Studieopdracht NIRAS Studie met betrekking tot de waardebepaling, de opbouw en de verdelingscriteria inzake het Fonds Lokale Ontwikkeling

TRANSPORT & MOBILITY LEUVEN VITAL DECOSTERSTRAAT 67A BUS 0001 3000 LEUVEN BELGIUM http://www.tmleuven.be/ TEL +32 (16) 31 77 30 FAX +32 (16) 31 77 39

Auteurs: Tim Breemersch & prof. Stef Proost Laatste wijziging: 28 september 2009

Studieopdracht NIRAS “Studie met betrekking tot de waardebepaling, de opbouw en de verdelingscriteria inzake het Fonds Lokale Ontwikkeling”

TRANSPORT & MOBILITY LEUVEN

Inhoudsopgave BELEIDSSAMENVATTING .........................................................................................................................1 1.

INLEIDING ...........................................................................................................................................6

2.

METHODOLOGIE................................................................................................................................9 2.1 PROBLEEMSTELLING .................................................................................................................................................... 9 2.2 MOGELIJKE BENADERINGEN ................................................................................................................................... 11 2.2.1 Methode 1: Veiling van vestigingsplaatsen................................................................................................................ 11 2.2.2 Methode 2: Berekening van de compensatie via prijsbeweging van de woningmarkt.................................................... 12 2.2.3 Methode 3: Schatting van de bereidheid tot betalen via directe bevraging naar de bereidheid tot betalen...................... 14 2.2.4 Methode 4: Directe oplijsting van de verschillende kosten en baten ............................................................................ 15 2.3 KEUZE .......................................................................................................................................................................... 15

3.

SCENARIODEFINITIE ...................................................................................................................... 17 3.1 ASPECTEN VAN DE KEUZE ........................................................................................................................................ 17 3.1.1 Huidige toestand ...................................................................................................................................................... 17 3.1.2 Ruimtelijke ordening ................................................................................................................................................ 17 3.1.3 Alternatieven............................................................................................................................................................ 19 A Natuur en recreatie......................................................................................................................................................................... 19 B Woonzone ....................................................................................................................................................................................... 19 C Bedrijventerrein .............................................................................................................................................................................. 19

3.2 HET ALTERNATIEF MET DE BERGING ..................................................................................................................... 20 3.2.1 Bergingssite............................................................................................................................................................... 20 3.2.2 Andere terreinen....................................................................................................................................................... 21 3.3 HET ALTERNATIEF ZONDER BERGING ................................................................................................................... 24 3.3.1 Bergingssite............................................................................................................................................................... 24 3.3.2 Andere terreinen....................................................................................................................................................... 25 3.4 TIMING ......................................................................................................................................................................... 26 3.4.1 Berging..................................................................................................................................................................... 26 3.4.2 KMO zones ............................................................................................................................................................. 26 4.

WAARDEBEPALING ..........................................................................................................................29 4.1 VERONDERSTELLINGEN ........................................................................................................................................... 30 4.1.1 Bevolkingsaantal ...................................................................................................................................................... 30 4.1.2 De tewerkstellingsbalans voor Dessel en Mol ............................................................................................................ 30 4.1.3 Gezondheidsrisico’s................................................................................................................................................... 31 A Inleiding ........................................................................................................................................................................................... 32 B De ExternE studie.......................................................................................................................................................................... 32 a ExternE: methodologie............................................................................................................................................................. 33 b ExternE over kernenergie ........................................................................................................................................................ 34 c ExternE over de berging voor laagradioactief afval ............................................................................................................. 36

4.1.4 Beperking van recreatiemogelijkheden........................................................................................................................ 37 4.1.5 Beperking van bedrijventerreinen op die site .............................................................................................................. 38 4.1.6 Afstand tot het werk ................................................................................................................................................ 38 4.1.7 Mogelijkheid tot omzetting voor villawijk ................................................................................................................. 38 4.1.8 Beperkingen in openbare werken............................................................................................................................... 38 4.1.9 Gemeente-inkomsten................................................................................................................................................. 38 4.1.10 Andere..................................................................................................................................................................... 38 4.1.11 Verdiscontering ........................................................................................................................................................ 39 4.2 UITWERKING ............................................................................................................................................................... 41 4.2.1 Tewerkstelling en afstand tot het werk ...................................................................................................................... 41 A Tewerkstelling ................................................................................................................................................................................. 41 B Afstand tot het werk....................................................................................................................................................................... 42


a Data.............................................................................................................................................................................................. 42 b Uitwerking .................................................................................................................................................................................. 43

4.2.2 4.2.3 4.2.4 4.2.5

Gemeentelijke inkomsten.......................................................................................................................................... 47 Gezondheidsrisico’s: ExternE in Dessel................................................................................................................... 48 Congestie- en infrastructuurkost................................................................................................................................ 49 Omzetting tot villawijk ............................................................................................................................................ 50

A Waardering terrein.......................................................................................................................................................................... 51 B Andere financiële implicaties ........................................................................................................................................................ 52 C Waardering optie villawijk ............................................................................................................................................................. 53

4.2.6 Andere..................................................................................................................................................................... 54 4.3 OVERZICHT .................................................................................................................................................................. 55 4.3.1 Maximale berekening............................................................................................................................................... 55 4.3.2 Spectrum .................................................................................................................................................................. 56 5.

VERDELING EN OPBOUW...............................................................................................................58 5.1

CASE STUDIES .............................................................................................................................................................. 58 A Nucleaire centrale in Tihange ....................................................................................................................................................... 58 B Nucleaire centrale in Doel............................................................................................................................................................. 59 C Buitenlandse bergingsinstallaties .................................................................................................................................................. 59

5.2

DE CONTRACTUEEL-STRATEGISCHE ASPECTEN ................................................................................................... 60 A De partijen....................................................................................................................................................................................... 60 B Bereidheid tot betalen/aanvaarden .............................................................................................................................................. 61 C Timing .............................................................................................................................................................................................. 61 D Risico’s/Conflictsituaties .............................................................................................................................................................. 62

5.3

DE FINANCIËLE ASPECTEN ....................................................................................................................................... 64 A Discontovoeten .............................................................................................................................................................................. 64 B Inflatie .............................................................................................................................................................................................. 64 C Administratie- en beheerskost ...................................................................................................................................................... 64

5.4

UITWERKING ............................................................................................................................................................... 65 A Optie “Vroeg” ................................................................................................................................................................................ 65 B Optie “Midden” .............................................................................................................................................................................. 66 C Optie “Laat”.................................................................................................................................................................................... 66


1

Beleidssamenvatting Doelstelling van de studie Het doel van de studie is informatie te verschaffen voor het bepalen van het Fonds voor Lokale Ontwikkeling (FLO). Dit fonds is één van de voorwaarden van de lokale gemeenschap om een de berging van laagradioactief nucleair afval (categorie A) in Dessel toe te laten. Deze studie schat het maximale nadeel voor de lokale bevolking van het aanvaarden van de berging. Dit is een onderdeel van de onderhandeling over het FLO. Dit fonds moet minstens zo groot zijn als het nadeel dat hier wordt berekend. Welke precieze waarde van het FLO aanvaardbaar is voor alle partijen, blijft voorwerp van onderhandeling. Deze studie geeft, rekening houdend met een aantal hypothesen en voor een aantal scenario’s, de minimale waarde van het FLO aan die nodig is om de nadelen van de berging economisch te compenseren, en bepaalt zo een referentie. Gevolgde methode 1. Een nadeel kan slechts berekend worden in vergelijking met een alternatief waar er geen berging zou zijn van laagradioactief afval in Dessel. We vergelijken dus a) het best mogelijke, maar nog realistische verloop van het bouwen en uitbaten van een berging op de voorziene site in Dessel; met: b) de best mogelijke, maar nog realistische alternatieve inzet van de middelen (vooral terreinen) in geval er geen berging in Dessel zou komen. 2. Een belangrijke aanname bij een vergelijking met een alternatief zonder berging is wat er met het bergingsterrein zou gebeuren indien er geen berging zou komen. Hier is aangenomen dat de optimale aanwending van dit terrein bestaat in de uitbouw tot een KMO zone en dat de gemeente er in slaagt hiervoor de nodige aanpassingen te verkrijgen aan de ruimtelijke ordening. Concreet betekent dit dat er bij niet-berging uiteindelijk maximaal 56 ha meer beschikbaar kan worden gemaakt als KMO zone in vergelijking met de situatie met berging. Ook alternatieve scenario’s met aangepaste parameters zijn beschouwd als gevoeligheidsanalyse. Tevens wordt rekening gehouden met de mogelijkheid tot ontwikkeling van een villawijkproject in plaats van een KMO zone. 3. Een tweede belangrijke aanname is dat, gegeven de zeer lage werkloosheid in de gemeenten rondom de bergingssite, de belangrijkste baat van een nieuwe gebruikte KMO zone bestaat in het aanbieden van arbeidsplaatsen dichter bij huis en dus in het besparen van pendelkosten voor de inwoners en niet in het verhogen van de werkgelegenheidsgraad van de bevolking. Er is geen multiplicatoreffect en er is geen toename in toegevoegde waarde omdat de bevolking al praktisch volledig aan het werk is en enkel de plaats van tewerkstelling kan veranderen. 4. Een derde belangrijke assumptie heeft te maken met de interestvoet en de tijdshorizon. Het doel is het maximale nadeel over het verloop van de ganse bergingsperiode om te rekenen naar een éénmalige som nu (een “fonds”). Er wordt gewerkt met een periode van 52 jaar (2008-2060) en een discontovoet van 1.5%, behalve voor de mogelijke gezondheidseffecten die verbonden zijn aan de


2

nucleaire berging. Deze worden niet verdisconteerd (discontovoet 0%) en worden over de activiteitsperiode van het afval geteld. 5. Er wordt een zo volledig mogelijke lijst van effecten gemaakt die monetair waardeerbaar zijn. Er blijft een restcategorie “subjectieve effecten”. Deze worden in eerste instantie zo klein mogelijk gemaakt door het maximaal verstrekken van informatie over de omstandigheden van de berging. Eén van de weinige, wetenschappelijke verantwoorde methodes die kan gebruikt worden voor het schatten van deze subjectieve elementen is een vergelijking van de woningprijzen in de omgeving van de berging en verder weg van de berging. Een dergelijke studie vergt heel wat gegevensverzameling en is slechts in ruwe benadering mogelijk op korte termijn. De som van de dalingen van de woningprijzen door het aanvaarden of anticiperen van een berging zou dan overeenkomen met alle meetbare elementen die we in deze studie berekenen plus het subjectieve element. Er zijn weinig elementen om aan te nemen dat de bevolking, bewoning en woningprijzen rond de plaats voorzien voor de berging relatief dalen en er is daarom weinig reden om aan te nemen dat de subjectieve restcategorie belangrijk zou zijn. Berekening en hypothesen KMO vs. berging Tabel 1 geeft een idee van de voorziene gebeurtenissen in het bergingsalternatief en in het alternatief zonder berging. Na een definitie van de twee alternatieven overlopen we de belangrijkste elementen die tot mogelijke nadelen kunnen leiden. Berging brengt een lokale tewerkstelling mee van 100 mensen vanaf 2017. Indien er geen berging zou komen, is verondersteld dat de site voorzien voor de berging op langere termijn (2030) in het beste geval omgevormd kan worden tot KMO zone. Wanneer deze volledig bezet zou worden, betekent dit 1288 extra werknemers. Indien deze bestemmingsverandering niet mogelijk zou zijn of er een geen behoefte zou zijn aan dit industrieterrein valt deze tewerkstelling weg in het niet-bergingsscenario en kan het bergingsalternatief zelfs beter scoren qua tewerkstelling. Gemeentebelastingen: a) huidige belastingen op aanwezigheid opslaggebouwen voor nucleair afval lopen door eens de definitieve berging er is – maar ook in het alternatief zonder berging blijven de gebouwen aanwezig en loopt de gemeentebelasting door; m.a.w. deze belasting kan als neutraal beschouwd worden in de vergelijking. b) op nieuwe KMO activiteit is er ook een extra belastingsopbrengst voor de gemeente (gebaseerd op gemiddelde uit SPK studie) Pendelverkeer: Hier is verondersteld dat 55% van de arbeidsplaatsen die worden gecreëerd in Dessel ingenomen worden door lokale bewoners die anders op gemiddeld 32.5 km werken van huis. Zij werken dan op gemiddeld 5.5 km en boeken zo elke werkdag een kostenbesparing en een tijdsbesparing. Op jaarbasis komt dit neer op 5,830 euro per persoon. Op lange termijn zou het kunnen dat men minder dagen werkt, anderzijds kan de tijdswaarde toenemen bij economische groei. Gezondheidseffecten: Deze zijn uitgerekend op basis van de ExternE studie, die als voornaamste referentie ter zake geldt. Belangrijke nuance in deze studie is dat er slechts een klein gedeelte (2,1%) van de mogelijke effecten zich situeert in de onmiddellijke omgeving (<5km).


3

Transporteffecten: De transportschade is gebaseerd op de verkeerstromen geteld in het MOBER. Deze werden vervolgens in monetaire termen omgezet om de schade te vergelijken van enerzijds meer personenvervoer en binnenvaart in het bergingsalternatief en anderzijds meer vrachtwagenvervoer in het alternatief zonder berging in Dessel. De visuele hinder van een bergingsheuvel is wellicht niet groter dan de visuele hinder van een KMO zone. Tabel 1: Timing en uitwerking van twee alternatieven

Definitie alternatieven

Timing van 2011-2015

2015-2030

Na 2030

Gemeente belastingen

2015-2020 Na 2030

Pendelverkeer assumpties 2011– 2015

2015– 2030 Na 2030

Gezondheidseffect

Na 2015

Transport schade

Na 2012

Vanaf 2030

Visuele hinder

Na 2012

Berging Bouw kade, caisson fabriek en berging, tewerkstelling i.v.m. berging stijgt tot 100 personen voor rest horizon Opvullen berging 1

Geen Berging

Afval terug naar producent?? Verder tijdelijke opslag gedurende 5 jaar en daarna andere locatie? Opvullen berging 2 Terrein voorzien voor berging (56ha) kan beschikbaar gesteld worden voor KMO zone Gemeentebelasting op KMO activiteit zoals in SPK studie Belasting op stockagegebouwen Belasting op stockagegebouwen nucleair afval blijft nucleair afval blijft Mogelijk meer KMO activiteit op 56 ha voorzien voor berging, dit geeft meer gemeentebelasting voor Dessel Aanwervingen voor 55% uit lokale bevolking, deze besparen een pendelafstand van 2 x 27km per werkdag, of ongeveer 5,830 euro/jaar per persoon (tijd en geld). Opbouw naar 100 tewerkgestelden i.v.m. berging, waarvan 55% lokaal wordt gerekruteerd 100 tewerkgesteld waarvan 55% lokaal aangeworven 100 tewerkgesteld waarvan 55% Mogelijk opbouw van KMO lokaal aangeworven activiteit op bergingsterrein (56 ha) tot 1288 werknemers waarvan 55% lokaal gerekruteerd Op basis van ExternE studie, Geen effecten effecten binnen 5km Communicatiecentrum genereert extra verkeer Aanvoer afval en constructiemateriaal via binnenschip (zoals beschreven in MOBER studie Arcadis) Verkeer communicatiecentrum Constructie KMO zone vanaf 2030 brengt extra vrachtverkeer mee Bergingsheuvel KMO zone


4

Opmerking Bij de berekeningen is in eerste instantie uitgegaan van een maximaal (maar nog realistisch) scenario. De gemaakte veronderstellingen over de ontwikkeling van KMO zones kunnen ook bijgesteld worden naar meer realistische waardes. Dit levert heel andere uitkomsten op. Indien de ontwikkeling van een KMO zone niet mogelijk of niet opportuun is, is de ontwikkeling van een villawijk op het niet gebruikte bergingsterrein een optie. Een dergelijk project op zich heeft voor de gemeente Dessel een waarde van ongeveer 30 miljoen €. Besluit Tabel 2 geeft een schatting van het maximale nadeel dat door het FLO zou moeten gecompenseerd worden vooraleer een meerwaarde voor Dessel verzekerd is. Tabel 2: Verdisconteerd nadeel dat zeker gecompenseerd moet worden door FLO (gebaseerd op discontovoet van 1.5% en periode van 2008-2060)

Soort van nadeel/baat

Bedrag in Duiding miljoen € Gemeente-inkomsten Tot 3.1 vrij betrouwbaar – hangt gedeeltelijk af van bedrijventerrein hypothese Afstand tot het werk Tot 28.6 Sterk afhankelijk van gemaakte hypothesen rond omvang en timing bedrijventerreinen: indien er op bergingsterrein (56 ha) een KMO zone kan gebouwd worden die volloopt, bekomt men 28.6 miljoen – indien er geen KMO zone kan gebouwd worden op bergingsterrein of deze niet nodig is, is er bij berging zelfs een netto winst aan lokale tewerkstelling omdat dan enkel het bergingsalternatief extra lokale tewerkstelling meebrengt Congestieen Tot 0.077 Het verschil tussen wel of geen berging is heel klein in transportinfrastructuurkost het maximumscenario. Gezondheid (ExternE) Tot 0.28 Inschatting gebaseerd op effect binnen 5km in ExternE Andere (landschap, Klein subjectieve elementen) Totaal Tot 32.1 We zien dus dat het bedrag sterk afhangt van de mogelijkheid en de noodzaak tot het uitbouwen van het terrein voorzien voor de berging tot een 56 ha extra KMO zone. In de meest optimistische inschatting voor de omzetting van het bergingsterrein in effectief gebruikte KMO zone bezorgt de aanwezigheid van een berging aan de gemeente Dessel een minwaarde van 32.1 miljoen €. In het geval er geen behoefte zou zijn aan deze zone of de KMO ontwikkeling niet optimaal verloopt, biedt de berging veelal een voordeel i.p.v. een nadeel, dat sterk kan oplopen (onder bepaalde assumpties tot 113 miljoen €). Onder de “meest waarschijnlijke” omstandigheden biedt het bergingsscenario een meerwaarde van 60.2 miljoen €. Deze cijfers kunnen vergeleken worden met de alternatieve benadering die gebaseerd is op het waardeverlies van woningen. Dit waardeverlies bevat in principe alle hierboven genoemde effecten plus het subjectieve element. De berekeningen hierboven betekenen dat bv. de 1000 woningen in de omgeving meer dan 32.1 miljoen/1000 of 32 100 € aan waardeverlies zouden moeten signaleren zodra het waarschijnlijk is dat de nucleaire berging in Dessel komt. Gegeven dat men geen bevolkingsafname en


5

geen waardedalingen waarneemt, zou deze methode waarschijnlijk geen groter totaal (inclusief subjectief) nadeel geven als resultaat. Voor de verdeling van de totale som is reeds een voorlopig akkoord tussen de verschillende partijen. In de opbouw zijn er drie betrokken partijen: de afvalproducenten als financier, NIRAS als tussenpersoon en de fondsbeheerder als uiteindelijke ontvanger. Volgens de geplande procedure zal de financiering de vorm aannemen van een éénmalige heffing of taks. De geïnde gelden zullen dan door de overheid bij NIRAS in bewaring gegeven worden voor de vervulling van de voorwaarden van de partnerschappen. Het geheel vormt het fonds op middellange termijn (FMT). De opbouw van het fonds lokale ontwikkeling wordt dan afgehandeld tussen NIRAS en de partnerschappen. In deze studie wordt geen “optimale” opbouwmethode voorgesteld, maar eerder een aantal mogelijkheden waarbinnen de partijen posities kunnen evalueren. Er wordt opgemerkt dat NIRAS en de fondsbeheerder normaal dezelfde discontovoet hanteren, en geen meerwaarde te realiseren is bij de opbouw. Hierbij dient rekening gehouden te worden met een aantal contractueel-strategische aspecten, en een aantal financiële aspecten, waartussen men een afweging dient te maken. Algemeen kan gesteld worden dat het FLO kan opgebouwd worden met een eenmalige som, evenwaardige jaarlijkse stortingen of een hybride vorm. Bij een eenmalige (vroege) storting wordt het contractrisico voornamelijk gedragen door NIRAS, dat op die manier zijn voornaamste drukkingmiddel verliest. Het financiële beheersrisico wordt dan echter wel gedragen door de fondsbeheerder. Bij kleinere periodieke betalingen is de situatie eerder omgekeerd, hoewel NIRAS steeds een contractueel risico blijft lopen door de grote initiële investering in de bergingsinfrastructuur (gezonken kosten). Belangrijk bij de uitwerking is dat steeds de reële waarde van de gestorte bedragen in rekening genomen wordt, eerder dan de nominale bedragen.


1.

6

Inleiding

Al sinds 1952 is in België nucleaire technologie aanwezig. Na het opzetten van een aantal onderzoeksreactoren in de Kempen, ging men ook op grotere schaal energie produceren in reactoren te Doel en Tihange. Daarnaast wordt in de geneeskunde en andere sectoren gebruik gemaakt van nucleaire technologie. Inherent aan het gebruik van deze technologie is de productie van radioactief afval als restproduct. Het wordt geclassificeerd in 3 categorieën, naargelang het activiteitsniveau, het type straling en de halfwaardetijd. -

Afval van categorie A (laagof middelactief en kortlevend afval) Het afval van categorie A is geconditioneerd afval dat radio-elementen bevat in activiteitsconcentraties en met een halveringstijd die voldoende gering zijn opdat het afval in aanmerking zou komen voor oppervlakteberging. Deze categorie omvat laag- en middelactief afval met korte halveringstijd (30 jaar of minder), maar kan eveneens minieme hoeveelheden alfastralers met lange halveringstijd bevatten. Dit afval zal van mens en milieu geïsoleerd moeten worden tijdens 300 jaar, dit is de tijd die nodig is opdat zijn activiteitsniveau ten minste met een factor 1.000 zou afnemen.

-

Afval van categorie B (laagof middelactief en langlevend afval) Het afval van categorie B omvat laag- en middelactief afval dat besmet is met alfastralers met lange halveringstijd in concentraties die te groot zijn om in categorie A ingedeeld te worden, maar geeft niettemin te weinig warmte af om deel uit te maken van categorie C. Het bevat ook wisselende hoeveelheden bèta- en gammastralers.

-

Afval van categorie C (hoogactief kortof langlevend afval) Het afval van categorie C groepeert al het geconditioneerd hoogactief afval, dat grote hoeveelheden bèta- en gammastralers bevat met korte halveringstijd alsook grote hoeveelheden alfastralers met lange halveringstijd. Door zijn hoge activiteit geeft het grootste deel van dit afval veel warmte af (meer dan 20 Watt/m³).

