E-‐book met de Inhoud van het Seminar Teamgeheimen, van 16 mei 2013, Utrecht Versie 1.0
Teamgeheimen Krachtige mogelijkheden om met je te team succesrijker te zijn
Masters In Teamwork ©De Wagenmenner B.V.
Seminar Teamgeheimen Inhoudsopgave Kick-‐off ......................................................................................................................................................... 3 1.
Doel van seminar ............................................................................................................................. 3
2.
Opzet van de middag ....................................................................................................................... 3
3.
Wie is wie? ....................................................................................................................................... 3
4.
Voorbeeldteams .............................................................................................................................. 3
5.
Teamoefening: VB ............................................................................................................................ 3
6.
Waar gaat dit seminar over? En waar niet over? ............................................................................. 3
7.
Waarom wij? Over samenwerking in teams? .................................................................................. 4
Waarom is een goede samenwerking in teams nodig? ............................................................................... 5 1.
Is bepalend voor het succes van teams ........................................................................................... 5
2.
Levert effectiviteit, efficiëntie en plezier ......................................................................................... 6
3.
Maakt vernieuwing, innovatie en creativiteit mogelijk ................................................................... 6
4.
Maakt onderscheid tussen average, good and great teams ............................................................ 6
Waarom is samenwerking soms zo moeilijk? .............................................................................................. 7 1.
Conflicten zijn inherent .................................................................................................................... 7
2.
Samenwerking is een sociaal, dynamisch proces – gaat om gedrag ................................................ 7
3.
Teams kennen een eigen dynamiek (niet statisch) .......................................................................... 8
4.
Teamleden brengen meer mee dan nodig / gevraagd ..................................................................... 8
5.
Technisch-‐inhoudelijk kijk op samenwerking in teams .................................................................... 8
Wat gaat er mis in samenwerking? Top 5 .................................................................................................... 9 1.
Verwaarlozing van Resultaten ......................................................................................................... 9
2.
Vermijding van verantwoordelijkheid ............................................................................................ 10
3.
Gebrek aan commitment ............................................................................................................... 10
4.
Angst voor conflict ......................................................................................................................... 11
5.
Gebrek aan vertrouwen ................................................................................................................. 12
Wat zijn de belangrijkste problemen in teamgedrag? Top 4. .................................................................... 13 1.
Vermijdend -‐ voorzichtig gedrag .................................................................................................... 13
2.
Oppositioneel -‐ kritisch gedrag ...................................................................................................... 13
3.
Autoritair -‐ machtsgericht gedrag .................................................................................................. 14
4.
Conventioneel -‐ conservatief gedrag ............................................................................................. 14
Masters In Teamwork
Page 1
Seminar Teamgeheimen Wat zijn kenmerken van constructief teamgedrag? Top 4. ....................................................................... 16 1.
Relatiegericht -‐ opbouwend gedrag .............................................................................................. 16
2.
Mensgericht -‐ stimulerend gedrag (motiverend) ........................................................................... 16
3.
Ontwikkelend -‐ zelf actualiserend gedrag ...................................................................................... 17
4.
Prestatiegericht – empowered gedrag .......................................................................................... 17
Hoe samenwerking in je team verbeteren? Top 7 ..................................................................................... 18 1.
Vertel een aansprekend succesverhaal voor succesrijke samenwerking ...................................... 18
2.
Zorg voor verbinding in het team .................................................................................................. 18
3.
Gebruik van passende overleg-‐ en werkvormen ........................................................................... 19
4.
Maak een doorbraak in samenwerking ......................................................................................... 19
5.
Ontwikkel goed voorbeeldgedrag als teamleider .......................................................................... 20
6.
Stimuleer ontwikkeling individuele teamleden ............................................................................. 20
7.
Pas effectief projectmanagement toe ........................................................................................... 21
Masters In Teamwork
Page 2
Seminar Teamgeheimen Kick-‐off 1. Doel van seminar • • • •
Inzicht in samenwerking in teams Beeld van belang van samenwerken om met je team succesrijker te zijn Krachtige mogelijkheden om effectiever, efficiënter en prettiger samenwerken Geheimen van succesrijk samenwerken: barrières, uitdagingen, handvatten, strategieën
2. Opzet van de middag Blokken: • • • • • • • •
Kick off Waarom is samenwerking nodig Waarom is samenwerking moeilijk Top 5 Wat gaat er mis in samenwerking? Top 4 Meest voorkomende oorzaken Top 4 Uitdagingen voor Teamwork Top 6 Hoe samenwerken verbeteren Evaluatie, afsluiting en borrel
Interactief seminar met vragen, films en oefeningen.
3. Wie is wie? • • •
Naam? Functie? Teamspeler? Wat voor teamspeler ben je?
4. Voorbeeldteams • • •
Voorbeeldteam? Niet perse je favoriet team. Film: Pinguïns Film: Lessons from the geese.
5. Teamoefening: VB 6. Waar gaat dit seminar over? En waar niet over? Dit seminar gaat over: •
• • •
Samenwerking in teams: o het complex proces van de sociale interactie tussen mensen in teams, o waarbij bewust en onbewust gedrag een rol spelen Belang van samenwerken om met je team succesrijker te zijn Krachtige mogelijkheden om effectiever, efficiënter en prettiger samenwerken Geheimen van succesrijk samenwerken: barrières, uitdagingen, handvatten, strategieën
Masters In Teamwork
Page 3
Seminar Teamgeheimen Dit seminar gaat niet over: • • • • • •
Methodologie (zoals Prince2), instrumenten, tools, methoden, technieken, etc. Doelstellingen & business case Work Breakdown Structure, inschatting en planning Scope management en definitie van eindproducten Risico & issue management Voortgangscontrole, rapportage en monitoring
7. Waarom wij? Over samenwerking in teams? Sinds 1995 hebben we diverse teams geleid en begeleid. Dat waren enerzijds project gerelateerde teams met een tijdelijk karakter, zoals die voorkomen in programma’s en projecten. Denk daarbij aan stuurgroepen, commissies, klankbordgroepen, project management teams, projectteams en taskforces. Dat waren ook teams met een meer permanent karakter waarvoor ik in de lijn eindverantwoordelijk voor was. Bijvoorbeeld directie teams, management teams en afdelingsteams. Verschillende teams hebben we begeleid vanuit de zijlijn. Ontwikkelen en doorbraken maken in de teamsamenwerking stond centraal in diversen team in organisaties en projecten Leiden en lijden kwamen daarbij beide voor. Soms werd er geleid en soms werd er geleden. Door de teamleider en / of door de teamleden. Soms door iedereen. Dat was niet eenvoudig, maar leverde wel veel lessons learned op. Maar het mooiste was als zowel de teamleider als het team niet leed. En we een situatie van prettiger, efficiënter en effectiever samenwerken bereikten. En ook dat leverde veel inzichten op. We hebben veel ervaringen en leringen opgedaan in die jaren over wat werkt en wat niet werkt in de samenwerking in teams. Dit seminar is dus vooral gebaseerd op deze ervaringskennis. Verwacht geen grote theoretische verhandelingen. Hooguit een paar concepten ter ondersteuning. We adviseren je om zelf kritisch te zijn op wat je aangereikt krijgt. Test het zelf uit. En kijk of het voor jou in jou situatie ook werkt. Het is vooral gebaseerd op onze eigen ervaring. Wat ons betreft werkt het. Maar jij mag bepalen hoe het voor jou kan werken.
