Sumba Iconic Island
Op weg naar een 100% duurzaam energie eiland
Beste leden van Stichting OS De Bilt, Hivos is Stichting O.S. de Bilt zeer erkentelijk dat zij overweegt een samenwerking met haar aan te gaan in het duurzame energieprogramma van Sumba. Hierbij ontvangen jullie een voorstel om samen met Hivos in dit vernieuwende, ambitieuze programma te participeren en daarmee onderdeel te zijn van de ambitie om te laten zien dat 100% duurzame energie mogelijk is en bijdraagt aan armoedebestrijding en ontwikkeling. Want toegang tot energie is een voorwaarde voor een beter bestaan, om ontwikkeling mogelijk te maken. Om armoede te bestrijden. Echter, dit gaat vaak ten koste van het milieu en in het grotere geheel van het klimaat. Met het duurzame energie programma op Sumba wil Hivos laten zien dat sociale en economische ontwikkeling van arme mensen mogelijk is zonder het milieu, het klimaat enorm te belasten. Hivos kan dit niet alleen en zoekt hierbij partners die deze uitdaging met ons aan willen gaan. Wij hopen daarom dat gemeente De Bilt een van deze partners zal zijn. Eco Matser
Francis Vollebregt
Programmamanager Sumba
Fondsenwerver
2
Hivos en duurzame energie Hivos is een Nederlandse ontwikkelingsorganisatie die handelt vanuit humanistische waarden. Samen met lokale maatschappelijke organisaties wil Hivos een bijdrage leveren aan een vrije, eerlijke en duurzame wereld. Een wereld waarin burgers -‐vrouwen en mannen-‐ gelijke toegang hebben tot middelen en kansen voor ontwikkeling. Een wereld waarin zij actief en gelijkwaardig deelnemen aan besluitvormingsprocessen die bepalend zijn voor hun leven, hun samenleving en hun toekomst. Tegelijkertijd wil Hivos burgers in Nederland aanspreken om hen bij haar werk te betrekken, want verandering daar vraagt inspanningen hier. Een van de speerpunten in het beleid van Hivos is Klimaat en Energie. Klimaatverandering raakt armen nu al. Overschakeling op duurzame energie is nodig en mogelijk, hier maar ook in ontwikkelingslanden, want armoedebestrijding moet niet ten koste gaan van het milieu. Hivos voert een mondiale campagne om het gebruik van 100% duurzame energie te bewerkstelligen. Dit behelst de implementatie van duurzame projecten maar ook wereldwijde lobbyactiviteiten om initiatieven op het gebied van duurzame energie te decentraliseren. En tot slot voert zij een publiekscampagne en een campagne voor de private sector in Nederland.
Sumba Iconic Island: een innovatieve aanpak laat zien dat verandering mogelijk is! Het Indonesische eiland Sumba is hard op weg een wereldvoorbeeld te worden. Duurzame energiebronnen voorzien steeds meer inwoners van elektriciteit en vervangen schadelijke houtvuren. Dit biedt de Sumbanezen volop mogelijkheden voor ontwikkeling en vooruitgang. Hivos is in 2010 gestart met dit unieke en ambitieuze plan. Ons doel: binnen tien jaar hebben de 650.000 bewoners van het Indonesische eiland Sumba toegang tot 100% duurzame energie geven en daarmee uitzicht op een beter bestaan. Sumba is één van de armste gebieden van Indonesië. Het eiland is ongeveer zo groot als een vierde van Nederland en ligt ten oosten van Java en ten zuiden van Flores, vlakbij Bali. De inwoners van Sumba behoren tot de miljarden mensen op deze wereld die geen toegang hebben tot (schone) energie. Ze koken op hout, licht komt van olielampjes of petroleum en als ze al elektriciteit hebben, komt die stroom vaak van generatoren die draaien op dure diesel. Vervuilende en dure energiebronnen en dikwijls slecht voor de gezondheid.
3
Nu, twee jaar na de start van 'Iconic Island Sumba', ziet de toekomst van Sumba er een stuk zonniger uit. De eerste bewoners profiteren al van schone stroom door de inzet van zonne-‐energie en waterkracht. Tientallen vrouwen koken op schoon biogas en plannen voor windmolens langs de kust liggen klaar. Maar belangrijker nog: iedereen doet mee. Van dorpshoofden tot het Indonesische ministerie van Energie.
