taaltips Greenpeace Nederland

taaltips

Greenpeace Nederland



Je zit voor je scherm en dan? Een goede tekst maakt de Greenpeaceboodschap krachtiger. Een slechte tekst, of erger, een tekst vol spelfouten, leidt af en ondermijnt de professionali­ teit van de organisatie. Deze taaltips maken het (hopelijk) voor iedereen makkelijker een effectieve en foutloze tekst te schrijven. Volledig kunnen we uiteraard niet zijn. De redactie is er voor iedereen die alsnog een tekst wil laten controleren, redigeren of verbeteren: schroom niet en kom bij ons langs!



Waar staat wat?

Hoofdstuk 1

p.4

Hoofdstuk 2

p.8

Hoofdstuk 3

p.12

Hoofdstuk 4

p.18

Hoofdstuk 5

p.26

Hoofdstuk 6

p.28

Maak het jezelf makkelijk: tips & trucs voor snel en effectief schrijven

Zo doen wij dat: de Greenpeace-stijl in een notendop

Schrijfwijzer: voorkom veel gemaakte taalfouten

Greenpeace-woordenlijst: veel gebruikte woorden en uitdrukkingen

Korte woordenlijst Engels

Naslagwerken





Favoriet! Voordat je verder leest, eerst dit. Wacht niet langer en maak een favoriet van de website www.taalunieversum.org. Hier vind je het digitale Groene Boekje, aardrijkskundige namen, alles over het gebruik van de komma, enzovoorts. Vertrouw niet alleen op de spellings­ controle van Word, die zit vol fouten (verouderde versie!) en voor werk­ woordsvormen heb je er niets aan. Een papieren Groene Boekje staat op elke afdeling, een netwerkversie van de enige en echte spelling is binnenkort beschikbaar. Andere schrijf- en stijlboe­ ken staan bij de redactie.

Hoofdstuk 1

Maak het jezelf makkelijk: tips & trucs voor snel en effectief schrijven

Beter goed gejat dan slecht bedacht Tijd en werk besparen? Meer eenheid in onze schriftelijke communicatie? Als het auteursrecht van een tekst bij Greenpeace ligt, geneer je dan niet voor hergebruik. (check het copyright even bij de redactie of bij de auteur). Ga na wat er al over jouw onderwerp is geschreven en kijk of het nog actueel is. Soms kun je niet de hele tekst gebruiken maar wel een gedeelte. Vaak zijn er ook min of meer vaste formulerin­ gen in omloop die de lading goed dekken. Raadpleeg het kwartaalblad, folders, de website, of vraag het na bij de redactie. Ook cc’ers hebben vaak basisteksten over campagnes die je goed kunt gebruiken.

Synoniemen Zoek je snel een alternatief voor het woord dat je al tig keer hebt gebruikt?

Ga met de cursor op het woord staan en druk tegelijk op Shift en F7. Dan komen synoniemen tevoorschijn (als Word het woord kent). Soms zoekt het systeem al­ leen naar een synoniem als je het enkel­ voud van het woord intikt: bijvoorbeeld aanvulling in plaats van aanvullingen. Er staat ook een Synoniemenwoordenboek bij de redactie. Let op: bij nieuwere versies van Windows (na 2003) vind je synoniemen met één rechtermuisklik.

Wie leest dit? Stel jezelf vooraf altijd de vraag: wie leest dit? Je wilt de ontvanger bereiken met je boodschap. Iedereen, hoog- of laagop­ geleid, is blij met een korte en heldere tekst. Natuurlijk zijn er verschillen tussen een bezwaarschrift naar een ministerie – hierin kunnen bekende afkortingen blijven staan en mag je kennis van de materie verwachten – en een brief naar een basisschool. Vaktaal ligt altijd op de loer. Begrippen­ als afvalvergisting, uitfaseren, green­ washing en nullozingen zijn niet voor iedereen gesneden koek. Uitleggen levert veel op. Hetzelfde geldt voor Engelse ter­ men: vertalen is een service aan de lezer. Bij juridische teksten en bezwaarschrif­ ten is een bepaalde mate van jargon van­ zelfsprekend en soms zelfs nodig. Wend je voor juridische taal tot een jurist.





Lange zinnen zijn moeilijker leesbaar dan korte. Als je een tekst schrijft voor een gemiddeld publiek, gebruik dan niet te veel lange zinnen. Wissel langere zinnen in ieder geval af met korte (10-15 woorden).

Alinea’s Een goede alinea-indeling doet wonderen voor de leesbaarheid. Een goede alinea voldoet aan drie eisen: De alinea is logisch opgebouwd. Be­ R langrijke informatie staat in de eerste of laatste zin. De eerste zin van de alinea kondigt het onderwerp van de alinea aan. De alinea behandelt één onderwerp. Een alinea is een hecht groepje zin­ nen. Samen vormen ze een afgeron­ de gedachte, een nieuwe stap in de voortgang van het verhaal. (zie verder: Vraagbaak Nederlands, vanaf blz. 232)

R R

Niet in de prullenbak De brief, folder of het persbericht moeten niet in de prullenbak verdwijnen. Een tekst kan briljant zijn en wetenschap­ pelijk verantwoord, maar je lezer zal het geschrevene moeten lezen en begrijpen. Juist wetenschappelijk geschoolde lezers, ambtenaren, ministers en journalisten hebben behoefte aan duidelijke informa­ tie. Zij worden nog meer dan de gemid­ delde lezer overspoeld met informatie. In het kort: houd het bij één boodschap per tekst. En één hoofdzin per alinea. Maak onderscheid tussen argumenten, conclusies en visies of meningen. Maak een opsomming met behulp van bullets of nummering.

Kill your darlings Hoe bijzonder een weelderige zin ook is, je boodschap moet eenduidig zijn. Soms moet je zelfs een hele alinea uit je tekst schrappen omdat het een zijweg is. Kortom: kill your darlings. In plaats daarvan kun je je boodschap kracht bijzetten met een treffende anek­ dote of een citaat. Of gebruik de vrijgeko­ men ruimte voor een vriendelijke slotzin (bij een brief), een handige samenvatting (bij een rapport of verslag) of een duide­ lijk voorbeeld (bij een handboek).

foto: GP/Reynaers

Hoe lang is een zin?





