Territoriumkartering Huismus en Spreeuw in de regio Den Haag in 2008 Rinse van der Vliet, Danny Laponder, Kees Mostert, Bart Vastenhouw 26 oktober 2010
Figuur 1: Huismus Passer domesticus, Delft (Bart Vastenhouw)
In de regio Den Haag heeft in het voorjaar van 2008 een grootschalige inventarisatie van de Huismus en Spreeuw plaatsgevonden op basis van territoriumkartering. Dit onderzoek werd uitgevoerd in navolging van een onderzoek in Delft en omgeving in 2007 (Mostert & Vastenhouw, 2007). Sinds de jaren tachtig is de Huismus in aantal landelijk gemiddeld 50% of meer achteruitgegaan (Mostert, 2002). Door de sterke achteruitgang is de Huismus in 2004 op de rode lijst geplaatst (Hustings et al., 2004). Ook in de Haagse regio is deze achteruitgang duidelijk merkbaar (Loorij et al., 2001). ). Het was echter niet bekend hoe sterk deze achteruitgang in deze regio was en waar de Huismus is verdwenen en waar nog kleine aantallen aanwezig zijn. Het doel van dit onderzoek is te bepalen hoeveel territoria Huismus er in 2008 in Den Haag en omgeving voorkomen, hoe deze zijn verspreid over de stad en of de Huismussenpopulatie nog steeds in aantal achteruit gaat (door vergelijking met Loorij et al., 2001). Eventueel vervolgonderzoek zal moeten aantonen of deze achteruitgang zich voortzet. Tijdens dit onderzoek werden op dezelfde wijze als de Huismus ook Spreeuwen territoria in kaart gebracht. Deze soort wordt in dit artikel summier toegelicht.
1
Onderzoeksmethode en volledigheid In het voorjaar van 2008 werden alle straten die vallen binnen de gemeentegrenzen van Den Haag integraal onderzocht op het voorkomen van territoriale Huismussen en Spreeuwen. Tevens werd in de gemeente Leidschendam-Voorburg in vier wijken een groot aantal straten onderzocht en werden delen van de gemeente Rijswijk geteld. Deze laatste twee gemeentes zijn derhalve niet volledig onderzocht (tabel 1, figuur 2a, 2b, 3a en 3b). Evenals in 2007 werd ook in 2008 de gemeente Delft onderzocht. Een deel van het resultaat van dit onderzoek is eveneens te vinden in tabel 1, figuur 2a, 2b, 3a en 3b. Iedere zingende vogel werd als een territorium beschouwd. In een aantal gevallen werd een territorium bepaald aan de hand van andere criteria (vooral aanwezigheid van één of meer vogels). Alle territoria Huismus en Spreeuw werden ingetekend op een digitale kaart en op deze manier tevens ingevoerd in de database (figuur 2a, 2b, 3a en 3b). Een groot aantal straten werd in de periode tussen eind april en medio juli éénmaal bezocht, een kleiner aantal tweemaal. Tussen het eerste en eventuele tweede bezoek bevond zich een periode van minimaal twee weken. Grote delen van het onderzoeksgebeid werden per fiets bezocht, andere delen te voet. Omdat voor dit onderzoek veel straten slechts éénmaal bezocht zijn bestaat de kans dat er territoria gemist zijn. Echter veel waarnemers telden de wijk waarin zij woonachtig zijn en beschikken zodoende over voorkennis van (delen van) het onderzochte gebied. Daarnaast heeft een aantal waarnemers ook over andere, dan de door hun onderzochte, delen van het onderzoeksgebied in voorgaande jaren veel kennis opgebouwd. Hierdoor en op basis van waarnemingen in 2009 en 2010 menen wij te kunnen stellen dat het onderzoek in 2008 vrij volledig is geweest. Daar waar de Huismus nog kolonieachtig voorkomt is het een opvallende soort. Wij gaan er daarom vanuit dat kolonies niet gemist zullen zijn. Solitaire, zwijgzame paren daarentegen kunnen vrij gemakkelijk over het hoofd zijn gezien. Wij veronderstellen hooguit enkele tientallen territoria te hebben gemist. Voor de Spreeuw is een aantal tellingen te laat in het seizoen uitgevoerd. Een ondertelling is daardoor zeker aan de orde. De verspreidingskaart van de Spreeuw moet daardoor slechts als indicatie gezien worden. Resultaten In 2008 werden in het onderzochte gebied 194 territoria Huismus gevonden (tabel 1, figuur 2a en 2b). Daarvan bevonden zich 151 territoria binnen de gemeentegrenzen van Den Haag. In de onderzochte wijken in Leidschendam-Voorburg werden 34 territoria geteld. In het getelde