Het afval van categorie B en C, dat aanzienlijke hoeveelheden radio-elementen met een halveringstijd van meer dan 30 jaar bevat, moet meer dan 300 jaar van mens en milieu geïsoleerd worden. De tijd die nodig is opdat zijn activiteitsniveau ten minste met een factor 1.000 zou afnemen, kan inderdaad enkele tientallen duizenden jaren bedragen. (Bron: NIRAS website) Deze studie spitst zich toe op de berging van radioactief afval van categorie A. De Belgische regering heeft aan alle gemeentes de mogelijkheid gegeven zich kandidaat te stellen om een berging voor dit type op haar grondgebied te aanvaarden. Uiteindelijk stelden 2 gemeentes concrete bergingsprojecten voor, Dessel en Mol. Ze werden in deze hoedanigheid vertegenwoordigd door partnerschappen hiertoe opgericht: STOLA (Dessel) en MONA (Mol). De Ministerraad van 23 juni 2006 heeft als locatie voor de berging van het afval van categorie A de gemeente Dessel gekozen. De Ministerraad heeft aan NIRAS de opdracht gegeven om het geïntegreerd project van oppervlakteberging dat voorgesteld werd in het STOLA dossier verder uit te werken en om het participatieproces in stand te houden, in de eerste plaats met de gemeente Dessel, maar ook met de gemeente Mol.


7

De STORA (ex-STOLA) werkgroep “inrichting en inplanting” had als meest geschikte locatie een terrein voorgesteld dat eigendom was van Umicore (ten westen van Belgoprocess en ten zuiden van de Europalaan). De vereiste oppervlakte voor de volledige installatie bedraagt 30 ha.

Figuur 1: Simulatie berging

(Bron: Website STORA) In het kader van dit geïntegreerd bergingsproject hebben zowel STOLA als MONA in hun respectievelijke einddossiers de oprichting van een ‘Fonds voor lokale ontwikkeling’ (FLO) als een belangrijke voorwaarde gesteld om de berging van laag- en middelactief afval met korte levensduur (afval van categorie A) toe te laten op hun grondgebied. Het FLO valt binnen het fonds op middellange termijn (FMT), dat instaat voor de financiering van alle bijhorende voorwaarden die niet technisch in verband staan met de aanwezigheid van een bergingsinstallatie. De partnerschappen hebben naast de voorwaarden voor het FLO ook nog andere voorwaarden opgegeven, die in deze studie niet ten gronde worden onderzocht, maar wel een impact kunnen hebben. Deze zijn: • Het opzetten van een communicatiecentrum • Het opwaarderen van de gemeente Dessel tot een hoofddorp type 2 Het fonds heeft als doel het ondersteunen of zelf realiseren van projecten die bijdragen tot de verbetering van de kwaliteit van de leef-, woon- en werkomgeving van de lokale bevolking, m.a.w. het creëren van meerwaarden voor de inwoners. Hiermee wil men ook het draagvlak voor de berging en de exploitatie van een bergingsinstallatie voor laagradioactief en kortlevend afval zo groot mogelijk maken. De projecten kunnen van velerlei aard zijn: sociaal, economisch, cultureel, gericht op milieu, gezondheid, welzijn enzovoort. Door de lange aanwezigheid van de berging, dient bovendien met een intergenerationeel aspect rekening gehouden te worden. Deze studie heeft als doel het bepalen welk minimaal financieel vermogen moet verbonden worden aan de aanwezigheid van de berging zodanig dat de betrokken inwoners er zeker niet op achteruit gaan. De baten van de berging plus het fonds dienen minstens zo groot te zijn als de kosten die de gemeenschap moet dragen.


8

De studie beoogt niet de maximale meerwaarde te berekenen. “Meer” is immers altijd beter voor de lokale gemeenschap en de betalingsbereidheid van afvalproducenten is onbekend, maar beperkt. Welke precieze waarde van het FLO aanvaardbaar is voor alle partijen, blijft onderwerp van onderhandeling. Met het minimale bedrag van het monetaire vermogen dat hier berekend wordt, is er zeker een meerwaarde en handhaven de inwoners minstens het status-quo. Er wordt ook geen uitspraak gedaan over de projecten die met dit fonds kunnen of moeten gerealiseerd worden, noch hoeveel deze projecten kosten.


2.

9

Methodologie

Uitgangspunt van de methodologie is dat het mogelijke verlies van welvaart van de inwoners, die verbonden is aan het aanvaarden van de berging voor laag radioactief afval in de gemeente Dessel, minimaal gecompenseerd wordt door het fonds, zodat de lokale gemeenschap belang heeft bij het aanvaarden van deze berging. Als individu aanvaarden we bijna continu geldelijke compensaties voor bepaalde ongemakken. Denk maar aan een extra zaterdag werk of het opeisen van terreinen of gebouwen voor openbare werken. We aanvaarden een extra zaterdag werk omdat de geldelijke compensatie het ongemak of onnut van de zaterdagprestatie meer dan vergoedt. De extra vergoeding voor zaterdagwerk geeft ons dan een monetaire waardering van het onnut van een werkzaterdag. Dit soort van monetaire waardering van onnut wordt wellicht niet gecontesteerd omdat het courant gebruikt wordt en omdat het meestal een vrijwillige transactie is van individuen.

2.1

Probleemstelling

De belangrijkste vraag is op welke manier de compensatie precies moet berekend worden. Hiervoor dient men uit te gaan van de gedetailleerde uitwerking van de bergingsplannen, en dit te vergelijken met een andere invulling van de middelen die voor de berging gebruikt worden. Om er bovendien voor te zorgen dat de gemeenschap er zeker niet op achteruit gaat, moet men niet vertrekken van een willekeurig alternatief, maar wel het meest optimistische (maar nog steeds realistische) gebruik van die middelen. Ook voor het bergingsscenario dient men zo optimistisch mogelijk te zijn in de waardering, om de vergelijking fair te laten verlopen. Dus: We vergelijken - het best mogelijke, maar nog realistische verloop van het bouwen en uitbaten van een berging op de voorziene site in Dessel met - de best mogelijke, maar nog realistische alternatieve inzet van de middelen (vooral terreinen) in geval er geen berging zou komen. De uitkomst van de vergelijking is een schatting van de compensatievork die nodig is om de nadelen van de berging voor de lokale gemeenschap te corrigeren. Een waarde van het fonds dat hoger ligt dan deze vork is dan een reële meerwaarde voor de lokale gemeenschap. Hierbij duiken er t.o.v. bovenstaand voorbeeld van zaterdagwerk 8 specifieke moeilijkheden op die we hier kort overlopen: 1. De onzekerheid over de toekomstige omstandigheden Wanneer men het heeft over de toekomst, bestaat zekerheid niet. Van een aantal aspecten kan men verwachten dat deze weinig of niet zullen veranderen. Voor andere kan men enkel veronderstellingen maken. Het belangrijkste hierbij is dat de veronderstellingen, mutatis mutandis, consequent gelijk worden toegepast in beide alternatieven. De prijs van brandstof is hiervan een goed voorbeeld.


10

2. De onzekerheid over de risico’s Radioactief afval brengt verschillende soorten van risico’s mee - zoals trouwens elke vorm van elektriciteitsproductie. Deze risico’s zijn wetenschappelijk onderzocht en kunnen kwantitatief geduid worden. Er blijft nochtans een wetenschappelijke onzekerheid. Ten opzichte van risico’s gedragen mensen zich erg verschillend: denk aan de verschillen in rijstijl bij auto’s of verschillen in verzekeringsdekking voor alle mogelijke risico’s. Dit betekent dat ook de monetaire compensatie die individuen vragen voor de blootstelling aan een risico erg verschillend zijn zelfs indien ze, objectief gezien, met dezelfde risico’s worden geconfronteerd. 3. De tijdschaal De berging wordt voorzien voor 200 tot 300 jaar. Dit betekent dat het fonds het onnut opgelopen door verschillende generaties moet compenseren. Dit kan in principe door het nadeel verbonden aan de berging te berekenen in elk toekomstig jaar, en deze som te verdisconteren1 naar het jaar waar het fonds wordt gecreëerd. Voor een niet te lange periode (40 à 50 jaar) kan beroep gedaan worden op de financiële markt om een geschikte discontovoet te berekenen. Maar hier blijven verschillende vragen open: a) hoe we generaties in de verre toekomst kunnen compenseren wanneer we niet goed weten wat hun voorkeuren en waarden zijn b) hoe kunnen we garanderen dat deze toekomstige generaties ook effectief gecompenseerd worden (m.a.w. dat het fonds tegen dan niet opgebruikt is zonder goede projecten voor hen achter te laten). 4. De berging beïnvloedt veel gezinnen op een diffuse wijze Er is een collectief element in de impact: in tegenstelling tot zaterdagwerk voor een individu gaat het project honderden gezinnen beïnvloeden. Dit maakt het een collectief project waarvoor in principe speciale technieken uit de publieke economie (milieu-economie, openbare werken etc.) kunnen ingezet worden. 5. Het aanvaarden van de berging is een collectieve en geen individuele beslissing Dit betekent dat een meerderheid van de lokale bevolking dit aanvaardt, zodat de compensatie voor sommige individuen meer dan voldoende is maar voor anderen misschien onvoldoende. De gezinnen waarvoor de compensatie erg onvoldoende is kunnen echter nog wel verhuizen. 6. De onomkeerbaarheid Onomkeerbaarheid betekent dat door de berging nu te aanvaarden de optiemogelijkheid om bepaalde andere projecten op die plaats te realiseren verdwijnt. Na sluiting van de berging zou het terrein wel in zijn oorspronkelijke vorm kunnen hersteld worden, gegeven de karakteristieken van het gekozen bergingstype (oppervlakteberging). 7. De compensatie moet gebeuren onder de vorm van een fonds dat bepaalde soorten van projecten kan compenseren Wanneer er een monetaire compensatie wordt berekend en deze vrij inzetbaar is, zal de waarde ervan voor een individu in principe groter zijn dan wanneer deze compensatie maar voor bepaalde projecten kan ingezet worden. Er rust namelijk een extra beperking op het gebruik van het geld. Voorbeeld: Vergelijk dit met een kind dat van zijn grootvader een som krijgt van 10 Euro die het enkel mag besteden aan boeken. Aangezien het kind dit liever aan snoep zou uitgeven, verkiest het bijv. 5 Euro 1 Met

verdisconteren bedoelen economen het vergelijkbaar maken van een toekomstige som met een som nu door rekening te houden met de opbrengsten van een belegging nu. Indien deze opbrengst 5% is reëel, zou een som van 105 Euro volgend jaar, na correctie voor inflatie, evenveel waard zijn als een som van 100 Euro nu omdat de 100 Euro nu belegd kan worden aan 5% reëel.


11

dat het vrij mag besteden boven 10 Euro voor boeken. Wanneer het kind dus moet gecompenseerd worden voor het bewijzen van een dienst aan zijn grootvader, betekent de beperking tot enkel boeken dat de compensatie dubbel zo groot moet zijn. Deze extra beperking is wellicht verantwoord omwille van andere redenen. Bv. garantie dat toekomstige generaties ook gecompenseerd worden en dat de sommen niet direct opgebruikt worden. Toch is het een element dat meegenomen moet worden in de berekening. 8. Er is een strategisch aspect in de bepaling van het fonds Er is reeds beslist waar de berging zal ingeplant worden. Dit impliceert dat de diegene die het fonds moet aanvaarden het been kan stijf houden omwille van strategische redenen en dus een meer dan minimale normale compensatie eisen. Dit is dan onderdeel van de negotiatie. Het betekent ook dat we de inschatting door de betrokken gemeenten ook niet zomaar kunnen overnemen. De zaak zou anders liggen indien er nog meerdere vestigingsplaatsen beschikbaar zijn.

2.2

Mogelijke benaderingen

Voor de berekening van de minimale waarde van het fonds die nodig is voordat één individu zou willen om een nucleaire berging te aanvaarden (met i.p.v. zonder project) bestaat al heel wat literatuur qua methode. Deze methoden zijn hoofdzakelijk ontwikkeld om niet-marktgoederen (d.w.z. goederen en diensten die men niet kan kopen als individu) te waarderen in de milieu-economie2 (bv. natuurgebieden, denk aan de compensatie voor de ramp met de Exxon Valdez tanker in Alaska) en in de transporteconomie (monetaire waardering van de reistijd). Er zijn in de wetenschappelijke literatuur vier soorten van benaderingen voorgesteld om het verlies aan welvaart verbonden aan projecten zoals een nucleaire berging te schatten: de veiling voor mogelijke lokalisaties, de woningmarkt benadering, de directe schatting van de bereidheid tot aanvaarden via enquêtes en de directe benadering via het oplijsten van de verschillende kosten en baten. We bespreken kort hun voor- en nadelen en hun toepasbaarheid. Telkens kijken we ook na waar in het buitenland deze methode gebruikt is. Sommige landen hebben een combinatie van technieken gebruikt. De belangrijkste bronnen voor de buitenlandse ervaring zijn NDA (2007)3 en de economische vakliteratuur. Voor eender welke methode is het belangrijk te specifiëren wat het referentiealternatief is en wat de optie nucleaire berging + FLO juist inhoudt. Veel anomalieën in de waarderingstudies komen voort uit het onzorgvuldig specifiëren van deze keuze.

2.2.1

Methode 1: Veiling van vestigingsplaatsen

In principe kan de instelling belast met het beheer van het nucleair afval een (omgekeerde) veiling organiseren waarbij aan alle mogelijke vestigingsplaatsen het volgende wordt gevraagd: “Bent u bereid de hoeveelheid X nucleair afval te aanvaarden in die en die bergingsomstandigheden? Zo ja, welke grootteorde van het fonds is hiervoor minimaal nodig?”. Onder alle mogelijke kandidaten die nucleair afval willen aanvaarden, wordt diegene geselecteerd die bereid is om dit te doen voor de laagste monetaire compensatie onder de vorm van een fonds.

Voor een inleiding kan men terecht bij Proost, S., Rousseau, S. (2007). Inleiding tot de milieueconomie. Leuven / Voorburg: Acco 3 The Nuclear Decommissioning Authority, “Managing Radioactive Waste Safely: Literature Review of UK Experiences of Partnership”, 2007. Zie www.nda.gov.uk/strategy/waste/geological-disposal.cfm 2


12

Dit is een directe vertaling van een courante veilingpraktijk (kunst, openbare aanbestedingen van werken enz.) naar de problematiek van het nucleaire afval. In theorie volgt hieruit de beste vestigingsplaats, omdat het diegene is die het minste schade meebrengt voor de lokale bevolking die de laagste compensatie vraagt. Wanneer de veiling correct georganiseerd is en er voldoende deelnemers zijn heeft ook elke gemeente er belang bij een bedrag aan te geven dat overeen stemt met het onnut dat het aanvaardt. Deze methode is in theorie mogelijk maar is in ons geval niet direct bruikbaar omwille van verschillende redenen: • De Belgische gemeenten zijn in het verleden al eens uitgenodigd om zich kandidaat te stellen, met slechts 4 gemeenten die op de vraag ingingen. Deze procedure kan moeilijk herhaald worden nu er al officieel 1 vestigingsplaats gekozen is. De toenmalige vraag naar alle gemeenten toe was niet georganiseerd als een veiling. • Deze procedure stelt ook veel problemen op het vlak van informatie: de gemeente wordt gevraagd een bod te doen zonder wellicht goede achtergrondinformatie. • De procedure stelt wellicht veel moeilijkheden voor de lokale politici die over een sterk gepolariseerde zaak een beslissing moeten maken. Indien zij de veiling winnen worden zij wellicht door sommigen beschuldigd van te goedkoop geweest te zijn, wanneer zij de veiling verliezen worden zij door anderen als onbekwaam bestempeld… Internationale ervaring Kunreuther & Kleindorfer4 hebben de procedure theoretisch uitgewerkt maar concrete toepassingen bleven voor zover we weten uit. Zij stelden een veiling voor waarbij, vertrekkend van N gemeenten, alle andere gemeenten (zij die niet wonnen) een belasting betalen gelijk aan 1/(N-1)-de van hun eigen bod. Deze procedure garandeerde dat elke bieder zich bewust was van de financiële consequenties van zijn eigen bod. In vele landen heeft de overheid gepeild naar de bereidheid van gemeenschappen tot het aanvaarden van een nucleaire berging op hun grondgebied. Naast deze bereidheid moesten de gemeenschappen ook voldoen aan een aantal belangrijke geologische criteria die de veiligheid kunnen garanderen. De doorsnede van beide groepen bleef meestal beperkt tot één of twee locaties, waardoor een opbod tussen de kandidaten niet als productief werd aanzien.

2.2.2

Methode 2: Berekening van de compensatie via prijsbeweging van de woningmarkt

Het basisprincipe is hier dat de mogelijke negatieve gevolgen van de nucleaire berging terug te vinden zijn in gedaalde woningprijzen in de omgeving van de berging. Gezinnen zullen, bij de keuze van hun woning, ceteris paribus, de verwachte nadelen van de nucleaire berging schatten en bereid zijn een lagere prijs voor een woning te betalen. Deze hedonische prijsmethode is gebruikt om ondermeer lawaaihinder en geurhinder te waarderen. Voordelen van deze benadering is dat ze gebaseerd is op reële keuzes van de individuen en dat ze compleet is indien de individuen alle consequenties correct schatten. Eerste nadeel van de methode is dat er veel statistische problemen kunnen voorkomen door de grote collineariteit (samenhang) van de verklarende variabelen.5 In dit geval is het moeilijk om de specifieke impact van het nadeel van de nucleaire berging na te gaan. Kunreuther H., Kleindorfer P.R. (1986), “A sealed bid auction Mechanism for siting noxious facilities”, American Economic Review: papers and proceedings 76 (2), p 295-299 5 Neem als voorbeeld vliegtuiglawaai. De aanvliegroute naar Zaventem loopt via de A2 over Bertem, Erps Kwerps enz., dus in de richting van Brussel. De prijs van de huizen op de aanvliegroute wordt dus bepaald én door 4


13

Tweede nadeel van de methode is dat ze voldoende observaties vergt van woningen rond nucleaire bergingsplaatsen. Voor een nieuwe soort van berging is dit niet mogelijk. Derde nadeel is dat men observaties nodig heeft rond een bestaande berging. Er is wel een voorlopige berging in deze regio, maar is ze vergelijkbaar met dit definitieve bergingstraject? Vierde nadeel is dat men veronderstelt dat elke koper van een woning in de buurt perfect weet wat alle gevolgen zijn van zijn locatie in de regio. Laatste nadeel is dat de benadering misschien moeilijk aanvaard wordt door het algemene publiek. Internationale ervaring In de US is deze benadering ook al gebruikt om na te gaan hoeveel de prijs van woningen wordt beïnvloed door de afstand tot een nucleaire centrale of tot een bergingsplaats van gevaarlijk afval. Metz & Clark 6 vertrokken van bestaande enquête resultaten waarbij de meeste gezinnen die betrokken waren bij de beslissing om op bestaande nucleaire sites gebruikte brandstof op te slaan, een waardedaling voor hun huis verwachten van gemiddeld 25%. Deze waardedalingen waren verwachte waarden, geschat door de individuen zelf. De auteurs testen dan deze verwachtingen door de verkoopprijzen van huizen in de omgeving van twee nucleaire centrales in Californië te verklaren als een functie van de afstand ten opzichte van deze centrales. In deze twee centrales werd de gebruikte nucleaire brandstof op de site zelf opgeslagen. De auteurs konden geen relatie vinden tussen, ceteris paribus, de prijs van de woningen en de afstand tot de centrales. De auteurs besluiten hieruit dat er een groot verschil kan bestaan tussen perceptie en effectief gedrag. Een studie van Bezdek en Wendling (2006)7 geeft dan weer een heel ander beeld. Zij bestudeerden prijsevoluties van vastgoed in de buurt van 7 nucleaire sites in de VS, waaronder 3 bergingen. Als resultaat bekwamen zij dat prijzen niet af- maar toenamen. Achterliggend mechanisme was dat de toegenomen werkgelegenheid die de sites genereerden het extra risico ruimschoots compenseerde. Hier dient wel de nuance gemaakt te worden dat de sites “nieuw” waren, m.a.w. er bestond geen voorgaande nucleaire activiteit in de regio. In Canada8 is een programma opgezet dat als doel heeft de ontwaarding van onroerend goed in de buurt van de nucleaire berging in te schatten. Op initiatief van de eigenaars kan een financiële compensatie toegekend worden mocht een minwaarde opgelopen worden in één van volgende situaties: • Verkoop van een eigendom • Verhuur van een eigendom • Hernieuwing van de hypotheek op een eigendom De uiteindelijke toekenning hangt af van een evaluatie door een comité van experts. Deze compensatie staat echter los van andere maatregelen die de overheid zou nemen om de gemeente schadeloos te stellen, gezien men in dit geval in rechtstreeks contact met de inwoners werkt.

toenemend lawaai én door grotere afstand tot Brussel. Het effect van de twee factoren afzonderlijk is dan niet altijd gemakkelijk te ramen. 6 Metz W.C., D.E.Clark, (1997) “The effect of decisions about spent nuclear fuel storage on residential property values”, Risk Analysis, vol 17, N°5 7 Bezdek, R.H. and Wendling, R.M. (2006) ‘The impacts of nuclear facilities on property values and other factors in the surrounding communities’, Int. J. Nuclear Governance, Economy and Ecology, Vol. 1, No. 1, pp.122–144. 8 Nuclear Decommissioning Authority (NDA), “Managing Radioactive Waste Safely: Literature Review of International Experiences of Community Partnerships”, 2007


14

Eén van die andere maatregelen is een compensatie die gemeentes kunnen aanvragen wanneer ze de belastingsinkomsten zien dalen als gevolg van een ontwaarding van onroerend goed.