Masters In Teamwork
Page 4
Seminar Teamgeheimen Waarom is een goede samenwerking in teams nodig? Wat is een team? • • •
Een samenwerkingsverband, Om een doel (vernieuwing, verandering) te realiseren, Waarin en resultaatgericht wordt gewerkt.
Er zijn daar variatie op, omdat in een projectteam het soms wat uitgebreider is, bijvoorbeeld: • • • • • • •
Een (tijdelijk) samenwerkingsverband, Om een doel (vernieuwing, verandering) te realiseren, Met een flexibele inzet van mensen en middelen, Waarin planmatig en resultaatgericht wordt gewerkt aan De oplevering van (vooraf gedefinieerde) resultaten, Binnen de afgesproken GOKIT (geld, organisatie, kwaliteit, informatie, tijd), Vastgelegd in afspraken tussen het team en de opdrachtgever.
Soorten teams: • •
Directieteams – Managementteams -‐ Afdelingsteams Programmamanagementteams -‐ Projectmanagement teams – Projectteams -‐ Taskforces
Soms zijn teams helemaal niet gericht op een doel realiseren of resultaatgericht te werken. De vraag is dan nog wel in welke mate dan sprake in van een team. TEAM = Together Everyone Achieves More TEAM has no I or U in it.
1. Is bepalend voor het succes van teams De hygiëne factors voor een team zijn: doel, samenstelling, middelen, methoden, etc. Onderscheidende factor is de samenwerking in het team. De chemie die wel of niet ontstaat. Drie stadia van samenwerken: 1. Samen werken: locatie is verbindend, geen verbanden (uitgedetailleerde taken, geen gezamenlijke verantwoordelijkheid, geen verbinding) 2. Samenwerken: gezamenlijk doel is verbindend, samen werken om dat te bereiken (involved) 3. Teamwork: verbinding als persoon aan het doel, ontwikkeling als team om het steeds beter te doen (committed) De samenwerking (het proces) bepaalt het resultaat meer dan de inhoud. Het bepaalt de oplossingen en het bepaalt wat er mee gebeurt.
Masters In Teamwork
Page 5
Seminar Teamgeheimen 2. Levert effectiviteit, efficiëntie en plezier Efficiëntie is de dingen goed (en snel) doen. Veel energie gaat in teams verloren aan bezigheidstherapie: elkaar bezig houden en gevangen houden in actie en reactie. Efficiënter is het om de energie te benutten om daadwerkelijk dingen te realiseren. Effectiviteit is de goede dingen doen. Elkaar scherp houden op doel-‐ en resultaatgerichtheid. Levert wat we doen een bijdrage aan het resultaat. Vergroot de kans op succesrijk zijn. Verkleint de kans op verspilling van energie door de verkeerde dingen te doen. Plezier is de brandstof voor samenwerking. Je haalt het beste in mensen als ze de dingen met plezier doen. Een constructieve samenwerking levert plezier en resultaat. Het wordt zwaar als er veel “moeten” in zit. Succes = Kwaliteit van oplossingen (ideeën) * Draagvlak voor uitvoering. Goed teamwork levert betere oplossingen. Maar belangrijker dan dat: het levert meer energie op voor de daadwerkelijke implementatie.
3. Maakt vernieuwing, innovatie en creativiteit mogelijk Iedereen heeft elke dag een flink aantal nieuwe ideeën. We krijgen ze op de meest onverwachte plaatsen. In de top 3 staan: in bad / toilet, op het strand, onderweg (auto, OV). Meestal gebeurt er weinig met deze ideeën. In teams worden de ideeën verrijkt, versterkt, aangevuld, op doorgebouwd. Het vergroot de kans het: • • • • •
Uitgroeit tot een innovatie Daadwerkelijk ingevoerd wordt Daadwerkelijk benut wordt Wordt verrijkt met aanvullende kennis Met “toevalligheden” worden verrijkt.
Grote innovators kunnen niet zonder een team om hun ideeën te laten rijpen en om te zetten naar uitvoering. Voorbeelden: Steve Jobs en zijn teams. Eckhart Wintzen met zijn team. John de Mol en zijn team.
4. Maakt onderscheid tussen average, good and great teams De “chemie” in de samenwerking maakt heel veel uit. Het gaat hier om kwantum sprongen in de prestaties van het team. De mate van teamwork (vertrouwen, conflictvaardigheid, betrokkenheid, verantwoordelijkheid en resultaatgerichtheid) en verbinding bepaalt het resultaat. De meeste teams vallen in de categorie average. Sommigen boven-‐, anderen onder gemiddeld, maar nog steeds gemiddeld. En als je daar zit kan je vaak niet goed overzien dat het echt anders kan. Dat je echt een kwantumsprong kan maken. Naar een andere league kan: van de Amateurs, via de Eredivisie naar de Champions league.
Masters In Teamwork
Page 6
Seminar Teamgeheimen Waarom is samenwerking soms zo moeilijk? 1. Conflicten zijn inherent Samenwerking is moeilijk omdat het altijd gepaard gaat met conflicten. Oorzaken zijn verschillen door verschillende perspectieven, zoals vanuit specifieke rollen, disciplines, afdelingen of personen. Verschillen in bijvoorbeeld (tegenstrijdige) belangen, inzichten, ideeën, inzichten, ervaringen, vaardigheden en kennis. Conflicten kunnen inhoudelijk, procesmatig of persoonlijke van aard zijn. Waarom is het conflict zo belangrijk? Het is van belang conflicten constructief aan te gaan voor: • • • •
Realiseren van de beste oplossing. Alle meningen zijn van belang voor de oplossing. Verkrijgen van commitment! Teamleden verbinden zich aan een besluit als ze gehoord zijn. Bouwen van sterke relaties. Relaties groeien door conflicten. Zoals in huwelijk of vriendschap. Samenwerken op constructieve wijze. De spanning van het openlijk conflict is gemakkelijker dan onderhuidse spanning van vermijding. Presteren of effectieve wijze. Door het conflict aan te gaan worden herhaaldelijke besprekingen achteraf voorkomen.
