techniek Mens, gezondheid & wetenschap BEMIDDELING EN DETACHERING IN R&D, ENGINEERING EN CONTRUCTION MANAGEMENT

juli 2008

techniek

Mens, gezondheid & wetenschap

Technologie heeft grote invloed op mens en maatschappij Pagina 4

Carrière in de techniek verzekert goede toekomst Pagina 7

Neuromodulatie: elektrisch stimuleren van hersenen of ruggenmerg Pagina 10

Ontwikkelingen op het gebied van implantaten en gebitsprothesen Pagina 19

ROB6407/9

BEMIDDELING EN DETACHERING IN R&D, ENGINEERING EN CONTRUCTION MANAGEMENT

DOS adv. 266x50.indd 1

Een onafhankelijke themabijlage van Mediaplanet, gedistribueerd met HET AD De inhoud van deze bijlage valt niet onder de verantwoordelijkheid van de ad-redactie

19-06-2008 10:04:29



Themabijlage techniek: Mens, gezondheid & wetenschap

Techniek is onmisbaar in de samenleving

TECHNIEK

JULI 2008

MENS, GEZONDHEID & WETENSCHAP

Techniek is overal en in vele vormen aanwezig. Verschillende aspecten, die op het eerste gezicht nauwelijks overeenkomstig zijn hebben één ding gemeen: ze zijn ooit door mensen gemaakt. Techniek stelt ons in staat om nieuwe dingen te ontwikkelen en als maatschappij verder te groeien.

M

ijn oma was fulltime bezig met het huishouden. Er was toen nog geen koelkast of diepvries, dus eten kon niet lang bewaard worden. De stofzuiger was er ook niet, de wc ook niet. Veel van deze zegenrijke technologie heeft vrouwenemancipatie mogelijk gemaakt. Als mannen rotklussen als het ledigen van de wc hadden moeten overnemen, was er van vrouwenemancipatie niets terecht gekomen, zei mijn oma. Ze was verrukt over techniek, ook al snapte ze niet alle aspecten ervan. De komende jaren zal techniek ons huishouden nog verder moderniseren. Maar ook ons eetgedrag en eetgewoonten met onder andere “functional food”. We worden ouder, maar in een betere conditie. Gezondheid vinden we belangrijk, zonder een te braaf leven te willen leiden. Ook in de zorg zal technologie veel veranderen. Nu al zijn e-consults met huisartsen mogelijk en veilen tandartsen de beste behandelingen op internet, tien jaar geleden was dat allemaal nog ondenkbaar. Je krijgt ook steeds meer coalities die vroeger onwaarschijnlijk waren. In de zorg wordt technologie bijvoorbeeld nu superbelangrijk, maar ook nieuwe financiële en technologische partijen worden er actief. Een groot elektronica concern investeert bijvoorbeeld fors in de thuiszorg in Amerika. De toekomst is aan co-creaties door “coalitions of the willing”. Technologie wordt sexy, en werken in de technologie wordt steeds minder “nerdy”. Technologie en menswetenschappen zullen vaker bij elkaar komen dan nu nog het geval is. Veel mensen denken dat technologie tot

Mediaplanet produceert, financiert en ontwikkelt themakranten In pers, online en via broadcasting. www.mediaplanet.com

een kille wereld zal leiden, zonder privacy. Dat telecommunicatiebedrijven en producenten van navigatiesystemen nu informatie over hun klanten uitwisselen, lijkt mooi. Ze weten altijd waar je bent en kunnen je langs files heen coachen. Maar wil je altijd wel gevonden worden? Steeds meer ethische vragen zullen de verdere technologisering van de samenleving begeleiden. De terugkeer van religie en spiritualiteit vormt daar een voorbode van. En laten we wel wezen: de mens blijft een ondeugend beestje. Stout zijn zit in onze genen, en dat blijft zo. Warmte en liefde zoeken we altijd, en ook dat blijft zo. Morgen wordt niet alles anders. In deze speciale bijlage staat veel over de toekomst van technologie, en hoe dit ons leven gaat veranderen. Al dit moois stelt ons straks meer dan ooit in staat onze talenten maximaal te ontplooien. De toekomst is nu!

Adjiedj Bakas (1963) is trendwatcher. Hij onderzoekt maatschappelijke, culturele, economische, technologische en spirituele trends onderzoekt, beschrijft en vertaalt naar de business van zijn opdrachtgevers. Hij geldt als ‘optimistisch’ (CNN), ‘ inspirerend’, (BBC) ‘provocatief ’ (TV2 Journal Denemarken), ‘a true citizen of the world’ (Times of India), ‘prominent’ (De Volkskrant) en ‘Europa’s beste trendwatcher’ (Die Welt). Eerder schreef hij bestsellers als “Megatrends Nederland,” “The Future of Finance,” “Leven Zonder Olie” en “Microtrends Nederland”. www.bakas.nl

Technologie heeft grote invloed op mens en maatschappij Pagina 4

Carrière in de techniek verzekert goede toekomst Pagina 7

Neuromodulatie: elektrisch stimuleren van hersenen of ruggenmerg Pagina 10

Ontwikkelingen op het gebied van implantaten en gebitsprothesen Pagina 19

EEN ONAFHANKELIJKE THEMABIJLAGE VAN MEDIAPLANET, GEDISTRIBUEERD MET HET AD DE INHOUD VAN DEZE BIJLAGE VALT NIET ONDER DE VERANTWOORDELIJKHEID VAN DE AD-REDACTIE

°

INHOUD

Mens en techniek door de eeuwen heen p.4 het onmisbare hulpmiddel van de mens p.4 “Zonder techniek nog in presteentijd ” p.5 Techniek en Wetenschap

p.7

Carrière in de techniek

p.7

De genezende techniek

p.9

Neuromodulatie als therapie

p.10

Een prothese luistert nauw

p.11

Hoe bionisch zijn we?

p.13

Leven met pomp en stimulator

p.13

oogchirurgie

p.14

Wie heeft er oren naar? P.15 Bionische hart- en diabetespatiënten p.17 De bionische mond

p.19

Techniek: Mens, gezondheid & wetenschap - publicatie Mediaplanet publishing house Project Managers: Edgar van Beem, Mediaplanet Publishing House B.V. +31 20 7077 008 Birte van Ouwerkerk, Mediaplanet Publishing House B.V. +31 20 7077 014 Production Manager: Judith Kloppenburg, Mediaplanet Publishing House B.V. +31 20 7077 003 Design & Repro: Thomas Rohlfs, [email protected], +31 20 7077 011 Tekst: Arts Mediaproducties, Annemiek de Waard Mediaplanet is de leidinggevende Europese uitgever van themakranten in pers, online en via broadcasting. Als u zelf een idee heeft over een onderwerp, of misschien wel een heel thema, aarzelt u dan niet om contact met ons op te nemen. Mediaplanet Publishing House, Kristiina Kansen, Country Manager tel: +31 20 70 77001 www.mediaplanet.com Gedistribueerd met het AD, juli 2008

0LAATSNUJE#6 ENONTVANGEENLUIESTOEL VOORJEMOBIEL 6!#!452%"!.+6//24%#(.)3#(0%23/.%%,777).&2!-!4#(.,

Ontdek het zelf bij NEMO!

Zomer bij NEMO! Geniet tot en met 31 augustus van de zomerse activiteiten van NEMO. Ontdek wie je bent in de zomertentoonstelling Wie ben ik? Of spetter er op los in Splashing Water Wonder op het dakterras BovenNEMO (terras elke dag open tot 19.30 uur). Meer weten? www.e-nemo.nl

science center NEMO, Oosterdok 2 (vlakbij CS), 1011 VX Amsterdam, 020-531 32 33

ontwerp: Eden Design & Communication

Wie bepaalt hoe laat het is?



Themabijlage techniek: Mens, gezondheid & wetenschap

Mens en techniek door de eeuwen heen

Technische ontwikkelingen hebben door de tijd een grote invloed gehad op het functioneren van mens en maatschappij. Door het toepassen van technieken is de mens steeds beter in staat gebleken te voorzien in allerlei behoeften op het gebied van energie, transport en mobiliteit, voeding, hygiëne en gezondheidszorg. door tom brennard

P

rofessor Harry Lintsen: “In de 17e eeuw is door Francis Bacon voor het eerst een utopie (het nieuwe Atlantis) omschreven waarin wetenschap en techniek de opdracht krijgen om een einde te maken aan armoede en te komen tot een ideale wereld. Toch heeft het ruim 300 jaar geduurd voordat in Nederland het grootste deel van deze belofte is ingelost. Halverwege de 19e eeuw is de verandering ingezet met het op gang komen van de industriële revolutie. Tot dat moment was het merendeel van de bevolking arm. Men had als gevolg daarvan een slechte conditie, was vatbaar voor ziekten en de huisvesting liet zeer te wensen over. Het is dan ook niet vreemd dat de gemiddelde levensverwachting voor die tijd slechts 35 jaar was. Tegenwoordig heeft vrijwel de gehele Nederlandse bevolking een welstandsniveau dat boven het bestaansminimum ligt en worden wij gemiddeld al bijna 80 jaar oud. Enkele opmerkelijke momenten: de eerste brood- en meelfabrieken in 1855 waardoor de prijzen van brood kelderden en veel meer mensen dagelijks brood konden eten; het ziektebestendig maken van gewassen, waardoor er meer voedsel beschikbaar was; de introductie van riolering en schoon drinkwater; het goedkoper en grootschaliger opwekken

van energie; nieuwe media om wereldwijd te communiceren, enzovoort. We zien dat de technologische evolutie zorgt voor een hogere levensstandaard en levensverwachting, misschien wel op weg naar een situatie die wij nu nog als utopie beschouwen.”

De technologische evolutie zorgt voor een hogere levensstandaard en levensverwachting Evolutie Professor Jeroen van den Hoven: “Technieken die het mogelijk maken de wereld steeds verder te verbeteren ontstaan overigens niet altijd op een rationele wijze. Veel nieuwe ontwikkelingen zijn het gevolg van onverwachte nevenverschijnselen. Dood vee is bijvoorbeeld in de intensieve veeteelt in het verleden vermalen tot veevoer. Daaruit is BSE aan het licht gekomen en moesten we daar een oplossing voor gaan ontwikkelen. Iedereen wil gebruik maken van techniek om zijn eigen bestaan op te waarderen. We wil-

len allemaal autorijden, waardoor er een fileprobleem ontstaat. Met z’n allen op internet maakt dit revolutionaire communicatiemiddel traag. We zijn druk bezig de zee leeg te vissen en dan hebben we het nog niet over de milieuverontreiniging gehad die wordt veroorzaakt door de industrie en onze mobiliteitswens. Het opheffen van schaarste heeft dus een keerzijde. De techniek moet daardoor steeds verder evolueren om de problemen die direct of indirect zijn veroorzaakt door nieuwe technologische ontwikkelingen, weer op te lossen. Maar ook alledaagse grote of kleine vraagstukken leiden tot nieuwe vondsten. De paraplu is uitgevonden omdat we ons wilden beschermen tegen de regen. Een babyfoon is erg handig als je bij de buren op visite wilt gaan en je kind toch moet slapen. Aan militaire zijde zien we dat men de vijand wil uitschakelen zonder burgerslachtoffers te maken. Het resultaat is een ‘slimme’ bom. Problemen en dilemma’s motiveren ons tot het vinden van oplossingen en zijn daardoor de motor achter technologische ontwikkelingen. Door deze vorm van evolutie gaan we in z’n totaliteit op een steeds hoger plan functioneren.”

Wat is een utopie? Vrij vertaald betekent utopie zoiets als een niet bestaande gelukkige samenleving of een perfecte plaats. Het woord utopie komen we voor het eerst tegen in het boek ‘Utopia’ van Sir Thomas More, een belangrijke Engelse humanist en politicus. Hij schreef het boek in 1516 uit onvrede met het economische en politieke bestel in zijn land. Hij verzon een perfecte wereld die enige overeenkomst vertoont met het latere socialisme en communisme. ‘The new Atlantis’ van Francis Bacon wordt gezien als een opdracht aan

wetenschappers om aan de ontwikkeling van een perfecte wereld te gaan werken. Hij noemde het ‘het nieuwe Atlantis’, een verwijzing naar het mythische eiland Atlantis dat uitgebreid door de Griekse filosoof Plato is beschreven. Volgens Plato was Atlantis een aards paradijs waar de bevolking in weldaad en overvloed kon leven. De oude hoofdstad was rijk aan natuurlijke bronnen en er was voedsel in overvloed. Hoge bergen boden beschut-

Techniek: het onmisbare hulpmiddel van de mens Een simpele definitie van techniek is: alles wat de mens gebruikt om iets te maken of om een doel te bereiken. Techniek zou het leven moeten vergemakkelijken en tot meer vrije tijd moeten leiden. door Bér Wilbers 06086725 Adv Media Planet:06086725 Adv Media Planet

04-07-2008

15:18

Pagina 1

DYNAMIEK HELPT JE DE JUISTE WWW.EENBAANINDETECNIEK.NL

KEUZE MAKEN!



