Strategisch project Fortengordels rond Antwerpen
Voortgangsrapport 1 September 2014 – maart 2015
Strategisch project Fortengordels rond Antwerpen 2 Voortgangsrapport 1
Inhoud Inhoud ........................................................................................................................................................... 2 1.
Inleiding ............................................................................................................................................. 3
2.
Stand van zaken 1 september 2014 – 1 maart 2015 ......................................................................... 5 Spoor 1: visie ......................................................................................................................................... 5 Spoor 2: acties ....................................................................................................................................... 5 Spoor 3: communicatie ....................................................................................................................... 10 Spoor 4: samenwerking ....................................................................................................................... 10
3.
Gebiedsprogramma ......................................................................................................................... 12
4.
Financieel overzicht ......................................................................................................................... 14
5.
Uitdagingen ..................................................................................................................................... 15
Strategisch project Fortengordels rond Antwerpen 3 Voortgangsrapport 1
1. Inleiding Het tweede strategisch project Fortengordels rond Antwerpen (2014 – 2017) startte officieel op 1 september 2014. Het is één van de 10 geïntegreerde gebiedsgerichte projecten die worden gecoördineerd vanuit de provincie Antwerpen. Het projectgebied spreidt zich over het grondgebied van 26 gemeenten en 3 stedelijke districten.
Tijdens het voorgaande strategisch project werd een visie opgemaakt voor de fortengordels rond Antwerpen. Er werd ook reeds een aanzet van actieplan geformuleerd. De focus in het tweede strategisch project ligt op de verdere opmaak en uitvoering van het actieplan.
De aanvraag voor het strategisch project 2014 – 2017 werd aan de hand van vier punten gemotiveerd. Deze vier punten werden in het eerste half jaar van het strategisch project als volgt gerealiseerd:
o
Continueren regiefunctie:
Het provinciebestuur continueert haar rol als regisseur door de opmaak van het actieplan en het bewaken van de uitvoering ervan. Het actieplan bevat initiatieven waarbij tal van actoren betrokken zijn, zij het als initiatiefnemer dan wel als partner. De rol van de coördinator hierin is de diverse sectoren bij elkaar brengen en knelpunten duidelijk krijgen. De coördinator trekt vooral de organisatie van het overlegproces en de overkoepelende communicatie. De opmaak van het actieplan vereist dus een gedegen afstemming. Hiertoe is een vereenvoudigde overlegstructuur uitgewerkt (zie p. 10).
o
Uitvoering van acties:
De vier strategische doelstellingen zoals bepaald in de visie worden bereikt door de uitvoering van acties. Sommige acties worden vanuit de projectcoördinatie getrokken, anderen worden ondersteund en/of opgevolgd. Een voorbeeldactie die vanuit het strategisch project wordt gecoördineerd, is het evenement de Fortengordel 2015.
Een eerste aanzet voor het actieplan werd geformuleerd tijdens de opmaak van de visie. Een aantal acties wordt al uitgevoerd o.b.v. opportuniteiten en/of noodzaak. De verdere opmaak van het
Strategisch project Fortengordels rond Antwerpen 4 Voortgangsrapport 1
actieplan in 2015 gebeurt o.b.v. input van de actoren. De mensen die mee het actieplan opmaken, hebben een plaats binnen de processtructuur.
o
Kennis vergaren en uitwisselen, inhoudelijke ondersteuning, ervaring opbouwen en delen:
Dit gebeurt via het lerend netwerk en de werkgroepen. Op het lerend netwerk zijn alle belanghebbenden van de Antwerpse fortengordels welkom, maar uiteraard is de belangrijkste doelgroep de forteigenaars, -beheerders, en gemeenten. Het is enerzijds een bijeenkomst waar de stand van zaken en planning van het project wordt toegelicht en er wordt kennis uitgewisseld waaraan de actoren aangeven nood te hebben. Anderzijds wordt hier input voor het actieplan verzameld.