•
De mate van samenwerking wordt in grote mate bepaald door de wijze waarop teams omgaan met deze conflicten, die dus een normaal onderdeel zijn van teamwork: • • • •
Wees in conflicten hard op de inhoud, maar zacht op de relatie Maak onderscheid in inhoud, vorm (wijze van bespreken) en persoon Speel niet op de man, maar op de bal (inhoud) Kies voor constructieve wijze van interactie i.p.v. een defensieve (vluchten of vechten)
Je hebt in samenwerking altijd het gevoel dat je iets kwijtraakt. Ondanks het feit dat je er ook iets voor terugkrijgt.
2. Samenwerking is een sociaal, dynamisch proces – gaat om gedrag In samenwerking gebeuren vaak heel onverwachte dingen omdat het gedrag van mensen voor een groot gedeelte onvoorspelbaar is. Zeker in crisissituatie valt met terug op eigen voorkeursgedrag (vaak weet men zelf niet precies wat dat is), terwijl men daarvoor wel prima het gedrag heeft afgestemd op de omgeving. Houd daar rekening mee: Wees je bewust van onverwachte zaken in interactie, bij jezelf en bij de ander. Ee reageren op dingen, waar de ander misschien geen weet van heeft. En andersom. Iemand kan stevig in de stress komen door de vorm (toon, intonatie, woordgebruik) waarop iets gezegd wordt, terwijl hij er prima mee eens kan zijn. • Probeer ook beeld te ontwikkelen over de vooroordelen die een rol kunnen spelen. Over inhoud (wat verwachten we inhoudelijk), vorm (hoe moeten dingen gezegd worden, welke toon, welke vorm, welke ondertoon) of personen (wie wat zegt, maakt vaak heel veel uit).
•
Masters In Teamwork
Page 7
Seminar Teamgeheimen 3. Teams kennen een eigen dynamiek (niet statisch) In het team ontwikkelt zich vanaf het begin een bepaalde mores. In vooral de eerste fasen van teamvorming (forming, norming, storming) worden de collectieve normen bepaald. Vaak is dat een onbewust proces. We weten niet precies welke normen dat zijn. Maar die normen bepalen we in hoge mate de effectiviteit, efficiëntie en plezier in de samenwerking. Het belang van deze teammores is te groot om het op zijn beloop te laten. En toch gebeurt dat bijna altijd. Een kick-‐off is vaak het enige wat gedaan wordt om te komen tot teamvorming. Het kan anders: • • •
Geef bewuste aandacht voor de teamnormen (regels) voor constructieve samenwerking Ruim aandacht en tijd in voor ontwikkeling van een constructieve teammores Vergroot inzicht over het belang van een doorbraak in de huidige teammores
4. Teamleden brengen meer mee dan nodig / gevraagd Teamleden brengen competenties (kennis, vaardigheden, gedrag) mee, die nodig zijn vanuit de doelstellingen, taken, etc. van het project. Maar teamleden brengen heel veel meer mee. Hun heel verleden als mens, als werkend persoon en als teamlid. Met eigen individuele behoeften, normen, voorkeuren, conditioneringen, overtuigingen en patronen. Dat maakt de samenwerking (interactief, sociaal proces) erg complex. In normale situaties kan dat al aanleiding zijn voor veel conflicten van inhoudelijke, procesmatige en persoonlijke aard. Maar vooral in spannende, crisissituaties als bijna iedereen terugvalt op zijn/haar eigen voorkeursgedrag, wordt de situatie gecompliceerder. Van belang is dan: • • •
Maak bij elk conflict goed onderscheid in de aard van het conflict Krijg helder waar men op reageert: de inhoud, de vorm of de persoon Bepaal wat het echte conflict is (waar het om gaat) en los dat op
5. Technisch-‐inhoudelijk kijk op samenwerking in teams We kijken vooral naar wat teams moeten doen en weinig op hoe de teams het doen. Complexiteit hebben we versimpeld tot taken, structuren en samenhang. Voor elk daarvan zoeken we mensen met de juiste competenties. Aan dit topje van ijsberg (10%) besteden we heel veel aandacht (90%). Door deze complexiteit in de samenwerking hebben we de neiging om aan het proces (90% van de ijsberg) minder aandacht te geven (10%). We vinden het moeilijk, want het is niet concreet en tastbaar. We hebben gedrag nog niet goed genoeg hanteerbaar gemaakt om deze op dezelfde wijze aan te pakken als de harde factoren. Maar om gezamenlijk tot resultaat te komen is het hoe van groot belang: • • •
Maak de common ground helder, d.w.z. hoe met elkaar samen te werken Vergroot helderheid over de samenhang om tot resultaat te komen Besteed meer dan “normaal” aandacht aan het proces om succesrijker te zijn.
Masters In Teamwork
Page 8
Seminar Teamgeheimen Wat gaat er mis in samenwerking? Top 5 Mensen schatten de effectiviteit van hun team (te) hoog in: 7,5 – 9,0 als gemiddeld rapportcijfer. Het verschil met andere teams is gering, maar onze teameffectiviteit is goed (genoeg). Teamevaluatie levert “OK” op voor vrijwel alle criteria van effectieve of high performance teams. Managers ervaren een lage teameffectiviteit niet als probleem. Ze vinden dat hun team vaak iets beter presteert dan andere teams. Maar “iets beter dan slecht” nog steeds niet betekent dat het goed is. Toch maken vergelijkbare teams in bijzondere heisessies doorbraken, waarbij de teameffectiviteit aanzienlijk vergroot wordt. En neemt de buitenstaander grotere verschillen in teameffectiviteit waar. Hoe is dit met elkaar te rijmen? Hierbij 5 factoren waardoor het mis gaat in de samenwerking.
