal T. Douma Openbaar Onderwijs Groep Groningen, Groningen drs M.P. Hormann Weusthuis en Partners, Groningen S. Hospes Lerio / Global Knowledge, Drachten P.D. Kilburn Lubrizol Advanced Materials Resin B.V., Farmsum M. Kok Guapa Media Full Service E-commerce, Groningen A.R. Kort Wardenburg Beveiliging en Telecom, Kolham R. Kussendrager Hulpstudent Groningen, Joure E.A.R. de Lange EnableMi BV, Groningen H.P. Nammensma Thermiek BV, Groningen R. Nijholt RA Ernst & Young Accountants LLP, Groningen B. Oldenbeuving Regionale Loodsencorporatie Noord/Loodswezen, Eemshaven drs W.C.G.M. van Paridon Metsens Energie Monitoring BV, Groningen drs. R.B. Reekers Connectorfinance, Groningen mr. J.E. de Rijke RB Alfa Accountants en Adviseurs B.V., Groningen P. Schreuders XPAR Vision, Groningen G. Smit Nordique bv, Groningen H. Talen GDF SUEZ Energie Nederland N.V., Eemshaven H.L. Visser RBO, Groningen J.W. Visser ABN AMRO, Groningen drs. S. Wisselink iWink, Groningen Mw drs. C.C.M. Zegers Onderneem ‘t - Projecten, Groningen Friesland Mw mr. I. van Ast Bosma | van Ast vastgoedadvocaten, Beetsterzwaag J. Baljeu Friesland Lease BV, Drachten W. van den Bosch Clondalkin Flexible Packaging Harlingen b.v., Harlingen J. Bottenberg Incassade Deurwaarders en Incasso, Leeuwarden

S. Damstra Koninklijke Damstra Installatietechniek B.V., Driezum K. Drent Olympia Uitzendbureau, Drachten J.Y.F. Feenstra Rabobank Heerenveen-Zuidoost Friesland, Heerenveen P.C. Glas Caparis NV, Drachten B. Groot Douna Machinery B.V., Leeuwarden A. Hoekstra Caparis NV, Drachten R. de Jong Caparis NV, Drachten Mw L. van Keimpema Fries Museum en Keramiekmuseum Princessehof, Leeuwarden V. Kersten Unique Nederland, Drachten A. Leijendekker Caparis NV, Drachten J.S.W. Ozenga Harlingen Seaport, Harlingen J. Paulusma de Staat van Creatie, Leeuwarden G. Rasink Unique Nederland, Almere Mw E.M. Selderijk De Teamontwikkelaars, Oudehorne ing. A. Siemensma EKB Groep Noord B.V., Drachten J.W.G. van Steijn VBI Schuilenburg B.V., Oostermeer A.J. de Vries Sport Fryslân, Heerenveen V. Walstra Optiom BV, Leeuwarden J.S. Zwart ECOstyle B.V., Appelscha Drenthe D.H. Bardie Kropman BV Installatietechniek, Assen drs. P.J.R. Bügel BügelHajema Adviseurs B.V., Assen Mw D. Cabau bc BBA COACHWIKI, Assen mr. drs. W.K.M. Faassen RB Bloemsma+Faassen Accountants en belastingadviseurs, Assen drs. A. Grooten Buining Basics BV, Emmen drs. M. Hoek RA MRE MRICS COACHWIKI, Assen L.K. Hoekstra ING Bank N.V., Zwolle L.C. Limberger OVING, Assen J.C.A. Luiken OVING, Assen Mw H.J. Maas Best Western City Hotel de Jonge, Assen R.J. Moedt Photonis Netherlands B.V., Roden R. Oost Ediso, Emmen Mw C.A.A.M. van Rooijen Schuurmans Advocaten & Adviseurs voor ondernemers, Roden drs. P. Schollema BügelHajema Adviseurs B.V., Assen Mw M.T. Strijker MA Niquell Event, Hoogeveen J. Tingen RA Tingen, de Ondernemer voor Ondernemers, Borger drs S. Volkers M&G Group B.V., Assen ing. H.B.S. Wortelboer BBAW Bouwmanagement, Norg

35

‘Waarom moeten leden u bellen?’ Nieuw bij VNO-NCW Noord:

Bedrijf: Stopaq B.V. Naam: Frits Doddema Functie: Directeur Lid van VNO-NCW Noord sinds: 19-02-2015