Of we nu aan de Domtoren hangen, voorlichting geven op de Sirius of donateurs aanspreken in een fondsenwervende brief: alles wat wij doen heeft invloed op ons imago. Door gedrukte en digitale communicatiemiddelen in stijl en vorm op elkaar af te stemmen, creëren we één beeld van Greenpeace. Maar wat is onze stijl? Wat moet zichtbaar zijn in onze woorden? Dat blijft voor een deel een kwestie van ‘aanvoelen’, maar kernbegrippen zijn: onafhankelijk, internationaal, positief, open, stoer, eerlijk, betrouwbaar, creatief en origineel. Humor hoort zeker ook thuis in dit rijtje, maar wees daar erg voorzichtig mee. Wat grappig is, of niet, blijft een kwestie van smaak.

Als we met donateurs communiceren, proberen we een ‘wij-gevoel’ op te roe­ pen: mensen zijn er trots op dat ze bij Greenpeace horen. Probeer de lezer dus zoveel mogelijk bij ons werk te betrekken.

Verleid met beleefdheid ‘Greenpeace eist’ of ‘u moet’: af en toe gaan we erg direct op ons doel af. In onze communicatie hoeven we niet onbeleefd te zijn. Er is niets mis met een bescheiden opstelling, zónder ver­ lies aan daadkracht.

Controleer, controleer, controleer

Hoofdstuk 2

Zo doen wij dat

De Greenpeace-stijl in een notendop

Alle teksten die Greenpeace schrijft moe­ ten 100 procent correct zijn, qua taal én inhoud. Controleer altijd alle feiten in je tekst. Vertrouw nooit blindelings op informatie die je op internet gevonden hebt. Loop altijd langs een campaigner of andere collega om feiten op juistheid te controleren. Drukke agenda’s zijn geen

reden om ongecontroleerde teksten te publiceren: we weten allemaal wat foute cijfers voor gevolgen kunnen hebben. Als het gaat om feiten die niets met een Greenpeace-campagne te maken heb­ ben (bijvoorbeeld in een kindertekst, of losse weetjes in een webtekst of brief), controleer dan de informatie op ver­ schillende websites, of bel naar een ex­ terne deskundige die het weten kan.

Een rubberboot met benen? Er gaat snel iets mis met het gebruik van spreekwoorden, gezegden en metaforen­ in een tekst. Ten eerste is het cliché­ matig en bovendien is een fout snel ge­ maakt. Geld werven voor de RI-28 met de tekst dat deze ‘op zijn laatste benen loopt’, is taalkundig onjuist (want een rubberboot heeft toch echt geen benen).

10

11 U of jij? In de communicatie met donateurs ge­ bruiken we over het algemeen u. Uitzon­ deringen zijn de website en communi­ catie die specifiek is gericht op jongeren en kinderen. In de meeste campagneuitingen gebruiken we jij/je. Een harde richtlijn hiervoor is dus niet te geven. Loop bij twijfel even langs de redactie.

Houd het eenvoudig Schrijf zoals je praat. Ga niet opeens heel formeel en ouderwets schrijven, helemaal niet als je iemand eerder (telefonisch) hebt gesproken. Vermijd voorzetseluitdrukkingen als ‘ten aanzien van’, ‘met betrekking tot’ en ‘in verband met’. Ze maken een tekst vaag. Hetzelfde geldt voor nietszeggende woorden als gebeuren, plaatje, positie, factor, functie en situatie, of uitdrukkingen als ‘min of meer’, ‘in het algemeen’ en ‘tot op zekere hoogte’.

Open deuren en clichés

Gebruik zo weinig mogelijk typische Greenpeace-clichés: R Greenpeace eist; R Greenpeace is boos; R Dit is volstrekt onaanvaardbaar; R Confronterende acties; R Greenpeace strijdt tegen. En pas op met: R Volgens mij; R Volgens Greenpeace (klinkt twijfelachtig, beter is: GP vindt/stelt); R Greenpeace heeft zoiets van. Probeer niet krampachtig origineel te zijn. Een verrassend begin is dan wel apart, maar kan irritaties opwekken. Een herinneringsbrief aan donateurs beginnen met ‘Ik maak me zorgen: hebt u mijn vorige brieven over de jaardonatie 2007 wel ontvangen? We hebben uw jaarlijkse bijdrage namelijk nog niet binnen’, is zeker origineel, maar werkt wellicht averechts.

Wij en ik Wie namens Greenpeace schrijft, kan be­ ter wij gebruiken (ook wanneer één per­ soon de brief ondertekent). Een brief met veel ik maakt al snel een zelfingenomen indruk. Bovendien is Greenpeace een or­ ganisatie en spreekt personeel niet op ei­ gen titel. Vaak kun je ‘wij’ ontwijken door namens ‘Greenpeace’ te schrijven (‘Green­ peace vindt’ dat i.p.v. ‘wij vinden dat’).

Greenpeace-schepen De namen van Greenpeace-schepen zetten we altijd cursief en niet tussen aanhalings­ tekens. Dus: de Sirius, de Esperanza, enz. Namen van andere schepen staan niet cur­ sief en niet tussen aanhalingstekens.

Vermijd ‘worden’ en ‘men’ Een zin in de lijdende vorm – bijvoor­ beeld: dat wordt gedaan door mij – is las­ tiger te begrijpen. In de meeste gevallen kun je de tekst met een kleine ingreep actief maken (‘ik doe dat’). Voorbeeld: ‘Het regenwoud wordt verwoest door kaalkap. Beter is: ‘Kaalkap verwoest het regenwoud.’ Hetzelfde geldt voor men. Voorbeeld: Men heeft in grote getale voor schone ener­ gie gekozen. Beter is: Veel huishoudens kiezen voor schone energie.

Positief! Een kind, volwassene of deskundige: niemand wil het idee krijgen dat het einde van de wereld in zicht is. Het is inspirerender om te laten zien dat er oplossingen zijn voor milieuproblemen. Zelfs bij slecht nieuws en onrustbarende onderzoeksresultaten kunnen we iets positief opmerken. Natuurlijk geldt dit niet voor een bezwaarschrift naar een ministerie of een persbericht met een opsomming van de schandalen rondom een bedrijf. Oplossingen, successen van Greenpeace en alternatieven voor milieuproblemen zijn zeer bruikbaar voor een positieve toon. Zie: de algemene informatiebrochure Greenpeace, acties & campagnes, de lijst met successen op de website of het meest recente jaarverslag. Positief formuleren is bij kinderen nog belangrijker. Bovendien horen kinderen graag wat ze zélf kunnen doen. Zie daarvoor ook het foldermateriaal voor kinderen, of loop langs bij de Educatieafdeling (EVA). Gebruik zo min mogelijk ‘oorlogsmetaforen’: woorden als strijden, tegenstanders, confrontatie of conflict kunnen agressief overkomen.

foto: Andreas Vanhorn/GP

Clichés zijn soms niet te vermijden en niet fout, maar gebruik ze niet te veel. Het wekt bij veel lezers de indruk van stilistische armoede, is niet echt creatief en ontneemt leesplezier. Gebruik uitdrukkingen als ‘sigaar uit eigen doos’, ‘dat is de hamvraag’, ‘met instemming begroeten’, ‘een deuk oplopen’ en ‘de noodklok luiden’ zo min mogelijk, of alleen om er met een knipoog op te zinspelen.

