Sucstress De stress om succes januari | 2015
Samenvatting In dit rapport staan de resultaten van het onderzoek dat het Interstedelijk Studenten Overleg (ISO) heeft verricht naar de oorzaken van sucstress onder studenten in het hoger onderwijs. De term sucstress is opgebouwd uit succes en stress; onder studenten ontstaat namelijk stress door onder andere de toenemende druk om succesvol te moeten zijn. Er zijn verschillende oorzaken die voor een gevoel van stress kunnen zorgen onder studenten in het hoger onderwijs. Een aantal van deze oorzaken wordt in deze notitie buiten beschouwing gelaten zoals persoonlijke omstandigheden, omdat dit factoren zijn waar het onderwijs geen invloed op heeft. De oorzaken van sucstress die in deze notitie worden beschreven zijn de vraag van de arbeidsmarkt, de prestatiemaatschappij en de rendement verhogende maatregelen. Deelname aan extra curriculaire activiteiten naast de studie werken voor studenten zowel ontplooiend als ontspannend. Door het studeren-op-maat te stimuleren worden studenten in de gelegenheid gesteld om hun studie aan te passen aan hun behoeftes. Op deze manier is er voor hen meer ruimte om extra curriculaire activiteiten te verrichten en zich daarmee te ontplooien en te onderscheiden op de arbeidsmarkt. Om studenten te motiveren en de ruimte te geven om zichzelf naast de studie te ontplooien is verandering nodig binnen het onderwijssysteem. Het flexibel inrichten van het onderwijs en het begeleiden van studenten met advies om te studeren op maat zijn daarbij volgens het ISO van belang. Deze notitie biedt een verkenning van sucstress onder studenten, de oorzaken en de bijdrage die het flexibel inrichten van het onderwijs leveren in het verminderen van stress en het bijdragen aan succes.
Inhoud
Samenvatting ...................................................................................................................... 0 Inleiding ............................................................................................................................... 2 Onderzoeksopzet ................................................................................................................ 3 Oorzaken ............................................................................................................................. 4 Meer ruimte voor de student ............................................................................................. 5 Flexibilisering van het onderwijs ......................................................................................... 6 Een ideaalbeeld ........................................................................................................ 6 Conclusie ............................................................................................................................. 8
Sucstress | 2015
1
Inleiding 1
Studenten ervaren steeds meer stress . Ze gaan gebukt onder de strenger wordende eisen van de instellingen en de prestatiedruk van de maatschappij. De student en dus de 2 werknemer van de toekomst is maakbaar zo lijkt wel . Streven naar perfectie is de norm en wie daar niet aan kan voldoen is lui en heeft gefaald. Althans, zo kan dat voor studenten voelen en dat kan resulteren in stress. Zo zagen studentenpsychologen aan de TU Delft het aantal studenten met stressverschijnselen de afgelopen twee jaar verdubbelen. Bij 1 op de 5 intakegesprekken vormde stress het afgelopen jaar onderdeel van de problematiek, terwijl dat het jaar 3 4 daarvoor bij 1 op de 10 studenten het geval was . Uit onderzoek van de LSVb blijkt 49% van de studenten weleens last te hebben (gehad) van psychische klachten, waaronder stress. Academische oorzaken zoals studiedruk en maatregelen werden het meest genoemd. In februari 2012 werd op tien universiteiten en vijf hogescholen een enquête 5 over prestatiedruk uitgevoerd, de studiedrukenquête . Aanleiding voor het onderzoek waren de toenemende studiedruk en de te verwachten langstudeerboete en de afschaffing van de studiefinanciering in de masterfase met de invoering van het leenstelsel. In totaal werden 5500 studenten ondervraagd: veertig procent van hen gaf aan soms zodanige studiestress te ervaren dat hun privéleven eronder te lijden had. Thuiswonende studenten (34%) hadden minder last van studiestress dan uitwonende studenten en meer vrouwen (46%) dan mannen (34%) ervoeren weleens overmatig stress. Er is dus een groot aantal studenten dat studiestress ervaart. Niet alleen de stress voor de studie maar ook de rendementsmaatregelen vanuit de overheid, de hoge verwachtingen van de arbeidsmarkt en de eisen die de maatschappij stelt, worden door studenten als een enorme druk ervaren. Stress ervaren om succesvol te zijn, ook wel sucstress genoemd, kan in extreme gevallen zelfs tot een burn-out leiden.
