Studenten speeddaten met specialisten

22 februari 2013 – nummer 4

Parkeerperikelen opgelost

Bespreek grensoverschrijdend gedrag

EVA leeft en dat is te merken

‘Kwaliteit gaat over gedrag en cultuur’

Surfen op de golf van het nu

Nu de ACTA-garage deels gesloten is, biedt VUmc patiënten, bezoekers én medewerkers een goed alternatief  ▶ pagina 2

De workshop ‘Grenzen bepalen doen wij samen’ draagt bij aan een prettig, sociaal en productief werkklimaat  ▶ pagina 3

Eind 2014 moet iedereen met het elektronisch patiëntendossier werken. Het programma EVA bereidt het voor  ▶ pagina 4

Elise Bijvank heeft zich met passie en gedrevenheid ingezet voor VUmc. Op 1 maart gaat ze met pensioen  ▶ pagina 7

Een app op de smartphone brengt mensen met een mindfullness gong terug naar het hier en nu  ▶ inDrukken

Verscherpt toezicht Op 21 februari 2013 liep de termijn af van het verscherpte toezicht, dat de Inspectie voor de Gezondheidszorg (igz) op 21 augustus 2012 heeft ingesteld. De Inspectie is nu bezig het rapport over VUmc te schrijven en zal in de week van 4 maart een beslissing nemen over de toekomst van het verscherpte toezicht. In die week zal de Inspectie haar besluit hierover ook bekend maken. Vorige week heeft de raad van bestuur met de igz gesprekken gevoerd over de stand van zaken. Daarin heeft de Inspectie gezegd dat VUmc het afgelopen half jaar goede vorderingen heeft gemaakt en dat er veel werk is verzet. De raad van bestuur ziet daarom het besluit van de Inspectie met vertrouwen tegemoet.

Arts en voeding

Kinderlongarts Ad Nagelkerke heeft een mooi beroep. Tenminste, dat vindt hij zelf. Kan hij binnen tien minuten masterstudent Mirjam van de Velde overtuigen van de aantrekkingskracht van zijn vak, maar tegelijkertijd alle nadelen van de keuze voor dat specialisme op tafel leggen? Tijdens de speeddate op 9 februari deden hij en zijn collega’s hun uiterste best. n Karin Reefman en Monique Krinkels Het masterdiploma geneeskunde is geen eindpunt in de opleiding; de artsenbul is het toegangsbewijs

voor een verdere specialisatie. En de keuzemogelijkheden zijn ruim, van geriater tot hematoloog, van kinderarts tot cardioloog, van huisarts tot chirurg. Om masterstudenten bij hun keuze te helpen organiseerde de Co-Raad en mfvu, in samenwerking met de leerlijn beroepskeuze en loopbaanoriëntatie van de opleiding geneeskunde onlangs voor de derde keer een speeddate met specialisten. Hier konden studenten op een informele wijze hun vragen kwijt.

Hemd van het lijf Wat staat je te doen na het behalen van de artsenbul? Is promotie een must voor het verkrijgen van een opleidingsplek? Hoeveel diensten draai je in een bepaald specialisme? Allemaal

vragen die belangrijk zijn voor het invullen van een toekomstige loopbaan. Hoe kunnen deze vragen nu beter beantwoord worden dan door middel van een ‘date’ met de ervaringsdeskundigen zelf: de specialisten. Studenten konden vooraf een top drie aan favoriete specialismen opgeven aan de organisatie. Elke specialist sprak met zes verschillende studenten en elke student sprak met minimaal drie verschillende specialisten. Er werd de specialisten het hemd van het lijf gevraagd en interessante, ongebruikelijke, openhartige, diepgaande en humoristische conversaties volgden.

Blijf collegiaal “Nee, echt onverwachte vragen heb ik niet gehad”, vertelt Ad Nagelkerke.

F o t o J e a n - P i e rr e J a n s

Studenten speeddaten met specialisten “Veel studenten willen kinderarts worden en ze willen weten wat ze moeten doen om in aanmerking te komen voor een opleidingsplaats. Mijn advies: je moet vooral jezelf blijven. Het heeft geen zin om tegen heug en meug promotieonderzoek te doen in de hoop dat je je daarmee profileert. Maar als het wel bij je past, dan moet je het zeker doen. Wat ook belangrijk is, is dat je er niet komt met ellebogenwerk. Blijf altijd collegiaal”, is zijn advies. Nagelkerke kijkt tevreden terug op de avond. “Het aardige van geneeskundestudenten is dat ze enthousiast zijn, dat ze vooruit willen, dat ze wat van hun leven willen maken. Heel leuk om daarbij een beetje te kunnen helpen.”

Handtekeningenactie was eye-opener

Extra aandacht voor verpleegkundige zorg in rvb n Monique Krinkels

Tijdens de bijeenkomst met de raad van toezicht op 13 december stelde transferverpleegkundige Hans Peltenburg voor, om iemand met een verpleegkundige achtergrond in de raad van bestuur op te nemen. Vanuit de zaal klonk een instemmend applaus. “Kom maar met handtekeningen”, daagde rvt-voorzitter Cees Veerman hem uit. Dat heeft hij geweten. Op de nieuwjaarsreceptie kon Peltenburg 704 steunbetuigingen overhandigen.

Ruim 33% van de verpleegkundigen van VUmc is het hartgrondig eens met Hans Peltenburg: Er moet iemand met een verpleegkundige achtergrond

in de raad van bestuur komen. En zij waren bij lange na niet de enigen die het idee ondersteunden. “Ik vind het heel belangrijk dat de verpleeg-

kundige discipline goed tot z’n recht komt”, start Fred Plukker, voorzitter van de raad van bestuur, de discussie met Peltenburg. “Maar dat hoeft niet te betekenen dat een bestuurslid ook daadwerkelijk als verpleegkundige heeft gewerkt, al zou dat natuurlijk wel mooi zijn. De raad van toezicht heeft de profielen inmiddels gereed. Het is de bedoeling dat de bestuurder die de portefeuille patiëntenzorg heeft, een medisch specialist is. Wat de actie van Hans teweeggebracht heeft,

is dat er een rvb-lid komt die heeft aangetoond veel waarde te hechten aan de samenwerking tussen verpleegkundigen en dokters en zich daar ook daadwerkelijk voor heeft ingezet.”

Integratie De raad van toezicht heeft bepaald dat de nieuwe raad van bestuur zal bestaan uit twee medisch specialisten, van wie er één voorzitter wordt, een decaan en een econoom/bedrijfskunVervolg pagina 2

Op donderdag 19 april organiseert Stichting Voeding Leeft voor het tweede jaar een Arts en Voeding symposium in het Kennemer Gasthuis in Haarlem. Ditmaal met als thema Leefstijl in de zorg: voeding als therapie? Een onderwerp waar de meningen over uiteen lopen. Het eerste symposium Arts en Voeding in 2012 was uitverkocht en gemiddeld beoordeeld met een 8,1. De verwachtingen voor het prikkelende thema Leefstijl in de zorg: voeding als therapie?, dat belicht wordt door topsprekers uit de zorgwereld, wetenschap en de gastronomie, zijn eveneens hoog. Want dat lekker eten juist weleens effectieve therapie zou kunnen zijn bij chronische ziektes is nieuw. Het symposium is primair voor artsen en v bestemd en is daarmee uniek in Nederland op dit aan belang zo sterk toenemende onderwerp. Uit onderzoek blijkt dat in 25% van de gesprekken bij de huisarts voeding ter sprake komt. Huisartsen geven aan behoefte te hebben aan meer achtergrond bij de relaties voeding en gezondheid en praktische tools te missen om hier iets concreet in hun praktijk mee te doen. Naast de meest recente inzichten vanuit de wetenschap, zijn er vooral ook veel praktische workshops waarmee artsen in hun praktijk echt verder kunnen.

Amsterdam Kindersymposium Voor de tweede keer organiseren de kindergeneeskundige afdelingen van VUmc en het Emma Kinderziekenhuis/amc het Amsterdam Kindersymposium. Op 28 februari wordt een boeiend wetenschappelijk programma aangeboden in het stijlvolle DeLaMar Theater. Alle kinderartsen, arts-assistenten (in opleiding) en onderzoekers uit de ziekenhuizen van de gehele regio hebben een uitnodiging ontvangen. De kinderafdelingen van VUmc en amc hebben de krachten gebundeld om in Europa aan de top te staan als het gaat om de zorg voor kinderen. Deze intensieve samenwerking zal er toe leiden dat Amsterdam zich zowel op klinisch als op wetenschappelijk gebied op het allerhoogste niveau kan profileren. Meer informatie en aanmelden: www.amsterdamkindersymposium.nl

Geen wij-zij discussie Dat er medici in de rvb komen, vindt Plukker vanzelfsprekend. “Een ziekenhuis is immers primair een medisch bedrijf. Het zou anders zijn als het over een verpleeghuis ging.” “Maar een verpleegkundige weet vaak meer van de zorg in z’n algemeenheid dan een medisch specialist, wiens vakgebied zoals de naam al zegt veel gespecialiseerder is”, werpt Peltenburg tegen. “Zonder verpleegkundigen kan een ziekenhuis niet bestaan. Waar in veel ziekenhuizen de artsen vanuit een maatschap werken, wordt verpleegkundige zorg nooit uitbesteed.” “Tja”, reageert Plukker, “maar je kunt je afvragen of je het doel dat Hans voorstaat, niet veel beter kunt bereiken met een medicus. Het gaat er immers vooral om dokters ervan te overtuigen dat verpleegkundigen als volwaardige partners moeten worden gezien. Dat lukt gemakkelijker met een dokter dan met een verpleegkundige. Te meer omdat alle afdelingshoofden ook dokters zijn.” Hij vervolgt: “Eigenlijk houd ik helemaal niet van die wij-zij discussie. Geïntegreerde patiëntenzorg is een samenspel tussen artsen en verpleegkundigen. En het is de taak van de rvb om die samenwerking te bevorderen, laat dat duidelijk zijn. We hebben mensen nodig die daar oog voor hebben.” “Eigenlijk zou het ideaal zijn als het nieuwe rvb-lid een medisch specialist is, die zijn loopbaan is begonnen als verpleegkundige. Die moeten er zijn”, stelt Peltenburg voor. “Of haar loopbaan, want er zou eigenlijk minstens een vrouw en eigenlijk het liefste twee in de rvb moeten zitten”, vult Plukker aan. “Maar het moet in ieder geval iemand zijn die de verpleegkundige zorg tot z’n recht laat komen. Dat staat voorop.”

Tracer 12e jaargang nr 4, 22 februari 2013

Tracer is het tweewekelijkse medewerkersblad van VU medisch centrum. Oplage: 4.750. Tracer wordt gemaakt onder verantwoor­de­lijk­heid van de dienst communicatie. Eindredactie Monique Krinkels Redactie Caroline Arps, Dyske Beelen, Maartje van Boekel, Annemarie Burgers, Bernie Hermes, Gert de Jager, Edith Krab, Marcel Licher, Marre Roozen, Marieke Schutte, Jan Spee Redactieraad Henk Groenewegen, Tom Stoof, Riekie de Vet Redactie-adviesgroep Erik van Aalst, Ronald Gabel, Marcel van der Haagen, Marga Jaspers, Inèz de Jonge, Willy Schuppert, Maybritt Stal, Esther van ’t Riet en Cora Visser Vaste bijdragen Rick Dros, Henriëtte van der Horst, Chris Mulder, Osvaldo Heredia

Een deel van de ACTA-garage is in verband met de veiligheid tijdens de bouw van het nieuwe onderzoekgebouw O | 2 gesloten

Patiënten én medewerkers kunnen hun auto kwijt Nu 160 van de 450 parkeerplaatsen in de ACTA-garage zijn afgesloten en tegelijkertijd op de VU-campus een noodenergiecentrale is verrezen, is het lastig om voor patiënten, bezoekers en medewerkers voldoende parkeerruimte te reserveren. Karel Stegenga, directeur facilitair bedrijf, en Jan Paul Paardekooper, directeur van het parkeerbedrijf VU-VUmc, vonden een oplossing.

n Monique Krinkels Er is het een en ander veranderd op parkeergebied. Een deel van de patiënten die normaal gesproken in de acta-garage terecht konden, kunnen hun auto voortaan op de campus kwijt; 75 VU-medewerkers die gewend waren om op de campus

te parkeren, mogen hun auto bij het Mercure Hotel neerzetten en de pendelbus gebruiken; en 75 VUmc-medewerkers die gewoonlijk op de campus staan, kunnen in de tuin van VUmc terecht.