Themabijlage techniek: Mens, gezondheid & wetenschap

“Zonder techniek leefden we nu nog in de presteentijd” De vraag waar we zouden zijn zonder techniek, is volgens prof. dr. Jeroen van den Hoven, hoogleraar filosofie aan de TU Delft, eigenlijk heel simpel te beantwoorden. Namelijk: nergens. door Bér Wilbers

“

We zouden nog niet eens in berenvellen rondlopen”, zegt Van den Hoven, “want daar heb je al techniek voor nodig. Je moet namelijk leren vuursteen te bewerken tot pijlpunten of messen. En dat was het eerste stadium van de techniek. Zonder technische vaardigheden zouden we dus nog in de presteentijd leven.”

ting tegen de noordenwind en over de weiden zwierven dieren zoals olifanten en paarden, die dronken uit meren en rivieren. Er regeerden 10 koningen over dit paradijselijke eiland en de bewoners leefden er in volmaakte harmonie. Ongeveer 9.500 jaar voor Christus zou het eiland door een wereldwijde catastrophe, een zondvloed, spoorloos naar de bodem van de oceaan zijn verdwenen.

D

it is echter niet de opvatting van prof. dr. ir. Harry Lintsen, docent geschiedenis van de techniek aan de TU Eindhoven. Elke dag wassen en stofzuigen “De extra vrije tijd is eigenlijk een fabeltje,” stelt Lintsen ,“we gaan door de techniek namelijk andere normen hanteren. Je kunt hoogstens stellen dat het leven anders is geworden en fysiek minder zwaar. We hebben bijvoorbeeld een groot onderzoek gedaan naar het gebruik van wasmachines en ontdekt dat mensen nog steeds evenveel tijd aan de was besteden als een eeuw geleden. Je ziet namelijk dat de kleding zelf ook is veranderd, waardoor vlekken en vuil veel eerder zichtbaar worden en dat we veel kwetsbaardere

“Wat toeneemt is de techniek. Die wordt reusachtig en de mensen zitten er als leeggezogen dwergen tussen.” Deze wijze woorden van Harry Mulisch zetten ons aan tot denken. Natuurlijk is het zo dat de techniek steeds sneller verder gaat. Zo snel en zo ver dat het voor de gewone sterveling bijna niet meer bij te houden is. Maar we moeten wel bedenken dat het de mens is die de techniek steeds verder ontwikkelt. Dat gebeurt niet automatisch. Nog niet al-

thans. Krijgen we dan een groep slimmeriken en een groep die het niet begrijpt? Waarschijnlijk niet. De mensen hoeven de complexe techniek namelijk niet te begrijpen om te genieten van het comfort en de nieuwe gemakken. Ze hoeven slechts te weten hoe, wanneer en waarom ze gebruik maken van nieuwe producten, processen en visies.

stoffen gebruiken. Dus de grote was van eens in de week van vroeger heeft plaatsgemaakt voor het wasje van alledag. Je moet daarbij ook niet alleen kijken naar die tijd die het wassen vraagt, maar ook het ophangen, strijken, et cetera. En als je dan alles bij elkaar optelt, zie je dat het niet minder tijd vraagt dan vroeger.”

rond de tafel, maar toen de elektrische verlichting zich door het hele huis verspreidde, viel dat weg. Nu lijken veel slaapkamers op kleine woonkamers, waar iedereen in een eigen wereld leeft.”

“Hetzelfde geldt bijvoorbeeld ook voor de stofzuiger. Vroeger had je de grote voorjaars- en najaarsschoonmaak en de rest van de tijd werd een keer de bezem over de vloer gehaald. We zijn echter onze huizen anders gaan inrichten, hebben overal tapijt neergelegd en dat moet veel vaker gereinigd worden. Techniek leidt ook tot meer individualisering. Vroeger zat iedereen samen onder de olielamp

“Dankzij de techniek hebben we ons in de loop der tijd aan onze eigen haren uit het moeras weten te trekken. We zijn steeds betere instrumenten gaan ontwikkelen waarmee we ons leven vergemakkelijken en veraangenamen. Een Spaanse filosoof zei het ooit heel mooi: techniek is eigenlijk de productie van het overbodige. Ook in berenvellen zouden we eten kunnen vinden. Het is allemaal een beetje naar, maar je overleeft wel. Dankzij de techniek kunnen we echter zoveel meer. De levensduur van de mens is verlengd en de levenskwaliteit vergroot, dankzij zaken als de injectiespuit, de stofzuiger of de toiletpot.” “Techniek moet echter ook op de men-

selijke behoeftes aansluiten. Je kunt wel naïef gaan dagdromen over een pil die voedsel voor de hele dag geeft, maar mensen willen ook van hun eten genieten of aan tafel een leuk gesprek kunnen hebben. Die pil willen ze dus niet. Ik deel daarom de angst ook niet die sommigen hebben voor de uitwassen van de techniek. De dr. Frankensteins of Strangeloves zijn geen realiteit. Het grootste gevaar schuilt eigenlijk in heel goedbedoelende wetenschappers die iets fraais uitvinden, waarvan na tien jaar blijkt dat het ook wat vervelende effecten heeft, die niet te voorzien waren.” “Techniek is heel breed, ook in haar prettige en minder prettige effecten. Aan de ene kant heb je straaljagers, aan de andere kant medicijnen. En soms weet je niet welke kant het opgaat, zoals nu met nanotechnologie, waarin we eigenschappen bestuderen en gebruiken van deeltjes die nauwelijks groter zijn dan het atoom. De wetenschappelijke kennis is ongelofelijk en we zullen op hetzelfde niveau moeten blijven nadenken over de gevolgen ervan.”

Aanpassen Nieuwe technieken kunnen soms ergernis opwekken, zoals de mobiele telefoon die iedereen ongevraagd tot toehoorder kan maken van privézaken. Lintsen vindt dit niet zo’n probleem: “Toen de fiets er net was, werden fietsers overal verjaagd, omdat het te gevaarlijk zou zijn. Maar dan zie je dat automatisch een cultuur ontstaat met regels over hoe je ermee om moet gaan. De techniek past zich aan de mensen aan en de mensen zich weer aan de techniek.”

DYNAMIEK IS EEN JONG EN ENERGIEK TECHNISCH DETACHERINGSBUREAU DAT ZICH VOLLEDIG RICHT OP HET LEVEREN VAN ARBEIDSCAPACITEIT AAN ALLE BEDRIJVEN EN OVERHEDEN WAAR TECHNICI IN DIENST ZIJN.

DYNAMIEK

MAAKT GEBRUIK VAN DE ARBEIDSMOBILITEIT EN IS GERICHT OP HET SNEL EN DOELTREFFEND INVULLEN VAN VACATURES VAN OPDRACHTGEVERS. EEN DUIDELIJKE FOCUS IN TECHNIEK MET EEN SPECIALISATIE IN

ICT, WERKTUIGBOUWKUNDE, CHEMIE, BOUWKUNDE

EN

WIJ

HEBBEN

ELEKTROTECHNIEK,

CIVIELE TECHNIEK.

Ontwikkel jezelf in de techniek. HiTecs helpt. BEN JIJ EEN TECHNISCHE PROFESSIONAL DIE MEER WIL? WIL JIJ JE KENNIS EN VAARDIGHEDEN VERGROTEN DOOR HET VOLGEN VAN OPLEIDINGEN ÈN WIL JIJ VERZEKERD ZIJN VAN EEN ACTIEVE LOOPBAANBEGELEIDING? DAN IS HITECS OP ZOEK NAAR JOU. “HET NIEUWE VAKMANSCHAP”: VOLOP GROEIMOGELIJKHEDEN.

Als werkmaatschappij van Stork speelt HiTecs al jaren actief in op de steeds veranderende behoefte aan vakmanschap. Met de HiSkool biedt HiTecs haar technische professionals diverse opleidingstrajecten op mbo- en hbo-niveau aan zoals die van vliegtuigonderhoudstechnicus, mechatronicamonteur en werkvoorbereider. De technische professionals van HiTecs werken aan afwisselende projecten bij gerenommeerde bedrijven in o.a. de industrie en luchtvaart. WAT HEEFT HITECS TE BIEDEN?

• Goede primaire en secundaire arbeidsvoorwaarden (MetaLektro CAO + STORK regelingen). • Loopbaanontwikkeling door actieve begeleiding en diverse opleidingsmogelijkheden. • Afwisselende projecten met de zekerheid van een vast contract.

Vacatures Aerospace F-16 VLIEGTUIGONDERHOUDSTECHNICI met interesse in de civiele luchtvaart.

Neem contact op met Onno Wolkefelt, e-mail: [email protected], +31 (0)6 515 12 5 81 PRODUCTIEMEDEWERKERS met oog voor detail voor het samenstellen van vliegtuigdelen.

Neem contact op met Frank Jonas, email: [email protected], +31 (0)6 109 45 589 VLIEGTUIGCOMPONENTENMONTEUR met kennis van hydrauliek, pneumatiek en elektromechanica.

Neem contact op Bas Driesen, [email protected], +31 (0)6 306 27 067

Vacatures Industriële service Ervaren MAINTENANCE ENGINEERS met ervaring in de cog-industrie. Neem contact op met Peter de Jong, e-mail [email protected], +31 (0)6 100 12 115 Gedreven RELIABILITY ENGINEERS met ervaring in de cog-industrie. Neem contact op met Peter de Jong, e-mail [email protected], +31 (0)6 100 12 115 WERKVOORBEREIDERS WERKTUIGBOUWKUNDE voor afwisselende projecten.

Neem contact op met Peter de Jong, e-mail: [email protected], +31 (0)6 100 12 115

Vacatures Machine- en systeembouw Ervaren ONDERHOUDS- & ASSEMBLAGEMONTEURS MET KENNIS VAN MECHANICA EN ELEKTROTECHNIEK. Neem contact op met Evert van der Ploeg, [email protected], +31 (0)6 105 14 684 Enthousiaste kandidaten voor het opleidingstraject MECHATRONICAMONTEUR. Neem contact op met Wilco de Quartel, [email protected], +31 (0)6 127 07 269 Gemotiveerde kandidaten voor het opleidingstraject GASTURBINEMONTEUR. Neem contact op met Evert van der Ploeg, [email protected], +31 (0)6 105 14 684

het nieuwe vakmanschap



Themabijlage techniek: Mens, gezondheid & wetenschap

Carrière in de techniek verzekert goede toekomst Goed geschoolde, technische vaklieden zijn relatief schaars en daardoor zeer gewild op de arbeidsmarkt. Een blik op www.techniekvacaturebank.nl geeft op een willekeurige dag ruim 3.600 vacatures. Ook uitzendbureaus signaleren een grote vraag. door Bèr Wilbers

W

ie kiest voor een carrière in de techniek, verzekert zich van een goede toekomst, ook in een maatschappij die zich meer en meer op de dienstverlenende sector lijkt te richten.