12

13

Aanhalingstekens

Als en dan

Dubbele of enkele aanhalingstekens: het mag allebei. Greenpeace Nederland kiest voor enkele aanhalingstekens in een citaat, omdat het de tekst minder rom­ melig maakt. Dus: enkele aanhalings­ tekens gebruik je bij een citaat, na een dubbele punt en na een punt. Voorbeeld: De burgemeester zei: ‘Dank u wel.’ Bij komma’s komt het aanhalingsteken ervóór: ‘Dank u wel’, zei de burgemeester. Dubbele aanhalingstekens gebruik je alleen bij een citaat in een citaat. De burgemeester zei: ‘Jan vertelde me dat hij een “milieufreak” was.’

Een veel gemaakte én makkelijk te ver­ mijden fout: ALS gebruiken, wanneer DAN bedoeld wordt. Als gebruik je bij een vergelijking die gelijkheid uitdrukt: Even groot als, net als, enz. Dan gebruik je na een vergelijking die een verschil uitdrukt en bij de vergro­ tende trap: groter dan, meer dan, vaker dan, etc.

Achterop of achter op? Is het er vanuit gaan of ervan uitgaan? Het hele werkwoord is uitgaan van. De vuistregel is: schrijf ervan en uitgaan elk als één woord, tenzij er iets tussen er+van of uit+gaan staat. Voorbeelden: We kunnen ervan uitgaan dat… Hij gaat ervan uit… Hoewel we ervan uit kunnen gaan dat… Hoewel wij er voorlopig van uitgaan dat… Hetzelfde geldt voor werkwoorden als ‘af­ hangen van’, ‘afzien van’ en ‘ingaan op’.

Middeleeuwen of middeleeuwen?

Hoofdstuk 3

Schrijfwijzer

De hoofdletter zie je steeds minder vaak. Met de laatste spellingswijzi­ gingen (2005) hebben veel woorden hun hoofdletter ‘verloren’. Kijk altijd op www.taalunieversum.org voor de juiste schrijfwijze van bijvoorbeeld Tweede Kamerlid, middeleeuwen, kerstmis of jip- en janneketaal.

Engelse termen Zet een Engels woord alleen in cursief als je het de eerste keer gebruikt. Cursief is niet nodig als de term is ingeburgerd, zoals bij fax, e-mail, sms, etc.

Een aantal mensen kwam? De groep en een aantal is (bijna) altijd enkelvoud. Vraagbaak Nederlands van Tiggeler (bij de redactie) geeft toch de keuze. Bijvoorbeeld wanneer het accent op de individuele mensen ligt in plaats van op de groep als geheel, dan mag je de meervoudsvorm gebruiken: een aan­ tal mensen kwamen of een aantal men­ sen kwam.

Gebiedende wijs Hier geldt dezelfde vorm als bij een werkwoordsvervoeging met ‘jij’ erach­ ter: word lid (want het is ‘word jij’), loop door (want het is ‘loop jij’), doe vooral niet mee (want het is ‘doe jij’). De gebiedende wijs met ‘t’ komt alleen nog voor in vaste uitdrukkingen: bezint eer gij begint.

14

15 Los, aan elkaar of een streepje? Wat schrijf je wel of niet aan elkaar? Wanneer gebruik je een koppelteken of een trema? Hierover zijn veel regels in omloop. Hieronder vind je de meest voorkomende. Wil je meer weten? Sla Vraagbaak Nederlands erop na (vanaf pag. 19, bij de redactie). De hoofdregel: alles aan elkaar In het Nederlands kruipen woorden naar elkaar toe, d.w.z. schrijf samenge­ stelde woorden zoveel mogelijk aan el­ kaar: computermuis, muismattenverkoper, computermuismattenverkopersbeurs. En ook: campagneafdeling. Altijd een streepje tussen twee botsende­ klinkers in samenstellingen: na-apen, zee-eend. Een voorvoegsel uit het Grieks of Latijn zoals co, de, pre, loco, pseudo, quasi, re, semi, vice, schrijf je aan het woord: ­coauteur, relocatie, vicepresident. Maar: botsen de klinkers, dan wel weer een streepje: co-existentie, re-integratie. Wanneer zet je puntjes? Wel klinkerbotsing, maar geen samen­ stelling, gebruik dan een trema: beëindi­ gen, beïnvloeden. Ook ‘ondeelbare’ woorden krijgen een trema: coördinatie, reëel. Want het is niet co + ordinatie of re + eel – en dat is an­ ders dan co-existentie (zie boven), waar­ bij co- wordt toegevoegd aan het los te gebruiken existentie. Samenstellingen met afkorting Een streepje in samengestelde woorden met een afkorting: pc-gebruiker, VVDwoordvoerder. Aan elkaar: afkortingen die een letter­ woord zijn; deze beschouw je als gewo­

ne woorden. Dus: latrelatie, vipruimte, arbozorg, petfles. Maar zit er weer een hoofdletter in die letterwoorden, dan zet je wel een streep­ je: Unicef-bijeenkomst, Unesco-gebied. Een streepje tussen een afkorting en een voorvoegsel: dat ge-sms van jou. Een apostrof tussen een afkorting en een achtervoegsel: tv’tje, pc’s. Greenpeace in samenstellingen Voor Greenpeace maken we een uitzon­ dering. Om de nadruk op Greenpeace te houden, zetten we een streepje in sa­ menstellingen. Dus Greenpeace-schip, Greenpeace-actievoerder, Greenpeacebrochure, enzovoorts.