1
http://www.trajectum.hu.nl/steeds_meer_studenten_in_de_stress http://studentenkrant.org/2014/05/gefuckt-studeren-een-burn-out-voordat-je-dearbeidsmarkt- betreedt/ 3 http://www.delta.tudelft.nl/artikel/vechten-of-vluchten/28402 4 http://www.lsvb.nl/actueel/persbericht/psychische-klachten-bij-helft-studenten 5 resultaten uit de studiedrukenquête van verschillende instellingen: http://doc.utwente.nl/83819/1/Fledderus12stress.pdf http://www.dub.uu.nl/artikel/achtergrond/helft-studenten-strest-soms-doorstudie.html http://resource.wageningenur.nl/upload_mm/5/0/1/2e2baa81-cd35-4f0b-8cb28f8bbc2ab732_Resource0614.pdf http://www.advalvas.vu.nl/sites/default/files/dossiers/studiedruk-enquete.pdf 2
2
Sucstress | 2015
Onderzoeksopzet Het ISO is verontrust over het aantal nieuwsberichten over stress en de prestatiedruk onder studenten. De verschillende signalen worden in deze notitie gebundeld. Op deze manier vraagt het ISO aandacht voor het verschijnsel sucstress en de oorzaken ervan. Deze notitie kan worden beschouwd als een verkenning naar sucstress waarbij de nadruk ligt op aanbevelingen voor het onderwijs om stress bij studenten te verminderen en om ontplooiing te stimuleren. Het doel van deze notitie is tweeledig. Ten eerste worden in deze notitie het probleem en de oorzaken van sucstress uiteengezet. Ten tweede wordt een stap gezet voor mogelijke oplossingen in de toekomst. De vraag die wordt behandeld in deze notitie luidt: wat zijn de oorzaken van sucstress en hoe kan dit ondervangen worden? Voor dit onderzoek is een literatuurstudie uitgevoerd. Om de oorzaken en de ernst van sucstress te onderzoeken zijn onder andere nieuwsartikelen, onderzoeken, notities en landelijke statistieken gebruikt. Vanuit verschillende invalshoeken is een mogelijke oplossing opgesteld.
Sucstress | 2015
3
Oorzaken Studenten willen zowel binnen als buiten de studie graag het beste uit zichzelf halen. Het is voor hen belangrijk om niet alleen een diploma te behalen, maar ook om te kunnen laten zien dat ze ervaring buiten de studie hebben opgedaan zodat ze aantrekkelijk zijn voor een potentiële werkgever. Voor studenten kan de studiedruk in combinatie met nevenactiviteiten soms leiden tot sucstress. Sommige van die oorzaken kunnen toegeschreven worden aan persoonlijke omstandigheden en karaktereigenschappen, een algemene oplossing hiervoor aandragen is helaas niet mogelijk. Wel is er een mogelijkheid om de studiestress veroorzaakt door bijvoorbeeld de rendement verhogende maatregelen en de vraag van de arbeidsmarkt te verminderen. De afgelopen jaren zijn er steeds meer rendement verhogende maatregelen ingevoerd. Dit is onder andere een gevolg van de prestatieafspraken die de kwaliteit van het onderwijs moeten verhogen. Het succes van de instelling lijkt hier echter centraal te staan waarbij dit succes vooral wordt afgemeten aan de cijfers. ‘De brede definitie van studiesucces omvat de persoonlijke ontwikkeling van de student, de maatschappelijke betrokkenheid van de student gedurende de studie en de ontwikkeling die de student hierin doormaakt tot het moment van afstuderen. Hierin wordt iedere individuele student in ogenschouw 6 genomen ’. Maatregelen als compensatoir toetsen waarbij studenten een onvoldoende mogen compenseren met een voldoende, het verkorten van de geldigheidsduur van tentamencijfers of een bindend studieadvies (studenten moeten een minimaal aantal studiepunten hebben behaald om aan het volgende jaar te mogen beginnen) in latere jaren dan alleen het eerste jaar moeten ervoor zorgen dat studenten nominaal afstuderen. Het zorgt er ook voor dat studenten minder ruimte hebben en voelen om zich te ontplooien naast hun studie of het geeft studenten die dat wel doen meer stress. Uit de notitie aansluiting arbeidsmarkt van het ISO blijkt dat organisaties het belangrijk vinden dat afgestudeerden beschikken over zelfkennis en –reflectie en dat ze 7 gemotiveerd, ambitieus en doelgericht zijn . Het niveau dat werkgevers van afgestudeerden verwachten is volgens hen echter nog niet bereikt. Zij geven aan dat de afgestudeerden steeds jonger worden door de druk om nominaal te moeten afstuderen en daardoor ook steeds minder ruimte hebben om gevraagde competenties en vaardigheden te ontwikkelen. Ten slotte vormt ook de maatschappij een stressfactor voor studenten. Zij bevordert 8 concurrentie door een beeld neer te zetten van de ideale mens . Je kunt al je dromen waar maken als je maar wil en hard werkt. Competenties zijn tot persoonlijkheidskenmerken verworden en dus moet je presteren en perfectionisme najagen. Als je faalt ligt dat aan jezelf, dan ben je lui.