2.2.3

Methode 3: Schatting van de bereidheid tot betalen via directe bevraging naar de bereidheid tot betalen

In deze methode wordt op een directe wijze gevraagd naar de bereidheid van een individu om een nucleaire berging in de nabijheid te aanvaarden aan een bepaalde prijs. Om strategisch antwoordgedrag (overdrijving zodanig dat men een grotere compensatie ontvangt) te vermijden is het belangrijk om twee technieken te gebruiken in de vraagstelling. - Ten eerste een referendum formule die stelt dat enkel indien de meerderheid ja zegt tegen het bedrag, wordt het bedrag aanvaard. - Ten tweede wordt het project voorgesteld onder een andere naam: een potentieel gevaarlijke activiteit met bepaalde risico’s zonder expliciet over nucleaire berging te spreken. Deze methode was eerst wetenschappelijk omstreden maar wordt nu aanvaard indien ze zorgvuldig en correct wordt toegepast (cfr. Exxon Valdez discussie in Journal of Economic Perspectives tussen Nobelprijswinnaars). Voordeel van deze methode is dat ze op alles kan toegepast worden, ook op nieuwe bergingstechnieken en dat het antwoord in principe een netto raming is die alles omvat. Nadeel blijft het hypothetische karakter en de gevoeligheid aan de vraagstelling. Ander nadeel van deze methode is dat ze, zoals de vorige, individuele bedragen geeft. Laatste nadeel is dat de benadering misschien moeilijk aanvaard wordt door het algemene publiek omdat deze techniek momenteel niet courant wordt toegepast in België9. Internationale ervaring Kunreuther en Easterling (AER, 1992) gebruikten een telefonisch interview bij een 500 tal individuen om in te schatten of de inwoners van Nevada bereid zijn een hoogradioactief bergingsproject wouden aanvaarden voor een federale belastingsvermindering van resp. 1000, 3000 of 5000 $. Er is bij de vraagstelling bijgevoegd dat enkel wanneer een meerderheid ja zegt, dit project ook wordt aanvaard. Uit dit onderzoek kwam verder naar voor dat eens een bepaalde risicofactor overschreden, het verhogen van de monetaire compensatie de acceptatie niet verhoogde en dat individuen de risico’s voor de toekomstige generaties wel degelijk meenamen en niet verdisconteerden tot nul. Conclusie was dat voor hoogradioactief afval de bereidheid om over compensaties na te denken heel klein was. Smith and Desvouges10,11 bestudeerden de compensaties die nodig waren voor landberging van gevaarlijk afval (“hazardous waste”). Ze deden dit met behulp van een enquêtetechniek bij een steekproef in de buurt van Boston. Elke geënquêteerde kreeg de keuze tussen een woning (identiek aan de zijne) naast de afvalplaats en een identieke woning verder af die per mijl tussen de 250 en 1300 $ duurder was. De keuze van de individuen voor de locatie van de woning bepaalt dan de waarde die individuen hechten aan een 9 Een eerste toepassing had betrekking op de waardering van een natuurgebied ten zuiden van Leuven in opdracht van de Vlaamse overheid. Zie Moons, E., Eggermont, K., Hermy, M., Proost, S., Nunes, P., Loomis, J., Van Ierland, E. (2000). Economische waardering van bossen: Een case-study van Heverleebos-Meerdaalwoud. Uitg.Garant, Leuven.

Zie bijv. K.Smith & W.H. Desvousges (1986), “The value of avoiding LULU: hazardous waste disposal sites”, Review of Economics and Statistics, p293-299

10

Overzicht in Stephen Farber, “Undesirable facilities and property values: a summary of empirical studies”, Ecological Economics, vol 24, 1, jan 1998, p1-14 11


15

locatie dichter of verder van de afvalplaats. Ze kwamen uiteindelijk tot een schatting die een jaarlijkse schade meebracht van 330 tot 495 $/mijl afstand van de gevaarlijke site (enquête dateert uit 1984).

2.2.4

Methode 4: Directe oplijsting van de verschillende kosten en baten

In deze methode wordt getracht om zoveel mogelijk de effecten op de individuele welvaart in te schatten door elk van de kosten en baten in te schatten met behulp van substituten. Alle effecten worden dan uiteindelijk teruggebracht op equivalente veranderingen in marktgoederen. Het verschil met de drie eerste methodes is dat daar elk individu al zelf een synthese maakt van alle kosten en baten in de toekomst. In de eerste methode maakt het gemeentebestuur de raming; in de tweede methode nemen individuen de beslissing door meer of minder te betalen voor een huis; in de derde methode gebeurt dit expliciet door individuen zelf een bedrag te kiezen als compensatie. In de vierde methode maakt de analist zelf de lijst van mogelijke effecten en de waardering gebeurt voor elk van de effecten met een aangepaste techniek. Vervolgens wordt elk onderdeel van deze lijst gewaardeerd door de kosten en baten te berekenen. Het uiteindelijke referentiekader is het effect op het gemonetariseerde welzijn van de betrokken individuen. Voordeel van deze methode is dat ze expliciet effecten oplijst; dit verhoogt het vertrouwen in de methode vanwege de leek. Ander voordeel is dat het expliciteren van de effecten wellicht beter is wanneer de individuen weinig of geen ervaring hebben met de installatie in kwestie. Nadeel is dat men goed moet opletten met dubbeltellingen en dat bepaalde subjectieve effecten wellicht niet in de lijst zitten. Internationale ervaring Hieronder kan ook een Franse toepassing12 vallen: de departementen die een nucleaire berging aanvaarden, krijgen een bedrag toegekend dat gelijk loopt met de belastingen die de aanwezigheid van een nucleaire centrale zou opbrengen. De lasten van een dergelijke installatie zijn enigszins vergelijkbaar, dus stelt men de compensatie op dezelfde hoogte.

2.3

Keuze

De vier methodes zijn niet combineerbaar omdat de drie eerste methodes in principe impliciet al de baten en kosten al bevatten. De vierde methode lijst de verschillende kosten en baten op. Tabel 3: Vergelijking van de 4 methodes Kost 1 Kost 2

Kost x

TOTAAL

Veiling

?

?

?

Enkel totaal

Waarde woning

?

?

?

Enkel totaal

Directe bevraging

?

?

?

Enkel totaal

Oplijsting kosten

Ja

ja

ja

Som

De eerste, tweede en derde methode zijn niet direct toepasbaar voor ons geval. Ze zijn ofwel niet haalbaar in de huidige context (veiling, directe bevraging) ofwel zijn ze praktisch moeilijk haalbaar gegeven de tijdsbeperkingen (woningmarktbenadering, directe bevraging). De drie methodes zijn in theorie wel verdedigbaar. De enige manier om ze concreet te gebruiken is hun resultaten te transfereren naar de 12

NDA Document


16

context van deze studie. Deze transfer van resultaten is op zich een moeilijke oefening maar het bekijken waard, als aanvulling op de vierde methode. De vierde methode wordt dan wel in detail uitgerekend. Om de verschillende effecten te kunnen identificeren, dient eerst bepaald te worden wat de meeste waardevolle alternatieve invulling is van het bergingsterrein.


3.

17

Scenariodefinitie

Een belangrijke stap is om te gaan bepalen hoe de alternatieven concreet ingevuld worden. Zoals gezegd dienen beide keuzes op hun best voorgesteld te worden, zonder evenwel onrealistisch te worden. Er dient vastgelegd te worden: - hoe de terreinen zullen gebruikt worden; - welke gevolgen deze invulling heeft voor de gemeenschap; - op welk moment alles gebeurt. Om het effect van de nucleaire berging op werkgelegenheid en recreatie te kunnen schatten moeten we eerst weten wat het best mogelijke alternatief gebruik zou zijn van de terreinen indien er geen nucleaire berging zou zijn. Daarnaast moet ook duidelijk zijn welke mogelijkheden de omliggende terreinen bieden als vervangend industrie- of recreatieterrein. Een belangrijke aanname is ook dat bij niet-berging in Dessel er geen verschil is in de elektriciteitsopwekking in België. Dit is geen onbelangrijke hypothese omdat de milieukosten van bv. hogere elektriciteitsproductie met steenkool of aardgas globaal hoger liggen dan met nucleaire centrales. In dat geval is het belangrijk na te kijken bv. welke steenkoolcentrales in de omgeving meer produceren en hoe de pollutie die eraan verbonden is neerslaat.

3.1

Aspecten van de keuze

We gaan uit van drie gegevens: het huidige gebruik, de bestaande regulering inzake ruimtelijke ordening en het beste gebruik in de toekomst.

3.1.1

Huidige toestand

Voorlopig is de voorziene site nog een ongebruikte site, vroeger in handen van Umicore – er is geen activiteit. Dit kan moeilijk dienen als referentie omdat een eeuwig ongebruikt terrein niet realistisch is. De site deed in het verleden al dienst als opslagplaats voor nucleair afval. Daarnaast werd ze ook gebruikt door Umicore als R&D vestiging. Op dit ogenblik wordt het te bergen afval tijdelijk opgeslagen op de site van Belgoprocess.

3.1.2

Ruimtelijke ordening

Het gewestplan (Figuur 2) heeft de zone gelabeld als “gebieden voor de vestiging van kerninstallaties”. Vlak erbij ligt echter een “lokaal bedrijventerrein met openbaar karakter”. Een wijziging van bestemming ligt wellicht binnen de mogelijkheden. Momenteel heeft de gemeente Dessel nog niet van de optie gebruik gemaakt om mits een Ruimtelijk Uitvoeringsplan (RUP - Figuur 3) een aanpassing te maken aan het Gewestplan.


18

Figuur 2: Gewestplan Dessel

De dubbel gearceerde zones zijn “gebieden voor de vestiging van kerninstallaties”. De effen roze zone is een “lokaal bedrijventerrein met openbaar karakter”.

Figuur 3: RUP Dessel


3.1.3

19

Alternatieven

Bij consultatie van verschillende instanties13 bleek er geen eensgezindheid omtrent het mogelijk gebruik van deze terreinen voor andere doeleinden dan nucleaire berging. Er zijn twee factoren die bijdragen tot de onzekerheid: a) de huidige RO planning legt een bestemming vast maar die kan in principe mits voldoende motivatie en randvoorwaarden (bijv. mobiliteit) gewijzigd worden – dit blijft een politieke afweging van hogerhand waarvoor lokaal wel een grote meerderheid moet bestaan; b) zelfs indien men vrij over de bestemming van de terreinen kan beslissen is het niet eenvoudig om de beste aanwending te kiezen – de beste aanwending moet ook realistisch zijn en bijv. de juiste bedrijven kunnen aantrekken. Is er voor elk van deze potentiële gebruiken een mogelijk grote vraag of behoefte die een meerwaarde zou betekenen voor de site in het referentiealternatief? We overlopen de mogelijkheden. A Natuur en recreatie De Oosterkempen zijn reeds bijzonder rijk aan natuur- en recreatiegebieden. Het Zilvermeer en de Olmense Zoo bevinden zich vlakbij Dessel, natuurgebieden de Zegge en het Prinsenpark zijn eveneens in de nabije omgeving. Het inzetten van de site voor deze doelen biedt allicht nauwelijks toegevoegde waarde voor de lokale bevolking, ook al door de relatief beperkte omvang van 56ha. B Woonzone De site ligt een vijftal kilometer van de belangrijkste woonkern van de gemeente. Daarnaast zijn er op het gewestplan een aantal woonuitbreidingsgebieden voorzien dichter bij het centrum. Dit maakt dat een uitbreiding met kleine tot middelgrote woningen onwaarschijnlijk is. Wel mogelijk is een herbestemming met het oog op de bouw van een villawijk, gegeven de groene omgeving en ligging vlakbij het kanaal. C Bedrijventerrein Het eindrapport van STOLA liet duidelijk verstaan dat er behoefte was aan nieuwe bedrijventerreinen binnen de gemeente Dessel. De primaire hypothese voor beste alternatief gebruik wordt, voortgaand op het STOLA rapport, de herbestemming als bedrijventerrein. Als nevenhypothese wordt ook een omzetting tot villagrond onderzocht. Naast het “best mogelijke maar nog realistische” scenario voor de alternatieven wordt ook een berekening gemaakt voor de globaal meest realistische scenario’s, door te variëren met de kans op ontwikkeling van KMO zones. Hiermee wordt meer diepte en nuancering verkregen voor de maximale cijfers.

Consultatie van NIRAS, Strategisch plan Kempen (SPK), Intercommunale Ontwikkelingsmaatschappij Kempen (IOK)

13


3.2

20

Het alternatief met de berging

Onderstaande figuur geeft een indicatie over de invulling van de sites rondom de berging. Over de precieze inplanting van de berging is nog geen finale beslissing genomen, maar dit heeft geen invloed op deze waardeberekening.

Figuur 4: Grondplan omgeving berging

(Bron: Website STORA)

3.2.1

Bergingssite

De werkgroep inrichting en inplanting had als meest geschikte locatie een terrein voorgesteld dat eigendom was van Umicore (ten westen van Belgoprocess en ten zuiden van de Europalaan). NIRAS heeft dit terrein inmiddels aangekocht. Het Masterplan van NIRAS voorziet dat met de bouw gestart wordt in 2011. In 2016 moet men kunnen starten met de definitieve berging van het laagradioactief afval. De duur van operatie wordt geschat op 40 jaar. Hierna wordt nog een definitieve afdekking voorzien, waarna het afval gedurende 300 jaar zijn resterende radioactiviteit kan verliezen. Wat dan nog te zien zal zijn, zijn 2 tumuli van elk zowat 24m hoog, die met aanplanting van groen bedekt kunnen worden. In totaal zou een volume van 70 500 m³ afval worden opgeslagen. Op hetzelfde terrein zouden naast de berging zelf ook een aantal installaties komen: - IPM (Installatie Productie Monolieten) - Caissonfabriek - Aanlegkade voor schepen Volgens het Masterplan zouden tijdens operatie maximaal 83 mensen aan het werk zijn op de site, en nog een 17 in het communicatiecentrum (zie verder). Na sluiting zou dit heel wat minder zijn: enkel de mensen


21

van het communicatiecentrum, plus een zeer beperkt onderhoudsteam voor de berging blijven actief, in totaal 20 personen. De vereiste oppervlakte voor de volledige installatie bedraagt 56 ha, waarvan 44 ha op Dessels grondgebied, en de overige 12 ha in Mol. In deze oppervlakte zit ook de wettelijk vereiste veiligheidsafstand tussen nucleaire gebouwen en andere inplantingen.

Figuur 5: Bergingsterrein (B) (Bron: Arne Berckmans – NIRAS)

3.2.2

Andere terreinen

Rondom de bergingssite zijn nog een aantal terreinen waarop de aanwezigheid van een berging invloed kan hebben. Dit komt vooral door de extra voorwaarden die STORA heeft gesteld voor het aanvaarden van de berging op Dessels grondgebied. Eén daarvan was de bouw van een communicatiecentrum, waar inwoners en bezoekers meer informatie kunnen krijgen over de nucleaire aanwezigheid. Het centrum zou voor bezoekers een vervanging vormen voor Isotopolis, dat nu gevestigd is op terrein van Belgoprocess, en jaarlijks ongeveer 6 000 bezoekers trekt. Het centrum zou gebouwd worden in de noordoostelijke hoek van het op Figuur 4 blauw ingekleurde gebied. De constructie is voorzien voor de periode 2011-2012. 17 mensen zouden hier tewerkgesteld kunnen worden. Een andere voorwaarde was het opwaarderen van de gemeente Dessel naar een hoofddorp type 2. Belangrijkste gevolg hiervan is de mogelijkheid tot het ontwikkelen van nieuwe KMO zones. Uit besprekingen met NIRAS is gebleken dat volgende terreinen potentieel kunnen ontwikkeld worden:


-

Stenehei-Oost (SHO): een terrein van 10 ha direct ten oosten van de bestaande KMO zone Stenehei.

Figuur 6: Stenehei-Oost (Bron: Arne Berckmans – NIRAS)

-

22

Stenehei-Zuid 1(SHZ1): een terrein van 18 ha gelegen ten zuiden van huidige zone Stenehei.

Figuur 7: Stenehei-Zuid 1 (Bron: Arne Berckmans – NIRAS)


-

23

Stenehei-Zuid 2 (SHZ2): een terrein van 32 ha gelegen tussen Stenehei-Zuid 1 en de bergingssite.

Figuur 8: Stenehei-Zuid 2 (Bron: Arne Berckmans – NIRAS)

-

Bergingsterrein beschikbaar voor KMO op Dessels grondgebied (BKD): 26ha en Mols grondgebied (BKM): 9ha

Figuur 9: Bergingsterrein voor KMO Dessel en Mol 1 (Bron: Arne Berckmans – NIRAS)


24

Figuur 10: Bergingsterrein voor KMO Dessel en Mol 2 (Bron: Arne Berckmans – NIRAS)

Omtrent de beschikbaarheid van de verschillende terreinen zijn assumpties gemaakt in samenspraak met NIRAS. Deze worden toegelicht in paragraaf 3.4. Er worden KMO’s bijgebouwd a rato van maximaal 5 ha per jaar. Gegeven de zeer trage aangroei van de laatst beschikbaar gekomen KMO zone in de omgeving (van de 12ha die vrijkwamen in 2002 is midden 2009 slechts de helft bebouwd, zie Figuur 11 ), is dit in lijn met de aannames voor een maximaal scenario.

Figuur 11: evolutie bebouwing Stenehei, mei 2009 (Bron: Arne Berckmans – NIRAS)

3.3

Het alternatief zonder berging

Maximale minimumcompensatie voor het aanvaarden van de berging kan enkel berekend worden ten opzichte van een alternatief waar er geen berging plaats vindt in de betrokken gemeente. Men zou bv. kunnen veronderstellen dat de berging gebeurt ergens in Wallonië en dat er geen enkele inwoner van Dessel of Mol bij betrokken is. Belangrijkste aspect is dat het categorie A afval verdwijnt uit de regio en geen enkele impact meer heeft op de lokale gemeenschap.

3.3.1

Bergingssite

Op de bergingssite zou ruimte gemaakt kunnen worden voor woningen, natuur/recreatie of bedrijven. Er is reeds aangenomen dat de aanleg van een KMO zone allicht de hoogste toegevoegde waarde biedt aan de gemeente Dessel en haar inwoners. We onderzoeken ook een scenario waar het terrein wordt ingenomen door een villawijk.


25

MONA heeft al een studie laten uitvoeren door SPK met betrekking tot het opzetten van een KMO zone in plaats van een berging, gesteld dat deze in Mol zou gekomen zijn.14 Gezien het opzet grotendeels hetzelfde zou zijn, worden elementen van deze studie gebruikt in ons onderzoek. De voornaamste zijn: -

Het type bedrijven dat verwacht wordt zich te vestigen; De bezettingsgraad; Het aantal werknemers dat de site kan genereren; De pendelafstand die deze werknemers gemiddeld afleggen; De inkomsten die de gemeente van de bedrijven kan verwachten;

Dit alles wordt geëvalueerd op basis van de oppervlakte (WN/ha, belasting/ha,…).

3.3.2

Andere terreinen

De terreinen zoals beschreven in het alternatief met berging, zullen ook zonder de berging nog beschikbaar zijn voor ontwikkeling als KMO zone. Hier kan men een afweging maken naar het nut van bijkomende KMO terreinen, wanneer reeds een grote hoeveelheid beschikbaar is. Analoog met de wet van afnemende meeropbrengsten15 kan men stellen dat naarmate meer vestigingsplaatsen beschikbaar zijn (en ingevuld worden), de volgende plaatsen minder snel zullen ingevuld worden. Het aantal beschikbare werknemers speelt hierin ook een belangrijke rol. We hebben reeds aangegeven dat deze studie beoogt de maximale waarde te berekenen voor de minimumcompensatie. Met dit in het achterhoofd kunnen we stellen dat er geen beperking is op de vraag naar nieuwe bedrijfslocaties; met andere woorden, of er nu 10, 50 of 100 ha extra grond beschikbaar wordt voor KMO’s, nieuwe zones vullen zich aan een constante groeivoet van 5 ha per jaar. De vraag blijft dan wanneer de zones effectief beschikbaar worden voor ontwikkeling. Ook hier moeten we in de eerste plaats uitgaan van het best denkbare realistische scenario. Als de gemeente Dessel de juiste paden bewandelt, zal ze op eigen houtje dezelfde resultaten kunnen bekomen als wanneer NIRAS mee zou bemiddelen. Er is dan geen reden waarom de terreinen in het alternatief zonder berging later zouden beschikbaar worden, waardoor we voor de andere terreinen in volledig dezelfde situatie zitten zonder en met de berging. Wanneer we werken met meer realistische scenario’s, wordt het plaatje anders. Er kan immers aangenomen worden dat de bemiddeling van NIRAS wel degelijk een verschil maakt, waardoor de kans kleiner is dat alle voorgenoemde zones ook effectief zullen kunnen ontwikkeld worden. De percentages in onderstaande tabel houden ook rekening met de mogelijkheid tot een latere (in de tijd) beschikbaarheid van de terreinen zonder bemiddeling van NIRAS. Tabel 4: Meest realistische scenario

Terrein Stenehei-Oost (10 ha) Stenehei-Zuid 1 (18 ha) Stenehei-Zuid 2 (32 ha)

Berging 100% 80% 50%

Geen Berging 70% 50% 20%

Timing 2010 2015 2020

“Onderzoek Economische Impact KMO zone”, SPK in opdracht van VZW MONA, november 2004. “Indien aan een constant gehouden hoeveelheid van een productiefactor successievelijk eenheden van een variabele productiefactor worden toegevoegd, zal de productie eerst meer dan evenredig stijgen, maar voorbij een bepaald punt minder dan evenredig, en mogelijk zal deze tenslotte zelfs dalen.”

14 15


Terrein ingenomen door berging (56 ha) Bergingsterrein voor KMO Dessel (26 ha) Bergingsterrein voor KMO Mol (9 ha)

26

50% 50%

10% 5% 5%

2030 2030 2030

De percentages geven de beste inschatting weer van de meest waarschijnlijke evolutie. Door deze percentages te variëren, bekomt men een genuanceerd beeld van de verwachte uitkomst. Dit wordt verderop dieper uitgewerkt.

3.4

Timing

3.4.1

Berging

De constructiewerken zouden beginnen in 2011, met de bouw van een aanlegkade. Een jaar later begint men met de bouw van berging, IPM en communicatiecentrum. De caissonfabriek wordt vanaf 2013 gebouwd. Tabel 5: timing berging (bron: NIRAS masterplan) Gebouw Begin bouw Einde bouw Berging 2012 2015 IPM 2012 2014 Caissonfabriek 2013 2014 Kade 2012 2012 Communicatiecentrum 2012 2013

Operatie vanaf 2016 2014 2014 2013 2014

Het totale aantal werknemers voor de periode 2011-2016 bedraagt 5, 93, 148, 125, 127 en 96. Hierna wordt de tewerkstelling constant verondersteld op 100 VTE (voltijdse equivalenten).

