EUROPESE COMMISSIE DIRECTORAAT-GENERAAL GEZONDHEID EN CONSUMENTEN Volksgezondheid en risicobeoordeling Gezondheidsbedreigingen
Strategie voor het opstellen van algemene draaiboeken Technische leidraad voor het opstellen van algemene draaiboeken voor volksgezondheidscrises 2009 12 01 Inleiding Bestaande en toekomstige bedreigingen voor de volksgezondheid dwingen landen overal ter wereld om draaiboeken voor grootschalige noodsituaties te herzien, aan te passen en voor te schrijven. De oude draaiboeken waren vaak gericht op de aanpak van de gevolgen van gebeurtenissen in verband met specifieke ziekten of andere gezondheidsbedreigingen. Vervolgens ging veel werk steken in het verbeteren van de draaiboeken om het hoofd te kunnen bieden aan de gevolgen van de moedwillige verspreiding van chemische, biologische, radiologische en nucleaire (CBRN) agentia, die als waarschijnlijke wapens voor terroristische aanslagen werden beschouwd. Met de uitbraak van SARS kwam het besef dat nieuwe, tot dan toe onbekende agentia een groot aantal slachtoffers en enorme economische schade kunnen veroorzaken. Grote overstromingen en hittegolven lieten zien welke gevolgen de klimaatverandering kan hebben voor de gezondheid. Bovendien is een influenzapandemie een permanente bron van zorg voor gezondheidsautoriteiten overal ter wereld en heeft de recente H1N1-pandemie aangetoond hoe belangrijk een gecoördineerde aanpak en goed omschreven en grondig uitgewerkte structuren voor het welslagen van elke controlemaatregel zijn. De implicaties voor het organiseren van beschermingsmaatregelen en de voorbereiding op dit grote aantal bedreigingen zijn enorm. Al snel realiseerde men zich dat bij alle verschillende noodsituaties hetzelfde personeel en dezelfde middelen zullen moeten worden gemobiliseerd. Het werd steeds duidelijker dat er algemene draaiboeken voor gezondheidscrises met zo veel mogelijk gestroomlijnde en geharmoniseerde componenten moesten worden opgesteld om op de diverse bedreigingen te kunnen reageren, zoals gebeurtenissen met CBRN-agentia, bedreigingen voor het milieu en andere gezondheidsbedreigende gebeurtenissen. In de conclusies van de Raad van 6 mei en 2 juni 2003 zijn deze problemen erkend en werd de Commissie verzocht ‘de uitwerking van een algemeen noodplan inzake overdraagbare ziekten en gezondheidsbedreigingen te overwegen’. In 2005 presenteerde de Commissie een mededeling aan de Raad, het Europees Parlement, het Europees Economisch en Sociaal Comité en het Comité van de Regio’s over nauwere samenwerking bij het opstellen van draaiboeken voor volksgezondheidscrises op EU-niveau. Deze mededeling ging vergezeld van een technische leidraad met de titel ‘Strategie op weg naar het opstellen van algemene draaiboeken’. Deze leidraad concentreerde zich in het bijzonder op besmettelijke ziekten. Naast overdraagbare ziekten en biologische bedreigingen bestaat er een breed spectrum aan andere bedreigingen. Chemische bedreigingen worden in toenemende mate beschouwd als ernstige bedreigingen voor de volksgezondheid. In de industrie wordt elke dag een groot aantal chemische agentia geproduceerd, die vervolgens in aanzienlijke hoeveelheden worden vervoerd en opgeslagen in gemeenschappen in Europa en elders in de wereld. Tegelijkertijd zijn beroepsbeoefenaren in de gezondheidszorg over het algemeen slecht voorbereid op chemische noodgevallen, omdat de meeste nationale gezondheidszorginstanties in de
-1-
EU-lidstaten hun inspanningen hebben geconcentreerd op de beheersing van overdraagbare ziekten. Hetzelfde geldt voor radionucleaire noodgevallen en andere kwesties, zoals gezondheidsaspecten van de klimaatverandering. In andere gebieden van zorg zijn nieuwe ontwikkelingen in gang gezet. Een voorbeeld daarvan is het beleidspakket van de Europese Unie inzake chemische, biologische, radiologische en nucleaire (CBRN-) veiligheid in de vorm van het EU-actieplan voor de bestrijding van CBRN-dreigingen. Andere voorbeelden zijn het communautair mechanisme voor civiele bescherming en het financieringsinstrument voor civiele bescherming. Het document uit 2005 is nu herzien, waarbij nieuwe ontwikkelingen en ervaringen in aanmerking zijn genomen. Het herziene document richt zich op algemene aspecten en aan het eind van enkele hoofdstukken zijn paragrafen over biologische, chemische, radionucleaire aspecten en aspecten van de klimaatverandering opgenomen. Deze leidraad is bedoeld om te worden gebruikt bij de planning voor gezondheidscrises, zowel op EU-niveau als op het niveau van de afzonderlijke lidstaten. De leidraad is opgesteld door de Europese Commissie, in nauw overleg met de lidstaten in het kader van het Gezondheidsbeveiligingscomité en de afdelingen daarvan, met name de afdeling Algemene draaiboeken (‘General Preparedness Planning’).
Toepassingsgebied en doelstellingen van algemene draaiboeken De meeste – of alle – EU-lidstaten beschikken over draaiboeken, inclusief bedrijfscontinuïteitsplannen, voor het beheer van ‘noodsituaties’, ‘rampen’ of ‘crises’. Deze draaiboeken kunnen algemeen van toepassing zijn of zijn bedoeld voor specifieke situaties, zoals natuurrampen, ongevallen in de industrie of het vervoer, grote branden of moedwillig of niet-moedwillig door de mens veroorzaakte gebeurtenissen. Een algemeen draaiboek voor noodsituaties omvat een reeks activiteiten om gemeenschappen, eigendommen en het milieu te beschermen en is meestal gebaseerd op een ‘alomvattende’ aanpak, een ‘alle risico’s omvattende’ aanpak, een ‘multisectorale en intersectorale’ (of ‘alle agentschappen omvattende’ of ‘geïntegreerde’) aanpak die alle relevante elementen beslaat die nodig zijn om van de lidstaten ‘voorbereide gemeenschappen’ te maken. Algemene draaiboeken voor gezondheidscrises vormen een essentiële en belangrijke component van deze algemene draaiboeken voor noodsituaties. Draaiboeken kunnen helpen om de kosten van bedreigingen voor de gezondheid (in de vorm van mortaliteit, morbiditeit, ziekenhuisopnamen en de vraag naar gezondheidszorg) te verminderen, essentiële diensten in stand te houden, kwetsbare groepen te beschermen, economische en maatschappelijke verstoringen te minimaliseren en een snelle terugkeer naar de normale omstandigheden te realiseren. De lidstaten hebben, in verschillende mate, capaciteit opgebouwd om te anticiperen en te reageren op gezondheidsbedreigingen die een snelle reactie vereisen. Algemene draaiboeken op EU-niveau hebben betrekking op bedreigingen en noodsituaties die voor de EU van belang zijn, dat wil zeggen gebeurtenissen, incidenten, situaties en omstandigheden die de volksgezondheid in meer dan één lidstaat bedreigen of kunnen bedreigen. Ook zijn ze bedoeld voor situaties waarin grensoverschrijdende samenwerking en coördinatie van essentieel belang zijn. Het algemene doel van het EU-initiatief om algemene draaiboeken voor volksgezondheidscrises op te stellen is om de lidstaten te helpen bij de ontwikkeling van hun draaiboeken en het daarbij in aanmerking nemen van de EU-dimensie, met name de EU-wetgeving op de verschillende gebieden waarmee bij het opstellen van volksgezondheidsdraaiboeken rekening moet worden gehouden. De strategie die in dit document wordt ontwikkeld moet de ruggengraat vormen van de ontwikkeling van de kernelementen om generiek verschillende typen bedreigingen voor de gezondheid het hoofd te bieden, zowel verwachte (zoals een influenzapandemie, verontreiniging van voedsel met toxische of microbiologische stoffen, het vrijkomen van gevaarlijke materialen) als onverwachte bedreigingen (zoals een SARS-achtige epidemie). Deze kunnen verband houden met biologische, chemische, fysische en radionucleaire agentia of met bewust veroorzaakte, toevallige of natuurlijke gebeurtenissen. De strategie moet leiden tot (een betere) interoperabiliteit tussen de nationale draaiboeken, die hoofdzakelijk moet worden verwezenlijkt door de ontwikkeling van coördinatiemechanismen en analyse- en communicatie-instrumenten die een intensievere samenwerking tussen belangrijke spelers in de lidstaten en de Commissie mogelijk maken.
-2-
• • • • • • • • • • •
Prepare and response – Voorbereiding en reactie Status assessment – Beoordeling van de situatie Impact – Gevolgen Threat – Bedreiging Recover – Herstellen Follow-up & plan – Volgen en plannen Respond – Reageren Prevent – Voorkómen Mitigate – Beperken Damage – Schade Event – Gebeurtenis
Centraal in deze strategie staan het maken van vergelijkingen, het opstellen van checklists (te verwezenlijken doelen), de ontwikkeling van een mechanisme voor de uitvoering van evaluaties, validaties en tests en het opstellen van aanbevelingen voor de verbetering en verfijning van de nationale draaiboeken en de EUprocedures om het aantal kwetsbare punten en onverenigbaarheden te verminderen. Deze acties kunnen leiden tot maatregelen en aanbevelingen op nationaal niveau en tot een EU-breed coördinatie- en communicatiesysteem met overeengekomen procedures en mechanismen. In dit verband moet de rol van elke speler (de Europese Commissie en de lidstaten) van tevoren worden vastgelegd. Binnen de Europese Commissie moet rekening worden gehouden met de relevante EU-agentschappen, zoals het Europees Centrum voor ziektepreventie en -bestrijding (ECDC), het Europees Agentschap voor chemische stoffen (ECHA), de Europese autoriteit voor voedselveiligheid (EFSA), het Europees Geneesmiddelenbureau (EMA) en de Europese Politiedienst (Europol, dat sinds begin 2010 een agentschap is). De doelstellingen van de algemene draaiboeken op EU-niveau zijn de volgende: •
vermelden van de punten waaraan in elk draaiboek van de lidstaten aandacht dient te worden besteed;
•
identificeren van de aandachtspunten voor de Europese Commissie en de agentschappen met betrekking tot de organisatie en procedures ter ondersteuning van de draaiboeken van de lidstaten;
•
bevorderen van de wederzijdse bewustwording van, het maken van vergelijkingen tussen en het geven van follow-up aan de draaiboeken van de lidstaten;
•
verstrekken van een blauwdruk voor de ontwikkeling van de kernelementen met betrekking tot de verschillende soorten bedreigingen voor de gezondheid en van checklists voor goede praktijken;
•
identificeren van de EU-dimensie, dat wil zeggen de diverse EU-wetgeving die van invloed is op de draaiboeken en die de interoperabiliteit van de nationale draaiboeken mogelijk maakt;
-3-
•
verduidelijken van de noodzaak en de doelstellingen van planning en coördinatie van de aanpak in gezondheidscrises: volksgezondheidscrises worden vooral veroorzaakt door de overdracht van ziekten van mens op mens of via voedsel of andere producten, dieren of planten, of door ziekten die rechtstreeks door biologische, chemische, fysische en radionucleaire agentia of door natuurrampen worden veroorzaakt. In de draaiboeken zal ook rekening moeten worden gehouden met en moeten worden verwezen naar bestaande wetenschappelijke mechanismen en de internationale, nationale en Europese wetgeving inzake voedingsmiddelen en -producten, plant- en diergezondheid en de verspreiding van agentia in het milieu;
•
verduidelijken van de noodzaak van intersectorale samenwerking; voorstellen van goede praktijken om de lidstaten te helpen bij het ontwikkelen van hun draaiboeken met behulp van een alle risico’s omvattende aanpak;
•
omschrijven van passende maatregelen op EU-niveau om kunnen te reageren op alle typen grote gezondheidscrises met internationale effecten.
Methoden en instrumenten van algemene draaiboeken op EU-niveau De ervaring heeft geleerd dat het vermogen om op een ‘internationale bedreiging’ voor de volksgezondheid te reageren diepgaand wordt beïnvloed door de mate waarin van tevoren is nagedacht over deze bedreigingen en de vraag of er draaiboeken zijn opgesteld om gecoördineerde maatregelen te kunnen nemen. In dit document wordt ingegaan op de planning die nodig is om ervoor te zorgen dat de Europese Unie bedreigingen voor de volksgezondheid tijdig kan vaststellen en doelmatig op deze bedreigingen kan reageren. Het bestaan van regelmatig geactualiseerde nationale draaiboeken in de lidstaten is een voorafgaande voorwaarde om op communautair niveau adequaat op dreigingen te kunnen reageren. In een draaiboek wordt ingegaan op alle fundamentele aspecten van het organiseren van de middelen die nodig zijn om op een gecoördineerde, doelmatige en kostenefficiënte wijze op een noodsituatie te reageren. Voor elk aspect worden een aantal aandachtspunten geformuleerd, die zorgvuldig dienen te worden bestudeerd, en worden passende regelingen beschreven om de bedoelde reactie te kunnen geven. Om dit te bereiken is het buitengewoon nuttig om checklists op te stellen van de essentiële minimumvoorwaarden waaraan de lidstaten, de Commissie en de communautaire agentschappen die bij de bescherming van de gezondheid zijn betrokken, moeten hebben voldaan om goed voorbereid te zijn. Deze checklists zijn niet bedoeld als vervanging van draaiboeken, maar dienen veeleer als leidraad bij de ontwikkeling, de herziening en de beoordeling van de volledigheid van draaiboeken. In elk kernonderdeel van een draaiboek moeten vier vragen worden beantwoord: -
wat zijn de ‘verwachte resultaten’, ofwel wat moet het draaiboek hebben bereikt wanneer alle benodigde elementen aanwezig zijn?
-
wat zijn de respectieve rollen van de lidstaten, de Europese Commissie en de agentschappen om dit resultaat te bereiken: wie moet wat doen in verband met welke reactieactiviteit?
-
wat is de mate van onderlinge samenhang en de meerwaarde van samenwerking en bindende afspraken op EU- of internationaal niveau, met inbegrip van bijvoorbeeld goede contactlijsten en -gidsen?
-
zijn er duidelijk omschreven procedures om contact op te nemen met de verantwoordelijke autoriteiten in de lidstaten?
Het kader voor samenwerking op het gebied van algemene draaiboeken in de EU omvat drie soorten activiteiten: •
In de eerste plaats moeten de nationale draaiboeken worden uitgewisseld, vergeleken en geëvalueerd en moeten aan de hand van de in de technische leidraad beschreven essentiële aspecten en specifieke checklists verbeteringen worden aangebracht;
•
In de tweede plaats moet worden nagegaan wat de inbreng en de functie van de bestaande communautaire wetgeving en regelingen zijn, zodat daar in de draaiboeken ten volle rekening mee kan worden gehouden, en moet worden onderzocht of aanvullende communautaire maatregelen nodig zijn;
-4-
•
In de derde plaats moeten passende regelingen en stroomschema’s voor de opeenvolging van gebeurtenissen en acties worden ontworpen, zodat de draaiboeken en de reactie interoperabel en met elkaar verenigbaar zijn.
Het opstellen van draaiboeken is geen snel proces: het zou onrealistisch zijn om te verwachten dat een gedetailleerd, alomvattend en betrouwbaar algemeen draaiboek voor gezondheidscrises in enkele weken of zelfs maanden kan worden opgesteld. Twee redenen hiervoor zijn a) dat er een multisectorale aanpak nodig is, waarbij de aanwezige spelers en hun rollen in elk beleid, elke wetgeving en elk draaiboek precies moeten worden omschreven, en b) dat voor een adequate deelname bij de uitvoering van het draaiboek alle niveaus van de overheid en het maatschappelijk middenveld tot het met het niveau van de lokale gemeenschap bij de uitvoering moeten worden betrokken. Een multisectorale aanpak vergt betrokkenheid van veel overheidsniveaus en personen uit verschillende kennisgebieden, waaronder beleidsontwikkeling, herziening en formulering van wetgeving, voeding, dier- en plantgezondheid, volksgezondheid, patiëntenzorg, laboratoriumdiagnose, ontwikkeling van laboratoriumtests, communicatie en rampenbeheer. Betrokkenheid van de gemeenschap betekent dat er optimaal gebruik wordt gemaakt van kennis, deskundigheid, middelen en netwerken op lokaal niveau. Dat is de enige manier om het draagvlak voor beleidsbesluiten een forse impuls te geven. Het opstellen van algemene draaiboeken op EU-niveau kan bijdragen aan de ontwikkeling van nationale draaiboeken, bijvoorbeeld door het doen van suggesties met betrekking tot de belangrijkste aspecten van noodsituaties en de reactie daarop en door het vaststellen van de EU-dimensie voor elke speler. Daarnaast geven de EU-elementen van deze draaiboeken en de bestaande EU-wetgeving (op alle relevante gebieden, zoals bepalingen inzake coördinatie en raadpleging op het gebied van gezondheidskwesties, voedselveiligheid, veterinaire wetgeving enz.) aan wat er bij een grote gezondheidscrisis op EU-niveau moet worden gedaan. Ook is het essentieel om internationale wetgeving in aanmerking te nemen, zoals de Internationale Gezondheidsregeling (IGR) van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO, 2005). Dit document concentreert zich op de volksgezondheid en behandelt de belangrijkste aspecten waarmee rekening moet worden gehouden bij het opstellen van algemene draaiboeken, te weten: informatiebeheer, communicatie, wetenschappelijke/op bewijzen gebaseerde adviezen, structuren voor het beheer van gezondheidscrises, voorbereiding van de gezondheidssector, sectoroverschrijdende samenwerking, en het beheer van de draaiboeken. Deze aspecten worden elk in een afzonderlijk hoofdstuk gepresenteerd. In elk hoofdstuk worden de belangrijkste volksgezondheidstaken meer in detail toegelicht, waarbij moet worden bedacht dat de verantwoordelijkheid voor de uitvoering van deze taken, afhankelijk van de lidstaat, bij verschillende departementen kan liggen.