6
Notitie studiesucces: een nieuwe definitie Notitie aansluiting arbeidsmarkt 8 http://www.dub.uu.nl/artikel/nieuws/steeds-meer-studenten-stress.html 7
4
Sucstress | 2015
De onderwijscultuur kan die prestatiedruk ongemerkt verhogen, door het opkomend 9 aantal honours colleges en excellentietrajecten . Voor studenten is het dus belangrijk dat ze ervaring en competenties opdoen en een CV opbouwen, dit alles in de tijd die instellingen voor opleidingen vastleggen.
Meer ruimte voor de student Voor die studenten die ambitieus zijn en graag meer willen doen naast hun studie is het belangrijk dat zij dit kunnen doen zonder dat het ze té veel stress bezorgt. Het is dus van belang op zoek te gaan naar oplossingen waardoor studenten binnen een redelijke termijn een diploma kunnen behalen en zich daarnaast kunnen ontwikkelen en een CV opbouwen. Juist dat ontwikkelen naast de studie blijkt ook een manier te zijn om beter met de stress om te kunnen gaan. Uit de studiedruk enquête blijkt namelijk dat de groep actieve studenten, de mensen die tijd in verenigingen, sport en bijbanen steken om zichzelf ook naast de studie te 10 ontwikkelen, consequent minder stress ervaren . Van degenen die helemaal niet sporten, heeft bijna de helft stressklachten, terwijl dat bij meer dan drie uur sport per week maar één op de drie is. Naast sporten blijken ook studentenverenigingen van belang. Studenten verwerven hier vaardigheden zoals time management, maar de verenigingen functioneren 11 ook als een sociale snelkookpan waar veel vriendschappen worden gesmeed. De persoonlijke netwerken die daar ontstaan door sociale participatie zorgen voor sociale steun en kan gedurende de studie zorgen voor een vangnet en het vergroten van het 12 welbevinden van de student . In het artikel van de TU is volgens studentpsycholoog Paula Meesters sociaal gedrag een 13 van de belangrijkste oplossingen . Diepgaandere sociale contacten zorgen voor de aanmaak van het neurohormoon oxytocine. Als het wordt afgegeven in een stressreactie, motiveert het om steun te zoeken bij anderen. […] “De belangrijkste oplossing blijkt toch – en dat is neurologisch zichtbaar – de vaardigheid om het samen met anderen op te lossen door te praten. Maar door alle druk vergeet je juist te investeren in sociale contacten: dé factor tegen stress. Juist door al die deadlines worden studenten nu geen lid van studentenverenigingen. Of pas later.”