3.4.2

KMO zones

In beide alternatieven komen KMO zones beschikbaar voor ontwikkeling. We hebben reeds gesteld dat in een maximumscenario geen verschil is op vlak van timing. In de situatie zonder berging zal wel een bepaalde extra ruimte beschikbaar zijn, namelijk het oppervlak van de berging zelf. De 2 zones ten zuiden en ten westen van het bergingsterrein worden pas na het bergingsterrein ontwikkeld in geval er geen berging komt: vanaf 2041. In geval er wel een berging komt begint de ontwikkeling al vanaf 2030. Tabel 6: timing KMO zonder berging SHO (10ha) SHZ1 (18ha) 2011 5ha 2012 10ha 10ha 2013 10ha 2014 10ha 2015 10ha 2016 5ha 10ha 2017 10ha 10ha 2018 15ha 10ha 2019 18ha 10ha 2020 18ha 10ha 2021 18ha 10ha 2022 18ha 10ha 2023 18ha 10ha 2024 18ha

SHZ2 (32ha)

5ha 10ha 15ha 20ha

B (56ha)

BKM (9ha)

BKD (26ha)


2025 2026 2027 2028 2029 2030 2031 2032 2033 2034 2035 2036 2037 2038 2039 2040 2041 2042 2043 2044 2045 2046 2047 2048 … 2060

10ha 10ha 10ha 10ha 10ha 10ha 10ha 10ha 10ha 10ha 10ha 10ha 10ha 10ha 10ha 10ha 10ha 10ha 10ha 10ha 10ha 10ha 10ha 10ha … 10ha


Tabel 7: timing KMO met berging SHO (10ha) SHZ1 (18ha) 2011 5ha 2012 10ha 10ha 2013 10ha 2014 10ha 2015 10ha 2016 5ha 10ha 2017 10ha 10ha 2018 15ha 10ha 2019 18ha 10ha 2020 18ha 10ha 2021 18ha 10ha 2022 18ha 10ha 2023 18ha 10ha 2024 18ha 10ha 2025 18ha 10ha 2026 18ha 10ha 2027 18ha 10ha 2028 18ha 10ha 2029 18ha 10ha 2030 18ha 10ha 2031 18ha

27


5ha 10ha 15ha 20ha 25ha 30ha 35ha 40ha 45ha 50ha 55ha 56ha 56ha 56ha 56ha 56ha 56ha 56ha 56ha … 56ha

4ha 9ha 9ha 9ha 9ha 9ha 9ha 9ha … 9ha

SHZ2 (32ha)

BKM (9ha)

BKD (26ha)

5ha 10ha 15ha 20ha 25ha 30ha 32ha 32ha 32ha 32ha 32ha

5ha 9ha

1ha

5ha 10ha 15ha 20ha 25ha 26ha … 26ha


2032 2033 2034 2035 2036 … 2060

10ha 10ha 10ha 10ha 10ha … 10ha

18ha 18ha 18ha 18ha 18ha … 18ha

28

32ha 32ha 32ha 32ha 32ha … 32ha

9ha 9ha 9ha 9ha 9ha … 9ha

6ha 11ha 16ha 21ha 26ha … 26ha


4.

29

Waardebepaling

In dit hoofdstuk bespreken we de waarderingsmethodologie voor elk van de kosten en baten meer in detail. Allereerst dient een zo compleet mogelijke lijst opgesteld te worden van de effecten die kunnen spelen. Tabel 8 stelt deze kort voor. Tabel 8: Lijst van de lokale kosten en baten van de nucleaire berging Soort effect Verschil tussen alternatieven Waarderingsmethode a) Gezondheidsrisico’s Hoger bij berging Per soort risico: probabiliteit x subjectieve en objectieve ziektekost en sterfterisico x waarde mensenleven b) Beperkingen van Berging neemt grond in die voor Meerkost van groter afstand of recreatieopties recreatie kan gebruikt worden verlies consumentensurplus door verminderde keuze c) Beperkingen op vestiging Berging neemt grond in die voor Inschatting van netto effect op werkgelegenheid en resulterende andere bedrijven en bedrijven kan gebruikt worden verschillen in werkgelegenheid op die site belastingsinkomsten (netto effect na aftrek nieuwe nucleaire berging) d) Afstand tot het werk door Meer mensen tewerkgesteld Monetaire kost en tijdskost van minder werkgelegenheid op zonder berging grotere afstand ingenomen site e) Verkoop van grond voor Grondprijzen villawijk f) Mogelijke beperkingen in Grotere complexiteit indien Meerkost voor openbare werken uitvoering openbare werken berging aanwezig (riolen etc.) g) Gemeente-inkomsten uit Hangt af van regeling tussen belastingen op nucleair afval NIRAS en gemeenten h) Hinder door extra transport Zeer beperkt Tijdsverlies en ongemak door zwaar vervoer i) Openbare Meerkost veiligheidsambtenaar veiligheidsinfrastructuur en/of voorlichtingsambtenaar j) Informatie verplichtingen Wordt afzonderlijk gecompenseerd (met bouw communicatiecentrum) k) Landschapshinder Groene heuvels van 24m hoog ? t.o.v. bedrijfsgebouwen l) Subjectief Groter? Schatting via omweg onveiligheidsgevoel …. Alvorens in te gaan op elk van de kostenposten zijn nog een aantal extra assumpties nodig rond het gebruik van de terreinen in het referentiealternatief in het bergingsalternatief, rond de bevolking en rond de tewerkstellingsbalans in Dessel en Mol met en zonder de nucleaire berging. Eens deze zaken gespecificeerd zijn kunnen we alle posten invullen.


30

Na het overlopen van alle kosten en baten komen we terug op de keuze van de discontovoet.

4.1

Veronderstellingen

4.1.1

Bevolkingsaantal

Er is een veronderstelling nodig rond de evolutie van de bevolking. In principe wordt de compensatie berekend voor de huidige bevolking en is enkel deze van belang. Voor sommige berekeningen (werkgelegenheid enz.) is de evolutie wel van belang: is er groei of niet en is de samenstelling stabiel? De bevolkingscijfers van het NIS over de laatste jaren bieden een antwoord: Tabel 9: Bevolking Dessel

Jaar 1961 1970 1977 Inwonersaantal 6491 7505 7820

1980 7997

1985 8177

1990 8208

1995 8368

2000 8545

2005 8747

Tabel 10: Bevolking Mol

Jaar 1961 Inwonersaantal 24 794

1970 28 823

1980 29 474

1990 30 270

2000 31 683

2008 33 398

Het opzetten van een nucleaire zone heeft dus geen rem gezet op de bevolkingsgroei in de gemeente: de bevolking van Dessel kende een gemiddelde jaarlijkse groei van 0.79%, terwijl Mol gemiddeld met 0.64% per jaar groeide (ter vergelijking: de Belgische bevolking groeide gemiddeld slechts met 0.33% per jaar en het arrondissement Turnhout kende een jaarlijkse aangroei van gemiddeld 0.90%) We gaan veronderstellen dat de huidige bevolking niet reageert op mogelijke ongemakken van de nucleaire berging door te verhuizen, en dat de omliggende bevolking niet wordt aangetrokken door bijvoorbeeld een groot FLO.

4.1.2

De tewerkstellingsbalans voor Dessel en Mol

Verschillende kostenposten hangen samen met de tewerkstelling van de lokale bevolking. Het is belangrijk een onderscheid te maken tussen de tewerkstelling op het grondgebied van de gemeente en de tewerkstelling van inwoners van de gemeente in de eigen gemeente. Tabel 11 verduidelijkt de belangrijkste definities. De tewerkstelling op het grondgebied van de gemeente is van belang voor de gemeentebelastingen op bedrijven en voor de tewerkstellingsmogelijkheden van inwoners binnen de gemeente. De tewerkstelling van inwoners binnen de gemeente is vooral van belang voor de transportkosten van de inwoners naar het werk. Om het effect van de aanwezigheid van een extra bedrijventerrein te ramen hebben we ook assumpties nodig over de vraag naar werkgelegenheid vanwege de inwoners. De assumpties die wij gebruiken zijn ook opgelijst in Tabel 11. De belangrijkste is dat bedrijventerreinen tewerkstelling verschuiven maar niet netto creëren. Deze assumptie kan gerechtvaardigd worden door de zeer lage werkloosheidsgraad (frictionele/natuurlijke werkloosheid).


31

Tabel 11: Lokale tewerkstelling: definities en assumpties Definities belangrijk voor • Totale lokale tewerkstelling = totaal aantal Vooral gemeentebelastingen op bedrijven arbeidsplaatsen in de gemeente • •

belangrijk Lokale tewerkstelling van inwoners = aantal Vooral verplaatsingskosten inwoners dat in de gemeente werkt inwoners Tewerkstellingsgraad van inwoners = % Zeer hoog (94%)16 aantal inwoners op beroepsleeftijd die werken (in of buiten de gemeente)

voor van

de de

Assumpties • Tewerkstellingsgraad van inwoners wordt vooral bepaald door bereidheid tot werken ¾ Dus: totale tewerkstellingsgraad in de gemeente(n) is identiek in de twee alternatieven • Bedrijventerrein is noodzakelijk maar niet voldoende voor lokale tewerkstelling • Lokale tewerkstelling van inwoners is vaste ratio α van totale lokale tewerkstelling

4.1.3

Gezondheidsrisico’s

Er zijn bepaalde risico’s verbonden aan de permanente berging op de voorgestelde locatie. Ze kunnen getypeerd worden als operationeel risico (gedurende de tijd dat de berging open is) of als lange-termijn risico (na sluiting). De risico’s hebben vooral betrekking op de barrières die aangelegd worden. Een eerste barrière wordt gevormd door de monolieten (betonnen caissons van 2m x 2m x 1.3m, met daarin eventueel nog stalen vaten van 400l) waarin het afval is verpakt. De tweede barrière zijn de modules (in totaal 40) waarin de monolieten worden gestapeld. Als derde barrière is een vast stalen dak voorzien tijdens de periode van operatie. Na sluiting kan een meer definitieve afdekking gebouwd worden, die een waterdicht deksel moet vormen. Met zijn totale omvang van 420m x 340m x 23m bereikt men dus een oppervlakte van +- 30 ha. Het hoofdrisico wordt gevormd door de vroegtijdige degradatie van één van deze barrières, waardoor de radionucleïden zich via insijpelend water in de omgeving kunnen verspreiden. Daarnaast is er ook een risico op hardhandiger verbreking van de diverse beschermende lagen, door ongevallen dan wel aanslagen.

Figuur 12: Constructie berging 16

Bron: VDAB


32

A Inleiding In dit onderdeel wordt ingegaan op het verschil in gezondheidseffecten tussen de beide alternatieven voorgesteld in hoofdstuk 3. De belangrijkste bron die hier gebruikt wordt is de ExternE studie die internationaal erkend wordt als de belangrijkste wetenschappelijke referentie ter zake. Gezondheidseffecten zijn verbonden aan alle activiteiten zelfs indien men de grootste veiligheidsmarges inbouwt. Zo is aan alle vormen van elektriciteitsproductie een risico verbonden. In de Ampère (2000), Energie 2030 (2007) en ExternE studies kwam telkens naar voor dat steenkool en aardgascentrales ook belangrijke gezondheidseffecten meebrengen. De berekening die hier volgt bestaat er dan ook in de verschillen in gezondheidseffecten die samenhangen met de lokalisatie van de berging al of niet in Dessel uit te rekenen. We maken hier volgende aannames: • Ten eerste wordt aangenomen dat, in geval de berging niet in Dessel wordt geplaatst, ze op grote afstand (meer dan 100km) wordt gebouwd. • Tweede belangrijke aanname is dat bij niet-berging in Dessel er geen verschil is in de elektriciteitsopwekking in België. Dit is geen onbelangrijke hypothese omdat de milieukosten van bv. hogere elektriciteitsproductie met steenkool of aardgas globaal hoger liggen dan met nucleaire centrales. In dat geval is het belangrijk na te kijken bv. welke steenkoolcentrales in de omgeving meer produceren en hoe de pollutie die eraan verbonden is neerslaat. • Derde belangrijke aanname is dat we voorlopig geen rekening houden met de effecten van een langere tijdelijke opslag die voorzien is in het niet-bergingsalternatief. In dit onderdeel wordt de soort van informatie beschreven dat uit de ExternE studie naar voor komt en zal worden gebruikt voor de monetaire raming. In paragraaf 4.2.3 zal deze informatie dan vertaald worden naar de Desselse context en gebruikt worden om tot een raming te komen. B De ExternE studie ExternE (External costs of Energy) is een onderzoeksprogramma van de Europese Unie, dat opgestart werd in 1991. Onderzoeksteams uit de hele EU (inclusief Belgische teams zoals VITO en KULeuven) namen eraan deel, onder leiding van de Universiteit van Stuttgart. Opzet van het onderzoek was de externe kosten van de energiecyclus zo ruim mogelijk te kwantificeren. Externe kosten ontstaan wanneer een bepaalde handeling wordt uitgevoerd door een entiteit (één of meerdere personen, bedrijven of instanties) die gevolgen met zich meebrengt voor een andere entiteit. Wanneer deze andere entiteit niet gecompenseerd wordt voor de kosten van deze gevolgen, spreekt men van een externe kost of externaliteit. De elektriciteitsopwekking, van welk type ook (gas, steenkool, nucleair, wind…), zorgt voor een groot aantal externe effecten. Onder andere menselijke gezondheid, landbouw, klimaatverandering, lawaaihinder en ecosystemen worden behandeld. In deze tekst wordt enkel de nucleaire cyclus (ExternE Vol. 5, 1995)17 besproken, met bijzondere aandacht voor de berging van laagradioactief afval (hfst. 11van die studie).

17

www.ExternE.info


33

a ExternE: methodologie Om de impact van de energiecyclus te evalueren, maakt men gebruik van de zogenaamde “Impact Pathway”, het pad dat een bepaald effect volgt om tot een impact op mens en omgeving te komen. In Figuur 13 wordt hiervan een schematisch voorbeeld gegeven: 1) 2) 3) 4) 5)

Een bron zorgt voor emissies van schadelijke stoffen Deze schadelijke stoffen verspreiden zich in lucht, water en/of bodem De omgeving (mens, dier, plant) krijgt een bepaalde dosis van de polluent te verwerken. Via een dosis - respons functie worden de gevolgen van de opname geschat. De gevolgen worden gewaardeerd op basis van statistische methodes.

Wanneer men de verspreiding bekijkt, wordt een onderscheid gemaakt tussen gevolgen op lokaal (<100km), regionaal (100-1000km) en globaal (>1000km) niveau. Dit onderscheid is van groot belang om de compensatie voor naburige gemeenschappen te becijferen. De statistische methodes waarvan sprake geven een bepaalde monetaire waarde aan gezondheidsaspecten. Zo wordt de waarde bepaald van het verlies een mensenleven, het oplopen van een handicap, een verloren werkdag, een dag met hoofdpijn enz. Om de verschillende cycli vergelijkbaar te maken, worden de resultaten genormaliseerd: de schade wordt uitgedrukt in een kostprijs per gegenereerde TWh.


34

Figuur 13: Schema Impact Pathway

b ExternE over kernenergie Dit deel van de studie werd uitgevoerd door een Franse onderzoeksinstelling (CEPN). Men heeft zich dus toegespitst op de Franse nucleaire installaties (die de grootste zijn binnen Europa), omdat daar het meeste metingen werden verricht in Europa. De nucleaire cyclus werd onderverdeeld in 8 fases18, waarbij voor elke fase het impactpad werd vastgesteld. Daarnaast werd ook de impact van transport van nucleaire (bij)producten onderzocht. Omwille van de overblijvende onzekerheid rond de effecten van nucleaire straling, is men er niet in geslaagd het complete impactpad vast te leggen voor de cyclus. Men is dan gekomen tot zogenaamde 18

De 8 fases zijn: 1) Ontginning van ertsen 2) Verwerking van ertsen 3) Verrijking 4) Omzetting tot brandstof 5) Opwekking van elektriciteit 6) Afvalconditionering 7) Opslag en berging van laag- en middelradioactief afval 8) Opslag en berging van hoogradioactief afval


35

prioriteitsimpacts, die de belangrijkste uitwerkingen omvatten. De hoogste prioriteit werd gegeven aan de emissie van radionucleïden in de omgeving. Op de tweede plaats komen de gevolgen voor de gezondheid op de werkplaats, zowel als gevolg van blootstelling aan straling als andere oorzaken. Het impactpad voor radioactief afval wordt voorgesteld in Figuur 14.

Figuur 14: Impactpad voor radioactief afval

In de nucleaire cyclus is er echter meer dan enkel een korte termijn effect. ExternE houdt rekening met effecten tot 100 000 jaar in de toekomst. Omwille van eenvoud wordt verondersteld dat de bevolking constant blijft gedurende die periode. De grootste onzekerheid in de nucleaire cyclus is de kans op ongevallen, en hun effecten. Door de enorme schade die een ongeval kan aanrichten, worden de strengste veiligheidsnormen gehanteerd. De meest risicovolle fases zijn de opwekking van elektriciteit en het transport. Men heeft ervoor gekozen om enkel voor deze fases de externe ongevalkosten te becijferen. Voor een berging zoals in Dessel wordt dus geen rekening gehouden met een situatie waarin de betonnen constructie gebreken zou vertonen, met grote lekken tot gevolg. Dit zou de maximaal potentiële impact geven, maar in overeenstemming met de


36

aanname van de meest optimistische maar nog realistische vertolking van dit alternatief, wordt er geen rekening mee gehouden. c ExternE over de berging voor laagradioactief afval Site De site waarop ExternE zich baseert voor de kostenschatting van een berging voor laagradioactief afval is het Centre de l’Aube, zo’n 180 km ten oosten van Parijs in de Champagne-Ardenne regio. De site zelf is ongeveer 1 km² groot. In de onmiddellijke omgeving (<5km) wonen zo’n 600 mensen.19 In de iets ruimere omgeving (<20km) bedraagt het inwonersaantal ongeveer 28 500. De berging heeft volgende eigenschappen: • Actief sinds 1992 • Openingsduur: 30 jaar • Voorziene levensduur: 300 jaar na sluiting • Totale capaciteit in volume: 1 000 000m³ • Totale capaciteit in energieproductie: 10 000 TWh • Inventaris van de aanwezige isotopen: detail in ExternE rapport • Multibarrière systeem Impact De gevolgen van de berging worden in eerste fase opgesplitst naar “ontvanger”; het publiek (omwonenden) enerzijds, de mensen tewerkgesteld op de site anderzijds. De dosis en respons op lokaal niveau werden berekend met modellen. We gaven reeds aan dat de site zijn impact laat gevoelen door uitloging van radionucleïden in het grondwater. Belangrijkste input voor de modellen waren de geologische kenmerken (vb. porositeit) van de site en de voedingsgewoonten van de bewoners (gewassen nemen grondwater op, vee drinkt ervan). Men berekende dat de totale lokale collectieve dosis, geïntegreerd over 100 000 jaar, 1.27*10-5 man.Sv/TWh20 bedraagt in het normale scenario. Regionale en globale impacts zijn echter dominant bij dit type berging. Via de waterhuishouding kunnen de nucleïden zich verspreiden over de hele wereld. De globale en regionale collectieve dosis bedraagt dan ook 2.57*10-2 man.Sv/TWh. Voor de werknemers van de site kwam men tot een dosis van 1*10-4 man.Sv/TWh.

ExternE is hier niet geheel duidelijk over de gehanteerde methode: hoewel beschreven staat dat de lokale effecten worden berekend binnen een straal van 100km, neemt men enkel de bevolking binnen de 5km. Er zal verondersteld worden dat de bevolking binnen 5km “lokaal” is. 20 1*10-5 betekent 1/100 000 of 0.00001 19


37

Kost Via dosis-respons relaties en statistische data m.b.t. de waardering van mortaliteit en morbiditeit (ziekte) is dan een kostprijs per kWh geschat. De waardering voor sterfgevallen door kanker is gebeurd via een onderzoek naar bereidheid tot betalen. Voor handicaps als gevolg van ongevallen en verloren werkdagen heeft men gebruik gemaakt van de door de Franse gezondheidszorg uitgekeerde schadevergoedingen. Tabel 12: Mortaliteit en morbiditeit: waardering Kanker: dodelijk 2 600 000 €1995 Kanker: niet dodelijk 250 000 €1995 Handicap 19 000 €1995 Verloren werkdag 65 €1995

De volgende tabel geeft de gezondheidskosten weer uitgedrukt per kWh voor de berging in Frankrijk. Tabel 13: Kostprijs in 10-3€1995/kWh voor de berging in Frankrijk Discontovoet

Globaal + regionaal

Totaal

1.50*10-5 2.61*10-6

4.78*10-3 5.91*10-6

4.80*10-3 8.52*10-6

3.26*10-7

8.65*10-8

4.13*10-7

Lokaal bevolking

personeel

0% 3%

2.36*10-6 2.09*10-12

10%

1.58*10-14

Drie elementen zijn hier van belang: de absolute grootte van de effecten, het relatief belang van de lokale schade en de rol van de discontovoet. De absolute grootte van de effecten is klein. De totale gecumuleerde externe kost (de effecten voor de ganse wereld) van Centre de l’Aube bedraagt afgerond een eenmalige som van 48 000 000 €1995 (discontovoet 0%) voor een afval massa die overeenkomt met 10 000 TWh, of 6 maal zo groot als de hoeveelheid voorzien in Dessel. De lokale effecten bedragen slechts een fractie van de totale kostprijs. Hier zorgen zij voor ongeveer 1/27521 van de totale effecten (discontovoet 0%). Dit hangt natuurlijk ook samen met de kleine bevolkingsdichtheid rond de opslag in Frankrijk. Aangezien het hier gaat over de zeer lange termijn is de discontovoet hier doorslaggevend. Bij de overgang naar een discontovoet van 0% naar 3% wordt de totale gezondheidsschade gedeeld door 500. Bij een hogere discontovoet wordt het belang van de lokale effecten steeds groter omwille van de effecten op werknemers van de site, die dan zwaarder doorwegen (gelden enkel eerste 40 jaar).

4.1.4

Beperking van recreatiemogelijkheden

Een deel van het totale oppervlak van Figuur 4 zal bij de keuze voor een berging herbestemd worden als recreatiegebied: hier zal het communicatiecentrum gebouwd worden. Gegeven daarnaast de ruime beschikbaarheid van recreatiegebieden in de nabije omgeving (Prinsenpark, Vossemeren,…) en de eerdere assumptie dat bedrijvenzones allicht de hoogste toegevoegde waarde bieden als alternatief voor een berging, besluiten we dat er geen beperking is van de recreatiemogelijkheden door het bergingsproject.

21

=(2.36*10-6 +1.50*10-5)/ 4.80*10-3)


4.1.5

38

Beperking van bedrijventerreinen op die site

Dit wordt uitgewerkt als het primaire alternatieve gebruik.

4.1.6

Afstand tot het werk

Bij de assumpties over tewerkstellingsbalans is besloten dat indien er een netto verlies is aan arbeidsplaatsen in Dessel (Mol) door de berging, we gaan aannemen dat deze personen nog steeds willen werken, niet verhuizen, maar equivalent werk gaan zoeken in de nabijheid en ook dit soort werk vinden. Het directe onnut van een andere tewerkstelling zal dan beperkt blijven tot een grotere afstand naar het werk. Hiervoor zijn assumpties nodig over afstand, soort vervoer en waardering van de verplaatsingstijd. Diverse bronnen zijn hiervoor beschikbaar.

4.1.7

Mogelijkheid tot omzetting voor villawijk

Er worden een aantal veronderstellingen gemaakt rond de waarde van bouwgrond, de fiscale aspecten en de verdeling van eventuele meerwaarde tussen NIRAS en de gemeentes.

4.1.8

Beperkingen in openbare werken

Deze worden in samenspraak met NIRAS verondersteld onbestaande te zijn.

