Beesel/Reuver/Belfeld/Swalmen
Postbus 4643 5953 ZG Reuver www.maas-enswalmdal.nl
Postgiro 4210072 Rabobank Beesel Rek. nr. 10.53.12.827
Heemkundevereniging
Maasen Swalmdal
Aan de (bestuurs)leden
Jaarverslag 2013 Jaarboek 32 (2013) Op woensdag 27 november 2013 werd in de aula van BC Broekhin in Swalmen het 32e jaarboek van de heemkundevereniging Maas- en Swalmdal gepresenteerd. Het eerste exemplaar werd feestelijk uitgereikt aan de Milieu- en Heemkundevereniging Swalmen, onze zustervereniging uit Swalmen. Voor de circa 110 aanwezigen werd tevens een exemplaar overhandigd aan de aanwezige vertegenwoordigers van de gemeentebesturen uit het werkgebied van de vereniging. Loe Giesen sloot de avond af met een fotografische wandeling door het Swalmer cultuurhistorische landschap. Werkgroep archeologie Met de gemeenten Beesel en Roermond bestaat de afspraak om bodemverstoringen archeologisch door vrijwilligers te laten begeleiden, indien er geen noodzaak is om een officieel archeologisch onderzoek te doen. In 2013 hebben wij op deze wijze 2 projecten begeleid. Zo is op 6 maart een archeologische begeleiding verzorgd bij graafwerkzaamheden op het voetbalterrein van Bieslo Beesel en op 18 juli bij Optiwa BV Molenweg 3 te Reuver. Daarnaast is er met beide gemeenten regelmatig overleg over archeologische aangelegenheden. In de gemeente Roermond zijn wij vertegenwoordigd in de Gemeentelijke Archeologische Werkgroep Roermond (GAWR), die in 2013 is samengevoegd met de Werkgroep Monumenten. Via Wiel Luys is er direct contact met de gemeente Beesel. Reeds enkele jaren doet de werkgroep onderzoek naar de rivierovergang van de Romeinse weg bij de Swalm. Naar aanleiding van persaandacht over dit onderwerp is op 12 maart gesproken met Econsultancy uit Swalmen over een eventuele samenwerking bij de zoektocht naar de Romeinse brug. Een aantal malen werd gezamenlijk onderzoek gedaan naar het precieze tracé van de Romeinse weg. Dit onderzoek heeft nog niet tot concrete resultaten geleid, maar het onderwerp blijft onze interesse houden. Op 15 maart werd in het Limburgs Museum de Tentoonstelling “Van de schoorsteenmantel” geopend. Twee leden van onze vereniging stelden hier hun mooiste vondsten tentoon, te weten Peter Peeters en Will Bouts (†). In hetzelfde museum werd door 3 leden van de werkgroep op zaterdag 13 april 2013 de 5e Limburgse Archeologiedagen bezocht. Het gebuikelijke uitstapje naar het buitenland voerde een aantal leden van de werkgroep ditmaal naar Zuid-Frankrijk. Dit jaar zijn van 2-10 september diverse lokaties in de Dordogne en Carcassonne en omgeving bezocht. Zaterdag 23 maart en zaterdag 26 oktober is onderzoek gedaan in de bossen van gravin Wolff Metternich te Swalmen naar mogelijke grafheuvels. Er waren hier nog enkele verhogingen waarvan wij wilden weten of dit grafheuvels waren. Alle onderzochte heuvels bleken echter stuifduinen te zijn. Ons streven voor de planologische bescherming van AMK terreinen in de gemeente Roermond werd voortgezet. Op ons verzoek om deze terreinen als gemeentelijk monument op te voeren is door het college van B&W negatief beslist. Een bezwaar tegen deze beslissing is op 4 april 2013 wel in zoverre gehonoreerd, dat de terreinen in een nieuw bestemmingsplan Buitengebied Swalmen de dubbelbestemming ‘historische kern’zullen krijgen. Daardoor gaan voor deze archeologische vindplaatsen strengere regels gelden. De in 2012 gevormde werkgroep die de Romeinse bewoning en grofkeramiek in de regio onderzoekt, zette haar werkzaamheden voort. Getracht wordt - o.a. door XRF-metingen - meer inzicht in datering, 1