• • • • • •
public health task – volksgezondheidstaak other department – ander departement department in charge – verantwoordelijke departement sending – verzending public health department – departement volksgezondheid receiving – ontvangst
In de hiernavolgende hoofdstukken worden richtsnoeren gegeven met betrekking tot de beginselen en de keuze van instrumenten en processen op elk gebied, en, indien van toepassing, het wettelijk kader. Elk hoofdstuk bevat, indien van toepassing, paragrafen over specifieke overwegingen bij biologische, chemische,
-5-
radionucleaire en aan de klimaatverandering gerelateerde gebeurtenissen. In bijlage 4 worden voorbeelden van relevante wettelijke kaders gegeven. Het beheer van bedreigingen voor de gezondheid vindt plaats in verschillende stappen: identificatie van de bedreiging, behandeling van de getroffen personen, beperking van de verspreiding van de ziekte/uitroeiing van de bedreiging. Onderzoek is nodig om de beschikbare instrumenten voor het uitvoeren van deze stappen te evalueren en in veel gevallen om nieuwe instrumenten te ontwikkelen. Deze instrumenten worden vaak niet ontwikkeld in gewone onderzoeksprogramma’s of moeten ten minste worden aangepast aan de specifieke vereisten van het beheer van gezondheidsbedreigingen. Om deze specifieke vereisten te identificeren, bruikbare toepassingen van de instrumenten te vinden en ze aan te passen aan het beheer van gezondheidsbedreigingen worden speciale procedures ontwikkeld. Een deel van dit onderzoek kan worden gedaan in de voorbereidingsfase, maar vanwege de zeer bijzondere en onvoorzienbare aard van nieuwe dreigingen moet veel onderzoek worden gedaan tijdens en na een noodsituatie. Draaiboeken maken dit mogelijk en zorgen voor snelle toegang tot financiële middelen. Een gebied dat hier van bijzonder belang is, is dat van de ontwikkeling van geneesmiddelen. In deze technische leidraad wordt echter niet specifiek ingegaan op onderzoeksregelingen.
-6-
Inhoudsopgave
1
2
3
4
5
6
7
STRATEGIE VOOR HET OPSTELLEN VAN ALGEMENE DRAAIBOEKEN ....................................................... 1 TECHNISCHE LEIDRAAD VOOR HET OPSTELLEN VAN ALGEMENE DRAAIBOEKEN VOOR VOLKSGEZONDHEIDSCRISES 1 INLEIDING.............................................................................................................................................. 1 TOEPASSINGSGEBIED EN DOELSTELLINGEN VAN ALGEMENE DRAAIBOEKEN ......................................... 2 METHODEN EN INSTRUMENTEN VAN ALGEMENE DRAAIBOEKEN OP EU-NIVEAU ................................... 4 INFORMATIEBEHEER ............................................................................................9 1.1 PREVENTIEVE SURVEILLANCE.......................................................................................................... 9 1.2 RISICOBEOORDELING MET GEBRUIKMAKING VAN SURVEILLANCEGEGEVENS EN INFORMATIE UIT MEDISCHE EN ANDERE BRONNEN ................................................................................................................ 10 1.3 SURVEILLANCE NA EEN GEBEURTENIS ........................................................................................... 11 1.4 KLINISCHE EN LABORATORIUMDIAGNOSE ..................................................................................... 13 1.5 MILIEUMONSTERS.......................................................................................................................... 14 1.6 MONITORING VAN NEVENEFFECTEN VAN MAATREGELEN TEGEN DE GEZONDHEIDSBEDREIGING ... 15 1.7 OPSLAG, DOCUMENTATIE EN ARCHIVERING ................................................................................... 15 COMMUNICATIE....................................................................................................17 2.1 RAPPORTAGESYSTEMEN EN -PROCEDURES .................................................................................... 17 2.2 VERPLICHTING OM INFORMATIE DOOR TE GEVEN EN VERPLICHTE VOORAFGAANDE RAADPLEGING/BERICHTGEVING OVER TEGENMAATREGELEN ................................................................................................. 18 2.3 COMMUNICATIE EN BEHEER VAN GEGEVENS ................................................................................. 19 2.4 COMMUNICATIE TUSSEN SPELERS .................................................................................................. 20 2.5 RISICO-/CRISISCOMMUNICATIE MET DE MEDIA EN HET RELEVANTE PUBLIEK................................. 21 2.6 POLITIEKE PLEITBEZORGING .......................................................................................................... 24 WETENSCHAPPELIJK/OP BEWIJZEN GEBASEERD ADVIES ....................25 3.1 SNELLE RAADPLEGING (DESKUNDIGEN, DESKUNDIGE INSTANTIES) VOOR ADVIES ......................... 25 3.2 KWANTITATIEVE ANALYSE – MODELLEN.............................................................................. 26 3.3 KWETSBAARHEIDSBEOORDELING .................................................................................................. 28 3.4 RISICOBEOORDELING EN MOGELIJKE TEGENMAATREGELEN (BEHEERSINGSBEGINSELEN).............. 29 3.5 COLLECTIEVE BESCHERMINGSMAATREGELEN (INTERNATIONALE DIMENSIE) ................................ 30 3.6 TE NEMEN MAATREGELEN, BESCHIKBARE MIDDELEN EN UITVOERING ........................................... 31 STRUCTUREN VOOR HET BEHEER VAN GEZONDHEIDSCRISES ...........32 4.1 TRIGGER: ZORGEN DAT DE WAARSCHUWING BIJ DE BEVOEGDE AUTORITEIT (LIDSTATEN, EUROPESE COMMISSIE, EU-AGENTSCHAPPEN) TERECHTKOMT .................................................................................. 33 4.2 TRIGGER: DE REACTIEACTIVITEIT(EN) BEPALEN ............................................................................ 33 4.3 REACTIE: DE BEVELS- EN CONTROLESTRUCTUUR........................................................................... 35 4.4 MET ELKAAR IN VERBINDING STELLEN VAN DE VERANTWOORDELIJKE BVC’S ............................. 36 4.5 HET OPERATIONEEL CENTRUM VOOR HET BEHEER VAN GEZONDHEIDSGERELATEERDE CRISES (HEOF) 38 4.6 SPECIALE ASPECTEN VAN BIOLOGISCHE, CHEMISCHE EN RADIONUCLEAIRE GEBEURTENISSEN EN GEBEURTENISSEN IN VERBAND MET DE KLIMAATVERANDERING ........................................................................... 39 4.7 CHECKLIST VOOR BEVELS- EN CONTROLESTRUCTUREN ................................................................. 40 VOORBEREIDING VAN DE GEZONDHEIDSSECTOR ...................................41 5.1 ONDERZOEK .................................................................................................................................. 41 5.2 INCIDENTBEHEER ........................................................................................................................... 41 5.3 VOORBEREIDING VAN ZIEKENHUIZEN ............................................................................................ 45 5.4 BEHEER VAN DODELIJKE SLACHTOFFERS .............................................................................. 48 5.5 SPECIALE ASPECTEN VAN BIOLOGISCHE GEBEURTENISSEN ................................................... 48 5.6 SPECIALE ASPECTEN VAN CHEMISCHE GEBEURTENISSEN ...................................................... 50 5.7 SPECIALE ASPECTEN VAN RADIONUCLEAIRE GEBEURTENISSEN ............................................ 52 5.8 SPECIALE ASPECTEN VAN GEBEURTENISSEN IN VERBAND MET DE KLIMAATVERANDERING.. 54 SECTOROVERSCHRIJDENDE SAMENWERKING .........................................56 6.1. NOOD- EN INTERVENTIEPLANNING ............................................................................................... 56 6.2 OVERBRUGGING VAN DE KLOOF TUSSEN DISCIPLINES/SECTOREN .................................................. 57 6.3 VERBINDINGEN TUSSEN GEZONDHEID EN VEILIGHEID.................................................................... 58 6.4 BEDRIJFSCONTINUÏTEITSPLAN ....................................................................................................... 60 6.5 VERVOER VAN MONSTERS ............................................................................................................. 61 6.6 ETHISCHE IMPLICATIES VAN TEGENMAATREGELEN ....................................................................... 61 BEHEER VAN DE DRAAIBOEKEN .....................................................................63 7.1 FOLLOW-UP EN CONTROLE VAN DRAAIBOEKEN ............................................................................. 63 7.2 OPLEIDING ..................................................................................................................................... 63 7.3 TESTEN EN EVALUEREN VAN DRAAIBOEKEN, INCLUSIEF OEFENINGEN ........................................... 64 7.4 DOELSTELLINGEN VOOR DE REACTIETIJDEN .................................................................................. 64
-7-
7.5 DEKKINGSDOELSTELLINGEN.......................................................................................................... 65 7.6 BENCHMARKING ............................................................................................................................ 65 7.7 EVALUATIE EN FOLLOW-UP VAN GEBEURTENISSEN EN OEFENINGEN ............................................. 65 BIJLAGE 1: MINIMUMVEREISTEN VOOR CRISISRUIMTEN.........................................66 BIJLAGE 2: LIJST VAN GEBRUIKTE AFKORTINGEN .....................................................71 BIJLAGE 3: DEFINITIES ...........................................................................................................74 BIJLAGE 4: WETTELIJK KADER ...........................................................................................78 BIJLAGE 5: COMMUNAUTAIRE CAPACITEIT VOOR CRISISBEHEER .......................80
-8-
1 Informatiebeheer Informatiebeheer bestaat uit het verzamelen, behandelen, gebruiken en verspreiden van informatie die verband houdt met een crisissituatie: surveillance vóór en na de gebeurtenis, risicoanalyse, klinische, laboratorium- en milieutechnische analyse van monsters, monitoring van neveneffecten en archivering. Alle relevante informatie moet in één enkele setting samenkomen.
1.1 Preventieve surveillance Verwachte resultaten Voor een vroege signalering van potentiële volksgezondheidsproblemen of crisissituaties van internationaal belang die tot een grote publieke crisis kunnen leiden, is het essentieel om over instrumenten en mechanismen voor preventieve surveillance te beschikken om te kunnen besluiten of een bepaalde gebeurtenis de volledige aandacht van alle spelers verdient. Het gaat hierbij om de verzameling, vergelijking, analyse en interpretatie van gegevens en de verspreiding van de resultaten daarvan onder de partijen die deze informatie nodig hebben bij het nemen van maatregelen. De Commissie zorgt voor een platform voor de uitwisseling van methoden en instrumenten, en de lidstaten beslissen over de uitvoering. De gezondheidssector heeft de leidende rol bij de vroegtijdige signalering van potentiële gebeurtenissen of crisissituaties van internationaal belang die tot een grote publieke crisis kunnen leiden. Maar ook moet worden onderkend dat de eerste aanwijzingen voor een naderende gebeurtenis afkomstig kunnen zijn van buiten het domein van de volksgezondheid: uit de media of uit andere sectoren, zoals civiele bescherming, voedselveiligheid, diergezondheid, rechtshandhaving en veiligheidsdiensten, onder meer. Daarom is een uitgebreid netwerk voor het screenen, verifiëren en delen van informatie nodig, met inbegrip van een mechanisme voor het delen van vertrouwelijke informatie. Overdraagbare ziekten en biologische bedreigingen zijn erkende bedreigingen, maar daarnaast wordt een breed spectrum aan andere bedreigingen in toenemende mate als ernstige bedreigingen voor de volksgezondheid beschouwd. In de industrie wordt elke dag een groot aantal chemische en radionucleaire agentia geproduceerd, die vervolgens in aanzienlijke hoeveelheden worden vervoerd en opgeslagen in gemeenschappen in Europa. Tegelijkertijd zijn beroepsbeoefenaren in de gezondheidszorg over het algemeen slecht voorbereid op chemische en radionucleaire noodgevallen, omdat de meeste nationale gezondheidszorginstanties in de EU-lidstaten hun inspanningen hebben geconcentreerd op de bestrijding over overdraagbare ziekten. Andere bronnen van grote crises waarmee rekening dient te worden gehouden zijn milieurampen (overstromingen, vloedgolven, aardverschuivingen, aardbevingen), grote ontploffingen, grote verkeersongevallen en grote branden (met een groot aantal slachtoffers met brandwonden). Zie ook paragraaf 2.1 Rapportagesystemen en procedures
Lidstaten, Commissie en agentschappen Checklist voor preventieve surveillance van incidenten met gevolgen voor de volksgezondheid: Is aan de volgende minimumvoorwaarden voldaan? Systeem voor vroegtijdige signalering door klinisch medici en zorginstellingen Detectie en verificatie van bedreigingen voor de volksgezondheid Vergelijking, onderzoek, analyse, evaluatie, screening van media en andere bronnen van informatie, en rapportage van epidemiologische informatie en surveillancegegevens over ziekten, met detectiecapaciteit voor ‘verdachte’ gebeurtenissen Systeem voor het ‘checken van geruchten’ om gebeurtenissen die mogelijk een bedreiging voor de volksgezondheid vormen, te beoordelen en te verifiëren Toegang tot hoogwaardige laboratoriumfaciliteiten om een diagnose te stellen of uit te sluiten (bv. de diagnose dat er biologische, chemische en radionucleaire agentia in het spel zijn) Richtsnoeren voor onderzoek en rapportage van specifieke gevallen, onderzoek en passende follow-up (die van langdurige aard moet zijn), inclusief criteria voor situaties waarin sprake is van agentia die mogelijk voor terroristische doeleinden kunnen worden gebruikt en criteria voor andere situaties Toegang tot deskundigheid voor de vergelijking en interpretatie van rapporten, en initiëring van vervolgonderzoeken Verbindingen tussen en met de nationale volksgezondheidsstructuren om ervoor te zorgen dat rapporten tot een passende en tijdige reactie leiden, en een systeem voor tijdige rapportage aan de juiste autoriteiten Wie/wat zijn de bevoegde autoriteiten/structuren, en is de beschikbaarheid van autoriteiten bekend?
-9-
Zijn volksgezondheidskwesties geïntegreerd in de behandeling van een incident? Basis van de integratie? Stroomschema?
Zijn er operationele verbindingen met de voor epidemiologische surveillance bevoegde autoriteiten en structuren beschikbaar en worden deze gebruikt?
Zijn er operationele verbindingen met de civielebeschermingsdiensten beschikbaar en worden deze gebruikt? Zijn er operationele verbindingen met de bevoegde autoriteiten op het gebied van dier- en plantgezondheid en voedselveiligheid beschikbaar en worden deze gebruikt?
Zijn er operationele verbindingen met de voor het beheer van chemische/radionucleaire incidenten bevoegde autoriteiten en beschikbaar en worden deze gebruikt?
Zijn er operationele verbindingen met de WHO en andere internationale organisaties op het gebied van de volksgezondheid beschikbaar en worden deze gebruikt?
Zijn er operationele verbindingen nodig met de bevoegde wetshandhavingsautoriteiten en -structuren? Vanaf welk moment is interventie verplicht?
Interoperabiliteit Voor intracommunautaire informatie-uitwisseling zijn de volgende operationele verbindingen nodig: Operationele verbindingen met de EU de autoriteiten en structuren die krachtens Beschikking nr. 2119/98 bevoegd zijn op het gebied van epidemiologische surveillance (als bedoeld in artikel 1 van de beschikking)
Operationele verbindingen met de WHO (met inbegrip van de nationale focal points van de Internationale Gezondheidsregeling) en andere relevante internationale organisaties
Operationele verbindingen met de EU-mechanismen op het gebied van dier- en plantgezondheid, voedselveiligheid, civiele bescherming, radiologische kwesties, wetshandhaving, Europol
Operationele verbindingen met EU-agentschappen (zoals het ECDC, het ECHA, de EFSA) (epidemiologische informatie en risicobeoordeling).