Bedrijf: Imtech Industrial Services Naam: Henri Hendriksen Functie: Operations manager Noord Lid van VNO-NCW Noord sinds: 28-11-2014

Bedrijf: Rietveld Fleetmanagement Naam: Bouwe Jan Penninga Functie: Accountmanager Lid van VNO-NCW Noord sinds: 30-10-2014

Wat doet uw bedrijf? Stopaq BV - Seal for Life, onderdeel van Berry Plastics Corporation, is de basis van de Seal for Life Group bestaande uit de merken Powercrete, Anodeflex, Polyken, Covalence en Stopaq: voor bescherming van pijpleidingen en andere kritische infrastructurele werken tegen corrosie en/of problemen met water of isolatie. Stopaq, een wereldmerk uit Stadskanaal, is de uitvinder, de fabriek en technologisch centrum op het gebied van zogenaamde visco-elastische zelfherstellende beschermingssystemen voor pijpleidingen in de olie-, gas-, water- en stadsverwarmingssector.

Wat doet uw bedrijf? Van installatietechniek voor productieprocessen t/m zeer specialistische toepassingen, onder andere op het gebied van energietechniek. Centraal staat de combinatie van onze veelzijdige kennis van industriële productieprocessen en de techniek. Complexiteit is voor ons de uitdaging. Uw vragen over techniek vertalen wij in innovatieve, duurzame en effectieve oplossingen.

Wat doet uw bedrijf? Rietveld is gespecialiseerd in fleet- en brandstofmanagementoplossingen. Dat wil zeggen dat wij ervoor zorgen dat organisaties alle informatie over hun vloot krijgen die zij nodig hebben en daarnaast handvatten hebben om op brandstof te besparen. Wij doen dit al ruim 20 jaar en werken continu samen om onze klanten oplossingen op maat te leveren.

Wat is uw ambitie? De ambitie met Stopaq is om onze klanten een gegarandeerde, intelligente zelfherstellende- en lerende afdichtende coatingoplossing te bieden tegen corrosie, voor zowel water/isolatieproblemen onder water als bovengrondse toepassingen. Waarom moeten leden van VNO-NCW Noord u bellen? Een bedrijfsbezoek is een feest voor een ieder, met de fabriek centraal en rondom een prachtig kantoor met een ‘inspiring moment room’, een indoor ‘experience centre’ voor de bouw en pijpleidingen, een trainingscenter (ook onderwater), laboratoria en een outdoor testpark. Tot binnenkort. Contactgegevens Gasselterstraat 20 9503 JB STADSKANAAL 0599-696170 www.stopaq.com

Wat is uw ambitie? Voorkeurspartner zijn en blijven voor onze klanten. Waarom moeten leden van VNO-NCW Noord u bellen? Voor industriële projecten en/of onderhoud op het gebied van processing (met name Food), software- en hardware-engineering en installatiewerkzaamheden op werktuigbouw en E&I gebied. Contactgegevens Modem 30 7741 MJ COEVORDEN 0524-599111 www.imtech.com

Wat is uw ambitie? Op een positieve manier kunnen groeien door te luisteren en open te staan voor kennis van ondernemers uit ons prachtige Noorden! Waarom moeten leden van VNO-NCW Noord u bellen? Veel bedrijven weten misschien niet dat er ook bij kleinere wagenparken nog veel te halen valt op het gebied van efficiëntie en brandstofbesparing. Ik kan met u de mogelijkheden bespreken en een inschatting van uw rendement maken. Daarnaast lijkt het me leuk om elk plekje in de regio Noord te ontdekken dus ik kom ook graag bij u langs! Contactgegevens Nijverheidsweg 13 3381 LM GIESSENBURG www.rietveld.nl 0184-652910

36



Bedrijf: The Future in Motion Naam: Paul Gesink Functie: DGA Lid van VNO-NCW Noord sinds: 16-12-2014

Bedrijf: Nordique Naam: Geert Smit Functie: Manager Lid van VNO-NCW Noord sinds: 23-03-2015

Bedrijf: BügelHajema adviseurs BV Naam: Pieter Schollema Functie: Algemeen directeur Lid van VNO-NCW Noord sinds: 26-03-2015

Wat doet uw bedrijf? The Future In Motion is bezig met twee organisaties, Sunrenity en Solentec. Sunrenity is gespecialiseerd in het plaatsen van zonnepanelen bij zowel particulieren als bedrijven. Daarnaast ben ik ook bestuursvoorzitter van stichting Solentec. Het doel van Solentec is om onderzoek te doen op het gebied van zonne-energie. Denk hierbij aan nieuwe toepassingen in het werkveld zoals coatings, koelen en flexibele zonnepanelen. Ook beantwoorden we graag uw onderzoeksvragen. Al het onderzoek dat Solentec doet is op basis van open source.

