Stress en spanning door een hartziekte
Van harte welkom!
Programma 20.00: Welkom Eliane Wintgens, Hart &Vaatgroep 20.05: Stress en spanning bij een hartziekte Sarwar Joanroy, psychiater 20.30: Hoe ga ik om met stress en spanning Jos van Erp, psycholoog 20.55: Mijn verhaal door Rob den Breejen 21.05: Pauze 21.25: Ontspanningsoefening met behulp van mindfullness 21.40: Afsluiting
Hart & Vaatcafé stress en spanning door een hartziekte 23 juni 2016 Sarwar Joanroy, psychiater Martini Ziekenhuis
Stress: begrippen Homeostase •
Het proces waardoor het organisme naar een dynamisch evenwicht streeft
•
Er zijn “voortdurende dreigingen”: optimaal reageren op ongunstige omstandigheden
•
Stress: werkzame strategie die in abnormale situatie dwingt tot reactie gericht op een (nieuwe) homeostase (Hans Selye)
•
Evolutionair succes → erfelijke eigenschappen
•
Niet iedereen is kwetsbaar voor stress: erfelijke & omgevingsfactoren
Stress: begrippen Allostase • Doel: - aanpassing om adequaat te functioneren - homeostase herstellen • Allostatic load: voortdurende stress + weinig tijd voor herstel: → bescherming lichaam wordt ondermijnd → versnelling slijtage en verouderingsproces → HVZ, DM, chr. longziekten, CSS, psychiatrische prob.
Stress
• De mens is een sociaal organisme en is langer afhankelijk van de verzorger: - Hechting - Steeling: posttraumatische groei (blootstelling aan lichte mate van stress is gunstig)
Stress-mechanismen 2 mechanismen: • Spill-over effect: rustniveau gaat hoger liggen. Minder uitgerust, grens is naar boven opgeschoven. • Set Point resetting: instelwaarden krijgen een andere marge.
Stress Adrenaline & Noradrenaline: • In seconden, verantwoordelijk voor de eerste stressreactie Cortisol: • In minuten • Werk van adrenaline overnemen • Het lichaam minder voelen • Volhouden maar ook over je grenzen heen gaan • Schade aan de hersencellen vooral in het limbisch systeem
Stress/ autonome zenuwstelsel Sympathisch zs.: fight, fright, flight
Parasympatisch zs.: rest & digest feed & breed
Evolutie Hersenstructuren • Het reptielenbrein: Hersenstam, Thalamus, Hypothalamus, Hypofyse → basisfuncties
• Het zoogdierenbrein (het limbische brein) ; Amygdala, Hippocampus → sociaal gedrag, hechting, emoties (angst, agressie, plezier)
• Neocortex: kwabben Occipitaal: visuele informatie Temporaal: taal, spraak, gehoor Pariëtaal: integratie van zintuigen en ruimtelijk inzicht Frontaal:
Hersenstructuren
Frontaalkwab • Plannen, redeneren, persoonlijkheid (impulsbeheersing, sociaal gedrag), beheersen, controleren, aanpassen, manipuleren • ╚► wilskracht & doorzettingsvermogen • Evolutionair zeer handig maar met een prijs • Amygdala ↔ Hippocampus ↔ Prefrontale cortex = ↑↓ = deel van een communicatie netwerk: Het Limbisch system
Het limbisch systeem
Stress levensloop • Zwangerschap: stress tijdens het 3e trimester • Zuigeling: - negatief affect - verhoogde motorische activiteit • Later: angst & hyperactiviteit
Stress Levensloop • Vroege ongunstige ervaringen: dierenmodel • Het scheiden van moeder (verzorger) van het pasgeboren kind • Leidt tot hogere stress reactiviteit • DNA-methylering wordt positief beïnvloed door de goede kwaliteit van de moederlijke zorg
Stress Levensloop • Vroege jeugd: kinderen kunnen geen gebruik maken van vecht / vlucht strategieën → verlies/verdwalen • Ze vallen terug op gehechtheidssysteem: schreeuwen, huilen, nabijheid van de beschermer…. • Bij gevaar: nog geen eigen oordeel: kijken naar het gelaat van een “aan gehechte persoon”: referencing • Mechanisme: aan Amygdala verbonden vermogen om emotionele gelaatexpressies te herkennen.