1.2 Risicobeoordeling met gebruikmaking van surveillancegegevens en informatie uit medische en andere bronnen Verwachte resultaten Om een gemeenschappelijke aanpak van waargenomen gezondheidsbedreigingen te ontwikkelen wordt informatie uit verschillende bronnen (surveillancegegevens, medische informatie, informatie-uitwisseling tussen sectoren) en van de respectieve belanghebbende partijen met behulp van een speciaal voor dit doel ontwikkeld instrument op EU-niveau aan elkaar gekoppeld en aangevuld met de op EU-niveau beschikbare technische hulpmiddelen en deskundigheid. Ook zijn er instrumenten beschikbaar om onbevestigde geruchten over uitbraken van ziekten of andere gezondheidsbedreigingen te verifiëren. Een elektronisch ‘instrument voor medische informatie’ kan worden gebruikt om diverse malen per dag een lijst van artikelen van belang te scannen. Deze artikelen worden geselecteerd op basis van sleutelwoorden, zijn in verschillende talen beschikbaar en hebben een wereldwijd bereik. Daarbij moeten passende sleutelwoorden worden gekozen, zodat alle soorten bedreigingen voor de volksgezondheid worden bestreken, zoals overdraagbare ziekten, chemische en radionucleaire bedreigingen en bedreigingen in verband met de klimaatverandering. Dit elektronisch webmonitoringinstrument zal ook analytische functies hebben en een instrument voor de snelle signalering van uitbraken van ziekten, volksgezondheidscrises en mogelijke bedreigingen voor de volksgezondheid omvatten. Door een betere analyse van bestaande surveillancegegevens door bestaande surveillancesystemen (speciale surveillancenetwerken) kunnen tijdelijke en geografische veranderingen worden vastgesteld, bijvoorbeeld in het epidemiologische niveau van bekende ziekten of de kans op ontwikkeling tot een pandemie. De systematische verzameling, vergelijking, analyse en interpretatie van gegevens zal resulteren in een betere standaardisatie, betere tijdpaden en volledigheid van de gerapporteerde gegevens. Het systeem zal gedetailleerde beschrijvingen van clusters van gevallen verstrekken op basis van tijd, plaats en het aantal getroffen personen. Op dit moment bestaat er geen surveillancesysteem voor de ontdekking van blootstelling aan chemische of radionucleaire agentia, al wordt in Europese onderzoeksprojecten bijvoorbeeld wel gezocht naar mogelijkheden om gegevens van de antigifcentra in Europa te gebruiken om clusters in chemische gebeurtenissen vast te stellen en om bedreigingen voor de volksgezondheid in een vroeg stadium te ontdekken met behulp van systemen voor syndroomsurveillance.
- 10 -
Bij alle typen gebeurtenissen (bv. met biologische, chemische of radionucleaire agentia, natuurrampen of gebeurtenissen die verband houden met de klimaatverandering) is het essentieel om heel duidelijk vast te stellen welk agentschap of welke autoriteit in elke lidstaat verantwoordelijk is met betrekking tot de gezondheidseffecten op mensen en daarom op de gebeurtenis moet reageren. Zo zijn deskundigen op het gebied van milieuepidemiologie en -toxicologie wereldwijd over het algemeen schaars en zijn ze vaak te vinden in de academische of onderzoekswereld. Er zal een gemeenschappelijk netwerk van deskundigen op EU-niveau worden ontwikkeld om de grensoverschrijdende samenwerking en uitwisseling van deskundigheid te versterken en te vergemakkelijken. Elke gedetecteerde gebeurtenis zal aan de hand van dezelfde criteria en gemeenschappelijke, op EU-niveau omschreven categorieën worden geëvalueerd om de omvang van de bedreiging vast te stellen. Elke stap in de evaluatie leidt tot een eenvoudige score die elke medewerker die dienst heeft, moet kunnen berekenen. Dit evaluatieproces leidt tot een beoordeling van de bedreiging en zet indien nodig een reactiemechanisme in werking. In welke mate dit systeem in elke lidstaat ten uitvoer zal worden gelegd, zal afhangen van de beschikbare middelen en de waargenomen noodzaak. Door alle middelen die in de EU beschikbaar zijn, te bundelen en ze aan te vullen met de middelen die op EU-niveau beschikbaar zijn, ontstaat er een krachtig instrument voor het uitvoeren van risicoanalyses. Dit zal een belangrijk hulpmiddel zijn voor de ontwikkeling van een gemeenschappelijke aanpak van potentiële bedreigingen van internationale gebeurtenissen voor de EUlidstaten.
Lidstaten, Commissie en agentschappen Checklist voor risicoanalyse met gebruikmaking van surveillancegegevens en informatie uit medische en andere bronnen: is aan de volgende minimumvoorwaarden voldaan? Contact met de agentschappen die zijn belast met de analyse van informatie (dagelijks/routine) EU-breed overeengekomen beginselen voor het uitvoeren van dreigingsbeoordelingen voor alle typen gezondheidsbedreigingen (van biologische, chemische, radionucleaire, technische of natuurlijke aard)
Een inventaris van de voor risicoanalyse beschikbare middelen en een structuur om deze activiteiten te coördineren Middelen voor een tijdige nationale risicoanalyse Identificatie van geschikte contactpunten in elke lidstaat en elke internationale organisatie voor de verschillende typen gezondheidsbedreigingen
Samenwerking met andere nationale en internationale partners voor de uitwisseling van de nodige informatie en analyses.
Interoperabiliteit De intracommunautaire activiteit is gericht op het volgende: Het vaststellen van procedures (netwerk van contactpunten en meldingsproces) voor samenwerking met een breed scala aan actoren op het gebied van risicoanalyse om alle typen gezondheidsbedreigingen te bestrijken
Het bereiken van overeenstemming over de beginselen voor het uitvoeren van dreigingsbeoordelingen en het delen van informatie
Het ontwikkelen van de benodigde instrumenten door de Commissie en de technisch deskundigen in EUagentschappen (bv. het. ECDC, het ECHA, de EFSA)
Het ontwikkelen door EU-agentschappen (bv. het ECDC) van structuren voor het uitvoeren van risicoanalyses op EU-niveau en van capaciteit om op verzoek nationale systemen te versterken
Operationele verbindingen met de WHO (met inbegrip van de nationale focal points van de Internationale Gezondheidsregeling) en andere relevante internationale organisaties
Operationele verbindingen met niet-EU-agentschappen en andere internationale initiatieven (zoals de Actiegroep voor wereldwijde bescherming van de gezondheid – GHSAG).
1.3 Surveillance na een gebeurtenis Verwachte resultaten Zodra een gebeurtenis is geconstateerd, zullen de epidemiologische informatie en de surveillanceactiviteiten sterker moeten worden gefocust en de prioriteiten moeten worden aangepast aan de aard van de vastgestelde bedreiging en de behoeften die daaruit voortvloeien (detectie van gevallen, monitoring van de verspreiding, ernst van de bedreiging, risicogroepen enz.). Volksgezondheidsstelsels (instellingen en beroepsbeoefenaren in het algemeen) moeten de surveillance van alle typen agentia en gebeurtenissen aankunnen. Daarvoor moeten adequate surveillancesystemen worden
- 11 -
ontworpen, doorgaans op ad-hocbasis, rekening houdend met de kenmerken van de getroffen populatie. Volksgezondheidsstelsels moeten soms op meerdere bronnen steunen en met deze bronnen communiceren om informatie over gevallen te verkrijgen (verschillende laboratoria, forensisch geneeskundigen, afdelingen pathologie enz.). Daarnaast kunnen op EU-niveau meer spelers bij de gebeurtenis zijn betrokken, zoals civielebeschermingsorganisaties, EU-agentschappen enz. De informatiestroom, de integratie van laboratoriumrapportages en specifieke surveillanceactiviteiten zullen worden vastgesteld. De gegevens zullen op één locatie met elkaar worden vergeleken en op een zodanige wijze worden gepresenteerd dat ze door het algemene publiek en de beleidsmakers gemakkelijk kunnen worden begrepen. In deze fase zal er nauwe coördinatie op EU-niveau plaatsvinden tussen de lidstaten, met duidelijk omschreven procedures voor de uitwisseling van informatie, de coördinatie en het nemen van tegenmaatregelen en de evaluatie van gebundelde en andere gegevens. Er zullen gemeenschappelijke surveillancenormen op verschillende gebieden (menselijke gezondheid, diergezondheid enz.) worden vastgesteld, met inbegrip van gevalsdefinities. De Europese Commissie en het ECDC zullen de coördinerende organen zijn voor activiteiten die zijn gerelateerd aan de volksgezondheid op het niveau van meerdere landen en zullen de lidstaten bijstaan bij grensoverschrijdende activiteiten in verband met het uitvoeren van dreigingsbeoordelingen en de beheersing van bedreigingen. Andere agentschappen (zoals het EMA voor geneesmiddelen en vaccins of het EFSA voor voedselveiligheid) zullen hierbij worden betrokken, afhankelijk van de aard van de bedreiging en de getroffen maatregelen.
Lidstaten, Commissie en agentschappen Checklist voor surveillance na een gebeurtenis: is aan de volgende minimumvoorwaarden voldaan? Verbindingen met de surveillance op andere gebieden dan de mens (dieren, het milieu, antigifcentra enz.) Voor CBRN-gebeurtenissen, contacten met agentschap en de militaire autoriteiten voor een snelle en adequate beoordeling van de verspreiding
Procedures voor een snelle start van actieve surveillance en vaststellen van de nodige criteria Procedures voor snelle wijzigingen in de surveillance (aanpassing aan de situatie) Klinische surveillance van menselijke gevallen, waaronder leeftijdspecifieke morbiditeit en mortaliteit en aantal ziekenhuisopnamen, rekening houdend met biologische, chemische, radionucleaire en andere agentia
Epidemiologische surveillance, met inbegrip van capaciteit voor veldonderzoek en tracering van contacten Regelmatige beoordeling van de gevolgen van preventieprogramma’s, zoals vaccinatie (inclusief negatieve effecten) of andere preventieprogramma’s
Flexibiliteit om van speciale rapportage op normale rapportage over te schakelen (verandering van de surveillance/rapportage in de tijd).
Interoperabiliteit De intracommunautaire activiteit beoogt het volgende: Vaststelling van procedures voor samenwerking met een brede selectie aan actoren op CBRN-gebied Het delen van procedures voor de beoordeling van de verspreiding Een EU-programma voor surveillance na de gebeurtenis moet zorgen voor contact tussen de WHO en de relevante agentschappen (zoals het ECDC en het ECHA) met de bevoegde organen voor de detectie van bedreigingen, waarvoor systemen nodig zijn die moeten zorgen voor: een snelle vaststelling van EU-brede surveillanceactiviteiten, bij voorkeur in een gemeenschappelijk formaat evaluatie, screening en verificatie van informatie vergelijking, onderzoek, analyse, evaluatie en rapportage van medische informatie en surveillancegegevens over ziekten het waarborgen van samenwerking op EU-niveau met steun van individuele lidstaten toepassing van de vastgestelde procedures en gebruikmaking van de nodige uitrusting om de schade te beperken en slachtoffers te behandelen EU-agentschappen (zoals het ECDC) geven dreigingsbeoordelingen en ontwikkelen een activeringsmechanisme, communicatielijnen en logistiek Operationele verbindingen met de WHO (met inbegrip van de nationale focal points van de Internationale Gezondheidsregeling) en andere relevante internationale organisaties Operationele verbindingen met niet-EU-agentschappen en andere internationale initiatieven (zoals de actiegroep voor wereldwijde bescherming van de gezondheid – GHSAG).
- 12 -
1.4 Klinische en laboratoriumdiagnose Verwachte resultaten Bij elke bedreiging voor de volksgezondheid is het essentieel om het betrokken agens snel te identificeren en deze identificatie te bevestigen. In elk draaiboek moet aandacht worden besteed aan de identificatie van onbekende agentia, de bevestiging van bekende agentia en de piekcapaciteit van lidstaten waar een groot beroep op de laboratoriumcapaciteit wordt gedaan. In het domein van de laboratoria moeten de draaiboeken tegemoetkomen aan de bovengenoemde noodzaak klinische en milieumonsters af te nemen, met een coördinatiemechanisme dat de actoren met elkaar in verbinding brengt als dat er meer dan één zijn. Deze duale activiteit (analyse van de klinische en milieumonsters) moet altijd in gedachten worden gehouden. Wat betreft het laboratoriumwerk moet een structuur procedures voor de rapportage, de bevestiging van de resultaten (tweede lab, tweede land) en kwaliteitsborging omvatten. Aan de klinische zijde moeten klinisch medici het syndroom kunnen identificeren en moet een systeem hen snel van adequate richtsnoeren kunnen voorzien. Voor onbekende agentia is gebleken dat een internationaal systeem essentieel is om snel overeenstemming over laboratoriumprocedures en de vergelijking van klinische gegevens te bereiken. Voor bekende agentia met een hoog dreigingspotentieel vergroot een secundaire bevestiging op internationaal niveau het vertrouwen in de gestelde diagnose. Bij een piek in het aantal monsters in één land zal het essentieel zijn om vanuit het netwerk van nationale en internationale laboratoria steun aan te bieden. Deze netwerken moeten noodzakelijkerwijs ook over gemeenschappelijke kwaliteitsborgingsprocedures beschikken. Op het niveau van de individuele lidstaat zal laboratoriumondersteuning beschikbaar zijn, en als de nationale capaciteit tekortschiet of niet beschikbaar is, kan samenwerking tussen laboratoria binnen de Gemeenschap worden georganiseerd om het gebruik van de gebundelde middelen van de EU te optimaliseren.
Lidstaten, Commissie en agentschappen Checklist voor klinische en laboratoriumdiagnose: is aan de volgende minimumvoorwaarden voldaan? Netwerk, uitwisseling tussen laboratoria (wie doet wat) Welke hulpmiddelen zijn beschikbaar? Vastgestelde structuren om met laboratoria en klinisch medici te communiceren en ervoor te zorgen dat laboratoria gediagnosticeerde gevallen aan de autoriteiten rapporteren
Procedures voor een snelle identificatie van onbekende ziekteverwekkers/agentia in klinische en milieumonsters
tijdens een gebeurtenis Klinische beschrijving van het syndroom: overeenstemming over verdere analyses en onderzoeken, zoals het zoeken naar ziekteverwekkers en antilichamen in lichaamsvloeistoffen (bv. bloed, serum, plasma, liquor, ontlasting, lavagevloeistoffen, biopten, urine) De lidstaten moeten ervoor zorgen dat gevaarlijke agentia in een lab met een adequaat niveau van veiligheid worden behandeld (er kan bv. een voor alle lidstaten gelijk niveau van bioveiligheid worden overeengekomen) Procedures voor snelle bevestiging van bekende schadelijke agentia in klinische en milieumonsters tijdens een gebeurtenis De lidstaten selecteren en benoemen een of meerdere referentielaboratoria voor dit schadelijke agens. Voor agentia die een grote of zeer grote bedreiging vormen, wordt patiëntmateriaal of het geïsoleerde agens aan het referentielaboratorium toegezonden om het genotype te bepalen en vast te stellen hoe de levensvatbare geïsoleerde stam dient te worden bewaard (verzameling stammen) Het vervoer van schadelijk materiaal geschiedt volgens overeengekomen procedures waarin de regels van de VN en de IATA in aanmerking worden genomen De lidstaten hebben procedures vastgesteld om piekcapaciteit te organiseren, evenals de vereisten bij een sterke stijging van de vraag, aangezien het aantal patiëntmonsters de lokale en nationale laboratoriumcapaciteit ver te boven kan gaan Mogelijkheid om tijdens een gebeurtenis snel richtsnoeren voor de diagnosticering van gevallen en isolering van ziekteverwekkers op te stellen en deze aan laboratoria en klinisch medici te zenden Internationale overeenstemming met betrekking tot agentia waarvoor de nationale capaciteit tekortschiet en met betrekking tot secundaire bevestiging van ziekteverwekkers met een hoog dreigingsniveau en andere milieuagentia.
Interoperabiliteit De intracommunautaire activiteit beoogt het volgende:
- 13 -
Een EU-programma van EU-agentschappen (bv. het ECDC), in samenwerking met de nationale bevoegde
instanties, dat een structuur biedt voor het snel vaststellen van gemeenschappelijke procedures voor de diagnosticering en bevestiging van ziekten en de isolering van agentia tijdens een gebeurtenis Procedures voor het afnemen (en vervoer) van monsters: afhankelijk van het waargenomen syndroom moeten deskundigen op klinisch gebied en van laboratoria adviseren over kwesties met betrekking tot het afnemen van monsters Het niveau van bioveiligheid moet worden overeengekomen en moet hetzelfde zijn voor alle lidstaten Er is een lijst van referentielaboratoria voor gevaarlijke agentia en er zijn verbindingen met de WHO Bevestiging: bij een positieve laboratoriumdiagnose van een ziekteverwekker met een zeer hoog risico en wanneer bewuste verspreiding niet kan worden uitgesloten, is de bevestiging van het positieve laboratoriumresultaat een gevoelige aangelegenheid. Die moet geschieden volgens een onafhankelijke procedure die op EU-niveau is overeengekomen De Commissie helpt bij het opstellen van bilaterale en multilaterale overeenkomsten om een met geavanceerde technieken uitgevoerde bevestiging van de resultaten te waarborgen, en verstrekt informatie en biedt een communicatieplatform Procedures om overeenstemming te bereiken over verschillende aspecten van laboratoriumondersteuning voor een variëteit aan agentia met een hoog dreigingsniveau Voor biologische agentia, waaronder infectieziekten, ontwikkelt het ECDC een activeringsmechanisme, communicatielijnen en logistiek, en het ECDC ondersteunt de Commissie bij het opstellen van bilaterale en multilaterale overeenkomsten, indien gewenst door de lidstaten, en ontwikkelt en ondersteunt opleidingen en piekcapaciteit in verband met de belasting van laboratoria Georganiseerde platformen voor de verzameling en uitwisseling van informatie Een EU-programma dat een structuur biedt voor het snel vaststellen van EU-brede procedures voor kwaliteitsborging om een hoog niveau van gevoeligheid en specificiteit van deze diagnose-instrumenten (die over het algemeen niet in de handel verkrijgbaar zijn) te waarborgen Een EU-programma dat een structuur biedt voor het snel oprichten van onderzoeksteams, bij verzoeken om bijstand ter plaatse, om de epidemiologische ondersteuning van de verzameling, vergelijking en analyse van gegevens tijdens een gebeurtenis te waarborgen.