Vallend beton “Het probleem ontstond omdat een deel van de acta-garage dicht moest wegens de bouw van het nieuwe onderzoekgebouw O|2”, legt Stegenga uit. “Die garage wordt goed gebruikt; op de piektijd is meer dan 80% van de plaatsen bezet. De veiligheid eist, dat er direct onder de bouwactiviteiten geen mensen rondlopen. Als eind maart de derde verdieping is bereikt, is dat opgelost. Tenminste voor een deel, want rond het atrium van het O|2 gaat de bouw door tot de dertiende verdieping. We zijn nog in overleg welke parkeerplaatsen na eind maart veilig zijn en welke niet.” De patiënten laten uitwijken naar de

parkeergarages onder het ziekenhuis en onder de polikliniek vond Stegenga geen optie, omdat de parkeerplekken zo smal zijn. “De campus is een goed alternatief, omdat het ruime plaatsen biedt en de afstand kort is”, vindt hij.

Tuin Voor de VU-medewerkers die op de campus stonden, is het lastiger. “De meest dichtbijgelegen parkeerruimte die we konden vinden was bij Hotel Mercure, zo’n vijf kilometer verderop”, aldus Paardekooper. “Maar het pendelbusje brengt mensen snel naar de VU, dat heb ik zelf uitgetest.” “Voor de VUmc-medewerkers heb ik de tuin gereserveerd”, vult Stegenga aan. “We hadden nog betonplaten van het parkeerdek naast de polikliniek en die hebben we nu daar neergelegd.” De parkeerruimte in de tuin blijft voorlopig bestaan, omdat er het O|2 gebouw meer bouwwerkzaam-

heden volgen aan de oostzijde van VUmc. In de Westflank komen deze zomer bovendien 420 extra plaatsen beschikbaar. Een deel daarvan is bestemd voor ggz inGeest die daar dit najaar inhuist. Ook op de campus komen op termijn meer parkeerplaatsen. De VU start eind dit jaar met de bouw van twee nieuwe gebouwen, waar parkeergarages onder komen voor 400 tot 600 plaatsen. “Niemand hoeft dus bang te zijn dat de parkeersituatie verslechterd”, aldus Stegenga.

Veilig Paardekooper hoopt ook voor de Westflank een certificaat te krijgen van de European Parking Association. “Voor de acta-garage hebben we die al. Het geeft aan dat onze parkeergarages schoon, veilig en heel zijn. Heel belangrijk voor patiënten, bezoekers en medewerkers.”



Redactiesecretariaat



dienst communicatie VUmc, kamer PK4x190 telefoon (020) 44 43 444, email: [email protected] Vormgeving De Ontwerperij, Amsterdam Druk DeltaHage, Den Haag Opgave en vragen over abonnementen



dienst communicatie VUmc, kamer PK4x190 (020) 44 43 444, e-mail [email protected] Copyright © 2012 VUmc, Amsterdam Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de redactie. Volgende Tracer



D e volgende Tracer verschijnt op ­donderdag 7 maart Deadline voor kopij is 27 februari om 12.00 uur.

2

Plukker unplugged

Kies een lastige OR!

‘M

et verwondering namen wij kennis van uw voornemen het koffieapparaat te vervangen. Deze vervanging leidt tot een verslechtering van de arbeidsomstandigheden. Het nieuwe apparaat levert namelijk geen koffie met Fred Plukker, voorzitter chocola. Aangezien het nuttigen van de raad van bestuur van consumpties onderdeel vormt van het pauzebeleid (en derhalve deel uitmaakt van een personeelsregeling), dient u een voorgenomen besluit tot vervanging van de koffiemachine ter instemming voor te leggen aan de or.’ Een citaat uit de eerste brief die ik ooit van een ondernemingsraad ontving. De boodschap was duidelijk: het was menens! Dus ging ik op cursus. ‘Omgaan

Tracer 4 – 2 2 fe b ru ar i 201 3 – O rg an isat ie – O n d e r zo e k – O n d e r w i j s – Pati ë nte n zo rg

met de ondernemingsraad’, heette die cursus. Op een whiteboard schetste de trainer een heuvel. Onderaan de heuvel lag een mannetje. ‘Dat mannetje’, zei de trainer, ‘dat bent u. Ik ga u vertellen welke valkuilen u tegenkomt als u met een ondernemingsraad werkt. Maar het helpt niets, hoor. U valt er toch in.’ Gelouterd door deze opbeurende woorden keerde ik naar huis terug. Voortaan deed ik alles precies volgens het boekje. Ik hield mijn stiptheidsactie net zo lang vol totdat de or mij vroeg of we niet wat minder formeel met elkaar konden omgaan. Een ondernemingsraad kan lastig zijn. Als bestuurder denk je soms: hoeveel gemakkelijker zou het leven niet zijn zonder zo’n medezeggenschapsorgaan. Maar dat is een foute gedachte. Want een ondernemingsraad voorziet de bestuurder van ogen en oren. Mede dankzij de or weet hij wat er leeft onder de medewerkers. Bovendien heeft een raad van bestuur kritiek nodig. Bestuurders die geen kritiek krijgen, gaan in zichzelf geloven. Wat daar voor ellende van komt, lezen we dagelijks in de krant. Dus is het belangrijk dat u straks gaat stemmen. U helpt er VUmc mee, u helpt er u zelf mee. En u voorkomt erdoor dat de raad van bestuur bij gebrek aan voldoende weerstand overtuigd van zichzelf raakt.

F o t o J e a n - P i e rr e J a n s

Vervolg van pagina 1 dige. “Is één medisch specialist en één academisch gevormde verpleegkundige geen optie?”, vraagt Peltenburg. “Dat zou de integratie tussen de verpleegkundige en medisch specialistische zorg bevorderen. Of misschien moeten we een verpleegkundige naast twee medisch specialisten hebben.” Plukker is het met dat laatste niet eens. “Nee, met vijf bestuurders wordt de raad van bestuur te groot. Dan ben je veel te veel tijd kwijt met elkaar op de hoogte houden. Bovendien moet een rvb-lid oog voor het totaal hebben. De integratie tussen vakgebieden dient met name plaats te vinden in de lagen eronder.”

Grensoverschrijdend gedrag bespreekbaar maken In de workshops ‘Grenzen bepalen doen wij samen’ leren mensen om grensoverschrijdend gedrag bespreekbaar te maken. Zo wil P&O de sociale veiligheid bij VUmc verbeteren, een belangrijk aandachtspunt van de raad van bestuur. In maart gaan de workshops van start. n Jeroen Kleijne “Uit het jaarverslag van de vertrouwenspersonen blijkt dat grensoverschrijdend gedrag binnen de organisatie nog steeds regelmatig voorkomt”, vertelt vertrouwenspersoon en bedrijfsmaatschappelijk werker Ying Chan. “Dit varieert van bijvoorbeeld ongewenste intimiteit tot intimidatie en pesten. In 2011 ging het bij de vertrouwenspersonen om 27 aanmeldingen, een stijging van 20 procent ten opzichte van 2010. Uit buitenlands onderzoek blijkt zelfs dat één op de vier werknemers ermee te maken krijgt. Je merkt dat het vaker voorkomt in tijden

van veranderingen. Met de workshops willen we bijdragen aan een prettig, sociaal en productief werkklimaat.”

Prettig werkklimaat p&o organiseert de komende maanden samen met een trainingsbureau tien workshops voor medewerkers, leidinggevenden en adviseurs. De workshops vallen onder het project Dialoog, dat gericht is op de duurzame inzetbaarheid van medewerkers. “In de workshop leren mensen om samen te kijken naar de voorwaarden voor een prettig werkklimaat. Ze worden zich meer bewust van wat grensoverschrijdend gedrag eigenlijk inhoudt. We informeren mensen uiteraard ook over het beleid van VUmc en de wettelijke verplichtingen. Een externe trainer leert de deelnemers hoe je ongewenst gedrag het beste bespreekbaar kunnen maken, bijvoorbeeld tijdens het jaargesprek of in een teamgesprek. Hoe vertaal je beleid naar de praktijk?” Chan raadt iedereen aan om zich op te geven voor een van de workshops. “Je krijgt meer inzicht in wat ongewenst

Eindejaarsgeschenk Nog lang niet iedereen heeft een Tinteling uitgezocht. Volgens de statistieken hebben precies 1.470 medewerkers nog geen keuze kunnen maken. Het eindejaarsgeschenk kan nog tot 31 maart worden besteld, daarna vervalt de tegoedbon. Bij de 83% die wel een cadeau heeft uitgezocht was de ici Paris cadeaubon het meest populair, gevolgd door de Ballarini koekenpannen en een tijdschrift of dagblad. Degenen die niets van hun gading kunnen vinden in het Tintelingenboekje, kunnen hun eindejaarsgeschenk aan het goede doel van dit jaar besteden: de daktuinen voor patiënten van ggz inGeest op de Westflank. Wetenschappelijk onderzoek toont aan dat tuinieren gelukkig maakt en ontspant. Alleen al naar groen kijken vermindert stress. Dat geldt niet alleen voor gezonde mensen, maar zeker ook voor psychiatrische patiënten.

gedrag is en wat de oorzaken en gevolgen zijn. Soms kunnen mensen die te maken krijgen met dergelijk gedrag al binnen een paar weken last hebben van psychische klachten. De laatste tijd hebben we goed kunnen zien in de media wat bijvoorbeeld de gevolgen kunnen zijn van pesten. Als mensen zich meer bewust zijn van ongewenste gedragingen kunnen ze vervelende situaties beter voorkomen.”

Opgeven De workshops voor medewerkers staan gepland voor 18 maart, 29 augustus, 28 oktober en 9 december. Leidinggevenden kunnen terecht op 16 april, 13 juni, 9 september en 19 november; adviseurs op 14 mei en 30 september. De workshops duren van 11.00 tot 14.00 uur (inclusief lunch). Deelname is gratis. Per groep kunnen zich vijftien mensen aanmelden. Je kunt je opgeven door uiterlijk tien dagen van tevoren een mail te sturen naar [email protected].

VerpleegkundeSite

Meer informatie: http:// intranet/workshopgrenzen.

Dilemmaspel gepresenteerd Het Dilemmaspel dat Bert Molewijk, ethicus en programmaleider moreel beraad bij metamedica, samen met anderen heeft samengesteld is onlangs op de markt gekomen. Met dit spel kunnen ethische dilemma’s op de werkvloer eenvoudig bespreekbaar worden gemaakt. Het spel bestaat uit zo’n tachtig kaartjes met situaties zoals zorgverleners ze in de dagelijkse praktijk tegenkomen. Bijvoorbeeld: Help je de patiënt die luidruchtig de aandacht vraagt als eerste, of volg je de gebruikelijke volgorde? Geef je een licht dementerende patiënt een tromboseinjectie ondanks zijn protesten of heeft hij zeggenschap over zijn eigen lichaam? Een kleurendobbel-

steen bepaalt op welke manier een dilemma wordt besproken. Dat kan gaan van groen ‘Wat voel je hierbij?’ tot geel: ‘Wat zegt het protocol?’ en van rood: ‘Wat zijn de argumenten voor of tegen?’ tot lichtblauw: ‘Wat zou jij doen?’ Het kan worden gespeeld met een kleine groep, maar ook met een zaal vol publiek. “Natuurlijk kent dit spel geen winnaars en ook geen verliezers”, aldus Molewijk. “Dit spel probeert op een andere manier over morele dilemma’s te spreken: nieuwsgierig en kritisch maar respectvol.” Het moreel dilemmaspel is te bestellen via [email protected] voor 19,50 euro exclusief verzendkosten.