Stress Levensloop • Stressreactiviteit in de kindertijd wordt gebufferd door de gehechtheid aan de ouders • Angst → ouders in de buurt → geen verhoging van cortisol ╚► Hyporeactiviteit • Verdwijnt in de overgang naar de adolescentie
Onderzoek Roemeense tehuiskinderen • Slechte voeding • Weinig persoonlijk aandacht • Weinig cognitieve stimulering •
Een groot deel → ontwikkelt zich goed
• leeftijd bij adoptie: - niet gerelateerd aan cognitieve problemen - wel relationele en hechtingsproblemen
Onderzoek Roemeense tehuiskinderen Roemeense Geadopteerde kinderen tehuiskinderen
Roemeense tehuiskinderen
0-6 maand
6-24 maand
Roemeense tehuiskinderen zonder thuisopvoeding
24-42 maand
geen beperkingen
78%
64%
28%
39%
één beperking
8%
24%
15%
19%
twee of meer beperkingen
14%
12%
57%
41%
Stress in jeugd vs volwassenheid • • • •
Amerikaans onderzoek Adverse Childhood Experience (ACE) 9000 volwassenen ± 56 jaar Vragenlijst: 7 negatieve jeugdervaringen 1. emotionele mishandeling 2. fysieke mishandeling 3. seksueel misbruik 4. huiselijk geweld 5. middelenmisbruik 6. psychische stoornis bij 1 of beide ouders 7. crimineelgedrag bij 1 of beide ouders
Amerikaans onderzoek • ACE score: 0-7 • >½:1 • > ¼ : 2 of hoger
• Significant verband tussen ACE-score en: ► Toename hart en vaatziekten, kanker, chronische longziekten, botbreuk, leverziekten ► Roken, drugsgebruik, overgewicht, wisselende seksuele partners.
Onderzoek Nieuw Zeeland • Longitudinal Dunedin Study • 1000 mannen gevolgd vanaf hun geboorte 1972-1973 • Relatie tussen kindermishandeling en kans op ontstekingsproces 20 jaar later • Op 32 jarige leeftijd: bepaling hsCRP in bloed: ↑ • hsCRP: indicator voor ontstekingsproces en voorspeller van aandoeningen waarbij ontstekingsproces een rol spelen: HVZ, DM, chr. Longziekten.
Onderzoek Nieuw Zeeland • Resultaten: Bijdrage als factor: 10% na correctie voor andere psychosociale factoren • Verklaring: ontregeling van het stresssysteem door de mishandeling • Remming van ontstekingsproces door glucocorticoïd schiet tekort • Of dit factor tot agressie lijdt in de volwassenheid is afhankelijk van de expressie van de MAO-A gen
Stress & Depressie • Stress verhoogt de kans op depressie: • Acute stress: verdriet, Zin en Plezier ↓, eetlust ↓ • Chronische stress: vermoeidheid, hypersomnie • Fysiek & seksueel misbruik in vroege jeugd: 20% vs 6,3% • Relatie depressie en stress is complex: - Genetisch aanleg voor de ziekte - Neiging tot opzoeken van stresserende levensomstandigheden - Persoonlijkheidstrekken
Stress
Psyche
Hart
• Angst → ritmestoornissen • Depressie → ischemische hartaandoeningen • Type A-persoonlijkheid: onophoudelijk gevecht om steeds meer te bereiken in minder tijd, competitiedrang, haast, prestatiegerichtheid, rusteloosheid, hyperalertheid • Sterk verband tussen depressie en hart- en vaatziektes (HVZ) Depressie ↔ HVZ Patiënt met depressie 2 keer hogere kans op HVZ
Stress
Psyche
Hart
• Verklaringen: - Ongezonde leefstijl - Slechte therapietrouw ► na correctie hiervoor blijft de relatie toch significant aanwezig - Pathofysiologische mechanismen: ♥ Het immuunsysteem ♥ Stresshormonen
Stress
Psyche
Hart
• Onderzoek: • Post-infarct bevindingen bij patiënten met depressie: ► Bloedplaatjes hebben een verhoogde neiging tot klontering ► Variabiliteit in hartfrequentie is minder
Depressie / MyocardInfarct • Incidentie depressie (MDD) na MI 16-50% • Follow up periode 6-12 maand: - Mortaliteit in MDD patiënten hoger - Met/ zonder MDD : 3/1 • MDD na MI : 5 x meer kans op dood binnen 6 maanden • Mortaliteit met MDD 20% , zonder MDD 3% • Effect is onafhankelijk van de cardiale functie
Stress en stressmanagement bij hart- en vaatziekten 1. Wat is stress? 2. Stress gedurende het aanpassingsproces bij HVZ 3. Stressmanagement 4. Stressmanagement-training Groningen Jos van Erp Hartstichting / De Hart&Vaatgroep