1.5 Milieumonsters Verwachte resultaten In elke lidstaat zullen nationale draaiboeken en procedures om milieumonsters te verkrijgen zijn aangenomen. De draaiboeken zullen maatregelen omvatten voor de bescherming van het publiek en het onderzoekspersoneel, evenals een beschrijving van de actoren en hun rollen, een lijst van de uitrusting die minimaal aanwezig moet zijn en protocollen voor het versturen en analyseren van milieumonsters in laboratoria. Een door de Commissie opgezette werkgroep zal aanbevelingen aan de lidstaten opstellen om de procedures en protocollen voor het verkrijgen van milieumonsters te harmoniseren. Milieumonsters die zijn verzameld om gevaarlijke agentia te identificeren, moeten naar behoren worden verpakt, geëtiketteerd, gemarkeerd en verzonden volgens de van toepassing zijnde nationale en internationale regels.
Lidstaten, Commissie en agentschappen Checklist voor het verkrijgen van milieumonsters: is aan de volgende minimumvoorwaarden voldaan? Strategie voor het verkrijgen van monsters Omschrijving van het doel van de strategie (oogmerk, methode van verkrijgen en aantal monsters) Toegang tot relevante informatie met betrekking tot gebouwen en technische en
managementstructuren (bv. ventilatoren, filters, leidingensystemen, airconditioningsystemen enz.) Omschrijving van de risicolimieten Omschrijving van de geografische verspreidingsgebieden en van bewegende objecten in het gebied waar de monsters moeten worden verkregen Vaststelling van het percentage negatieve controles (veldblanco’s) in het totale aantal monsters en beschrijving van de wijze waarop ze moeten worden verkregen Bulkmonsterneming: bulkmonsters kunnen onderzoekers helpen bij het karakteriseren van aanwezige verontreiniging op bouwmaterialen (bv. vloerbedekking), stoflagen op filters, vastzittend stof (bv. op daksparren) en stof op kantoorapparatuur. Omdat bijvoorbeeld het onttrekken van sporen voor bulkmonsterneming echter blootstellingsgevaren voor laboratoriumpersoneel met zich meebrengt, moeten passende voorzorgsmaatregelen worden genomen (zoals het dubbel verpakken van monsters) om secundaire verspreiding van sporen uit verontreinigde bulkmonsters te voorkomen Omschrijving van de detectielimieten
- 14 -
Omschrijving van de procedures voor het verkrijgen van bulkmonsters Monsterneming van oppervlakten met doekjes of wattenstokjes (oppervlaktemonsters worden verzameld door een vochtig gemaakt, absorberend medium over een niet-poreus oppervlakte te bewegen) Omschrijving van de media die verenigbaar zijn met de analyseprocedures van het laboratorium Oppervlaktemonsters afgenomen door middel van opzuiging met een HEPA (High-Efficiency Particulate Air)stofzuiger (het verzamelen van monsters door ze op te zuigen biedt het voordeel dat er grote of stoffige, nietporeuze oppervlakten kunnen worden bestreken, zoals vloerbedekking, plafondtegels, filters van ventilatiesystemen en beklede stoelen) Omschrijving van methoden voor verschillende oppervlakten en materialen Luchtmonsters Omschrijving van de procedures voor het verzamelen van de verschillende verontreinigende stoffen.
Interoperabiliteit De intracommunautaire activiteit beoogt het volgende: Gemeenschappelijke normen voor een correcte monsterneming en door de volksgezondheidsautoriteiten en/of andere bevoegde instanties overeengekomen procedures voor de daaropvolgende ontsmetting en voor het vervoer van de monsters.
1.6 Monitoring van neveneffecten van maatregelen tegen de gezondheidsbedreiging Verwachte resultaten Een wettelijk kader en procedures zullen de verzameling van realtimegegevens mogelijk maken. Maatregelen om de bedreiging voor de volksgezondheid tegen te gaan, zullen verschillende gebieden beslaan, waaronder bijvoorbeeld strategieën om de bedreiging te beheersen, het traceren van contacten, het isoleren van gevallen, ontsmetting, en medische behandeling en vaccinaties. Afhankelijk van de aard van de verschillende maatregelen moeten mogelijke negatieve effecten en ongewenste voorvallen zorgvuldig en tijdig worden gemonitord en geëvalueerd, zowel op nationaal als op Europees niveau. Afhankelijk van de alarmfase en de geneesmiddelen, apparatuur en andere medische producten die worden gebruikt om de gezondheidsbedreiging tegen te gaan, kan het zijn dat de instanties die informatie verstrekken over ongewenste voorvallen niet in alle lidstaten dezelfde zijn. Er zal een systeem voor het monitoren van neveneffecten worden ontwikkeld, met een gedeelde databank (input) en samengevoegde gegevens (output), definities (gevalsdefinities, selectiecriteria, inentingsprocedures, vaccins, lijst van contra-indicaties), geïdentificeerde variabelen en contactpunten, en aanbevelingen voor mogelijke behandelingen. Het is van groot belang dat het monitoren van neveneffecten van weesgeneesmiddelen die buiten het toepassingsgebied van hun vergunning worden gebruikt, bijvoorbeeld als tegengif, wordt gereguleerd in de nationale wetgeving en in andere relevante systemen, zoals het mechanisme voor geneesmiddelenbewaking.
Lidstaten, Commissie en agentschappen Checklist voor het monitoren van ongewenste voorvallen: is aan de volgende minimumvoorwaarden voldaan? Nationale draaiboeken omvatten het opzetten of uitbreiden van systemen om ongewenste voorvallen te monitoren.
Interoperabiliteit Het systeem voor de monitoring van ongewenste voorvallen door de EU, waarvoor het ECDC verantwoordelijk is (behalve bij ongewenste farmacologische voorvallen, waarvoor het EMA verantwoordelijk is), samen met de nationale bevoegde instanties, wordt ontwikkeld in samenwerking met de bevoegde autoriteiten in de lidstaten voor biologische agentia, waaronder infectieziekten.
1.7 Opslag, documentatie en archivering Verwachte resultaten Tijdens elke volksgezondheidscrisis (zoals een uitbraak, massale blootstelling van mensen enz.) zal informatie zich zeer snel ontwikkelen, en het bijhouden van alle reacties kan een groot probleem worden. Na het herstel kunnen onderzoekscommissies worden ingesteld, wat het bijhouden van een logboek tijdens de crisis nodig maakt. In de draaiboeken moeten regelingen worden beschreven die ervoor moeten zorgen dat
- 15 -
relevante informatie (inclusief de bronnen) wordt vastgelegd en bewaard, zodat deze informatie kan worden gebruikt in evaluaties na afloop van de crisissituatie, bij het monitoren van de langetermijngezondheidseffecten en bij het volgen van de medewerkers van hulpdiensten en leden van het publiek die mogelijk zijn getroffen.
Lidstaten, Commissie en agentschappen Checklist voor de opslag, documentatie en archivering: is aan de volgende minimumvoorwaarden voldaan? Dagelijkse en systematische vastlegging van inkomende gegevens en reacties De lokale, nationale en interregionale coördinatiesystemen worden beschreven.
Interoperabiliteit De coördinatiecontacten zijn bekend op nationaal en EU-niveau Na een gebeurtenis wordt een actieve evaluatie van de gebeurtenis uitgevoerd Er wordt een communautair coördinatiesysteem voor de bestaande opslagsystemen opgezet waarin de rol van elk agentschap wordt beschreven.
- 16 -
2 Communicatie De tijdige verstrekking van correcte informatie op alle niveaus is van essentieel belang om een onvoorziene en ongewenste ontregeling van het maatschappelijk leven en de eventuele economische gevolgen daarvan zo beperkt mogelijk te houden en om zo doeltreffend mogelijk te kunnen reageren. Het in het vorige hoofdstuk beschreven informatiebeheer kan niet werken zonder dat er tijdig correcte informatie beschikbaar komt in het kader van de volgende communicatietaken en -systemen: rapportagesysteem en -procedures, regels voor de doorgifte en raadpleging van informatie, gegevenscommunicatie, operationele communicatie en operationeel beheer tussen spelers, en communicatie over de risico’s/crisis met de media en het publiek. Effectieve communicatie is een essentieel element van crisisbeheer. Proactieve communicatie stelt niet alleen het publiek in staat zichzelf te beschermen, maar kan ook de rapportage van gevallen en de kennis bij eerstelijnshulpverleners en -crisisbestrijders vergroten, de verwarring verminderen en een optimaal gebruik van middelen vergemakkelijken. Al deze zaken zijn belangrijk voor een doelmatige reactie. Goede communicatie draagt er tevens aan bij dat het publiek tijdens een gebeurtenis vertrouwen in de gezondheidsautoriteiten blijft houden, waardoor de kans op sociale en economische verstoringen wordt geminimaliseerd. Bij de communicatie met de media en het publiek dienen de beginselen van goede risicocommunicatie te worden toegepast.
2.1 Rapportagesystemen en -procedures Verwachte resultaten Wie rapporteert wat aan wie, langs welke hiërarchische lijnen? De inputstromen, de informatiestromen en de gegevensoverdracht zijn duidelijk afgebakend en de verantwoordelijkheid van elke speler om de surveillance- en/of controlegegevens te verzamelen, te analyseren en te rapporteren, zijn duidelijk vastgelegd. Waarschijnlijke resultaten zijn standaardprocedures, software en overeenkomsten. Een coördinatiemechanisme dat ook de communicatie omvat is een essentieel element van elk algemeen draaiboek. Ook elementen voor de detectie van ongebruikelijke gebeurtenissen en bedreigingen voor de volksgezondheid moeten onderdeel van dit mechanisme zijn, op basis van: •
Open informatiebronnen (toegang tot MedISys en andere, vergelijkbare informatiebronnen) en systemen voor vroegtijdige waarschuwing (de systemen voor snelle waarschuwing en maatregelen RAS-BICHAT, RAS-CHEM, RASFF, RAPEX en andere voor volksgezondheidscrises relevante systemen, zoals de Internationale Gezondheidsregeling)
•
Een gemeenschappelijk webplatform voor crisisbeheer (HEDIS), waar gezondheidsautoriteiten situatie- en activiteitenverslagen, situatieplattegronden en alle opportune informatie zullen vinden die hen zal helpen in de besluitvorming.
Deze instrumenten moeten permanent (24/7/365) beschikbaar zijn.
Lidstaten, Commissie en agentschappen Afhankelijk van de ernst van de gebeurtenis moeten drie systemen in aanmerking worden genomen: systemen voor snelle waarschuwing en kennisgeving systemen voor vroegtijdige waarschuwing systemen die het crisisbeheer ondersteunen In alle gevallen moeten de systemen betrouwbaar, flexibel, beveiligd en permanent (24/7/365) beschikbaar zijn. Daarbij zijn de volgende beginselen van belang: Identificatie van de autoriteiten/structuren/diensten voor rapportage. Integratie van de volksgezondheidscomponent in de andere systemen en omgekeerd
In een vroeg stadium moeten standaardprocedures worden ontwikkeld, met inbegrip van de respectieve algoritmen, die door alle betrokken partijen moeten worden toegepast en gerespecteerd en waarin wordt beschreven hoe waarschuwingen van de lokale overheden moeten worden doorgegeven aan de nationale overheid en verder (bv. naar de EU of de WHO) De partijen moeten criteria voor het doen van kennisgevingen overeenkomen
- 17 -
Er kan een systeem van stand-byfunctionarissen worden toegepast De aanwezigheid van een bidirectioneel (duaal) communicatiekanaal is een vereiste (dit voorkomt verlies van
informatie); de bevoegde autoriteiten en operationele (24/7/365) contactpunten moeten hierbij worden betrokken; De rol van elke speler: de bevoegde autoriteit is een hoge ambtenaar van een ministerie of instantie die bevoegd is om besluiten te nemen en uit te voeren; de operationele (24/7/365) contactpunten geven alle waarschuwingen door aan de bevoegde autoriteit Toepassing van hetzelfde beginsel op de gespecialiseerde diensten van de Commissie die als bevoegde autoriteit optreden, en op het directoraat Veiligheid van de Commissie in Brussel als 24/7/365-contactpunt Gebruik van de meest geavanceerde communicatietechnologieën die een snelle uitwisseling en vertrouwelijkheid van de gegevens mogelijk maken (zie bijlage 1) Er moeten back-upfaciliteiten beschikbaar zijn Er moeten interventietijden worden vastgesteld, afhankelijk van het doel en het toepassingsgebied van het betrokken netwerk Er moeten faciliteiten aanwezig zijn voor het doorgeven van zeer gevoelige informatie, zoals niet-gerubriceerde informatie over gebeurtenissen (gevoelige informatie) of gerubriceerde informatie (zoals informatie die is gerubriceerd als RESTREINT UE, CONFIDENTIEL UE, SECRET UE of informatie die krachtens de nationale wetgeving is gerubriceerd) In de communicatieprotocollen moet van alle systemen de vertrouwelijkheid, integriteit, controleerbaarheid, beschikbaarheid, duurzaamheid en betrouwbaarheid zijn gewaarborgd (zekerheid dat de berichten arriveren); Er moeten aangepaste kennisgevingsformulieren worden ontworpen, rekening houdend met de complexiteit van de benodigde reactie.
Interoperabiliteit De intracommunautaire rapportage en procedures moeten ervoor zorgen dat: De aangewezen bevoegde autoriteit en het 24/7/365-contactpunt zijn verbonden met de mechanismen voor snelle waarschuwing van de Gemeenschap
De lidstaten in kennis worden gesteld van de contactgegevens van de contactpunten die verantwoordelijk zijn voor de van toepassing zijnde waarschuwingssystemen en van het directoraat Veiligheid (en/of het centrale contactpunt) in Brussel, dat fungeert als het 24/7/365-contactpunt Wordt nagedacht over de mogelijkheid om gespecialiseerde surveillancenetwerken op het gebied van voedsel, diervoeders, plantgezondheid, diergezondheid, civiele bescherming, netwerken voor chemische en radionucleaire surveillance en van voor de reactie verantwoordelijke instanties, rechtshandhavingsnetwerken en andere gespecialiseerde netwerken bij de communicatie te betrekken Deze netwerken bestaan reeds en verbinden de Commissie met de relevante ministeries in de lidstaten en 1 internationale organisaties op het gebied van gezondheidsbescherming (de WHO , de Raad van Europa, de 2 OESO, de IAEA, de OVCW, de FAO, de OIE, het GHSI enz.).
2.2 Verplichting om informatie door te geven en verplichte voorafgaande raadpleging/berichtgeving over tegenmaatregelen Verwachte resultaten Het bestaan van een gestructureerd EU-kader zal ervoor zorgen dat bedreigingen voor de volksgezondheid onmiddellijk zullen worden gerapporteerd en dat er overleg over bedreigingen, gebeurtenissen en tegenmaatregelen met een EU- of internationale dimensie zal plaatsvinden. De communicatie over gezondheidsbedreigingen (waarschuwingen) tussen volksgezondheidsautoriteiten/structuren zal zeer tijdig plaatsvinden en zal gericht zijn tot de juiste autoriteiten, zodat deze hun draaiboeken kunnen activeren. Daarbij moet speciale aandacht worden geschonken aan de rol en het profiel van de ‘IGRmechanismen’. De lidstaten zullen, in coördinatie met de Commissie, de andere lidstaten onmiddellijk in kennis stellen van een gebeurtenis en van genomen tegenmaatregelen, zodat deze, evenals de EU, op tijd adequate tegenmaatregelen kunnen nemen (bv. bij overdraagbare ziekten) om de verspreiding naar andere landen in te dammen. Lidstaten nemen tegenmaatregelen, maar als deze maatregelen bijvoorbeeld gevolgen hebben voor reizigers, zouden de andere lidstaten van tevoren moeten worden geïnformeerd.
1
Bijzondere aandacht moet worden geschonken aan de rol en het profiel van de focal points van de Internationale Gezondheidsregeling (IGR) die alle lidstaten krachtens de IGR (2005) als nationaal contactpunt hebben aangewezen. 2
GHSI: Global Health Security Initiative (Initiatief voor wereldwijde bescherming van de gezondheid).
- 18 -
De bevoegde diensten van de Commissie zullen in kennis worden gesteld van de te nemen tegenmaatregelen en zullen zorgen voor follow-up met de belanghebbende partijen in de lidstaten en andere diensten van de Commissie en hun gespecialiseerde structuren. Een EU-procedure voor voorafgaande kennisgeving en raadpleging zal in overeenstemming zijn met het wettelijk mandaat en de wettelijke beperkingen van de communautaire instellingen op het gebied van volksgezondheid (menselijke gezondheid) en dier- en plantgezondheid. Het wettelijk kader is belangrijk, aangezien tegenmaatregelen de werking van de interne markt van de Gemeenschap kunnen aantasten. Er zullen richtsnoeren met betrekking tot het niveau en de schaal van bedreigingen en gemeenschappelijke methoden en terminologie worden vastgesteld.
Lidstaten, Commissie en agentschappen Overeenstemming over en tenuitvoerlegging van: Richtsnoeren met betrekking tot het niveau en de schaal van bedreigingen, en gemeenschappelijke methoden
en terminologie Een lijst van tegenmaatregelen (met verplichte kennisgeving en/of communicatie) Een procedure voor de communicatie van en raadpleging over tegenmaatregelen (relevant werk in uitvoering: besluiten van de Commissie inzake stand-byverklaringen en tegenmaatregelen) Algoritmen voor elke situatie, indien mogelijk Procedures voor de informatie-uitwisseling en samenwerking tussen diensten op het gebied van de bescherming van de diergezondheid, voedselveiligheid, plantgezondheid en menselijke gezondheid Wordt de menselijke gezondheid systematisch in aanmerking genomen in alle relevante procedures?