Techniek en wetenschap

Techniek en wetenschap zijn twee begrippen die zeer nauw met elkaar zijn verbonden en zelfs door elkaar worden gebruikt. door Tom Brennand

W

etenschap zorgt ervoor dat er kennis wordt ontwikkeld en techniek maakt het vaak mogelijk deze kennis toe te passen. Andersom maakt techniek het ook weer mogelijk om effectief wetenschap te bedrijven. “Toch is er in de basis een fundamenteel verschil tussen wetenschap en techniek”, aldus prof. Peter Kroes van de TU Delft. Wetenschap versus techniek Om de samenhang tussen wetenschap en techniek te kunnen verklaren, is het goed om eerst in te gaan op de verschillen. Prof. Kroes: “Een wetenschapper is primair een toeschouwer in deze wereld, iemand die waarneemt hoe processen verlopen. Dat is begonnen met processen

die zich in de natuur afspelen. Galileo keek bijvoorbeeld naar de manier waarop een steen valt en wat zo’n val teweegbrengt. Een technicus is iemand die kennis vertaalt naar nieuwe producten en processen. Hij wil vooral doelen bereiken en in behoeften voorzien door innovaties toe te voegen aan de wereld. De computer, telefoon, auto’s, nietmachines, stofzuigers, et cetera zijn allemaal door technische ontwikkelingen aan de wereld toegevoegd. De wetenschapper kijkt en omschrijft, de technicus ontwikkelt en maakt nieuwe dingen.” Relatie wetenschap en techniek In beginsel is wetenschap dus vooral een leverancier van kennis die door techniek kan worden gebruikt. In de loop van de

Verschil wetenschap en techniek Wetenschap voegt kennis toe door waarneming en onderzoek. Techniek voegt producten en processen toe aan de maatschappij om problemen op te lossen en/of de levensstandaard te verhogen mede met behulp van wetenschap. Natuurlijk is deze scheiding niet zo scherp aan te brengen omdat wetenschap en techniek door de jaren heen steeds meer overlap zijn gaan vertonen. De ene discipline kan in ieder geval niet bestaan zonder de andere.

geschiedenis is techniek een steeds belangrijkere rol gaan spelen in de wetenschap, vooral met de opkomst van de experimentele wetenschap in de 16e en 17e eeuw. Vanaf die tijd zijn wetenschappers meer naar processen gaan kijken die de mens zelf teweegbrengt, zoals elektrische ontladingen tussen metalen bollen. Dat wil zeggen dat de wetenschapper zijn waarnemingen niet meer beperkt tot processen die zich van nature voordoen. De techniek heeft het voor wetenschappers ook mogelijk gemaakt om onder andere ingewikkelde meetapparatuur te gebruiken. De verbintenis tussen en de onderlinge verwevenheid van wetenschap en techniek heeft vanaf die tijd echt duidelijke vormen aangenomen en is geëvolueerd tot een situatie waarbij het bedrijven van natuurwetenschap niet meer goed mogelijk is zonder de inbreng van technische hulpmiddelen. Prof. Kroes: “Deze situatie kun je ook van de andere kant bekijken. Als een ingenieur de werkelijkheid wil veranderen met nieuwe uitvindingen, dan moet hij wel heel erg goed op de hoogte zijn van hoe die werkelijkheid in elkaar zit. En op die manier is de ingenieur niet alleen afhankelijk van natuurwetenschappelijke kennis, maar ook van sociaal-wetenschappelijke kennis (over waaraan mensen behoeften hebben, over hoe ze apparaten gebruiken, et

Teun Hebels, directeur Randstad Techniek: “Het aantal technische vacatures ligt al lange tijd op een erg hoog niveau en is eigenlijk alleen maar groeiend. Het bedrijfsleven realiseert zich daardoor maar al te goed dat volledig gekwalificeerde vakmensen spaarzaam worden. Alternatieve oplossingen worden daarmee steeds aantrekkelijker. Bijvoorbeeld medewerkers met een iets lagere startkwalificatie of iets minder werkervaring. Met behulp van gerichte meerjarige leerwerktrajecten brengen we deze medewerkers naar het gewenste niveau. Dat niveau is overigens eveneens groeiend. Een direct gevolg van de complexere technieken en processen. Van Vmbo’ers verwachten wij daarom ook dat zij zich doorontwikkelen tot minimaal Mbo niveau. De vraag naar technische Mbo’ers is zo sterk dat zij bij de start doorgaans meer verdienen dan een beginnende Hbo’er uit een niet-technische studierichting.” Outsourcen Lars Visser van de Techniekvacaturebank bevestigt deze trend: “Dit geldt eigenlijk voor alle niveaus. Ook een loodgieter met alleen een oude LTS of nu Vmbo opleiding kan al een leuke boterham verdienen. En goed opgeleide metselaars, timmerlieden of installatietechnici zie je steeds vaker na verloop van tijd aan de slag gaan als Zelfstandige Zonder Personeel (ZZP’er) en dan werken voor hogere tarieven dan ze bij hun baas kregen.” Vaak worden nieuwe EU-leden als Polen en Tsjechië gezien als bedreigingen voor de technische arbeidsmarkt hier. Visser merkt daar weinig van: “Dit speelt voornamelijk in de metaalconstructie, de bouw en de installatiesector maar ik zie

cetera.). Deze verwevenheid leidt er toe dat er ook wetenschappers zijn die techniek bedrijven en andersom, technici die wetenschappelijk onderzoek uitvoeren.” Opleidingen De samenhang tussen wetenschap en techniek komt ook steeds meer terug in de opleidingsprogramma’s, bijvoorbeeld aan de technische universiteiten. Wetenschappelijk georiënteerde opleidingen staan vaak in het teken van onderzoek

dat het nog steeds goed gaat, hoewel werk naar Oost-Europa verdwijnt. Dan zie je echter dat constructiewerk dan misschien wel naar Polen of Tsjechië wordt uitbesteed, maar dat de engineering nog steeds hier plaats heeft en dat onze constructeurs daar in de fabrieken gaan checken of de productie wel de vereiste kwaliteit haalt.” Pittige opleidingen Hij signaleert dat alle opleidingsniveaus gevraagd worden, maar dat iemand die een technische opleiding kiest, nog altijd bereid moet zijn de handen uit de mouwen te steken, letterlijk én figuurlijk. “Wanneer je hoger komt dan de LTS, heb je echt een pittige opleiding voor de boeg. Ik heb zelf eerst MTS Werktuigbouw gedaan en daarna de HTS. Vooral de MTS was veel stampwerk, het tempo op de HTS ligt hoger maar verhoudingsgewijs ging me dat makkelijker af. Dat klinkt misschien raar, maar de HTS is ook gericht op instromers van Havo of Vwo en dus moet daar een stuk techniek behandeld worden dat MTS’ers allang kennen. Heb je echt grotere ambities in de techniek, dan is een opleiding aan een van de Technische Universiteiten zeker aan te bevelen.” Geweldige kansen Op een aantal terreinen liggen de allerbeste kansen, zegt hij: “Neem bijvoorbeeld de bouw- en installatietechniek. Daar komt een heel nieuw werkveld in de domotica, de automatisering binnenshuis, zoals de koelkast die de eigen voorraad bijhoudt, of één afstandbediening voor alle apparaten in het hele huis. Wie zowel technische als ICT-ervaring heeft, kan zich daar helemaal in uitleven. Ook in de elektrotechniek zie je dat soft- en hardware steeds belangrijker worden en dat mensen gevraagd worden die zowel op mechanisch als elektronisch vlak iets kunnen.”

dat nieuwe technologieën mogelijk maakt. Prof. Kroes: “Een mooi voorbeeld is de biotechnologie. De wetenschappelijke kant onderzoekt bijvoorbeeld wat er gebeurt als je een bepaald gen manipuleert. Het bijbehorende technisch onderzoek zal de uitkomst toe proberen te passen in de gezondheidszorg. Daarentegen zijn er ook opleidingen waar het accent niet op het verrichten van wetenschappelijk onderzoek ligt, maar op het technische ontwerpen.”

Ben jij vrouw, opgeleid en werkzaam in bèta, techniek of ict en wil je meisjes in het voortgezet onderwijs graag laten zien hoe interessant jouw vakgebied is? Doe dan mee aan onze voorlichtingsactiviteiten.

Meedoen? Schrijf je in in de online database Spiegelbeeld. (www.spiegelbeeld.net). Je kunt zelf bepalen met welke voorlichtingsactiviteiten en hoe vaak je meedoet.

Er zijn verschillende voorlichtingsactiviteiten waarbij jouw hulp nodig is. Je kunt bijvoorbeeld gesprekken voeren met kleine groepen meisjes op een middelbare school bij jou in de buurt. De meisjes moeten een keuze gaan maken voor een sector (vmbo) of profiel (havo/vwo) of voor een vervolgopleiding.

Ken je vrouwelijke professionals in bèta, techniek of ict? Maak hen dan attent op het bestaan en de mogelijkheden van Spiegelbeeld.

Foto: Ton Kastermans

Vrouwelijke professionals in bèta, techniek en ict gezocht voor voorlichtingen

VHTO, Landelijk expertisebureau meisjes/vrouwen en bèta/techniek, geeft meisjes de kans zich te oriënteren op technische, natuurwetenschappelijke en ict-opleidingen en bijbehorende functies op de arbeidsmarkt. Meer informatie: www.vhto.nl, [email protected] ( advertorial )

PHARMING EN INNOVATIEVE TECHNOLOGIE De techniek staat voor niets. Ook bij Pharming Group NV. Dit biotechnologie bedrijf richt zich vooral op de ontwikkeling van innovatieve producten voor de behandeling van genetische ziekten en ouderdomsziekten. Pharming heeft op dit moment twee producten in een vergevorderd stadium van ontwikkeling. Een middel tegen acute aanvallen bij erfelijk angio-oedeem en het eiwit lactoferrine als voedingstoepassing.

Erfelijk angio-oedeem

Bij patiënten met erfelijk angio-oedeem kunnen op allerlei plaatsen in het lichaam vochtophopingen ontstaan. Vaak zijn ze pijnlijk en soms zelfs dodelijk. Kou of warmte kan al aanleiding zijn voor een flinke zwelling. Ook druk, inspanning, operatie of bepaalde geneesmiddelen kunnen een dergelijke reactie uitlokken. De vochtopho-

pingen kunnen overal in het lichaam voorkomen, bijvoorbeeld het gezicht, de lippen, tong, keel, ledematen en ook in maag of darmen. Oedeem in de darmen kan buikklachten geven. In de keel kan een zwelling ernstiger gevolgen hebben en zelfs leiden tot verstikking. Angio-oedeem is een erfelijke ziekte, waarbij patiënten een tekort aan het eiwit C1-esteraseremmer hebben. In Westerse landen komt de aandoening voor bij ongeveer 1 op de 30.000 mensen. Ze hebben gemiddeld zeven aanvallen van oedeem per jaar. Pharming heeft een eiwit ontwikkeld, dat gelijk is aan het eiwit dat patiën-

ten missen. Hiermee kunnen acute aanvallen worden behandeld. In Europa en Turkije wordt hard gewerkt aan de marktintroductie ervan, net als in de Verenigde Staten.

Doel is het gebruik ervan als voedingssupplement of tussenproduct. In Japan wordt runderlactoferrine al als een toevoeging gebruikt in voedselproducten en als voedingssupplement.

Eiwitten en voeding

Carrière bij Pharming

Moedermelk bevat van nature eiwitten die helpen infecties te voorkomen en te bestrijden. Ze spelen een belangrijke rol bij het afweermechanisme van kinderen. Ook bij volwassenen spelen de eiwitten een rol bij de afweer tegen bacteriën, schimmels en virussen. Een van die eiwitten is lactoferinne. Pharming produceert de menselijke vorm van dit eiwit in koeienmelk.

Interesse om mee te werken aan het ontwikkelen van innovatieve medische producten? Pharming heeft voor haar vestiging in Leiden verschillende vacatures. Voor meer informatie zie www.pharming.com

In 3 jaar uw bachelordIploma op zak. werk combIneren met een hbo-opleIdIng? het kan bIj hogeschool utrecht! Duaal studeren ÊUÊ œ“Lˆ˜>̈iÊÛ>˜ÊÜiÀŽi˜Êi˜ÊiÀi˜]Êjj˜ÊLˆii˜Žœ“ÃÌÊ«iÀÊÜiiŽ° ÊUÊ >Ê`Àˆiʍ>>ÀÊÕÜʅLœ‡`ˆ«œ“>° ÊUÊ œœÀÊÜiÀŽiÀÛ>Àˆ˜}Êi˜ÊÀii`ÃÊ}iۜ}`iʜ«iˆ`ˆ˜}i˜ÊŽÕ˜˜i˜ÊÛÀˆÃÌiˆ˜}i˜ÊܜÀ`i˜ÊÛiÀŽÀi}i˜° Een greep uit onze duale opleidingen ÊUÊ œÕ܎՘`iÊ UÊ ˆÛˆiiÊ/iV…˜ˆiŽÊ ÊUÊ œÕÜÌiV…˜ˆÃV…iÊ i`ÀˆvÎ՘`iÊ UÊ iVÌÀœ˜ˆVÊ ˜}ˆ˜iiÀˆ˜}ÊEÊ iÈ}˜ÊÊ ÊUÊ …i“ˆÃV…iÊ/iV…˜œœ}ˆiÊ­{ʍ>>À®Ê UÊ iŽÌÀœÌiV…˜ˆÃV…iʘÃÌ>>̈iÌiV…˜ˆiŽÊ

UÊiœ`iÈiÉiœ‡ˆ˜vœÀ“>̈V>ÊÊ UÊœ}iÀiʘÃÌ>>̈iÌiV…˜ˆiŽÊ­7®ÊÊ UʘÌi}À>Ìi`Ê Õˆ`ˆ˜}ÊEÊ ˜}ˆ˜iiÀˆ˜}Ê