Wat doet uw bedrijf? Wij ontwerpen en bouwen steengoede websites, voornamelijk voor MKB-ers uit Noord-Nederland.

Wat doet uw bedrijf? BügelHajema adviseurs BV is een adviesbureau voor de leefomgeving. Wij adviseren op het gebied van stedenbouw, landschap, omgevingsrecht en planologisch onderzoek. We zijn van oorsprong noorderlingen maar vanuit onze vestigingen in Assen, Amersfoort en Leeuwarden werken we met ruim 60 mensen door heel Nederland en begeleiden bedrijven en overheden bij ruimtelijke vragen en van idee tot realisatie.

Wat is uw ambitie? Mijn ambitie is om de wereld van zonneenergie te laten groeien en zelf actief een bijdrage te leveren om de ontwikkelingen te versnellen. De toekomst van energie zal absoluut de kracht van onze zon nodig hebben. Waarom moeten leden van VNO-NCW Noord u bellen? Als u vragen heeft over zonne-energie op welk vlak dan ook of wilt u gewoon een keer kennismaken, dan hoor ik graag van u. Contactgegevens Vlierstraat 15 9741 HT GRONINGEN 06-24721545 www.thefutureinmotion.nl

Wat is uw ambitie? Het is mijn ambitie om Nordique uit te laten groeien tot één van de mooiste internetbureaus van Noord-Nederland. Het eerste bureau waar men aan denkt op het moment dat ze aan de slag willen met hun website. Waarom moeten leden van VNO-NCW Noord u bellen? Een website bouwen kan iedereen. Maar een goede website bouwen, een website die echt bijdraagt aan de doelen van de organisatie, die ontzorgt en meetbaar resultaten behaalt? Dat kan niet iedereen. Als u een website die echt voor uw organisatie werkt, dan moet u ons bellen. Contactgegevens Noorddijkerweg 24b 9734 AT GRONINGEN 050-2110020 www.nordique.nl

Wat is uw ambitie? Wij willen ons werk altijd boven verwachting doen. Dit zorgt voor klanten die graag met ons willen (blijven) werken. Wij stellen altijd de opdrachtgever centraal in ons werk en gaan van daaruit op zoek naar antwoorden en richting: een strategie, een proces of een product. In het ene geval is een bestemmingsplan of een vergunning nodig, in het andere juist een slim proces of een overtuigend 3D-ontwerp. Waarom moeten leden van VNO-NCW Noord u bellen? Collega-leden van VNO-NCW Noord die op zoek naar een plek voor hun ideeën of ideeën hebben voor hun plek zijn van harte uitgenodigd contact met ons op te nemen. Contactgegevens Vaart N.Z. 48-50 9401 GN ASSEN 0592-316206 www.bugelhajema.nl

37

Bedrijf: Hulpstudent Groningen Naam: Rutger Kussendrager Functie: Eigenaar Lid van VNO-NCW Noord sinds: 19-02-2015

Bedrijf: XPAR Vision Naam: Paul Schreuders Functie: CEO Lid van VNO-NCW Noord sinds: 23-03-2015

Bedrijf: Stichting Zorggroep Groningen Naam: Margriet Hommes Functie: Raad van Bestuur Lid van VNO-NCW Noord sinds: 05-12-2014

Wat doet uw bedrijf? Hulpstudent zorgt voor betrouwbare studenten die huishoudelijke taken bij particulieren thuis verrichten zoals schoonmaken, boodschappen doen, koken en/of tuinieren bij of bijvoorbeeld schoonmaak-, administratieve- of promotionele werkzaamheden bij u op kantoor. Allesschoon.nl levert schoonmaakproducten aan particulier en bedrijf en wij verzorgen schoonmaakopleidingen.