Interoperabiliteit Intracommunautaire informatieoverdracht en raadpleging vereist: Het opzetten van een wettelijk kader met twee besluiten van de Commissie (een voorstel voor een besluit van de Commissie tot instelling van een procedure voor raadpleging, informatievoorziening en samenwerking, en een voorstel voor een besluit van de Commissie inzake een procedure om snel een waarschuwing te doen uitgaan op EU-niveau, waarvoor buitengewone en tijdelijke gecoördineerde acties op EU-niveau in het kader van het communautair netwerk voor epidemiologische surveillance en de controle van overdraagbare ziekten nodig zijn) Het ontwerpen van regelingen met de bevoegde diensten van de Commissie om besluiten te kunnen nemen over tegenmaatregelen die van invloed zijn op de handel, de economie, het maatschappelijk leven enz. (ARGUS en het Crisiscoördinatiecomité (CCC)) De bevoegde diensten van de Commissie worden in kennis gesteld van de te nemen maatregelen en zorgen voor follow-up met de belanghebbende partijen in de lidstaten en andere relevante diensten van de Commissie De WHO en de herziene IGR moeten hierbij in aanmerking worden genomen, indien van toepassing.
2.3 Communicatie en beheer van gegevens Verwachte resultaten De inputstromen, de informatiestromen en de gegevensoverdracht zijn duidelijk afgebakend en de verantwoordelijkheid van elke speler om de surveillance- en/of controlegegevens te verzamelen, te analyseren en te rapporteren, zijn duidelijk vastgelegd (zie hoofdstuk 4). Standaardprocedures, software en overeenkomsten zijn waarschijnlijke resultaten. Indien nodig moet het systeem zo ontworpen worden dat de beveiliging er een kernaspect van vormt en langs meerdere lijnen loopt. Doel hiervan is aanvallen op het netwerk te voorkomen en in te perken en van dergelijke aanvallen te herstellen. Daartoe moeten risicoanalyses worden uitgevoerd. De partners op lokaal, nationaal, EU- en internationaal niveau moeten worden geïdentificeerd en relevante informatie en gegevens moeten met deze partners worden gedeeld. Een snelle detectie, maar nog meer het snel delen van waarschuwingen/informatie, is essentieel. Behalve dat er voor een communicatie-instrument en communicatieprocedures moet worden gezorgd, moet de integriteit van de uitgewisselde informatie worden vastgesteld, de inhoud worden gevalideerd, de authenticiteit van de afzender worden vastgesteld en de ontvangst van het verzonden bericht worden geverifieerd. Vooraf ontworpen kennisgevingsformulieren kunnen de snelheid van de informatieoverdracht en de duidelijkheid van de gedeelde informatie vergroten. Het mechanisme moet een doorzoekbare archiveringsfunctie omvatten en de Commissie moet daarin een rol als moderator krijgen.
Lidstaten, Commissie en agentschappen Minimumvereisten voor de communicatie-instrumenten en procedures om diensten in de lidstaten, de Commissie en de relevante agentschappen met elkaar te verbinden: - 19 -
Vooraf ontworpen kennisgevingsformulieren (om snel duidelijke berichten te kunnen zenden) Opzetten van veilige communicatiekanalen voor gevoelige of gerubriceerde informatie Vaststellen van de authenticiteit van de afzender Validatie van de inhoud Verificatie van de ontvangst van verzonden berichten Beveiligingsmaatregelen om de beschikbaarheid van diensten en gegevens, de integriteit van gegevens, de authentisering van knooppunten en de instandhouding van de veiligheid te waarborgen Wordt aan deze vereisten voldaan in de diensten die verantwoordelijk zijn bij de vier typen CBRN-bedreigingen (chemisch, biologisch, radiologisch en nucleair)?
Interoperabiliteit Communicatie en beheer van informatie met betrekking tot gezondheidsbedreigingen vereisen op intracommunautair niveau ten minste het volgende: Onderhoud van een platform (HEDIS3) om de volgende zaken op te stellen/op te zetten/te ontwikkelen en regelmatig te actualiseren: Normen voor verzamelde epidemiologische gegevens en resultaten (momenteel in ontwikkeling in TESSy en EPIS in het ECDC) Veilige communicatiekanalen voor gevoelige informatie Normen voor de elektronische rapportage van verzamelde laboratoriumgegevens en -resultaten Normen voor de routing en beveiliging van gegevens Gemeenschappelijke beschrijvingen van metagegevens Integratie van informatie uit meerdere bronnen, met behoud van de verbindingen tussen entiteiten, objecten en gebeurtenissen Presentatie van gestructureerde informatie, waaronder situatieverslagen, activiteitenverslagen en kalenders voor komende gebeurtenissen, met vaste dagelijkse procedures voor het herhalen van acties Beheer van de toegang tot het platform voor partners als de nationale gezondheidszorgautoriteiten, de nationale bevoegde autoriteiten, EU-agentschappen, directoraten van de Commissie en internationale partners Verbindings- en controlestructuren in de vestigingen van de partners.
2.4 Communicatie tussen spelers Verwachte resultaten Procedures voor de communicatie tussen de spelers zorgen voor correcte en tijdige informatie op alle niveaus. De gezondheidssector zal een centrale rol spelen als belangrijkste verstrekker van informatie.
Lidstaten, Commissie en agentschappen Voor een goede communicatie tussen alle spelers over een bedreiging voor de volksgezondheid zal een mechanisme nodig zijn voor een tijdige en consistente verspreiding van informatie: tussen nationale instanties en regionale autoriteiten: alle beschikbare informatie, met name gezondheidsinformatie, voor alle essentiële diensten
van het regionale niveau naar het lokale niveau en naar de individuele gezondheidszorgfaciliteiten, waaronder noodfaciliteiten die in de gemeenschap kunnen worden georganiseerd om deze informatie door te geven.
Interoperabiliteit Vereisten voor goede communicatie op intracommunautair niveau: Specifieke websites met beperkte toegang voor beroepsbeoefenaren in de gezondheidszorg en andere groepen (besluitvormers)
Standaardprocedures om de bevoegde structuren en autoriteiten te analyseren en te informeren teneinde de uitwisseling van informatie tussen de lidstaten te garanderen
Regelmatige updates voor alle relevante belanghebbende partijen.
3
HEDIS = Health Emergency and Disease Information System.
- 20 -
2.5 Risico-/crisiscommunicatie met de media en het relevante publiek Verwachte resultaten Hoewel risicocommunicatie en crisiscommunicatie twee zeer verschillende disciplines zijn, hebben ze vaak dezelfde doelstellingen. Wanneer zich een risico of een crisis voordoet, is het belangrijkste doel van communicatie dat er tijdig passende en correcte informatie aan de juiste personen wordt verstrekt. Risicocommunicatie is de uitwisseling en verspreiding van relevante informatie over risico’s om besluitvormers, belanghebbende partijen en het publiek in staat te stellen goede besluiten te nemen. Risicocommunicatie draagt bij aan een meer systematische omschrijving van het risico, betrekt beoordelingen van gedragspatronen van belanghebbende partijen en psychosociale invalshoeken bij de besluitvorming en communicatie en bevordert een doelmatige planning van de communicatie en van de berichtgeving. De beginselen van risicocommunicatie kunnen in gewijzigde of verkorte vorm ook worden toegepast op de communicatie in crisis- en noodsituaties. Net zoals dat voor de communicatie van risico’s geldt, moet de communicatie in een crisis- of noodsituatie integraal onderdeel van het risicobeheer zijn. Crisiscommunicatie is communicatie in een situatie waarin de ideeën van het publiek met betrekking tot wat hoort, tradities, waarden, veiligheid, gezondheid of de integriteit van de overheid op enigerlei wijze in het geding zijn. Noodcommunicatie is communicatie in een noodsituatie met een duidelijk tijdselement waarin dringend moet worden gecommuniceerd met een selecte groep personen als gevolg van een abnormale situatie die snelle actie vereist, buiten de normale procedures om, teneinde lichamelijk letsel of de dood van personen of schade aan eigendommen of het milieu te voorkomen. Vaak is deze communicatie zeer operationeel en bedoeld om aan te zetten tot onmiddellijke actie of om deze te sturen. Meer dan ooit wordt communicatie erkend als een essentieel element van een doelmatig risicobeheer door organisaties en overheden. Daarom moet communicatie een fundamentele rol spelen in de verschillende fasen (voorbereiding, preventie, reactie, herstel) van een noodsituatie of een gezondheidscrisis. De aard van de risico’s is aanzienlijk veranderd, en als gevolg van het snel veranderende veld van de wetenschap en de technologie, de integratie van economieën en communicatie wereldwijd en de verwachting van het publiek dat de risico’s kleiner zullen worden en de controle over hun blootstelling aan risico’s juist groter, ontstaan ook nieuwe risico’s. Op het gebied van volksgezondheid leggen de risico’s, te weten pandemische influenza en chemische, biologische en radionucleaire gebeurtenissen, een enorm beslag op de beschikbare middelen. Het beheer van deze gebeurtenissen hangt in hoge mate af van een geïnformeerd, betrokken en meewerkend publiek. Door de dialoog en de uitwisseling van essentiële informatie tussen belanghebbende partijen en de autoriteiten te vergemakkelijken, zorgt risicocommunicatie voor transparantie, vertrouwen en geloofwaardigheid van de autoriteiten en voor wederzijds respect. Het is belangrijk om de nieuwsmedia al in een vroeg stadium te betrekken bij de planning van de voorbereiding op noodsituaties. Wanneer de connecties met de media goed zijn, kunnen deze een belangrijke professionele bijdrage leveren tijdens de reactiefase. De media zijn van essentieel belang om: • burgers snel in alledaagse taal te informeren • burgers te helpen bij het verminderen van de risico’s • de samenleving te mobiliseren • impopulaire controlemaatregelen uit te leggen en er steun voor te vergaren • de stem van gewone burgers te vertolken • perspectief en context te bieden.
Lidstaten, Commissie en agentschappen Doelmatige risico-/crisiscommunicatie vereist dat er een sterk communicatieteam aanwezig is dat over voldoende menselijke hulpmiddelen beschikt, zowel wat betreft het aantal medewerkers als wat betreft de beschikbare capaciteiten (multidisciplinaire kennis, benodigde vaardigheden, opleiding). Tijdens een crisis moeten de communicatieteams snel kunnen worden versterkt door middel van een interne herschikking van personeel en wederzijdse bijstand tussen diensten, agentschappen en instellingen. Alle draaiboeken moeten een communicatiestrategie omvatten, die is onderverdeeld in de volgende fasen:
- 21 -
Fase van de gebeurtenis
Selecteer een mediacentrum en rust dit uit Kies een ruimte waar het communicatiepersoneel wordt gevestigd en rust deze ruimte uit Zet communicatienetwerken op en onderhoud deze Selecteer essentieel communicatiepersoneel, evenals back-ups, en stel hun rollen vast [om tijdens een noodsituatie als woordvoerder over volksgezondheidskwesties op te treden, voor verschillende groepen en formats (woordvoerders uit verschillende etnische groepen, woordvoerders voor de media, sprekers tijdens communicatiebijeenkomsten enz.)] Ontwikkel een robuust intern briefing- en liaisonsysteem Stel de rol van de communicator in een crisisbeheersituatie vast (bv. nauw verbonden met het crisisteam, hoeder van de geloofwaardigheid van en het vertrouwen in de organisatie, ontwikkelt de communicatiestrategie, is de vertegenwoordiger van het publiek tijdens bijeenkomsten van het hogere management) Bekrachtig de communicatierichtsnoeren van de WHO (vertrouwen, snel mededelingen doen, transparantie) en kom overeen om dienovereenkomstig te handelen Stel een lijst van belangrijke mededelingen op en bepaal hoe deze tijdens een crisis zullen worden gebruikt Ontwerp persberichten en -verklaringen (met betrekking tot belangrijke boodschappen) Maak een lijst van ‘veel gestelde vragen’ en antwoorden daarop (met betrekking tot belangrijke boodschappen) Ontwerp publiciteitsmateriaal voor gebruik tijdens een crisis Creëer informatie op internet die indien nodig meteen kan worden vrijgegeven Bepaal welke informatie moet worden verzameld; verzamel en vergelijk informatie Zorg voor een beoordeling van en inzicht in de zorgen van belanghebbende partijen en het publiek Bepaal welke informatie moet worden gecommuniceerd en aan wie; stel mededelingen op en zorg dat ze worden gevalideerd Stel een lijst van belangrijke media op (gespecialiseerde en algemene) Versterk de relaties met de media (leg contact met belangrijke personen, begrijp hoe ze te werk gaan, licht ze in over hun rol en bepaal hoe er kan worden samengewerkt).
Om de activiteiten van alle belanghebbende partijen te stroomlijnen, moeten er procedures en protocollen zijn vastgesteld tussen alle betrokken niveaus van het crisisbeheer (lokaal, regionaal, nationaal en internationaal, tussen overheden en tussen sectoren). Oefeningen en opleidingen moeten als een integraal onderdeel van het planningsproces worden beschouwd. Het is belangrijk dat de betrokken medewerkers een opleiding voor hun respectieve rollen krijgen voordat een oefening wordt ingepland. Opleidingen voor essentieel communicatiepersoneel en hun back-ups kunnen de volgende elementen omvatten: Schrijfvaardigheden (opstellen van briefings, persberichten, verklaringen enz.) Schrijven voor websites Evalueren van de berichtgeving door de media Effectief gebruik van internet Gebruik van sociale netwerken om te communiceren Toepasselijke procedures en protocollen. Fase van de gebeurtenis De aangewezen functionaris voor het onderhouden van de relaties met de media coördineert ook de voorlichting aan het publiek en rapporteert rechtstreeks aan de in noodsituaties hoogst verantwoordelijke persoon. Deze mediacoördinator moet: Hiërarchische lijnen met het voorlichtingsteam onderhouden De directeuren van betrokken agentschappen, het operationeel commando en het hoofdkwartier op de hoogte
houden van en adviseren over vrij te geven informatie, specifiek op het incident gericht beleid, wetenschappelijke gegevens en de situatie Een tijdschema voor het verspreiden van informatie over de noodsituatie ontwikkelen, met inbegrip van mededelingen over het afgeven van waarschuwingen (op radio en televisie) en te gebruiken symbolen; Boodschappen presenteren in een mediapakket, met hoofdonderwerpen, achtergrondinformatie en berichten, en indien mogelijk en passend met audio- en/of videotapes De in de noodsituatie verantwoordelijke autoriteiten raadplegen om de belangrijkste problemen en prioriteiten te identificeren en een profiel van het doelpubliek op te stellen Een werk- en aflossingsschema voor het voorlichtingsteam opstellen om minimaal gedurende een aantal dagen 24 uur per dag operationeel te zijn (twee tot drie ploegendiensten per dag).
- 22 -
Mediavoorlichting moet ook het volgen van de media en het waarborgen van de ontvankelijkheid van de media voor informatie inhouden. Deze activiteit omvat: Het schiften van verzoeken om informatie Reageren op verzoeken van de media (bv. dagelijkse persconferenties, actualisering van websites) De productie van uitnodigingen aan de media, persberichten, factsheets, ‘b-roll’-materiaal Monitoring van de media door omgevings- en trendanalyse (bv. knipseldienst, volgen van de mediadekking,
MedISys en andere, vergelijkbare bronnen) om te bepalen welke boodschappen moeten worden uitgezonden, welke verkeerde informatie moet worden gecorrigeerd en wat de zorgen en belangen van de media zijn in een crisissituatie De beoordeling van de beschikbare telefooncapaciteit om te bepalen of er in noodsituaties extra lijnen nodig zijn Het beantwoorden van verzoeken om informatie van burgers die het agentschap per telefoon (bv. via een hotline), schriftelijk of per e-mail rechtstreeks benaderen Het opstellen van tijdpaden en het geven van correcte informatie op openbare websites De publicatie van contactinformatie Monitoring van het publiek door omgevings- en trendanalyse om te bepalen welke boodschappen moeten worden uitgezonden, welke verkeerde informatie moet worden gecorrigeerd en wat de zorgen en belangen van het publiek zijn in een crisissituatie Het in paraatheid brengen van vertaaldiensten Live gaan met een website (veel gestelde vragen en antwoorden, situatieverslag, kennisgevingen, plattegronden).
Fase na de gebeurtenis: Het communicatieplan moet ook de mogelijkheid van debriefing en analyse van de verschillende aspecten van de gebeurtenis omvatten, alsmede het gebruik van geleerde lessen om het communicatieplan verder te verfijnen. Dit dient de volgende activiteiten te omvatten: Identificatie van wat heeft gewerkt en welke kleine dingen een verschil hebben gemaakt of zouden hebben gemaakt als ze beschikbaar waren geweest
Diagnose van hoe goed het communicatieplan heeft gewerkt Beoordeling van de nieuwsdekking en de gevolgen daarvan.