Chris Mulder

Plan B Als specialist spreek je tijdens een speeddateavond een zestal studenten. Je zit aan een tafeltje, hebt een nummer en er komt aldoor een andere coassistent. In mijn geval óf een student die geïnteresseerd is in maag-, darmen leverziekten óf omdat alle andere specialisten al volgeboekt waren. Ze hebben vragen, vaak brandend, aan een ervaringsdeskundige. In mijn geval zag ik eerst drie studentes, die allemaal (plastisch) chirurg wilden worden. De een had een medische familieachtergrond en wist eigenlijk de weg heel goed. De tweede was een co-assistente die eigenlijk in haar leven nauwelijks artsen en zeker geen specialisten een hand had gegeven. En alleen al daarom stond zij op achterstand. Aan inhoud ontbrak het haar niet, maar aan de mores en de sores van artsen tijdens coschappen of daarna, daaraan was zij nog niet gewend. De derde leek het

wel leuk om zoiets te doen, maar had geen inhoudelijk idee over hoe en wat. Daarna kwamen er twee coassistenten, die dachten dat de mdl nog binnen de interne geneeskunde zat. Ze hoopten na twee of drie jaar een keuze te kunnen maken. Ik heb hen verteld dat de mdl vier opleidingsplaatsen heeft en de interne 15 á 20 per jaar. Interne met zijn differentiaties is uitdagend, maar mdl vraagt om anders voor te sorteren. Wij moedigen mensen aan om buitenlandse stages te doen en bepaalde lab-technieken te leren om verder te kunnen komen als mens én dokter. Een ander belangrijk punt dat ik hen in overweging gaf is, dat wat ze ook gaan doen, ze eerst fatsoenlijk Engels moeten leren. Nog

Tracer 4 – 22 fe bruar i 201 3 – O rg a n isat ie – O n d er zo e k – O n d e r w i j s – Pati ë nte n zo rg

steeds zie ik studenten wiens Engels ik zou willen typeren als: ‘one beer, two beer’. Backpackend in Thailand met een Noorse student praten, lukt, maar een artikel schrijven of een gedachte op papier zetten in het Engels is anders. De co’s die wij naar het buitenland hebben gestuurd zijn een veelvoud van de opleidingsplaatsen die we bij mdl beschikbaar hebben. Ze komen na vier of vijf maanden terug uit Hongkong, India, Nieuw Zeeland, Canada, UK en Zuid-Afrika en kunnen zich uitstekend redden in het Engels. Of ze mdl gaan doen is irrelevant; ze zijn als mens gegroeid. Ik ben weer geschrokken van de speeddate. We moeten mensen sturen om op tijd voor te sorteren en reële keuzes te maken, anders verdrinken ze in hun dromen. Plan B is ook goed.

Op 1 maart gaat een nieuwe internetsite de lucht in: de VerpleegkundeSite. Deze website is bedoeld voor verpleegkundigen zowel binnen als buiten VUmc. De verpleegkundeSite bevat informatie over het verpleegkundig beroep, de ontwikkelingen binnen het vakgebied, theorieën, maar ook hoe een verpleegkundige zich verder kan ontwikkelen tot bijvoorbeeld gespecialiseerd verpleegkundige, manager, onderzoeker of docent. De VerpleegkundeSite is te vinden op www.VUmc.nl/verpleegkunde. Verpleegkundigen die opmerkingen, informatie of aanvullingen hebben kunnen dit mailen naar: verpleegkundesite @VUmc.nl.

Alliantie VUmc-AMC De raden van bestuur van VUmc en amc en VUmc hebben de adviesrapporten van de thema’s oncologie, vrouw-kindcentrum en klinische neurowetenschappen uitvoerig besproken. De voorgestelde samenwerkingsmogelijkheden kunnen verregaande gevolgen hebben voor beide organisaties. De raden van bestuur willen daarom niet over één nacht ijs gaan en hebben besloten om hier nog geen definitieve conclusies uit te trekken. De komende weken zullen zij zich beraden op zowel de inhoud van de samenwerkingsovereenkomst, de aansturing (‘governance’) en het proces en de projectorganisatie na 26 maart.

Studenten voeren Valentijnsactie Studentenvereniging mfvu en het Jaar Vertegenwoordiging Bestuur jvb hebben op Valentijnsdag een actie gehouden voor VUmc Cancer Center Amsterdam. Studenten en docenten konden via de mfvu een roos aanschaffen en de opbrengst is bestemd voor het onderzoek naar kanker. De studenten hebben dit jaar cca als goede doel aangewezen. De komende maanden organiseren ze meer activiteiten.

Chris Mulder is hoogleraar maag-, darm- en leverziekten

3

‘EVA leeft en dat merken we’ Voordat het elektronisch patiëntendossier van VUmc en AMC (EVA) in 2014 geïmplementeerd zal zijn en een groot aantal medewerkers ermee gaat werken, moet er nog het nodige gebeuren. Iedereen erover informeren staat dit jaar hoog op de agenda. Op 28 februari is er voor de tweede keer een informatiemarkt. Viola Brouwer, verantwoordelijk voor de implementatie van EVA, vertelt alvast.

Viola Brouwer schat dat er zo’n 200 medewerkers op de eerste informatiemarkt van 13 februari zijn afgekomen. “Eind 2014 moet de organisatie met het elektronisch patiëntendossier (epd) werken. Aan de geïnteresseerde medewerkers op de informatiemarkt merken we dat er een grote informatiebehoefte is. Voor ons was de informatiemarkt dus ook goed: zo weten we waarover vragen leven. Bijvoorbeeld over het tijdspad dat we hebben uitgestippeld.” Het programma EVA bevindt zich nu in de fase dat op alle afdelingen en diensten kernteams worden samengesteld. Het zijn multidisciplinaire teams, waarin medewerkers zitting nemen die veel met het systeem zullen werken. Artsen, verpleegkundigen, andere zorgverleners, administratief medewerkers: al naar gelang de samenstelling van een afdeling of dienst.

Kernteams De kernteams hebben een belangrijke taak bij het ontwikkelen van een goed werkende procedure. Brouwer legt uit: “De in het epd opgeslagen

F o t o m a rk v a n d e n br i n k

n Ellen Kleverlaan

Zo’n 200 medewerkers bezochten de informatiemarkt EVA, waar projectmedewerker Dianne van Slooten uitlegde wat het elektronisch patiëntendossier in de praktijk gaat betekenen

informatie moet deelbaar zijn door verschillende afdelingen en diensten. De manier waarop we informatie invoeren moet dan ook op een zelfde manier gebeuren. Daarnaast echter, kent iedere afdeling of dienst zijn eigen processen en systemen; het epd moet daarmee dus ook rekening houden.” Daarvoor zijn de kernteams op dit moment van groot belang. Deze teams gaan straks verschil-

lende werkzaamheden uitvoeren en vragen beantwoorden, vooral ten behoeve van de verdere ontwikkeling door de leverancier.” Iedere afdeling of dienst heeft straks dus een kernteam. Bovendien zijn er coördinatoren benoemd die als een schakel fungeren de verschillende divisies en het programma eva. Er zijn er al vier: voor divisie ii Iris Nawia, voor divisie iv Baas Lumeij,

voor het facilitaire bedrijf Loek Mijnes en voor biza Jacqueline Zoon.

Veel winst Voor zowel patiënt als medewerker gaat het epd veel voordelen opleveren. Brouwer: “Naast een grote efficiencyslag, doordat patiëntgegevens straks maar één keer hoeven worden ingevoerd, versterken we de kwaliteit en veiligheid van zorg. Want met

het epd hebben we straks veel meer grip op bijvoorbeeld medicatieveiligheid en planningen. Maar ook door standaardiseren en deelbaar maken van informatie is er veel kwaliteitsen efficiencywinst te boeken.” Meer informatie op de informatiemarkt op 28 februari in de foyer. Van 12.00 tot 14.00 uur is iedereen welkom. Aanmelden via [email protected].

Lifestyle centrum biedt meer dan mensen denken n Monique Krinkels Of het nu om advies over bewegen gaat, om een recept voor een gerecht dat ondanks de chemotherapie wél lekker smaakt, om een luisterend oor, psychologische begeleiding of om tips voor aangepaste make-up, in het VUmc cca Lifestyle centrum kunnen patiënten met al hun vragen terecht. Om zowel artsen, verpleegkundigen als vrijwilligers op de hoogte te houden wat er allemaal voor patiënten met kanker beschikbaar is, organiseert patiëntenvoorlichter Jan Bert Wever samen met Josine ter Veen en

Ineke van der Jagt, verpleegkundig werkplekmanagers polikliniek w, een lunchbijeenkomst. Op 28 februari kan iedereen die bij de zorg voor patiënten met kanker betrokken is, tussen 12.00 en 13.00 uur deelnemen aan een lunch in de Rietwijker op de 7e etage van polikliniek receptie w.

Kort maar krachtig Tijdens de lunch zullen alle disciplines die in het Lifestyle centrum vertegenwoordigd zijn, een korte, vijf minuten durende toelichting geven

op wat zij voor patiënten kunnen betekenen. Zo zal een fysiotherapeut uitleg geven over het belang van fitness tijdens de behandeling. Hij kan de fysieke fitheid en spierkracht van patiënten bepalen en beweegadviezen geven. Een diëtist geeft uitleg over patiënten met voedingsproblemen, voedingsachterstand en geeft informatie over passende gerechten. Bij Look Good, Feel Better kunnen patiënten terecht die meer willen weten over bijvoorbeeld huidverzorging voor de door een behandeling

veranderde huid. Maar ook maatschappelijk werk, psychologie en de dienst pastoraat en geestelijke verzorging dragen bij aan het welzijn van de patiënt. En natuurlijk zal ook Wever verduidelijken wat het informatiecentrum te bieden heeft en hoe hij daarnaast patiënten ondersteunt bij hun zoektocht naar kennis over hun ziekte en de behandelmogelijkheden.

Vaker doorverwijzen Doel van de bijeenkomst is om medewerkers er op te wijzen dat zij hun pa-

tiënten vaker naar het Lifestyle centrum doorverwijzen. “Dat kan beter”, vindt Wever. “Iedereen weet wel dat we extra service bieden aan oncologische patiënten, maar we willen meer bekendheid geven aan wat we precies doen. Bovendien willen we het Lifestyle centrum verder ontwikkelen. Daarom is er ook mogelijkheid om tijdens de lunch ideeën uit te wisselen en verbeteringen aan te dragen.” Meer informatie: Ineke van der Jagt, [email protected].

Uit de Agenda

Ken het gen Woensdag 27 februari – aula, 11.45 uur, R.M. Brohet, ‘Cancer risks and modifiers of risk in BRCA families’

Mutaties in de borstkankergenen brca1 en brca2 worden in verband gebracht met een verhoogde kans op borst- en eierstokkanker. Uit onderzoek van Richard Brohet blijkt dit verband weliswaar aanzienlijk, maar kleiner dan tot nu toe wordt aangenomen.

Andere factoren Mutaties in de borstkankergenen brca1 en brca2 geven een sterk verhoogde kans op borst- en eierstokkanker. In Nederlandse brca1/2families blijkt het risico voor mutatiedraagsters aanzienlijk lager dan 4

eerdere studies rapporteerden. Naast deze genen lijken ook hormonale factoren, leefstijl en andere genetische factoren het kankerrisico te kunnen beïnvloeden, stelt Brohet. brca1 en brca2 behoren tot de groep van de ‘tumor suppressor genen’. In hun normale toestand oefenen deze een controle uit op celdeling en celgroei. Bij mutaties van deze genen werkt deze controlefunctie onvoldoende. Het gevonden risico blijkt bij beide genen sterk te verschillen. Onder brca1-mutatiedraagsters constateert Brohet een significante toename van het borst- en eierstokkanker-

risico bij recente geboortecohorten en bij een hogere familiebelasting. Deze bevindingen geven aan dat naast de borstkankergenen ook andere invloeden als hormonale factoren, leefstijl en andere genetische factoren een rol spelen in de hoogte van het kankerrisico. Naast het risico op borst- en eierstokkanker kunnen brca2-mutaties leiden tot een verhoogde kans op pancreas- en prostaatkanker. brca1mutaties daarentegen blijken eerder in verband te staan met gynaecologische tumoren zoals baarmoederhals- en baarmoederkanker.

Tracer 4 – 2 2 fe b ru ar i 201 3 – O rg an isat ie – O n d e r zo e k – O n d e r w i j s – Pati ë nte n zo rg

Beschermend effect In een internationale studie uitgevoerd door Brohet kon worden aangetoond dat het gebruik van de anticonceptiepil kan leiden tot een verhoogd risico op borstkanker bij brca1/2-mutatiedraagsters. In dezelfde studie werd door collega’s een sterk beschermend effect op eierstokkanker gevonden na gebruik van ‘de pil’. De in dit proefschrift beschreven risicoberekeningen zijn van belang voor de counseling van vrouwen en mannen afkomstig uit brca1/2families. De uitkomsten van de

studies kunnen de basis vormen voor accurate risicomodellen, waarbij behalve met brca1/2-mutaties ook rekening wordt gehouden met omgevingsfactoren en andere genen. Momenteel worden 30.000 vrouwen en mannen uit families met een verhoogd risico op borst- en eierstokkanker uitgenodigd mee te doen aan een vervolg op de Hebon studie. n GdJ

Vacatures VUmc

Agenda

Alle vacatures zijn te lezen op intranet onder ‘P&O’, klik op: ‘interne vacatures en werving’ en daarna op, ‘interne vacatures’. Ons adres is: Werving & selectie, polikliniek 7Z 163.