4.1.9

Gemeente-inkomsten

De belangrijkste gemeentebelastingen die potentieel relevant zijn: a) Personenbelasting voor nieuwe inwoners; b) Belasting op aanwezigheid nucleair afval; c) Belasting op nieuw gevestigde bedrijven. Wat a) betreft, er is reeds aangenomen dat de bevolking niet verschillend evolueert in beide primaire alternatieven. In het geval van een villawijk wordt dit wel verrekend. NIRAS experts hebben aangegeven dat b) onafhankelijk is van de aanwezigheid van de berging. De belasting wordt immers geheven onder vorm van een belasting op de aanwezigheid van opslaggebouwen, die blijven staan in beide alternatieven. Ook hier is dus geen verschil tussen berging en alternatief. Voor c) zal er wel een verschil zijn. Wanneer het bergingsterrein in het alternatief wordt vrijgegeven voor KMO’s, zijn er meer bedrijven die gemeentebelasting zullen betalen. Voor de hoogte van de gemeentebelasting wordt beroep gedaan op de SPK studie (cfr. supra).

4.1.10 Andere Extra verkeersgeneratie door zwaar transport (al dan niet gevaarlijk) wordt geëvalueerd op basis van de veroorzaakte congestieen infrastructuurkosten, extra passagiersverkeer enkel op basis van de congestiekost. Landschapshinder kan ook geëvalueerd worden. Indien het alternatief een KMO zone is, kan er een vergelijking gemaakt worden tussen visuele hinder van een KMO zone en de groene heuvels (24m) voorzien bij nucleaire berging. Over de kost van psychologische effecten bestaat nauwelijks tot geen wetenschappelijke literatuur. Enkel met een van de andere methodes kan eventueel tot een waardering gekomen worden (na verrekening met kosten die wel te becijferen zijn).


39

4.1.11 Verdiscontering Deze problematiek is zeer belangrijk. We nemen een voorbeeld. Veronderstel dat er over een termijn van 50 of 300 jaar een schade is van 1 EUR reëel elk jaar die men wil compenseren door een fonds op te richten nu. Tabel 14: Fonds nu nodig om een jaarlijkse schade van 1 Euro te compenseren voor een periode van 50 of 300 jaar.

Discontovoet 1% 2% 3% 4%

50 jaar 39.5 31.8 26.1 21.8

300 jaar 95.1 49.9 33.3 25.0

Uit deze tabel blijkt onmiddellijk het exponentiële belang van de discontovoet voor een compensatie op de zeer lange termijn. Wanneer de compensatie voor de nucleaire berging onder de vorm van een som nu moet uitbetaald worden stelt zich de keuze van de discontovoet. We bespreken deze problematiek in twee verschillende stappen. Ten eerste voor de middellange termijn (50 jaar), ten tweede voor de zeer lange termijn. Middellange termijn Beginnen we met het eenvoudigste probleem. Veronderstel dat je het monetaire equivalent van de schade kent in het jaar t dat niet te ver afligt (maximaal 50 jaar) en dat deze een som S bedraagt. Deze som wordt in de meeste methoden geraamd in reële termen dit wil zeggen met de huidige prijzen dus zonder correctie voor de inflatie. De vraag is dan welke som een representatief individu nu zou willen in de plaats van de som S. Een individu zal een actuele som A, die nu uitbetaald wordt, slechts aanvaarden indien het weet dat deze som na belegging toelaat om een som S+I te bekomen in jaar t. De term I staat voor de inflatietoeslag die nodig is om hetzelfde pakket goederen te kunnen kopen als de som S die gerekend is zonder inflatie. Indien we de verwachte inflatietoeslag I kennen, dan kan het individu op de kapitaalmarkt een belegging nemen met nominale interestvoet nr voor t jaar. Aangezien 1 euro nu toelaat om (1+nr)t Euro te verkrijgen in jaar t, is de som A die hij nu zou moeten krijgen om gecompenseerd te worden voor een schade S in reële termen in jaar t, gelijk aan (S+I)/ (1+nr)t. De interestvoet nr kan nog gekozen worden in functie van het gewenste risicoprofiel. Bij laag risico (staatsobligaties in Euro) zal de interestvoet laag zijn, bij belegging in aandelen zal de interestvoet en het risico hoger zijn. We gaan er hier verder vanuit dat er gekozen wordt voor een belegging met laag risico omdat het over een publieke dienst gaat. De methode die we hiervoor geschetst hebben, namelijk S berekenen, dan I toevoegen en dan een nominale interestvoet nr gebruiken om de equivalente som nu te berekenen kan sterk vereenvoudigd worden. Ten eerste is de verwachte inflatie I in principe gelijk aan de gemiddelde inflatievoet over t jaar maal de som S; dus I = (S(1+i)t - S). Ten tweede is de nominale interestvoet nr gelijk aan de reële interestvoet maal de verwachte inflatievoet, een belegger is immers enkel geïnteresseerd in de koopkracht die hij met zijn belegging verwerft. Wanneer we beide factoren combineren kunnen we voortaan enkel werken met een reële interestvoet. We gaan dus de reële schade S in het jaar t vertalen naar een actuele waarde door te verdisconteren met de reële interestvoet r:


40

S (1 + i )t S (1 + i )t S = = t t t (1 + nr ) (1 + i ) (1 + r ) (1 + r )t Rekenvoorbeeld met 2% verwachte inflatie en 2% reële interestvoet. Veronderstel dat de monetaire schade geraamd binnen 20 jaar (2028) 100 Euro (=S) is en dat we deze nu willen uitkeren. In 2028 moet dan een nominale schade uitgekeerd worden van 148,6 Euro (=S(1+i)t ) omdat de prijzen gestegen zijn aan gemiddeld 2% . Deze som kan bekomen worden door een belegging aan een nominale interestvoet van nr = 4,04 % {(1.0404) = (1.02)x(1.02) over 20 jaar vanaf 2008 of 67,3 = {148,6/(1.0404)20}EURO. We kunnen die berekening ook vereenvoudigen door gebruik te maken van de reële interestvoet: 67,3={100/(1.02)20}EURO. Voor de niet te lange termijn moet dus nagedacht worden over de reële interestvoet die een gemeente of gelijkaardige instelling kan behalen op de lange termijn. Dit zal ongeveer 2% reëel22 zijn. Voor de lange termijn (>50 jaar) In de literatuur bestaat hierover geen eenduidigheid. Er zijn verschillende problemen: • Ten eerste bestaat er geen kapitaalmarkt voor beleggingen op lange termijn. • Ten tweede wordt het in ieder geval moeilijk om de schade binnen 50 jaar in te schatten omdat de omstandigheden (leefwijze en voorkeuren) van de bevolking zeer sterk kunnen veranderd zijn. Neem als extreem voorbeeld natuurrecreatie: de waardering voor natuurrecreatie is gestegen in de tijd anderzijds zou het kunnen dat de natuurervaring binnen 50 jaar perfect nagebootst kan worden in een natuurervaringscentrum met behulp van computersimulatietechnieken. Een aantal auteurs pleiten om een zeer lage discontovoet te gebruiken voor milieuschade die over verschillende generaties loopt (cfr. discussie Klimaatsverandering zoals in Stern (2008)23). Conclusies over de te gebruiken discontovoet Wat duidelijk naar voor komt is dat de vorm van de beleggingen die is toegelaten mee de discontovoet gaat bepalen en dat meer vrijheid in de beleggingsvorm normaal een hogere discontovoet en een lager totaal geeft voor FLO. Er blijven een aantal vragen over: 1) hoe wordt de periode na 50 jaar behandeld? 2) welke precieze discontovoet gebruiken voor de lange termijn milieueffecten? Er wordt gewerkt met een periode van 52 jaar (2008-2060) en een discontovoet van 1.5%, behalve voor alle gezondheidseffecten die verbonden zijn aan de nucleaire berging. Deze worden niet verdisconteerd (discontovoet 0%) en worden over de activiteitsperiode van het afval geteld.

Bron: discussies in Nederland over discontovoet – 2 de Kamerstukken 08-03-2007/ nr. 07-90 N.Stern (2008), “The economics of climate change”, American Economic Review, Papers & Proceedings, 98:2,137

22 23


4.2

41

Uitwerking

In voorgaande hoofdstukken is reeds duidelijk gemaakt hoe groot het belang is van de definitie en uitwerking van de beide alternatieven. In dit hoofdstuk dienen alle assumpties in detail uitgewerkt te worden om de nodige cijfers te kunnen berekenen. De omvang van het FLO wordt geschat voor een periode van 52 jaar, van 2008 tot 2060. Enige uitzondering zijn de gezondheidseffecten: de gebruikte methodologie geeft een waardering voor de ganse levensduur van het afval.

4.2.1

Tewerkstelling en afstand tot het werk

Voor de berekening van deze effecten is onder meer gebruik gemaakt van • de studie uitgevoerd in 2004 door SPK in opdracht van MONA; • het rapport OVG Vlaanderen 2 (2000-2001)24; • de socio-economische enquête 2001 van het Nationaal Instituut voor Statistiek; • data uit het TREMOVE model25. A Tewerkstelling Gegeven de zeer lage werkloosheid in de gemeenten rondom de bergingssite, kan men stellen dat een nieuwe KMO zone geen hogere tewerkstellingsgraad zal veroorzaken bij de omwonende bevolking. Deze ligt immers niet significant lager dan de gemiddelde Vlaamse tewerkstellingsgraad: 0.2% voor Dessel en 1.9% voor Mol (bron: VDAB). Daarenboven komen enige verschillen in werkgelegenheid pas voor vanaf 2030, nadat reeds een groot aantal andere jobs is gecreëerd in de eerder ontwikkelde KMO zones. Om dezelfde reden zal hier (en ook verder) bij verwerking van de SPK studie, geen gebruik gemaakt worden van een multiplicator. Die wordt daar toegepast om het genererend effect van nieuwe bedrijven weer te geven: mensen zouden van hun nieuwe inkomen ook meer gaan uitgeven, wat dan weer voor meer activiteit zorgt. Deze redenering gaat hier niet op. Opdat deze multiplicator zou kunnen werken, moeten immers twee voorwaarden vervuld zijn: a. Het is een Keynesiaanse vraagmultiplicator, (i) die vereist dat er geen aanbodsbeperkingen zijn; m.a.w. dat er dus een arbeidsreserve klaar staat om de indirecte vraag te produceren. De conjunctuur fluctueert, maar in kruisregime is er weinig reden om aan te nemen dat er een grote arbeidsreserve is in de regio Mol - Dessel klaar staat. Dit zouden dus mensen moeten zijn die momenteel geen werk hebben en zitten te wachten op een arbeidsaanbod waarvoor zij gekwalificeerd zijn. Er zijn wel werklozen maar de werkloosheid is niet veel hoger dan in de rest van Vlaanderen (zie alinea 4.1.2). b. Van de extra tewerkstelling op het industrieterrein gaat er een vraagimpuls uit naar de lokale economie. Wellicht is er een klein effect, maar dit wordt overschat in de SPK studie. Daarin wordt de multiplicator geschat op 2.195, zodat een besteding van 1 Euro uiteindelijk een extra outputeffect genereert van 2.195 Euro. http://www.mobielvlaanderen.be/ovg/ TREMOVE is een model om beleidseffecten mee door te rekenen, meer bepaald de effecten van vervoer- en milieubeleid in de transportsector. Het is ontwikkeld door TML en de K.U.Leuven en wordt gebruikt door o.a. de Vlaamse, Belgische en Europese overheden. www.TREMOVE.org

24 25


42

De multiplicator wordt bekomen door de inverse te nemen van de Belgische consumptiequote (1/(10.5445)) waarbij 0.5445 de consumptiequote is. Dit is niet correct omwille van 3 redenen: - Op het niveau van België moet al rekening gehouden worden met een belangrijk invoerlek. Indien dit bv. 50% van het BNP bedraagt, wordt de multiplicator zeer klein: 1/(1-0.5445+0.5)=1.0445 26; - Op het niveau van een kleine regio moet dan nog eens rekening gehouden worden met een extra lek naar andere regio’s; - De inkomens van de extra tewerkgestelden zijn niet volledig additioneel, omdat ze meestal al een vervangingsinkomen hadden – een extra arbeidsinkomen van 2 000 Euro wordt deels gecompenseerd door een verlies aan vervangingsinkomens van bv. 1 200 Euro. Tenslotte wordt verondersteld dat alle beschikbare ruimte in elk geval wordt ingenomen. Er is dus geen plaats om op grote schaal het multiplicatoreffect te laten werken (hooguit kan wat extra activiteit gegenereerd worden bij bestaande ondernemingen). Geen van beide voorwaarden is vervuld, dus wordt er geen gebruik gemaakt van een multiplicator in deze studie. In de economische literatuur wordt trouwens meestal aangeraden om zeer voorzichtig te zijn met regionale multiplicatoren omdat er gevaar is voor dubbeltellingen en grote overschattingen. 27,28 B Afstand tot het werk Op vlak van arbeid biedt een nieuwe KMO zone als voornaamste voordeel dat de inwoners van Dessel en Mol minder afstand moeten afleggen tussen woon- en werkplaats. Als assumptie wordt genomen dat verplaatsingen op eender welke afstand voor 80% met de wagen gebeuren, voor 10% met de trein en voor 10% met de bus. a Data Voor de berekening bespreken we kort de belangrijkste data: Tabel 15: Verdeling woon-werkafstand gemiddelde KMO zone in arrondissement Turnhout (Bron: SPK) Woon-werkafstand <5km 5-10km 10-20km >20km

Turnhout 23% 32% 27% 18%

Deze gegevens zijn rechtstreeks afkomstig uit de studie van SPK. Zij stelt verder ook dat de zone 621 arbeidsplaatsen zal genereren, op een oppervlak van 27ha, wat neerkomt op 23 werknemers per ha. Toegepast op de zone van 56ha die voorgesteld is in 3.2.1, zouden we bij volledige bezetting op 1288

Zie p. 235 in Blanchard O., “Macro-economics”, 1997, Prentice Hall publ. Zie bijv.p 425 in Oosterhaven J., K.Polenske,(2009) “Modern regional inpu-output and impact analyses”, Ch 21 in Capello & Nijkamp (eds.) “Handbook of regional growth and development theories” Edward Elgar publ. 28 Naast de klassieke Keynesiaanse multiplicator kunnen er andere redenen zijn waarom een bedrijf door clustereffecten andere bedrijven aantrekt: het delen van gespecialiseerd arbeidspotentieel (bv. tapijtwevers rond Kortrijk, drukkerijen rond Turnhout, ...), specifieke know-how of toeleveringen met hoge transportkosten, etc. Deze effecten zijn onzeker, geen automatisme, en niet specifiek aan het industrieterrein dat in de plaats zou komen van de nucleaire berging. Dit soort van effecten moet benaderd worden vanuit de New Economic Geography theorie (Krugman e.a.), maar deze is nog in volle ontwikkeling en niet echt operationeel. 26 27


43

werknemers uitkomen. We veronderstellen dat de zone binnen de 10km de gemeentes Mol en Dessel29 bevat. Van de 1288 nieuwe arbeidsplaatsen, zullen er volgens Tabel 15 (23%+32%) van 1288 = 708 ingevuld worden door werknemers uit die gemeentes. Deze worden geput uit de 45% werknemers die nu op een afstand groter dan 10km van hun woonplaats werken. De woon-werkafstand statistieken voor heel Vlaanderen zijn licht anders. Tabel 16: Verdeling woon-werkafstand Vlaanderen (Bron: OVG Vlaanderen) Woon-werkafstand <5km 5-10km 10-20km >20km

Vlaanderen 27.7% 20.5% 20.9% 30.9%

De OVG Vlaanderen studie geeft verder nog nuttige informatie. Zo bedraagt de gemiddelde pendelafstand voor een Vlaming 19.05km. Dit laat ons toe om volgende tabel te berekenen. Tabel 17: Gemiddelde woon-werkafstand Turnhout Woon-werkafstand Vlaanderen 5.41km <10km 4.63km 35.72km >10km 32.47km

b Uitwerking Om de winst in woon-werkverplaatsing te berekenen, worden volgende stappen gezet: 1) De 708 Desselaars en Mollenaars die in de KMO zone komen werken, zullen in de situatie met berging gemiddeld op 32.47 tot 35.72km van huis werken. Gezien men met deze afstand het arrondissement kan verlaten, wordt gekozen voor het Vlaamse gemiddelde van 32.47km. 2) Als de KMO zone er komt, zullen ze vanaf dan op 5.41km afstand van huis kunnen werken (Turnhouts gemiddelde). Deze mensen leggen samen elke dag dan 29,441.28 km minder af (=(32.47-5.41)*2*544). 3) De winst in afstand biedt 2 voordelen: minder kosten als gevolg van de fysieke verplaatsing (brandstof, slijtage,…) en minder tijdverlies door de verplaatsing. 4) De gemiddelde verplaatsingstijd is eveneens vermeld in het OVG Vlaanderen rapport. Voor een verplaatsing van 32.47km is gemiddeld 39.7 minuten nodig. Voor een verplaatsing van 5.41km zijn slechts 14.50 minuten nodig, dus de dagelijkse besparing (heen en weer) is 50.40 minuten per persoon. 5) Uit TREMOVE kunnen tijdswaarderingen gehaald worden voor de gebruikte vervoersmodi. Zo heeft een pendelverplaatsing van 1u in de spits in niet-stedelijk gebied een kost van 10.38€ met de wagen, 6.93€ met de bus en 6.76€ met de trein (€2000). 6) De kost voor de fysieke verplaatsing komt eveneens uit TREMOVE. Voor de wagen is dit 0.31€/persoonskm, voor de bus 0.04€/pkm en voor de trein 0.08€/pkm. We gaan uit van 80% wagen, 10% trein en 10% bus. Deze kost komt bovenop de tijdskost. Per persoon die in de KMO zone kan komen werken in plaats van op grotere afstand, wordt jaarlijks 4 976€2000 bespaard. Dit wordt berekend door: Er zijn nog andere gemeenten in een straal van 10km (wegafstand): Geel, Retie en Kasterlee. Dit wordt bij de bespreking van de verdeling in overweging genomen. Voorlopig wordt aangenomen dat enkel de gemeenten Dessel en Mol hierbij betrokken zijn.

29


•

44

de dagelijkse afstandwinst per persoon(=(32.47-5.41)*2) te vermenigvuldigen met het aantal werkdagen per jaar (226) en met de gemiddelde kost per persoonskilometer (0.8*0.31+0.1*0.04+0.1*0.08). Dit geeft 3140€2000 per persoon per jaar. hierbij dan de tijdsbesparing tellen: 50.40 minuten per dag (= 0.84u), maal 226 werkdagen, maal de gemiddelde waardering van een uur verplaatsing (0.8*10.38+0.1*6.93+0.1*6.76). Uitkomst van deze berekening is 1837€2000 per persoon per jaar.

•

Met een inflatie van 2% is dit 5 830€ per persoon per jaar30 aan de waarde van 2008. Maximumberekening Als de berging er wel komt, mag verwacht worden dat ook een bepaalde tewerkstelling wordt gegenereerd. Er is eerder verondersteld dat deze tijdens een representatief jaar van de operatie 100 werknemers bedraagt, en na sluiting nog 20. Volgens dezelfde redenering als hiervoor, komen hiervan 55, respectievelijk 11 uit Dessel of Mol. Doordat eerst andere zones dan de bergingssite volgebouwd worden, zit er echter een tijdsverschil tussen de arbeidsplaatsen in het bergingsalternatief en in het nietbergingsalternatief: de eerstgenoemde zijn er vanaf 2017, de laatstgenoemde pas volledig vanaf 2038 (zie Tabel 6). Hierdoor geeft de berging voor de maximumberekening de eerste jaren een voordeel van 320 666€2008 per jaar, die echter ruim gecompenseerd wordt door het latere voordeel van de KMO zone van 3 813 006€2008 per jaar. Merk op dat hierbij abstractie gemaakt wordt van enige transactiekosten die gepaard gaan met het veranderen van werk. Onder de assumpties gemaakt in de inleiding, met een discontovoet van 1.5%, is de totale waardering van de daling in woon-werkafstand voor inwoners van Dessel én Mol gelijk aan 28 600 006€2008 (bij berekening tot 2060). Tabel 18 geeft de berekende waardes in detail. Het aantal werknemers dat wordt vermeld in de tabel betreft werknemers afkomstig uit Dessel en Mol. Tabel 18: Afstand tot het werk: uitwerking Jaar 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024

WN B 0 0 0 3 51 81 69 70 53 55 55 55 55 55 55 55 55

WN KMO + B 0 0 0 63 127 127 127 127 190 253 316 354 354 417 481 544 607

WN KMO - B 0 0 0 63 127 127 127 127 190 253 316 354 354 417 481 544 607

Verschil (WN) 0 0 0 3 51 81 69 70 53 55 55 55 55 55 55 55 55

Verschil (kost) 0 0 0 17 491 297 345 472 253 402 290 408 120 309 005 320 666 320 666 320 666 320 666 320 666 320 666 320 666 320 666

Disconto (1.5%) 0 0 0 16 727 280 153 438 374 367 911 367 727 274 307 280 452 276 307 272 224 268 201 264 237 260 332 256 485 252 694

Tijdswaardering kan variëren met gestegen inkomensniveau. Het monetaire gedeelte van de reiskost moet ook nog aangepast worden voor fiscale tegemoetkoming en voor werkgeverssubsidies voor vervoer. De eerste aanpassing zorgt voor een hoger bedrag. De tweede aanpassing zorgt voor een lager bedrag

30


2025 2026 2027 2028 2029 2030 2031 2032 2033 2034 2035 2036 2037 2038 2039 2040 2041 2042 2043 2044 2045 2046 2047 2048 2049 2050 2051 2052 2053 2054 2055 2056 2057 2058 2059 2060

55 55 55 55 55 55 55 55 55 55 55 55 55 55 55 55 55 55 55 55 55 55 55 55 55 55 55 55 55 55 55 55 11 11 11 11

670 734 772 772 772 772 835 898 961 1025 1088 1151 1214 1214 1214 1214 1214 1214 1214 1214 1214 1214 1214 1214 1214 1214 1214 1214 1214 1214 1214 1214 1214 1214 1214 1214

45

670 734 772 772 772 772 835 898 961 1025 1088 1151 1214 1278 1341 1404 1467 1531 1594 1657 1720 1784 1847 1910 1923 1923 1923 1923 1923 1923 1923 1923 1923 1923 1923 1923

55 55 55 55 55 55 55 55 55 55 55 55 55 -9 -72 -135 -198 -262 -325 -388 -451 -515 -578 -641 -654 -654 -654 -654 -654 -654 -654 -654 -698 -698 -698 -698

320 666 320 666 320 666 320 666 320 666 320 666 320 666 320 666 320 666 320 666 320 666 320 666 320 666 -52 473 -419 781 -787 088 -1 154 396 -1 527 535 -1 894 843 -2 262 150 -2 629 458 -3 002 597 -3 369 905 -3 737 213 -3 813 006 -3 813 006 -3 813 006 -3 813 006 -3 813 006 -3 813 006 -3 813 006 -3 813 006 -4 069 539 -4 069 539 -4 069 539 -4 069 539