1. Verwaarlozing van Resultaten “We gaan voor gezamenlijk resultaat.” Maar we besteden weinig aandacht aan collectieve doelen en resultaten. Onze eigen activiteiten hebben een hoge prioriteit dan de teamdoelen. Het is bijna ongelooflijk, maar wel zichtbaar als je even onder het oppervlak kijkt. De oorzaak is te vinden in het feit dat veel mensen teamlid zijn om te “overleven.” En niet primair vanuit de wil om samen iets te presteren. Door: • • •
Vatbaarheid voor teamstatus. Behoefte aan individuele status. Gerichtheid op inspanning.
Er zijn weinig mogelijkheden om een gebrek aan prestatie-‐wil bij teamleden te compenseren. Uitdaging is om resultaatgericht te blijven. De essentie is dat teamleden aangesproken worden op hun eigen verantwoordelijkheid voor de eigen bijdrage. Omdat ze zich uit vrije wil hebben verbonden aan de gezamenlijke teamprestaties. Hoe blijf het team resultaatgericht? • • •
Beschrijf teamprestaties duidelijke en specifiek. Gebruik heldere verwoordingen. Beschrijf de prestaties alsof ze al geleverd zijn. Verkrijg de uitgesproken wil van teamleden om een bijdrage te leveren. Zoek met het teamlid naar verbinding van ambitie en de beoogde teamprestaties. Waardeer resultaatgericht teamgedrag. Waardeer prestaties die bijdragen aan het collectief resultaat.
In je rol als teamleider: • •
Geef in resultaatgericht goed voorbeeldgedrag Waardeer voor zowel individuele als collectieve resultaten
Masters In Teamwork
Page 9
Seminar Teamgeheimen 2. Vermijding van verantwoordelijkheid “We nemen onze verantwoordelijkheid.” Maar we komen onze afspraken niet na. En spreken elkaar onvoldoende aan. Immers, anderen aanspreken kan ertoe leiden zelf aangesproken te worden! En teamleden aanspreken is moeilijk. Het gaat gepaard met interpersoonlijk ongemak. We hebben onbewust de neiging deze “moeilijke gesprekken” te vermijden. Met vaak grote negatieve effecten. Belang van aanspreken? Een team dat elkaar niet aanspreekt: • • • •
Creëert wrijving door niet gedeelde teamnormen Stimuleert middelmatigheid in het team Mist deadlines van mijlpalen en resultaten Belast de teamleider zwaar met de aanspreektaak
Hoe versterk je aanspreekvaardigheid? • • •
Houd focus op teamdoelen en –normen. Onduidelijkheid is de vijand van verantwoordelijkheid. Maak feedback geven eenvoudiger. Helderheid over intenties en verwachtingen en een eenvoudige structuur helpen de teamleden vaak over de drempel. Gebruik teambeloningen. Door aanspreken te belonen vergroot je bereidheid.
In je rol als teamleider: • • •
Geef het aanspreken ook uit handen (aan teamleden). Is een van de grootste uitdagingen Stimuleer het team door de waarde van aanspreken duidelijk te maken Geeft het goede voorbeeld door teamleden op een gepaste wijze aan te spreken.
3. Gebrek aan commitment “We zijn committed.” Maar duidelijke uitspraken worden vermeden, bindende afspraken worden ontdoken en het “wilsbesluit” wordt niet genomen. Besluiten worden niet “ondertekend.” Ja zeggen, maar nee doen! Of iets anders doen. We herkennen het in de teams. Resultaten blijven achter omdat teamleden zich niet houden aan besluiten en acties. En het team komt niet verder omdat teamleden niet bereid zijn elkaar verder te helpen. Commitment is groter als teamleden eigen ideeën en meningen kunnen delen. We hoeven vaak zin niet te krijgen. Commitment groeit door helderheid en ruimte voor persoonlijke verbinding. Helderheid door duidelijke, eenduidige en tijdige teambeslissingen. Ruimte voor verbinding door gepaste werkvormen. Hoe beklim je de commitmentladder met je team? • • • •
Zorg voor persoonlijke verbinding ondanks meningsverschillen Werkt toe naar gezamenlijke besluiten ondanks onzekerheden. Creëer alignment. Check aan het eind van vergaderingen of er overeenstemming is. Bewaak deadlines. Maak duidelijke tijdsafspraken voor besluiten en acties. En discipline.
Masters In Teamwork
Page 10
Seminar Teamgeheimen • •
Bespreek risico’s. Leer als team te werken met meningsverschillen en onzekerheden. Vergroot besluitvaardigheid. Oefen als team besluitvaardigheid in situaties met onzekerheid.
In je rol als teamleider: • • • •
Wees zorgvuldig met besluiten, die verkeerd kunnen uitpakken Daag het team uit om issues af te schudden en zich houden aan de gemaakte plannen Verminder de (te) hoge gerichtheid op zekerheid en consensus Geef goede voorbeeld in gebruikte werkvormen.
Commitment is nodig om zelf verantwoordelijkheid te nemen en elkaar aan te spreken op teamresultaat, gedrag en acties.
4. Angst voor conflict “We zeggen waar het op staat.” Maar vaak gaat men de moeilijke discussie uit de weg. En geeft men oppervlakkig en veilig commentaar. Om de goede vrede te bewaren. Waarom gaat het mis? Meningsverschillen kunnen ontaarden in destructieve persoonlijke conflicten. Ten eerste, wanneer teamleden geen onderscheid maken tussen inhoud en relatie. Ten tweede, wanneer het doel uit het oog wordt verloren. We vermijden conflicten. Ze gaan gepaard met: • • •
Spanning, frustratie en emotie Angst voor onherstelbare beschadiging van je eigen persoon en je relaties Onzekerheid over zinvolheid, verloop, resultaat en effecten van het conflict
Angst voor “residual feelings and collateral damage” weerhoudt ons er vaak van het conflict aan te gaan. De gevolgen van vermijden zijn echter groter dan het aangaan: • •
Vermijding levert veel onderhuidse spanning op. Vermijding lost het conflict niet op.
Hoe maak je teams conflictvaardig? • • • • • •
Waardeer en bevestig het belang. Benoem moeilijkheid, voordelen en effecten Onthul verborgen meningsverschillen. Ga bewust naar ze op zoek en leg ze op tafel. Pas effectieve werkvormen toe. Hard op de inhoud en zacht op de relatie. Maak het team bewust. Inzicht stelt het team in staat het anders te doen. Ontwikkel teamleden. Bewustwording levert de mogelijkheid tot verandering in gedrag. Coach elkaar in het team. Waardeer daarbij moed. En evalueer met elkaar hoe het beter kan.