Vacatures 4 februari tot 11 februari. Uiterlijke reactie datum zie intranet. Opleidingsplaatsen Opleiding anesthesie medewerker september 2013 D4.2013.00013MB Ben jij wakker genoeg? Kies dan voor de opleiding anesthesie medewerker! Afdeling: dienst operatiekamers, Divisie IV Opleiding operatie assistent september 2013 D4.2013.00012MB Ben jij méér dan OK? Kies dan voor de opleiding tot operatie assistent in VUmc! Afdeling: dienst operatiekamers, Divisie IV Leerling radiodiagnostisch laborant D5.2013.00022MB Voor de afdeling zoeken wij enthousiaste leerlingen radiodiagnostisch laborant. Afdeling: Radiologie, Nucleaire geneeskunde en PET-research, Divisie V

Administratief/secretarieel

Paramedisch

Management assistent hoogleraar cardiologie D4.2013.00010MV Bent u een management assistent die stevig in uw schoenen staat? Afdeling: cardiologie, Divisie IV

Apothekersassistent poliklinische apotheek D5.2013.00027MV Kun jij goed zelfstandig werken, heb je een servicegerichte houding en is persoonlijke zorg leveren voor jou vanzelfsprekend? Afdeling: apotheek en klinische farmacie, Divisie V

Paramedisch Apothekersassistent poliklinische apotheek D5.2013.00027MV Kun jij goed zelfstandig werken, heb je een servicegerichte houding en is persoonlijke zorg leveren voor jou vanzelfsprekend? Afdeling: apotheek en klinische farmacie, Divisie V

Verpleegkundigen/Verzorgenden

Vacatures 4 februari tot 11 februari. Uiterlijke reactie datum zie intranet.

Verpleegkundige vaatchirurgie/ urologie/nefrologie D1.2013.00006MB Werk als verpleegkundige op een uitdagende afdeling met veel verpleegtechnische handelingen! Afdeling/dienst vaatchirurgie/ urologie/nefrologie, Divisie I

Staf/management Senior projectleider met specialisatie Elektrotechniek D7.2012.00060CN Jij kan een project managen van idee tot realisatie! Afdeling: Projectbureau huisvesting, Facilitair bedrijf / Stafdiensten

Personeel en organisatie

Toegang tot VUmc mail en intranet Vanaf 17 december ligt er bij het servicepunt (ZH -1 A14.4) voor medewerkers -die nog geen toegang hebben tot intranet en VUmc mail- een brief met inloggegevens. U kunt dan alle informatie over raad van bestuur, personeel en organisatie etc. vinden via intranet. Tevens kunt u mailen. Belangrijk is wel dat u de gedragscode email en internet naleeft. Alle informatie die u nodig heeft om in te loggen staat in de brief vermeld. Veel succes! P&O servicedesk open tijdens de verbouwing Van 11 tot en met 26 februari aanstaande wordt bij p&o op de 4e etage in de polikliniek verbouwd. Doel van de verbouwing is om kantoorruimte efficiënter te gebruiken en te beginnen met de pilot Het Nieuwe Werken. Voor klanten van p&o servicedesk komt er een nieuwe balie en ontvangstruimte. Tijdens deze verbouwing is p&o servicedesk echter gewoon open. Mutaties kunt u ook via de interne post sturen naar p&o servicedesk (PK 4Z 196). Wij vragen uw begrip voor eventuele overlast in deze twee weken.

Wetenschappelijk onderzoek Onderzoeker in Opleiding ‘invloed van RhoC op vaatlekkage’ D4.2013.00019WH Promoveer jij op een onderzoek dat de invloed van RhoC beschrijft op vaatlekkage? Afdeling/dienst fysiologie, Divisie IV Klinisch fysicus in opleiding D5.2013.00030FS Er staat een uitdagende opleiding voor je klaar in VUmc en Tergooiziekenhuizen! Afdeling: fysica en medische technologie, Divisie V

Oproepen & advertenties

Informatie over personele zaken vindt u ook op intranet onder de rubriek ‘P&O direct’

Tracer teksten voor de p&o rubriek Vanaf 24 januari jaaropgave 2012 beschikbaar De digitale jaaropgave over het jaar 2012 is vanaf 24 januari 2013 op RAET Online beschikbaar. De jaaropgave wordt ook per post aan u gezonden. Zo beschikt u op diverse manieren over de fiscale en inkomengegevens van 2012. Heeft u vragen over de inhoud van de jaaropgave of de salarisstrook. Dan kunt een mail sturen naar p&o servicedesk of een case aanmaken met p&o selfservice.

Verpleegkundige interne geneeskunde D1.2013.00005MB Combineer de patiëntenzorg met het coachen van studentverpleegkundigen. Afdeling/dienst Interne geneeskunde, Divisie I

Verpleegkundige KNO D2.2013.00008YO Heb jij hart voor hoofd- en halszaken? Afdeling/dienst Keel-, Neus- en Oorheelkunde (KNO), Divisie II

Declaratie persoonlijk budget uitbetaald in februari 2013 Declaraties over het persoonlijk budget die ná 15 december zijn ingeleverd, worden uitbetaald in februari. De reden hiervan is de afsluiting van het financiële jaar. De declaraties konden pas na de run van januari ingevoerd worden. Maximering persoonlijk budget Vanaf 1 januari jl. is de maximering van de opbouw persoonlijk budget van kracht. Dit is voor iedereen die het betreft zichtbaar op de salarisstroken van januari. Daarnaast is voor iedereen het opbouwpercentage verhoogd naar 1.3% van het salaris. Aanmelden voor de nieuwsbrief p&o direct Wilt u op de hoogte blijven van nieuws op het gebied van CAO UMC of wetswijzigingen? Dan kunt u zich aanmelden voor de nieuwsbrief p&o direct via p&o direct/ nieuwsberichten. Deze nieuwsbrief is bedoeld voor alle medewerkers van VU medisch centrum en verschijnt maandelijks. Hier komen onderwerpen aan de orde als: nieuwe CAO UMC, gebruik van persoonlijk budget, de digitale salarisstrook, loopbaanontwikkeling etc..

Tracer 4 – 22 fe bruar i 201 3 – S er v icep ag in a

Medewerkers en vrijwilligers van VUmc kunnen gratis een advertentie plaatsen. Niet meer dan 25 woorden en voorzien van achternaam en toestelnummer. Prijzen niet hoger dan 2250 euro. Aanleveren via [email protected]

Blusinstructie voortaan op aanvraag De blusinstructies zullen voortaan op aanvraag worden gepland, zodat er meer deelnemers per blusoefening mee kunnen doen. Wie een blusinstructie wil volgen, kan mailen naar: [email protected]. Vermeld daarbij hoeveel personen van de afdeling de blusinstructie willen volgen en welke datum de voorkeur heeft. Een blusinstructie duurt in totaal één uur en vindt plaats achter het Transitoriumgebouw bij de brandweergarage. De dienst arbo en milieu plant een blusinstructie in vanaf zes personen. Hiermee komt een einde aan de open inschrijving voor blusinstructies. In de kiem gesmoord Een klein brandje kan binnen de kortst mogelijke tijd uitgroeien tot een brand waar de brandweer voor moet uitrukken. Om een beginnende brand in de kiem te kunnen smoren, bevinden zich op diverse plaatsen binnen VUmc kleine blusapparaten. Hierbij staat in een korte beschrijving wanneer en hoe deze blusmiddelen gebruikt kunnen worden. In de praktijk blijkt dit echter nog niet zo eenvoudig. Een goed gebruik van deze blusmiddelen vraagt om oefening. De dienst Arbo en Milieu biedt hiervoor een speciale instructie aan. Cursusprogramma onderwijsadvisering voor docenten: digitaal toetsen en beoordelen Gebruik maken van de digitale toetsen beoordelingstools of de digitale toetszaal? Onderwijsadvisering helpt docenten graag op weg tijdens de volgende cursussen: - Digitaal nakijken en feedback geven - Studenten activeren met online toetsen via Blackboard

- Online toetsen via Questionmark Perception - Tentamineren met Questionmark Perception - Digitaal tentamineren met Word of PDF documenten - Blackboard introductie cursus - Meer informatie op: http://bit.ly/VP3NRC

Promoties: woensdag 27 februari - aula, 11.45 uur, R.M. Brohet, ‘Cancer risks and modifiers of risk in BRCA families’ promotoren: prof.dr.ir. F.E. van Leeuwen, prof.dr. L.J. van ‘t Veer copromotor: dr. M.A. Rookus woensdag 27 februari - aula, 13.45 uur, M.S. Sanders, ‘Host genetic variation in suceptibility, severity and outcome of bacterial meningitis’ promotoren: prof.dr. A.M. van Furth, prof.dr. S.A. Morré copromotor: dr. S. Ouburg donderdag 28 februari - aula, 11.45 uur, S.J.J. Claessen, ‘New Developments in Palliative Care: quality indicators and the palliative care continuum’ promotoren: prof.dr. A.L. Francke, prof.dr. L.H.J. Deliens donderdag 28 februari - auditorium, 13.45 uur, E. Dorrepaal, ‘Before and beyond. Stabilizing Group Treatment for Complex Posttraumatic Stress Disorder related to Child abuse Based on Psycho-education and Cognitive Behavioral Therapy’ promotoren: prof.dr. A.J.L.M. van Balkom, prof.dr. D.J. Veltman copromotor: dr. N. Draijer donderdag 28 februari - auditorium, 15.45 uur, K. Thomaes, ‘Child abuse and recovery. Brain structure and function in child abuse related Complex posttraumatic stress disorder and effects of treatment’ promotoren: prof.dr. D.J. Veltman, prof.dr. A.J.L.M. van Balkom copromotor: dr. N. Draijer vrijdag 1 maart - aula, 11.45 uur, D.C. Rijkaart, ‘Impact of HPV testing on cervical cancer screening’ promotoren: prof.dr. C.J.L.M. Meijer, prof.dr. P.J.F. Snijders copromotoren: dr. D.A.M. Heideman, dr. J. Berkhof vrijdag 8 maart - aula, 11.45 uur, M.C. Ridder, ‘The principal mechanism underlying megalencephalic leukoencephalopathy with subcortical cysts, implications for white matter water homeostatis’ promotoren: prof.dr. M.S. van der Knaap, prof.dr. H.D. Mansvelder copromotoren: dr. G.C. Scheper, dr. P.K.I. Boor vrijdag 8 maart - aula, 13.45 uur, K.M. Oude Hengel, ‘Sustainable Employability of Constuction Workers’ promotoren: prof.dr. A.J. van der Beek, prof.dr.ir. P.M. Bongers copromotor: dr. B.M. Blatter maandag 11 maart - aula, 15.45 uur, R.H.M. Nijland, ‘Recovery of the paretic upper limb early after stroke: prognosis and intervention’ promotor: prof.dr. G. Kwakkel copromotor: dr. E.E.H. van Wegen woensdag 13 maart - aula, 13.45 uur, M.H. Klieverik-Sombekke, ‘Genetic and Imaging Markers of Multiple Sclerosis. Prognosis and Diagnosis’ promotoren: prof.dr. C.H. Polman, prof.dr. F. Barkhof copromotoren: prof.dr. J.J.G. Geurts, dr.ir. H. Vrenken donderdag 14 maart - aula, 11.45 uur, I. Cornet, ‘Studies on mucosal and cutaneous HPV types: the role of genotypes and natural variants in determining their potential oncogenicity’ promotor: prof.dr. P.J.F. Snijders copromotor: dr. M. Tommasino donderdag 14 maart - aula, 13.45 uur, J. Wiskerke, ‘Cannabinoid and opioid modulation of impulsive behavior and drug addiction’ promotor: prof.dr. A.N.M. Schoffelmeer copromotor: dr. T. Pattij Oraties vrijdag 8 maart - aula, 15.45 uur, prof.dr. S. Gibbs, ‘Synergy in Regenerative Medicine’ dinsdag 19 maart - aula, 15.45 uur, prof.dr. J.J.G. Geurts, ‘Een brede blik op het brein’ Seminars maandag 25 februari - De Betuwe, PK 7 Z 164, 16.00uur, Seminar ‘Wachtrijmodellen voor capaciteitsberekeningen’, spreker Ger Koole (Hoogleraar VU wiskunde) maandag 11 maart - De Koog, PK 7 X 216, Seminar ‘Lean in het Kennemer Gasthuis’, spreker Wim de Boer (Kennemer Gasthuis)