Verkeerdt vervoegen Het blijft voor veel mensen lastig: is het nou met d, t of dt? Tegenwoordige tijd: ik houd erover op, jij/zij/hij houdt erover op. Maar: houd jij er nou eindelijk over op? Want als ‘jij’ áchter het werkwoord staat, schrijf je het zónder t. Twijfel je, probeer het dan uit op een werkwoord dat niet op een d of t eindigt, bijvoorbeeld ‘lopen’. Verleden tijd en voltooid deelwoord. Hier geldt het kofschip. Bepaal eerst de stam van het werkwoord: dat is het hele werkwoord zonder -en, dus fiets-en, verhuiz-en. Als die stam eindigt op één van de medeklinkers in het kofschip, komt er in de verleden tijd -te(n) achter. En in het voltooid deelwoord -t. Dus: fietsen - fietste(n) - gefietst, want de s zit in het kofschip. Maar: verhuizen, verhuisde, verhuisd, want de z zit er níet in. Het kofschip geldt ook voor werkwoorden die zijn afgeleid van afkortingen. Dus je sms’te en je hebt ge-sms’t.

Samenstelling met een persoonsnaam erachter Kabinetten, werkgroepen, rapporten en affaires die vernoemd zijn naar een per­ soon: kabinet-Balkenende, motie-Vos, rap­ port-Samsom, etc. Samenstellingen met cijfers Een cijfer aan het begin, geen streepje of apostrof: 1 aprilgrap, 50 eurobiljet. Een woord met een cijfer of letter erna, wel een streepje: top 10-hit, hepatitis Bpatiënt, 75W-lamp.

Nadruk Wil je een woord extra benadrukken, zet het dan cursief of gebruik het accentteken. Voorbeeld 1: Het was tenslotte de minis­ ter die deze wet voorstelde! Voorbeeld 2: Het was echt de énige ma­ nier om dat voor elkaar te krijgen. Voorbeeld 3: De énige échte (en niet: de énige èchte). Er is geen verschil tussen de nadruk bij korte of lange klinkers. In beide ge­ vallen gebruik je het accentteken naar rechts: én, máár.

Olieën of oliën Is het olieën of oliën? Het is oliën, want de klemtoon ligt op de eerste letter­ greep. Als een woord eindigt op -ie en de klemtoon valt op de láátste letter­ greep van dat woord, dan komt er in het meervoud -ën achter. Valt de klemtoon op een andere lettergreep, dan komt het trema op de laatste e. Voorbeeld 1: knie, knieën. Voorbeeld 2: idee, ideeën. Voorbeeld 3: kolonie, koloniën.

Werkwoorden van Engelse herkomst De vuistregel is: we vervoegen werkwoor­ den van Engelse herkomst alsof het oor­ spronkelijk Nederlandse werkwoorden zijn. Dus: faxen, (stam) fax - ik fax/jij faxt - ik faxte - ik heb gefaxt recyclen, (stam) recycle - ik recycle/jij recy­ clet - ik recyclede - ik heb gerecycled. downloaden, (stam) download - ik down­ load/jij downloadt - ik downloadde - ik heb gedownload Als je de eindmedeklinker van de stam op twee manieren kunt uitspreken, bij­ voorbeeld /f/ en /v/, /s/ en /z/, /dzj/ en /tsj/, zijn zowel de vormen met t als die met d correct. Dus: golfen, (stam) golf - ik golf, ze golft, we golften/golfden, we hebben gegolft/gegolfd briefen, (stam) brief - ik brief, ze brieft, we brieften/briefden, we hebben gebrieft/gebriefd leasen, (stam) lease - ik lease, ze leaset, we leaseten/leaseden, we hebben geleaset/ge­ leased. Als het woord in het Engels eindigt op een dubbele medeklinker, ‘verneder­ landsen’ we de stam en schrijven we een enkele medeklinker, tenzij dit een ande­ re uitspraak oproept. Dus: to cross (eng) - crossen (nl) - cros - ik cros / jij crost to play volleyball (eng) - volleyballen (nl) volleybal - ik volleybal / jij volleybalt.

16

17 Maltees of Maltezer? Schrijf je nu Papoea-Nieuw-Guinea? ­Papua Nieuw-Guinea? Noem je een ­inwoner van Malta een Maltees of een Maltezer? Alle officieel erkende landen staan op www.taalunieversum.org/taal/ aandrijkskundige_namen. Hier staan ook de schrijfwijzen van de belangrijk­ ste steden, rivieren, etc.

Vrouwelijk of mannelijk: de haarziekte Het gebruik van ‘zijn’ of ‘haar’ blijkt zo’n groot taalstruikelblok, dat het verkeerd gebruik ervan een eigen naam heeft gekregen: de haarziekte. Welke diagnose heb jij? Test jezelf. Welk bezittelijk voornaamwoord kies je in de volgende zinnen? De commissie heeft zijn/haar activiteiten beëindigd. De regering zet zijn/haar beleid voort. Het college verdeelt de taken onder zijn/haar leden. Ik heb het over het ministerie in zijn/haar huidige samenstelling. Madrid heeft met zijn/haar musea een grote troef in handen. Dit jaar viert Siemens zijn/haar 155e verjaardag.

In zin 1 en 2 is haar correct: commissie en regering zijn vrouwelijke de-woorden. Kies je in zin 3 tot en met 6 ook voor haar, lees dan vooral verder. Het-woorden zijn onzijdige woorden. Om naar het-woorden te verwijzen, gebruiken we het onzijdige bezittelijk voornaamwoord zijn: 3 Het college verdeelt de taken onder zijn leden. 4 Ik heb het over het ministerie in zijn huidige samenstelling. Bij mannelijke de-woorden en bij onzijdige woorden (het-woorden) hoort het voornaamwoord zijn, niet haar: de staat en zijn burgers de vakbond en zijn leden de raad en zijn voorzitter de dienst en zijn manier van werken het parlement en zijn fracties enz. Onzijdig zijn veruit de meeste namen van dorpen, steden, provincies en landen:

Groningen en zijn bevolking Rotterdam en zijn burgemeester R Bedrijven zijn mannelijk. R Taalkundig zou Greenpeace zowel mannelijk als vrouwelijk kunnen zijn. Stichtingen zijn namelijk vrouwelijk, maar internationale organisaties mannelijk. We kiezen voor de vrouwelijke aanduiding. Instanties, organen, overheden en internationale organisaties zijn mannelijk. R L et op: schepen zijn mannelijk. In de scheepswereld (en ook binnen Greenpeace) is het normaal schepen als vrouwelijk aan te duiden, maar taalkundig is dit fout. Voorbeeld: De Solo heeft tijdens zijn laatste reis actie gevoerd. Het gifschip had een gevaarlijke lading in zijn ruim. De enige uitzondering is een schip met een vrouwelijke naam (bv. ‘Anna Jacoba’). Kijk in het Groene Boekje (of een van de stijlgidsen op de redactie) of een de-woord vrouwelijk of mannelijk is!

