Supply chain security en Keteninformatisering Prof. dr mr Jan Grijpink Universiteit Utrecht/ Ministerie van Justitie Utrecht, 11 november 2010 1
Overzicht • Begrip ‘keten’ • Drie keteninzichten • Een ketenvisie op ketens • Invalshoeken en toetssteen voor informatiebeveiliging in ketens • Identiteitsfraude, met 3 voorbeelden • Wat kunnen we ertegen doen? • Conclusies 2
Begrip Keten
3
Belang van ketens • ketens worden steeds belangrijker door: – – – –
voortschrijdende specialisatie toenemende onderlinge afhankelijkheden hogere maatschappelijke eisen toenemende interactie en samenwerking
• een keten is een moeilijk terrein door: – geen overkoepelend gezag – gemeenschappelijke belangen vaak beperkt en onduidelijk – irrationaliteit en onvoorspelbaarheid troef – het dominant ketenprobleem is de ‘baas’ in de keten! 4
Keten (1) Procesniveau • maatschappelijke keten • logistieke keten • register-keten • informatie-keten 5
Keten (2) Krachtenveld • veel onafhankelijke partijen • tegengestelde belangen • wil of druk om iets samen te doen • een dominant probleem waarop men alleen geen vat heeft • bestuurlijke en administratieve complexiteit 6
Keten en niveauvergissing We ontlenen inzichten vaak aan kleinschalige toepassingen (informatiesysteem, organisatie) en schalen die klakkeloos op naar een grootschalige toepassing (keten). We maken dan een niveauvergissing, want inzichten zijn niveaugebonden! Aannames en uitgangspunten zijn dan niet geldig. Projecten mislukken, processen raken ontregeld en beveiliging gaat lekken. 7
Keteninzichten
8
Keteninzicht 1 •Grootschalige stelsels werken in de praktijk anders dan kleinschalige! •Voorbeelden: nationale patiëntdossier EPD 9
Keteninzicht 2 Ketenpartijen kijken vanuit de eigen organisatie naar ketens: zo overschatten ze kansen en onderschatten ze problemen en risico’s. 10
Keteninzicht 3 In de meeste ketens speelt de identiteit van het ketenvoorwerp een strategische rol, maar wel in elke keten anders! – – –
de ware identiteit, is men dezelfde persoon, is men het wel zelf (meelifter) 11
Ketenvisie
12
Realistische kijk op ketens
•Chaotische en onvoorspelbare omgeving •Apart analyseniveau ‘keten’ •Focus op een dominant ketenprobleem 13
Dominant ketenprobleem Een ketenbreed probleem dat geen der partijen alleen kan oplossen en dat bij herhaald falen de hele keten in diskrediet brengt • • • •
wat is de gemeenschappelijke ketenopgave welke ketenpartner heeft welke invloed welke communicatie is kritisch welke beveiliging is nodig (?) 14
Drie niveaus in een keten niveau boven ketens ketenniveau
BSN / ID-document
Keteninformatiesysteem
grondvlak van een keten Legenda:
verbinding tussen bronregister en keteninformatiesysteem of basisregister keteninformatiesysteem bronregister of basisregister
15
Identiteitsketen
brondocument
officieel identiteitsbewijs
pasje of persoonsnummer
dominant ketenprobleem: bestrijding valse documenten
documentfraude
transactie
geleidelijke verschuiving
dominant ketenprobleem: bestrijding verkeerde personen
identiteitsfraude
16
Twee invalshoeken en een toetssteen voor informatiebeveiliging in ketens
17
Invalshoek 1 vier procesniveaus
• maatschappelijke keten • logistieke keten • register-keten • informatie-keten 18
Invalshoek 2 drie analyseniveaus niveau boven ketens ketenniveau
BSN / ID-document
vijf aandachtspunten
Keteninformatiesysteem
grondvlak van een keten Legenda:
verbinding tussen bronregister en keteninformatiesysteem of basisregister keteninformatiesysteem bronregister of basisregister
19
Identiteitsfraude: de meelifter als toetssteen voor de beveiliging • Vertrekpunt is meestal een te beveiligen object en/of autorisatie van een persoon • Een meelifter als scenario levert een andere kijk op beveiliging: achter de geautoriseerde persoon gaat een ander schuil die je niet meer kan vinden! 20
Identiteitsfraude
21
Wat bedoelen we met een identiteit? • Iemands maatschappelijke identiteit: een aantal officiële kenmerken (waaronder biometrie), – waarmee we een persoon uniek kunnen aanduiden – waarmee iemand zich vereenzelvigt
• Te onderscheiden van: – iemands biologische identiteit (DNA) – pseudo-identiteit (bij- of schuilnaam) 22
Wat bedoelen we met identiteitsfraude? • Iemand gebruikt met kwade bedoelingen de identiteit van iemand anders, bestaand of verzonnen • Elk persoonsnummer, foto, handeling of gebeurtenis bevat suggesties waaruit mensen afleiden wie ze tegenover zich hebben; een identiteitsbewijs is niet vereist • Identiteitsfraude kan overal plaatsvinden en op allerlei manieren, niet beperkt tot specifieke situaties, procedures of 23 documenten