5

Amstel Academie

Menu Informatie over het menu vindt u ook op de startpagina van intranet

donderdag 21 februari procureurlapje, groente gehaktbal, jus en vegetarische jus, hutspot, gebonden tomatensoep, heldere Chinese kippensoep, vegetarische gebonden tomatensoep, vegetarische heldere Chinese soep vrijdag 22 februari koftaburger, vegetarische burger, tzatziki, Griekse salade, frites, gebonden gele paprikasoep, heldere groentesoep, vegetarische gebonden gele paprikasoep, vegetarische heldere groentesoep zaterdag 23 februari gepaneerde kipfilet, omelet champignons, Provençaalsaus, broccoli, gekookte aardappelen, gebonden kip-kerriesoep, heldere tomaat-vermicellisoep, vegetarische gebonden kerriesoep, vegetarische heldere tomaat-vermicellisoep zondag 24 februari gebakken vis, kerriechampignonragout, remouladesaus, doperwten, frituur aardappel, gebonden kip-kerriesoep, heldere tomaatvermicellisoep, vegetarische gebonden kerriesoep, vegetarische heldere tomaat-vermicellisoep maandag 25 februari kippenbout, cocktailsaus, gemengde salade, pommes frites, gebonden tomatensoep, heldere kippensoep, vegetarische gebonden tomatensoep, vegetarische heldere groentesoep dinsdag 26 februari gebakken vis, gevulde paprika, remouladesaus, koninginne melange, frituur aardappel, gebonden linzensoep, heldere mulligatawnysoep, vegetarische gebonden linzensoep, vegetarische heldere mulligatawnysoep woensdag 27 februari jos verrassing menu, gebonden champignonsoep, heldere madrileensesoep, vegetarische gebonden champignonsoep, vegetarische heldere madrileensesoep donderdag 28 februari kip Marrakech, vegetarische marrakech, tomaat-komkommersalade, couscous, gebonden kippensoep, heldere aspergesoep, vegetarische gebonden crème soep, vegetarische heldere aspergesoep vrijdag 1 maart Hongaarse goulash, vegetarische goulash, doperwten, witte rijst, gebonden tomatensoep, heldere Chinese kippensoep, vegetarische gebonden tomatensoep, vegetarische heldere Chinese soep zaterdag 2 maart Italiaansesaus met kip, vegetarische Italiaansesaus, broccoli, pasta, gebonden aspergesoep, heldere groentesoep, vegetarische gebonden aspergesoep, vegetarische heldere groentesoep zondag 3 maart Wienerschnitzel, uientaart, jus + vegetarische jus, snijbonen, frituur aardappel, gekookte aardappelen, gebonden kip-kerriesoep, heldere tomaat-vermicellisoep, vegetarische gebonden kerriesoep, vegetarische heldere tomaat-vermicellisoep maandag 4 maart rookworst, vegetarische rookworst, jus + vegetarische jus, stamppot boerenkool, gebonden champignonsoep, heldere madrileense soep, gebonden vegetarische champignonsoep, heldere vegetarische madrileense soep dinsdag 5 maart kipsaté, omelet naturel, satésaus, bami, vegetarische bami, atjar + kroepoek, gebonden kippensoep, heldere aspergesoep, gebonden vegetarische crème soep, heldere vegetarische aspergesoep woensdag 6 maart gebakken vis, remouladesaus, wortelen, frites, gebonden Zwitserse kaassoep, heldere Chinese kippensoep, gebonden vegetarische Zwitserse kaassoep, heldere vegetarische Chinese soep

6

De Boelelaan 1109 1081 HV Amsterdam (020) 444 4229 Centrum voor Leiderschapsontwikkeling en Effectiviteits­ verbetering en Bij- en nascholingen: F. Broekhof (020) 444 4213 Medisch ondersteunende opleidin­ gen en Verpleegkundige vervolgopleidingen: K. Jonker (020) 444 2020 www.amstelacademie.nl

Het opleidingsaanbod van Bij- en nascholingen voorjaar 2013 van VUmc Academie staat op internet: http://www.vumc.nl/ opleidingen/

25 april 2013 (ochtend)

Financieel Management: 11 en 25 maart, 15 april 2013 (hele dagen) OA: Hoofd-hals oncologie: 15 april 2013 (hele dag) Begeleiden van ernstig/chronisch zieken: 28 maart, 4 en 11 april 2013 (hele dagen) Dagbehandeling en/of kort verblijf - Chirurgie: 3 april 2013 (hele dag) Gynaecologie: 4 en 5 april 2013 (hele dagen) Longoncologie: 5 april 2013 (hele dag) Excel 2010 basis: 9 en 16 april 2013 (middagen) Stralingsdeskundigheid voor medisch specialisten (4 A/M): 11, 12, 18 en 19 april 2013 (3,5 dag) Lesgeven: 18 en 19 april, 24 mei 2013 (2,5 dag) Morello: 24 april 2013 (hele dag) Outlook 2010: mailen, bijlagen ordenen en tips:

Voor meer informatie kunt u ook contact opnemen met Sharon Schoo, tel. 44253, e-mail : [email protected]

De gezondheidszorg blijft in beweging, dus ook ons opleidingsaanbod!

Het aanbod van het Centrum voor Leiderschapsontwikkeling en Effectiviteitsverbetering voorjaar 2013 van VUmc Academie staat op internet: http://www.vumc.nl/ opleidingen/ Persoonlijke ontwikkeling Collegiale opvang na een schokkende gebeurtenis: 17 april (middag) 18 april (hele dag) en intervisie op 16 mei van 10.30 tot 12.00 uur ‘Ben jij collegiale opvanger binnen VUmc en wil je je vaardigheden als collegiale opvanger opfrissen en oefenen, doe dan nu

de scholing!’ Helder communiceren: 15, 22 en 29 mei, 5 juni 2013 (hele dagen) ‘We hebben maar een half woord nodig om een misverstand te creëren. En het kost veel (emotionele) energie om misverstanden weer ‘op te lossen’. Voorkomen is dus beter dan genezen. Door helder te communiceren voorkomt u misverstanden.’ Mindfulness voor medewerkers: 23 en 30 mei, 6, 13, 20 en 27 juni, 2 (stiltedag 09:00 - 14:00), 4 en 11 juli 2013 (alle 09:00 - 12:00) ‘Mindfulness staat voor doelbewust - met een open blik en zonder te oordelen - aandacht geven aan en volledig gewaar zijn van de ervaring van het huidige moment.’ Wetenschappers Persoonlijk leiderschap voor postdocs: 26 en 27 maart 2013 (hele dagen) “In de training ‘Persoonlijk leiderschap voor postdocs’ leert u wat u écht nodig heeft om

uw eigen toekomst succesvol in de hand te nemen.” Begeleiden van promovendi: van inhoud naar proces: 10, 11 en 24 april 2013 (hele dagen) ‘Beter begeleiden in minder tijd? Hoe om te gaan met een promovendus die maar niet zelfstandig wordt? Wat te doen als uw promovendus niet bij te sturen valt? In deze training leert u hoe u uzelf als instrument kunt inzetten voor betere begeleiding.’ Taal- en schrijftrainingen Hoe schrijf je dat ook alweer?: 15 en 22 mei 2013 (middagen) ‘Hoe is het gesteld met uw spelling? In de korte training ‘Hoe schrijf je dat ook alweer?’ leert u de kneepjes van het vak.’ Voor meer informatie kunt u ook contact opnemen met Editha Samsom. Tel. (020) 44 45084, e-mail [email protected]

Personeelsactiviteiten Informatie over activiteiten ‘Tip van Boots’, ruimte –1 A 14.2, tst. 43799, website: www.tipvanboots.nl. U kunt de Tip van Boots ook bezoeken op de intranet homepage /direct naar/Tip van Boots.

Boek uw vakantie nu met 5% korting! Pelikaan Reizen is uniek binnen de reisbranche. De verschillende takken die het bedrijf met elkaar verbindt, zorgt ervoor dat er intern maar ook door de klant zelf geschoven kan worden met vraag en aanbod. Zie het als een tweede huis, waar u altijd terecht kunt met uw vragen op het gebied van reizen, vakanties en vrijetijdsbesteding. Gastvrij, deskundig, persoonlijk en vooral afgestemd op uw wensen. Op zoek naar een zonvakantie, maar wilt u dit zelfstandig en online boeken? Begin op de `begane grond` bij www.Suntip.nl en Low Price Holidays en hun boekingswebsites. De kortingscode die u in dient te vullen voor 5% korting is: vuams Voor een persoonlijke behandeling kunt u contact opnemen met het Callcenter via telnr. 088-7354545. Indien u het reisbureau rechtstreeks wil spreken kan dat via 0887354555 en keuze 1. Een echte Pelikaan Excursiereis maken naar de mooiste bestemmingen? Bezoek dan onze `eerste verdieping` en boek een reis online op pelikaanreizen.nl/busreizen, bestel een brochure of nog beter; kom langs bij het hoofdkantoor (tevens reiswinkel) in Zevenbergen en spreek een medewerker persoonlijk om eventuele vragen te laten beantwoorden. De jongste tak van Pelikaan Reizen, PR Sportreizen, helpt u aan een onvergetelijke sportervaring; het live beleven van een sportwedstrijd in combinatie met vervoer en overnachting(en)! U ziet het, al komt u via één weg binnen en vindt u misschien niet direct wat u zoekt, Pelikaan Reizen is van vele markten thuis. Wij denken mee, helpen u en luisteren vooral naar uw wensen. Kom thuis bij Pelikaan Reizen! Ontdek Toscane met De Tip van Boots Dit jaar kan ik u weer vol trots een bijzondere busreis aanbieden: de prachtige streek Toscane in Italië van 10 t/m 17 mei 2013! Onderstaand krijgt u een korte impressie van wat we allemaal gaan doen, voor een uitgebreidere impressie verwijs ik u graag naar www.tipvanboots.nl/VUmcBusreizen. De ontdekkingstocht door Toscane brengt u in ieder geval bij de volgende plaatsen: Florence, Lucca, San Gimignano, Volterra, Pisa en Viareggio. Op de heenreis volgt de bus de route via Mulhouse, Frankrijk en op de terugreis via Sussen, Zuid Duitsland, waar zal worden gedineerd en overnacht. Het hotel waar we 5 nachten verblijven,

Tracer 4 – 2 2 fe b ru ar i 201 3 – S er v icep a g in a

is Mariotti Hotels in Montecatini Terme. Van daar uit worden de trips ondernomen. Gedurende deze ontdekkingsreis geldt zoals altijd het motto ‘alles mag, niets moet’ en zult u meer dan voldoende vrijheid krijgen om zelf de steden te ontdekken. Wijzigingen op het vaste programma zijn mogelijk en worden in overleg met u gedaan gedurende de gehele trip. Bovenstaand programma kan ik u aanbieden voor de bijzonder lage prijs van € 510,= per persoon, op basis van 7 overnachtingen met half pension in hotels met luxe voorzieningen. Bij deze prijs wordt uitgegaan van minimaal 45 personen die meereizen. Toeslagen: Verblijf in een eenpersoons kamer voorzien van ba/do & toilet, op basis van half pension (slechts beperkt beschikbaar) € 110,00 p.p. Opgeven kan per e-mail via em.boots@ vumc.nl, hierbij is een aanbetaling van € 250,= per persoon gewenst in verband met de reservering van de hotelkamers. Een annuleringsverzekering kunt u via de Tip van Boots afsluiten voor € 15,= per persoon. Geef u snel op, want VOL = VOL . De sluitingsdatum voor deze reis is 31 maart 2013! Wie durft de uitdaging aan: ICE karten! Op zaterdag 13 april 2013 is het tijd voor een nieuwe activiteit: ICE KARTEN, een spektakel van de bovenste plank! In Sneeuwattractiepark Skidôme, Rucphen (tussen Roozendaal en Breda). Ervaar de ijskoude kick op het 3.500m² grote IceKartcircuit. Voel je voor even een echte coureur en maak de meest vette drifts in de uitdagende bochten van het circuit, beleef de snelheid, voel de adrenaline van slippende banden, spikes die zoeken naar grip op de baan en rondspattend ijs. Dit alles op een bevroren meer omringt door tientallen bomen. Ervaar deze Europese primeur, het ultieme racegevoel en de allernieuwste kick bij IceKart Rucphen! Vertrek vanaf VUmc met bus 10.30 uur naar Rucphen, waar wij starten met een heerlijke lunch in de sneeuwhut. Om 13.15 uur starten we ons Ice kart avontuur tot 15.15 uur, gevolgd door de prijsuitreiking met een drankje en mini worst- en saucijzenbroodjes. Na deze ijspret vertrekken we weer met de Bus richting VUmc. Er kunnen aan dit spektakel 24 deelnemers meedoen, dus geef u snel op. Sluitingsdatum voor inschrijving is 6 april 2013. Per persoon is 1 introducee mogelijk. De prijs die u betaalt voor dit spektakel is slechts € 35,- per persoon. Geef u nu op via [email protected] Ik zie u graag voor deze bijzondere uitdaging!!!