verspreiding en gebruikte kleisoorten van dit materiaal te krijgen. Het project zal ook in 2014 vervolgd worden. Werkgroep dorpsgidsen Beesel Op vrijdag 15 maart 2013 werden voor de eerste maal rondleidingen in het donker verzorgd. 61 Leerkrachten van Scholengemeenschap Broekhin Swalmen-Reuver werden ‘s avonds door de dorpsgidsen in het slechts door straatverlichting zichtbare centrum rondgeleid. Dit ‘experiment’ is door de wandelaars als bijzonder geslaagd ervaren. Op dinsdag 9 april is afscheid genomen van dorpsgids Pierre Verstappen. Hij moet het vanwege lichamelijke ongemakken rustiger aan gaan doen. Pierre is bijna negen jaar gids geweest en leidde in totaal 29 groepen rond. Als dank voor zijn inzet kreeg Pierre enkele attenties aangereikt. Op 7 juni werd het 10-jarig bestaan van de werkgroep gevierd. Ter gelegenheid daarvan is op 16 juli een nieuwe groepsfoto gemaakt. Persberichten over dit jubileum verschenen eind juli in weekblad ’t Gazetje en Dagblad De Limburger. Op vrijdag 13 september verzorgden de dorpsgidsen tijdens de Open Monumenten Klassendag de rondleidingen voor 141 scholieren van groep 7 en 8. In het kader van het thema ‘Macht & Pracht’ werd huize De Mortel en kasteel Nieuwenbroeck bezocht. In 2013 werden in totaal 646 bezoekers rondgeleid, verdeeld over 44 groepen. Een prima resultaat omdat het aantal aangevraagde rondleidingen na enkele mindere jaren weer in de lift zit. Door twee leden is de vereniging vertegenwoordigd in de werkgroep Knopen Lopen Beesel. Onder regie van deze werkgroep is de thema wandelfolder Walsbergroute uitgebracht. Werkgroep gidsen voormalig Brits munitiedepot in Brüggen In het depot is afgelopen jaar fysiek niet veel veranderd. De betwiste omheining staat er nog en de uitgedunde hertenpopulatie, al jaren een publiekstrekker, is ook nog altijd aanwezig. De indruk bestaat dat het depot een groeiend aantal recreanten trekt, zelfs van verder weg. Zo werd bijvoorbeeld door de werkgroep een fietsgroep uit Zuid-Limburg rondgeleid. Het aantal excursies was in 2013 iets meer dan het jaar ervoor. Dientengevolge steeg het aantal deelnemers. Bij de samenwerking met het VVV werd met name op de kleinere campings meer reclame gemaakt. Door met het VVV samen te werken is het voor individuen makkelijker om mee te gaan op vooraf vastgestelde excursiedagen. Het weer is hierbij wel een bepalende factor voor het aantal deelnemers. Het samenwerkingsverband zal in 2014 voortgezet worden. De gidsen blijven zich inzetten om op een populaire manier bij te dragen aan bewustwording van een fascinerend stuk eigentijdse geschiedenis. Werkgroep kruisen en kapellen Beesel De hausse aan inbraken en vandalisme in 2012 zette zich in 2013 gelukkig niet voort. De met plexiglazen vensters uitgeruste offerblokken bewezen hun waarde. Zo is het voor inbrekers met één blik duidelijk dat er niets te halen valt. Ook zijn met vrijwilligers uit de buurt duidelijke afspraken gemaakt over het legen van de kluisjes. Bovendien is voor een andere bevestigingsmethode gekozen. De kluisjes worden in het vervolg met een aantal schroeven vastgezet en niet ingemetseld, zodat bij braak de schade geringer is. Het onderhoud bleef afgelopen jaar beperkt tot wat verfwerk en vervangen van ruiten en voegwerk. Tevens werd het sierschilderwerk bij de Antoniuskapel opgeknapt. Met Gebr. van der Borst zijn herstelwerkzaamheden bekeken die alleen door een professioneel bedrijf uitgevoerd kunnen worden. Die werkzaamheden staan voor komend jaar op de rol. Werkgroep kruisen en kapellen Belfeld De documentatie over de in Belfeld aanwezige kruisen, kapellen en ander klein religieus erfgoed is verder uitgebreid. Publiciteit voor haar werkzaamheden genereerde de werkgroep in 2013 o.a. door het verzorgen van verschillende bijdragen. In Biejeingezeumerd verscheen een artikel over de drie nieuwe boomkruisen langs de “Camino naar Santiagio de Compostella” in Belfeld. Deze bijdrage werd ook in Kapellen en Kruisen, het kwartaalblad van de Koepelorganisatie Kruisen en Kapellen in Limburg, geplaatst. In hetzelfde periodiek werd ook de aandacht gevestigd op het klein religieus erfgoed in de kloostertuinen van Belfeld. Eerder werd dit stuk al in de Dorpskrant Belfeld opgenomen. Verder werd 2