In je rol als teamleider: • • •
Ga constructief om met conflicten in vertrouwen. Wees terug met bijv. afkappen van discussies vanuit je eigen behoefte naar harmonie Zoek de balans. Het is niet gemakkelijk, want het is al snel te veel of te weinig.
Masters In Teamwork
Page 11
Seminar Teamgeheimen 5. Gebrek aan vertrouwen “We vertrouwen elkaar.” Maar vaak vertrouwen teamleden elkaar niet volledig. En zijn gereserveerd in zich kwetsbaar opstellen. “Vertrouwen jullie elkaar?” De vraag, gesteld tijdens de heidesessie van de directie, leverde een lange stilte op. Terug naar de basis. Vertrouwen is de basis voor teameffectiviteit. Zonder vertrouwen kan een team functioneren, maar niet meer dan dat. Vertrouwen in een team is vaak voorwaardelijk en broos, omdat teamrelaties: • • •
functioneel afhankelijk zijn, met nadruk op taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden situationeel zijn, gericht op het probleem en behouden van de status-‐quo ervaringsbepaald zijn; nieuwe situaties direct kunnen leiden tot wantrouwen
Onvoorwaardelijk vertrouwen is vaak wederzijds. Het is bekend terrein. Het is er in je relatie met jouw partner, familie en intieme vrienden. Hoe vergroot je vertrouwen? • • • •
• • •
Creëer een sfeer van kwetsbaarheid en kracht. Waarin iedereen zichzelf mag zijn. Vergroot de herkenbaarheid van de mens achter het teamlid te vergroten. Deel elkaars verhalen waardoor verbinding ontstaat. Ga voor trustbuilding de diepte van je teamrelaties in. Om de echte dingen te bespreken, voelen, ervaren, beleven en ontdekken. Om de diversiteit aan perspectieven te benutten. Om verbinding en gezamenlijke kracht te realiseren. Het is niet gemakkelijk, maar wel zeer waardevol. Ga voor trustbuilding uit je comfortzone. Zoek het discomfort op door delen van bijvoorbeeld je eigen verhalen. Maar ga ook verder. Maak voor jezelf en voor de andere duidelijk wat je (onbewust) vooruit drijft in het leven. Help elkaar daadwerkelijk verder in een sfeer van vertrouwen.
In je rol als teamleider: • • •
Vergroot je vertrouwen door zelf volledig mens te zijn. Door niet kwetsbaar te doen, maar kwetsbaar te zijn. Toon lef en zorgvuldigheid. Sleutelwoord is respectvol. De hulp van een goede, externe facilitator wordt aanbevolen. Onzorgvuldig handelen kan veel kwaad doen. Versterk vertrouwen door dialoog, ondersteund door simpele, doeltreffende oefeningen en rationele, analytische modellen om inzicht te vergroten. De combinatie biedt mogelijkheden om wantrouwen om te buigen in vol vertrouwen.
Het is niet eenvoudig om je kwetsbaar op te stellen, maar het effect op onderling vertrouwen is groot.
Masters In Teamwork
Page 12
Seminar Teamgeheimen Wat zijn de belangrijkste problemen in teamgedrag? Top 4. Het teamgedrag wordt sterk bepaald door de teammores: de conditioneringen, overtuigingen en patronen die in het team zijn ontstaan. Vanaf de eerste ontmoeting van het team ontstaat het en ontwikkelt zijn gedurende de rit. Het verandert als er iets veranderd aan de samenstelling van het team. Andere factoren, zoals cultuur van bedrijf en omgeving, hebben daar ook een grote invloed op. Over het algemeen heeft men weinig weet van de mores. Die is in grote mate onbewust van karakter. Maar men heeft vaak een te positief beeld van de mores. Dat heeft te maken met welke meetlat men hanteert. Als je de Amateur meetlat gebruikt, dan doet je team het goed. Maar als je de Champions league meetlat gebruikt dan doet het team het slecht. De normen veranderen in de loop van de tijd, vandaar dat het team naar elkaar kan toegroeien. En ja, als je (veel) tijd hebt dan gebeurt dat weleens. Maar het gebeurt ook niet vanzelf, want veel conflicten moeten daarvoor uitgevochten worden. Het proces is wel te versnellen! Door daar tijd en aandacht aan te besteden. De normen (team mores) bepalen voor een aanzienlijk deel de performance van het teams. Defensief gedrag is niet erg bevorderlijk voor de samenwerking, maar komt vaak voor. Of het passief gedrag (vluchten) in de vorm van voorzichtig en conventioneel gedrag. Of het agressief gerag (vechten) in de vorm van oppositioneel en autoritair gedrag.
1. Vermijdend -‐ voorzichtig gedrag Een grote mate van voorzichtigheid en behoedzaamheid slaat vaak door na passief en aarzelend gedrag. Omdat men beducht is voor roekeloosheid en haast. Verantwoordelijkheid, commitment en conflictvaardigheid zijn dan in gedrang. Komt voor in beginnende teams, maar ook in teams die al lang bij elkaar zijn. Waarin het team gestimuleerd moet worden is om moed en daadkracht te tonen. Ook in onzekere situaties. Doorbreek een grote gerichtheid op veilig en zekerheid, dat te herkennen is aan: • Gedachten en gevoelens verbergen • Bedreigende en onprettige vermijden • Stil zijn en zich terugtrekken • Oorzaken van conflicten bij zichzelf zoeken Stimuleer het team in volgend gedrag: • Wij durven risico’s te nemen • Wij spreken mensen aan • Wij nemen onze verantwoordelijkheid • Wij spreken onze gedachten uit
2. Oppositioneel -‐ kritisch gedrag Een kritische en scherpe opstelling is in veel teams al ontaard in cynisch, verbitterd en afbrekend gedrag. Doet men dat niet dat heeft men al gauw het idee schaapachtig bezig te zijn. Het heeft grote invloed op conflictvaardigheid en vooral op vertrouwen. Masters In Teamwork
Page 13
Seminar Teamgeheimen De crux zit hem echter in de vorm: je kunt namelijk kritisch zijn, maar wel met respect voor de ander. Zelfs met de bedoeling om de ander te helpen. Dat betekent dat de uitdaging zit in een grotere ontvankelijkheid en bevooroordeeldheid ten opzichte van anderen. Met een positieve en welwillende houding naar de anderen. Doorbreek een grote gerichtheid om zich te laten zien, horen en gelden, dat te herkennen is aan: • Vaak (soms per definitie) oneens zijn met anderen • Aanvallend, kritisch en soms zelfs cynisch zijn naar de ander • Stevig in discussie gaan met anderen vindt men prettig • Vooral rationeel en afstandelijk blijven Uitdaging is om het team te stimuleren in volgend gedrag: • • • •