Wat doet uw bedrijf? Het Groningse XPAR Vision ontwikkelt, installeert en implementeert Hot End sensortechnologie voor kwaliteitsselectie, kwaliteitsbeheersing en procesautomatisering voor de wereldwijde containerglasindustrie. Sinds de oprichting in 1999 zijn we uitgegroeid tot specialist en leider in dit voor de industrie ‘nieuwe’ werkgebied. Momenteel draaien er meer dan 500 systemen in 100 fabrieken in meer dan 30 landen, op alle continenten.

Wat doet uw bedrijf? Zorggroep Groningen organiseert wonen, zorg, welzijn en behandeling op vijf locaties ‘in stad en ommelanden’. Wij richten ons op ouderen en chronisch zieken met een complexe zorgvraag, o.a. op de expertisegebieden Psychogeriatrie, Parkinson, COPD, CVA en Geriatrische Revalidatie. Naast de zorglocaties heeft Zorggroep Groningen een eigen Expertise Behandelcentrum met vijf vestigingen.

Wat is uw ambitie? Het is onze ambitie om glazen flessen lichter en sterker te maken en sneller en efficiënter en vooral ook zonder fouten te produceren met minimum energie, materiaal en CO2-uitstoot. Het besparingspotentieel voor de industrie is enorm. Hiermee maken we de containerglasindustrie meer concurrerend met andere verpakkingsmaterialen (blik, plastic, karton), hetgeen uiteindelijk ten goede komt aan ons milieu en onze gezondheid.

Wat is uw ambitie? De ambitie van Zorggroep Groningen is excellent presteren op de verschillende expertisegebieden. De zorg is van hoogwaardige kwaliteit èn draagt bij aan de kwaliteit van leven van de cliënt. Dankzij de medische expertiseteams kunnen we in alle vestigingen specialistische zorg bieden. Daarnaast zijn we een belangrijke partner in de zorgketen met o.a. ziekenhuizen. Samen met diverse kennisinstituten doen we wetenschappelijk onderzoek en passen dit ook toe.

Waarom moeten leden van VNO-NCW Noord u bellen? Wij zijn uniek in vele opzichten. Leden van VNO-NCW Noord mogen ons altijd bellen, maar vooral als ze worstelen met vraagstukken zoals innovatie, focus, ambitie, samenwerking (intern en extern) en internationaal zakendoen.

Waarom moeten leden van VNO-NCW Noord u bellen? Door onze focus op complexe zorg zijn we er extra snel, handig en bekwaam in. Kortom, bent u op zoek naar een ervaren en deskundige aanbieder van complexe zorg, dan bent u bij ons aan het juiste adres.

Contactgegevens Laan Corpus den Hoorn 300 9728 JT GRONINGEN 050-3162888 www.xparvision.nl

Contactgegevens Schaaksport 100-102 9728 PG GRONINGEN 050-5354100 www.zorggroepgroningen.nl

Wat is uw ambitie? Hulpstudent laten groeien in samenwerking met Allesschoon.nl, zodat wij onze klanten optimaal van dienst kunnen zijn. Flexibileit, vernieuwend en vooral persoonlijk. Waarom moeten leden van VNO-NCW Noord u bellen? Omdat onze dienstverlening simpel, compleet en goed is en je er pas in een persoonlijk gesprek achter komt of je iets voor elkaar kan betekenen. In veel gevallen kunnen wij dat. Contactgegevens Haskerveldweg 3 8501 ZE JOURE 06-48003929 www.hulpstudent.nl

38



Bedrijf: Weusthuis en Partners Naam: Marco Hormann Functie: Directeur Lid van VNO-NCW Noord sinds: 11-03-2015

Bedrijf: iWink Naam: Simon Wisselink Functie: Technisch en financieel directeur Lid van VNO-NCW Noord sinds: 23-03-2015

Bedrijf: Wardenburg Beveiliging en Telecom Naam: Alex Kort Functie: Directeur operations Lid van VNO-NCW Noord sinds: 11-02-2015

Wat doet uw bedrijf? Weusthuis en Partners is een adviesbureau met ongeveer 15 medewerkers, dat door de overheid wordt ingeschakeld om complexe ruimtelijke ordeningsvraagstukken te begeleiden. Denk daarbij aan binnenstedelijke herontwikkelingen, vraagstukken rondom krimp (aanpak scholen, zorgvastgoed, leegstand kernwinkelgebieden, sportvoorzieningen, transitie woningmarkt, leefbaarheid dorpen etc.), het landelijk gebied (natuur en water) en de laatste tijd de problematiek rondom aardbevingen.