foto: GP/Horneman

1 2 3 4 5 6

18

abc Aa

actieleider actieschip actievoeren actievoerder: iemand die meedoet aan een Greenpeace-actie. Niet schrijven of zeggen: leden van Greenpeace (Greenpeace is geen vereniging en kent geen leden). activist: níet gebruiken, schrijf of zeg: actievoerder/actievoerster. ad-hocbeslissing (maar zelfstandig gebruikt: ad hoc). AID: Algemene Inspectie Dienst. Algemeen Kernstop Verdrag (Engels: Comprehensive Test Ban Treaty) Antarctica (let op spelling): het zuidpoolcontinent. In het algemeen beschouwen we de ondertekening van het milieuprotocol bij het Antarctica Verdrag in oktober 1991 als een van de grootste successen van Greenpeace. anti-kernenergielobby Anti-Kruisraket Verdrag: verdrag uit 1972 dat bepaalt dat de VS en Rusland geen afweerschild mogen ontwikkelen. De basis voor een machtsevenwicht tussen die twee landen (Engels: Anti Ballistic Missile Treaty). anti-westers arctisch

Ba

Hoofdstuk 4

Greenpeacewoordenlijst

Basel Ban: werd in 1995 toegevoegd aan het Verdrag van Basel (zie daar), na een intensieve lobby van Greenpeace en het Basel Action Network. De Basel Ban verbiedt de export van gevaarlijk afval van OESO-landen naar niet-OESO-landen. beloega: witte dolfijn (Engels: beluga) én het Greenpeace-rivierenschip Beluga. Bhopal: de giframp in 1984 in Bhopal, India. Uit de bestrijdingsmiddelenfabriek van Union Carbide ontsnapt een dodelijke gaswolk. In de eerste dagen sterven 8.000 mensen, 150.000 mensen worden chronisch ziek. Het aantal doden tot nu toe is 20.000. Schrijf niet: slachtoffers van de Bhopalramp, maar: overlevenden. Zo noemen zij zichzelf ook. Biodiversiteitsverdrag: CBD (zie daar). biomassa: biomassa is organisch materiaal, dat wordt gebruikt voor de opwekking van elektriciteit en voor biobrandstoffen. Biomassa is CO2-neutraal. Bij verbranding

komt wel CO2 vrij, maar die was – in tegenstelling tot fossiele brandstoffen – slechts kort in de plant of boom opgeslagen. Biosafety Protocol: VN-verdrag uit 2000, dat de handel in genetisch gemanipuleerde organismen reguleert. Kwam tot stand onder de CBD (zie daar). BNFL: British Nuclear Fuels Ltd., eigenaar van de opwerkingsfabriek in Sellafield. Borssele / Borsele: de plaats Borssele – waar de ‘EPZ centrale Borssele’ staat – ligt in de gemeente Borsele. broeikaseffect: de aarde werkt van nature als een broeikas, daardoor is leven op aarde mogelijk. Zonlicht verwarmt het aardoppervlak, een deel van deze warmte wordt teruggekaatst en vastgehouden door broeikasgassen die van nature aanwezig zijn in de atmosfeer. Maar het versterkte broeikaseffect is: onder meer door de verbranding van kolen, olie en gas zijn zoveel broeikasgassen in de atmosfeer terechtgekomen, dat te veel warmte wordt vastgehouden. Gevolg: de atmosfeer warmt op, de temperatuur stijgt en het klimaat verandert. broomhoudende vlamvertragers: zeer schadelijke chemische stoffen die vooral worden toegepast in elektrische apparaten en meubels. Ze vertragen vlamvorming om brand te voorkomen. Behoren tot de POP’s (zie daar).

Cc

campagne: het geheel van activiteiten over één bepaald milieuonderwerp. Bijvoorbeeld: de bossencampagne, de spaarlampencampagne en de windenergiecampagne. In teksten voor een groot publiek met mate gebruiken of duidelijk uitleggen; het begrip zegt de meeste mensen niets. campaigner: met mate gebruiken. Beter is: campagneleider. Cap de la Hague: kust waar de Franse opwerkingsfabriek Cogema is gevestigd. CBD: Convention on Biological Diversity. Nederlands: Biodiversiteitsverdrag. VN-verdrag uit 1992, ondertekend door 168 landen. Doel: bescherming van de biodiversiteit op aarde. CFK: chloorfluorkoolwaterstof (Engels: CFC). CFK’s tasten de ozonlaag aan en dragen bij aan het broeikaseffect. Tot begin jaren negentig veel gebruikt in koelkasten en spuitbussen, maar uitgefaseerd onder het Montreal Protocol. Echter: de industrie

19

20

d e

heeft CFK’s op grote schaal vervangen door de eveneens schadelijke HFK’s en HCFK’s (zie daar). chemicaliën: chemische stoffen. In 1981 is een Europese lijst opgesteld van bestaande commerciële chemische stoffen (EINECS). Dat waren er zo’n 100.000. In 2007 nam de EU een nieuw chemicaliënbeleid aan: REACH (zie daar). CITES: Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora. Ned: het verdrag dat de internationale handel in bedreigde planten en dieren regelt. CO2: kooldioxide, een broeikasgas dat ontstaat door de verbranding van kolen, olie en gas. Versterkt het natuurlijke broeikas­ effect (zie daar) op aarde. CO2-opslag (ook wel Carbon Capture and Storage (CCS)): CO2 afvangen, transporteren en ondergronds opslaan. Met deze technologie kan CO2 uit fossiele brandstoffen of biomassa worden gehaald, vóór of na verbranding in bijvoorbeeld een elektriciteitscentrale. Die afgevangen CO2 moet vervolgens worden geconcentreerd, gedroogd en gecomprimeerd en daarna per pijpleiding of schip worden getransporteerd naar een ondergrondse opslag. CCS bestaat vooralsnog alleen op papier. Cogema: Franse opwerkingsfabriek, ook wel La Hague genoemd. Convention on Wetlands: verdrag over Wetlands (waterrijke natuurgebieden), gesloten in 1971 in Ramsar, Iran. Doel is het behoud en duurzaam gebruik van wetlands. De conventie kent inmiddels 155 ‘leden’ (parties). Op de Ramsar-lijst van internationaal belangrijke wetlands staan 1.674 van deze waterrijke natuurgebieden. COVRA: Centrale Organisatie voor Radio­ actief Afval (in Zeeland). CTB: Commissie Toelating Bestrijdingsmiddelen. CTBT: Comprehensive Test Ban Treaty. Ned: Algemeen Kernstop Verdrag.