UʈˆiՎ՘`i UÊ-ÞÃÌii“Li…iiÀ UÊ7iÀŽÌՈ}LœÕ܎՘`i

Heeft u al een hbo-diploma? ˜vœÀ“iiÀÊ`>˜Ê˜>>Àʜ˜ÃÊՈÌ}iLÀiˆ`iÊ>>˜Lœ`ÊVÕÀÃÕÃÃi˜Êi˜Êœ«iˆ`ˆ˜}i˜Êœ«Ê…Lœ‡]Ê«œÃ̇…Lœ‡Êi˜Ê“>ÃÌiÀ˜ˆÛi>Õ° Meer weten over doorstuderen? ii“ÊVœ˜Ì>VÌʜ«Ê“iÌÊ i˜ÌÀՓÊۜœÀÊ >ÌÕÕÀÊEÊ/iV…˜ˆiŽ]ʅjÌʏœŽiÌÊۜœÀÊÌiV…˜ˆÃV…iÊ«ÀœviÃȜ˜>ÃÊÛ>˜Êœ}iÃV…œœÊ1ÌÀiV…Ì]ÊÌiivœœ˜Ê­äÎä®ÊÓÎnÊnnÊnn]Ê[email protected]]ʎˆŽÊœ«Êwww.cvnt.nlʜvÊ Žœ“ʘ>>ÀÊ`iÊinformatie-avond op 21 augustus°Ê1ÊLi˜ÌÊÛ>˜Ê…>ÀÌiÊÜiŽœ“Êœ«Ê ˆi˜œœÀ`Ê£ÊÌiÊ1ÌÀiV…Ì°Ê6œœÀÊ …i“ˆÃV…iÊ/iV…˜œœ}ˆiÊLiâœiŽÌÊÕʜ˜âiʏœV>̈iÊ° °Ê œ˜`iÀÃÃÌÀ>>ÌÊÈx°

ER VALT NOG GENOEG TE LEREN



Themabijlage techniek: Mens, gezondheid & wetenschap

De genezende techniek Techniek heeft invloed op alle aspecten van het dagelijks leven. Zeker ook op de gezondheidszorg. De zorg zoals wij die kennen, is totaal afhankelijk van technische hulpmiddelen en processen. Paul Wouters, hoofd communicatie bij Nefarma, schetst een beeld van techniek in de zorg. Door Tom Brennand

1

Wat is Nefarma voor een organisatie? We onderscheiden twee soorten farmaceutische bedrijven: fabrikanten die geneesmiddelen ontwikkelen en fabrikanten die geneesmiddelen produceren waar het patent van verlopen is. Nefarma is de branchevereniging voor de ontwikkelaars. Onze leden ontwikkelen nieuwe medicijnen voor aandoeningen die tot dusverre ongeneeslijk waren en ze verbeteren reeds bestaande geneesmiddelen. Nefarma heeft tot taak het proces te versnellen om die nieuwe medicijnen zo snel mogelijk beschikbaar te krijgen voor patiënten, een gunstig onderzoeksklimaat te bevorderen en het imago van de branche te verbeteren. Wij denken mee over wetten en regels en hebben veel contact met overheden en andere organisaties die hierbij betrokken zijn.

2

Wanneer komen nieuwe geneesmiddelen eigenlijk op de markt? Dat is een proces dat jaren duurt. Eerst ontdekt men een stof met de potentie bepaalde aandoeningen of kwalen te genezen. Dan volgt de patentaanvraag. Dit patent is 20 jaar geldig. Het proces ziet er dan als volgt uit: vier jaar laboratoriumtesten, zes jaar klinisch onderzoek

met patiënten, twee jaar registratietijd bij de overheid. Als dat succesvol is verlopen, resten er acht jaar om binnen de patentperiode de torenhoge onderzoek- en ontwikkelingskosten terug te verdienen. Want na die periode mag elke geneesmiddelenfabrikant het middel namaken. Van alle stoffen waarop een patent wordt aangevraagd, vallen de meeste weer af, bijvoorbeeld door vervelende bijwerkingen. Het komt ook voor dat een medicijn in de praktijk grote problemen veroorzaakt waardoor het zelfs na de marktintroductie toch nog wordt afgewezen. Nederland behoort tot de wereldtop in onderzoek naar nieuwe geneesmiddelen. Ik noem enkele concrete voorbeelden van verbeteringen waar we mee bezig zijn. Stel een patiënt moet dagelijks een medicijn krijgen toegediend. Dan is het prettig als we dit medicijn dusdanig kunnen aanpassen dat één keer in de week ook voldoende is. Dit is ook qua kosten interessant. Een ander voorbeeld betreft een medicijn tegen ADHD. Het is fijner om dit één keer per dag thuis toe te dienen in plaats van drie keer tijdens schooltijd. Het lijken vaak kleine verbeteringen, maar ze zorgen wel voor een beter beheersbare structuur in de zorg en op termijn voor lagere kosten.

www.goflex.nl

k elij n teg in en e Lere erdiene v n je geld iding va e l e Beg h n en coac oeke gen d, b e verl e g j l SchoO en krijg x! r le lesu oOr Gof tot d n is goed tere nen! s e r e p i Goed verd meEr 12%

3

Wat zijn momenteel de belangrijkste ontwikkelingen als met nieuwe geneesmiddelen? Er zijn drie dingen aan het gebeuren. We weten steeds meer over de werking van het menselijk lichaam. Daardoor zijn we de komende jaren steeds beter in staat om geneesmiddelen te ontwikkelen die zich richten op een bepaald ziektebeeld. Een middel werkt dan specifieker en gerichter. Enerzijds maakt dit medicijnen duurder, omdat je iets maakt voor een kleinere groep terwijl de ontwikkelkosten gelijk blijven. Anderzijds bereik je een maatschappelijke kostenbesparing doordat mensen waarbij het middel niet zou werken het ook niet toegediend krijgen. Daarnaast kun je met een meer gerichte behandeling bereiken dat patiënten sneller terugkeren in het arbeidsproces en het sociale leven. De tweede ontwikkeling betreft de samenstelling van medicijnen. Tot op dit moment gebruiken we vooral medicijnen die een chemisch middel aan ons lichaam toevoegen om een kwaal te bestrijden. Recente ontwikkelingen in de biotechnologie maken het echter mogelijk een ander soort medicijnen te ontwikkelen. Deze biotechnologische geneesmiddelen zijn gebaseerd op

LEREN & WERKEN in de techniek

Verder lere n en werk en in de:

* elektrote chniek * meet- en regeltechn ek * installa tietechniek * koudetec hniek * werktuig bouw / met aal.

lichaamseigen eiwitten en zetten het lichaam aan om zelf de kwaal aan te pakken. Door onze voortdurend groeiende kennis zijn we zo in staat om effectiever en gerichter aandoeningen te bestrijden. In Nederland zijn veel kleine bedrijfjes die biotechnologisch onderzoek doen en medicijnen ontwikkelen. Vervolgens verkopen zij de producten die hier uit voortkomen aan een groot bedrijf, omdat ze zelf niet kunnen investeren in het langdurige ontwikkel- en registratieproces en het vermarkten. De top van de Nederlandse academische wereld en het bedrijfsleven bundelen hun kennis en krachten om tot nieuwe inzichten te komen. Een derde trend is dat geneesmiddelen, medische hulpmiddelen en de (para)medisch hulpverlener naar elkaar toe groeien. Farmaceutische bedrijven nemen steeds frequenter de opleiding van verpleegkundigen, zowel uitvoerende als financieel, voor hun rekening. Het doel is het zo optimaal mogelijk gebruiken van medicijnen en medische hulpmiddelen. Zo voorkom je verspilling en het ten onrechte afkeuren van reeds geïntroduceerde middelen door verkeerd gebruik. Dit verschijnsel nemen we bijvoorbeeld waar in de thuiszorg en past in de maat-

schappelijke ontwikkeling van vergrijzing en het langer zelfstandig thuis moeten wonen.

4

Wat voor een ontwikkelingen in de farmaceutische industrie kunnen we verwachten? Veel ontwikkelingen staan nog in de kinderschoenen. De hele thuiszorgtechnologie gaat een vlucht nemen. We worden nu namelijk al geconfronteerd met de vergrijzing en de gevolgen daarvan. Ook de biotechnologie staat nog maar aan het begin. Door onze kennis van DNA, lichaamsprocessen en –functies, is de bestrijding van kwalen steeds gerichter en effectiever. Het persoonlijke profiel van een patiënt is steeds diepgaander en nauwkeuriger vast te stellen. Hier valt nog veel winst te behalen, niet alleen in de genezing, maar ook op het gebied van preventie. Een ander belangrijk onderwerp is de noodzakelijke vervanging van medicijnen. Nu al zijn bepaalde bacteriën resistent tegen antibiotica. Dat betekent dat we snel moeten innoveren om bacteriële infecties blijvend effectief te bestrijden. Dit is een grote zorg voor bijvoorbeeld ziekenhuizen en andere gezondheidsinstellingen.

10

Themabijlage techniek: Mens, gezondheid & wetenschap

Ingezonden Mededeling Nieuwe techniek totale knieprothese operatie bij Medinova Slijtage van de knie Uw knie is een scharniergewricht dat bestaat uit drie met kraakbeen bedekte botdelen. Door veroudering, een ongeluk, een botbreuk of een eerdere meniscus verwijdering, kan de kraakbeenbedekking van uw knie slijten. Dit noemen we slijtage of artrose. Een oplossing hiervoor is de totale knieprothese operatie. Sneller herstel door kleine operatiewond Medinova klinieken Klein Rosendael en Zestienhoven passen sinds enkele maanden een nieuwe techniek toe: de minimaal invasieve methode. Dat wil zeggen: een kleine operatiewond, minder bloedverlies en weefselschade, waardoor u sneller kunt herstellen! Dankzij deze vernieuwde behandelmethode kunt u kort na de operatie de knie al goed bewegen en verder doorbuigen. Persoonlijke aandacht, snel geholpen en uw verzekering betaald! U voelt zich in de Medinova klinieken cliënt in plaats van patiënt en daarom geniet u van de persoonlijke aandacht en begeleiding die u verdient. De operatie/behandeling vindt veelal binnen 3 weken plaats. En omdat Medinova met vrijwel alle verzekeraars contracten heeft wordt deze vaak helemaal vergoed. Bel voor meer informatie en het maken van een afspraak (maandag t/m vrijdag) met 023 - 89 00 247.

Neuromodulatie als therapie Ernstige aandoeningen reguleren door bepaalde delen van de hersenen of het ruggenmerg elektrisch te stimuleren? Neuromodulatie wordt onder andere toegepast bij: epilepsie, pijnbestrijding, urologische aandoeningen, spasticiteit en de ziekte van Parkinson. Door Annemiek de Waard

Het hart Er zijn onschuldige, maar ook levensbedreigende hartritmestoornissen. Prof. Pieter Doevendans, cardioloog bij het UMC Utrecht: “Nieuwe ontwikkelingen bij de behandeling van hartfalen zijn draadjes naar allebei de hartkamers: cardiale resynchronisatie. Ook wordt een soort pacemaker gebruikt om de bloeddruk te verlagen met neurostimulatie van de halsslagader.” Elk jaar komen er in Nederland vijfduizend pacemakerdragers bij. Het apparaatje weegt

tegenwoordig nog maar een paar gram en gaat vijf tot tien jaar mee. Een ander apparaat is de implanteerbare cardioverter-defibrillator (ICD), die met een schok mensen helpt van wie het hart te snel of onregelmatig klopt. Het wordt onder de huid van de borstwand aangebracht. Er zijn ruim zevenduizend Nederlanders met een ICD. Doevendans: “Elke patiënt ervaart dat apparaatje anders. Preventief aangebracht is de reactie vaak negatief. Mensen die net een hartaanval

overleefd hebben, zijn veel gemotiveerder. We doen samen met de Universiteit Tilburg onderzoek hiernaar.” Na ongeveer zes jaar is een nieuw apparaat nodig.

duur en onduidelijk of het veilig is. Het verder ontwikkelen van noodpompen zou goed zijn, zo lang er niet voldoende donoren en alternatieven zijn.”

Doevendans voorziet voor de toekomst het maken van een hartspier of heel hart buiten het lichaam. “Met stamcellen, dat zijn we druk aan het ontwikkelen in Utrecht. Nu werken we nog met noodpompen tot aan een harttransplantatie. Een tijdelijke oplossing die vaak wel een paar jaar kan blijven zitten, maar het is

Urologische aandoeningen Dr. Paul Kil, uroloog Elisabeth Ziekenhuis en voorzitter Nederlandse Vereniging voor Urologie: “We kennen ‘stress’-incontinentie, urineverlies bij drukverhogende momenten zoals niezen of hoesten. Fysiotherapie of een eenvoudige operatie kan helpen. Een andere

Je staat er niet bij stil, maar... elke vijf seconden wordt ergens ter wereld een patiënt geholpen met een product of therapie van Medtronic. Medtronic helpt miljoenen mensen over de hele wereld bij het verlichten van hun pijn, het herstel van hun gezondheid en het verlengen van hun leven.

en minder-invasieve (voor de patiënt minder belastende) chirurgische producten en technologieën.

Medtronic ontwikkelt en produceert o.a. pacemakers, stents, hartkleppen, implanteerbare en externe defibrillatoren (ICD’s en AED’s), diagnostische monitoringsystemen, insulinepompen met continue glucosemonitoring, neurostimulatoren, pijnpompen, beeldgeleide chirurgische navigatiesystemen

Medtronic heeft wereldwijd bijna 39.000 medewerkers in dienst, waarvan zo’n 1.300 alleen al in Nederland. Medtronic, wereldwijd marktleider op het gebied van de medische technologie.