Wat doet uw bedrijf? In 1996, toen nog bijna niemand een internetverbinding had, won ik een studiebeurs met het bouwen van een educatieve website over de Himalayas. Toen ik ging samenwerken met Jurriaan ontstond iWink: een full service internetbureau voor de realisatie van websites, webapplicaties en intranetten. Met meer dan 300 klanten zoals Gasunie, Royal Wagenborg, Gasterra, TKP, Dierenpark Emmen, de Hanzehogeschool, Marketing Groningen en vele overheden en zorginstellingen zijn we een van de grootste dienstverleners op dit gebied in NoordNederland.

Wat doet uw bedrijf? Al meer dan 30 jaar is Wardenburg Beveiliging & Telecom de specialist voor alle vraagstukken op het gebied van beveiliging en telecommunicatiesystemen (IP centrales en hosted VoIP) voor zowel de zakelijke als de consumentenmarkt. Wij beschikken over uitgebreide en actuele kennis op het gebied van techniek en regelgeving inzake inbraak-, branden camerabeveiliging. Iets wat niet uw dagelijks werk is en daarom adviseren wij graag!

Wat is uw ambitie? Wij willen graag onze kennis en expertise inzetten in vraagstukken die maatschappelijk van belang zijn. Daarbij zoeken wij altijd naar oplossingen die het meest recht doen aan de belangen van alle betrokken partijen. Waarom moeten leden van VNO-NCW Noord u bellen? Er zijn allerlei complexe vraagstukken waarin private partijen moeten samenwerken met de overheid. Samenwerking gaat meestal niet van zelf. Wij kennen de overheid van binnenuit, begrijpen hoe het is om in een politiek/bestuurlijke omgeving te werken maar kennen ook van binnenuit de private sector en haar belang. Contactgegevens Zuiderpark 11 9724 AE GRONINGEN 050-5268663 www.weusthuis.nl

Wat is uw ambitie? Internet is de meest revolutionaire uitvinding in de geschiedenis van de mensheid en heeft de manier waarop we leven en werken drastisch veranderd. In veel organisaties blijft het gebruik van internet beperkt tot een website, e-mail en Google. Daar is nog zoveel winst te behalen.

Wat is uw ambitie? Onze ambitie is om voor onze klanten een veilige omgeving te creëren met onze producten en diensten. Ook vinden we het belangrijk om onze klanten de adviseren en te ontzorgen en op deze manier ons te onderscheiden.

Waarom moeten leden van VNO-NCW Noord u bellen? Wij zijn dagelijks bezig met internet. We volgen belangrijke ontwikkelingen en vertalen die naar praktische oplossingen die uw organisatie helpen bij het behalen van haar doelstellingen.

Waarom moeten leden van VNO-NCW Noord u bellen? Wij zijn een echt nuchter Gronings kennisbedrijf waar persoonlijk contact en het meedenken met de klant voorop staat. Onze dienstverlening begint met advies en ontwerp en ontwikkelt zich tot realisatie, service en onderhoud. Wij staan altijd voor onze klanten klaar; 24-uur per dag, 7 dagen per week. Eén aanspreekpunt voor zowel beveiliging als telecom.

Contactgegevens Laan Corpus den Hoorn 100-1 9728 JR GRONINGEN 050-2101200 www.iwink.nl

Contactgegevens W.A. Scholtenlaan 21 9615 TG KOLHAM 0598-397497 www.wardenburg.nl

Bedrijf: Douna Group Naam: Ben Groot Functie: Algemeen directeur Lid van VNO-NCW Noord sinds: 20-02-2015

Bedrijf: Caparis NV Naam: Flip Glas Functie: Algemeen directeur Lid van VNO-NCW Noord sinds: 23-02-2015

Bedrijf: Pi-groep Naam: Wiekie Gorter Functie: Adjunct-directeur Lid van VNO-NCW Noord sinds: 30-10-2014

Wat doet uw bedrijf? De Douna Group bestaat uit vier modern uitgeruste technische bedrijven die actief zijn op het gebied van engineering, onderdelen fabricage, (speciaal) pneumatiek en complete machinebouw. De sectoren welke wij bedienen zijn o.a. olie-, water- en gas- en de voedingsmiddelenindustrie.