Wij helpen ideeën verder Wij stellen onze kritiek ook eens uit Wij accepteren gemaakte fouten Wij kiezen een constructieve vorm voor feedback
3. Autoritair -‐ machtsgericht gedrag Een krachtig, stevig en autoritair gedrag neemt vaak ernstiger vormen aan in termen van overheersend en onderdrukkend gedrag. Het is ook moeilijk te doorbreken omdat men snel het gevoel heeft van willoos-‐ en karakterloosheid. Grote invloed op conflictvaardigheid en vertrouwen. De uitdaging is dat gevoel loslaten en zich over te geven aan het teamproces. Om meer vertrouwen te hebben in het team en de ontwikkelingen daarin. Om meer ontvankelijk en open te zijn. Doorbreek een grote gerichtheid op invloed, autoriteit en gezag, dat te herkennen is aan: • Prestige, status en invloed hebben veel aandacht • Teamleden hebben vooral vertrouwen in eigen kunnen • Teamleden hebben beperkt tot geen vertrouwen in anderen • Men spreekt en handelt stevig en daadkrachtig Uitdaging is om het team te stimuleren in volgend gedrag: • • • •
Wij zijn gelijkwaardig in het team Wij vertrouwen elkaar Wij waarderen ieder individueel Wij hebben oog voor manier waarop we anderen benaderen
4. Conventioneel -‐ conservatief gedrag Teamleden zijn vooral voorspelbaar (betrouwbaar) en gedisciplineerd, maar worden vaak ook normatief en star. Er ontstaat weinig ruimte voor creativiteit en mensen met nieuwe ideeën lopen het risico voor losbol uitgemaakt te worden. Heeft invloed op resultaatgerichtheid. De uitdaging is om soms ook de regelmaat te doorbreken om andere dingen te doen en dingen anders te doen. Om samen meer authentiek, oorspronkelijk en creatief aan de slag te zijn. Masters In Teamwork
Page 14
Seminar Teamgeheimen Doorbreek een grote gerichtheid op regelmaat, regels en procedures, dat te herkennen is aan: • Gedrag aanpassen aan de omgeving en in het team • Regels en procedures hebben veel aandacht • Teamleden hebben een voorkeur onopgemerkt te blijven • Weinig initiatief nemen en verschuilen zich achter regels Uitdaging is om het team te stimuleren in volgend gedrag: • • • •
Wij zijn pragmatisch met regels Wij durven nieuwe dingen te doen Wij laten nieuwe ideeën toe Wij zijn meer resultaat-‐ dan proceduregericht
Masters In Teamwork
Page 15
Seminar Teamgeheimen Wat zijn kenmerken van constructief teamgedrag? Top 4. Ontwikkelen van constructief teamgedrag. Uitdagingen, want dit gedrag is helaas in teams niet vanzelfsprekend. Vaak overheersen namelijk het defensief gedrag boven het constructief gedrag. Maar zeker we nu weten dat samenwerking toch vooral met interactie tussen mensen te maken heeft en minder over de inhoud is het handig hieraan te werken. Het gaat om constructief manier omgaan met elkaar, met behoud van de relaties in het team. Waarbij wel alles gezegd mag worden (zeker inhoudelijk), maar met respect en waardering voor de ander(en). En zeker met respect voor de persoon.
1. Relatiegericht -‐ opbouwend gedrag In teams vindt men het vaak moeilijk om sociaal en interactief verbanden aan te gaan. Dit komt vooral omdat men de inhoudelijke doelgerichtheid belangrijker vindt (professioneel, zakelijk gerag). En men het idee heeft dat de twee dingen niet goed samen kunnen gaan. Maar kritisch inhoudelijk kan wel degelijk goed samengaan met constructieve, sociale relaties. Maakt het sterker! Levert een bijdrage aan verantwoordelijkheid, commitment, conflictvaardigheid en vertrouwen. Zorg voor een grote gerichtheid op sociale interactie en constructieve relaties, dat te herkennen is aan: • Sterke (emotionele) banden zijn normaal in het team • Relaties zijn gebaseerd op wederzijdse waardering • Interactie is warm, vriendelijk en gericht op samenwerking • Gedachten en gevoelens worden gemakkelijk met anderen gedeeld Stimuleer het team in volgend gedrag: • Wij zijn hard op inhoud en zacht op de relatie • Wij delen meer om de relaties te versterken • Wij zijn zorgvuldig naar elkaar • Wij denken als één team
2. Mensgericht -‐ stimulerend gedrag (motiverend) In teams is men vaak voorzichtig in anderen behulpzaam zijn, bijvoorbeeld met feedback m.b.t. proces en interactie. Zeker omdat daarbij ook persoonlijke en gevoelige onderwerpen worden geraakt. Men wilt ook vooral rationeel en beschouwend blijven in plaats van dat los te laten en involved te raken. Het heeft direct effect op conflictvaardigheid en vertrouwen. Zorg voor een grote gerichtheid op anderen te helpen en aan te moedigen, dat te herkennen is aan: • Onvoorwaardelijke positief waarderen van anderen • Overtuigd zijn dat dat men anderen kan helpen • Behoeften van anderen kunnen zien • De ontwikkeling van anderen stimuleren Stimuleer het team in volgend gedrag: • Wij ondersteunen elkaar • Wij waarderen en complimenteren Masters In Teamwork
Page 16
Seminar Teamgeheimen • •
Wij stellen open vragen om te begrijpen Wij geven feedback om de ander te helpen
3. Ontwikkelend -‐ zelf actualiserend gedrag Teams doen vaak vooral waar ze voor besteld zijn. In veel teams tref je weinig geïnspireerde, leergierige en enthousiaste mensen aan. Ook omdat er vaak weinig ruimte voor is door de grote werkdruk. Zelf actualisatie vergt namelijk ook aandacht voor bespiegeling, reflectie en beschouwelijkheid. Het heeft direct verband met conflictvaardigheid en vertrouwen. Zorg voor een grote gerichtheid op ontwikkeling van zichzelf en anderen, dat te herkennen is aan: • Energiek open staan voor ervaren en leren • Creatief zijn en gebruiken van verbeeldingskracht en unieke benaderingen • Zichzelf en anderen accepteren • Sterk gericht zijn op hier en “nu” Stimuleer het team in volgend gedrag: • Wij zijn constructief en open • Wij proberen nieuwe wegen • Wij leren van onze successen en fouten • Wij hebben plezier en genieten