deel van Rijswijk werden negen territoria genoteerd. Het aantal territoria varieerde sterk per wijk. In de wijken Zichtenburg, Statenkwartier en Archipel werden helemaal geen mussen meer waargenomen. In de wijken Vrederust, Loosduinen, Vruchtenbuurt, Leyenburg, Duinzigt en Centrum werd slechts één territorium genoteerd. De hoogste dichtheden werden behaald aan de rand van de stad, voornamelijk in de langs de kust gelegen wijken (tabel 1). Over de oorzaken van de massale afname van de aantallen Huismussen in Nederland en elders in West-Europa is veel geschreven. Dit onderzoek lijkt te bevestigen dat Huismussen een voorkeur hebben voor huizen met pannendaken en een bouwjaar vóór 1960. Verder valt op dat in de wijken waar de Huismus nog kolonieachtig voorkomt weinig of geen renovatie heeft plaatsgevonden. In de directe omgeving van deze kolonies waren vaak heggen en kruidenrijke, zanderige terreintjes aanwezig. 2
Figuur 2a: Totaaloverzicht Huismusterritoria Den Haag en omgeving 2008
http://121-120.ipact.nl:8080/database/mussen_denhaag.php Figuur 2b: Totaaloverzicht Huismusterritoria Den Haag en omgeving 2008
In het gehele onderzoeksgebied werden in totaal 118 territoria Spreeuw gevonden (figuur 3a en 3b). Door een, voor de Spreeuw, te late start van een deel van de tellingen zal deze soort sterk zijn onderteld. Maar het mag duidelijk zijn dat ook de Spreeuw enorm in aantal is achteruitgegaan (vergelijk Loorij et al., 2000).
3
Figuur 3a: Totaaloverzicht Spreeuwterritoria Den Haag en omgeving 2008
http://121-120.ipact.nl:8080/database/spreeuwen_denhaag.php Figuur 3b: Totaaloverzicht Spreeuwterritoria Den Haag en omgeving 2008 Wijk Kijkduin Bohemen/Meer en Bos Madestein De Uithof Berestein/Bouwlust Vrederust Waldeck Houtwijk Loosduinen Morgenstond Wateringse Veld Vogelwijk
Huismus 8 2 2 4 5 1 8 9 1 2 5 3 4
Bloemenbuurt Vruchtenbuurt Bomenbuurt Regentessekwartier Leyenburg Bezuidenhout Transvaal Moerwijk Zuiderpark Centrum Laakkwartier Binckhorst Mariahoeve Marlot Duinzigt Benoordenhout Scheveningen Archipelbuurt/Zeeheldenbuurt Statenkwartier Zichtenburg Duindorp Totaal Den Haag Bovenveen Essesteijn Voorburg Oud Voorburg West Park Leeuwenberg Totaal LeidschendamVoorburg Totaal Rijswijk Totaal Delft (binnen de rasters) Totaal Tabel 1: Aantal territoria per wijk in 2008.
3 1 10 11 1 2 2 3 6 1 6 5 3 2 1 3 26 0 0 0 15 151 16 0 10 4 4 34 9 194 59 253
Oudere gegevens In het jaar 2000 werden in het kader van broedvogeltellingen voor de Haagse Avifauna (Loorij et al., 2001) in steekproefgebieden in de bebouwde kom van Den Haag 760 territoria Huismus vastgesteld (Hoekstein, 2000). Deze steekproefgebieden werden onderverdeeld in zes categoriën, waarbij er in drie categorieën daadwerkelijk territoria van de Huismus werden aangetroffen: wijken met zeer weinig snippergroen (385 territoria), wijken met weinig snippergroen (251), plots met veel snippergoen (119). Loorij et al komt op basis van deze tellingen met de volgende schattingen: 4779 resp. 1880 en 1312 territoria. De totaalschatting voor de gehele stad kwam hiermee op circa 7970 paar. Het totaal getelde aantal Spreeuwen in 2000 in de steekproefgebieden was 160. Het geschatte aantal voor de gehele stad komt daarmee volgens Loorij et al op 1462. 5
Conclusies en discussie De Huismus lijkt vooral verdwenen te zijn uit het centraal en noordelijk gelegen deel van de stad. De soort doet het nog relatief goed in de direct aan de kust gelegen wijken. Gaan we uit van de getelde 760 territoria Huismussen in 2000 dat gaat het om een afname van circa 80% in acht jaar tijd. Op basis van de getelde 160 territoria Spreeuwen in 2000 is er in acht jaar tijd een afname van circa 27%. Omdat bij beide soorten in 2000 alleen in steekproefgebieden werd geteld zal de werkelijke afname nog groter zijn. Bij deze laatste soort moet worden opgemerkt dat de telling in 2008 te onvolledig zal zijn geweest. De schatting van 7970 paar Huismus in 2000 in de gemeente Den Haag door Loorij et al zou een achteruitgang van 98% betekenen. De auteurs achten deze schatting niet erg waarschijnlijk.