Wat doet uw bedrijf? Wij laten zien dat we - naast inhouse productie en vele logistieke mogelijkheden vooral mensen naar buiten brengen. Net als andere ondernemers willen we het beste uit onze mensen halen. Wij laten de talenten van mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt tot bloei komen. Zo helpen we hen op weg naar een baan bij een ‘gewone’ werkgever. Daarbij spreken we de taal van de ondernemer. Met het oog op de Participatiewet vergt dat creativiteit, doorzettingsvermogen en soms buiten de gebaande paden treden. Niet alleen van ons, maar ook van de bedrijven waarmee wij zaken doen.

Wat doet uw bedrijf? Pi-groep staat voor persoonlijke impulsen in zorg, samenleving en werk en biedt mensen met psychiatrische problemen en psychische klachten integrale zorg en integratie op maat. Daarbij worden zij gestimuleerd om hun eigen talenten en kracht vrij te maken, te ontwikkelen en deze te gebruiken op alle levensterreinen. Pi-groep stimuleert mensen zodat zij hun leven zoveel mogelijk naar eigen inzicht en wens vorm kunnen geven.

Wat is uw ambitie? Douna heeft een breed pakket aan mogelijkheden en de combinatie hiervan maakt dat we de klanten van A tot Z kunnen bedienen. “Connecting Technologies” is daarom ook onze slogan! Wij hebben de ambitie verder te groeien in de genoemde sectoren. Dit autonoom en door overnames. In 2014 hebben wij ons 90 jarig jubileum gevierd en we gaan nu enthousiast richting de 100. Waarom moeten leden van VNO-NCW Noord u bellen? Het uitbesteden van speciaal machinebouw, sub-assemblies en/of onderdelen vraagt om vertrouwen, expertise en de capaciteiten om samen met de klant tot het gewenste eindresultaat te komen. De Douna organisatie is nuchter en laagdrempelig, wat door onze klanten enorm wordt gewaardeerd. Contactgegevens Hidalgoweg 1 8983BA LEEUWARDEN 058 – 284 96 60 www.douna.nl

Wat is uw ambitie? Onze ambitie is om in onze regio een vanzelfsprekende partner te worden van organisaties die hun verantwoordelijkheid willen nemen bij het invullen van de garantiebanen. Waarom moeten leden van VNO-NCW Noord u bellen? Waarom niet? Onze ambitie kan, in combinatie met de ambities van de ondernemers, alleen maar tot mooie resultaten leiden. Contactgegevens Ampèrelaan 2 9207 AM DRACHTEN 0512-586512 www.caparis.nl

Wat is uw ambitie? Mijn ambitie voor Pi-groep is het op de kaart zetten, professionaliseren, profileren en nog beter positioneren van het bedrijf. Ik wil de omzet verhogen, innoveren en anticiperen op externe ontwikkelingen. Waarom moeten leden van VNO-NCW Noord u bellen? Leden van VNO-NCW Noord, bij voorkeur besturen van andere organisaties, moeten mij bellen als ze willen sparren en kennis en kunde willen uitwisselen. Contactgegevens Donia 1 9202 LB DRACHTEN 0512-584780 www.pi-groep.eu

40


Colofon

Wilt u een advertentie in NoordNieuws plaatsen?

NoordNieuws, het magazine van VNO-NCW Noord verschijnt vijf maal per jaar en wordt verspreid onder leden en relaties in Drenthe, Friesland en Groningen.

Neem dan contact op met de redactie via [email protected]. Ook voor inhoudelijke suggesties, vragen of klachten kunt u ons via dit e-mailadres bereiken.

Jaargang 20 nummer 2 April 2015 Oplage 2.000 exemplaren Eindredactie: Lex Kloosterman Met bijdrages van: Floortje van Aken Ingrid Dragtstra Akke Groenewoud Lex Kloosterman Anita Pepping Sjoerd Wind Lambert Zwiers [email protected] Postbus 132 9700 AC Groningen T 050 5343844 F 050 5346145 www.vno-ncwnoord.nl Basisvormgeving studio Tineke Wieringa bno, Haren Prepress, druk en distributie Koninklijke Van Gorcum bv, Assen

Let op, nieuwe datum: Dinsdag 12 mei 2015 MEET THE CHAIRMEN Zoals gebruikelijk combineert VNO-NCW Noord haar algemene ledenvergadering in april met ‘Meet the Chairmen’, waarbij u de kans krijgt om in discussie te treden met onze landelijke en met onze noordelijke voorzitter, respectievelijk Hans de Boer en Alfred Welink.