Interoperabiliteit In de loop der jaren is brede consensus ontstaan dat de EU en haar lidstaten bij een belangrijke bedreiging voor de volksgezondheid moeten streven naar een gecoördineerde aanpak van de communicatie. Daartoe moet een netwerk van communicatoren op het gebied van de gezondheidsbescherming worden opgezet dat in contact staat met de in de noodsituatie verantwoordelijke autoriteiten, de relevante Europese agentschappen en de Europese Commissie. De leden van het netwerk delen ervaringen en goede praktijken op het gebied van risico- en crisiscommunicatie en communiceren over door de crisismanagers genomen maatregelen, aan gezondheid gerelateerde aanbevelingen en risicobeheer. De Commissie onderhoudt dit netwerk en ondersteunt de activiteiten van het netwerk, die bestaan uit: Het bereiken van overeenstemming over gemeenschappelijke aspecten van communicatiedraaiboeken voor relevante gezondheidsbedreigingen, zoals CBRN-risico’s, pandemische influenza en andere grote uitbraken van infectieziekten Communicatie over door de crisismanagers genomen maatregelen, aan gezondheid gerelateerde aanbevelingen en risicobeheer Het opstellen van bijdragen voor publicatie op internet tijdens een gebeurtenis, het uitwisselen en indien mogelijk harmoniseren van boodschappen die tijdens de gebeurtenis kunnen worden gebruikt Het opzetten van sterke verbindingen tussen leden van het netwerk en opbouwen van vertrouwen tussen partners Het leveren van deskundigheid en richtsnoeren met betrekking tot crisiscommunicatie aan besluitvormers, bv. over hoe gezondheidsmaatregelen aan het publiek moeten worden gepresenteerd Het bieden van hulp bij het opstellen van een algemene communicatiestrategie voor gezondheidsbedreigingen die zijn geïdentificeerd door het Gezondheidsbeveiligingscomité, de Commissie en andere Europese agentschappen
- 23 -
Het organiseren van voorafgaande discussies tussen partners tijdens een volksgezondheidscrisis met behulp van het speciaal daarvoor bedoelde platform HEDIS van de Commissie Het monitoren van de reacties in de media tijdens een crisis en terugrapporteren daarover aan het netwerk Het zorgen voor samenhang met risicobeoordelingsagentschappen en hun relevante communicatieactiviteiten.
De taken omvatten: Het opzetten van uitwisselingsprocedures (wanneer moet informatie worden uitgewisseld en welke) Het ontwikkelen van protocollen voor samenwerking (gemeenschappelijke analyse van de gebeurtenis, begrip
van de bewoordingen, overeenstemming over de te volgen lijn, overeenstemming over de tijdpaden van acties) en coördinatie (teamwerk) Het delen van communicatiestrategieën, persberichten, briefings en informatie over zorgen bij het publiek in de verschillende landen Het ontwikkelen en bijhouden van een contactlijst Het identificeren van instrumenten voor de communicatie tussen partners (e-mail, webplatforms, audio- en videoconferenties enz.) Zorgen voor een samenhangende benadering van de media door de lidstaten Het vertalen van de op internet gepubliceerde vragen/antwoorden Het vergelijken van de inhoud van websites en kranten in alle lidstaten Het vaststellen van gemeenschappelijke normen Het delen van in de lidstaten geleerde lessen.
2.6 Politieke pleitbezorging Verwachte resultaten Communicatie van alle spelers naar hun politieke autoriteiten is nodig om deze tijdig van correcte informatie te voorzien. De politieke autoriteiten zullen het communicatieplan kennen en via de aangegeven kanalen om informatie over gebeurtenissen vragen alvorens besluiten te nemen of politieke standpunten met betrekking tot de gebeurtenis in te nemen.
Lidstaten, Commissie en agentschappen Elk draaiboek moet er ten minste voor zorgen dat de politieke hiërarchie: Wordt geïnformeerd en regelmatig wordt bijgepraat over het draaiboek (de draaiboeken), de rol en bevoegdheid van de verschillende spelers en de contactpunten
De belangrijkste leden kent van het team dat verantwoordelijk is voor de reactie op de noodsituatie Bekend is met de bestaande systemen en processen voor het beheer van crisissituaties Gebruikmaakt van de kanalen die tijdig correcte informatie verstrekken om besluiten te nemen. Intracommunautaire politieke pleitbezorging omvat het volgende: De Raad en de Commissie ontvangen tijdig informatie over de besluiten die voor de Gemeenschap van belang zijn Zo nodig worden relevante vergaderingen van de Raad vervroegd om besluiten van communautair belang te nemen.
- 24 -
3 Wetenschappelijk/op bewijzen gebaseerd advies In deze context wordt onder wetenschappelijk/op bewijzen gebaseerd advies verstaan: het proces van integratie van informatie door snel advies in te winnen en het vaststellen van eventuele kwetsbare punten en de mogelijke reactie door middel van een beoordeling van de risico’s, met inbegrip van ondersteuning om de juiste beheersings- en tegenmaatregelen, de daarvoor benodigde middelen en de wijze van toepassing te bepalen.
3.1 Snelle raadpleging (deskundigen, deskundige instanties) voor advies Verwachte resultaten In de lidstaten en op EU-niveau zal een systeem bestaan om advies van deskundigen in te winnen. Ministeries en andere relevante instanties in de lidstaten zullen van dit systeem gebruik kunnen maken om een bron van specifieke nationale deskundigheid te creëren, de wederzijdse bijstand tussen de lidstaten te versterken en een gemeenschappelijke reactie op volksgezondheidscrises te vergemakkelijken. Er zullen regelingen bestaan voor ad-hocraadpleging van netwerken (op afstand of door persoonlijk contact) en er zullen conferentiefaciliteiten aanwezig zijn. Bij het opstellen van lijsten van deskundigen moet echter zorgvuldig worden bepaald of de deskundigen door de lidstaten dan wel door de EU worden benoemd. Ook moet erop worden toegezien dat deskundigen niet te zwaar worden belast wanneer ze adviseur van zowel een nationale regering als de EU (en mogelijk de WHO enz.) worden. Er zal een beroep gedaan kunnen worden op deskundigen, bestaande commissies (zoals het Gezondheidsbeveiligingscomité en de contactpunten van het systeem voor vroegtijdige waarschuwing en maatregelen (EWRS)) en mogelijke nieuwe wetenschappelijke commissies die volgens de bestaande procedures te werk gaan. Ook moeten er procedures bestaan voor andere typen bedreigingen, zoals chemische en radiologische bedreigingen.
Lidstaten, Commissie en agentschappen Checklist voor snelle raadpleging naar aanleiding van incidenten met gevolgen voor de volksgezondheid: Zijn er lijsten van individuele deskundigen beschikbaar? Zijn er lijsten van contactpunten beschikbaar? Bestaan er noodprocedures voor de snelle raadpleging van deskundigen? Vindt in deze procedures raadpleging plaats van Volksgezondheidsdeskundigen met verschillende specialisaties (zoals dreigings- en risicobeoordeling,
paraatheid en reactie)? Toxicologen? Deskundigen op het gebied van giftige stoffen? Deskundigen op het gebied van het beheer van de gezondheidseffecten van straling? Bestaan er operationele kanalen om deskundigen op het gebied van epidemiologie, laboratoria, diergezondheid, plantgezondheid en voedselveiligheid te raadplegen?
Interoperabiliteit De operationele kanalen om binnen de Gemeenschap deskundigen te raadplegen of uit te wisselen moeten de volgende elementen omvatten: Regelingen voor raadpleging van individuele deskundigen voor elk type incident Lijsten (contactgegevens, register, inventaris) van beschikbare nationale deskundigheid/contactpunten bij een CBRN-gebeurtenis, een natuurramp (bv. door de klimaatverandering) of verstoringen van de infrastructuur
Gemeenschappelijke contactpunten voor toegang tot deskundigheid of relevante lijsten Omschrijving van de rol van EU-agentschappen (bv. het ECDC) als contactpunt voor volksgezondheidsdeskundigen en hun rol in het beheren/bijhouden van de lijst van volksgezondheidsdeskundigen
Operationele kanalen met en tussen de EU-structuren die deskundige instanties op aangrenzende gebieden als diergezondheid, plantgezondheid, voedselveiligheid, civiele bescherming en radiologie bijeenbrengen
Operationele kanalen met en tussen de wetenschappelijke deskundigheid die beschikbaar is in het ECDC en de wetenschappelijke comités op het gebied van consumentenveiligheid, volksgezondheid en milieu (Besluit 2004/210/EG), zoals het Wetenschappelijk Comité voor nieuwe gezondheidsrisico’s (WCNG) Noodprocedures om in het kader van Beschikking nr. 2119/98 snel structuren (zoals de surveillancecomponent ESCON) of deskundigengroepen (zoals de SARS-werkgroep) bijeen te roepen
- 25 -
Operationele kanalen met de WHO, de Actiegroep voor wereldwijde bescherming van de gezondheid (GHSAG) en andere relevante internationale organisaties.
3.2
Kwantitatieve analyse – modellen
Alle punten die in deze paragraaf aan de orde komen, zijn in principe van toepassing op infectieziekten, de klimaatverandering en biologische, chemische en radionucleaire gebeurtenissen. De afgelopen jaren zijn wiskundige modellen gebruikt om de verspreiding en beheersing van infectieziekten te analyseren en de voor de voorbereiding op volksgezondheidscrises, het uitvoeren van risicobeoordelingen en het beheer van crises verantwoordelijke personen en instanties van adviezen te voorzien. Met behulp van wiskundige modellen kan ook een kwantitatieve analyse van een uitbraak worden gemaakt, die kan worden gebruikt om de doelmatigheid van de voorgestelde beheersingsmaatregelen te voorspellen. Het in modellen vangen van het gedrag van infectieuze agentia is in hoog tempo een belangrijk instrument voor de besluitvorming op het gebied van volksgezondheid aan het worden, en gezien de beperkte deskundigheid op dit terrein is de meerwaarde van een gecoördineerde EU-aanpak van groot belang. Het gecombineerde gebruik van teledetectietechnologie, geografische informatiesystemen (GIS), ruimtelijkstatistische technieken en wiskundige modellen kan ons helpen om a) verspreidingsmodellen van vectorsoorten te verfijnen, b) gebieden te identificeren waar het risico van een invasie van nieuwe vectoren het hoogst is, c) vectoren te identificeren die de grootste bedreiging voor een bepaald gebied vormen, en d) de dynamische interactie van vectoren, parasieten en menselijke gastheren bij extreme klimaatschommelingen of -veranderingen in modellen vast te leggen. Het in modellen vangen van de verspreiding van chemische agentia is sterker ontwikkeld dan het in modellen vangen van de verspreiding van infectieuze agentia. Modellen van de verspreiding van een chemische wolk na een chemisch incident (door een ongeluk of doelbewust veroorzaakt) worden beschouwd als een waardevol instrument voor crisismanagers op het gebied van civiele bescherming, aangezien een schatting van de blootstelling van de getroffen bevolking van het allergrootste belang is voor het treffen van passende reactiemaatregelen (zoals evacuatie). Het maken van modellen voor risicozones is momenteel een van de vereisten in de veiligheidsplannen voor chemische installaties in het kader van de Seveso-richtlijn (2003/105/EG). Om de bevolking tegen straling te beschermen zijn ook stralingsmodellen ontwikkeld, en de Commissie heeft diverse activiteiten ontplooid. Zo heeft het Gemeenschappelijk Centrum voor onderzoek (GCO) technische en wetenschappelijke knowhow ingebracht, in samenwerking met het DG TREN, het DG RELEX en het DG JLS. Om de Gemeenschap in staat te stellen om efficiënt te reageren op volksgezondheidseffecten en de gevolgen van blootstelling van mensen aan gevaarlijke agentia moet er derhalve capaciteits- en deskundigheidsopbouw op deze gebieden plaatsvinden. Voor het ontwerpen van modellen, de interpretatie van de resultaten en het gebruik daarvan om de reactiemaatregelen te optimaliseren zijn betrouwbare instrumenten nodig. Er is met name behoefte aan de volgende twee soorten modellen: 1) modellen van de verspreiding van een schadelijk agens in het milieu, en 2) modellen van de blootstelling van de bevolking aan het schadelijke agens.
Verwachte resultaten De capaciteit op het gebied van modelbouw en daarmee op het gebied van de kwantitatieve analyse van opkomende gezondheidsbedreigingen in Europa, waaronder infectieziekten, gebeurtenissen in verband met de klimaatverandering en biologische, chemische en radionucleaire gebeurtenissen, zal worden vergroot. Er zal een Europees NEtwerk voor wiskundige MOdellen (NEMO) worden opgericht om capaciteit voor epidemiologische modellering in Europa te accumuleren en ook lidstaten met weinig of geen capaciteit te laten profiteren van de voordelen van modelleringsinstrumenten. Het NEMO kan dienen als groep van deskundige adviseurs op het gebied van crisisbeheer voor de autoriteiten op nationaal en EU-niveau die verantwoordelijk zijn voor het nemen van volksgezondheidsbesluiten. Nauwe samenwerking tussen de lidstaten, het DG SANCO, het ECDC, de EFSA en het GCO is nodig om de benodigde infrastructuur voor een operationeel modelleringsnetwerk op Europees niveau op te zetten. Het netwerk zal fungeren als platform voor alle bovengenoemde gezondheidsbedreigingen: infectieziekten, gebeurtenissen die verband houden met de klimaatverandering en biologische, chemische en radionucleaire bedreigingen, waarbij de samenstelling afhankelijk is van het type bedreiging. - 26 -
Met betrekking tot chemische bedreigingen is nauwe samenwerking tussen de verschillende autoriteiten in de lidstaten, de nationale reactiecentra (zoals de EAPCCT – de Europese Vereniging van antigifcentra en klinisch toxicologen – en de nationale volksgezondheidsinstanties), het DG SANCO en het GCO nodig om goede modellen en communicatieprocedures voor een operationeel netwerk op Europees niveau te ontwikkelen. Modellering van de blootstelling van een bevolking aan schadelijke agentia is van essentieel belang om de autoriteiten en de eerstelijnshulpverleners en -crisisbeheerders betrouwbare voorspellingen van het aantal slachtoffers en van de ernst van de gezondheidseffecten te verschaffen. Deze informatie is ook relevant voor de veiligheid van de reactieteams. De capaciteit om kwantitatieve analyses van de verspreiding van schadelijke agentia om betrouwbare schattingen van hun gevolgen voor de blootgestelde populatie te produceren zal worden verbeterd. Verspreidingsmodellen kunnen echter niet dienen als substituut voor metingen van de besmetting met behulp van adequate instrumenten op de plek zelf na een incident. Ook met betrekking tot radiologische bedreigingen is nauwe samenwerking tussen de verschillende autoriteiten in de lidstaten, de nationale commissies voor atoomenergie, het DG SANCO, EU-agentschappen en het GCO nodig om goede modellen en communicatieprocedures voor een operationeel netwerk op Europees niveau te ontwikkelen. Het algehele resultaat zal bestaan uit een grotere beschikbaarheid van betrouwbare en gevalideerde modelleringsinstrumenten die specifiek zijn ontworpen om tegemoet te komen aan de behoeften van de voor het nemen van volksgezondheidsbesluiten verantwoordelijke autoriteiten op nationaal en EU-niveau.
Lidstaten Checklist voor modellering van incidenten met gevolgen voor de volksgezondheid: Opnemen van modellering (infectieziekten, gebeurtenissen in verband met de klimaatverandering, chemische en radionucleaire gebeurtenissen) in de planning op nationaal niveau
Vaststellen van de bestaande capaciteit voor de modellering van gezondheidsbedreigingen op nationaal niveau (in organen voor risico- of crisisbeheer, academische instellingen of andere onderzoeksinstituten)
Vaststellen van de bestaande deskundigheid op het gebied van kwantitatieve analyse op nationaal niveau Toepassen van bestaande (en ontwikkeling van nieuwe) modellen en methoden voor kwantitatieve analyse van opkomende gezondheidsbedreigingen
Vaststellen van de mogelijkheden voor opleidingen in wiskundige modellering en kwantitatieve analyse in het algemeen
Bepalen van de benodigde gegevens voor het toepassen van bestaande en mogelijke nieuwe modellen. Dit kan
substantiële onderzoeksinspanningen en samenwerking tussen verschillende sectoren op nationaal niveau nodig maken Parate systemen voor het verkrijgen en delen van gegevens voorafgaand aan en tijdens uitbraken Faciliteiten voor het doorgeven van de resultaten en het delen van kennis en methoden met de volksgezondheidsautoriteiten in andere lidstaten Toereikende deskundigheid in kwantitatieve analyse Betrouwbaarheid en toepasbaarheid van bestaande instrumenten voor bedreigingen in verband met de desbetreffende schadelijke agentia en de omstandigheden (bv. een open ruimte, een stedelijk gebied, een besloten ruimte – zoals een metrostation, een stadion enz.) Capaciteitsopbouw voor de validatie van bijna-realtimemodellering ter ondersteuning van reactiemaatregelen en modellering van de verspreiding in verschillende media (zoals waterverontreiniging).
Agentschappen Systeem voor het verkrijgen van gegevens en een mogelijke EU-brede surveillance. Vaststelling van de benodigde gegevens op EU-niveau Paraat systeem voor het verkrijgen en delen van gegevens voorafgaand aan en tijdens uitbraken/noodsituaties Beschikbaarheid van adequate gegevens voor modellering en verdere kwantitatieve analyse Vergroting van de capaciteit voor wetenschappelijke advisering en de interpretatie van modellen Kwalitatieve risicoanalyse Advies over blootstellingspatronen van schadelijke agentia, en de voorspelde/geschatte doses voor verschillende bevolkingsgroepen om civielebeschermingsmaatregelen te kunnen initiëren Vergroten van de deskundigheid in verband met wetenschappelijke advisering en van het begrip van de gezondheidseffecten van de blootstelling aan schadelijke agentia.