248 960 245 281 241 656 238 085 234 566 231 100 227 685 224 320 221 005 217 739 214 521 211 350 208 227 -33 570 -264 591 -488 776 -706 278 -920 758 -1 125 283 -1 323 561 -1 515 733 -1 705 247 -1 885 567 -2 060 184 -2 070 903 -2 040 299 -2 010 146 -1 980 440 -1 951 172 -1 922 337 -1 893 928 -1 865 939 -1 962 046 -1 933 050 -1 904 483 -1 876 338

-28 600 006 WN B: werknemers berging, WN KMO + B, werknemers KMO met berging, WN KMO – B: werknemers KMO zonder berging

Meer realistische berekeningen In de maximumberekening gold dat elk terrein met 100% zekerheid kan ontwikkeld worden tot KMO zone in beide alternatieven, wat ook nodig was om zekerheid te krijgen dat de gemeente zeker geen verlies lijdt. In realiteit is de kans echter klein dat een dergelijke ontwikkeling zich zal voordoen. Een aantal andere mogelijkheden zijn onderzocht. De percentages in Tabel 19 geven de kansen weer dat een bepaald terrein ook effectief tot ontwikkeling komt. Er mag verwacht worden dat deze kansen groter zijn wanneer NIRAS zijn schouders onder de onderhandelingen kan zetten, wat enkel gebeurt indien de berging er komt. Daarom zijn de kansen in het bergingsscenario normaal hoger. De grijze vakken geven de situaties aan waarin een berging voordeliger is dan geen berging. Het scenario “Max” komt overeen met wat hierboven is uitgerekend. Het “RealistischA” scenario behelst de meest waarschijnlijke situatie (inschatting van NIRAS). In dit geval zou, door de steun van NIRAS, terrein SHO


46

30% (100-70) meer kans hebben op ontwikkeling (of desgewenst 30% meer waarde hebben, door een vroegere ontwikkeling): in het geval de berging er komt zou dit terrein zelfs zeker ontwikkeld worden (100% kans). Ook voor SHZ1 (80>50) en SHZ2 (50>20) zorgt de aanwezigheid van de berging voor meer hefboom voor de ontwikkeling van KMO grond. Voor het bergingsterrein zelf is het verschil zelfs nog groter. In totaal levert de aanwezigheid van de berging een voordeel op van 58.5 miljoen €. De andere scenario’s vormen een sensitiviteitsanalyse, waarbij de percentages licht variëren, soms in het voordeel van het bergingsalternatief, anders in het voordeel van het niet-bergingsalternatief. Uit de laatste kolom blijkt dat een berging op vlak van afstand tot het werk meestal voordeliger is dan geen berging. De besproken lobbyhulp door NIRAS, in combinatie met de opwaardering op vlak van ruimtelijke ordening van de gemeente Dessel draagt hiertoe bij. Merk op dat er ook een aantal gevallen beschouwd worden waarin de kans dat zones ontwikkeld worden zonder berging groter of gelijk zijn dan met berging (Sens1+B-, Sens2+A- en Sens2+B-); of waarin de bergingssite een hogere kans op ontwikkeling heeft dan sites die eerder gepland zijn (Berging3, 4 en 5, Identiek4 en 5). Daar waar het eerstgenoemde geval nog enigszins voor te stellen is, is het laatstgenoemde dat helemaal niet: naarmate zones beschikbaar worden, zal de kans op nieuwe ontwikkeling zeker niet mee groter worden. Deze scenario’s worden dus louter voor sensitiviteitsanalyse uitgewerkt. Tabel 19: Meer realistische scenario’s en sensitiviteit Met berging

Zonder berging

SHO

SHZ1

SHZ2

BKD

BKM

B

SHO

SHZ1

SHZ2

BKD

BKM

B

Afstand tot het werk

Max

100%

100%

100%

100%

100%

0%

100%

100%

100%

100%

100%

100%

-28,600,006

RealistischA

100%

80%

50%

50%

50%

0%

70%

50%

20%

5%

5%

10%

58,523,303

RealistischAx

100%

80%

50%

50%

50%

0%

70%

50%

20%

20%

20%

10%

55,372,091

Sens1+A

100%

80%

50%

50%

50%

0%

80%

60%

40%

25%

25%

25%

28,440,306

Sens1-A

100%

80%

50%

50%

50%

0%

60%

40%

10%

5%

5%

5%

73,132,580

Sens2+A

100%

80%

50%

50%

50%

0%

90%

70%

50%

40%

40%

40%

4,988,392

Sens2-A

100%

80%

50%

50%

50%

0%

50%

30%

5%

5%

5%

5%

82,117,729

RealistischA+

100%

90%

60%

60%

60%

0%

70%

50%

20%

10%

10%

10%

70,690,316

Sens1+A+

100%

90%

60%

60%

60%

0%

80%

60%

40%

25%

25%

25%

41,656,604

Sens1-A+

100%

90%

60%

60%

60%

0%

60%

40%

10%

5%

5%

5%

86,348,879

Sens2+A+

100%

90%

60%

60%

60%

0%

90%

70%

50%

40%

40%

40%

18,204,690

Sens2-A+

100%

90%

60%

60%

60%

0%

50%

30%

5%

5%

5%

5%

95,334,028

RealistischA-

90%

70%

40%

40%

40%

0%

70%

50%

20%

10%

10%

10%

41,745,709

Sens1+A-

90%

70%

40%

40%

40%

0%

80%

60%

40%

25%

25%

25%

12,711,997

Sens1-A-

90%

70%

40%

40%

40%

0%

60%

40%

10%

5%

5%

5%

57,404,272

Sens2+A-

90%

70%

40%

40%

40%

0%

90%

70%

50%

40%

40%

40%

-10,739,916

Sens2-A-

90%

70%

40%

40%

40%

0%

50%

30%

5%

5%

5%

5%

66,389,421

RealistischB+

100%

100%

70%

70%

70%

0%

70%

50%

20%

10%

10%

10%

83,838,616

Sens1+B+

100%

100%

70%

70%

70%

0%

80%

60%

40%

25%

25%

25%

54,804,904

Sens1-B+

100%

100%

70%

70%

70%

0%

60%

40%

10%

5%

5%

5%

99,497,179

Sens2+B+

100%

100%

70%

70%

70%

0%

90%

70%

50%

40%

40%

40%

31,352,991

Sens2-B+

100%

100%

70%

70%

70%

0%

50%

30%

5%

5%

5%

5%

108,482,328

RealistischB-

80%

60%

30%

30%

30%

0%

70%

50%

20%

10%

10%

10%

26,108,546

Sens1+B-

80%

60%

30%

30%

30%

0%

80%

60%

40%

25%

25%

25%

-2,925,166

Sens1-B-

80%

60%

30%

30%

30%

0%

60%

40%

10%

5%

5%

5%

41,767,109

Sens2+B-

80%

60%

30%

30%

30%

0%

90%

70%

50%

40%

40%

40%

-26,377,079

Sens2-B-

80%

60%

30%

30%

30%

0%

50%

30%

5%

100%

80%

50%

50%

50%

0%

100%

70%

40%

5% 40%

5% 40%

5%

Berging1

0%

50,752,258 30,888,734

Berging2

100%

80%

50%

50%

50%

0%

100%

70%

40%

40%

40%

25%

16,605,391


47

Berging3

100%

80%

50%

50%

50%

0%

100%

70%

40%

40%

40%

50%

2,318,299

Berging4

100%

80%

50%

50%

50%

0%

100%

70%

40%

40%

40%

75%

-11,969,452

Berging5

100%

80%

50%

50%

50%

0%

100%

70%

40%

40%

40%

100%

-26,260,595

Identiek1

100%

80%

50%

50%

50%

0%

100%

80%

50%

50%

50%

0%

19,521,762

Identiek2

100%

80%

50%

50%

50%

0%

100%

80%

50%

50%

50%

25%

5,215,586

Identiek3

100%

80%

50%

50%

50%

0%

100%

80%

50%

50%

50%

50%

-9,075,736

Identiek4

100%

80%

50%

50%

50%

0%

100%

80%

50%

50%

50%

75%

-23,359,579

Identiek5

100%

80%

50%

50%

50%

0%

100%

80%

50%

50%

50%

100%

-37,650,524

RealistischC

100%

80%

50%

50%

50%

0%

70%

50%

20%

20%

20%

0%

61,089,679

Sens1+C

100%

80%

50%

50%

50%

0%

80%

60%

40%

40%

40%

0%

39,568,755

Sens1-C

100%

80%

50%

50%

50%

0%

60%

40%

10%

10%

10%

0%

74,916,747

Sens2+C

100%

80%

50%

50%

50%

0%

90%

70%

50%

50%

50%

0%

25,739,925

Sens2-C

100%

80%

50%

50%

50%

0%

50%

30%

5%

5%

5%

0%

84,982,231

MaxVilla

100%

100%

100%

100%

100%

0%

100%

100%

100%

0%

0%

0%

49,628,062

4.2.2

Gemeentelijke inkomsten

De inkomsten die de gemeentes Dessel en Mol uit de activiteit op de site kunnen halen, worden ook uit de SPK studie gehaald (meerbepaald uit hoofdstuk 10). De gegevens kunnen dus grotendeels overgenomen worden, al dient wel rekening gehouden te worden met het feit dat die studie uitgaat van een KMO zone in Mol i.p.v. Dessel. Van de beschikbare zones ligt in totaal maximaal 131 ha in Dessel en 21 ha in Mol. Tabel 20 geeft de aanpassing van SPK gegevens naar Dessel weer voor een representatief jaar (i.e. bij volledige bezetting) voor een terrein van 27 ha. Tabel 20: Gemeente-inkomsten volgens SPK studie

SPK studie (Mol) Opcentiemen personen

inkomstenbelasting 184 681

Verandering voor site Dessel

Opcentiemen op onroerende voorheffing

152 702

Geen extra werkgelegenheid, dus ook geen stijging van PB Mol 1250, Dessel 700

Andere gemeentebelastingen

13 554

Identiek

Belastingen op drijfkracht

24 138

Mol 29.75€/kW, Dessel 17€/kW

Aanvullende verkeersbelasting

8 496

Identiek

Belasting hinderlijke bedrijven

1 601

Identiek

TOTAAL (2003) TOTAAL (2008)

385 172€ 425 261€

122 957€ 135 755€

Met gemeentebelastingen op de opslag van nucleair afval wordt geen rekening gehouden, gezien deze niet specifiek gebonden zijn aan de opslag van afval van categorie A, en dus als neutraal dienen beschouwd te worden.31 De getallen moeten dan nog eens omgerekend worden naar de correcte oppervlaktes. Voor Dessel worden dan volgende cijfers gebruikt: - Gemeentebelasting: 554€ per ha - OV: 3497€ per ha - Drijfkracht: 564€ per ha - Verkeer: 347€ per ha

31

bron: mail François Bettens (NIRAS), 17/11/2008.


-

48

Hinderlijke bedrijven:

65€ per ha

Voor Mol: - Gemeentebelasting: - OV: - Drijfkracht: - Verkeer: - Hinderlijke bedrijven:

554€ per ha 6244€ per ha 987€ per ha 347€ per ha 65€ per ha

Vanaf het moment dat de KMO zone volledig gevuld is (in 2041), zou deze jaarlijks 319 611€2008 opbrengen aan de gemeentes Dessel en Mol, tegenover 0€ voor de berging. Rekening houdend met deze aspecten, en met de discontovoet van 1.5%, is de huidige minwaarde van de berging op vlak van gemeente-inkomsten voor Dessel en Mol 3 102 966€2008.

4.2.3

Gezondheidsrisico’s: ExternE in Dessel

Qua constructie is de berging in Dessel gelijkaardig aan die van Centre de l’Aube. Er zijn echter wel grote verschillen bij de berekening van de schade. Tabel 21: Verschillen tussen Centre de l’Aube en Dessel Aspect Centre de l'Aube Dessel Bevolking 600 binnen 5km bijna 21 000 binnen 5 km Inventaris (1) 10 000 TWh 1680 TWh 100% uit nucleaire 20% heeft andere Inventaris (2) cyclus herkomst Openingsduur 30 jaar 40 jaar

Effect op gezondheidskost Effect op lokale bevolking hoger Alle effecten lager Alle effecten hoger Effect voor personeel hoger

Voor de vertaling van deze resultaten naar Dessel maken we gebruik van de volgende hypotheses: 1. De gebruikte technologie is minstens zo goed als in Frankrijk (technologische vooruitgang). 2. De berging gebeurt in caissons van vergelijkbare grootte zodat kan verondersteld worden dat het risico op lekken proportioneel is aan de geborgen hoeveelheid32. 3. De risico’s zijn gelijkaardig voor het afval afkomstig van centrales en het andere afval. 4. Er leven in de 5 km perimeter ongeveer 21 000 personen. Met deze hypothesen en een discontovoet van 0% komt de externe kost van de berging in Dessel volgens ExternE op 10 253 460€1995. Hiervan is slechts 2.1% schade in de onmiddellijke omgeving (binnen de 5km). Voor de vertaling naar Dessel moet verder ook rekening gehouden worden met de inflatie33 tussen 1995 en 2008 (gemiddeld 2%).

Het risico wordt hier bekeken als het risico dat een caisson lekt. Het aantal caissons is proportioneel aan de hoeveelheid afval. Het risico dat een caisson lekt is een onafhankelijke gebeurtenis zodat het risico op een lek en op schade proportioneel is aan het aantal caissons.

32


49

De vertaling van ExternE leidt bij een discontovoet van 0% tot een raming van de gezondheidseffecten voor de omwonende bevolking (straal van 5%) van 215 460€1995, of 278 720€2008 . Tabel 22: Vertaling Centre de l’Aube - Dessel Stap Eenheid

Lokaal bevolking

personeel

Globaal & regionaal

Totaal

Frankrijk: brondata

10-3€1995/kWh

2.36E-06

1.50E-05

4.78E-03

4.80E-03

Meer inwoners Dessel

10-3€1995/kWh

8.26E-05

1.50E-05

4.78E-03

4.88E-03

40 jaar i.p.v. 30 jaar open

10-3€1995/kWh

8.26E-05

2.00E-05

4.78E-03

4.88E-03

10 €1995/kWh

1.03E-04

2.50E-05

5.98E-03

6.10E-03

Omzetting: 10 € naar €

€1995/kWh

1.03E-07

2.50E-08

5.98E-06

6.10E-06

Omzetting: kWh naar TWh

€1995/TWh

103

25

5975

6.10E+03

Inventaris van 1,680 TWh

€1995

173 460

42 000

10 038 000

10 253 460

1995-2008 Relatief

€2008 %

224 389 1.69%

54 331 0.41%

12 985 223 97.90%

13 263 944 100.00%

Ook andere bronnen -3

-3

Hoe robuust is deze raming t.o.v. de hypothesen die we gebruikt hebben?: I. Bij een hogere discontovoet (bijv. 3%) blijft van deze raming niet veel over want de raming wordt gedeeld door ongeveer 500. II. De waarschijnlijkheid en omvang van de schade is niet proportioneel aan de hoeveelheid afval, maar is gelijk aan de schadefrequentie en omvang van de 6 maal grotere berging in Frankrijk: dan wordt de 278 720€2008 6 maal groter of ongeveer 1.7 miljoen €2008. III. Schade die de ruimere omgeving van Dessel en Mol treft: hangt af van ruimtelijk schadeverband. In de zeer extreme hypothese dat de globale schade volledig zou geconcentreerd zijn binnen de 5 km (i.p.v. binnen 100km) dient men het totaalcijfer te nemen, dat ongeveer 50 maal hoger is: 13 263 944€2008.

4.2.4

Congestie- en infrastructuurkost

Studiebureau Arcadis voerde in 2008 een onderzoek uit naar de mobiliteitseffecten van een berging en bijhorende installaties, en leverde een MOBER op. Er werd een keuze gemaakt uit de verschillende scenario’s om vervolgens de totale kost van de verkeersgeneratie van beide alternatieven te kunnen vergelijken. Voor het bergingsscenario worden 2 keuzes gemaakt in samenspraak met NIRAS: 1) Voor aanvoer van bouwen andere materialen gaat men uit van het “Rijweg/waterweg” scenario: de overgrote meerderheid van het transport gebeurt via een nog te construeren aanlegkade aan het Kempens kanaal. Het transport van nucleair afval gaat enkel via de rijweg. 2) Het communicatiecentrum trekt jaarlijks 100 000 bezoekers (maximale waarde uit de studie) bovenop het normale verkeer.

Bij deze berekening is al rekening gehouden met de stijging van de inkomens over de tijd en de hogere waardering van de gezondheidseffecten die dit meebrengt.

33


50

De keuze in 1) heeft als gevolg dat de aanvoer van vracht via de rijweg nauwelijks bestaande is (gemiddeld 1 vrachtwagen per dag). Hierin zit ook de aanvoer van het te bergen nucleair afval begrepen. Het effect hiervan stellen we voor de eenvoud gelijk aan 0. Uit 2) kunnen we verder de Arcadis studie volgen en aannemen dat de toegenomen verkeersdruk van de bezoekers aan het communicatiecentrum gelijk is aan 196 personenauto equivalenten 34(pae) op weekdagen en 420 pae op zaterdagen. Hierbij moet dan nog het woon-werkverkeer opgeteld worden van werknemers op de site. We nemen aan dat 80% van de verplaatsingen gebeurt met de wagen (zoals bij de berekening uit 4.2.1). Er moet wel genuanceerd worden dat slechts 45% van de verplaatsingen dient meegeteld te worden. De overige 55% is volgens Tabel 15 immers afkomstig van inwoners van Dessel of Mol en gebeurt zowel zonder als met berging (inwoners leggen altijd een deel van het traject binnen de eigen gemeente(s) af). Elke werknemer zorgt dus gemiddeld voor 0.8*2 (=2 verplaatsingen per dag waarvan 80% met de wagen)*0.45 (aandeel niet-inwoners)=0.72 pae extra per werkdag. Bij het niet-bergingsalternatief zal geen kade gebouwd worden. De aanvoer van bouwmaterialen gebeurt dus volledig via de weg. Schattingen van de verkeersgeneratie hiervoor vallen buiten het bestek van deze studie. Als indicatieve waarde kan gesteld worden dat ongeveer 30 vrachtwagens (of 120 pae) dagelijks de verplaatsing van en naar de site doen. Dit komt overeen met het verkeer dat de Arcadis studie vooropstelt voor de bouwfase van de berging in het scenario zonder aanlegkade. Voor alle verplaatsingen wordt ten slotte aangenomen dat ze een afstand van 5km (enkel) afleggen bij hun verplaatsing door Dessel en/of Mol. Er zijn ook 226 werkdagen per jaar (voor werknemers en bouw), 250 weekdagen en 50 zaterdagen (voor bezoekers communicatiecentrum) verondersteld. Congestiekosten worden gevormd door het tijdverlies dat men voor andere bestuurders veroorzaakt door zelf te rijden. Infrastructuurkosten hebben dan weer alles te maken met schade die aangericht wordt aan het wegdek, bruggen, tunnels, enz. Zoals reeds eerder besproken zijn dit externe kosten van transport, kosten die men wel veroorzaakt, maar niet moet betalen: de kosten zijn dus ten laste van de samenleving. De Europese Commissie financierde in 2006 mee het onderzoeksproject GRACE35, waarin men deze kosten heeft geschat. Voor zware vrachtwagens berekende men een infrastructuurkost van 0.03316€2005 per gereden kilometer, en een congestiekost van 0.09333€2005. Voor personenwagens stelde men de infrastructuurkost gelijk aan 0, en de congestiekost aan 0.0534€2005 per gereden kilometer. Doordat de bezoekers voor het communicatiecentrum veel verkeer genereren, wordt de meerkost van de extra werknemers van de KMO zone in het niet-bergingsalternatief volledig gecompenseerd. Uiteindelijk is men in dat laatste geval zelfs iets beter af, maar het effect is bijzonder klein: de meerkost van het bergingsalternatief bedraagt in totaal 77 451€2008.

4.2.5

Omzetting tot villawijk

Het bergingsterrein kan ook herbestemd worden als residentiële zone. Gegeven de ligging is een ontwikkeling tot villawijk niet onmogelijk.

Het aantal pae van een voertuig geeft aan hoeveel ruimte een voertuig inneemt in vergelijking met een personenwagen. Voor personenwagens is dit uiteraard 1, voor bussen en vrachtwagens 2 en voor fietsers 0.2. 35 http://www.grace-eu.org 34


51

A Waardering terrein Allereerst moet bepaald worden wat de verkoopswaarde is van het terrein. NIRAS heeft het hele terrein aangekocht in november 2008 voor ongeveer 11.5 miljoen €. We stellen dat het hele door NIRAS aangekochte terrein - wat neerkomt op de hier gebruikte sites B, BKD en BKM - zou gebruikt worden voor de villawijk, buiten het gedeelte dat ten noorden van de Europalaan ligt. Hierbij dienen nog wel de nodige perimeters voorzien te worden rondom de bestaande nucleaire gebouwen, die zouden blijven bestaan. Figuur 15 geeft het terrein weer, dat zo’n 53 ha beslaat.

Figuur 15: Villawijk potentieel

Om de verkoopwaarde te evalueren, is beroep gedaan op de vastgoedmarkt. Tabel 23 bevat een staal van beschikbare bouwgronden in de omgeving op diverse immobiliën-websites36. Tabel 23: Waarde van villagrond in omgeving van de Dessel Locatie

oppervlakte (ha)

prijs

prijs/ha

Vosselaar

0.1857

291 550

1 570 005

Vosselaar

0.1850

290 450

1 570 000

Vosselaar

0.3722

540 000

1 450 833

Mol

0.3642

455 360

1 250 302

Mol

0.1182

174 000

1 472 081

Mol

0.1256

180 000

1 433 121

Mol

0.1290

208 000

1 612 403

Mol

0.1200

169 000

1 408 333

Geel

0.1981

165 000

832 913

Geel

0.1525

175 000

1 147 541

Retie

0.2734

200 000

731 529

Retie

0.2450

349 000

1 424 490

Dessel

0.1842

180 000

977 199

36

www.immoweb.be, www.vlan.be, geconsulteerd op 10/12/2008.