Ondernemingsraad Dagelijks bestuur OR; Inge Schadee-Eestermans (voorzitter), Willy Arjaans (vice-voorzitter), Andy Higgs, Emile Heilbron, Rene van Andel (ambtelijk secretaris) Inlichtingen: Bureau medezeggenschap, Hoogbouw H 322, Tel 43478, e-mail [email protected], http://intranet/afdelingen/ orgaan/OR/

Digitale verkiezingen OR 12 - 19 maart 2013 Belangrijke data: 25 februari 2013: deadline voor medewerkers, die zich via de vrije lijsten kandidaat stellen. Op deze datum wordt de kanidatenlijst vastgesteld. 12 t/m 19 maart 2013 zijn de digitale verkiezingen voor de OR. Begin maart ontvang je een email, met de aankondiging van de verkiezingen en een link naar de verkiezingssite. Je kunt hier alvast kennis maken met de kandidaten en waar zij voor gaan. Vóór 12 maart ontvang je de mail met de uitnodiging te stemmen. Houd je email dus goed in de gaten. Je krijgt in deze mail een unieke stemcode, waarmee je eenmalig jouw stem kunt uitbrengen. In de mail staat een link naar de verkiezingswebsite. In principe worden alle uitnodigingen per e-mail verzonden. Mocht je echter niet beschikken over een e-mailadres of hier geen toegang tot hebben gelieve dit vóór 4 maart 2013 door te geven:

Aan de kiescommissie p/a Bureau Medezeggenschap Hoogbouw kamer 3.11 Telefonisch bereikbaar onder nummer 43478. 19 Maart om 12.00 uur stopt het stemmen. Je bent van harte uitgenodigd om samen met de gekozen leden om 16.00 in de lounge het glas te heffen. 2 april 2013: installatie van de nieuwe OR. Scan deze code met uw smartphone of tablet om onze website te bezoeken op http://intranet/or

Foto Bert Los

‘Kwaliteit gaat over gedrag en cultuur’

Vijf x V volgens Elise Bijvank Verwanten Mijn man en ik hebben een heel bijzondere band met onze twee nichtjes Vrije tijd Ik hou van de rust, de stilte en de ruimte van de natuur en kan intens genieten van klassieke muziek. Verder lees ik graag en veel Vakantie We gaan vaak naar de eilanden, met bos en zee binnen handbereik Verbinding Dwarsverbanden leggen, de juiste mensen verbinden aan de stip op de horizon - dat is wat me drijft Verdieping Ik heb een explorerende geest en verdiep me graag in filosofische vraagstukken. Ik zat jarenlang in de medisch ethische commissie en de commissie interculturalisatie

Op 26 februari neemt Elise Bijvank, hoofd kwaliteit en plaatsvervangend hoofd IOP, afscheid van VUmc. Ze heeft zich 28 jaar met passie en gedrevenheid ingezet voor verbetering van de kwaliteit van de patiëntenzorg.

tiek en veiligheid als onderdeel van kwaliteit - multidisciplinair vormgeven. Ik werd zorgmanager en kwam in een geweldige flow: ik was bezig met kwaliteit, met patiëntenlogistiek en -participatie, met competentieontwikkeling, met kennisoverdracht en transmurale zorg. Ik zette nieuwe afdelingen op, zoals kort verblijf, de mpu, de transferafdeling en het transferbureau, introduceerde de zorgpaden en was programmamanager van Sneller Beter… Alles greep in elkaar, iedereen wilde aanhaken en we boekten heel veel resultaten. De organisatie kreeg een nieuw elan.”

n Ursula Wopereis Gedrevenheid “Begin jaren zeventig was oncologie/hematologie een opkomend specialisme, dat voor mij soma en psyche met elkaar verbond. Die combinatie paste me precies. Toen in 1985 de functie van verpleegkundig hoofd medische oncologie in VUmc voorbij kwam, heb ik direct gesolliciteerd. Samen met Bob Pinedo en het multidisciplinaire team hebben we de afdeling vorm gegeven. Ik werd getriggerd om alles uit mezelf halen.” Flow “In 2000 ‘kantelde’ de organisatie. VUmc wilde kwaliteit - en logis-

Integrale kwaliteitszorg “Ketengeorganiseerde zorg is de ultieme uitdaging voor elke ziekenhuisorganisatie. Daar werkten we naar toe, maar voor je extern afspraken kunt maken moeten eerste de interne processen op orde zijn. De laatste vijf jaar heb ik me als hoofd kwaliteit met name beziggehouden met de verdere ontwikkeling van het kwaliteitssysteem van VUmc, de niaz-accredita-

Na de opleidingen verpleegkunde A en B en leidinggevende functies in het Lucas Ziekenhuis en het Andreas Ziekenhuis wordt Elise Bijvank (1949) in 1985 verpleegkundig hoofd medische oncologie in VUmc. Bijvank voltooit de master Management in dienstverlenende organisaties aan de Universiteit Utrecht en wordt in 2000 zorgmanager divisie II. Sinds 2008 is ze hoofd kwaliteit en plaatsvervangend hoofd IOP. Per 1 maart 2013 gaat Elise Bijvank met pensioen. tie, procesmanagement en de verdere ontwikkeling van de zorgpaden.” Samenhang “VUmc biedt medewerkers veel ruimte voor ontwikkeling en vernieuwing. Dat is onze kracht. Te veel ruimte kan echter leiden tot een gebrek aan gezamenlijk commitment, samenhang en coördinatie. In wezen gaat kwaliteitszorg over gedrag, over cultuur, over het maken en nakomen van afspraken door alle betrokkenen en daarop sturen. Toen VUmc in augustus onder verscherpt toezicht werd geplaatst, heb ik als plaatsvervangend hoofd iop een coördinerende rol vervuld naar alle diensten. Dat was overigens méér dan pittig.”

Uit het hart “Na 45 jaar werken en 28 jaar VUmc ga ik nu met pensioen. Ik heb met zó veel mensen fijn samengewerkt. Ik kijk er naar uit om hen bij mijn afscheid te ontmoeten. Daarna zie ik wel wat er op mijn pad komt. Ik hoef niets en dat is een ongekende luxe. Ik hoop dat VUmc vanuit een gezamenlijke visie toegroeit naar een hernieuwde flow, met de juiste cultuur om verdere verbetering van patiëntenzorg op het gebied van kwaliteit, veiligheid en logistiek neer te zetten én te borgen.”

Digitale protocollen op KwaliteitsNet

Ontslagprocedure kinderen soepel geregeld Kinderen die met hulpmiddelen met ontslag gaan, moesten soms onnodig lang wachten omdat de papierwinkel nog niet was afgerond. Bijvoorbeeld omdat een verkeerd formulier was gebruikt of een machtiging naar de verkeerde instantie was gestuurd. Op kinderkliniek 9B en C heeft Vera Bruyn een project met digitale protocollen opgezet om dit te voorkomen. n Ben de Graaf Kinderverpleegkundige Vera Bruyn werkt op de kinderkliniek 9b oncologie, nefrologie en pediatrie. Kinderen gaan hier vaak naar huis met hulpmiddelen zoals maagsonde, insuflon, infuus, zuurstof en monitor. De senior verpleegkundige uit VUmc werkt ook voor ZieZeZo, een thuiszorgorganisatie voor gespecialiseerde kinderzorg. Ze weet daarom als geen ander dat procedures van formulieren en machtigingen een soepele overgang van ziekenhuis naar huis soms in de weg staan. 7

Bruyn: “Als een kind met een monitor en zuurstof naar huis gaat, moeten bijvoorbeeld meer dan zes formulieren worden ingevuld. Als één formulier ontbreekt, niet meer up-to-date is of bijvoorbeeld naar de polikliniekapotheek is verstuurd in plaats van naar het Apotheek Service Punt (asp), kan de hele ontslagprocedure vertraging oplopen. Daarom is de kinderkliniek sinds vier maanden gestart met een mdo voor ontslag, om met alle betrokken disciplines de papieren afhandeling op tijd rond te hebben.”

Checklist Twee jaar geleden ging de senior kinderverpleegkundige in overleg met onder andere asp, poli-apotheek, thuiszorgorganisaties en het transferbureau om de protocollen te actualiseren. Daarna plaatste ze digitale protocollen op KwaliteitsNet. Als een kind ontslagen wordt met insuflon voor een injectie kan de verpleegkundige nu het protocol erbij pakken en via overzichtelijke links alle actuele formulieren en machtigingen aanklikken. Het protocol geeft aan waar het formulier naartoe

Tracer 4 – 2 2 fe b ru ar i 201 3 – O rg an isat ie – O n d e r zo e k – O n d e r w i j s – Pati ë nte n zo rg

moet, maar vertelt bijvoorbeeld ook dat thuis een naaldcontainer nodig is voor de gebruikte naalden. “Afdelingen gaven nog wel eens materiaal mee uit eigen voorraad om het ontslag niet op te houden, maar dat is natuurlijk niet de bedoeling”, vertelt Bruyn. “Verpleegkundigen en artsen kunnen de formaliteiten rond het ontslag nu soepeler regelen zonder iets te vergeten en kinderen hoeven niet langer in het ziekenhuis te liggen dan nodig is. Ik kan me voorstellen dat de basis van deze protocollen ook VUmc-breed goed zouden kunnen werken. Afdelingen mogen me altijd mailen of bellen voor advies.”

Nieuwe formulieren Is Vera Bruyn nu klaar met haar formulierenproject? Nee. In februari 2013 startte kinderkliniek 9b en c een proef met drie nieuwe formulieren in het verpleegkundig dossier: de ontslagchecklist, de ontslaggespreksbrief voor ouders en een formulier voor het nabellen van ouders na ontslag. Het doel is hetzelfde: de procedure rond ontslag en nazorg voor kinderen van de kinderkliniek verbeteren.

‘Osteoporose is multifactorieel. Dat wil zeggen, er zijn heel veel factoren die bijdragen tot osteoporose. Onder andere genetische, DNA is heel belangrijk. Dus voeding is maar een aspect.’ Paul Lips, internist, in het televisieprogramma Altijd Wat van de ncrv, 5 februari ‘Het klinkt als een cliché, maar dat is liefde. Ik denk dat kinderen dat nodig hebben als plantjes water nodig hebben.’ Theo Doreleijers, hoogleraar kinder- en jeugdpsychiatrie, over zijn onderzoek dat het met negentig procent van de meisjes die in de justitiële inrichting Harreveld waren opgenomen niet goed gaat. De documentaire ‘Alexandra’, Holland Doc, Nederland 2, 6 februari ‘Waar met de traditionele methode 1 op de 5 tumoren er niet in een keer uit was, waardoor die vrouwen opnieuw behandeld moeten worden, daarbij is dat bij echogeleide borstchirurgie maar 1 op de 30. Dus dat is een enorme verbetering.’ Nicole Krekel, onderzoeker en plastisch chirurg in opleiding. De Wereld Leert Door, 6 februari ‘De meeste mensen die een therapie ontwikkelen, onderzoeken die zelf.’ Pim Cuijpers, hoogleraar klinische psychologie, in nrc next, 8 februari ‘Uiteindelijk had ik op die poli 500 patiënten onder mijn hoede. Ouderejaarsstudenten hielpen me met het vastleggen en rubriceren van gegevens. Daardoor kreeg ik een uitstekende database voor onderzoek. De vakliteratuur over de ziekte van Down was beperkt en verouderd. Op moeilijke vragen die ik in de spreekkamer kreeg, zocht ik aan de hand van de database een antwoord.’ Michel Weijerman, kinderarts, over de downpoli VUmc. Reformatorisch Dagblad, 9 februari ‘We zijn geneigd veel dingen die we niet leuk vinden aan mensen, toe te schrijven aan hun eigen keuzes. Of bij kinderen, aan hun ouders. Maar laten we niet zo snel zijn met dat oordeel, als we beseffen hoe belangrijk de invloed van genen is. Of andersom, laten we niet denken dat we zo slim of gelukkig zijn omdat we zelf steeds de goede keuzes hebben gemaakt. Een kleine mutatie in je DNA kan al enorme verschillen uitmaken voor je leven.’ Dorret Boomsma, biologisch psycholoog, Trouw, 9 februari ‘De DEXA-scan is heel erg nuttig als je ouder bent dan 50 en net wat gebroken hebt. Hij is ook nuttig als je verdacht wordt van een wervelinzakking. Een DEXA-scan is nuttig als je bepaalde medicijnen gebruikt, prednison, langdurig, of als je een aantal medicijnen gebruikt om het terugkomen van kanker te voorkomen.’ Petra Elders, huisarts en onderzoeker, tros Radar, 11 februari

Prikbord

Aangeboden: bioscoopkaartjes

f o t o p a ul l e cl e rc q

Het prikbord op intranet biedt medewerkers de mogelijkheid om oproepen te plaatsen. Dagelijks zijn er nieuwe vraagen aanbodadvertenties te vinden. Sommige berichten vallen op.