9
http://www.dub.uu.nl/artikel/achtergrond/huidige-student-maximalist-maar-hij-ookgelukkig.html 10 http://www.advalvas.vu.nl/sites/default/files/dossiers/studiedruk-enquete.pdf 11 http://www.volkskrant.nl/binnenland/studentenvereniging-blijkt-een-socialesnelkookpan~a3758817/ 12 Eggens, L. (2011). The Student X-Factor: Social and psychological determinants of students’ attainment in higher education. Groningen: GION 13 http://www.delta.tudelft.nl/artikel/vechten-of-vluchten/28402
Sucstress | 2015
5
Time management vaardigheden blijken ook een buffer effect te hebben op het ervaren 15 van academische stress . Studenten die het gevoel hebben controle over de situatie te hebben, ervaren minder stress en cognitieve reacties met betrekking tot stress verbeteren wanneer studenten meer effectieve time management vaardigheden gebruiken. Uit andere onderzoeken blijkt ook dat probleem-oplossend vermogen een belangrijke strategie is om stress te verminderen of te voorkomen. Het doen van nevenactiviteiten geeft dus enerzijds ontspanning, onder andere in de vorm van sociale contacten. Hierdoor leert de student vaardigheden zoals time management om met de studiestress om te kunnen gaan. Anderzijds is ontplooiing naast de studie belangrijk om vaardigheden en ervaring op te doen en zo aantrekkelijker te worden voor 16 potentiële werkgevers .
Flexibilisering van het onderwijs Binnen het huidige onderwijssysteem is veel ingekaderd, waardoor het voor studenten soms moeilijk is om studie en nevenactiviteiten te combineren. De toenemende diversiteit van studenten en de diversiteit aan wensen en eisen die zij met zich meebrengen vragen om aanpassingen in het onderwijssysteem. Een studie op maat geeft studenten meer vrijheid om dingen naast de studie te kunnen doen. Het geeft hen ook de vrijheid om de kennis en vaardigheden die ze binnen nevenactiviteiten verwerven niet onnodig ook in verplichte vakken te moeten leren. Een student die een jaar lang voorzitter is geweest van een vereniging, heeft bijvoorbeeld minder baat bij een vak waar presentatievaardigheden worden geoefend. In dit geval zou het curriculum meer moeten aansluiten bij zijn behoeften. Het onderwijs meer vraag gestuurd maken zou ervoor kunnen zorgen dat er meer kan worden voorzien in de behoeften van studenten. Daarbij komt dat de ontwikkelingen van kennis en technologie snel gaan en vragen om constante persoonlijke en professionele ontwikkeling. Een ideaalbeeld Studenten zouden in de toekomst meer invloed moeten kunnen uitoefenen op hun eigen studiepad. De student wordt hierbij meer eigenaar en verantwoordelijke over zijn eigen leerproces dan nu het geval is. Dit vergt een cultuuromslag op instellingen waar studenten op dit moment nog bij het handje worden genomen en allemaal een zelfde traject doorlopen. Een studie op maat betekent dat voor studenten die dat aankunnen de mogelijkheid moet bestaan om de studie in te richten van A tot Z, maar ook dat er voor studenten die daar nog niet klaar voor zijn er een (deels) vast programma gefaciliteerd kan worden.
15
Misra, R. & McKean, M. (2000). College Students' Academic Stress and its Relation to Their Anxiety, Time Management, and Leisure Satisfaction. American Journal of Health Studies, 16(1). 16 Koster, L. (2013). Nevenactiviteiten gedurende de academische studie, een waardevolle investering?.
6
Sucstress | 2015
In veel werkvelden verdwijnen of veranderen beroepsprofielen snel. Instellingen zouden hierop moeten inspelen door studenten meer keuzevrijheid te geven. Uiteraard blijven voor sommige beroepen zoals dat van artsen, vastere studiepaden noodzakelijk, maar voor studenten die bijvoorbeeld een beroep in de communicatie of economische sector willen gaan uitoefenen zou meer onderwijs op maat een uitkomst zijn. Het gaat dan niet meer zozeer om de studie die je hebt gedaan, maar om het vakkenpakket of studietraject dat je hebt doorlopen. Dit traject moet flexibeler ingevuld kunnen worden in de mate waarin de student daar behoefte aan heeft. De student bouwt een studie-CV op in plaats van slechts zijn vooropleiding op zijn CV te zetten. De inrichting van vakken wordt in een studietraject flexibeler doordat de student bepaalde eindtermen of competenties moet verwerven, maar daarin zelf zijn weg mag bepalen. Hierin moet de mogelijkheid blijven om het vaste traject van een vak te volgen of samen met de docent op zoek te gaan naar een passendere oplossing. De docent is dan niet meer de kennisoverdrager maar vervult de rol van begeleider van zijn studenten, ook wel de Student-Centered Learning (SCL) benadering genoemd. ‘Student-Centered Learning represents both a mindset and a culture within a given higher education institution and is a learning approach which is broadly related to, and supported by, constructivist theories of learning. It is characterized by innovative methods of teaching which aim to promote learning in communication with teachers and other learners and which take students seriously as active participants in their own learning, fostering 17 transferable skills such as problem-solving, critical thinking and reflective thinking.’ Het concept van SCL is gebaseerd op de constructivistische leertheorie waarbij er sprake is van actief leren in plaats van een passief leerproces. Student en docent zijn beide verantwoordelijk voor het leerproces en voor de continue verbetering hiervan, rekening houdend met de mate van zelfstandigheid van de student. Door de student en docent samen verantwoordelijk te maken wordt er gezamenlijk gewerkt aan een passend en ontplooiend studieproces dat bijdraagt aan meer vrijheid en flexibiliteit. In termen van tijd en structuur van het leren kan er onder andere worden gedacht aan het minderen van het aantal contacturen en het inzetten van meer digitale middelen. Kortom, studenten hebben veel baat bij flexibel onderwijs waarin zij hun eigen studietraject kunnen bepalen. Dit vraagt een cultuuromslag bij instellingen, meer verantwoordelijkheid van studenten over het eigen leerproces en een verandering van de rol van docent naar begeleider.