52

Dessel

0.0547

110 000

Beerse

0.2484

183 000

2 010 969 736 715

Beerse

0.1651

260 000

1 574 803

Oud-Turnhout

0.3183

398 000

1 250 393

Oud-Turnhout

0.1897

341 500

1 800 211

Turnhout

0.3318

450 000

1 356 239

Ham

0.2982

150 000

503 018

Lommel

0.1973

345 000

1 748 606

Gemiddeld:

1 326 748

Gemiddeld bedraagt de waarde van 1m² villagrond zowat 133 €. Er wordt aangenomen dat de waarde van de grond constant blijft (dus jaarlijkse prijsstijging met risicovrije intrestvoet, incl. inflatie). De oppervlakte van het gehele terrein bedraagt 53 ha, wat zou leiden tot een theoretische waarde van een goede 70 miljoen €. Er moet echter rekening gehouden worden met de aanleg van weg- en nutsinfrastructuur op de nieuwe verkaveling. Als veronderstelling wordt genomen dat hiervoor 20% van het terrein gebruikt wordt, waardoor nog 42 ha overblijft voor verkoop als bouwgrond. De verkoopwaarde van het terrein bedraagt dan 56.3 miljoen €. Merk op dat de kost voor de infrastructuur reeds in de verkoopprijs van de terreinen is verwerkt. Daarbij is het ook nog van belang hoe de 56.3 miljoen € zal verdeeld worden over NIRAS en de gemeentes Dessel en Mol. Allereerst zal het voor NIRAS van belang zijn de gemaakte investering te recupereren. De potentiële meerwaarde van het terrein is dan (56.3-11.5)=44.8 miljoen €. Bij de theoretische onderhandelingen hebben alle partijen te winnen bij een omzetting tot bouwgrond. Er kan dan gesteld worden dat de meerwaarde gelijk wordt verdeeld: de verkoopprijs bedraagt dan 34.4 miljoen €. Het terrein heeft voor de gemeentes Dessel en Mol dan een meerwaarde van (56.3-33.9)=22.4 miljoen €.37 Deze wordt gerealiseerd naarmate de gronden verkocht worden. In de volgende alinea wordt hierop teruggekomen. B Andere financiële implicaties Daarnaast dienen nog een aantal punten opgeklaard te worden. De nieuw te bouwen villa’s zullen zorgen voor nieuwe bewoners met een meer dan gemiddeld inkomen. De bouw wordt verondersteld te starten in 2020. Hieruit kunnen de gemeentes dan extra inkomsten halen, door een hogere basis voor de personenbelasting en de onroerende voorheffing. Om deze waardering te kunnen maken, zijn een groot aantal veronderstellingen nodig: Tabel 24: Veronderstellingen waardering villawijk Parameter Oppervlakte nodig voor infrastructuur Oppervlakte wijk in Mol Gemiddelde oppervlakte per perceel Aantal nieuwe villa's Geschat gemiddeld KI (niet geïndexeerd) Aantal villa's per jaar gebouwd Gemiddeld inkomen Dessel (€2006)

Waarde 20% 23.08% 0.179 240 2 500 24 25 278

Bron Eigen inschatting Berekend o.b.v. NIRAS cijfers Berekend o.b.v. steekproef Tabel 23 (Mol/Geel/Retie/Dessel) Opp. terrein/gemiddelde opp. per perceel Eigen inschatting Eigen inschatting NIS

Er kunnen bedenkingen gemaakt worden bij de welwillendheid van NIRAS om het bergingsterrein te verkopen aan de gemeentes tegen een prijs ver onder de marktwaarde. Ook zonder deze transactie hebben de gemeentes immers baat bij een omzetting tot bouwgrond.

37


Gemiddeld inkomen Mol (€2006) Ratio inkomen villa/gemiddeld inkomen Belastingvoet PB villabewoners Dessel Belastingvoet PB villabewoners Mol Gemeentelijke aanvullende belasting Dessel Gemeentelijke aanvullende belasting Mol Opcentiemen OV Dessel Opcentiemen OV Mol

53

26 109 3 44.2% 44.4% 6% 8% 700 1 250

NIS Eigen inschatting Berekend o.b.v. bovenstaande Berekend o.b.v. bovenstaande website gemeente Dessel website gemeente Mol website gemeente Dessel website gemeente Mol

De berekening van de extra aanvullende personenbelasting gebeurt door het geschatte gemiddeld inkomen van de villawijkbewoners (gemiddeld inkomen x de geschatte ratio) te vermenigvuldigen met het aantal extra aangiftes. Er wordt aangenomen dat per villa 1 aangifte gebeurt. Door hierop dan de belastingvoet en de gemeentelijke aanvullende belastingvoet toe te passen, verkrijgt men de extra jaarlijkse inkomst. Voor de inkomsten uit onroerende voorheffing wordt eerst het geïndexeerde KI berekend van de nieuwe villa’s (indexatiecoëfficiënt 2007 = 1.4532), waarop dan de gewestelijke OV (2.5%) en de gemeentelijke opcentiemen worden toegepast. Voor beide wordt verdisconteerd naar basisjaar 2008. Voor Dessel en Mol samen kan zo een jaarlijkse meeropbrengst berekend worden van 723 239€2008 bij volledige bebouwing. Er wordt geschat dat het 10 jaar zal duren vooraleer het volledige terrein verkaveld en bebouwd is. Een aantal veronderstellingen, vooral de “eigen inschattingen”, gemaakt in bovenstaande tabel, staan uiteraard open voor discussie. Wel is het zo dat deze meestal gecorreleerd zijn. Zo kan men veronderstellen dat een gemiddeld perceel groter is, met een hoger KI en hoger gemiddeld inkomen tot gevolg. Daar staat dan tegenover dat er dan minder villa’s kunnen gebouwd worden, wat de inkomsten opnieuw gaat drukken. De auteurs zijn van mening dat de gemaakte veronderstellingen coherent en realistisch zijn. C Waardering optie villawijk De totale waarde van de optie villawijk voor de gemeentes Mol en Dessel bestaat uit de meerwaarde die gehaald wordt uit de verkoop en de meerinkomst uit belastingen. Onder de gemaakte veronderstellingen wordt een waarde bekomen van 31 224 595€2008. De delen vertegenwoordigen elk ongeveer de helft van de waarde. De gevoeligheid van deze waarde aan de veronderstellingen is echter groot. Zoals opgemerkt is het evengoed mogelijk dat NIRAS de terreinen zelf verkavelt en verkoopt, om met de gerealiseerde meerwaarde een deel van de zoekkosten voor een nieuwe locatie op te vangen. Door de verkoop aan de gemeentes weg te laten, daalt de waarde van de optie tot 15.5 miljoen. Door uit te gaan van kleinere percelen (10 ha) met een KI van 1 800€, een bouwsnelheid van 43 villa’s per jaar en een inkomen dat slecht 2x hoger ligt dan het gemiddelde, stijgt de waarde naar 33 564 696€2008. Hierbij kunnen ook enkele kanttekeningen geplaatst worden. Zo wordt geen rekening gehouden met de mogelijke minwaardes die veroorzaakt worden door een hoger aanbod van bouwgrond in de gemeente. Dit kan leiden tot prijsverminderingen voor andere bestaande terreinen. Het is ook mogelijk dat bestaande rijke inwoners gewoon naar een betere woning verhuizen, en hun woning wordt ingenomen door nieuwe inwoners met een inkomen lager dan wat gesteld wordt. Tenslotte is het ook allesbehalve evident dat de bevoegde autoriteiten toelating geven om een zone die bestemd was voor industriële/nucleaire activiteit plots om te vormen tot woongebied.


54

Wat echter zwaar doorweegt in de uiteindelijke balans is dat er voor een villawijk meer terrein moet opgeofferd worden dan enkel het bergingsterrein. In theorie is dit wel mogelijk, maar de onmiddellijke aanwezigheid van KMO’s (zones BKM en BKD) heeft meer dan waarschijnlijk een sterk negatieve invloed op de waarde van de overblijvende (bouw)grond. Doordat deze 2 KMO zones, met een gezamenlijke meerwaarde voor de gemeentes van zowat 22 miljoen €, moeten opgegeven worden, is de optie villawijk minder waardevol dan op het eerste zicht zou lijken.

4.2.6

Andere

Landschap Een ander aspect dat kan gewaardeerd worden is landschapsverstoring. Het verschil in visuele impact kan geëvalueerd worden. De methodes die hiervoor gewoonlijk gebruikt worden, kunnen echter moeilijk toegepast worden binnen het kader van deze studie, gezien ze arbeids- en tijdsintensief zijn. Volgens een eigen inschatting is het verschil tussen 2 groene heuvels van 24m hoog en een bedrijvenzone niet duidelijk genoeg om een uitgebreid onderzoek te rechtvaardigen. We stellen deze dan ook op nul. Psychologische effecten In de inschatting van psychologische effecten zit grote onzekerheid. Er bestaat een beperkte wetenschappelijke literatuur over de waardering van dit soort factoren. Wel kunnen we een grove inschatting maken met behulp van een van de andere methodes die geschetst zijn: schatting via de vastgoedmarkt (cfr. 2.2.2 supra). Indien men aanneemt dat de nucleaire berging geanticipeerd wordt en er al rekening gehouden is met voorlopige nucleaire berging, zou dit reeds tot woningprijsverschillen moeten geleid hebben. Een eerste verkenning geeft aan dat de prijzen in Dessel en Mol niet significant lager zijn dan in de rest van het arrondissement. Tabel 25: Vastgoedprijzen rond Dessel (bron: FOD economie via Trends.be) Gemeente Dessel Mol Geel Retie Kasterlee Arendonk Lommel Balen Turnhout (arrondissement) Gemiddelde

Prijs/woning 175 305 172 302 168 970 197 574 181 243 192 950 174 934 159 643 176 530 177 717

Prijs/m² woning 180.15 210.35 177.27 199.92 196.09 172.13 119.73 109.10 209.59 174.93

Dit zou betekenen dat het wonen vlakbij een nucleaire berging, waarvan hier sprake, weinig expliciete minwaarde heeft opgeleverd voor vastgoed. In principe bevat de waardevermindering van woningen alle hiervoor berekende effecten (gemeentebelastingen, werkverschaffing, …) plus het subjectieve element. Het feit dat er weinig woningprijsverschillen zijn betekent dus dat ofwel het subjectieve element weinig belangrijk is, ofwel dat de markt anticipeert dat er veel andere voordelen verbonden zijn aan de berging.


4.3

55

Overzicht

In deze paragraaf worden bovenstaande berekeningen gegroepeerd. Zo komen we tot een totale som die richtinggevend is voor de omvang van het Fonds Lokale Ontwikkeling.

4.3.1

Maximale berekening

Door de waardering van de becijferde effecten op te tellen, komt men tot de orde van grootte voor de minimale omvang van het fonds voor lokale ontwikkeling, d.w.z. die waarde die de voorziene meerkosten en minderopbrengsten moet compenseren in geval van nucleaire berging. Dit is de totale kost die zou moeten gecompenseerd worden bij de betrokken gemeenten. Dit zijn op de eerste plaats Dessel en Mol, maar voor de grootste post (afstand tot het werk) zijn alle gemeenten in een straal van 10km betrokken. Tabel 26: Schatting FLO (gebaseerd op discontovoet van 1.5% en periode van 2008-2060) Soort van kost/baat Bedrag in Duiding miljoen € Gemeente-inkomsten 3.103 vrij betrouwbaar – hangt gedeeltelijk af van bedrijventerrein hypothese Afstand tot het werk 28.600 Sterk afhankelijk van gemaakte hypothesen rond omvang en timing bedrijventerreinen Congestieen 0.077 De berging zal ongeveer evenveel kosten infrastructuurkost generen als een KMO zone. Ook sterk afhankelijk van hypothesen. Gezondheid (ExternE) 0.278 Inschatting gebaseerd op effect binnen 5km in ExternE – indien alle effecten voorzien binnen 100km grotendeels geconcentreerd zouden zijn binnen 10 à 15 km wordt dit bedrag maximaal 13.3 miljoen Totaal 32.059

De compensatie voor het verlies van de KMO zone zou pas vanaf 2030 effectief “nodig” zijn: daarvoor zorgt de berging immers voor een voordeel door werkgelegenheid in de buurt te scheppen. Figuur 16 toont de evolutie van de grootste post, afstand tot het werk, over de beschouwde jaren. Evolutie kosten en baten afstand tot het werk 1,000,000 500,000 0 -500,000

2008

2013

2018

2023

2028

2033

2038

2043

2048

Bedrag

-1,000,000 -1,500,000 -2,000,000 -2,500,000 -3,000,000 -3,500,000 -4,000,000 -4,500,000 Jaar Nominale waarde

Reële waarde

Figuur 16: kosten en baten: evolutie (+: berging voordelig, -: niet-berging voordelig)

2053

2058


56

Gemeentebelastingen vormen grotendeels dezelfde trend, terwijl de transporteffecten veel kleiner zijn. Gezondheidseffecten hebben betrekking op 100 000 jaar en zouden dus niet op de grafiek passen. Deze cijfers kunnen vergeleken worden met de alternatieve benadering die gebaseerd is op het waardeverlies van woningen. Dit waardeverlies bevat in principe alle hierboven genoemde effecten plus het subjectieve element. De berekeningen hierboven betekenen dat bv. de 1000 woningen in de omgeving meer dan (32.1Mio/1000) = 32 100 € aan waardeverlies zouden moeten signaleren, zodra het waarschijnlijk is dat de nucleaire berging in Dessel komt. Gegeven dat men geen bevolkingsafname en geen waardedalingen waarneemt, zou deze methode waarschijnlijk geen groter totaal (inclusief subjectief) nadeel geven als resultaat.

4.3.2

Spectrum

Eerder zijn de andere scenario’s reeds in detail beschreven en geëvalueerd op vlak van afstand tot het werk. Tabel 27 hieronder bevat de verdere uitwerking van deze scenario’s. Een negatieve waarde betekent dat de berging een nadeel oplevert aan de gemeente en dus een vergoeding rechtvaardigt. De gemeentebelastingen zijn gebaseerd op dezelfde grond als de afstand tot het werk en volgen logischerwijs grotendeels dezelfde trend. Wel zijn ze heel wat kleiner in omvang. Congestie- en infrastructuurkost van extra transport is het meest beïnvloed door de kans op aanwezigheid van KMO op het bergingsterrein, en door de aanwezigheid van een drukbezocht communicatiecentrum. De totaalkolom laat uitschijnen dat “Max” toch niet de maximale waarde geeft voor de compensatie (zie scenario “Identiek 5”. In 4.2.1Bb is echter uitgelegd waarom met deze scenario’s in de eigenlijke bepaling van de fondsomvang geen rekening moet gehouden worden. De kolom “Totaal met villa” verdient extra toelichting. In Tabel 19 is een kans toegekend aan de ontwikkeling van een KMO zone op het bergingsterrein indien de berging er niet komt. Wanneer we veronderstellen dat, indien er ook geen KMO zone komt, in de plaats een villawijk wordt ontwikkeld, worden de resultaten van deze kolom bekomen (bv. als er 40% kans is op een KMO zone, is de kans 60% dat er een villawijk komt: het terrein ongebruikt laten biedt immers weinig tot geen waarde). Enkel in het zeer onrealistische geval dat KMO zones vlotter kunnen ontwikkeld worden zonder dan met de berging, is het bedrag hier hoger (Sens2+B-).


57

Tabel 27: totale inschatting FLO in andere gevallen Afstand het werk

tot

Gemeentebelastingen

Transport

Gezondheid

Totaal

Totaal met villa

Max

-28 600 006

-3 102 966

-77 451

-278 720

-32 059 143

-32 059 143

RealistischA

58 523 303

3 444 519

-1 442 629

-278 720

60 246 472

32 144 337

RealistischAx

55 372 091

3 184 678

-1 390 533

-278 720

56 887 517

31 907 841

Sens1+A

28 440 306

1 239 475

-977 231

-278 720

28 423 830

5 005 384

Sens1-A

73 132 580

4 472 043

-1 664 636

-278 720

75 661 268

45 997 903

Sens2+A

4 988 392

-501 453

-614 165

-278 720

3 594 055

-15 140 702

Sens2-A

82 117 729

5 084 035

-1 800 310

-278 720

85 122 734

55 459 369

RealistischA+

70 690 316

4 306 732

-1 626 088

-278 720

73 092 240

44 990 105

Sens1+A+

41 656 604

2 188 301

-1 178 113

-278 720

42 388 073

18 969 627

Sens1-A+

86 348 879

5 420 870

-1 865 518

-278 720

89 625 510

59 962 145

Sens2+A+

18 204 690

447 374

-815 047

-278 720

17 558 297

-1 176 460

Sens2-A+

95 334 028

6 032 862

-2 001 192

-278 720

99 086 977

69 423 612

RealistischA-

41 745 709

2 240 669

-1 186 256

-278 720

42 521 402

14 419 267 -11 601 212

Sens1+A-

12 711 997

122 239

-738 281

-278 720

11 817 234

Sens1-A-

57 404 272

3 354 807

-1 425 687

-278 720

59 054 672

29 391 307

Sens2+A-

-10 739 916

-1 618 689

-373 818

-278 720

-13 011 143

-31 745 900

Sens2-A-

66 389 421

3 966 799

-1 561 361

-278 720

68 516 139

38 852 774

RealistischB+

83 838 616

5 255 558

-1 825 949

-278 720

86 989 506

58 887 370

Sens1+B+

54 804 904

3 137 128

-1 377 974

-278 720

56 285 338

32 866 892

Sens1-B+

99 497 179

6 369 696

-2 065 379

-278 720

103 522 776

73 859 411

Sens2+B+

31 352 991

1 396 200

-1 014 908

-278 720

31 455 563

12 720 806

Sens2-B+

108 482 328

6 981 688

-2 201 054

-278 720

112 984 242

83 320 877

RealistischB-

26 108 546

1 123 433

-948 557

-278 720

26 004 703

-2 097 433 -28 116 514

Sens1+B-

-2 925 166

-994 998

-499 184

-278 720

-4 698 068

Sens1-B-

41 767 109

2 237 571

-1 187 987

-278 720

42 537 973

12 874 608

Sens2+B-

-26 377 079

-2 735 926

-132 099

-278 720

-29 523 824

-48 258 581

Sens2-B-

50 752 258

2 849 563

-1 323 661

-278 720

51 999 439

22 336 074

Berging1

30 888 734

1 521 891

-1 017 248

-278 720

31 114 657

12 379 900

Berging2

16 605 391

387 984

-794 543

-278 720

15 920 112

Berging3

2 318 299

-745 923

-571 501

-278 720

722 154

-14 890 143

Berging4

-11 969 452

-1 879 830

-345 259

-278 720

-14 473 260

-22 279 409

Berging5

-26 260 595

-3 013 736

-118 895

-278 720

-29 671 946

-29 671 946

Identiek1

19 521 762

716 331

-841 990

-278 720

19 117 382

Identiek2

5 215 586

-417 576

-619 358

-278 720

3 899 932

-11 712 365

Identiek3

-9 075 736

-1 551 483

-396 301

-278 720

-11 302 240

-26 914 537

Identiek4

-23 359 579

-2 685 390

-170 066

-278 720

-26 493 754

-34 299 903

Identiek5

-37 650 524

-3 819 297

56 094

-278 720

-41 692 446

-41 692 446

RealistischC

61 089 679

3 638 241

-1 479 683

-278 720

62 969 516

37 989 841

Sens1+C

39 568 755

2 113 541

-1 148 318

-278 720

40 255 258

21 520 501

Sens1-C

74 916 747

4 612 211

-1 691 700

-278 720

77 558 537

49 456 402

Sens2+C

25 739 925

1 139 571

-936 598

-278 720

25 664 178

10 051 880

Sens2-C

84 982 231

5 310 816

-1 845 615

-278 720

88 168 712

58 505 347

MaxVilla

49 628 062

3 164 932

-1 316 682

-278 720

51 197 591

19 972 996

-2 814 645

3 505 085


5.

58

Verdeling en opbouw

Er bestaat reeds een akkoord betreffende de verdeling van het fonds. Dit is als volgt geformuleerd: “1/3 voor Dessel, 1/3 voor Mol en 1/3 voor de regio, gesteld dat het fonds groot genoeg is”. In samenspraak met NIRAS wordt besloten hier niet dieper op in te gaan, maar deze voorgestelde verdeling aan te houden. Dit hoofdstuk is daarom enkel gewijd aan de opbouw van het fonds. Twee factoren zijn belangrijk bij de opbouw van een fonds: de contractueel-strategische aspecten en de kosten om het fonds te financieren. De contractueel-strategische aspecten zijn belangrijk omdat het fonds onderdeel is van een lange termijn contractuele relatie waarbij, zoals in elk contract, nieuwe elementen kunnen opduiken en elk van de partijen garanties wil voor het uitvoeren van zijn engagementen. De opbouw van het fonds gebeurt hoofdzakelijk door bijdragen van vervuilers en dit betekent dat bij loskoppeling tussen bijdragen van afvalproducenten en de opbouw van het fonds financiële kosten en risico’s ontstaan. We bekijken elk van deze twee aspecten afzonderlijk met steeds dezelfde centrale vraag voor ogen: wordt het fonds best door een eenmalige storting, een periodieke storting of een combinatie van beiden gevoed? Alvorens we deze twee aspecten nader bekijken analyseren we kort enkele andere case studies. In heel de discussie gebruiken we als voorbeeldwaarde voor het fonds 1 miljoen Euro in waarde van 2008. De juiste bedragen worden dan verkregen door de voorbeeldbedragen te vermenigvuldigen met het aantal miljoen Euro, dat afgesproken is voor het fonds.

5.1

Case studies

We bekijken de volgende gevallen van fondsen verbonden aan nucleaire activiteit: • Kerncentrales Tihange, • Kerncentrales Doel, • Buitenlandse bergingsinstallaties (gebaseerd op NDA studie) In elk van de gevallen bekijken we de vorm van de compensatie, niet de hoogte van het bedrag. A Nucleaire centrale in Tihange Voor de nucleaire centrale in Tihange, ontvangt de gemeente Hoei twee jaarlijkse bijdragen38. De twee bijdragen zijn nominaal dezelfde voor de laatste 5 jaar. Een eerste jaarlijkse bijdrage wordt gezien als een pure compensatie en specifiek voor die installatie. De tweede jaarlijkse bijdrage is een vergoeding voor een uitgebreidere brandweerdienst. De vergoeding is blijkbaar puur periodiek en er is geen sprake van een opgebouwd fonds.