Olga Beutick is al 28 jaar textielmedewerkster bij VUmc en intussen een bekend gezicht. Ze heeft twee bioscoopkaartjes en de bijbehorende cd van Pitch Perfect in de aanbieding. Deze Amerikaanse filmkomedie wordt momenteel in verschillende bioscopen door heel Nederland vertoond. Het gaat over een meiden zanggroep die opeens succes krijgt met top 40 en gouwe ouwe hits. Kon ze niet op een bepaalde datum? “Nee hoor, ik heb deze kaartjes gewonnen,” legt ze uit. Ze is een fanatieke puzzelaar en wint dan ook geregeld een mooie prijs, maar soms ook prijzen waar zij minder aan heeft.

“Ik puzzel al zo’n 35 jaar en het is intussen echt een hobby geworden. Ik maak Zweedse puzzels en kruiswoordpuzzels en haal deze eigenlijk overal vandaan. Bijvoorbeeld uit de Libelle, Margriet en de Telegraaf, maar soms staat er ook in het blaadje van de supermarkt een leuke puzzel. De laatste tijd val ik maandelijks in de prijzen.” Dat heeft volgens haar te maken met geluk hebben, maar doordat zij wel zo’n 10 tot 15 antwoorden per week instuurt vergroot zij de winkans aanzienlijk. “Ik heb wel eens grote prijzen gewonnen, zoals een fiets of een barbecueset bijvoorbeeld. Maar over het algemeen zijn het gewoon kleine prijsjes zoals

boeken, kaartjes voor de dierentuin of bioscoopkaartjes.” De mooiste prijs vindt Olga de shutters, luiken die zowel dienen als raamdecoratie, als voor zonnewering. “Ik kreeg shutters voor twee slaapkamers en ik ben er echt heel blij mee.” Het insturen van antwoorden doet Olga meestal niet via e-mail maar met leuke en opvallende kaarten, bijvoorbeeld de gratis kaarten van Boomerang. Dit zorgt ervoor dat het antwoord extra opvalt. Het prikbord van VUmc is voor Olga dé plek om anderen medewerkers blij te maken met haar gewonnen prijzen. Intussen zijn de bioscoopkaartjes al vergeven. n EdW

Nieuwe bazen Corinne Beijers, traumatisch en plastisch chirurgisch verpleegkundige, zoekt nog voor één van haar drie puppy bordeauxdogs een nieuwe baas. “Van heel veel medewerkers: artsen, koks, lab, schoonmaak, fysiotherapie, patiëntenvervoer en verpleging, kreeg ik op de werkvloer hele lieve reacties.” Voor de twee teefjes heeft ze inmiddels een goed adres gevonden, voor de reu is dat nog niet gelukt. “We hebben hem nu een naam gegeven: ‘Kamphuijs’, uit de persiflage op studenten van Jiskefet. (red.: De Lullo’s, Van Binsbergen, Kerstens en Kamphuijs). Het is een heerlijk beest, dus ik moet oppassen dat ik me niet teveel aan hem hecht, anders wordt het erg moeilijk straks.”

Tweet #VUmc

Op het social medium Twitter wordt veel gezegd over VUmc. Door patiënten, bezoekers, studenten, medewerkers en vele anderen. Een greep uit de leukste (geanonimiseerde) reacties van afgelopen weken:

VriendenLoterij deelt cheques uit

Vandaag weer hartelijk ontvangen door de dames van de dagbehandeling van @VUmcAmsterdam Patiënt, 4 februari om 16.15 uur Prachtig verhaal van de kracht van omdenken #VUmc onderzoeker Nicole Krekel over haar promotie onderzoek in #DWLD Ned3 TV-kijker, 6 februari om 22.49 uur Pa vanmorgen naar zorgcentrum #Bethshalom gebracht. Prima ontvangst. @VUmcAmsterdam bedankt voor goede verzorging. Bezoeker, 12 februari om 14.51 uur Foto: Roy Beusker

Na ons toernooi in Kaapstad, meteen door met m’n coschap interne geneeskunde in @VUmcAmsterdam! #letsgo #schakelen Student & topsporter, 13 februari om 6.47 uur

Projectmedewerker Joke van DiemenMarx (links) en fondsenwerver Harriette Loeffen (rechts) mochten namens VUmc cca onlangs een cheque van 2.540.632 euro in ontvangst nemen van Marieke van Schaik, managing director van de VriendenLoterij. De overhandiging vond plaats tijdens het jaarlijkse gala-avond van de VriendenLoterij. Deelnemers aan deze loterij hebben in 2012 ruim 48 miljoen euro bij elkaar gebracht voor goede doelen op het gebied van gezondheid

en welzijn. Daarmee steunt de organisatie 44 goede doelen en ruim 4.000 door de deelnemers zelf gekozen clubs, verenigingen en organisaties. Uit onderzoek van PanelWizard blijkt dat een meerderheid van de Nederlanders het liefst geld geeft aan goede doelen die zich op gezondheid richten. Van de organisaties die de deelnemers zelf mogen kiezen, wordt VUmc cca het meeste gesteund. De VriendenLoterij helpt al meer dan 20 jaar goede doelen die werken aan de ver-

betering van gezondheid en welzijn in Nederland. Deelnemers kunnen zelf bepalen naar welk goed doel de helft van de lotprijs gaat. Inmiddels speelt bijna een half miljoen Nederlanders mee. Sinds 1998 is ruim een half miljard euro aan goede doelen geschonken. Een bijzonder element van deze loterij is dat wanneer iemand een prijs wint, zijn vrienden daarin mee delen. Meer informatie: www.vriendenloterij.nl

Lorenzo

Mn dag goed beginnen! 6:30 dr uit, om presentatie te maken en er achter komen dat ik lekker een 7 heb voor mn semestertoets! #VUmc #HAPPY Student, 15 februari om 6.57 uur Huishoudbeurs. Sta hier 4 dagen vh goede doel #VUmc onderzoek naar kinderkanker. Al veel geld opgehaald. Super!! Vrijwilliger, 18 februari om 11.00 uur

In cijfers Elk jaar publiceert VUmc de kerncijfers over het afgelopen jaar. BIZA heeft echter veel meer en spannender gegevens over wat er binnen de organisatie gebeurt.

338.943

In 2012 hebben er 338.943 eerste en herhaalconsulten in de polikliniek plaatsgevonden. In 2011 vonden er slechts 152 eerste en herhaalconsulten méér plaats. Daarmee was de poliklinische productie in 2011 en 2012 vrijwel even groot. Zo’n klein productieverschil is niet eerder in de geschiedenis van VUmc voorgekomen.

8

Tracer 4 – 2 2 fe b ru ar i 201 3 – O rg an isat ie – O n d e r zo e k – O n d e r w i j s – Pati ë nte n zo rg

medewerkersblad van

vrijdag 22 februari 2013 nummer 4

Collega’s stemmen mee voor Hans Wagenborgprijs Op 16 mei wordt voor het achtste achtereenvolgende jaar de Hans Wagenborg Inspiratieprijs uitgereikt. Dit gebeurt tijdens het varsymposium in het kader van de Dag van de Verpleging in Felix Meritis te Amsterdam. Nieuw dit jaar is dat medewerkers vanaf april kunnen stemmen op de beste inzending. De prijs is in 2006 in het leven geroepen om verpleegkundige vernieuwingen te stimuleren en aan te moedigen. De winnaar (of het winnende team) ontvangt naast de trofee maar liefst 3.000 euro om het initiatief uit te voeren. Daarnaast wordt er een aanmoedigingsprijs van 1.000 euro uitgereikt. Inzendingen zijn nog mogelijk tot uiterlijk 5 april 2013 via  [email protected]. Meer informatie vind je op intranet (themasite van de Dag van de verpleging 2013).

Tienjarig jubileum GGZ inGeestloop  

Cliënten werken mee aan kunst voor Westflank Gastvrijheid is het thema van de kunstwerken die Nina Rave en Gijs Frieling maken voor de woonkamers en de entreehal van de Westflank. Beide kunstenaars betrekken cliënten én medewerkers bij het maken van de kunstwerken, die komende zomer worden opgeleverd. Deze maand beginnen de bijbehorende workshops. n Jeroen Kleijne Voor ggz inGeest is gastvrijheid een belangrijk speerpunt. In de ontvangst van cliënten en hun medewerkers in het nieuwe gebouw naast VUmc speelt de entreehal een cruciale rol.

Daarom heeft ggz inGeest Gijs Frieling gevraagd om juist voor de muur in de entreehal een beeldbepalend kunstwerk te maken. Zijn ontwerp bestaat uit de grote muurschildering Jeugd van Iwan. Frieling licht toe: “De schildering bestaat uit ingelijste tekeningen, schilderijen en borduurwerken én een houten bank met dekens en kussens. En ook nog een rustiek gestuukt, gedeeltelijk betegeld aanrecht met daarop keramische vazen en schalen. Het wordt een monumentaal beeld van huiselijkheid.” Om het verblijf in de acht woonkamers te veraangenamen, maakt Nina Rave kunstwerken voor de achterwanden van de woonkamers. Hiervoor heeft zij een idee ontwikkeld dat zij Het Theater des Levens noemt: “Ik heb landschappen

Op de goede weg Het zal niemand zijn ontgaan: het budget voor de gezondheidszorg, en voor de GGZ in het bijzonder, staat de laatste jaren fors onder druk. Dit geldt dus ook voor GGZ inGeest. We moeten scherp letten op de kosten die we maken en de zorg die we ervoor kunnen verlenen. Daarnaast hebben we ook te maken met kosten die niet direct te maken hebben met het verlenen van zorg: de zogenoemde indirecte kosten. Christel Deckers, directeur financiën en ict, licht toe: “We hebben het dan over de huisvestingskosten, de kosten voor schoonmaak en voeding, maar ook de kosten van ict, de afdeling financiën, de dienst po&o en de raad van bestuur.” Flinke stappen In combinatie met de bezuinigingen

die binnen de circuits zijn en worden doorgevoerd, heeft ggz inGeest de afgelopen drie jaar flinke stappen gezet in het omlaag brengen van de indirecte kosten. In 2009 bedroegen deze nog 27 procent van de omzet, in 2012 is dat gedaald tot 23 procent. Deckers vertelt dat Berenschot is ingeschakeld, een bureau dat gespecialiseerd is in het vergelijken van dit soort indirecte kosten binnen zorginstellingen, en schetst de belangrijkste conclusie: “Volgens Berenschot maakten we te veel indirecte kosten, vergeleken met andere ggz-instellingen. Ook heeft het bureau onderzocht hoe de afne-

ontworpen waarin op subtiele wijze verschillende vogels zijn verwerkt.”

Met cliënten en medewerkers ggz inGeest heeft als voorwaarde gesteld voor de kunstopdracht dat Rave en Frieling cliënten én medewerkers laten meewerken aan de totstandkoming van de twee kunstwerken. Rave: “Ze gaan samen met mij zelf vogels ontwerpen, waarbij ze kunnen kiezen uit zevenentwintig verschillende vogelvormen en diverse materialen. Vervolgens fotografeer ik de vogels en verwerk ze digitaal in het landschap. Op deze manier kunnen cliënten en medewerkers in de kunstwerken hun eigen ervaringen inbrengen en terug zien.” Frieling: “Een aantal mensen kan meeschilderen aan de muurschildering.

mers de activiteiten, zoals ze door de ondersteunende diensten worden uitgevoerd, ervaren.” De bevindingen van Berenschot op een rijtje: - vergelijkbare ggz-organisaties zetten minder indirect personeel in en maken minder indirecte kosten dan ggz inGeest; - e r is een bezuiniging mogelijk van 36 fte in de ondersteunende diensten (t.w.v. 2,8 miljoen euro bruto) als je kijkt welke producten als niet essentieel worden gezien en een lage ervaren gebruikswaarde hebben; -k  lantvriendelijkheid en kwaliteit moeten en kunnen op verschillende onderdelen omhoog; -h  et aandeel van de decentrale indirecte kosten (circuits, academische functie, a-opleiding) is aanzienlijk, met name in de categorieën management en secretariaten.