1. Wat is stress?
Het stressmechanisme is een overlevingsmechanisme
Stressor
Het stressmechanisme: Een fysiologisch systeem dat functioneert via het zenuwstelsel en stresshormonen
Fysiologische stressrespons •Hartslag gaat omhoog •Extra bloed naar de spieren •Snellere ademhaling •Extra zuurstof naar de hersenen •Vernauwing bloedvaten in de huid •Bloed stolt eerder •Er komt extra glucose vrij •Er komen endorfines vrij
De fysiologische stressrespons mobiliseert het lichaam voor het ondernemen van actie
Gedragsmatige stressrespons
Deze energie wordt ingezet voor automatische gedragspatronen: vluchten of vechten
Acute stressreactie: Fysiologische reacties nemen af na het verdwijnen van de bedreiging
Chronische (psychologische) stress
Dieren kennen geen langdurige psychologische stress, na de stressreactie verdwijnt de spanning.
Einde stressreactie
Bedreiging stressreactie Einde stressreactie
Een belangrijke oorzaak van een langdurige fysiologische stressrespons bij mensen is psychologische stress
Langdurige stress is schadelijk voor de lichamelijke en geestelijke gezondheid
HVZ door acute stress Gebeurtenis
Beleving
Stressmechanisme Fysiologie
Hartincident
Myocardischemie Ritmestoornissen Acute CMP
Samentrekking hartspier Hartslagfrequentie Bloeddruk
Acute psychologische stress verhoogd het risico op acute hartincidenten zoals myocardischaemie, ritmestoornissen en acute cardiomyopathie bij mensen met een onderliggende kwetsbaarheid
HVZ door chronische stress Beleving
Stressmechanisme
Fysiologie
HVZ
Werk Bloeddruk Lipiden Plaques Vaatwandontsteking Ongezonde leefstijl
Chronische psychologische stress draagt bij aan het graduele ontstaan en voortschrijden van HVZ
Stress door HVZ • Angst voor een nieuw incident (soms paniekaanvallen) • Een nieuw incident • Dagelijkse confrontatie met de aandoening • Beperkingen in het dagelijks leven (vermoeidheid) • Soms onbegrip vanuit de omgeving (familie, vrienden, werk) • Confrontatie met blijvende ritmestoornissen • Een gevecht om weer helemaal de oude te worden
• Een opeenstapeling van ingrijpende gebeurtenissen • Een gevoel van controleverlies
• Problemen met aanpassingen in het dagelijks leven
2. Stress gedurende het aanpassingsproces bij HVZ
Het aanpassingsproces: groei in verschillende fases
1. De herstelfase: Het streven naar herstel en veiligheid, 2. De verwerkingsfase: confrontatie met- en acceptatie van blijvende gevolgen en beperkingen, 3. De aanpassingsfase; aanpassing aan definitieve verandering en zoeken naar nieuwe mogelijkheden.
1. Streven naar herstel en minimaliseren gevolgen
Herstellen wat hersteld kan worden en het minimaliseren van de gevolgen.