Voor de realisatie van een concrete actie of als er rond een specifiek thema inhoudelijke ondersteuning wordt gevraagd, wordt een werkgroep (per actie en /of per deelgebied) opgestart. Tijdens de werkgroepen wordt verder kennis vergaard en ervaring gedeeld. In de werkgroepen komen, al dan niet per deelgebied, verschillende actoren samen en kunnen er in groep oplossingen voor uitdagingen van fortbeheerders, -eigenaars, gemeenten worden gevonden.
o
Communicatieplan verder uitwerken en uitvoeren:
Een nieuwe communicatiemedewerker is sinds september in dienst. Deze zal mee de communicatie voor de Fortengordels rond Antwerpen uitdenken en uitvoeren. Een eerste communicatieactie was de plaatsing van informatieborden aan de forten van deelgebied Brialmont, met bijhorend persmoment.
Strategisch project Fortengordels rond Antwerpen 5 Voortgangsrapport 1
2. Stand van zaken 1 september 2014 – 1 maart 2015 In het huidige strategisch project werken we vanuit vier sporen, met name visie, acties, communicatie en samenwerking. Per spoor volgt de concrete uitwerking. Spoor 1: visie De visie voor het projectgebied is opgemaakt op drie niveaus: de beide fortengordels, de 6 deelgebieden, en op siteniveau (m.a.w. forten en schansen). Met het kaderplan is consensus bereikt tussen de verschillende stakeholders over de ontwikkeling per fort en over de bovenlokale ontwikkeling tussen de forten. Het is geen juridisch document, maar een toetsingskader bij de beoordeling van nieuwe initiatieven. Het wil zo richtinggevend zijn voor de toekomstige ontwikkelingen.
Het document werd verstuurd naar de leden van de stuurgroep voor de definitieve vaststelling. Daarna volgt nog een vaststelling in deputatie en wordt het kaderplan onder de fortbeheerders en –eigenaars verspreid.
Dankzij de afstemming in de stuurgroep is er nu één lijn voor advisering op de drie beleidsniveaus. Deze drie niveaus raadplegen dan ook het kaderplan: 1.
Lokaal: externe partners bv. bij de opmaak van een masterplan voor hun fort
2.
Provinciaal: interne partners bv. bij de opmaak van PRUP's of bestemmingsplannen, bij de advisering van stedenbouwkundige beroepen
3.
Vlaams: ANB, OE, VLM, en Ruimte Vlaanderen bevestigden de waarde van het kaderplan als beleidsinstrument waarop ze hun beleid willen stoelen. Ruimte Vlaanderen adviseerde bijkomend om de opmaak van fiches per fort over de gewenste ontwikkeling op te nemen in het actieplan.
Spoor 2: acties Sinds de start van het tweede strategisch project stemmen we de verdere invulling van het actieplan op de drie niveaus af: 1.
Lokaal: externe partners, namelijk de gemeenten en eigenaars/beheerders
2.
Provinciaal: interne diensten
Strategisch project Fortengordels rond Antwerpen 6 Voortgangsrapport 1
3.
Vlaams: Ruimte Vlaanderen, OE, ANB, VLM (VMM maakt deel uit van de stuurgroep en wordt betrokken indien nodig voor concrete acties)
De acties dienen ter realisatie van de strategische doelstellingen en zijn steeds in overeenstemming met de ontwikkelingsperspectieven (op een continuüm van laag- naar hoogdynamisch) per fort. Bij elke uitvoering wordt het evenwicht bewaakt tussen het bestaande erfgoed en de aanwezige natuur.
Een aantal acties werd de afgelopen 6 maanden reeds uitgevoerd of geïnitieerd. Hierna volgen per strategische doelstelling (SD) twee voorbeelden van lopende of afgeronde acties tijdens strategisch project 2014 - 2017.
SD1: bereiken van samenhang door herkenbaarheid o
Implementatie huisstijl: het strategisch project Fortengordels rond Antwerpen werd intern erkend als partnerschap waardoor het logo van de Fortengordels rond Antwerpen systematisch in de communicatie vanuit de provincie gebruikt wordt. De volgende stap is het gebruik door alle partners van dit logo in de context van het geheel (of een deel) van de Fortengordels rond Antwerpen. Hiertoe zijn samenwerkingsovereenkomsten nodig.