Dd

DDT: krachtig bestrijdingsmiddel dat vooral in het midden van de vorige eeuw op zeer grote schaal werd toegepast. Op grond van de ervaringen met DDT rezen de eerste vermoedens (o.a. door Rachel Carson) dat chloorstoffen/POP’s op den duur zeer schadelijk zijn voor mens en milieu. dirty dozen: twaalf zeer schadelijke chemische stoffen, POP’s (zie daar), die zijn verboden in het VN POP’s-verdrag (Stockholm Convention) van mei 2002. discards: ongewenste bijvangsten – te kleine vissen of niet de juiste soort – die dood of levend weer overboord gaan. donateur: persoon die Greenpeace financieel ondersteunt. Greenpeace Nederland is een stichting en heeft daarom geen leden, maar donateurs. duurzaam: (Eng: sustainable) pas op met dit vage begrip dat voor velerlei uitleg vatbaar is. Gebruik het alleen in een context waarin de betekenis eenduidig is. We hebben het niet over duurzame energie, maar over schone energie. duurzaamheid (Eng: sustainability).

Ee

ECN: Energie Centrum Nederland (in Petten) ecosysteem EKO (met een k): officieel keurmerk voor producten uit de biologische landbouw. Produc­ ten met EKO-label moeten voldoen aan een reeks eisen, die zijn opgesteld en worden gecontroleerd door het instituut SKAL. e-mailactie e-mailbericht e-mailnieuwsbrief EPA: Environment Protection Agency. Ned: EPA, het Amerikaanse Agentschap voor Milieu. Nog het best te vergelijken met een milieuministerie – maar heeft officieel die status niet.

f g Esjberg-verklaring: overeenkomst tussen Noordzeelanden uit 1995, om het lozen van schadelijke stoffen terug te brengen. Doelstelling: vóór 2020 door de mens geproduceerde gevaarlijke stoffen in het milieu reduceren tot nul. Euratom: Europees kernenergieverdrag. e-waste: elektronisch afval = afgedankte elektronische apparaten

Ff

FCCC: Framework Convention on Climate Change. (Ned: Klimaatverdrag). FLEGT: Forest Law Enforcement, Governance and Trade; de officiële titel van het beleidskader op Europees niveau, die de handel in illegaal hout aan banden moet leggen. ‘fout hout’: populaire Greenpeace-term voor hout dat op niet-duurzame, onverantwoorde wijze is gekapt, waardoor oerbossen in snel tempo ernstig worden aangetast. Geschikt voor populaire en reclameteksten wanneer er sprake is van echte misstanden, maar soms is meer uitleg nodig. De term kan niet zonder meer gebruikt worden voor alles wat níet duurzaam is. FSC: Forest Stewardship Council. Keurmerk voor duurzaam hout. ftalaten: zeer schadelijke chemische stoffen die vooral worden gebruikt als weekmakers in plastics, met name PVC. Behoren tot de POP’s (zie daar).

Gg

GATT: General Agreement on Tariffs and Trade. Ned: GATT, Algemene Overeenkomst over Tarieven en Handel. genetisch gemanipuleerd: term die Greenpeace gebruikt. Anderen gebruiken genetisch gemodificeerd. gentech: kortere term voor genetisch gemanipuleerd. gentechgewassen gentechvrij gletsjer GMO’s: Genetically Modified Organism. Ned: GGO, genetisch gemanipuleerd organisme. Liever niet gebruiken in publieksteksten. Greenpeace: is vrouwelijk. Bijvoorbeeld: haar rapport, haar donateurs. Greenpeace-donateur Greenpeace-schip Greenpeace-tentoonstelling

greenwashing: het verschijnsel dat bedrijven en overheden zich een groen imago aanmeten. Voorbeeld: een auto met katalysator een groene revolutie noemen, omdat zo’n auto iets minder schadelijk is dan andere.

Hh

handelwijze: gedrag, manier van optreden. handelswijze: manier waarop handel wordt gedreven. HCFK: hydrochloorfluorkoolwaterstof (Eng: HCFC). Chemische stof die het natuurlijk broeikaseffect versterkt. Door de industrie gepresenteerd als alternatief voor CFK’s. HFK: hydrofluorkoolwaterstof (Eng: HFC). Idem als HCFK.

H Ii

IAEA: International Atomic Energy Agency. Ned: IAEA, Internationaal Atoom Energie Agentschap. ICES: International Council for the Exploration of the Seas. illegaal hout: hout dat op een manier is gekapt, waardoor lokale of nationale wetgeving is overtreden, zoals het kappen van hout zonder kapvergunning, of kappen buiten het gebied waar een kapvergunning voor is gegeven. Ook als in het proces de rechten van lokale of inheemse bevolkingsgroepen geschonden worden, spreek je over illegaal hout. IMO: International Maritime Organisation. Ned: IMO, Internationale Maritieme Organisatie. IPCC: Intergovernmental Panel on Climate Change, een VN-adviesgroep over klimaatverandering die bestaat uit zo’n 2.500 wetenschappers uit vele landen. Ned: IPCC, Intergouvernementeel Overleg over Klimaatverandering. Onzijdig, dus hét IPCC. IVP: Individuele Verantwoordelijkheid voor Producenten. Dit betekent dat elke producent financieel en/of fysiek verantwoordelijk is voor het terugnemen en/of recyclen van zijn eigen producten in alle landen waar de producten verkocht worden. IWC: International Whaling Commission. Ned: IWC, Internationale Walvisvaart Commissie.

I

21

22

23

l p kM Rs No t

Kk

Kamercommissie Kamerdebat Kamerfractie Kamerlid kapconcessie: kapvergunning in een bosgebied. kernenergielobby kernenergiesector klimaatverandering: hét milieuprobleem van deze eeuw. Door het versterkte broeikaseffect verandert het klimaat gevaarlijk snel. De gevolgen: stijgende tempraturen, rijzende zeespiegels, smeltende gletsjers, extreme weersomstandigheden. Klimaatverdrag: Framework Convention on Climate Change (zie FCCC). Kyoto Protocol: afspraak over broeikasgassen, die valt onder het Klimaatverdrag (zie daar). In dit protocol uit 1997 beloofden de rijke industrielanden hun gezamenlijke uitstoot van broeikasgassen rond 2010 terug te brengen met 5,2 procent, ten opzichte van 1990. kooldioxide (CO2): broeikasgas dat ontstaat door de verbranding van kolen, olie en gas. Dit broeikasgas levert de grootste bijdrage aan gevaarlijke klimaatverandering.