Bezoek onze websites: www.medtronic.nl | www.medtronic-diabetes.nl | www.blaascontrole.nl | www.darmcontrole.nl

11

Themabijlage techniek: Mens, gezondheid & wetenschap

Een prothese luistert nauw

Doorsnede van ruggenwervel Het centraal gelegen neurale netwerk, de ruggenmerg, kan met behulp van elektronische stimulatie het centrale zenuwstelsel beïnvloeden. Dit wordt toegepast bij aandoeningen op centraal niveau zoals overmatige reflexen, pijn, epilepsie en Parkinson.

vorm is aandrangincontinentie, urineverlies door een overactieve blaas. Als fysiotherapie en medicijnen niet helpen, wordt neuromodulatie of botox toegepast.” “Bij neuromodulatie wordt een metalen draadje bij de zenuwbaan onder in de rug aangebracht. Deze zenuw loopt naar de blaas. Via de draad wordt de zenuw met elektrische stroompjes geprikkeld, zodat de blaas rustig wordt. De draad wordt aangesloten op een kastje met een batterij. Dit is de testfase om te kijken of de patiënt goed reageert op de prikkels. Daarna wordt onderhuids, in bil of buikwand, een soort pacemaker aangebracht die de zenuw continu prikkelt.” De ingreep bestaat sinds eind jaren tachtig in Nederland en wordt bij 150 tot 200 personen per jaar toegepast. Volgens Kil ideaal voor patiënten: “Daarvoor durfden ze bijvoorbeeld niet meer naar buiten en geen pilletje hielp. Sommige mensen werden radeloos of zelfs depressief. Er is wel uitleg nodig en patiënten kunnen tintelingen voelen, maar dat hebben ze ervoor over.” Het kastje functioneert gemiddeld acht tot negen jaar. Nieuw zijn oplaadbare kastjes die al worden toegepast bij pijnbestrijding. “Wij urologen zijn heel blij met neuromodulatie. Bovendien is het een bewezen behandeling.” Ziekte van Parkinson Dr. Jeroen van Vugt, neuroloog Medisch Spectrum Twente: “Bij bewegingsstoornissen zoals de ziekte van Parkinson wordt diepe hersenstimulatie toegepast.

In bepaalde hersenkernen worden elektroden geïmplanteerd, die verbonden worden met een stimulator onder het sleutelbeen. De hersencellen worden hiermee gestimuleerd en beïnvloed. Overactieve cellen worden zo bijvoorbeeld afgeremd. Begin jaren negentig vonden de eerste experimenten plaats, nu is het een veel gebruikte methode.” Er worden rond de tachtig Parkinsonpatiënten per jaar geopereerd. “Tijdens de operatie kan het effect van de stimulatie direct getest worden. Dat kan niet vooraf of buiten het lichaam, omdat de elektroden precies op de goede plek in de hersenen moeten zitten. De effecten zijn direct merkbaar.” In de maanden erna wordt de stimulator nog bijgesteld met een afstandsbediening. De draadjes gaan levenslang mee, de batterij moet na ongeveer vijf jaar vervangen worden. “Deze vorm van therapie wordt alleen toegepast als gewone medicijnen niet werken. De operatie kan ook bijwerkingen hebben zoals onduidelijker spreken of evenwichtsproblemen, vaak een versterking van wat er al was. Daarom worden patiënten eerst uitgebreid gescreend.” Bij de diepe hersenstimulatie wordt nu gekeken naar mogelijke andere hersengebieden. “Ook wordt het effect van diepe hersenstimulatie bekeken bij andere ziekten, zoals depressies en Gilles de la Tourette. Nu nog experimenteel, maar ik verwacht dat het binnen een aantal jaar standaardtherapie is.”

Een prothese is een kunstmatige vervanging of correctie van een lichaamsdeel of (onderdeel van een) orgaan. Ze worden steeds natuurlijker, zodat ze beter aan of in het lichaam passen. Accepteert het lichaam een prothese als ‘vreemde eend in de bijt’? Door Annemiek de Waard

A

l eeuwen worden kunstarmen en kunstbenen gemaakt. In de middeleeuwen van gesmeed ijzer of hout, later ook mechanisch. “Tot eind negentiende eeuw werden voeten en knieën nog handmatig vervaardigd door orthopedische instrumentenmakers”, vertelt Roeland Raijmakers van Otto Bock. Vanaf 1919 maakte Otto Bock de eerste voorgefabriceerde voeten met enkel- en kniescharnieren. Vooral na oorlogstijden was er vraag naar prothesen. Elektronische ellebogen “Halverwege de jaren zeventig kwam er een prothese die uit losse onderdelen bestond, zoals voeten, knieën en verbindingsstukken. Hierdoor kon een prothese snel gemaakt en aangepast worden. Moderne materialen als giethars, kunststof en titanium worden gebruikt om het gewicht te verlagen. Sinds de jaren zeventig bestaan er elektronisch gestuurde armprothesen. Er zijn nu ook elektronische ellebogen. De nieuwste ontwikkeling is de gedachtegestuurde armprothese.” En voor het been is er de elektronisch gestuurde knie. De krachten op de voet geven signalen door aan het computertje in de knie en bepalen of de knie moet remmen of buigen. Accepteert het lichaam ‘vreemde’ elementen? “De materialen om de stomp zijn huidvriendelijk en zilverionen zorgen tegenwoordig voor onderdrukking van bacteriën.” Daarnaast speelt het uiterlijk ook een rol. “Er zijn handen in achttien kleuren en voor benen worden siliconen overtrekken gemaakt, zodat ze zo natuurlijk mogelijk lijken.”

Interne prothesen “In de jaren zestig is de eerste goede heupprothese ontwikkeld”, vertelt prof. Wouter Dhert. “Een roestvrijstalen steel in het dijbeen en een plastic kommetje aan de onderkant van het bekken. Een goed scharnierend geheel, dat nu nog steeds gebruikt wordt bij patiënten met slijtage van het heupgewricht of reuma. De heupprothese is een van de meest succesvolle chirurgische operaties”, vervolgt het hoofd research afdeling Orthopaedie UMC Utrecht. Een heupprothese heeft niet het eeuwige leven. “Ze worden wel steeds beter, met andere materialen zoals chroom of kobalt. En het vastzetten met botcement kan vervangen worden door middelen die de prothese laten vastgroeien aan het

bot”, aldus Dhert. Heupprotheses zijn net als de vaatprothese, hartklep en ooglens, gemaakt van biomateriaal. Lichaamsvriendelijk, zodat ze niet worden afgestoten. Toekomst Een gewrichtsprothese is nu redelijk standaard. Dhert over de toekomst: “We zijn nieuwe technieken aan het ontwikkelen om eerder in te grijpen in het ziekteproces. Dus niet wachten tot je knie of onderrug totaal versleten is en dan vervangen door een kunstmatige prothese. Er is al een proef gedaan met opgekweekt kraakbeen. Dit is overigens geen behandeling voor reuma of artrose, zo ver zijn we nog lang niet.” Uiteindelijk wil Dhert zelfs nieuwe weefselgroei ín het lichaam laten stimuleren.

kwaliteit, service en snelheid!

heeft u last van uw knie, enkel, schouder of rug? en wilt u hier snel vanaf? Medinova klinieken klein rosendael (arnhem) en Zestienhoven (rotterdam) bieden uitkomst! wacht niet langer, onze zorg is er ook voor u! Bel maandag t/m vrijdag van 8.30 - 16.30 uur met 023 - 8900247 of kijk op www.medinova.com

• • • • •

korte wachttijden Uw verzekering vergoedt Zeer goede service hooggespecialiseerde artsen expertise centrum op het gebied van de knie, enkel, schouder en rug • snel weer op de been door innovatieve manier van opereren (minimaal invasief*)

*Door de minimaal invasieve methode heeft u een kleine operatiewond, minder bloedverlies en weefselschade, minder pijn na de operatie en daardoor bent u snel weer op de been!

www.medinova.com

U voelt zich in de Medinova klinieken cliënt in plaats van patiënt en daarom geniet u van de persoonlijke aandacht en begeleiding die u verdient. De operatie/behandeling vindt veelal binnen 3 weken plaats. En omdat Medinova met vrijwel alle verzekeraars contracten heeft, wordt de operatie/behandeling helemaal vergoed!

13

Themabijlage techniek: Mens, gezondheid & wetenschap

Hoe bionisch zijn we? Bionische mensen zijn beter dan gewone mensen: sterker, intelligenter, een scherper gezichtsvermogen en een supergehoor. Verantwoordelijk hiervoor zijn elektronische implantaten. Er lopen zo’n 18.000 Nederlanders rond met inwendige elektronica. Door Annemiek de Waard

P

rof. Bert Otten is gespecialiseerd in beenprothesen. “Die bestaan al heel lang als oplossing voor ongevallen, tegenwoordig zien we een toename vanwege ouderdomssuikerziekte. Eerst waren er alleen mechanische oplossingen voor arm- en beenprothesen. Sinds tien jaar ook elektronische, maar die zijn nog steeds duur. Wil je een Fiatbeen of een Rolls-Roycebeen?” vraagt de bijzonder hoogleraar neuromechanica & prothesiologie bij het UMC Groningen zich af.

Brein als besliscentrum “Je zou ze zelfs sterker kunnen maken dan gewone benen, maar daar ben ik het niet mee eens. Je moet de intelligentie in het brein laten zitten, dat is het besliscentrum. Kracht en beveiliging kun je wel aan een been koppelen. De menselijke machine is zo mooi, ga daar niet zomaar iets aan hangen. De oplossing is volgens mij betere vormgeving en gebruik. Maak prothesen en hulpmiddelen passend bij het brein!”

Maak prothesen en hulpmiddelen passend bij het brein Reconstructies Ook plastische chirurgie is in eerste instantie ontstaan als oplossing voor verminkingen, vooral van gezichten tijdens de Eerste Wereldoorlog. “Dr. Esser uit Nederland is een van de grondleggers van plastische chirurgie”, vertelt dr. Irene Mathijssen. “Vooral voor de reconstructieve chirurgie met gebruikma-

king van eigen weefsel dat verplaatst wordt”, vervolgt de plastisch chirurg van het Erasmus MC. Nieuwe snufjes “Sinds eind jaren zestig kennen we microchirurgie. Als bijvoorbeeld door een tumor een gedeelte van de onderkaak weg is, vervangen we het met kuitbeen dat in het model van een onderkaak wordt gebracht. Vanaf de jaren tachtig doen we aan distractie: het bot doorzagen, aan beide kanten pinnen plaatsen en langzaam uit elkaar draaien, zodat het bot ertussen weer aangroeit. De huid, spieren en zenuwen rekken op deze manier ook langzaam mee.” Zuurstof of bloedzuiger? Het nieuwste is ‘tissue engineering’: weefsels buiten het lichaam laten groeien en dan weer terugplaatsen. “Maar ook chirurgie op ongeboren baby’s met als voordeel een betere wondgenezing. Wondgenezing is nog steeds de basis van ons vak. We gebruiken hierbij moderne middelen als een zuurstoftank, maar ook ouderwetse zoals bloedzuigers of maden.”

Leven met pomp en stimulator Danny Kuijper is 24 jaar. Hij lijdt aan epilepsie en heeft diabetes. Met een insulinepompje en een inwendige stimulator kan hij aardig leven. Door Annemiek de Waard

“

Als baby had ik al last van eczeem en bronchitis. Tussen mijn vierde en negende ging het beter, tot ik een ziekte van de haarwortels kreeg. Op mijn elfde was ik kaal. Daarna begon de epilepsie, dat werd eerst niet herkend. Toen kreeg ik er ook nog diabetes bij. Ik was toen ongeveer vijftien.” Voor de epilepsie heeft Danny een nervus vagus stimulator (NVS). “Een soort pacemaker, die in m’n linker-

borstholte is ingebracht en stroomstootjes naar de hersenen zendt. Dat heeft een gunstige invloed op de epilepsie. Die geneest niet, maar de aanvallen zijn minder erg. Het aantal aanvallen is niet verminderd, wel ben ik vrolijker en is mijn geheugen en concentratievermogen beter.” Gek op sport Daarnaast heeft hij een insulinepomp, ter grootte van een mobieltje. “Het is een computertje met insuline, dat via een slangetje en naald in buik of bil gaat. Het geeft me enorme vrijheid, want ik ben niet meer zo gebonden aan strikte etenstijden.” Handig, want Danny is gek op sporten als mountainbiken, snowboarden en fitness. En hoewel hij voor zeventig procent afgekeurd is, werkt hij zelfs fulltime als kelner. Ook kan hij gewoon zelfstandig wonen. “Door de apparaatjes is de kwaliteit van leven beter geworden. De ziekten hebben veel invloed op je sociale contacten. Volgens mijn moeder verandert je karakter zelfs. Zij noemt mij een normale, maar bijzondere jongen.”