Strategisch project Fortengordels rond Antwerpen 7 Voortgangsrapport 1
o
Persmoment infoborden: de plaatsing van de infoborden langs de Brialmontforten is zowel op tv, in de kranten als op de radio verschenen. Dit vergroot de herkenbaarheid van de Fortengordels rond Antwerpen als overkoepelend, coördinerend, afstemmend.
SD2: bereiken van samenhang door beleving van de forten o
Plaatsing infoborden: het deelgebied Antitankgracht werd reeds voorzien van infoborden; in oktober werden infoborden langs de forten van het deelgebied Brialmont geplaatst. De borden vertellen de geschiedenis en samenhang van de forten en de huidige invulling van elk fort.
o
Organisatie evenement: het evenement ‘de Fortengordel’ 2015 wordt volop voorbereid met de interne diensten en externe partners. De deputatie keurde de taakverdeling per dienst goed. De afspraken met de deelnemende forten zijn gemaakt tijdens een eerste werkgroep in januari. De volgende werkgroep vindt plaats in april.
Strategisch project Fortengordels rond Antwerpen 8 Voortgangsrapport 1
SD3: creëren van een zoom rond de stad Antwerpen o
Planprogramma Schelde: samen met de Vlaamse Landschandmaatschappij stemmen we in de deelgebieden Defensieve Dijk en Westelijke Flank acties ten behoeve van de open ruimte af in het kader van het landinrichtingsproject. De betrokken gemeenten werden bezocht en een samenwerkingsovereenkomst werd ondertekend. Deze werd in januari goedgekeurd door de deputatie.
o
Managementplannen IHD’s: samen met het Agentschap voor Natuur en Bos stemmen we de opmaak van het managementplan af ter realisatie van de instandhoudingsdoelstellingen voor vleermuizen in het volledige projectgebied. Een eerste overlegplatform voor de Fortengordels rond Antwerpen vond plaats in februari. Daar werd bekeken welke eigenaars/beheerders per deelgebied willen deelnemen aan de eerste implementatiefase.
Strategisch project Fortengordels rond Antwerpen 9 Voortgangsrapport 1
SD4: ondersteuning van forteigenaars, -beheerders, gemeenten/ontwikkelen van overlegplatform o
Subsidies: voor de partners is het moeilijk hun weg te vinden in de subsidiemogelijkheden. We willen hierin ondersteuning bieden door de opmaak van een subsidiewijzer. Deze zal duidelijkheid brengen in de te volgen stappen bij de zoektocht naar subsidies. Daartoe zijn we gestart met de inventarisatie van de verschillende subsidieprogramma’s. Daarnaast willen we de realisatie van een Europees project coördineren. Een eerste overleg met de provinciale dienst Europa maakte duidelijk welke stappen hiertoe genomen dienen te worden. In april vond een werkgroep plaats met geïnteresseerde forteigenaars en-beheerders om een potentieel Europees project vorm te geven.
o
Lerend netwerk en werkgroepen: tijdens de bijeenkomsten die reeds plaatsvonden, werden vanuit de partners verschillende vragen naar ondersteuning gesteld. Deze werden gebundeld per thema. In werkgroepen om de acties af te stemmen worden deze vragen gezamenlijk behandeld. Deze werkmethode werd voorgesteld tijdens het eerste lerend netwerk in januari (zie spoor 4 voor verdere toelichting). Een eerste werkgroep (rond de infoborden langs de Brialmontforten) vond plaats in september, een tweede in januari (over het evenement de Fortengordel 2015).
Eerste lerend netwerk (januari 2015)
Strategisch project Fortengordels rond Antwerpen 10 Voortgangsrapport 1
Spoor 3: communicatie De volgende communicatie-acties voerden we uit tijdens het eerste half jaar van dit tweede strategisch project: o
Persbericht infoborden deelgebied Antitankgracht
o
Persmoment, persagenda en persbericht infoborden langs de Brialmontforten en goedkeuring strategisch project 2014 – 2017
o
Aflevering Rondje provincie (reportagereeks op Atv) over het strategisch project
o
Persagenda lerend netwerk Fortengordels rond Antwerpen
o
Persbericht samenwerking met VLM in het kader van Landinrichtingsproject
o
Voorbereiding algehele promotie van het evenement de Fortengordel 2015
o
Voorbereiding persmoment tijdens het evenement de Fortengordel 2015
Spoor 4: samenwerking Dit vierde spoor werd na de aanvraag van het tweede strategisch project toegevoegd. Net als visie, acties en communicatie is ook samenwerking een constante in het realiseren van een doelgerichte gebiedsontwikkeling; een goed proces is immers onontbeerlijk voor het bekomen van een gedragen resultaat.