nog incicenteel aandacht besteed aan hun werk in de Tegelse courant, Dagblad de Limburger en De Trompetter. Ook de website Belfeld Nu maakte enkele malen melding van de werkgroepactiviteiten. De activiteiten werden op 9 september ook in een stand op de infomarkt over klein religieus erfgoed in Steyl gepromoot. Daarnaast werden een drietal goed bezochte lezingen verzorgd over het klein religieus erfgoed in Belfeld; tweemaal bij de ouderenvereniging van Belfeld (13-03-2013 en 16-102013) en één keer bij het Pronkeppelke (27-03-2013). In oktober zijn drie kleine boomkruisen aangebracht langs de ‘Camino‘ - het tracé van de pelgrimsweg naar Santioga de Compostella - in Belfeld (Molenbeekweg, Bovenste Schorfweg en bij grenspaal 432). Uiteraard werd het nodige onderhoud gepleegd aan en nabij verschillende andere kruisen en kapellen. De samenstelling van de werkgroep, bestaande uit de leden Jan Coopmans, Wim van Diepen en Piet Strous, onderging geen wijzigingen. Werkgroep Limburgse klokken en uurwerken In het achterliggende jaar heeft de werkgroep weer vele hangklokken en staande klokken gedocumenteerd. Hiervoor zijn zowel in Midden- en Noord-Limburg als elders in Nederland en België vele bezoeken afgelegd. In de driehoek Cuijk, Eindhoven en Sittard hebben wij inmiddels ruim 300 particulieren bezocht. In 2013 zijn een aantal belangrijke klokkenmakers beschreven evenals hun producten. Doel is onder meer de bijzondere kenmerken in beeld te brengen die voor die uurwerkbouwers typerend zijn. Een aantal uurwerken konden van de ondergang gered worden. Na restauratie kunnen deze binnen afzienbare tijd hun 300-jarig bestaan vieren! Verder is in Opglabbeek (België) voor de Heemkring Glatbeke twee keer een presentatie gegeven over Limburgse uurwerken toegespitst op de plaatselijke klokkenbouwers Pe(e)ters die eind 18e en in de 19e eeuw daar werkzaam waren. Een van de presentaties vond plaats ter gelegenheid van Open Monumentendag in België. Voor de bijeenkomsten was veel belangstelling. Open Monumentendag 2013 Op zondag 15 september werd de jaarlijkse Open Monumentendag gehouden met als thema ‘Macht & Pracht’. In het centrum van Reuver waren op die dag een groot aantal activiteiten die door vrijwilligers en medewerking van monumenteneigenaren mogelijk gemaakt werd. In de kloosterkapel was door Artimosa een tentoonstelling opgezet ‘Monumenten verbeeld’, die door Els Denessen werd opgeluisterd met Keltische gezangen en eigen composities. Op het Raadhuisplein showden een aantal eigenaren met trots hun ‘Oldtimers’ aan het publiek. In de kerk was een expositie van de parochie over kerkelijke kunst. Verder waren er rondleidingen in de kloosterkapel, de kloostertuin, de kerk en de fabrikantenwoning Laumans. Vooral deze laatste trok veel bekijks evenals oude filmbeelden van kerkelijke activiteiten. Op vrijdag 13 september deden leerlingen van de basisscholen De Triolier, Bösdael en’t Spick mee aan Open Monumentendag. Onder toeziend oog van Beeselse gidsen bezochten zij de panden De Mortel en kasteel Nieuwenbroeck. Na een toelichting door de gidsen konden de kinderen met een kijkwijzer zelf op ontdekking gaan. Monumenten(zorg) Gemeente Beesel In 2013 kwam de