Identiteitsfraude, iets nieuws? • Nee, maar het wordt wel anders, door de digitalisering en anonimisering van onze samenleving. Die leidt tot een explosieve toename van – elektronische identiteits-‘bewijzen’ en – elektronische identiteitscontroles – vervlechting van stukjes fysiek en digitaal proces
• Slachtoffers hebben het niet, of te laat in de gaten en eventuele sporen leiden naar het slachtoffer, niet naar de dader • Geslaagde identiteitsfraude in een proces of keten verspreidt zich ongemerkt over andere processen of ketens. 24
Een blinde vlek voor identiteitsfraude? Wij vertrouwen spontaan op administratieve (papieren of elektronische) identiteiten, zelfs als ze gebaseerd zijn op ongecontroleerde of oncontroleerbare gegevens! Wij kijken bij identiteitscontrole naar het document in plaats van naar de persoon; sporen leiden naar het slachtoffer! We zetten de controlegegevens op het document; een naam-nummercontrole slaagt dan altijd, ongeacht wie zich van het document bedient! Regelgeving en vaste procedures maken het de identiteitsfraudeur onbedoeld gemakkelijk om te voorspellen waar, hoe en wanneer hij zal worden gecontroleerd. En hij heeft het verrassingselement aan zijn kant, bijvoorbeeld bij fall back procedures 25
Drie voorbeelden
26
Praktijkgeval (krantenbericht 7 oktober 2008) Bij Anne (34) stond een consultant van Direct Wonen voor de deur om haar lening te bespreken. Anne wist nergens van. Op haar naam bleken drie kredieten aangevraagd, was een bankrekening geopend en waarschijnlijk ook een telefoonabonnement aangevraagd. Anne vermoedt dat de dader een loonstrookje van haar gezien heeft, waarop BSN nummer, adres, leeftijd, geslacht en bruto loongegevens staan vermeld.
27
Voorbeeld Identiteitsfraude in de strafrechtketen • Aliasmisbruik (identiteitsfraude) in de strafrechtketen heeft in de loop van de tijd geleid tot ernstige vervuiling van het strafbladregister • Gevolgen: – niet onderkennen van recidive – arrestatie of aanhouding van de verkeerde persoon – foutieve beslissing op een aanvraag Verklaring omtrent gedrag (VOG) 28
Voorbeeld Identiteitsfraude in de gezondheidszorg • Het burgerservicenummer (BSN) in de zorg als identificatiemiddel en als koppelmechanisme kan ertoe leiden, dat bij raadpleging ongemerkt medische gegevens van méérdere patiënten worden gepresenteerd • Gevolg: verkeerde behandeling of onderbehandeling van BSN-houder en meelifters, doordat een ziekte van de ene patiënt een contra-indicatie oplevert voor de behandeling van de andere 29
Inzichten • Meeliften op een andere identiteit is niet moeilijk, levert veel voordeel bij slagen en geen nadeel bij mislukken • Voorspelbare identiteitscontroles met ééndimensionale, verplichte en algemene controle-instrumenten lokken identiteitsfraude uit • Generieke voorzieningen zoals BSN en het oogmerk ‘dienstverlening’ vergroten de kwetsbaarheid van processen 30
Identiteitsfraude waait niet over! • De relatie tussen fysieke werkelijkheid en administratieve afbeeldingen wordt steeds moeilijker te doorgronden • Grootschalige voorzieningen werken anders dan men verwacht, soms zelfs omgekeerd (niveauvergissing) • Digitalisering van processen leidt tot méér sporen, maar naar wie? 31
Wat kunnen we doen?
32
Wat kunnen we ertegen doen? • Preventie is de enige effectieve aanpak omdat de sporen naar het slachtoffer wijzen • Controleprocedures moeten slimmer worden om identiteitsfraudeurs te kunnen ontmaskeren • Overheden, organisaties en burgers moeten zelf zorgvuldiger omspringen met gegevens waarmee een identiteit kan worden ge(re)construeerd 33
Slimmere identiteitscontroles Meer aandacht voor de persoon van de gecontroleerde. Personen controleer je anders dan documenten! Oplossing: meeliften moeilijk maken Meer aandacht voor het proces van identiteitscontrole: iedere situatie van identiteitscontrole is anders (Schiphol, bank, politiebureau). Oplossing: variatie in werkwijze (minder voorspelbaar of identiteitsfraude gaat lukken!) Meer aandacht voor controlegegevens. Oplossing: onafhankelijke gegevens van elders, gegevens op identiteits-bewijzen niet gebruiken of extra verifiëren Meer aandacht voor de waarde van identiteitsbewijzen en persoonsnummers; hoe méér je ermee kunt doen, hoe harder de aanval! Oplossing: extra drempels toevoegen(pincode, transactiecode, etc.), dus: ‘vaker kloppen’ 34
Conclusies
35
Conclusies • Identiteitsfraude is gemakkelijk en lonend; identiteitsfraude zal het eerste decennium eerder toe dan afnemen • Identiteitscontroles moeten slimmer worden om meeliften af te kunnen stoppen; beveiliging moet hier een duidelijke eigen bijdrage aan (kunnen) leveren • Hierbij is zowel een kleinschalige als een grootschalige kijk op ketens nodig: een niveauvergissing levert lekkages op! 36
Einde www.keteninformatisering.nl
37