Het Project Projectnaam
Sumba Iconic Island – a 100% Renewable Energy Island
Samenwerkingspartners
Indonesische overheid (MEMR, BAPPEDA NTT), PLN, Sumba districten, BIRU, IBEKA en andere stakeholders uit de private sector en civil society.
Betrokken donoren bij het Iconic Island initiatief
Nederlandse overheid, Asian Development Bank, Noorse Ambassade, Bank Nasional Indonesia, reisorganisatie Sawadee, Rockband Blof, Nederlandse Postcodeloterij en particuliere donateurs.
Het belang van toegang tot energie 100% duurzame energie is een onmisbare motor voor ontwikkeling op Sumba. Niet alleen voor huishoudens, maar ook voor bedrijven en openbare voorzieningen. Toegang tot elektriciteit opent een wereld aan mogelijkheden voor de Sumbanezen. Mensen hebben 's avonds licht in huis dankzij kleine zonnepanelen. Gezondheidsposten kunnen vaccins koelen. Scholen kunnen computers gebruiken. En schoon water komt letterlijk binnen handbereik. Vervangen van inefficiënte fornuizen door biogas of verbeterde houtfornuizen spaart brandhout en voorkomt blootstelling aan schadelijke rook. In het hooggelegen Sumbanese dorp Waru Woro hoeven vrouwen niet langer de berg af om in het dal water te halen, sinds op een paar centrale punten zonne-‐energiepompen staan die het water omhoog pompen. Daar tappen mensen drinkwater, en water om voedsel én zichzelf te wassen. Opeens is handen wassen heel simpel: zo draagt duurzame energie bij aan persoonlijke hygiëne.
Feiten en cijfers Op het Indonesische eiland Sumba wonen meer dan 650.000 mensen. Het is één van de armste gebieden van Indonesie. In veel dorpen is het ‘s avonds en ‘s nachts donker. Door de hoge aanvoerkosten hebben de meeste bewoners niet genoeg geld voor de petroleum en dieselolie die nodig is om elektriciteit op te wekken. 4
Feiten en cijfers Sumba • • • •
Inwoners: ± 650.000 Landoppervlak: 11.052 km2 Provincie: East Nusa Tenggara Districten: West-‐Sumba, Zuidwest-‐Sumba, Midden-‐Sumba en Oost-‐Sumba.
Energiesituatie in 2009 • • • •
2 elektriciteitsnetwerken aangedreven door diesel 352 dorpen, waarvan 152 zijn aangesloten op een elektriciteitsnet tot 520.000 inwoners zonder toegang tot elektriciteit belangrijkste energiebronnen (buiten het net): petroleum en brandhout
Duurzame energiepotentieel • • • •
Waterkracht: 10 – 20 MW Windenergie: >100 MW Zonne-‐energie: 4,5 – 5 kWh/m2 Biogas: meer dan 500.000 stuks vee
Concrete resultaten • • • • • •
4 lokale organisaties getraind om biogasinstallaties te bouwen en te onderhouden metselaars opgeleid in het bouwen van hoge kwaliteit biogasinstallaties meer dan 100 werkende biogasinstallaties enkele zonnepompen duizenden zonnepanelen voor huishoudens een kleine waterkrachtcentrale
Financieringsbehoefte voor realisatie 100% duurzaam Sumba Toegang tot energie is nauw verbonden met de realisatie van de Milleniumdoelen ( zie bijlage 1 ). De UNDP citeert: " Geen van de Millenniumdoelen kan bereikt worden zonder grote verbetering in de kwaliteit en kwantiteit van energiebronnen en -‐diensten in ontwikkelingslanden ". Dit geldt zeker voor de bevolking van Sumba en in het bijzonder voor vrouwen op Sumba . Ondanks de algemene vooruitgang, is er nog steeds een dringende noodzaak om toegang tot duurzame, hernieuwbare energie mogelijk te maken voor de Sumbanese bevolking. Vooral voor hen die in de meest afgelegen gebieden van het eiland wonen en waar het elektriciteitsnetwerk van het energiebedrijf nog lang niet zal komen. Hivos is op zoek naar extra financiering die het leven van de Sumbanese bevolking zal verbeteren en de toename van duurzame energie zal verhogen. In dit voorstel worden vijf verschillende projecten beschreven waar de inspanningen en activiteiten van Stichting O.S. de Bilt een bijdrage aan kunnen leveren. Een of meerdere opties kunnen naar keuze verder uitgewerkt 5
worden. Uitgebreide beschrijvingen , budgetten en logische kaders kan worden verstrekt wanneer relevant .