monumentencommissie, waarin de heemkundevereniging is vertegenwoordigd, slechts één keer bij elkaar. Naar aanleiding van een gemeentelijk voorbereidingsbesluit in 2012 m.b.t. het terrein van Wienerberger-Terca in Reuver-Offenbeek en een bezoek aan het fabriekscomplex in 2013 is door de vereniging geadviseerd om een extern bureau een bouwhistorisch onderzoek te laten uitvoeren. De gemeente heeft besloten twee oude fabrieksdelen te laten staan. Tijdens de sloop van het overige deel kwam een nog onbekende schoorsteen tevoorschijn. Uit onderzoek bleek deze uit het begin van de zestiger jaren te dateren. Omdat de met sloop bedreigde schoorsteen het laatste exemplaar van de grofkeramische industrie is, maakt de vereniging zich sterk om deze voor het nageslacht te behouden. Op basis van bouwhistorisch onderzoek door de heemkundevereniging is de gemeente geadviseerd de schoorsteen te laten staan en - mocht dit niet lukken i.v.m. de aanwezige bodemvervuiling - deze in delen af te breken en elders op het terrein weer op te bouwen. 3
Verder is door de gemeente Stichting BOEi ingeschakeld om te bekijken of en op welke manier de fabrieksgebouwen herbestemd kunnen worden. Deze stichting heeft ook bij de heemkundevereniging informatie ingewonnen. Het rapport wordt begin 2014 verwacht. Door de buurt Panneoven in Offenbeek is medewerking gevraagd bij het opstellen van een informatiepaneel over de vroegere kleiwarenindustrie. Op de plaats waar de huizen zijn gebouwd heeft de kleiwarenfabriek van Feyen gestaan. Door plaatsing van het infobord wordt dit stukje over de vroegere kleiwarenindustrie vastgelegd. Samen met het Fremdenverkehrsamt in Brüggen, de gemeenten Brüggen en Beesel en het bedrijf Abellife werd er door Wiel Luys gewerkt aan het maken van een achttal fiets- en wandelroutes waarvan een deel grensoverschrijdend. t Huurvaarderspad (educatieve wandelroute), Beesel - groots en meeslepend (wandelroute door het Maasveld), Beesel - op een kanonschot afstand (fietsroute), Slingerend langs de Swalm (wandelroute) en Stadswandeling Brüggen (educatieve wandelroute) zijn inmiddels klaar. In 2014 zullen er nog enkele volgen. De routes kunnen op een smartphone worden gedownload. Belfeld Het gemeentelijke monumentenoverleg Venlo vond 4 keer plaats. M.b.t. Belfeld stonden geen specifieke punten op de agenda. Wel werd medewerking gevraagd en verleend aan een update van de Archeologische Beleidskaart en de opzet van een Cultuurhistorische inventarisatiekaart. Het oude parochiekerkhof aan de Urbanusweg, een gemeentelijk monument, werd op initiatief van de St. Urbanusparochie opgeknapt. Verschillende grafkruizen en de oude toegangspoort zijn hersteld. Tevens werd een passende groene aankleding aangebracht. Swalmen Het monumentenoverleg in Roermond heeft zes keer plaatsgevonden. Ten aanzien van Swalmen zijn er geen bijzondere zaken aan de orde geweest. Wel is in overleg tussen de MHVS, onze vereniging en de eigenaar afgesproken dat de Monumentenwacht Limburg een consolidatieplan gaat opstellen voor het behoud van kasteelruïne Ouborg. De Genoenhof, een mooie karakteristieke boerderij in het Swalmdal, wacht al jaren op een nieuwe bestemming. De Stichting Emmaus heeft het initiatief genomen om in de Genoenhof dak- en thuislozen onderdak te bieden in een woongemeenschap en een kringloopwinkel te exploiteren. Samen met de MHVS staan wij positief tegenover herbestemming deze boerderij. Anderzijds waken wij voor verrommeling van het landschap , in dit kwetsbaar stukje Swalmdal. De eigenaar van camping Maasterras, Eind 4 in Asselt, wil een veldschuur oprichten voor het opbergen van groot materieel. Aangezien op het terrein in het verleden