Ll

langetermijnplannen langetermijneffecten langetermijnstrategie live-uitzending  Londen Conventie (LC): verdrag uit 1972 om de vervuiling van zeeën en oceanen terug te dringen. Belangrijke toevoeging was in 1996 het London Protocol, waarin 43 landen afspraken dat het dumpen van afval in zee verboden is.

Mm

MER: Milieu Effect Rapportage. milieueffect milieu-inspectie milieuminister milieuorganisatie milieuvriendelijk: een vaag en daardoor vaak misbruikt begrip. Niet te vaak gebruiken of duidelijk omschrijven wat het in deze context betekent (zie greenwashing). minister van Milieu ministerie van Economische Zaken, Justitie, VROM etc. Montreal Protocol: VN-verdrag uit 1987, dat de uitfasering regelt van ozonaantastende stoffen. moratorium: tijdelijke verbod. Voorbeeld: het moratorium op de commerciële walvisjacht.

Nn

ngo: niet-gouvernementele organisatie. NIOZ: Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee.

Oo

OECD: Organisation for Economic Cooperation and Development. Ned: OESO. oerbossen: uitgestrekte wouden van duizenden, soms zelfs miljoenen jaren oud. Het zijn complexe, kwetsbare ecosystemen. OESO: Organisatie voor Economische Samen­ werking en Ontwikkeling. olievat - olievaten. Maar: handvat – handvatten. OSPAR-verdrag: verdrag ter bescherming van het zeemilieu in het noordoostelijk deel van de Atlantische Oceaan.

Pp

PCB’s (polychlorinated biphenyls): zeer schadelijke, hormoonverstorende stoffen. Een van de dirty dozen, de twaalf POP’s die de VN in 2002 verboden. pinguïn (dus niet met een q!) piratenvisserij: de internationale term voor piratenvisserij is IUU. De I staat voor illegaal  – gevangen waar dat niet mag, zonder vergunning of met veel te grote vistuigen. De eerste U betekent unreported – vangsten die nergens worden gemeld en dus altijd strafbaar zijn. En de tweede U is van unregulated – vis die is gevangen in een gebied waar geen regels gelden. piratenschip POP’s: Persistent Organic Pollutants. Persistent, bioaccumulerend en giftig. Een zeer grote groep organische stoffen en verbindingen die moeilijk afbreekbaar zijn in het milieu en zich ophopen in het vetweefsel van mens en dier. Een VN-verdrag uit 2002 verbiedt twaalf POP’s (ook wel de dirty dozen genoemd). pro-westers PVC (polyvinylchloride): een van de meest gebruikte plasticsoorten. PVC is giftig tijdens de productie en het gebruik. In 2000 concludeerden vijf studies in opdracht van de Europese Commissie dat PVC-afval op geen enkele manier veilig is te verwerken. Veel toevoegingen aan PVC (zie ook ftalaten) kunnen uit producten lekken. Bij verbranding van PVC komen de uiterst giftige dioxinen vrij.

recyclebaar, recyclebare recyclen recyclede, gerecycled, recycle, recyclet. recycled of gerecycled papier: papier dat (vrijwel) helemaal bestaat uit oud papier. Je kunt beide termen gebruiken, wel consequent. Niet gebruiken: kringlooppapier. recyclingbedrijf RIVM: Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieuhygiëne. RIVO: Nederlands Instituut voor Visserijonder­ zoek.

Q

Qq

quotum - quota

Rr

REACH: Registration, Evaluation and Authori­ sation of Chemicals; nieuwe Europese chemicaliënwetgeving sinds 1 juni 2007. Greenpeace vindt dat deze wet een verbetering is, maar nog steeds onvoldoende bescherming biedt aan het milieu en de gezondheid van mensen. radioactieve straling: dubbelop. De term­  ‘radioactief’ houdt het begrip ‘straling’ al in. Beter: radioactiviteit, radioactief materiaal.

Ss

scheepssloop, scheepssloopindustrie schone energie: energie die afkomstig is van bronnen die geen of minder milieuschade veroorzaken dan fossiele brandstoffen en kernenergie (zon, wind, waterkracht). sloopschepen: afgedankte schepen die in (met name) Aziatische landen onder zeer primitieve, mens- en milieuonvriendelijke omstandigheden worden ontmanteld. (Eng: End of Life Vessels) START: Strategic Arms Reduction Treaty. Wordt niet vertaald. Synthetische muskverbindingen: groep stoffen die aan cosmetica een lekker geurtje geven, maar die moeilijk afbreekbaar zijn. De stoffen hopen zich op in vetweefsel en verstoren de hormoonhuishouding.

Tt

tenslotte: per slot van rekening, immers: wij zijn tenslotte een milieuorganisatie, dus we drukken op gerecycled papier. Maar: ten slotte: aan het eind van iets, tot besluit: ten slotte geven wij u nog even de data door van de open dagen op de Sirius. THORP: Thermal Oxyde Reprocessing Plant. Wordt niet vertaald. TNO: onderzoeksinstituut, de afkorting geldt als de (eigen)naam. toentertijd: níet ‘toendertijd’, maar wél ‘indertijd’. tributyltin (TBT): chemische stof, zeer schadelijk. Onder meer gebruikt in scheepsverf. Behoort tot de POP’s (zie daar). Tsjernobyl twaalfmijlszone tweehonderdmijlszone Tweede Kamer

24

25 Tweede Kamercommissie Tweede Kamerdebat Tweede Kamerfractie Tweede Kamerlid

Uu

VW Z

UNEP: United Nations Environmental Programme. Ned: UNEP, Milieubureau van de Verenigde Naties. UNESCO: VN-organisatie voor onderwijs, wetenschap, cultuur en communicatie.

Vv

de status toegekend door UNESCO (Eng: World Heritage). Werelderfgoedlijst WHO: World Health Organisation. Ned: WHO, Wereldgezondheidsorganisatie. WTO: World Trade Organisation. Ned: WTO, Wereldhandelsorganisatie.