Optie 1 Biogas Biogasinstallaties maken schoon gas van varkens-‐ en koeienpoep. Ze zijn een uitstekend, duurzaam alternatief voor de rokerige open vuurtjes waarboven vrouwen op Sumba dagelijks het eten bereiden. Hivos heeft in Afrika en Indonesië al tienduizenden boeren geholpen een eigen biogasinstallatie te bouwen. Datzelfde doen we nu op Sumba. De boeren dragen zelf bij aan de installaties. Als ze te arm zijn, doen ze dat in natura: ze zorgen voor stenen en helpen bij de bouw. Inmiddels zijn op Sumba al bijna honderd biogasinstallaties gebouwd door lokale bedrijven die van Hivos een speciale opleiding kregen. Biogasinstallaties zorgen voor betere leefomstandigheden (vooral voor vrouwen), gratis toegang tot gas om op te koken en meer vrije tijd voor de gebruikers. Deze voordelen sluiten aan bij de Milleniumdoelen (bijlage 1). Daarnaast is er ook een aantal mondiale voordelen: er komt minder mest van vee op het land en daarmee minder CO2 en CH4 in de atmosfeer, biogasinstallaties leveren erg vruchtbare meststoffen waardoor de gewassen van de boeren beter groeien en er wordt werkgelegenheid gecreëerd (metselaars, producenten, leveranciers, etc). Tot slot dragen biogasinstallaties bij aan mindere CO2 uitstoot (ongeveer 4 ton CO2 equivalent/jaar/biogasinstallatie). Extra fondsen zouden het mogelijk kunnen maken om het aantal biogasinstallaties op Sumba te vergroten. De kosten voor een biogasinstallatie op Sumba zijn ongeveer 1.000 euro. De installatie wordt gebouwd door onze partners op Sumba in samenwerking met de lokale bevolking.
6
Optie 2 Kleinschalige waterkrachtcentrales Een van de veelbelovende duurzame energiebronnen op Sumba is waterkracht. Er zijn al verschillende kleinschalige waterkrachtcentrales in gebruik die het energienetwerk van stroom voorzien. Echter (micro ) waterkracht kan ook gebruikt worden in afgelegen gebieden waar geen aansluiting op het energienet beschikbaar zal zijn in de komende jaren . Het zijn de armste mensen op Sumba die in deze afgelegen gebieden wonen. De potentie van micro waterkracht op Sumba is veelbelovend . Hivos heeft partnerorganisatie IBEKA gefinancierd om een kleinschalige waterkrachtcentrale in Oost-‐ Sumba te bouwen . Deze waterkrachtcentrale levert elektriciteit voor meer dan 100 huizen en een kerk in het gebied van Kamanggih . De centrale is eigendom van de gemeente en de dorpsbewoners zijn verantwoordelijk voor het onderhoud van de centrale zelf. De opbrengsten worden gebruikt voor het onderhoud en investeringen in de gemeenschap . Dit betekent dat de waterkrachtcentrale voor licht in de avond zorgt voor studie en (economische) activiteiten. Maar ook zorgt het voor de versterking van de sociale structuur. Hivos wil graag het aantal kleinschalige waterkrachtcentrales vergroten om zo ook de armste mensen op Sumba toegang tot energie te geven. Geraamde kosten voor een kleinschalige waterkrachtcentrale (afhankelijk van de grootte en de locatie ) zijn tussen de 100.000 en 350.000 euro. Bijdragen aan een onderdeel binnen dit project is mogelijk, bijvoorbeeld de training van de lokale bevolking in het onderhoud van de centrale en het gebruik van de elektriciteit voor productieve doeleinden (10.000 euro). Een andere mogelijkheid is het medefinancieren van het netwerk van stroomkabels vanaf een nieuwe centrale naar de huizen (10.000 en meer). Waterkracht maakt het verschil Hoe groot het verschil is als mensen wél toegang hebben tot elektriciteit, zie je in het dorpje Kamangghi op Sumba. Daar bouwden de inwoners, gesteund door Hivos en haar ervaren partnerorganisatie IBEKA, een kleine waterkrachtcentrale. Nu hebben ze voor het eerst in hun leven stroom. Timmerman Darius kan zijn productie verhogen nu hij een schuurmachine heeft. Scholier Jimmy maakt 's avonds huiswerk en durft te dromen van een goede opleiding. En Kunda weeft na het koken ikat -‐ motieven in textiel -‐ bij het licht van een elektrische lamp; dat levert haar op de markt extra inkomsten op. Partner IBEKA, dat al ruim 60 Indonesische dorpen hielp een kleine waterkrachtcentrale te bouwen, leert de bewoners ook hoe zij de centrale moeten onderhouden. De waterkrachtcentrale wordt beheerd door de gemeenschap en de dorpsbewoners. De opbrengsten worden gebruikt voor onderhoud en investeringen in de dorpsgemeenschap. Dit betekent dat de waterkrachtinstallatie zorgt voor licht om bij het studeren maar ook voor fondsen om de sociale structuur in het dorp te verbeteren.