4. Prestatiegericht – empowered gedrag Teamleden zijn weinig initiatiefrijk en resultaatgericht, vaak ten gevolge van de teleurstellingen die men eerder heeft afgelopen. Men ziet er eerder van af om nogmaals teleurgesteld te worden dan initiatief te nemen. Men stelt zich eerder afhankelijk op en volgen gehoor-‐ en volgzaam wat van ze verwacht wordt. En doen dan ook niet veel meer dan dat. Men kiest dan voor een ondergeschikte en volgende houding. Het effecten op resultaatgerichtheid, verantwoordelijkheid en commitment. Zorg voor een grote gerichtheid op realisatie van zinvolle prestaties, dat te herkennen is aan: • Hoge kwaliteitsdoelen nastreven en bereiken • Eigen verantwoordelijkheid nemen voor resultaat • Alle mogelijkheden gebruiken om resultaat te beïnvloeden • Doelstellingen en richting zelf bepalen binnen de teamruimte Stimuleer het team in volgend gedrag: • • • •
Wij nemen ook zelf initiatief Wij gaan verder dan men verwacht Wij doen wat we zeggen Wij zeggen wat wij doen
Masters In Teamwork
Page 17
Seminar Teamgeheimen Hoe samenwerking in je team verbeteren? Top 7 Essentie is om maximale betrokkenheid (commitment) in teams te krijgen. • • • • •
Realiseren en behouden van verbinding Zorg voor resultaatgerichtheid en plezier Onderscheid behouden tussen inhoud en vorm (en persoon) Behouden van de samenwerking in spannende tijden en conflicten Draag zorg inhoud, draagvlak en acceptatie (constructief gedrag)
1. Vertel een aansprekend succesverhaal voor succesrijke samenwerking Dream no small dreams; they don’t have the power to move men – Goethe. • •
•
Zorg voor een aansprekend verhaal om teamleden te boeien en te binden Gebruik ik verbeeldingskracht: o Maak nu een helder, werkelijk beeld van resultaten op een specifiek tijdstip. o Beleef hoe je dat specifiek tijdstip ervaart. Wat voel je? Wat zijn emoties? o Verwoord je verbeelding positief en waarderend in de tegenwoordige tijd. o Zet je beeld om in “materie” d.m.v. woorden, plaatjes, muziek, gedichten, etc. o Deel je verbeelding met je team en houd ruimte voor voortschrijdend inzicht. o Doe acties in lijn met je verbeelding, nadat je ze daarvan hebt afgeleid. o Waardeer je zelf voor bereikte resultaten, zowel bij tussen-‐ als eindresultaat. Maak er een persoonlijk, levend verhaal van op basis van een ABCDE-‐verbeelding o Achievements. Maak een beeld van wat je dan bereikt hebt. Maak het zo concreet mogelijk in feiten, cijfers, namen, etc. o Boosters. Beschrijf de mogelijkheden en krachten, die je hebt benut voor het resultaat. Van jezelf en je omgeving. o Challenges. Deel hoe je de onvermijdelijke hordes nam en problemen overwon. Want het ging allemaal niet gesmeerd. o Do Nexts. Vertel wat je “logische” volgende stap is en hoe de bereikte resultaten passen in het groter geheel. o Energy. Deel wat er met je gebeurt, bij het eindresultaat en in proces. Wat je voelde.
Een ABCDE succesverhaal geeft jou en jouw team een jumpstart in presteren en halen van succes. Onze ervaring leert dat directeuren, ondernemers en managers hun eigen effectiviteit hiermee stevig boosten. En dat teams effectiever en plezieriger tot resultaat komen, omdat succes-‐ en zinvol bezig zijn met elkaar gedeeld wordt.
2. Zorg voor verbinding in het team Van belang is een verbinding in het team. Er zijn twee redenen waarop mensen zich verbinden: • •
Common Enemy: om een gezamenlijke vijand of gevaar het hoofd te bieden Common Purpose: om een gezamenlijk doel (ambitie, droom) te realiseren
Masters In Teamwork
Page 18
Seminar Teamgeheimen Hoe zorg je voor verbinding als basis voor samenwerking? • • • •
Zorg voor een teamambitie die verbindend, aansprekend, motiverend en uitdagend is Maak de doelen SMART: specifiek, meetbaar, ambitieus, resultaatgericht en tijdgebonden Vertaal de ambitie nar een succesverhaal (punt op horizon, toekomst, …) Zorg voor verbinding van de teamambitie met het persoonlijk doel van elk teamlid • Teamambitie is middel voor individueel persoon • Verbinding is essentieel
3. Gebruik van passende overleg-‐ en werkvormen Elke fase van de behandeling van een onderwerp kent zijn eigen werkvormen en dynamiek. De samenwerking kan je ook verbeteren door je juiste werkvormen te gebruiken. Het proces wordt transparanter en teamleden worden beter uitgenodigd mee te denken en te doen. Het is van belang voor vertrouwen van het team in het proces. • • •
•
• • • • • • • •
Maak helder wat het doel is van (deel-‐) overleg Kies voor een geschikt proces voor kwaliteit van de oplossing en draagvlak Maak de verschillende rollen in de interactie transparant o Voorzitter of facilitator of moderator o Besluitvormer o Resource (kennis, …) Deel de fasering in behandeling van onderwerpen, met de specifieke karakteristieken o Probleemverkenning o Probleemdefinitie o Oplossing generatie o Oplossing selectie o Oplossing evaluatie o Oplossing uitvoerbaarheid o Acties (plan) Maak een bewuste keuze voor de werkvormen in de teamsessies Maak onderscheid in inhoud, interactievorm en persoon Doe kennis op van de verschillende alternatieven werkvormen Leer de geschikte werkvormen te kiezen en toe te passen voor specifieke situaties Oefen en leer met transparant voorzitten (begeleiden) van het teamproces Ontdek hoe je mensen betrekt in het proces en wat te doen in moeilijke situatie Bereid de teamsessies goed en gedegen voor en wees flexibel waar nodig Evalueer de werkvorm en ontwikkel verder daarin als team
4. Maak een doorbraak in samenwerking Maak een doorbraak in de samenwerking en bestendigd die daarna. Benut daarmee de ongekende mogelijkheden en verdubbel teameffectiviteit. Maak de shift (quantum Leap) in teamsamenwerking.