Danny Kuijper

vrijwilliger voor patiënt gezocht: gezonde mannen en vrouwen tussen 18 en 60 jaar of met (mogelijk) verhoogd cholesterol Voor onderzoek naar een nieuw middel ter behandeling en voorkomen van hart- en vaatziekten zoekt PRA International gezonde mannen en vrouwen (menopauzaal of onvruchtbaar) of met (mogelijk) verhoogd cholesterol tussen de 18 en 60 jaar die: • bereid zijn om gedurende 1 periode 18 dagen (17 nachten) in ons onderzoekscentrum te verblijven • niet roken of matig roken • bereid zijn om voorafgaand aan dit onderzoek een uitgebreide medische keuring te ondergaan • bereid zijn om voorafgaand aan dit onderzoek 1 tot 3 korte bezoeken af te leggen aan ons onderzoekscentrum (vooronderzoek 075811)

periode onderzoek

Groep 5a: 30 september - 17 oktober 2008 Groep 5b: 1 - 18 oktober 2008 Groep 6a: 21 oktober - 7 november 2008 Groep 6b: 22 oktober - 8 november 2008 Groep 7a: 11 - 28 november 2008 Groep 7b: 12 - 29 november 2008 Groep 8a: 2 - 19 december 2008 Groep 8b: 3 - 20 december 2008

vergoeding max. € 2.464,-

Kijk voor de exacte data en vergoedingen op onze website. Daarnaast ontvangen deelnemers een reiskostenvergoeding van € 0,19 netto per km, met een minimum van € 12,- en een maximum van € 160,- (840 km) per retourreis, ongeacht de wijze van vervoer.

PRA International Wij zijn altijd op zoek naar mannelijke en vrouwelijke vrijwilligers van 18 tot 80 jaar die mee willen werken aan onze geneesmiddelenonderzoeken. Jaarlijks doen ongeveer 2.000 gezonde vrijwilligers en patiënten er aan mee. Zonder vrijwilligers kan geen onderzoek worden gedaan. Zonder onderzoek komen geen nieuwe medicijnen beschikbaar. PRA International is een onafhankelijk wetenschappelijk instituut in Zuidlaren dat onderzoek verricht voor bekende internationale farmaceutische bedrijven. Soms gebeurt dit in samenwerking met (universitaire) ziekenhuizen.

geneesmiddelenonderzoek = mensenwerk meedoen of meer weten? Bel gratis met PRA International op werkdagen tussen 8.00 en 18.00 uur: 0800-7427622 vanuit Nederland, 0800-73014 vanuit België en 0800-1860374 vanuit Duitsland. Vermeld hierbij de studiecode 081101. U kunt tevens een e-mail sturen naar [email protected] of kijk op onze website.

www.vrijwilligerPRA.com

14

Themabijlage techniek: Mens, gezondheid & wetenschap

Onze kijkers Verbetering van het zichtvermogen met brillen, contactlenzen, laseren, lensimplantaties of complete ogen? Twee oogspecialisten geven hun visie. door annemiek de waard

“

Het oog kan ziek worden door erfelijke functiestoornissen van het hoornvlies. Of door littekens als gevolg van een ontsteking of ongeluk”, vertelt dr. Lies Remeijer van het Oogziekenhuis Rotterdam. “We kunnen alle lagen van het zieke hoornvlies vervangen door menselijk weefsel. Een van de ingrepen is bijvoorbeeld de ‘lamellaire’ hoornvliestransplantatie, waarbij het centrale, buitenste of het binnenste deel van het hoornvlies vervangen wordt door donorweefsel.” Kaasschaaf “De zieke lagen van het hoornvlies worden weggehaald met een superkaasschaaf, een microkeratoom. Daarna krijgt de patiënt eenzelfde laagje, maar dan gezond hoornvlies van een donor.” In het Oogziekenhuis Rotterdam worden jaarlijks ongeveer 250 hoornvliestransplantaties verricht, in heel Nederland bijna 900. “Mocht een hoornvliestransplantatie echt niet meer mogelijk blijken, dan zou hoornvlies van perspex of siliconen een oplossing zijn.” Gewoon of kunststof Naast de ongeveer zestig ‘gewone’ hoornvliestransplantaties, verricht Remeijer maar vier kunststof hoornvliestransplantaties per jaar. “Dat wordt niet afgestoten door het oog, maar het groeit niet vast, waardoor de kans op infectie ontstaat. Ik verwacht in de toekomst veel van integratie van menselijk weefsel en kunststof. Als je bijvoorbeeld kleine poriën in het kunsthoornvlies maakt, dan kan menselijk weefsel in die poriën gaan groeien.”

Handwerk De resultaten zijn tot nu toe wisselend. “Ik verwacht wel dat binnen twintig jaar veel bereikt kan worden. En dat we een menselijk hoornvlies kunnen ontwikkelen met stamcellen. Wereldwijd zijn laboratoria hiermee bezig. Verder verwacht ik over twintig jaar niet meer te hoeven hechten. Een snellere wondgenezing door biochemische verbindingen of nanotechnologie. Het handwerk kan overgenomen worden!”

Met elektrische signalen van een chipje op of onder het netvlies worden dan de restanten geprikkeld “Het scherpstellen van de kunstlenzen is inderdaad werk voor de toekomst”, beaamt professor Jan van Meurs van Oogziekenhuis Rotterdam. “Met kunstlensimplantaten kun je nu lezen óf veraf zien, maar niet allebei.” Netvlieschirurgie Op het gebied van netvlieschirurgie zijn ontwikkelingen bijvoorbeeld het bij erfelijke afwijkingen terugbrengen van ontbrekende celeigenschappen met virus- of gentherapie. “Dit gebeurt door ‘transfectie’ van het virus. Dat verwacht ik binnen tien tot twintig jaar. Een andere ontwikkeling die nu al in studies wordt toege-

past is het in het oog hangen van een soort theezakjes, gevuld met cellen die ontbrekende stoffen produceren. Weer anders is een chirurgie, waarbij de verzorgende onderlaag van het netvlies vervangen wordt met eigen materiaal van een stukje verderop. Dat gebeurt bijvoorbeeld bij littekens door netvliesslijtage.” Spectaculair Het meest spectaculair is wel de netvliesprothese bij een netvlies dat niet helemaal meer werkt, bijvoorbeeld door erfelijke of aangeboren ziektes. “Met

elektrische signalen van een chipje op of onder het netvlies worden dan de restanten geprikkeld. De patiënt kan een cirkel of rechte lijn onderscheiden. Dat verwacht ik niet binnen tien jaar en voor zeer slechtziende mensen moet nog aan veel punten gewerkt worden. Ook draadjes van een camera om de oogzenuw binden en aansluiten op de hersenen is nog erg experimenteel.” Bionisch oog “Voor een netvliesprothese is betere chirurgie nodig, naast de verdere ont-

wikkeling van de chip. Dat duurt minstens tien jaar. Voor een aantal groepen is gentherapie wel realistisch binnen die tijd.” En een compleet oog? “Nee, als de zenuwen worden doorgesneden doen ze niets meer. Of ontwikkelingen om de zenuwaangroei te stimuleren, zoals bij dwarslaesies, voor de oogzenuw zullen werken is nog onduidelijk. Dit is zelfs nog niet getest bij proefdieren. Een oogprothese kan voor het uiterlijk geplaatst worden, maar functioneel is ie nog niet.”

( advertorial )

Verwijspraktijk ‘De Wilhelminapier’ De praktijk ‘De Wilhelminapier’ werd in 1999 door Leo Visch gevestigd als een verwijspraktijk voor implantologische behandelingen. Inmiddels zijn de werkzaamheden uitgebreid tot kwalitatief hoogwaardige zorg voor de tandheelkundige deelgebieden: implantologie, orthodontie, endodontie en prothetiek. Het plaatsen van tandheelkundige implantaten vereist specifieke kennis, ervaring en apparatuur. In goed overleg met verwijzers en klant streven wij naar een hoge kwaliteit van

zorgverlening. Dit wordt gewaarborgd door voortdurende evaluatie van onze behandelmethoden, behandelresultaten en praktijkorganisatie. Vanzelfsprekend voldoet onze praktijk aan de hoogste eisen wat betreft veiligheid, kwaliteit en organisatie. Wij zijn dan ook als een van de weinige praktijken in Nederland HKZ (Harmonisatie, Kwaliteit, Zorg) en Lloyds gecertificeerd. De patiënten worden verwezen door tandarts, tandprotheticus, huisarts of kaakchirurg of komen op eigen initiatief. De praktijk kent geen lange wachttijden. Met nieuwe patiënten wordt binnen twee weken een eerste afspraak gemaakt. De behandelingen worden

met veel aandacht voor de esthetiek uitgevoerd door ervaren, in implantologie gespecialiseerde tandartsen. Diverse implantaatsystemen zijn op voorraad. Voor elke situatie kan een optimaal geschikt systeem toegepast worden. Kronen, bruggen of prothesen worden vervaardigd in een in de praktijk gevestigd tandtechnisch laboratorium. Hierdoor wordt optimale kwaliteit en service geboden. Een mondhygiëniste is aanwezig voor controle en verzorging van uw gebit.

inzichten en mogelijkheden die bewezen hebben de voorspelbaarheid en het resultaat van onze behandelingen te verbeteren, worden toegepast. Een goed gekwalificeerd en enthousiast team is de basis van onze praktijk.

Implantologie is een veelomvattend vakgebied dat zich voortdurend ontwikkelt. Continue bijscholing van het gehele team is vereist. Wij nemen regelmatig deel aan congressen en cursussen in binnen – en buitenland. Nieuwe

Bereikbaarheid: Openbaar vervoer: tram 20, bus 66 of metrohalte Wilhelminaplein. Betaald parkeren met chip pas.

Adres: Verwijspraktijk De Wilhelminapier, Wilhelminakade 36, 3072 AR Rotterdam Tel. 010-2909509. www.tandimplant.nl

15

Themabijlage techniek: Mens, gezondheid & wetenschap

Ingezonden Mededeling

Wie heeft er oren naar?

Europese PRIMEUR: leesbrilcorrectie met laser. Genoeg van slecht zicht? Bent u het zat steeds te moeten zoeken naar uw leesbril? Wilt u na het wakker worden ‘s ochtends direct goed kunnen zien, zonder eerst uw bril of lenzen te hoeven gebruiken?

Nederland telde in 2005 volgens onderzoek 1,4 miljoen slechthorenden van achttien jaar en ouder. Hiervan heeft ongeveer een half miljoen een hoortoestel. Wat zijn de ontwikkelingen op het gebied van hooroplossingen? door annemiek de waard

Dan is ooglasercorrectie iets voor u!

I

n de afgelopen jaren is duidelijk geworden dat het niet alleen ouderen zijn die te maken hebben met gehoorproblemen. Harde geluiden, zowel op het werk als in het uitgaansleven, zorgen samen met de steeds ouder wordende Nederlanders voor een groot aantal slechthorenden. Modieus en klein Dr. Theo Zuidema is gepensioneerd audioloog en voorzitter van de OPCI, een onafhankelijk platform voor mensen met een gehoorbeperking. “De gehoorapparaten worden sinds twintig jaar steeds kleiner en modieuzer. Bovendien slaat de digitalisering toe. Zo is het toestel programmeerbaar voor bijvoorbeeld het luisteren naar muziek of het voeren van een gesprek in een lawaaierige omgeving. Dit kunnen mensen zelf instellen. Ook worden de appa-

raatjes steeds beter aangepast op het nog resterende gehoorvermogen.” Pacemaker voor je oren Vroeger was het aanbod van toestellen voor elk denkbaar gehoorverlies enorm. Nu zijn er minder hoortoestellen, maar met meer aanpassingsmogelijkheden.

Ben je geheel doof, dan is een CI de pacemaker voor je oren “Ook zijn er verschillende implanteerbare hoortoestellen. Niet alleen het cochleaire implantaat (CI), maar ook bijvoorbeeld het beenankertoestel.