Dankwoord De volgende personen worden hartelijk bedankt voor hun bijdrage aan dit telproject. Tom Loorij en Mervyn Roos leverden waardevolle informatie. Tussen haakjes de wijk(en) die zij voor hun rekening hebben genomen: Rob Berkelder (Wateringseveld), Rinus van Bree (Houtwijk, Leyenburg, Loosduinen, Waldeck), Wout van Dijk (Statenkwartier), Jacco Duindam (Bohemen, Kijkduin), Rob ter Ellen (Bloemenbuurt, Bomenbuurt, Vogelwijk), Nelis Gregoire (Leyenburg, Moerwijk, Morgenstond, Zuiderpark), Wim Kolber (Berestein, Bouwlust, Vrederust, Zichtenburg), Danny Laponder (Bezuidenhout, Clingendael, Duinzigt, Houtwijk, Madestein, Mariahoeve, Marlot, Transvaal, Uithof, Waldeck, Zuiderpark), Kees Mostert (Benoordenhout, Bezuidenhout, Binckhorst, Laakkwartier, Spoorwijk, Park Leeuwenberg, Rijswijk,), René Polak (Vruchtenbuuurt), Adri Remeeus (Mariahoeve), Caspar van Rijn (Regentessekwartier), Nico Slabbekoorn (Regentessekwartier), Vincent van der Spek (Centrum, Laakkwartier, Schilderswijk), Rinse van der Vliet (Archipelbuurt, Belgisch Park, Duttendel, Regentessekwartier, Scheveningen, Zeeheldenkwartier), Rob Westerduijn (Voorburg: Bovenveen, Essesteijn, Voorburg Oud), Mark Zevenbergen (Rijswijk), Jeroen van der Zwan (Duindorp).
Literatuur Hoekstein M. (2000). Broedvogels van steekproefgebieden in Den Haag in 2000. Tellingen t.b.v. Avifauna Den Haag. SOVON-inventarisatierapport 2000/19. SOVON, Beek-Ubbergen. Hustings F., Borggreve C., van Turnhout C. & Thissen J. (2004).Basisrapport voor de Rode Lijst Vogels volgens Nederlandse en IUCN-criteria. SOVONonderzoeksrapport 2004/13. SOVON Vogelonderzoek Nederland, Beek-Ubbergen. Loorij T.P.J., F. Hoogerhoud, W. Kooij, E. Opperman (2001). Broeders, Trekkers en Dwalers. Vogels van Den Haag en omgeving. De nieuwe Haagsche, Den Haag. Mostert, K. en B. Vastenhouw (2007), Huismussen in de regio Delft in 2007 (http://graphics.tudelft.nl/~bart/natuur/mussen/huismussen2007.pdf) Mostert K. (2002) Huismus Passer Domesticus. Pp. 460-461 in: SOVON Vogelonderzoek Nederland 2002. Atlas van de Nederlandse Broedvogels 1998-2000.Nederlandse Fauna 5. Nationaal natuurhistorisch Museum Naturalis, KNNV Uitgeverij & European Invertebrate Survey-Nederland, Leiden.
Rinse van der Vliet, Van Bylandtstraat 160, 2562 GG Den Haag,
[email protected] Danny Laponder, Loosduinseweg 545, 2571 AH Den Haag, dannylaponder@ gm ail.com Kees Mostert, Palamedestraat 74, 2612 XS Delft,
[email protected] Bart Vastenhouw, Boeroestraat 42, 2612 GG Delft,
[email protected] 6