Masters In Teamwork
Page 19
Seminar Teamgeheimen • • • • • • • •
Sta stil bij samenwerking / maak een pas op de plaats Ervaar wat het is om succes-‐ en zinvoller (bezig) te zijn Doorbreek de teamnormen: conditioneringen, overtuigingen en –patronen Herken onderliggende teampatronen en het effect daarvan op teameffectiviteit Ontdek ongekende mogelijkheden die in het collectief en het individu besloten zitten Ontdek energie en plezier in de samenwerking Breng denken, doen en zijn op één lijn Ontdek onconventionele en creatieve mogelijkheden
De TeamBoost stelt je team in staat een doorbraak te maken in effectiviteit. Daadwerkelijk doen, reflecteren en verantwoordelijkheid nemen stelt je team in staat het verschil te maken en samen energieker en plezieriger aan de slag te zijn. Je team ervaart wat het is om succes-‐ en zinvoller (bezig) te zijn door continue bewust te zijn van het effect van individueel en collectief gedrag. Zijn, denken en doen zijn zo goed mogelijk met elkaar in lijn. In een omgeving, waarin gezamenlijk vermogen, vertrouwen en verbinding centraal staan. Gefaciliteerd door de inspirerende, onverwachte, uitdagende en respectvolle werkvormen. Het geeft moed, energie en inspiratie om er daadwerkelijk mee aan de slag te gaan. De TeamBoost levert ongekende mogelijkheden op om de team effectiviteit te vergroten: • • •
Creatieve, onconventionele, werkbare en praktische handvatten voor teameffectiviteit Moed, energie en inspiratie om andere dingen te doen en dingen anders te doen Sfeer van vertrouwen en respect om te komen tot gezamenlijke ontwikkeling
5. Ontwikkel goed voorbeeldgedrag als teamleider In verbeteren van de samenwerking ben je zelf ook instrument. Je eigen gedrag (voorbeeldgedrag) zet de toon in je team. Ga dus met je zelf aan de slag om goed voorbeeldgedrag te vertonen, d.m.v. bijvoorbeeld coaching en begeleiding on the job. • • • •
Verbeter je zelfvertrouwen in geven van voorbeeldgedrag Ontwikkel je eigen bewustzijn m.b.t. gedrag en effectiviteit daarvan Zorg voor continue zelfreflectie – neem daar aandacht en tijd voor Vergroot je eigen samenwerkingsvaardigheden
6. Stimuleer ontwikkeling individuele teamleden Individuele teamleden kunnen een behoorlijke barrière vormen voor samenwerking. Vaak onbewust van hun gedrag en het effect op anderen. Daarmee aan de slag gaan levert persoon en team vaak veel op. • • • •
Maak teamleden bewust van de barrière en het gedrag Zorg voor bewustzijn m.b.t. gedrag en effectiviteit daarvan door feedback Coach en begeleid teamelden in hun ontwikkeling in het team Bied teamleden individuele coaching en begeleiding aan (waar nodig)
Masters In Teamwork
Page 20
Seminar Teamgeheimen 7. Pas effectief projectmanagement toe Er wordt veel gewerkt in projecten. Samenwerking in project teams is dus belangrijk en kent specifieke elementen. Wat te doen? •
•
•
•
•
•
Vergroot gemeenschappelijk doel en belang o Verbind teamdoelen aan persoonlijke doelen van individuele teamleden o Verbeter resultaatgerichtheid, verantwoordelijkheid en commitment. o Bewaak plezier en teamspirit o Vier je successen! Ook de tussentijdse. Wees helder m.b.t. rollen: taken, bevoegdheden verantwoordelijkheden o Zorg dat alle noodzakelijke rollen ingevuld zijn (Belbin, …) o Gebruik de sterktes van mensen in je team Bied het team wat het nodig heeft o Zorg voor rustige, opgeruimde en professionele werkplekken o Verzorg alle andere noodzakelijke middelen Werk aan eigenaarschap en zelfvertrouwen van teamleden o Schenk te teamleden vertrouwen o Empower je teamleden en geef ze ook vrijheid o Maak teamleden eigenaar van onderdelen Besteed tijd en aandacht aan teamvorming o Creëer een veilig klimaat in het team o Zorg voor een bewuste ontwikkeling in de fasen van teamontwikkeling o Bouw continu verder aan samenwerking in je team o Gebruik feedback constructief om te groeien als team o Manage lastige mensen en ga om met weerstand en conflicten Werk aan je eigen effectiviteit als teamleider (formeel of informeel) o Luister actief naar je mensen – geef ze de aandacht die ze verdienen o Vraag om hulp wanneer nodig o Neem je eerste indrukken serieus, maar durf ze ook opzij te zetten o Wees selectief in waar je je energie en aandacht aan besteed o Leer luisteren naar wat niet gezegd wordt o Zorg voor je eigen rust: je bent in paniek minder waard dan in rust!
Masters In Teamwork
Page 21
Seminar Teamgeheimen TRAINING TEAMMEETINGS:“Effectieve Werkvormen voor Betere Oplossingen en Groter Draagvlak!” Succesrijke teams gebruiken effectieve werkvormen in hun teammeetings? Daar gaat het niet op dezelfde suffe, passieve wijze toe als in veel vergaderingen gebeurt. Daar kiest men bewust voor de meest effectieve werkvorm voor de situatie. Effectieve werkvormen hebben de volgende karakteristieken: • • • •
Positieve benadering van problemen Gestructureerde aanpak Iteratief en interactief groepsproces Stimulering van individuele inbreng
Keuze voor effectieve werkvormen maakt van elke teammeeting: • • • • • • •
A Planned and Informed session To Attack a Problem Conducted in a Co-‐operative manner Drawing out the Collective Best from the assembled resources To achieve the Best Resolution of the problem Through an Action Plan That has the Commitment of the implementators.
Wil ook jij beschikken over vaardigheden in keuze en toepassing van effectieve werkvormen voor teamoverleg? Ontwikkel ze in onze bijzondere training TEAMMEETINGS: “Effectieve Werkvormen voor Betere Oplossingen en Groter Draagvlak!” Het is leuke en waardevolle dag vol met tips en trucs om teamsessies effectiever, efficiënter en prettiger te maken. Met de nadruk op doen! Schrijf je nu in. Je krijgt hiervoor een extra coupon-‐korting van € 100,-‐bij de afrekening. Als dank voor je deelname aan het seminar Teamgeheimen. Vul als couponcode “Teamgeheimen” in voor deze extra korting. Lees hier meer over onze bijzondere training teammeetings.
Masters In Teamwork
Page 22