De processtructuur uit het vorige strategisch project werd geëvalueerd en op basis daarvan als volgt vereenvoudigd:
Strategisch project Fortengordels rond Antwerpen 11 Voortgangsrapport 1
Een aantal zaken zijn overgenomen uit de vorige processtructuur: o
Dagelijks bestuur: hier gebeurt de interne coördinatie
o
Stuurgroep: hier beslist het beleid (3 niveaus) op projectniveau over de acties (timing, welke acties, prioriteiten)
Nieuw zijn: o
Plangroep: afstemming tussen de 3 beleidsniveaus via ambtelijk overleg
o
Lerend netwerk: via dit ruime netwerk van belanghebbenden (iedereen is welkom, maar alle sectoren en beleidsniveaus worden sowieso uitgenodigd) worden alle actoren structureel betrokken; hier wordt iedereen op de hoogte gebracht van de stand van zaken en de aanpak van het project, op basis daarvan kunnen mensen beslissen in welke werkgroepen ze deelnemen; daarnaast is dit the place to be om aan kennisdeling te doen
o
Werkgroepen per actie en/of per deelgebied: alle belanghebbenden voor een bepaalde actie in een bepaald deelgebied of op niveau van het volledige projectgebied komen tot afspraken ter voorbereiding van concrete uitvoeringen
o
Uiteraard gebeurt bilaterale afstemming met de Vlaamse, provinciale en lokale administraties ad hoc in het kader van concrete acties
Een aantal overlegorganen kent dus geen vervolg. Expertengroepen komen enkel ad hoc samen ter voorbereiding van concrete acties. De adviesgroep wordt geschrapt omdat de rol daarvan wordt opgevangen door de ad hoc expertengroepen; bovendien is de fase van visievorming afgerond. Een provinciale werkgroep wordt samengeroepen wanneer afstemming is vereist in het kader van concrete acties. De projectgroepen per deelgebied worden vervangen door de werkgroepen (deze bijkomende projectgroepen per deelgebied bleken in de praktijk niet haalbaar omdat er geen concrete uitvoeringen aan gekoppeld waren en dus te tijdsintensief).
Strategisch project Fortengordels rond Antwerpen 12 Voortgangsrapport 1
3. Gebiedsprogramma De Fortengordels rond Antwerpen als gebiedsprogramma bestaat eruit binnen een afgebakend gebied projecten/acties te realiseren die vanuit de programmacoördinatie op elkaar worden afgestemd. Het gebied betreft de beide fortengordels rond Antwerpen: de forten en hun omgeving alsook de verbindingen tussen de forten en de relatie met de vestingstad. De acties dienen ter realisatie van de vier strategische doelstellingen.
De afstemming tussen lopende en nieuwe projecten binnen het gebied gebeurt via de projectcoördinator en het actieplan. De coördinator maakt een overzicht van de verschillende initiatieven en brengt partners samen indien samenwerking opportuun is. Dit kan op schaal van de forten en schansen, op deelgebiedniveau of op niveau van de fortengordels als geheel. De coördinator bewaakt bij de afstemming vertegenwoordiging door de verschillende sectoren om in de uitvoering het evenwicht te behouden tussen de vier thema’s: cultuur, ecologie, bereikbaarheid, en benutting. Indien uitvoering plaatsvindt in het kader van het strategisch project, wordt dit opgenomen in het actieplan. De vormgeving van het actieplan is daarom dynamisch.