Door trillingen op de schedel wordt geluid overgebracht naar het gehoororgaan. Er bestaat ook een implantaat voor het middenoor. Ben je geheel doof, dan is een CI de pacemaker voor je oren. Die prikkelt rechtstreeks de gehoorzenuwen. Ongeveer drieduizend Nederlanders hebben een CI.” Doof geboren Een derde van de CI-dragers is kind. Meestal doof geboren, soms doof geworden door een hersenvliesontsteking. “Volwassenen die doof zijn geboren, zijn vaak met gebarentaal opgegroeid. Hun hersencentra voor verwerking van geluiden zijn niet verder ontwikkeld. Dan wordt het moeilijk ineens te leren horen, want ze herkennen geluiden niet als zodanig. Bovendien zijn veel verbindingen in de hersens niet aangelegd. Een CI heeft

• OPCI (Onafhankelijk Platform Cochleaire Implantatie) is een samenwerking van zes patiënten- en consumentenverenigingen voor mensen met een auditieve beperking: www.opciweb.nl Er wordt nog aan de site gewerkt en ook aan de opbouw van een netwerk van contactpersonen in de regio’s. • www.doof.nl • www.hoorstichting.nl • www.stichtingplotsdoven.nl

het meeste succes bij mensen die ooit gehoord hebben en de gesproken taal gekend hebben”, legt Zuidema uit. Wat is een CI? “Dat is een bundel elektroden in het gehoororgaan, het slakkenhuis genaamd, want daar zitten de zenuwuiteinden. Die worden geprikkeld. Voorin voor de hoge tonen, achterin voor de lage tonen. Als je het goed plaatst, heb je alle tonen te pakken die belangrijk zijn om spraak te verstaan. Daarnaast zit er een ontvangertje in het hoofd en een spraakprocessor aan de buitenkant. Die is helaas nog ter grootte van een fors hoortoestel vanwege de batterijen. De batterijen zijn groot, omdat de kleintjes snel leeg zijn.” Ontwikkelingen Zuidema zou het mooi vinden als er kleinere batterijen met meer energie zouden komen. “En ook nieuwe coderingsstrategieën, waardoor de spraakprocessor de geluidsinformatie nog beter op de zenuw kan overbrengen. Wat al wel werkt is een techniek waarbij het nog aanwezige restgehoor gespaard wordt. Dat zijn gewoonlijk de lagere tonen die door de implantatie verloren gaan. En wat er verder aan zit te komen, zijn de hersenstamimplantaten.” In het Academisch Ziekenhuis Maastricht is in 2006 voor het eerst in Nederland een hersenstamimplantaat ingebracht bij een dove patiënt. Het hersenstamimplantaat kan gehoorsensaties opwekken door elektrische stimulatie van de gehoorkernen in de hersenstam. Het wordt gebruikt bij patiënten die aan beide zijden geen bruikbare hoorzenuw hebben.

Op het gebied van ooglasercorrectie loopt Laser Company voorop. Door gebruik van de meest geavanceerde laser van dit moment, de VISX Star S4 IR is het mogelijk om baanbrekende en revolutionaire behandelingen uit te voeren. • Standaard LASIK en LASEK • Revolutionaire EpiLasik • Op-maat-gemaakte behandelingen met CustomVue™ • Nederlandse oogartsen • Gratis vooronderzoek Als enige in Europa biedt Laser Company: leesbrilcorrectie met laser! Wilt u weten voor welke behandeling u in aanmerking komt? Maak een afspraak voor een gratis en vrijblijvend indicatie - vooronderzoek. Aan de hand van enkele metingen kan in een gesprek uitvoerig gesproken worden over uw mogelijkheden om voorgoed van uw bril of lenzen verlost te worden. Direct komen voor het uitgebreide vooronderzoek, waarna u klaar bent om gelaserd te worden is uiteraard ook mogelijk. Bel gratis: 0800 – 55 777 55 of kijk op www.laser-company.nl

Het BOSE LIFESTYLE 48 DVD home entertainment-systeem. De ultracompacte ACOUSTIMASS -module is 30% compacter en nu nog makkelijker uit het zicht te plaatsen. ®

®

®

Elegant vanbuiten. Unieke BOSE innovaties vanbinnen. ®

Onze nieuwste DVD home entertainmentsystemen dragen

Unieke Bose-technologieën – echte luistervoordelen:

de naam LIFESTYLE met reden. ®

Zij weerspiegelen daadwerkelijk hoe u

Het ADAPTiQ audiocalibratiesysteem

optimaal kunt genieten van muziek en

Automatische geluidsafstelling, houdt rekening met de

home cinema zonder compromissen

®

kamergrootte, luidsprekeropstelling en luisterposities.

te sluiten: een combinatie van pure elegantie met de nieuwste technische innovaties zoals u die alleen van Bose mag verwachten.

uMusic intelligent weergavesysteem ®

Slaat honderden cd’s op in het media center, onthoudt uw muzikale smaak, zelfs voor bepaalde tijden en stemmingen.

Onze LIFESTYLE -systemen zijn complete ®

muziek- en home cinema-systemen,

BOSE link ®

waarin hoge weergavekwaliteit,

Speelt verschillende bronnen in verschillende ruimten af.

elegantie, bedieningsgemak en

Tegelijkertijd, vanaf één systeem.

uitbreidbaarheid samenkomen. HD Video Compatible Ervaar het verschil dat Bose-technologie maakt. Vraag om een demonstratie bij een

De meegeleverde VS-2 verbetert het videosignaal van alle bronnen automatisch naar de hoogste resolutie die de tv via hdmi kan accepteren, tot wel 1080p.

geautoriseerde Bose-dealer. Voor dealer-adressen bel +31 (0)299 - 390290, e-mail [email protected] of bezoek www.bose.nl

VIDEO Compatible

17

Themabijlage techniek: Mens, gezondheid & wetenschap

Bionische hart- en diabetespatiënten Nederlanders krijgen steeds meer aandoeningen die veroorzaakt worden door een ongezonde leefstijl. Vooral het aantal mensen met diabetes en aandoeningen aan het hart nemen toe. door annemiek de waard

D

e vraag naar goede oplossingen wordt door de technisch medische industrie beantwoord met vernuftige apparaatjes die de patiënt altijd bij zich draagt. Zoals een pacemaker of geïmplanteerde hartdefibrillator (ICD) voor hartpatiënten en een insulinepompje voor mensen met een ernstige vorm van diabetes.

Met de draagbare monitor kunnen overal in Europa patiëntgegevens worden doorgestuurd Levensreddende therapie Per jaar overlijdt ongeveer een half miljoen Europeanen aan een plotselinge hartstilstand. Meestal zijn hartritmestoornissen de grote boosdoener: een hart dat te snel, te langzaam of onregelmatig klopt. Er is voor deze aandoenin-

Met de introductie van het ‘Health Innovation by ASICS’ project richt ASICS zich naast ‘Performance’ en ‘Lifestyle’ ook op het zoeken naar en ontwikkelen van innovatieve, gezondheidsgerichte producten. Innovatie is bij ASICS al vanaf de oprichting in 1949 een vanzelfsprekendheid. De introductie van nieuwe technologie draagt bij aan verantwoord sporten en staat garant voor een verhoogde sportbeleving. Sport is onmisbaar in een gezonde levensstijl. En dat is precies waar ASICS voor staat: Anima Sana In Corpore Sano, sound mind sound body, ofwel een gezonde geest in een gezond lichaam. De ASICS Gel-Cardio en de O2 Walking Sock zijn voorbeelden van ‘Health Innovation’.

gen een aantal therapieën aanwezig, zoals de implanteerbare cardioverter defibrillator (ICD). Dit apparaat wordt in de borststreek geïmplanteerd en met een aantal draadjes aan het hart verbonden. Is er sprake van een hartritmestoornis, dan geeft de ICD een therapie af die in de meeste gevallen een levensreddende werking heeft.

hoeft alleen maar in dezelfde ruimte te zijn als de monitor, zodat die op bepaalde momenten automatisch de hartstimulator kan uitlezen en de informatie kan doorsturen. Dat gebeurt bij voorkeur ’s nachts, als de patiënt slaapt. De patiënt kan ook zelf gegevens doorzenden. De behandelende arts wordt gewaarschuwd dat er nieuwe informatie is binnengekomen en besluit na evaluatie van de gegevens of aanpassing

Draadloze monitor Er zijn verschillende systemen om de pacemaker en ICD op afstand uit te lezen. Dat betekent permanente controle, terwijl de patiënt gewoon zijn of haar eigen kan leven leiden. Een van de systemen voor het op afstand monitoren van hartpatiënten is een draadloos systeem dat routineonderzoeken van levensbedreigende hartaandoeningen mogelijk maakt via internet. De patiënt hoeft niet meer regelmatig naar het ziekenhuis om de waarnemingen van de hartstimulator te laten controleren.

Insulinepomp voor diabetici Diabetes mellitus (suikerziekte) is een ongeneeslijke stofwisselingsziekte. Er leven in Nederland nu ongeveer 850.000 mensen met de ziekte en het aantal blijft groeien. In 2025 zal het land waarschijnlijk een miljoen diabetici tellen. Het is een van de meest voorkomende chronische ziekten bij kinderen en jongeren. Daarbij is de behandeling ingewikkeld door de verschillende groeifasen. Als het niet lukt een kind goed op insuline in te stellen, kan een insulinepomp uitkomst bieden. Dat is een stootvast apparaatje, waarmee insuline wordt geïnjecteerd.

Slimme sensor Er is voor diabetici een nieuw apparaatje dat automatisch het glucosegehalte continu bijhoudt Een kleine sensor onder de huid meet het glucosegehalte wat draadloos naar de pomp wordt doorgezonden. Hierdoor kan het glucosegehalte op elk gewenst moment worden gecheckt of d.m.v. een alarm onder de aandacht worden gebracht, wanneer er een afwijking is. Hierdoor kan veel accurater worden gereageerd op afwijkende glucosewaarden. De sensor moet na drie dagen vervangen worden. Er bestaat nog geen sensor die de insulineafgifte van de pomp aanstuurt. Hierdoor zou een deel van de regulatie bewaakt en in kleine stappen steeds verder geautomatiseerd kunnen worden. Dat zou een ideale situatie zijn.

Bronnen & handige links: • Nederlandse Hartstichting (www.hartstichting.nl) • Diabetesvereniging Nederland (www.dvn.nl) • Expertisecentrum voor kinderen en jongvolwassenen met diabetes: www.diabeter.nl • ZorgSelectief

Overal in Europa Met de draagbare monitor kunnen overal in Europa de gegevens doorgestuurd worden aan de arts. De patiënt

GEL-CARDIO

O2 WALKING SOCK

De Gel-Cardio is een zeer comfortabele schoen voor mensen met een verminderde bloedcirculatie, waaronder mensen met diabetes. Door het gebruikte materiaal en de aangepaste pasvorm heeft deze schoen een gunstig effect op het voorkomen van diabetes gerelateerde voetproblemen zoals blaarvorming en kleine voetwondjes. Hierdoor kunnen mensen met diabetes op een prettige en verantwoorde manier wandelen, zonder zich zorgen te maken over hun voeten.

De O2 Walking Sock bevat holofiber, waarvan klinisch bewezen is dat deze de zuurstofvoorziening met gemiddeld 8% verhoogt. Verder is deze comfortabele hitech sok voorzien van naadloze manchetten, een extra zachte hiel, een platte naad op de tenen, een ergonomische links/rechtsconstructie en dikker beschermend materiaal op de wreef. Holofiber vezel verbetert de zuurstofvoorziening in het bloed. Microscopische elementen absorberen zonlicht en zetten deze om in een prikkeling. Deze prikkeling zorgt voor een betere bloedcirculatie in de bloedvaten die zich direct onder de huid bevinden.

1 4

3

5

2

6

7

1 ‘Mono-sock’ constructie sluit als een

tweede huid om de voet. Stiknaden zijn door zigzag stiksels plat en veroorzaken minder druk.

2 Speciale groef op het upper vermindert Voor elk verkocht paar Gel-Cardio doneert ASICS één euro aan de Diabetes Vereniging Nederland.

van de therapie of bijstelling van de medicatie nodig is.

druk op de wreef.

3 Verhoogde voorvoet voor extra ruimte en bescherming.

4 Verlengde voorvoet zorgt voor extra ruimte. 5 SpEVA tussenzool: 20% lichter dan standaard materiaal.

8

9

10

6 Bamboe kool binnenvoering

absorbeert zweet, geurtjes en verbetert het ademend vermogen.

7 ASICS Gel in de voorvoet: schokabsorptie.

8 De ASICS strepen ondersteunen de voet.

9 DuoMax: tweede hardheid voor additionele stabiliteit.

10 ASICS Gel in de hak: schokabsorptie.

Kijk voor meer informatie en verkooppunten op www.asics.nl/ healthinnovation.

De mooiste reizen boek je bij Peter Langhout Reizen! naar Portugal Portugal

17 dagen Portugal o.b.v. halfpension

v.a.