2. Verwerking / Herkennen van blijvende draaglast
Dagelijkse confrontatie met beperkingen. Besef van blijvende draaglast
3. Aanpassing aan blijvende gevolgen/ Vergroten draagkracht
Zoeken naar mogelijkheden die er zijn ondanks de beperkingen. Aandacht voor waardevolle momenten
Het aanpassingsproces
acuut
revalidatie herstel
chronisch verwerking / aanpassing
Weerstand tegen blijvende beperkingen vergroot de draaglast
Aandacht voor ontspannen, prettige, momenten vergroot de draagkracht
Een nieuw evenwicht zoeken Geef mij kalmte om te aanvaarden wat ik niet kan veranderen Moed om te veranderen wat ik kan veranderen En wijsheid om tussen deze twee Onderscheid te maken
3. Stressmanagement
Stress door HVZ Confrontaties
Beleving
Stressmechanisme reactie
Lichamelijke en mentale
Ritmestoornissen
Angst
Lichamelijke reactie;
Dagelijkse confrontatie met de aandoening
Piekeren
Versnelde hartslag Versnelde ademhaling
Irritatie
Ingrijpende gebeurtenis
Mentale reactie: Spanning
Beperkingen in het dagelijks leven Onzekerheid
Adrenaline
Rampenscenario’s
Cortisol
Soms onbegrip vanuit de omgeving Verontrustende (?) lichaamssignalen
Verminderd gezondheidsgedrag Zelfzorg Voeding Alcohol Beweging
Frustratie Angst Piekeren Spanning
Beleving: een combinatie van een gebeurtenis en gedachten over die gebeurtenis
Bij chronische stress wordt beleving bepaald door denken, er is nauwelijks (bewust) contact met lichaam en directe omgeving
Waarneming en beleving op basis van rampscenario’s
Een vervormde waarneming door piekeren en rampdenken
Acute angst door rampgedachten
Mindfulness: contact herstellen door het sturen van aandacht naar lichaam en omgeving
Mindfulness: intenser ervaren van mooie momenten
Mindfulness: aandacht richten op de directe ervaring
Mindfulness: omgaan met spanning
Welke situaties of gebeurtenissen veroorzaken spanning bij u?
64
Hoe merkt u bij uzelf dat u gespannen bent?
65
Hoe vermindert u spanning tijdens spannende gebeurtenissen?
Stressmanagement-training Groningen
Thema’s bijeenkomsten stressmanagement-training 1. Stress 2. Aanpassing en verwerking 3. Het ontwikkelen van draagkracht 4. Omgaan met spanning 5. Motivatie / omgaan met anderen
Per bijeenkomst worden de mindfulness-oefeningen en besprekingen gerelateerd aan het thema Aan het begin van de bijeenkomsten worden a.d.h.v. de huiswerkopdrachten ervaringen uitgewisseld Begeleiding door een ervaringsdeskundige trainer
Training Groningen • Samenwerking tussen De Hart&Vaatgroep en Martini Ziekenhuis • Maandagmiddagen 12, 19 en 26 september en 10 en 24 oktober, 13.00-16.00 uur • Heymanscentrum, Henri Dunantlaan 20, Groningen • Kosten: 100 euro voor niet-leden, 75 euro voor leden HVG (lidmaatschap 20 euro) • Deelnemers: Zowel mensen met HVZ als hun partners • Groepsgrootte: Ongeveer 10 deelnemers
• Trainer Arjan de Boer • Aanmelden: http://www.hartenvaatgroep.nl/stress (klikken op groepstraining) of telefoon 088-1111600 • E-training: http://www.hartenvaatgroep.nl/stress (klikken op e-training)
Meer informatie
http://www.hartenvaatgroep.nl/stress
70
Volgende bijeenkomst Donderdag 22 september Perifeer vaatlijden en aneurysma. Wat is het en wat kun je eraan doen? Graag opgeven bij de Hart&Vaatgroep: Mail:
[email protected] of Tel: 06 -16363468 Graag tot volgende keer!