- 27 -
Commissie Checklist voor het beheer van incidenten met gevolgen voor de volksgezondheid: Opnemen van modellering (infectieziekten, gebeurtenissen in verband met de klimaatverandering, chemische en radionucleaire gebeurtenissen) in de planning
Oprichten en coördineren van een Europees netwerk voor de modellering van overdrachtsdynamica en beheersing van potentiële zich snel ontwikkelende grote gezondheidsbedreigingen (DG SANCO, GCO)
Vaststellen van de bestaande capaciteit voor de modellering van gezondheidsbedreigingen (infectieziekten,
gebeurtenissen in verband met de klimaatverandering, chemische en radionucleaire gebeurtenissen) in de EU-27, met name in organen voor risico- en crisisbeheer in de lidstaten, en selectie van de nationale volksgezondheidsinstanties Organiseren van bijeenkomsten om nieuwe ontwikkelingen te presenteren en te bespreken (1-2 workshops per jaar) Creëren van kanalen tussen lidstaten voor de uitwisseling van modelleringsgegevens en -knowhow Toepassen van bestaande (en ontwikkeling van nieuwe) modellen en methoden voor kwantitatieve analyse van opkomende gezondheidsbedreigingen Vaststellen van de mogelijkheden voor opleidingen in wiskundige modellering en kwantitatieve analyse in het algemeen voor wetenschappers uit lidstaten die momenteel geen capaciteit hebben Vergroten van de deskundigheid en capaciteit voor epidemiologische modellering en kwantitatieve analyse binnen de Commissie (GCO, DG SANCO) Omschrijven van acute blootstellingsniveaus voor de bescherming van de bevolking (inclusief groepen met een verhoogd risico, zoals kleine kinderen, ouderen, zwangere vrouwen) en de eerstelijnshulpverleners en -crisisbeheerders Vaststellen van een overeengekomen lijst van prioritaire agentia en bestudering van de resultaten van EU-projecten Capaciteitsopbouw voor de validatie van bijna-realtimemodellering ter ondersteuning van reactiemaatregelen en modellering van de verspreiding in verschillende media (zoals waterverontreiniging) Betrouwbaarheid en toepasbaarheid van bestaande instrumenten voor bedreigingen in verband met de desbetreffende schadelijke agentia en de omstandigheden/scenario’s (bv. een open ruimte, een stedelijk gebied, een besloten ruimte – zoals een metrostation, een stadion enz.). Koppeling met de resultaten van mogelijke EUprojecten.
Interoperabiliteit Voor operationele verbindingen voor een intracommunautaire capaciteit op het gebied van voorspellende modellen zijn nodig: Een platform voor kwantitatieve analyse van modelleringsdeskundigheid op communautair niveau in de vorm van een netwerk van deskundigen
Omschrijving van de rol van EU-agentschappen als contactpunt voor surveillance, deskundigheid op het gebied van
volksgezondheid en kwalitatieve risicoanalyse op Europees niveau. Verstrekking van de benodigde gegevens voor het bepalen van de vooronderstellingen van de modellen Omschrijving van de rol van het GCO als contactpunt voor kwantitatieve risicobeoordeling, voor specifieke wetenschappelijke advisering over modellering en voor de coördinatie van het netwerk van deskundigen op Europees niveau Een intracommunautaire outputstroom naar het DG SANCO, dat verantwoordelijk is voor het risicobeheer op Europees niveau De ontwikkeling van een gemeenschappelijk formaat voor modellen, gebruikers en autoriteiten om informatie uit te wisselen, waaronder input, output en basisveronderstellingen Geharmoniseerde definities.
3.3 Kwetsbaarheidsbeoordeling Verwachte resultaten In de nationale draaiboeken zal aandacht worden besteed aan de capaciteit om de kwetsbaarheid van nationale structuren en systemen te beoordelen aan de hand van gemeenschappelijke normen waarover eerst op communautair niveau overeenstemming is bereikt. De beoordeling zal worden goedgekeurd door middel van een communautair mechanisme.
Lidstaten, Commissie en agentschappen Checklist kwetsbaarheidsbeoordeling voor incidenten met gevolgen voor de volksgezondheid: De lidstaten wijzen hun deskundigen aan en nemen deel aan een systeem voor raadpleging en gebruik van deze deskundigheid. De lidstaten ontwikkelen kwetsbaarheidsbeoordelingsprocessen, waarbij rekening wordt gehouden met de verschillende variabelen, waaronder veiligheidskwesties
- 28 -
Elke lidstaat gaat in zijn nationale draaiboek in op de capaciteit om de kwetsbaarheid van nationale structuren en
systemen te beoordelen. Alle nationale beoordelingen worden wederzijds aanvaard op communautair niveau, op basis van vooraf overeengekomen normen voor de tenuitvoerlegging van kwetsbaarheidsbeoordelingen Kritieke infrastructuur, zoals watervoorziening, voedseldistributie en de bedreiging van via de lucht overdraagbare pathogenen In de nationale draaiboeken wordt bepaald dat bij de uitvoering van de kwetsbaarheidsbeoordelingen gebruik wordt gemaakt van gegevens over chemische installaties (productie en opslag, bv. Seveso-installaties, of nationale contactpunten van de OVCW) die worden verkregen door intersectorale samenwerking met de geëigende autoriteiten Kwetsbaarheidsbeoordeling van de vastgestelde kritieke infrastructuur Minimumstandaardvereisten voor de uitvoering van kwetsbaarheidsbeoordelingen Kwetsbaarheidsbeoordelingsproces Accreditatiesysteem Onderlinge verbindingen tussen en samenwerking met volksgezondheidsstructuren en -autoriteiten en andere structuren en diensten.
Interoperabiliteit De operationele verbindingen in het kader van de intracommunautaire capaciteit voor het uitvoeren van kwetsbaarheidsbeoordelingen moeten het volgende omvatten: Wetenschappelijke deskundigheid in de bij Besluit 2004/210/EG opgerichte wetenschappelijke comités en in het
ECDC om voorstellen met betrekking tot kritieke infrastructuur te doen en minimumnormen voor de uitvoering van kwetsbaarheidsbeoordelingen door de lidstaten vast te stellen Alle nationale beoordelingen worden wederzijds aanvaard op communautair niveau op basis van vooraf overeengekomen normen voor het uitvoeren van kwetsbaarheidsbeoordelingen. De beoordelingen zullen worden goedgekeurd met behulp van een communautair mechanisme Samenwerking met het DG ENV, dat toezicht houdt op de toepassing van de Seveso-richtlijn, en met het GCO (chemische ongevallen). Uitwisseling van de nodige informatie (plattegronden, lessen uit ongevallen enz.) Samenwerking en integratie van het voorstel in het kader van de strategie inzake de interne aspecten van de bestrijding van terrorisme van de Raad/Commissie met betrekking tot kritieke infrastructuur, onder leiding van het DG JLS (Europees Programma voor de bescherming van kritieke infrastructuur, EPCIP) (mededeling van de Commissie over “Terrorismebestrijding: bescherming van kritieke infrastructuur”, 2004) Integratie van het kwetsbaarheidsbeoordelingsproces en het accreditatiemechanisme in de relevante wetgeving.
3.4 Risicobeoordeling en mogelijke tegenmaatregelen (beheersingsbeginselen) Verwachte resultaten Op communautair niveau zullen een mechanisme en een besluitvormingsproces bestaan voor het afgeven van EU-brede waarschuwingen en het selecteren van de beste optie om op een mogelijke bedreiging te reageren. Het systeem zal een snelle circulatie van informatie tussen de lidstaten en de Commissie mogelijk maken en kan in de eerste dagen van een noodsituatie worden gebruikt om noodfaciliteiten met elkaar te verbinden, teleconferenties te houden en een snelle raadpleging tussen lidstaten en de Commissie te organiseren. Een speciaal voor dit doel gecreëerde en beveiligde mailbox of website kan helpen bij het delen van informatie naarmate de gebeurtenis zich ontwikkelt. De (tegen)maatregelen die worden genomen om ziekten te bestrijden zullen onvermijdelijk per land verschillen, afhankelijk van de aanwezige gezondheidsinfrastructuur en de aard van de gebeurtenis (biologische of chemische gebeurtenissen, gebeurtenissen die verband houden met het milieu, een natuurramp of een complexe situatie enz.). Deze maatregelen kunnen bijvoorbeeld bestaan uit de identificatie en de quarantaine van contacten, maatregelen om te zorgen dat mensen meer afstand van elkaar houden, maatregelen om de tijd tussen de eerste symptomen en de isolatie van zieke patiënten te verkleinen, desinfecteermaatregelen, reisbeperkingen, screening bij binnenkomst en vertrek, vectorcontrole enz. Om de tenuitvoerlegging van volksgezondheidsmaatregelen te ondersteunen zullen naast sociale, economische en logistieke overwegingen wetenschappelijke en epidemiologische bewijzen nodig zijn. In deze fase van het risicobeheer zullen technische werkgroepen en besluitvormingsgroepen bijeenkomen om de beschikbare opties te identificeren en de verschillende gezondheidsrisico’s met elkaar te vergelijken en tegen elkaar af te wegen, rekening houdend met economische, politieke en sociale factoren. Daarbij kunnen criteria voor het nemen van besluiten als kosten-batenanalyses, risico-batenanalyses of vergelijkende analyses van de risico’s worden gehanteerd.
- 29 -
Er zullen richtsnoeren, informatie en wetenschappelijk bewijs zijn ontwikkeld met betrekking tot algemene en specifieke beheersingsmaatregelen die genomen kunnen worden in volksgezondheidscrises.
Lidstaten, Commissie en agentschappen Checklist risicobeoordeling en tegenmaatregelen voor incidenten met gevolgen voor de volksgezondheid: Besluitvormingsproces voor tegenmaatregelen op basis van wetenschappelijk en epidemiologisch bewijs Inachtneming van volksgezondheidsstructuren Verbinden van sociale, economische en logistieke overwegingen om de tenuitvoerlegging van volksgezondheidsmaatregelen te ondersteunen
Wettelijke back-up op andere gebieden dan volksgezondheid voor de tenuitvoerlegging van tegenmaatregelen Internationale afspraken over kennisgevingen en samenwerking, zoals de IGR.
Interoperabiliteit Vereisten voor operationele verbindingen in het kader van intracommunautaire capaciteit om besluitvormers van wetenschappelijk bewijs te voorzien: Besluit(en) van de Commissie tot vaststelling van informatie-, raadplegings- en coördinatieprocedures voor de preventie en beheersing van overdraagbare ziekten via het communautaire netwerk (voorafgaande kennisgeving)
Besluit van de Commissie over een procedure om snel een EU-waarschuwing af te geven en daaraan gekoppeld
buitengewone en tijdelijke gezamenlijke maatregelen op EU-niveau te nemen in het kader van het communautaire netwerk voor epidemiologische surveillance en beheersing van overdraagbare ziekten (Beschikking nr. 2119/98/EG) (en in het kader van de geneesmiddelenwetgeving) (stand-byverklaring) Gemeenschappelijke richtsnoeren, informatie en wetenschappelijk bewijs met betrekking tot in volksgezondheidscrises mogelijk te nemen algemene en specifieke beheersingsmaatregelen Bijeenkomsten in het kader van Beschikking nr. 2119/98/EG (ESCON, EWRS) – Commissiebesluit inzake het EWRS Bijeenkomsten met andere structuren (bv. het Permanent Veterinair Comité en het Gezondheidsbeveiligingscomité) Advies van het ECDC, wetenschappelijke comités, de EFSA, het EMA (voorheen het EMEA) enz. Communautair crisiscentrum (centra) verbonden met de relevante wetenschappelijke structuren, met ARGUS, en een centrale crisiscel binnen de Commissie/Raad (ondertussen verbinding met het crisiscentrum van het DG RELEX, het MIC, het crisiscentrum van het DG JLS enz.) Verbinding met de lidstaten en het operationeel centrum voor gezondheidscrises van de Gemeenschap, rekening houdend met de rol van het ECDC Programma voor de strategie inzake de interne aspecten van de bestrijding van terrorisme (Raad/Commissie/coördinator terrorismebestrijding) CBRN-programma Civielebeschermingsmechanisme (Beschikking 2001/792/EG van de Raad van 23 oktober 2001 tot vaststelling van een communautair mechanisme ter vergemakkelijking van versterkte samenwerking bij bijstandsinterventies in het kader van civiele bescherming) Samenwerking met de WHO via het communautaire netwerk voor overdraagbare ziekten.
3.5 Collectieve beschermingsmaatregelen (internationale dimensie) Verwachte resultaten Er zullen gemeenschappelijke richtsnoeren worden opgesteld voor de voorafgaande onderlinge kennisgeving van algemene en specifieke beheersingsmaatregelen die van toepassing zijn op ambassades, internationale teams en vervoer. Deze zullen het nemen van besluiten op verschillende niveaus bij het opkomen van de bedreiging vergemakkelijken. Deze besluiten zullen variëren van aanbevelingen ten aanzien van bevolkingsgroepen (bijvoorbeeld of massabijeenkomsten moeten worden afgelast of scholen en openbare plaatsen moeten worden gesloten) tot individuele maatregelen, zoals aanbevelingen aan vliegtuigbemanningen of het algemene publiek.
Lidstaten, Commissie en agentschappen Checklist voor het gebruik van de richtsnoeren Communiceren van (geactualiseerde) richtsnoeren aan de juiste autoriteiten Feedback aan het centrale niveau (lidstaten – Commissie).
Interoperabiliteit Rol van EU-agentschappen (bv. het ECDC, het ECHA) in de advisering Verbonden met relevante diensten van de Commissie in de DG’s TREN, EMPL, RELEX en andere
- 30 -
Connectie met de WHO en de IGR voor snelle updating.
3.6 Te nemen maatregelen, beschikbare middelen en uitvoering Verwachte resultaten Nadat de beheersingsbeginselen zijn vastgesteld (zie paragraaf 3.5) heeft het delen van wetenschappelijke en logistieke informatie over te nemen maatregelen, de middelen die daarvoor nodig zijn en de wijze waarop de maatregelen moeten worden uitgevoerd toegevoegde waarde. Waar nodig zullen vragen over de reactiemaatregelen samen met de autoriteiten op het gebied van civiele bescherming en rechtshandhaving, militaire autoriteiten enz., worden beantwoord. Wanneer dit is opgezet door de lidstaten, vult de Commissie de gaten waar een communautaire aanpak meerwaarde heeft. Er zullen lijsten van in de Gemeenschap actieve organisaties beschikbaar worden gesteld, met informatie over hun capaciteit om ondersteuning te geven aan de reactie in noodsituaties en aan herstelactiviteiten. Ook zullen er lijsten worden opgesteld van materialen die nodig zijn voor herstelwerkzaamheden die in de lokale gemeenschap niet beschikbaar zijn en uit het buitenland moeten worden gehaald. Informatie over douane- en belastingregels met betrekking tot de invoer en doorvoer van, onder andere, voor de reactie en het herstel benodigd materieel zal snel beschikbaar zijn. Ook zal er informatie verstrekt kunnen worden over essentiële reactie- en herstelmiddelen die een snelle reactie mogelijk maken, zoals watervoorzieningssystemen, waterzuiveringssystemen, gezondheidsnetwerken, havens en transportnetwerken, opslagplaatsen en communicatiesystemen.
Lidstaten, Commissie en agentschappen Checklist voor incidenten met gevolgen voor de volksgezondheid: Lijst van autoriteiten en structuren die verantwoordelijk zijn voor de beperking van de gevolgen van een gebeurtenis Lijst van contactpunten Lijst met beschrijvingen van verplicht te nemen maatregelen, stap voor stap, overeenkomstig de omvang van de gebeurtenis (zo zijn voor het nemen van monsters uitrusting en kleding nodig en vereist onderzoek van een plaats delict het optreden van rechtshandhavingsinstanties) In de drie hierboven genoemde punten zijn verbindingen met volksgezondheidsstructuren en -autoriteiten inbegrepen.
Interoperabiliteit Vereisten voor operationele verbindingen ten behoeve van intracommunautaire capaciteit om reactiemaatregelen te bepalen: Lijsten van organisaties die in de gemeenschap actief zijn, met informatie over hun capaciteit om ondersteuning te geven aan de reactie in noodsituaties en aan herstelactiviteiten
Lijsten van voor herstelwerkzaamheden benodigd materialen die in de lokale gemeenschap niet beschikbaar zijn en uit het buitenland moeten worden gehaald of kunnen worden ondersteund door een communautair initiatief
Informatie over douane- en belastingregels met betrekking tot de invoer en doorvoer van, onder ander, voor de reactie en het herstel beschikbaar materieel
Informatie over essentiële reactie- en herstelmiddelen die een snelle reactie mogelijk maken, zoals
watervoorzieningssystemen, waterzuiveringssystemen, gezondheidsnetwerken, alternatieve schuilgelegenheden en beschermingsmaterialen, havens en transportnetwerken, opslagplaatsen en communicatiesystemen (programma voor de bescherming van kritieke infrastructuur – EPCIP) Europol (Rechtshandhavingsnetwerk – LEN) Andere reactiemechanismen: civielebeschermingsmechanisme, het EMA, het DG Onderzoek Militaire autoriteiten Programma’s voor strategieën …(zie hierboven) Internationale organisaties, waaronder de WHO, de OIE, de WHO-IPCS, de OVCW.