7
Optie 3 Zonne-‐energie voor landbouwirrigatie Irrigatie biedt lokale gemeenschappen de mogelijkheid om een hogere productie te verkrijgen en dus ook meer inkomsten met de verkoop op de lokale markt. Daarnaast levert het kwalitatief betere producten op en draagt irrigatie bij aan de voedselzekerheid aangezien Sumba een droog seizoen van acht maanden kent. Hivos heeft een eerste irrigatie-‐eenheid die op zonne-‐energie werkt ontwikkeld in Lewa, in Centraal Sumba. Een lokale boerenorganisatie heeft de locatie voor irrigatie geselecteerd, organiseerde de agrarische gemeenschap en bereidde het land en andere grondwerk voor op de bouw. Hivos heeft materialen, training en zonnepanelen gefinancierd. Sinds een maand verbouwen boeren in Lewa gewassen tijdens het droge seizoen. Veel gemeenschappen kunnen worden ondersteund door zonne-‐energie aangedreven irrigatiesystemen. Hivos wil deze duurzame energievoorziening uitbreiden op Sumba. Hardware, training en voorbereiding kost ongeveer € 60,000. Ook bij dit project kan een onderdeel gefinancierd worden. Grotere landbouwopbrengst door zonne-‐energie In Lewa, midden op Sumba, wordt hard gewerkt aan de aanleg van een irrigatiesysteem op zonne-‐energie. Een groot deel van het jaar is het erg droog op Sumba. Met een irrigatiesysteem kunnen Sumbanezen ook tijdens het droge seizoen voedsel verbouwen. Yayasan Sumba Sejahtera, de lokale boerenorganisatie, wil in Lewa water oppompen om groentetuinen te irrigeren. Een groot deel van het werk wordt door de boeren zelf gedaan, ze graven de put en leggen de irrigatiekanalen aan. Een lokale ondernemer verzorgt de bouw van de watertank en de zonnepanelen worden vervolgens door een gespecialiseerd bedrijf geplaatst. De aanleg van het irrigatiekanaal zou in de toekomst voor hogere inkomsten moeten zorgen. Doordat er ook in de droge periode van het jaar gewassen verbouwd kunnen worden, neemt de productie toe. En deze hogere productie betekent ook dat er meer gezond voedsel voor de bewoners van Sumba komt. Hivos steunt de lokale organisatie Yayasan Sumba Sejahtera bij de aanleg van het irrigatiesysteem en de trainingen voor boeren.
8
Optie 5 Zonne-‐energie voor scholen Op het afgelegen eiland Sumba zijn de meeste mensen én scholen, nog afgesloten van elektriciteit of afhankelijk van dure, vervuilende dieselgeneratoren. Veel afgelegen dorpen en scholen hebben geen geld voor dagelijkse energietoevoer. Zonnepanelen op het dak van scholen bieden een uitkomst en kunnen ervoor zorgen dat de geschonken computers, lampen en andere apparaten eindelijk aangezet kunnen worden. Dit betekent een wereld van verschil voor de kinderen en docenten: van licht in het donker tot lesmateriaal downloaden op internet. Zonnige toekomst Hivos heeft interessante opties geïdentificeerd om scholen te helpen bij het opwekken van elektriciteit met behulp van zonnepanelen, die kan worden gebruikt voor verlichting, computer en andere educatieve apparaten met behulp van elektriciteit. Het hebben van elektriciteit is voor scholen erg belangrijk. Vaak hebben ze wel ICT-‐apparatuur, maar geen elektriciteit om ze ook daadwerkelijk te gebruiken. Veel scholen hebben ook gebrek aan water voor sanitaire doeleinden. Zonnepanelen zouden ook gebruikt kunnen worden om water op te pompen voor WCs en wasbakken, uit putten of beekjes die langs de school (meestal gebouwd op bergtoppen in Sumba) lopen. Hivos wil minstens één school in ieder district van zonnepanelen voorzien. Prijs per school varieert van 10.000 euro (exclusief water pompen) tot ongeveer 50.000 euro indien het pompen van water is opgenomen in het project.