769

Excursies t
#F[PFL
BBO
EF
1MB[B
.BZPS
in Burgos t
3POELJKLFO
JO
4BMBNBODB t
(FOJFUFO
WBO
EF
natuurpracht tijdens een rondrit door het Serra da Estrela gebergte t
#F[PFL
BBO
$SV[
"MUB
FO
IFU
Bucacopark t
#F[PFL
BBO
VOJWFSTJUFJUTUBE
$PJNCSB t
#F[PFL
BBO
IFU
NPPJF
vissersplaatsje Aveiro t
#F[PFL
BBO
'ËUJNB
#BUBMIB
en Obidos t
4UBETUPVS
-JTTBCPO
PMW
Engelstalige gids t
#F[PFL
BBO
4JOUSB
FO
$BTDBJT t
,PSUF
CF[PFLKFT
BBO
4FWJMMB
FO
$ØSEPCB t
4UBETUPVS
#BSDFMPOB
PMW
een gids

Top 5 busaanbiedingen zomer 1

Hotel Samba*** o.b.v. halfpension

nu voor

2

10 dagen Lloret de Mar

3

10 dagen Salou Appartementen Arquus nu voor o.b.v. logies

4

10 dagen Rimini Hotel Romina*** o.b.v. logies en ontbijt nu voor

5

10 dagen Porec Hotel Delfin** o.b.v. halfpension

nu voor

Movie Park Gemany

Newcastle

Parijs

3 dagen Minicruise Newcastle o.b.v. logies diverse vertrekdata

v.a.

59

#FMFFG
FFO
EBHKF
GJMN
*FEFSFFO
JO
.PWJF
1BSL
(FSNBOZ
[BM
SPFQFO “Hoera! Ik, in mijn eigen film! In het nieuwe Nickland kan de pret niet op voor grote en kleine gasten. Nickland heeft topattracties, die uniek zijn in Europa. Reiscode: BE29456

Geniet 3 dagen van deze heerlijk cruise. De luxe cruise-ferries liggen klaar in de haven van IJmuiden en bieden u alle luxe en genot die u mag verwachten. Aan boord kunt u genieten van live entertainment. Reiscode: BEA3984

naar Groot-Brittannië

naar Frankrijk

Londen

Disneyland® Resort Paris

v.a.

169

3 dagen Hotel Mercure o.b.v. logies en ontbijt diverse vertrekdata

©Disney

Beleef bruisend Londen en maak een onvergetelijke stedentrip. Laat u in onze comfortabele touringcar meevoeren langs vermaarde bezienswaardigheden. Tijdens deze reis bieden we voor ieder wat wils. U zult een geweldige tijd beleven! Reiscode: BE28201

449

Groot hotel met veel faciliteiten. Reiscode: BEA6060, vertrek 18 juli, van 479,-

naar Frankrijk

Hotel Ibis Wembley o.b.v. logies en ontbijt diverse vertrekdata

319

Dit gezellige familiehotel heeft een uitstekende ligging t.o.v. het strand. Reiscode: BEA7080, vertrek 18 juli, van 339,-

naar Groot-Brittannië

49

299

Deze mooie appartementen liggen midden in het nieuwe centrum. Reiscode: BEA700, vertrek 18 juli, van 309,-

naar Duitsland v.a.

309

Appartementen Bolero Park v.a. o.b.v. logies

Appartementen Bolero Park, Een erg mooi en verzorgd appartementencomplex. Reiscode: BEA3631, vertrek 11 en 14 juli,

derden eeuwenoude bizarre rotsformaties, lieflijke dorpjes met kronkelende straatjes, pittoreske witte huisjes en prachtige heuvels met olijfbomen, kurkeiken en eucalyptusbomen. U ontmoet de gastvrije en vriendelijke bevolking en geniet van de vele excursies in dit mooie land. Natuurlijk kunt u ook genieten van de Atlantische kust met haar mooie stranden! Bovendien ziet u ook nog enkele hoogtepunten van Spanje zoals Sevilla en Barcelona! Reiscode: BE28194 Boek met deze code op peterlanghout.nl

2 dagen Hotel Tulip Inn o.b.v. logies en ontbijt diverse vertrekdata

469

Zeer fraai 3-sterren hotel met tal van faciliteiten. Reiscode: BEA4798, vertrek 18 juli, van 499,-

Diverse vertrekdata juli t/m oktober

Leer Portugal kennen van noord tot zuid. Geniet van schitterende berglandschappen met hon-

10 dagen Lloret de Mar

3 dagen Hotel nabij Parijs o.b.v. logies en ontbijt diverse vertrekdata

v.a.

99

Parijs als de wereldstad, als lichtstad, historische stad, cultuurstad… Superlatieven zijn er niet voldoende om deze stad te beschrijven. Parijs is ook niet voor niets de meest bezochte stad van Europa! Reiscode: BE28196

Vraag nu onze nieuwe najaar-kerstbrochure aan v.a.

169

©Disney

Ga met Peter Langhout Reizen 2 dagen naar Disneyland® Resort 1BSJT
FO
WFSCMJKG
UXFF
OBDIUFO
JO
IFU
.FSDVSF
)PUFM
HFMFHFO
PQ
DB
30 minuten afstand van het resort. Reiscode: BE28128

met kerstshopping Düsseldorf, Keulen, Berlijn, Praag en vele andere plaatsen. Prachtige kerstreizen naar o.a. Londen, Praag, Wenen, Tirol, Costa Brava en Italië. TELEGR29

Meer weten? Onze reisinformatrices vertellen u graag meer (ook op zaterdag en zondag):

bel 0900-0991 Of surf naar

PLH_TG29_v3.indd 1

(€ 0,15 p.m.)

peterlanghout.nl en bespaar tot € 20,- reserveringskosten

De prijzen zijn per persoon. Prijzen zijn excl. reserveringskosten en calamiteitenfonds. Aan eventuele fouten en/of vergissingen kunnen geen rechten ontleend worden.

01-07-2008 14:05:24

19

Themabijlage techniek: Mens, gezondheid & wetenschap

De bionische mond

Voorbeeld van een tandimplantaat

Wat zijn de ontwikkelingen op het gebied van implantaten en gebitsprothesen? Een terugblik en een kijkje in de toekomst. door annemiek de waard

“

Implantaten in de kaak bestaan sinds een jaar of veertig”, vertelt professor Daniël Wismeijer. Hij is verbonden aan het Academisch Centrum Tandheelkunde Amsterdam (ACTA) en heeft een verwijspraktijk voor orale implantologie. “De ontwikkelingen gaan snel. Zo wordt de tijd tussen de ingreep en de plaatsing steeds korter en gaat het vastgroeien van het implantaat steeds sneller. Was dat vroeger nog een halfjaar, nu kan het implantaat soms al binnen 24 uur van een tijdelijke kroon worden voorzien.”

Weetjes • Er zijn drie miljoen Nederlanders met een kunstgebit. • Naast de mensen met een kunstgebit is er een grote groep mensen die een of meer tanden mist en daarom met een plaatje of frameprothese loopt. • Implantaten worden gebruikt voor ondersteuning en houvast van een prothese. Daarnaast kunnen ze een of meer ontbrekende tanden of kiezen vervangen.

AD 266x195 LC:Opmaak 1

04-07-2008

14:11

Pagina 1

Toeval Drs. Leo Visch, tandarts en implantoloog bij het Centrum voor Implantologie Rotterdam, sluit zich hierbij aan: “Alles is voorspelbaarder, betrouwbaarder en sneller. Het bot groeit nu goed vast aan een niet-natuurlijk materiaal. Dit is eigenlijk per toeval ontdekt: dr. Bränemark was de botgroei in konijnenpootjes aan het onderzoeken. Toen hij de titaniumbuisjes met de lensjes wilde verwijderen, merkte hij dat het bot aan de buisjes was vastgegroeid. Hij zag meteen het licht voor de tandheelkunde.”

Virtueel Het hoofdstuk over de verbetering van het vastgroeien kan nu worden afgesloten. Wismeijer: “Er wordt wel eens beweerd dat de problemen in de implantologie niet langer het implantaat betreffen, maar de constructie die op dat implantaat wordt gebouwd. Het ontwerp en de uitvoering van die constructie zijn belangrijk voor het succes van de gehele behandeling.” Visch komt oorspronkelijk uit de oncologie en is vanaf het begin betrokken bij gelaatsprothesen. “Denk aan gezichtsdefecten als gevolg van kanker. In het begin werden prothesen gewoon vastgelijmd. Implantaten waren de uitdaging. De neus- of oorprothese bevestigen we aan implantaten aan het hoofd. Zonder neus moeten leven is denk ik erger dan zonder tanden.” Verfijning Volgens Visch is stap twee de esthetiek: het tandvlees rondom de ingreep verbeteren. “Een deuk in het bot betekent ook een deuk in het tandvlees. Dat moeten we zo symmetrisch en natuurlijk mogelijk maken. Hierbij is stamcelbiologie en

nanotechnologie niet weg te denken. Een implantaat maken is niet moeilijk, maar de verfijning ervan.” Het materiaal van de implantaten is standaard van titanium, dat niet wordt afgestoten door het lichaam. Ultieme cellen Wismeijer: “Bij het ACTA zijn we momenteel bezig met zirkonium als materiaal om tandwortelimplantaten van te maken. Eigenlijk zitten we in een tussenfase, want stamcellen zijn natuurlijk de ultieme oplossing. Dan kunnen we zelf glazuur, tandbeen en uiteindelijk een echte tand of kies bouwen. Of bot creëren door transplantatie of botvervangende materialen. We zijn bij het ACTA ook bezig met het stimuleren van botgroei.” Technisch kan er al heel veel, maar er moet natuurlijk wel geld voor zijn. De voorzieningen in Nederland zijn overigens beter dan in de landen om ons heen. Nederland is het enige land ter wereld waar een kunstgebit op implantaten uit de basisverzekering betaald wordt. En dat is maar goed ook, want beide heren vinden dat een vastzittend gebit voor iedereen toegankelijk moet zijn.

L Y.N K! AN MP OO CO L RSE R EN LA YOU TING G E KOR A N ER C H ZOM

Leesbrilcorrectie met laser! Europese primeur GRATIS indicatie - vooronderzoek - LASIK & LASEK - Revolutionaire EpiLasik - Nederlandse oogartsen

Moderne Tandheelkunde Ook met laser!

NIEUWE PATIENTEN ZIJN WELKOM!

- Reguliere tandheelkunde - Laserbehandelingen - Implantologie - Esthetische en cosmetische tandheelkunde

Zomeractie!

nu

a 500,-

korting op ooglaserbehandeling! *Lees de voorwaarden op onze website

Dental Bright Stralend witte tanden BESTE RESULTAAT!

- Koud, blauw licht - Veilig voor tanden en tandvlees - Direct resultaat!

Permanent ontharen Voor iedereen mogelijk! GRATIS CONSULT

- Alle lichaamsdelen - Alle kleuren haar - Alle huidtypen

TIJD VOOR EEN NIEUWE LOOK? KOM LANGS OF BEL! OOK BIJ LASER-COMPANY: Anti-Aging BEL GRATIS 0800 - 55 777 55 of kijk op www.laser-company.nl

Kijk online voor meer acties.

Nog geen eigen domeinnaam ? Wacht niet langer ... Super aanbieding !

Want met je eigen domeinnaam bepaal je zelf hoe je emailadres er uit ziet. Bedenk je eigen domeinnaam en emailadres. Leuk voor even of voor de rest van je leven. Registreren doe je gewoon via www.hostway.nl Een paar voorbeelden: Domeinnaam www.HD-04-JT.nl www.karindevries.nl www.06-3431911.nl www.verdiplein88.be

Een .nl domeinnaam 10 jaar voor slechts € 49,50 (hele voordelige prijs)

BEL GRATIS: 0800-1770 DOMEINNAAM*

Emailadres [email protected] [email protected] [email protected] [email protected]

.NL .BE .DE .COM .NET .ORG .BIZ .INFO .EU .MOBI

1 JAAR per jaar

€ 15.00 € 15.00 € 15.00 € 15.00 € 15.00 € 15.00 € 15.00 € 15.00 € 15.00 € 27.50

2 JAAR per jaar

€ 12.50 € 12.50 € 12.50 € 12.50 € 12.50 € 12.50 € 12.50 € 12.50 € 12.50 € 25.00

5 JAAR 10 JAAR per jaar per jaar

€ 11.00 € 4.95 € 11.00 € 9.90 € 11.00 € 9.90 € 11.00 € 9.90 € 11.00 € 9.90 € 11.00 € 9.90 € 11.00 € 9.90 € 11.00 € 9.90 € 11.00 € 9.90 € 20.00 € 15.00

* Voor meer informatie: www.hostway.nl/prices Prijzen zijn excl. BTW

Bij Hostway zit je nergens aan vast. Je bepaalt zelf de looptijd van je domeinnaam en/of website. Kijk op www.hostway.nl/email Heb je nog vragen ? Bel ons gratis via 0800-1770 of chat met ons via de website. Je kan ook een email sturen naar [email protected] kies je niet toevallig.

www.hostway.nl

[email protected]

Domeinnaamregistratie en webhosting al sinds 1996 Schipholweg 275 • 1171 PK Badhoevedorp • E: [email protected] • T: 0800-1770 Australië • België • Canada • Duitsland • Frankrijk • India • Korea • Nederland • Roemenië • Engeland • Verenigde Staten