17
Attard, A., Geven, K., Di lorio, E., & Santa, R. (2010). Student-Centered Learning: Toolkit for Students, Staff and Higher Education Institutions. Brussel: LASERLINE
Sucstress | 2015
7
Conclusie Studenten lijken meer stress te ervaren om succesvol te zijn dan vroeger. Studentenpsychologen zien het aantal studenten met klachten over stress wegens het nastreven van succes opvallend toenemen. In deze notitie worden drie mogelijke oorzaken van dit fenomeen beschreven: de rendementsmaatregelen die getroffen zijn door de overheid en de instellingen, de hoge eisen die de arbeidsmarkt stelt aan afgestudeerden en de prestatietendens die heerst in de maatschappij. Ontplooiing naast de studie is voor studenten belangrijk om enerzijds een CV op te bouwen en kansen op de arbeidsmarkt te vergroten en anderzijds om voor een vorm van ontspanning te zorgen. Dit kan de stress reduceren die onder studiedruk en andere oorzaken ontstaat, maar hiervoor moet het huidige onderwijs wel aangepast worden. Het onderwijs zou in een passendere vorm moeten worden aangeboden zodat studenten een succesvolle studieloopbaan kunnen afronden en zich daarnaast optimaal kunnen ontplooien. Studenten moet de mogelijkheid worden geboden om meer verantwoordelijkheid over het eigen studieproces te krijgen. Zelf vakken kunnen kiezen en je studie laten aanpassen op jouw reeds opgedane ervaringen en nevenactiviteiten zou hier een onderdeel van kunnen zijn. Het is hierin belangrijk dat er rekening wordt gehouden met de mate van zelfstandigheid van de student en de mate waarin hij of zij behoefte heeft aan flexibel onderwijs. Om dit te kunnen bewerkstelligen zal het ISO hier de komende tijd meer onderzoek naar verrichten om handvatten te kunnen bieden voor het onderwijssysteem in het hoger onderwijs. Al met al maakt de huidige onderwijsvorm het voor studenten moeilijk om binnen de rendement verhogende maatregelen te voldoen aan de eisen van de arbeidsmarkt. Wanneer het onderwijs meer ingericht wordt volgens de principes van het studeren-opmaat worden studenten gestimuleerd om zichzelf te ontplooien naast hun studie, wat tegelijkertijd stress verminderend werkt voor studenten. Op deze manier wordt succes bereikt zonder stress.
8
Sucstress | 2015
Auteurs Yvonne Rouwhorst (Bestuurslid) Domenique Sinke Lisanne van Kessel Elisa Zondervan Ontwerp Jasper Sonderen Over ISO Het Interstedelijk Studenten Overleg is de grootste landelijke studentenorganisatie en behartigt de belangen van studenten uit het hoger onderwijs. Bij het ISO zijn 33 (aspirant) lidorganisaties en zes convenantpartners aangesloten, die samen ruim 688.000 studenten vertegenwoordigen. Het ISO is vaste gesprekspartner van onder andere het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, de politieke partijen en de koepels van universiteiten en hogescholen.