Sustainability enfollow up Hivos heeft een lange termijn commitment afgegeven aan het Sumba energieprogramma en zal zorgen voor de duurzaamheid van de projecten. Bovendien is een belangrijk onderdeel van het programma het betrekken van overheden, bedrijven en sociale organisaties uit Indonesië en van Sumba zelf. Dit verloopt zeer voorspoedig met de instelling van een task force en een stappenplan onder leiding van het Ministerie van Energie. Door hen te betrekken en verantwoordelijkheid te geven wordt het lange termijn eigenaarschap in de juiste handen gelegd. 9
Biogas is al een inherent onderdeel van het Iconic Island. We zorgen niet alleen dat biogasinstallaties worden gebouwd, maar creëren een complete sector met mensen en organisaties die de bouw, het onderhoud en de kwaliteit van de installaties voor hun rekening nemen. Hivos waarborgt bij kleine installaties de betrokkenheid van lokale gemeenschappen voor onderhoud en spaarregelingen voor reparaties. Partner IBEKA heeft een lange reputatie met meer dan 50 waterkrachtcentrales in verschillende delen van Indonesië. Een werkgroep met belanghebbenden waarin Hivos een belangrijke rol heeft, zorgt ervoor dat alle projecten goed uitgevoerd en gemonitord worden. Betrokkenheid van de gemeenschap, onderhoud en reparaties zijn een essentieel onderdeel van alle projecten.
Rapportage en auditing Hivos zal (financiële en narratieve) voortgangsverslag en het eindverslag in te dienen. Rapporten bevatten indicatoren om de voortgang te beoordelen. Hivos is ISO gecertificeerd en jaarlijks gecontroleerd door PWC. Hivos houdt toezicht op de resultaten en de voortgang van het Sumba programma tegen baseline studies over energie voorziening en de sociaal-‐economische en gender situatie geslacht.
10
Bijlage I Binnen het Sumba programma wordt aan de volgende Milleniumdoelen bijgedragen. Bij elk milleniumdoel staat specifiek aangegeven hoe hier een bijdrage aan geleverd wordt.
EXTREME POVERTY AND HUNGER
• • •
Modern fuels reduce time spent collecting fuel (such as firewood) and increase time for income-‐generating activities. Improved lighting reduces expenditure and boosts productivity. Refrigeration reduces food and crop waste.
UNIVERSAL PRIMARY EDUCATION
• • • •
Lighting allows children to study at night. Energy access can help rural schools to attract teachers. Improved cooking facilities free-‐up time spent collecting wood, for education. Electricity allows use of Information Technologies in education, and access to Internet.
GENDER EQUALITY AND WOMEN'S EMPOWERMENT
•
Access to modern fuels lifts the burden on women and girls allowing more time to gain an education or earn a living.
CHILD MORTALITY
• • •
Reduction of smoke inhalation and household heating can improve child health and save lives. Health services are improved through lighting, heating and refrigeration. Improved lighting reduces deaths and injury from burns and fires.
MATERNAL HEALTH
• •
Modern fuels for cooking help improve health status of pregnant women and mothers. Lighting, heating and refrigeration improve health services and reduce childbirth complications.
11
HIV/AIDS, MALARIA AND OTHER MAJOR DISEASES
•
Health and well-‐being is improved, especially for women, through access to modern fuels.
ENVIRONMENTAL SUSTAINABILITY
• •
Access to clean fuels reduces deforestation. Improved cook-‐stoves reduce greenhouse gas emissions.
PARTNERSHIPS
•
Information exchange and dialogue is improved through access to communications and Information Technologies.
12