archeologische resten zijn aangetroffen is de initiatiefnemer door de gemeente gevraagd om de grondwerkzaamheden te laten begeleiden door Heemkundevereniging Maas- en Swalmdal. Wegens vernielingen aan het leeg staande voormalige stationsgebouw zijn door de eigenaar maatregelen genomen en onderhoudswerkzaamheden uitgevoerd. Daarbij zijn helaas zonder vergunning werkzaamheden uitgevoerd aan dit gemeentelijk monument waarbij de tegels in de voormalige stationshal zijn verwijderd. De eigenaar is er door de gemeente op gewezen dat er voor wijzigingen aan het pand een vergunning aangevraagd dient te worden. Er wordt gezocht naar een nieuwe gebruiker en een nieuwe bestemming voor het pand. (Straat)naamgeving Eind 2012 werden we door de gemeente Beesel benaderd om namen aan te dragen voor een achttal paden. In januari 2013 zijn hiervoor namen bij de gemeente voorgesteld. Bij de oplevering van het nieuwe viaduct over de Asseltsestraat in 2004 was verzuimd om aan dat viaduct een passende naam te geven. In 2013 is o.a. onze vereniging door de gemeente Roermond benaderd om hiervoor suggesties te doen. Kort voor de zomer werd de nieuwe naam ‘Aartjes Asselt’ onthuld. Overige activiteiten in 2013 16 januari: lezing door W.J.M. Guido Corten over "Wegen in het Departement van de Nedermaas" i.s.m. de MHVS. 27 februari: lezing door Twan Ernst "Pannenbakkers langs de Maas in de Romeinse tijd". 20 maart: lezing over de Swalm op Duits grondgebied i.s.m. de MHVS. 3 april Lezing over de Swalm op Nederlands grondgebied i.s.m. de MHVS. 4
14 april: fietstocht over het voormalig Brits munitiedepot. 17 april: bezoek aan het gemeentearchief in Venlo. 9 mei: Hemelvaartsdagfietstocht i.s.m. de MHVS. 29 juni: busexcursie naar Hulst en kasteel Marnix van Saint Aldegonde. 25 september: lezing "Oude foto's van Reuver - Foto's uit de oude doos" door Jan Ickenroth. 1 oktober: lezing Marcel Dings over de grofkeramische industrie in onze regio. 13 oktober: herfstwandeling i.s.m. IVN De Steilrand in de omgeving van De Spick in Boukoul. 15 oktober: lezing door Jo Smeets over de historische ontwikkeling van bidprentjes en het gebruik ervan bij genealogie. 13 november: lezing door Olaf Op den Kamp "De wolf van Bohemen naar Beesel" i.s.m. IVN De Steilrand. 26 december: Kerstwandeling (2e kerstdag) i.s.m. de MHVS.
Verenigingsbladen Biejeingezeumerd, ons gezamenlijk kwartaalblad met de Milieu- en Heemkundevereniging Swalmen verscheen vier keer op regelmatige tijdstippen. Een tweetal afleveringen van de digitale nieuwsbrief “De Kleine Zeumer” verscheen met actueel nieuws tussendoor. Verenigingsruimte De leden wisten de weg naar de nieuwe verenigingsruimte in het Reuverse parochiehuis (Pastoor Vranckenlaan 6 in Reuver) op de vaste maandagavond goed te vinden. Het bezoek was als vanouds. Helaas kregen wij in een kort tijdsbestek ook drie keer bezoek van het dievengilde. Naast ontvreemding van geld en goederen ontstond ook de nodige schade aan onze eigendommen. Bestuur en leden Op de algemene ledenvergadering van 18 maart 2013 werden geen wijzigingen in de bestuurssamenstelling doorgevoerd. In tegenstelling tot voorgaande jaren konden dit jaar geen jubilarissen gefeliciteerd worden. Na afloop van de vergadering volgde een lezing door de werkgroep herbouw St. Barbarakapel in Offenbeek. De heemkundevereniging noteerde een kleine ledengroei, waardoor de vereniging aan het einde van het jaar 310 leden telde. Dank Het bestuur van Heemkundevereniging Maas- en Swalmdal dankt iedereen die op de een of andere wijze een positieve bijdrage heeft geleverd aan de door haar georganiseerde activiteiten en nagestreefde doelstellingen.
Namens het bestuur, Twan Ernst
5