U

Zz

zwart-witfoto

Verdrag van Basel: VN-verdrag uit 1989. Dit reguleert de internationale handel in gevaarlijk afval. Doel is het minimaliseren van de productie en export van gevaarlijk afval.­ Meer dan honderd landen ratificeerden het verdrag. In 1995 werd de Basel Ban hieraan toegevoegd (zie daar). (Eng: Basel Convention) VN: Verenigde Naties (meervoud). voorzorgbeginsel of voorzorgprincipe: niet wachten tot een bepaalde activiteit kwalijke gevolgen heeft voor het milieu, maar van tevoren elk risico uitschakelen. In populaire termen: het milieu krijgt het voordeel van de twijfel. Niet: voorzorgsbeginsel.

Ww

foto: GP/Aporius

walvisjacht walvisachtigen Werelderfgoed: gebieden met bescherm-

26

27

Aa

address: adres. Let op: dubbel d en dubbel s.

Bb

billion: biljoen. Typisch Brits, een 1 met twaalf nullen, miljoen maal miljoen. In het Amerikaans betekent billion miljard, een 1 met negen nullen, duizend miljoen. Let op: dit heeft ook gevolgen voor nog grotere getallen. Trillion heeft in het Engels achttien nullen en in het Amerikaans twaalf nullen. Brits voor miljard is milliard). Let op: in het Engels gebruik je de komma en de punt in cijferreeksen als volgt 14.000 duizend exemplaren (Ned) tegenover 14,000 (Eng). En € 15,95 (Ned), maar $ 15.95 (Eng)

Cc

chlorine: chloor. CFC (chlorofluorocarbon): CFK, chloor­ fluorkoolwaterstof. committee: comité.

Ee

End of Life Vessel: sloopschip. eventually: uiteindelijk. Dus níet ‘eventueel’: dat is possible, possibly, potential of potentially.

Ff

footage (video footage): gefilmd materiaal in ruwe versie.

Gg

Hoofdstuk 5

Woorden- en begrippenlijst Engels

government: regering, maar vaak ook lagere instanties. Dus ook te vertalen als: instanties, de autoriteiten, de overheid, de gemeente. Greenpeace members: Greenpeace­medewerkers, Greenpeace-actievoerders. Nooit ‘Greenpeace-leden’.

Hh

HFC (hydrofluorocarbon): HFK, hydrofluorkoolwaterstof. HCFC (hydrochlorofluorocarbon): HCFK, hydrochloorfluorkoolwaterstof.

Ll

live - life: de eerste is ‘rechtsstreeks’ de tweede ‘leven’. Dus een live concert en een real life-soap.

Mm

marine: een bijvoeglijk naamwoord dat betekent ‘van of over de zee of de oceaan’. Voorbeeld: marine biologist, dat is geen marinebioloog maar een mariene of zoutwaterbioloog. Het Nederlandse woord ‘marine’ is in het Engels navy of naval forces.

Nn

natural resources: bodemschatten, natuurlijke rijkdommen, reserves. Desnoods: delfstoffen, mineralen. Maar nooit: natuurlijke hulpbronnen. NGO (non governmental organisation) : ngo, niet-gouvernementele organisatie.

Oo

onboard the ship: aan boord van een schip. operator (van een schip): de beheerder van een schip. Er kunnen meerdere eigenaren zijn (aandeelhouders) van een schip. De operator is het bedrijf dat het schip in de vaart houdt.

Pp

Pacific: Stille Zuidzee, Stille Oceaan of Grote Oceaan. paraffin: petroleum. paraffin wax: vaste paraffine. liquid paraffin: vloeibare (medicinale) paraffine. kerosene: petroleum (Am./Brits). petrol: benzine (Brits). gasoline, gas: benzine (Am.). petroleum: (ruwe) aardolie. petroleum jelly: vaseline. crude oil: petroleum, aardolie. diesel oil: gasolie, dieselolie. fuel oil: stookolie. paraffin oil: lampenpetroleum, kerosine. photograph/photo: foto, afdruk.

Ss

shipbreaking: het slopen van schepen. shipowner: reder of scheepseigenaar. single hull oil tanker: enkelwandige olietanker slide: dia (ook: transparency). Southern Ocean: de wateren rond Antarctica.

Tt

traffic: niet alleen ‘verkeer’, maar ook ‘handel’ (vaak ongunstig en met een voorvoegsel: drug traffic).

Vv

video: video.

Woorden die we niet vertalen, maar soms wel toelichten: know-how, lay-out, software, hardware, discards, blow-out, greenwashing.

28

Hoofdstuk 6

Naslagwerken

29 Nederlandse spellingsgids R Officiële • Het Groene Boekje der Nederlandse Taal, 2005

R Websites • www.taalunieversum.org

(officiële site van de Taalunie, ook voor taaladvies)

• www.opentaal.org (open source, goedgekeurd door de Taalunie)

en spellingswijzers bij de redactie R Stijl• Het nieuwe Stijlboek van de Volkskrant, Amsterdam, 1999 • • • •

Stijlboek NRC Handelsblad, Utrecht, 2000 Trouw Schrijfboek, Amsterdam, 1999 Vraagbaak Nederlands, Erik Tiggeler, SDU, 2001 Schrijfwijzer, Jan Renkema et al., ‘s-Gravenhage, 2000

bij de redactie R Woordenboeken • Van Dale’s Woordenboek der Nederlandse Taal • • • • •

Van Dale’s Woordenboek van Hedendaags Nederlands Van Dale’s Groot Synoniemen Woordenboek Van Dale Vertaalwoordenboeken Engels, Duits, Frans Van Dale’s uitdrukkingen Prisma woordenboeken Spaans en Portugees

R Diversen • Titulatuurgids

(campagneafdeling)

• Schrijfwijze van buitenlandse namen • Grote Winkler Prins Encyclopedie • Bosatlas • Times World Atlas (campagneafdeling) • De brievenhulp (ook voor brieven in vreemde talen) • Lijst van Nederlandse, Engelse en Latijnse namen van walvissen en zeehonden

31

Concept en redactie: Barbara van Male, Annemiek Verbeek Eindredactie: Nicole van den Bosch Beeldredactie: Gerda Horneman Drukwerkbegeleiding: Menno Vonk Drukwerk: Ruben Wix Ontwerp: The Ad Agency, Alphen aan den Rijn Met dank aan de ‘denktank’: Daan Bartels, Maartje van Boekel, Hester van Rijn, Gerben Schwab, Laura Westendorp, Klaas Wiersma en Monique Zwiesereijn. © Greenpeace Nederland, Amsterdam, juli 2007

foto: GP/Deiman

colofon

30