Om het actieplan op te bouwen en te actualiseren, is de processtructuur nodig. Deze moet worden doorlopen alvorens acties kunnen worden uitgevoerd. Bij nieuwe opportuniteiten wordt de processtructuur opnieuw doorlopen. Het gebiedsprogramma is zo een cyclisch proces:
Strategisch project Fortengordels rond Antwerpen 13 Voortgangsrapport 1
o
Lerend netwerk: alle fortenpartners en belanghebbenden zijn hier welkom. Vanuit dit netwerk komt de input voor het actieplan. De projectcoördinator licht ook de stand van zaken van het strategisch project toe. Op basis van de vragen van de partners brengen we kennis bijeen over het beheer en onderhoud van forten.
o
Plangroep: hier worden de ideeën voor het actieplan verzameld. De plangroep bereidt de stuurgroep voor door de acties te rangschikken volgens prioriteiten en de beslissingen voor te bereiden. De plangroep bestaat uit de ambtelijke vertegenwoordigers van de drie bestuursniveaus (lokaal, provinciaal, Vlaams).
o
Stuurgroep: de beslissingen worden hier genomen, dus in de stuurgroep wordt het actieplan gefinaliseerd en geactualiseerd, dat daarna door de deputatie wordt goedgekeurd. De stuurgroep bestaat uit de beleidsvertegenwoordigers, dus schepenen, gedeputeerde, en Vlaamse administraties.
o
Werkgroepen per actie en/of per deelgebied: als is beslist welke acties kunnen worden uitgevoerd, kunnen de werkgroepen aan de slag voor de uitvoering, deze werkgroepen eindigen als een actie is afgerond. Voorbeelden van werkgroepen over concrete acties zijn bv. borden Brialmontforten, de Fortengordel 2015, zoektocht Europese subsidies, … In die werkgroepen komen verschillende actoren samen en kunnen er in groep oplossingen voor uitdagingen van fortbeheerders, -eigenaars, en gemeenten worden gevonden.
Strategisch project Fortengordels rond Antwerpen 15 Voortgangsrapport 1
5. Uitdagingen In het laatste werkingsverslag van het voorgaande strategisch project werd de aandacht gevestigd op een aantal uitdagingen. Daar gaan we als volgt mee om: “De schaal van het projectgebied is buitengewoon groot; wat niet enkel zijn weerslag kent op de projectorganisatie en de programmacoördinatie. Ook de diversiteit van actoren maakt dat communicatie en afstemming op verschillende manieren en met een andere taal gevoerd moet worden. Dat gezocht moet worden naar het juiste instrumentarium op de juiste schaal: maatwerk blijkt noodzakelijk.”
Aan de hand van de werkgroepen per actie en/of per deelgebied wordt het project bevattelijk gemaakt. Elke werkgroep is zeer afgebakend in tijd en qua inhoud. In het geval van de realisatie van een actie (bv. infoborden) wordt er een deadline vooropgesteld; na de deadline eindigt de werkgroep. In het geval van kennisopbouw (bv. subsidiewijzer) wordt er een bepaald product vooropgesteld; als het product gerealiseerd is, eindigt de werkgroep.
“Het bewaken van de programmatische samenhang tussen de verschillende projecten binnen het projectgebied, het afstemmen van visies op verschillende niveaus, op deelprojecten en acties, het zoeken naar de noodzakelijke financiële middelen, het inhoudelijk ondersteunen, het opbouwen van kennis, de kwaliteitstoets, enz. zijn de grote uitdagingen die zullen bepalen of de fortengordels een toekomst als geheel, als som der delen, tegemoet kunnen gaan.”
Door de voortdurende afstemming via het cyclisch proces dat eigen is aan het gebiedsprogramma worden afstemming en samenhang maximaal bewaakt.
“Beleidsmatige verankering door middel van samenwerkingsovereenkomsten, een gedragen kaderplan, samenwerken om uitvoerings- en beheersplannen te realiseren, acties uit te voeren, vormen de basis van (rechts)zekerheid waarbinnen de investeringen gerealiseerd moeten worden.”
De gestarte samenwerkingen met het Agentschap voor Natuur en Bos (managementplan natuurdoelen), met het Agentschap Onroerend Erfgoed (geïntegreerde beheerplannen forten), en met de Vlaamse Landmaatschappij (landinrichting Defensieve Dijk en Westelijke Flank) verzekeren beleidsmatige verankering en gedragen, bovenlokale realisaties op het terrein.