De kleine kunstwerken die op de muurschildering komen te hangen, kunnen door individuele medewerkers en cliënten worden gemaakt. In hun eigen tijd of onder begeleiding.” De deelnemers hebben bij voorbaat al enthousiast op de voorstellen gereageerd, vertellen de kunstenaars: “Het ontwerp voor de woonkamers brengt buiten naar binnen, de landschappen zijn aangenaam om naar te kijken. De muurschildering voor de entreehal straalt warmte uit en het gevoel van familiaire taferelen. Cliënten kunnen zichzelf in de werken terugvinden en de creatieve opdrachten zijn voor alle cliëntengroepen uitvoerbaar. In februari zijn de eerste workshops van start gegaan, komende zomer worden de kunstwerken opgeleverd.”

WRIK Begin 2012 werd een speciale werkgroep met circuitdirecteuren en diensthoofden in het leven geroepen om de indirecte kosten verder terug te brengen: wrik (Werkgroep Reductie Indirecte Kosten). De wrik bracht in september 2012 een advies uit. Hierin werden (ten opzichte van 2011) forse besparingen geadviseerd op onder meer ict, cliëntenraad, de dienst geestelijke verzorging, administratie en externe inhuur. Deckers: “In totaal zo’n 3,4 miljoen euro. Een deel van deze besparingen, ongeveer 2,4 miljoen euro, bleek in de praktijk al gerealiseerd te zijn. De rest van de besparingen is ingeboekt voor de begroting van 2013.” Deckers besluit: “In 2013 zetten we met de herinrichting en aansturing van de ondersteunende diensten een volgende stap in de reductie van de indirecte kosten.”

De voorbereidingen van de tiende editie van de ggz inGeestloop zijn in volle gang. De loop vindt in 2013 plaats op vrijdagavond 10 mei en heeft dezelfde opzet als vorig jaar. Er kan individueel 5 of 10 kilometer worden gelopen, er is een business-loop en een kinderloop. Wij hopen weer vele deelnemers te mogen begroeten! De loop maakt vanaf 2013 deel uit van het SportSupport loopcircuit, powered by Run2Day. Daarmee is de ggz inGeestloop in goed gezelschap van grote loopevenementen met meer dan duizend lopers. n JvB

Intensief Behandelteam Thuis vervangt of verkort opname Het Intensief Behandelteam Thuis (ibt), onderdeel van de Spoedeisende Psychiatrie Amsterdam, biedt opnamevervangende en opnameverkortende behandelingen. Het ibt is een samenwerking van ggz inGeest en Arkin en biedt hulp aan mensen die door hun psychiatrische problemen in crisis zijn of in crisis dreigen te raken en die zonder intensieve behandeling mogelijk opgenomen zouden moeten worden in een psychiatrisch ziekenhuis. Het ibt begeleidt ook cliënten die na een opname naar huis gaan, maar daarbij extra ondersteuning nodig hebben. Op deze manier kunnen opnames worden verkort. Medewerkers van het ibt kunnen dagelijks langskomen om bijvoorbeeld cliënten te helpen tot activiteiten te komen of medicijnen langs te brengen. Omdat de behandeling in de eigen omgeving plaatsheeft, worden mensen die betrokken zijn bij het dagelijks leven van de cliënt en de eventuele vaste behandelaar zoveel mogelijk betrokken bij de behandeling. Voor meer informatie of voor het aanmelden van cliënten, kun je dagelijks van 08.30 – 22.00 uur contact opnemen met de hulpverleners van het ibt via t (020) 590 4130. ‘s Nachts word je doorgeschakeld naar de meldkamer van Spoedeisende Psychiatrie Amsterdam.

Portret Gerben Meynen

Mad or bad? Gerben Meynen is psychiater bij GGZ inGeest, filosoof aan de Faculteit der Wijsbegeerte aan de VU en sinds 1 februari 2012 ook bijzonder hoogleraar forensische psychiatrie in Tilburg. Zijn inaugurele rede op 25 januari 2013 ging over ontoerekeningsvatbaarheid. Over psychiatrische stoornissen en hun invloed op verantwoordelijkheid. Mad or bad? n Ben de Graaf

Op de polikliniek angst & dwang (circuit poliklinische psychiatrie Amsterdam) behandelt Meynen vooral cliënten met angststoornissen, maar ook met andere stoornissen, zoals Gilles de la Tourette. In zijn werk voor de Tilburg University en de Faculteit der Wijsbegeerte opereert hij als psychiater en filosoof op het grensgebied tussen psychiatrie, ethiek en strafrecht. Meer precies houdt hij zich bezig met ontoerekeningsvatbaarheid. Een onderwerp dat vaak in het nieuws is, zoals rond Robert M. en massamoordenaar Breivik.

Rectificatie In inDrukken 3, 7 februari staat in het artikel ‘Streven naar integrale zorg’ dat Annette Boenink VUmc-hoofd psychiatrie is. Dat had moeten zijn: hoofd ziekenhuispsychiatrie van VUmc. Dit is een onderdeel van de afdeling psychiatrie, met als hoofd Aartjan Beekman.

In zijn rede Mad or bad? Over de grenzen van de psychiatrie stelde hij voor een juridische standaard te ontwikkelen voor de beoordeling van ontoerekeningsvatbaarheid. Meynen: “Waar moet de beoordeling zich op richten? Hier zijn in Nederland geen echte juridische criteria voor. In het buitenland zijn zulke criteria er vaak wel. De vraag is dan bijvoorbeeld: wist de verdachte door een psychische stoornis niet wat hij deed, of wist hij niet dat het verkeerd was? Stoor-

nissen kunnen op heel verschillende manieren het gedrag beïnvloeden. Soms horen mensen stemmen die opdrachten geven en hen zo ‘dwingen’ om iets te doen. Ook kan iemand met Gilles de la Tourette iemand anders met een onverhoedse beweging een klap geven. Het ligt voor de hand om mensen in zulke gevallen niet verantwoordelijk te houden. Een standaard kan helpen bij een heldere vertaling van de medische bevindingen van de psychiater naar het uiteindelijke

juridische oordeel van de rechter.” Mooie combinatie Naast de twee dagen op de polikliniek angst & dwang werkt hij twee dagen op de Faculteit der Wijsbegeerte, waar hij onderzoek doet en de mastertrack Philosophy, Bioethics and Health coördineert. In Tilburg verzorgt hij ook colleges voor rechtenstudenten in het keuzevak Psychiatrie voor juristen. “Een mooie combinatie”, vindt de kersverse hoogleraar.

F o t o M a rk v a n d e n B r i n k

Gerben Meynen (41) is getrouwd en heeft drie kinderen Hobby’s: fietsen, lezen Mooiste vakantie: Wandelen in de Drakensbergen van Zuid-Afrika Favoriete muziek: Pink Floyd, Keith Jarrett Favoriete boek: Uit talloos veel miljoenen, W.F. Hermans

“Het verbindend element tussen deze drie werkgebieden is vooral de psychiatrie, maar ook de filosofie is voor mij belangrijk. Vragen over ontoerekeningsvatbaarheid benader ik vaak filosofisch, via de ethiek. Door psychische stoornissen kun je minder verantwoordelijk gedrag vertonen. Hoe werkt dat precies? Die relatie tussen psychische stoornissen en verantwoordelijkheid interesseert mij.”

Gebruikers ontevreden over kwaliteit schoonmaak Sinds 1 juli 2012 verzorgt Gom ZorgSupport de schoonmaak van de meeste gebouwen van GGZ inGeest. Tijdens het jaarlijkse belevingsonderzoek onder gebruikers is gebleken dat veel mensen niet tevreden zijn over de kwaliteit van de schoonmaak. Een werkgroep van verschillende disciplines gaat aan de slag met de belangrijkste actiepunten. n Jeroen Kleijne “Het belevingsonderzoek is voor ons zeker belangrijk, omdat we daarbij vragen naar de ervaringen van gebruikers”, zegt rayonmanager Rense Assies van Gom ZorgSupport. “Dat zijn toch de mensen voor

wie we het doen. We zijn nog bezig om een analyse te maken van alle gegevens uit het onderzoek. De conclusies bespreken we vervolgens met de accountmanagers van het facilitair bedrijf. Maar het is duidelijk dat we zo snel mogelijk aan de slag gaan met de verbeterpunten.”

Beleving Zo’n 350 medewerkers van ggz in Geest hebben in januari meegedaan aan het online belevingsonderzoek. De voorlopige conclusies laten zien dat een groot deel van de deelnemers aan het onderzoek niet tevreden is over de schoonmaak. Mensen zijn vooral ontevreden over de kwaliteit van de schoonmaak en over hoe vaak er elke week in elke ruimte wordt schoongemaakt. De gebruikers zijn wel tevreden

over de persoonlijke verzorging, kleding, klantvriendelijkheid en inzet van de schoonmakers en over hoe de schoonmakers omgaan met veiligheidsmaatregelen. Een werkgroep van Gom ZorgSupport, het facilitair bedrijf en mensen uit de zorg gaat binnenkort de benodigde actiepunten formuleren en uitvoeren. Operationeel manager Janneke Smink van Gom ZorgSupport: “Natuurlijk zal de werkgroep kijken naar mogelijke verbeteringen, maar het gaat er ook om mensen inzicht te geven in wat ze mogen verwachten. Soms gaat het schoonmaken op een andere manier of met een andere frequentie dan mensen gewend waren.” Hoofd accountmanagement Wilma Boelens: “We moeten kijken naar een optimale kwaliteit binnen de budgetten die we hebben.”

Stijgende lijn Naast het belevingsonderzoek houdt Gom ZorgSupport één keer per zes weken een interne kwaliteitscontrole en overlegt het bedrijf elke zes weken met alle facilitair accountmanagers van het facilitair bedrijf. Twee keer per jaar is er verder een onafhankelijke controle van de Vereniging Schoonmaak Research (VSR). Boelens: “In het laatste VSR-onderzoek scoorden bijna alle gebouwen een voldoende, behalve het Osdorpplein en de Valeriuskliniek. Dat heeft deels te maken met het werk dat het vorige schoonmaakbedrijf heeft laten liggen. Maar we hebben soms ook gewoon tijd nodig om alles goed in te regelen. Al met al constateer ik zeker een stijgende lijn in de kwaliteit.”

GGZ inGeest 2.0

5e jaargang, nummer 4 22 februari 2013 inDrukken is het tweewekelijkse medewerkersblad van GGZ inGeest. Oplage: 4.750. inDrukken wordt gemaakt onder verantwoordelijkheid van de dienst communicatie. Eindredactie Annemarie Burgers Redactie Dienst communicatie Aan dit nummer werkten mee Ben de Graaf, Jeroen Kleijne Vormgeving De Ontwerperij, Amsterdam Drukwerk DeltaHage, Den Haag Redactieadres GGZ inGeest, dienst communicatie t.a.v. inDrukken Postbus 74077, 1070 BB Amsterdam T (020) 444 7011 E [email protected]

inD r uk ken – 2 2 februar i 2 0 1 3

Surfen op de golf van het nu In deze rubriek vind je nieuwe apps, websites en andere IT-toepassingen in de wereld van de geestelijke gezondheidszorg. Helder uitgelegd, zonder jargon. Suggesties voor deze rubriek kun je mailen naar [email protected] of via Yammer @inDrukken.

n Marlin Burkunk In de behandeling van psychiatrische stoornissen als depressie, angst en verslaving wordt mindfulness steeds vaker ingezet als onderdeel van therapie. De grondlegger Jon Kabat-Zinn, een moleculair bioloog uit de vs, ontwikkelde het mindfulness-programma voor uitbehandelde patiënten met chronische pijn. Door het anders richten van aandacht leerden patiënten beter omgaan met ziekte en lijden. De

aandachtstraining bleek ook bij andere klachten (angst- en stemmingsstoornissen) een gunstig effect te hebben. Acceptatie van het hier en nu speelt een sleutelrol. De app Mindfulness van het Zweedse bedrijf MindApps biedt geleide meditatieoefeningen aan, statistieken en een alert-functie. Een smartphone heb je doorgaans altijd bij je, en is dus bij uitstek geschikt om je bij de les te houden. Zo kan het gebeuren

dat plotseling uit je broekzak een mindfulness gong klinkt. Het scherm van je smartphone toont een vraag: ‘Wat merk je op, op dit moment?’. URL: http://aandachtsontwikkeling.nl/ mindfulness-iphone-android-app/ QR code: Mindfulness app https://itunes.apple.com/ nl/app/de-mindfulness-app/ id581666748?mt=8 2

9