38

Bron: e-mails 21/1/2009 met dhr Comblin, ontvanger van gemeente Hoei


59

B Nucleaire centrale in Doel

Electrabel-Suez betaalt aan de gemeente Beveren geen specifieke "compensaties" voor de kerncentrales in Doel.39. Er is dus ook geen specifieke(jaarlijkse) retributie voor de kerncentrales, dit werd ook niet ooit eenmalig gedaan. Op de kerncentrales in Doel gelden, zoals voor alle andere bedrijven in Beveren, de belastingen op drijfkracht/motoren en de opcentiemen op de onroerende voorheffing. De belastingen op drijfkracht/motoren brengen in dit geval natuurlijk wel veel inkomsten op. In het verleden heeft de kerncentrale Doel wel een aantal lokale sociale projecten gesteund, al dan niet in samenwerking met andere bedrijven, maar dit dateert al van enkele jaren geleden. De vergoeding is dus niet specifiek en zuiver periodiek. C Buitenlandse bergingsinstallaties40 Canada De twee voor Canada besproken sites passen een andere vorm van compensatie toe. In de ene wordt op het moment van de beslissing tot berging een fonds opgericht. Tot het moment dat de bouw kan starten, mogen enkel de interesten op de gestorte som gebruikt worden. Daarna mag men ook de hoofdsom zelf gebruiken voor projecten. Voor de andere site ontvangt de gemeente bij de beslissing een grote som. Op dat moment begint ook een jaarlijkse dotatie te lopen die ongeveer 30% van de eerste som bedraagt. Bij het operationeel worden van de berging wordt dan nog eens een grote som gestort. De jaarlijkse dotaties eindigen wanneer de berging sluit. Dit is dus een gemengde vorm van twee eenmalige sommen (beslissing, operationeel worden) en een jaarlijkse som die stopt bij het sluiten van de berging. Finland Er wordt geen fonds opgericht. De compensatie voor de berging bestaat uit een iets hogere jaarlijkse taks op onroerend goed die de nucleaire installaties betalen (2.5% vs. 0.4-1%). Frankrijk In de voorbereidende fase wordt jaarlijks een bepaalde som gestort. Vanaf ingebruikname van de site wordt deze som quasi verdubbeld. Korea Een grote eenmalige som wordt gestort, gevolgd door veel kleinere (maar nog substantiële) jaarlijkse stortingen gedurende de openingsduur van de site. Spanje De gemeenschap rondom de site ontvangt een jaarlijks variabele compensatie, die verandert met het aantal omwonenden en de activiteit op de site (hoeveelheid afval dat geborgen wordt) Zweden Er is enkel informatie over de voorbereidende fase, waarin de gemeenschappen voor werking en onderzoek een vast jaarlijks bedrag ontvangen. Bron: e-mails 23/1/2009 met dhr. Noppe, gemeentesecretaris gemeente Beveren. Nuclear Decommissioning Authority (NDA), “Managing Radioactive Waste Safely: Literature Review of International Experiences of Community Partnerships”, 2007

39 40


60

Zwitserland In Zwitserland is men uiteindelijk niet tot een akkoord gekomen over de vestiging van een berging na veto van de lokale gemeenschap. Er waren echter wel vergevorderde plannen, waarin men als compensatie een grote eenmalige som voorzag, aangevuld met jaarlijkse stortingen (ongeveer 10% van de eerste som). Daarbovenop was ook een intergenerationeel fonds voorzien bij sluiting van de berging, dat gevoed werd door een zeer groot (10x eerste storting) éénmalig bedrag. BESLUIT Tot besluit van dit overzicht is duidelijk dat bijna alle sites een periodieke betaling voorzien, eventueel aangevuld met een initiële som.

5.2

De contractueel-strategische aspecten

Zoals in elk lange termijn contract moet er zorg gedragen worden voor de nodige incentieven voor een correcte naleving van het contract met eventueel de mogelijkheid tot hernegotiatie van het contract indien dit efficiënt is voor alle partijen. We beschrijven achtereenvolgens de betrokken partijen, de timing van de verschillende gebeurtenissen in het project, aspecten rond bereidheid tot betalen/aanvaarden en tot slot de mogelijke conflictsituaties. A De partijen Bij het opzetten van het fonds zijn drie partijen betrokken: de financier (afvalproducenten), de beheerder (vertegenwoordiging partnerschappen) en NIRAS als tussenpersoon. Bij de bepaling van de onderlinge verhoudingen is de rol van NIRAS nog te bepalen. Het kan gezien worden als zuiver doorgeefluik van gelden tussen de financiers en het FLO; of het kan in twee volledig gescheiden transacties eerst de storting(en) van de producenten verzamelen, en deze dan onafhankelijk gebruiken om het fonds te volstorten. In samenspraak met NIRAS is besloten dat de tweede optie het dichtst bij de realiteit aansluit. De financier is de verzamelnaam voor alle producenten van nucleair afval dat in Dessel wordt geborgen. Dit zijn voornamelijk Electrabel-Suez en de Belgische Staat, als financieel verantwoordelijke voor het beheer van de nucleaire passiva en in mindere mate FBFC I en het SCK. Het fonds lokale ontwikkeling zal beheerd worden door de partnerschappen, desgewenst voor een aantal aspecten in samenwerking met derden. Momenteel wordt ervan uitgegaan dat het FLO de vorm van een stichting zal aannemen, die zal instaan voor het ontvangen, beleggen en uitgeven van de bijdragen van de producenten. Gezien het type projecten dat gefinancierd zal worden – de bedoeling is om vooral sociaalmaatschappelijke projecten te ondersteunen – en de noodzaak om zekerheid in te bouwen – het fonds is immers intergenerationeel bedoeld – zullen de beleggingsmogelijkheden beperkt blijven tot beleggingen met een laag risicoprofiel. Figuur 17 geeft de verhoudingen tussen de partners schematisch weer. Merk op dat dit enkel betrekking heeft op het Fonds op Middellange Termijn (FMT), waar het FLO deel van uitmaakt. Het Fonds op Lange Termijn (FLT) staat hier volledig los van.


Afvalproducenten Electrabel Belgische Staat FBFC SCK

61

Lokale gemeenschap:

FMT →Site: Groot terrein bezet voor 300 jaar

Beheer: NIRAS

- communicatiecentrum - FLO -…

Figuur 17: Verhoudingen partners FMT

B Bereidheid tot betalen/aanvaarden Het partnerschap STORA heeft reeds zijn wensen kenbaar gemaakt voor de opbouw van het fonds: bij de opzet moet een substantieel bedrag gestort worden, daarna aangevuld door jaarlijkse schijven, onderworpen aan een indexatie. Daartegenover staat de bereidheid tot betalen van de financier: met een hogere discontovoet heeft hij er normaal voordeel bij om grotere bedragen later uit te betalen. Vanuit het standpunt van administratieve vereenvoudiging, kan hij ook de voorkeur geven aan een eenmalige, allesomvattende storting bij opzet van het fonds. Uit overleg door NIRAS is gebleken dat deze laatste optie effectief verkozen wordt door de afvalproducenten. Zij verkiezen het FMT eenmalig of gedurende een korte periode te volstorten. Dit heeft als gevolg dat de verantwoordelijkheid voor het FMT volledig bij NIRAS komt te liggen. Hoe dit de risicoverdeling beïnvloedt komt later aan bod. C Timing Tabel 28 schetst de timing van de gebeurtenissen. De constructie van de bergingsinstallaties loopt van 2012 tot 2016. Vanaf 2017 tot 2056 wordt het afval overgebracht naar de berging. Na 2056 is er de verdere opvolging van de berging. Tabel 28: Timing van de prestaties

2012-2016

2017-2056

Fysieke prestaties rond berging NIRAS ontvangt verder Afvalproducenten volstorten FMT Monetaire afval en beheert de Prefinanciering van installaties door transfers

FLO opbouw

Constructie van bergingsinstallaties

Overbrenging van afval naar Dessel

NIRAS NIRAS ontvangt verder afval en beheert de retributies Eerste sommen

retributies

Periodieke betalingen?

Na 2056 Verdere installaties

opvolging

Periodieke betalingen?

Cruciaal moment in het proces zijn de vergunning en de start van de operaties. De vergunning voor de bouw wordt verwacht tegen 2011-2012. Op dat moment zal het FMT substantieel gespijsd moeten worden door de afvalproducenten. De producenten verkiezen geen langdurige verbintenis en willen ten laatste bij de start van de operaties in 2016 hun laatste contributie betaald hebben (ondanks betere financiële optimalisatiemogelijkheden). Hun bijdrage zal wellicht afhangen van de aanwezigheid van een vergunning en van de effectieve bouw van een installatie.


62

D Risico’s/Conflictsituaties In Tabel 29 overlopen we kort een aantal problemen die zich kunnen voordoen bij de uitvoering van het langetermijncontract tussen NIRAS en de partnerschappen. Dit is een lijst van mogelijke problemen die zich regelmatig voordoen tussen privé partijen bij een lange termijn contract en die in de contracteconomie regelmatig aan bod komen41. Dit is geenszins een appreciatie van de betrouwbaarheid van de partijen betrokken bij dit nucleair bergingsdossier. Voor elk van deze problemen bij uitvoering vergelijken we de gevolgen van de twee extreme betalingsopties: betaling van een eenmalige som in 2012-2017 en een periodieke betaling. Tabel 29: mogelijke contractuele problemen

I

II III IV V VI VII

Probleem

Eenmalige som betaald Periodieke betalingen vóór 2017

Weigering door gemeente om afval te aanvaarden op grens van de gemeente omwille van verandering beleid of om hogere vergoeding te bedingen Weigering om afval te aanvaarden op berging door hogere overheid Weigering door NIRAS om periodieke betalingen te doen. Lokale partner weigert afval te aanvaarden omdat FLO reeds grotendeels opgebruikt is in slechte projecten Er is een goedkopere oplossing gevonden om nucleaire afval te stockeren dan in voorziene berging in Dessel Afval berging in Dessel, blijkt door nieuwe ontwikkelingen veel schadelijker voor de bevolking dan eerst geschat Afval berging in Dessel, is door nieuwe ontwikkelingen veel minder schadelijk voor de bevolking, of heeft veel minder impact op de lokale tewerkstelling dan eerst geschat

Risico volledig voor NIRAS

Kleiner risico NIRAS

Risico voor NIRAS

Risico voor NIRAS en voor Dessel/Mol Risico voor Dessel/Mol

Risico voor NIRAS

Risico voor NIRAS Hernegotiatie eventueel aangewezen Risico voor Dessel/Mol Hernegotiatie eventueel aangewezen Risico voor NIRAS

Risico voor Dessel/Mol Hernegotiatie eventueel aangewezen Risico voor NIRAS Hernegotiatie eventueel aangewezen Risico voor Dessel/Mol Hernegotiatie mogelijk

We bekijken elk van deze probleemsituaties. Belangrijk element is dat de installaties gebouwd en gefinancierd zijn door NIRAS in de periode 2012-2016. Dit is dus een belangrijk deel van de bergingskosten dat al gemaakt is. I. De gemeente weigert in de periode 2017-2056 om nog verder afval te importeren. Dit leidt uiteraard tot juridische betwistingen maar deze brengen ook kosten mee en hun uitkomst is onzeker. Het is belangrijk na te zien wie dan het risico draagt en wie welke incentieven heeft om dit probleem te doen ontstaan. Wanneer NIRAS de volledige som voor het fonds al betaald heeft, loopt NIRAS het volledige risico: het heeft alle installaties gefinancierd en de volledige som van het FLO reeds overgemaakt bij het begin. Periodieke betalingen beperken het risico voor NIRAS omdat zij enerzijds een gedeelte van de toekomstige betalingen kan inhouden en anderzijds zal de gemeente ook een minderontvangst realiseren in de volgende jaren en dus minder geneigd zijn om deze strategie te hanteren.

Zie voor een niet technische inleiding bijv. Cooter R., Ulen T.,(2008), “Law & Economics”, Pearson education, Ch6 An Economic Theory of contract 41


63

Dit probleem is in de contractliteratuur gekend als het hold-up probleem en is een constante zorg in de lange termijn contracten tussen ondernemingen. II. Een hogere overheid verbiedt de verdere berging. Hier wordt bij een eenmalige betaling het risico gedragen door NIRAS en bij periodieke betalingen is het risico voor NIRAS en voor de betrokken gemeenten. III. NIRAS weigert verdere periodieke betalingen. In dit geval heeft de gemeente het risico daar zij een gedeelte van de verwachte betalingen misloopt. Aangezien NIRAS reeds belangrijke installaties heeft gefinancierd is dit risico relatief kleiner. IV. Weigering door lokale partner om nog afval te aanvaarden omdat FLO reeds opgesoupeerd is aan “slechte” projecten. Dit soort van problemen kan deels vermeden worden door de interne werkingsmodaliteiten van het FLO en de partnerschappen. Nochtans is het risico duidelijk groter bij een eenmalige betaling dan wanneer er nog periodieke betalingen verwacht worden. V. Door nieuwe technologieën, die nog niet bekend zijn, kan het afval op een veel goedkopere wijze geborgen of behandeld worden. Gegeven dat NIRAS al de installaties gebouwd heeft, is deze nieuwe technologie enkel interessant indien de kost van deze nieuwe technologie onder de variabele verwerkingskost ligt van de huidige installaties. Wellicht is dit zeer onwaarschijnlijk daar de installatiekosten van de voorziene berging een belangrijk deel zijn van de totale kostprijs. Moest dit toch het geval zijn, kan er gehernegocieerd worden. Omdat er een goedkopere oplossing zou zijn dan de huidige, kunnen beide partners er bij winnen. VI. Nieuwe informatie zorgt ervoor dat de schade van de berging groter blijkt dan eerst ingeschat. De vraag is dan of de berging nog de beste oplossing is. Indien ja, kan de gemeente claimen dat het onnut groter is en dat de FLO compensatie moet heronderhandeld worden. Bij een eenmalige betaling is deze heronderhandeling moeilijker dan bij periodieke betalingen. De gemeente draagt het risico in dit probleemgeval42. VII. Berging is veel minder schadelijk dan gedacht en/of effecten op lokale tewerkstelling zijn veel minder negatief dan eerst geschat. In dit geval kan NIRAS zin krijgen om de voorziene compensaties in het FLO te herzien. Dit is duidelijk veel eenvoudiger wanneer er nog periodieke betalingen zijn. De gemeente zou bij periodieke betalingen dan een groter risico lopen. BESLUIT Uit dit overzicht blijkt dat NIRAS bij een eenmalige betaling voor de start van de berging in de meeste gevallen alle risico’s draagt behalve in geval VI. Dit pleit voor een fondsopbouw waar de betalingen tenminste gedeeltelijk gespreid worden.

Hierbij moet wel opgemerkt worden dat de voorziene gezondheidschade en andere schade in de huidige fondsberekening slechts een klein onderdeel zijn van de totale fondsopbouw die voorzien is.

42


5.3

64

De financiële aspecten

Bij de opbouw van het fonds kunnen een groot aantal parameters het optimale resultaat beïnvloeden. We bespreken waarom deze van belang zijn, op welke manier ze het resultaat sturen en welke veronderstellingen we maken om tot optimale waardes te komen. A Discontovoeten De discontovoetproblematiek is reeds uitgebreid besproken in 4.1.11. Daar is gesteld dat de reële discontovoet bepaald wordt door het gewenste risicoprofiel: meer risicovolle projecten leiden normaal tot hogere verwachte toekomstige winsten, maar meer onzekerheid. Een hogere discontovoet impliceert dus dat betalingen in de toekomst minder sterk gewaardeerd worden. Hij vormt ook een maatstaf voor de interne rentabiliteit die een project moet halen om winstgevend te zijn. In deze studie behandelen we zoals gezegd enkel het probleem van de betalingen door NIRAS aan het FLO. Beide partijen hebben wellicht gelijkaardige toegang tot de kapitaalmarkt: NIRAS is verplicht te beleggen in overheidspapier en de beheerder van het FLO zal wellicht ook een semi-publieke instelling zijn met overheidstoezicht. We gaan dus uit van eenzelfde reële interestvoet voor NIRAS en de partnerschappen. De regeling tussen de afvalproducenten en NIRAS is onderhevig aan complexe procedures en een politieke onderhandeling. Om die reden wordt in samenspraak met NIRAS gekozen om dit deel van het proces buiten deze studie te houden. Wel dient opgemerkt te worden dat de directe meerwaarde die eventueel uit de opbouw zou te halen zijn, zich grotendeels bevindt in het verschil in discontovoet tussen de afvalproducenten (hoog) en de beheerder (laag). Indien de producenten hun bijdragen echter op korte termijn willen storten (voor 2017), dan is het nauwelijks mogelijk om een financiële meerwaarde te realiseren door de timing van de betalingen. B Inflatie We hebben reeds verduidelijkt dat bij de bepaling van de waarde van het fonds geen rekening moet gehouden worden met inflatie, maar enkel met de reële discontovoet. De reden hiervoor is dat alles herleid wordt naar een basisjaar, en zowel kosten als baten worden verrekend in reële prijzen (dus zonder inflatie). Inflatie wordt echter wel van belang wanneer de betalingen op een moment in de toekomst gebeuren. Ze moet dan mee verwerkt worden in wat de nominale discontovoet heet, die gelijk is aan de reële discontovoet plus de inflatie. Inflatie is voor de beide partijen gelijk. Voor inflatie zijn verschillende indexen beschikbaar. Belangrijk is dat de index niet gemanipuleerd kan worden door één van de betrokken partijen en dat hij de prijsveranderingen weerspiegelt van de goederen die men ermee wil kopen. Mogelijke kandidaten zijn de consumptieprijsindex, de deflator van het BNP,… Er wordt voorgesteld de deflator van het Belgisch BNP te nemen omdat deze wellicht een betere indicator vormt van de doorsnee goederen en diensten die een FLO voor ogen heeft (gebouwen, installaties, enz.) eerder dan wat gezinnen consumeren. Deze index wordt gepubliceerd met een vertraging van 2 jaar. C Administratie- en beheerskost De administratie- en beheerskosten voor het fonds zijn sterk afhankelijk van het bestedingspatroon dat de partnerschappen voor ogen hebben. Wanneer men zelf de volledige som wil beheren, is men ook zelf verantwoordelijk voor de tussentijdse belegging en de opvolging hiervan. Anderzijds zijn de gelden wel


65

onmiddellijk beschikbaar wanneer men ze wil besteden. Laat men echter het beheer aan NIRAS over vallen de kosten weg, terwijl de flexibiliteit slechts licht beperkt wordt. Afhankelijk van de overeenkomst tussen NIRAS en de partnerschappen kunnen de betalingen gespreid worden volgens de voorkeur van de partnerschappen, zonder evenwel de totale som te overschrijden (op basis van NAW). Dit kan ook impliceren dat de partnerschappen verschillende overeenkomsten afsluiten met NIRAS (bv. één wil alle contractuele sommen steeds onmiddellijk gestort zien terwijl de ander kan verkiezen dat NIRAS de sommen blijft beleggen tot wanneer er een nuttige besteding gevonden wordt).

5.4

Uitwerking

De uitwerking zal gebeuren op basis van een indicatief bedrag van 1 miljoen euro, in waarde van 2008. Zoals tevoren bedraagt de reële discontovoet 1.5%. De inflatie wordt op 2% verondersteld. Drie alternatieven worden besproken zoals aangegeven in de volgende tabel. Elk van deze alternatieven stort een zelfde geactualiseerde som (gecorrigeerd voor inflatie) aan de partnerschappen. De spreiding is verschillend. De voorgestelde spreiding sluit enigszins aan bij de voorbeelden aangehaald in het buitenland. De verdeling tussen vergunning en inwerkingtreding moet enigszins aansluiten bij de spreiding van de stortingen door de afvalproducenten, die volgens NIRAS slechts bereid zijn de voorziene sommen te volstorten mits de berging vergund wordt en er effectief staat. Tabel 30: Opties voor opbouw

Verdeling van de storting van de FLO som Optie naar de partnerschappen “Vroeg” Vergunning (2012) 40% Operationele installatie (2017) 40% Jaarlijkse betalingen (2018-2056) 20% Totaal 100%

Optie “Midden” 25% 25% 50% 100%

Optie “Laat” 10% 10% 80% 100%

Voor alle opties worden twee gevallen uitgewerkt: een geval met nominaal gelijke stortingen (vergelijkbaar met het afbetalen van een lening), en een andere geval met vaste reële sommen die geïndexeerd zijn. Binnen het vooropgestelde profiel is de keuze tussen beide volledig neutraal: enkel de reële waarde is van tel. A Optie “Vroeg” In deze optie is het overgrote deel van het fonds doorgestort naar de partnerschappen op het moment dat de berging operationeel wordt. Tabel 31: Opbouw: uitwerking optie “Vroeg” Optie "Vroeg" 2012 2017 2018 … 2056 Totaal

Vast reëel Storting Waarde 459 009 400000 545 159 400 000 7 234 5 128 … … 26 736 5 128 1 588 119 1 000 000

Vast nominaal Storting Waarde 554 422 483 147 554 422 406 797 7 108 5 039 … … 7 108 1 363 1 663 266 1 000 000


66

De hogere nominale waarde van de “nominale” uitwerking is te wijten aan de hogere reële bedragen die vroeg uitgekeerd worden. Het contractrisico, zoals beschreven in 5.2D, wordt in dit alternatief grotendeels gedragen door NIRAS als financier. Het beheersrisico ligt dan weer bij de partnerschappen, die bij niet onmiddellijk voorhanden zijn van een nuttige besteding, zelf verantwoordelijk zijn voor het zoeken van een geschikte belegging. In deze optie kan ook de vraag gesteld worden in welke mate de periodieke (hier: jaarlijkse) storting past bij de gekozen bestedingsmethode. Een mogelijkheid is bijvoorbeeld dat met de initiële sommen een groot infrastructuurproject wordt gefinancierd, waarbij de jaarlijkse betalingen gebruikt kunnen worden voor onderhoud. De keuze voor een geïndexeerde jaarlijkse storting met gelijke reële waarde lijkt dan logischer. B Optie “Midden” Contract- en beheersrisico zijn min of meer gelijk verdeeld bij deze optie. Ze lijkt voornamelijk geschikt als compromis, mochten beide partijen het niet eens raken over de verdeling van het risico in de opbouw. Hierbij neigt de situatie met vaste nominale waarde meer naar optie “Vroeg” dan de situatie met vaste reële waarde. Tabel 32: Opbouw: uitwerking optie “Midden” Optie "Midden" 2012 2017 2018 … 2056 Totaal

Vast reëel Storting Waarde 286 881 250 000 340 724 250 000 18 085 12 821 … … 66 841 12 821 2 087 483 1 000 000


C Optie “Laat” In deze optie, met vaste reële waarde, ligt de nominale waarde van het laatst uitgekeerde jaarlijks bedrag bijna even hoog als de eerste “grote” storting. De reëel vertegenwoordigde waarde van de jaarlijkse sommen is echter steeds gelijk aan ongeveer 20% van de beginwaarde van het fonds. Een dergelijke opbouw past eerder bij een maatschappelijk project met hoge werkingskosten en een beperkte opstartfase. Doordat het beleggingsrisico grotendeels bij NIRAS ligt, is de keuze ook voordelig indien de partnerschappen nog geen duidelijk zicht hebben op de besteding van de middelen, en willen afwachten tot zich een mogelijkheid aanbiedt een goed project op te starten. Tabel 33: Opbouw: uitwerking optie “Laat” Optie "Laat" 2012 2017 2018 … 2056 Totaal

Vast reëel Storting Waarde 114 752 100 000 136 290 100 000 28 935 20 513 … … 106 945 20 513 2 586 846 1 000 000


Studieopdracht NIRAS Studie met betrekking tot de waardebepaling, de opbouw en de verdelingscriteria inzake het Fonds Lokale Ontwikkeling

Recommend Documents