Lodewijk Conferentie staat de vraag centraal hoe wij, bedrijfsleven, politiek en maatschappij, kunnen komen tot bestuurlijke en economische vernieuwing. Dit jaar is het thema ‘Generations’. Zie ook www.willemlodewijkconferentie.nl

Plaats: De Nieuwe Kolk, Assen Aanvang: 15.30 uur Einde: 19.00 uur

Woensdag 24 juni 2015 KENNISMAKINGSBIJEENKOMST Tijdens deze informele bijeenkomst bieden wij nieuwe en potentiële leden de kans om zowel onze vereniging als elkaar beter te leren kennen. Het verenigingsgevoel speelt een belangrijke rol bij VNO-NCW Noord: lid zijn betekent meedoen.

Donderdag 21 mei 2015 VISITE VEENHUIZEN Visite Veenhuizen is een jaarlijkse bijeenkomst van VNO-NCW Noord waarbij we verder kijken dan de waan van de dag en werk maken van maatschappelijke betrokkenheid en aandacht hebben voor levensbeschouwelijke zaken. Plaats: Gevangenismuseum Veenhuizen Ontvangst: 14.00 uur Einde: 17.30 uur Vrijdag 5 juni 2015 WILLEM LODEWIJK CONFERENTIE Samen met De Friesland Zorgverzekeraar organiseert VNO-NCW Noord voor de vierde maal de Willem Lodewijk Conferentie. Tijdens de Willem

VNO-NCW Noord vertegenwoordigt in Groningen, Friesland en Drenthe 12.000 bedrijven waarbij ruim 1.400 persoonlijke leden de harde kern van de vereniging vormen. Genoemde bedrijven representeren tachtig procent van de werkgelegenheid in de marktsector. Zestig procent van het ledenbestand bestaat uit mkb-bedrijven.

Locatie: Landgoed Lauswolt, Beetsterzwaag Ontvangst: 12.00 uur Einde: 21.00 uur

Locatie: Infrahuis, Groningen Ontvangst: 16.00 uur Einde: 18.30 uur

ACTUEEL

© 2011 KPMG Staffing & Facility Services B.V. All rights reserved.

Uw Voorcontactpersonen meer informatie: bij kpmg.nl KPMG Groningen: Sikko Bruinsma Reint-Willem van Dijk Rutger Dijsselhof Willemina Feenstra Mark van Opzeeland 050 522 21 11 Voor meer informatie: kpmg.nl

OI WATMOOI WATMOOI WATMOOIWATMOOIWATMOOI WAT

UK WATLEUK WATLEUK WATLEUKWA IM WATSLIM WATSLIM WATSLIMWA D WAT GOED WATGOED WATGOED WATGOED WATGOED WAT OOLWATCOOLWATCOOL WATCOOLWA TFIJN WATFIJNWATFIJN WATFIJN WA

WATGROENWATGROEN WATGROEN WATGROEN WATGROEN

UK WATLEUK WATLEUK WATLEUK WA WATSLIM WATSLIM WATSLIMWATSL T GOED WATGOED WATGOED WATGOED WATGOED WATGOED WATCOOLWATCOOL WATCOOLWATCO JN WATFIJNWATFIJN WATFIJN WATF

GROENWATGROEN WATGROEN WATGROEN WATGROEN WAT

WATLEUK WATLEUK WATLEUK WATLE LIM WATSLIM WATSLIM WATSLIMW ATGOED WATGOED WATGOED WATGOED WATGOEDWATGOE voorWATCOOLWATCOOLW OOLWATCOOL iedereen WATFIJN WATFIJNW TFIJNWATFIJN

ATGROEN WATGROENWATGROEN WATGROEN WATGROEN W

TSLIM WATSLIM WATSLIMWATSLIM D WATGOED WATGOED WATGOED WATGOED WATGOEDWAT TCOOLWATCOOL WATCOOLWATCOOL WATFIJNWATFIJN WATFIJN WATFIJN

NWATGROEN WATGROENWATGROEN WATGROEN WATGROE (050) 547 02 00

Terugblik Handelsreis VN-NCW Noord

Recommend Documents