- 31 -
4 Structuren voor het beheer van gezondheidscrises In principe zal krachtens artikel 152 van het EG-Verdrag elke lidstaat zelf verantwoordelijk zijn voor het beheer van een gezondheidscrisis op zijn grondgebied, met name in verband met overdraagbare ziekten. De specifieke modaliteiten voor de coördinatie van de noodzakelijke beheersingsmaatregelen in crisissituaties blijven gehandhaafd, terwijl indien nodig interventieteams ondersteuning zullen bieden. Bij de organisatie van de structuren voor het beheer van gezondheidscrises moet in aanmerking worden genomen dat er verschillende EU-regels gelden voor ziekten die worden overgedragen door voedsel of andere producten, planten of dieren, dan wel ziekten die rechtstreeks worden veroorzaakt door chemische, fysische of radionucleaire agentia. In geval van een biologische bedreiging zal de gezondheidssector de leiding moeten nemen bij het beheer van de crisis, terwijl dit in de verschillende lidstaten anders kan liggen bij een chemische of radionucleaire gebeurtenis. In die gevallen is de gezondheidssector doorgaans verantwoordelijk voor het beheer van de gevolgen wat betreft slachtoffers, sterfgevallen en gezondheidseffecten op de bevolking in het algemeen. Het geëigende instrument voor de coördinatie van het risicobeheer voor overdraagbare ziekten is het netwerk voor de surveillance en beheersing van overdraagbare ziekten in de Europese Gemeenschap (Beschikking nr. 2119/98/EG) en in meer algemene zin het Gezondheidsbeveiligingscomité (IGR) (conclusies van het voorzitterschap van de 2384e vergadering van de Raad (Gezondheid) van 15 november 2001/conclusies van de Raad van 22 februari 2007 (6226/07)/conclusies van de Raad van 16 december 2008 (2916e vergadering van de Raad Werkgelegenheid, sociaal beleid, volksgezondheid en consumentenzaken)), die ervoor zorgen dat de Europese Commissie en de autoriteiten die verantwoordelijk zijn voor het vaststellen van de benodigde beschermingsmaatregelen in elke lidstaat permanent met elkaar in verbinding staan. Het is aan elke lidstaat zelf om te beslissen of een bedreiging van een zodanig niveau is dat er een bevels- en controlestructuur op nationaal niveau moet worden geactiveerd. Bij het nemen van een besluit hierover kunnen diverse factoren in aanmerking worden genomen, zoals de systemen voor vroegtijdige waarschuwing of de noodzaak van uitgebreide voorlichting, raadpleging of coördinatie en daarmee van verlengde arbeidstijden. Om tijdig duidelijke besluiten te kunnen nemen op het niveau van de actoren/belanghebbende partijen is het van cruciaal belang om te weten wie belast is met het beheer en de beheersing van de bedreiging. Ook is het essentieel dat mogelijke wettelijke complicaties worden geïdentificeerd en weggenomen, met name in verband met grensoverschrijdende samenwerking. Daarom moet er een wettelijk kader voor volksgezondheidscrises (zoals epidemieën, pandemieën, vaccinatiecampagnes, reisbeperkingen, behandelingen, noodsituaties) zijn aangenomen. In de nationale draaiboeken moet voor de verschillende gebeurtenissen (overdraagbare ziekten, CBRNaanvallen, gebeurtenissen in verband met de klimaatverandering, overstromingen) worden uitgelegd wie verantwoordelijk is voor het nemen van besluiten, wie bevoegd is om de besluiten te vertalen in maatregelen op nationaal niveau en wie er met internationale organisaties en andere lidstaten communiceert. Het netwerk van communicatoren moet verantwoordelijk zijn voor het informeren van de media en het publiek (zie hoofdstuk 2). Bij het opzetten van deze structuren moeten de lidstaten speciaal rekening houden met de formele banden met andere internationale organisaties (bv. de relaties tussen de WHO en de nationale focal points in het kader van de IGR (2005)) en deze structuren in de bevels- en controlestructuur integreren. Ook is het van groot belang om in de draaiboeken vast te leggen wie belast is met het beheer van ondergeschikte elementen van de crisis (zoals triage (indelen van slachtoffers/patiënten), onderzoeken naar incidenten of uitbraken, handelsverboden, reisadviezen, beperkingen van de bewegingsvrijheid enz.). Daarom is er een verbindings-/contactstructuur nodig om: i) de minimaal vereiste activiteiten en benodigde stappen voor een gecoördineerde aanpak vast te stellen, ii) logistieke ondersteuning voor deze gecoördineerde aanpak te geven aan de bevels- en controlestructuur, iii) de tenuitvoerlegging hiervan in de verschillende fasen van de gebeurtenis te volgen. De maatregelen van de lidstaten om bedreigingen voor de volksgezondheid te bestrijden, moeten worden gecoördineerd. Om die reden moet op EU-niveau een verbindings-/contactstructuur worden geactiveerd die permanent in contact staat met: i) de bevels- en controlestructuur van de lidstaten, via de volksgezondheidscomponent daarvan (= het operationeel centrum voor het beheer van gezondheidsgerelateerde crises (HEOF) van het DG SANCO), en - 32 -
ii) de verbindings-/contactstructuur van de Europese Commissie (= ARGUS). Op EU-niveau staan beide verbindings-/contactstructuren indien nodig in permanent contact met elkaar en met de WHO. Een belangrijk onderdeel is dat gewaarborgd wordt dat snel de juiste contactpunten worden gevonden, zodat er geen twijfels bestaan over de vraag hoe er contact met andere actoren/belanghebbende partijen kan worden opgenomen.
4.1 Trigger: zorgen dat de waarschuwing bij de bevoegde autoriteit (lidstaten, Europese Commissie, EU-agentschappen) terechtkomt Draaiboeken voor volksgezondheidscrises Elke lidstaat en ook de Europese Commissie moet één ‘focal point’ hebben aangewezen dat verantwoordelijk is voor de administratieve aspecten van de draaiboeken voor volksgezondheidscrises. Dit functionele punt in elke lidstaat en in de Europese Commissie is verantwoordelijk voor administratie, het actualiseren van lijsten enz., en deze functie is alleen gegarandeerd tijdens kantooruren. Bij voorkeur en indien mogelijk moeten hiervoor bestaande structuren worden gebruikt, zodat wordt voorkomen dat er voor dit doel weer een nieuw niveau van contactpunten ontstaat. Als er verschillende contactpunten voor verschillende gebieden bestaan (Gezondheidsbeveiligingscomité, Internationale Gezondheidsregeling enz.), moet een van deze contactpunten worden aangewezen als het administratieve contactpunt voor volksgezondheidscrises. Het administratieve contactpunt voor gezondheidscrises moet de verantwoordelijkheid hebben om bestaande contactpunten met elkaar te verbinden. Naam: Administratief contactpunt bij volksgezondheidscrises. Onmiddellijke functionele toegang bij volksgezondheidscrises In elke lidstaat, in de Europese Commissie en in de agentschappen moet één functioneel contactpunt (24/7/365) bestaan, waarmee contact moet worden opgenomen bij een volksgezondheidscrisis in situaties die niet onder specifieke EU-wetgeving en -systemen vallen, ofwel bij onduidelijke gevallen. In alle andere gevallen dient de bestaande structuur te worden gebruikt. Dit functionele 24/7/365-contactpunt zal, wanneer er contact mee opgenomen wordt, vaststellen wat de verantwoordelijke operationele instantie voor de specifieke gebeurtenis is. Als er verschillende contactpunten voor verschillende gebieden bestaan (RAS-BICHAT, RASFF, ECURIE, RAS-CHEM, RAPEX, EWRS, IGR enz.), kan bijvoorbeeld een van deze contactpunten als functioneel 24/7/365-contactpunt worden aangewezen. Naam: Functioneel contactpunt (24/7/365) bij volksgezondheidscrises. Beheerder van de volksgezondheidscrisis De structuur/autoriteit/post die belast is met het beheer van een lopende bedreiging voor de volksgezondheid, en daarom ook met het beheer van de bevels- en controlestructuur, wordt in de rest van dit hoofdstuk de beheerder van de volksgezondheidscrisis (BVC) genoemd. Het is essentieel dat de rol van deze structuur/autoriteit/post in de nationale draaiboeken wordt beschreven en dat daarbij wordt verwezen naar de relevante wetgeving of grondwettelijke bepalingen. Naam: Beheerder van de volksgezondheidscrisis.
4.2 Trigger: de reactieactiviteit(en) bepalen Verwachte resultaten Er zullen structuren en procedures aanwezig zijn voor het verkrijgen van de achtergrondinformatie die nodig is om een reactie op een bedreiging in gang te zetten en voor het te gelegener tijd doorgeven van de informatie.
- 33 -
De informatie zal op het niveau van de lidstaten en op het niveau van de Europese Commissie leiden tot een behoorlijke besluitvorming over de aard, de omvang en andere kenmerken van de bedreiging en tot het nemen van de vereiste maatregelen. Na detectie door het nationale systeem zullen de bedreigingen een etiket opgeplakt krijgen, waarna een vooraf omschreven niveau van actie zal volgen dat afhankelijk is van de ernst van de bedreiging. Voorbeelden van gebeurtenissen die tot activering van de trigger leiden zijn een grote en escalerende EUbrede uitbraak van een onbekende ziekte, een grote chemische, biologische of radionucleaire besmetting (bv. besmetting van een transnationaal watervoorzieningssysteem, een zoekgeraakte bron of het per ongeluk vrijkomen van straling waaraan personen of gebieden in meer dan één lidstaat worden blootgesteld), een influenzapandemie (hoewel hiervoor specifieke draaiboeken bestaan), een bevestigd – doelbewust of per ongeluk veroorzaakte – vrijkomen van een ernstig CBRN-agens enz. Dit dreigingsniveau wordt in het kader van de Internationale Gezondheidsregeling (IGR, 2005) betiteld als een noodsituatie van internationaal belang en wordt gemeld aan de WHO via een verbinding die in stand moet worden gehouden zolang dit krachtens de IGR is vereist. De reactieactiviteiten (die in de volgende hoofdstukken worden beschreven) zullen worden gestoeld op risicobeoordelingen, risicobeheer en communicatie, waardoor alle opties voor het nemen van maatregelen die onder de bevoegdheid van de relevante diensten en autoriteiten vallen onmiddellijk in overweging kunnen worden genomen. Bij dit mechanisme zullen de relevante diensten van de Europese Commissie en de lidstaten worden betrokken en het mechanisme is van toepassing op sectoren binnen en buiten de gezondheidssector. Dit mechanisme zal coördinatie met en tussen de bevoegde autoriteiten en structuren van de lidstaten mogelijk maken, zodat de benodigde activiteiten en middelen voor het inperken van de bedreiging beschikbaar kunnen komen. Vereisten Deze vereisten worden beschouwd als minimumnormen, en hebben voornamelijk betrekking op logistiek, infrastructuur en menselijke hulpmiddelen.
Lidstaten Tenuitvoerlegging van de relevante 24/7/365-surveillance-/kennisgevings-/epidemiologische-informatiesystemen Vaststellen van procedures voor het bereiken van tijdige overeenstemming over de noodzaak om een reactie in gang te zetten op basis van een vastgestelde/gelabelde bedreiging
Vaststellen van duidelijke procedures voor tijdige kennisgeving van de waarschuwing aan alle betrokken entiteiten op nationaal/regionaal niveau
Duidelijke richtsnoeren voor de verantwoordelijkheden van verschillende actoren en standaardprocedures voor het
initiëren van reactieactiviteiten (checklist voor elke post) voor elk type bedreiging (biologische, chemische of radionucleaire gebeurtenissen, natuurrampen enz.) Vaststellen van adequate verbindingen door overeenkomsten/wetgeving/memoranda van overeenstemming tussen verschillende politieke entiteiten/belanghebbende partijen (nationaal, regionaal, lokaal) Procedures regelmatig actualiseren en de infrastructuur onderhouden Opleiden en trainen van de betrokken personeelsleden (basisbeginselen van crisisbeheer) Organiseren van nationale oefeningen om de functionaliteit/efficiëntie van het systeem te onderhouden en te verbeteren en deelnemen aan internationale oefeningen Zorgen voor operationele verbindingen met de WHO (met gebruikmaking van de in het kader van de IGR (2005) ontwikkelde structuur).
Agentschappen Tenuitvoerlegging van de relevante 24/7/365-surveillance-/epidemiologische-informatiesystemen (bv. IGR 2005, EWRS, RAS-BICHAT)
Vaststellen van criteria voor het afgeven van een dreigingsbeoordeling (schaal, meerwaarde van de EU, contact met de betrokken lidstaten, deskundigen)
Vaststellen van duidelijke richtsnoeren voor de verantwoordelijkheden van de betrokken personeelsleden en standaardprocedures voor het initiëren van reactieactiviteiten (checklist voor elke post) voor elk type bedreiging (biologische, chemische of radionucleaire gebeurtenissen, natuurrampen enz.) Procedures regelmatig actualiseren en de infrastructuur onderhouden Opleiden en trainen van de betrokken personeelsleden (crisisbeheer) Organiseren van oefeningen in overdekte ruimten om de functionaliteit/efficiëntie van het systeem in de agentschappen te onderhouden en te verbeteren
- 34 -
Ontwikkelen van instrumenten om de lidstaten te ondersteunen bij het ontwerpen van triggers na voorafgaande analyse.
Europese Commissie Oprichten van een 24/7/365-team voor het verkrijgen van informatie Vaststellen van procedures voor het bereiken van tijdige overeenstemming over de noodzaak om een reactie in gang te zetten op basis van een vastgestelde/gelabelde bedreiging
Vaststellen van duidelijke richtsnoeren voor de rollen en verantwoordelijkheden van de betrokken personeelsleden
en standaardprocedures voor het initiëren van reactieactiviteiten (checklist voor elke post) voor elk type bedreiging (biologische, chemische of radionucleaire gebeurtenissen, natuurrampen enz.) Procedures regelmatig actualiseren en de infrastructuur onderhouden Opleiden en trainen van de betrokken personeelsleden (crisisbeheer) Organiseren van oefeningen in overdekte ruimten om de functionaliteit/efficiëntie van het systeem te onderhouden en te verbeteren Organiseren van EU-oefeningen (ook op volle sterkte) om de functionaliteit/efficiëntie van het systeem te onderhouden Verbeteren van de wettelijke aspecten om de interoperabiliteit te verbeteren (denk aan de IGR (2005))
Interoperabiliteit De intracommunautaire activiteit beoogt het volgende: Vaststelling van procedures voor reactieactiviteiten Ondubbelzinnige aanduiding van dreigingscategorieën/-schalen in alle lidstaten Analyse van de triggerprocedures in alle lidstaten om de interoperabiliteit te vergroten Vaststelling en omschrijving van de verantwoordelijkheden van de op dit gebied werkzame EU-agentschappen (zoals het ECDC, het ECHA, EURATOM) met betrekking tot activerings- en waarschuwingsprocedures, communicatielijnen en logistiek Kennisgeving aan de andere lidstaten van de procedures/organisatieschema’s/algoritmen die in elke lidstaat worden gebruikt, zodat de interoperabiliteit wordt vergroot (zie 4.1.1) Organisatie van EU-oefeningen (ook op volle sterkte) om de interoperabiliteit te verbeteren Verbeteren van de wettelijke aspecten om de interoperabiliteit te verbeteren (denk aan de IGR (2005))
4.3 Reactie: de bevels- en controlestructuur Zie ook paragraaf 4.5 Operationeel centrum voor het beheer van gezondheidsgerelateerde crises (HEOF)
Verwachte resultaten Het beheer van noodsituaties is een zeer complexe taak, waarbij ernaar wordt gestreefd om de best mogelijke besluiten te nemen en de schaarse middelen zodanig toe te wijzen dat de prioritaire doelstellingen worden verwezenlijkt. Vanwege deze complexiteit zorgen duidelijke procedures en instrumenten (zo eenvoudig en gebruikersvriendelijk mogelijk) voor een grote verbetering van de doelmatigheid van het systeem. Optimaal werkende teams vereisen toezicht op en coördinatie van het personeel en het wederzijds afleggen van verantwoording. Dit moet worden ontwikkeld en geëvalueerd door alle belanghebbende partijen. Flexibele/aanpasbare organisatiestructuren zullen de gevolgen van niet te voorkomen, willekeurige gebeurtenissen/effecten minimaliseren. Elke belanghebbende partij moet over de benodigde technische vaardigheden beschikken en de organisatie en instrumenten goed kennen om haar volledige capaciteit te kunnen benutten. De specifieke crisisstructuur moet worden geïntegreerd in het normale, dagelijkse beheer.
Lidstaten (crisisbeheerstructuur), agentschappen (controlecentrum voor noodsituaties) en Europese Commissie (operationeel centrum voor het beheer van gezondheidsgerelateerde crises – HEOF) Minimumvereisten voor de crisisbeheerstructuur, het controlecentrum voor noodsituaties en het operationeel centrum voor het beheer van gezondheidsgerelateerde crises (zie de checklist voor details): Relevante/aangewezen personeelsleden kunnen op korte termijn aanwezig zijn Al het personeel wordt/is geïnformeerd/opgeleid Organiseer extra diensten van het personeel als de crisis gedurende een groot aantal dagen permanente (24/7) operationele capaciteit nodig maakt Alle relevante belanghebbenden hebben op 24/7/365-basis toegang tot het gebouw/de ruimte van de crisisbeheerstructuur
- 35 -
Er zijn standaardprocedures voor alle functies Checklists voor kritieke procedures zijn gemakkelijk toegankelijk Er zijn contactlijsten aanwezig Begin een specifiek logboek over de gebeurtenis om alle acties naar behoren te documenteren De communicatielijnen tussen de crisisbeheerstructuur, het controlecentrum voor noodsituaties en het operationeel centrum voor het beheer van gezondheidsgerelateerde crises en de systemen voor snelle waarschuwing (het EWRS enz.) zijn aangelegd en getest en zijn robuust, zonder dat het risico bestaat dat ze overbelast raken door druk informatieverkeer of technische problemen Directe telefoonlijnen moeten beveiligd zijn Er moeten alternatieve faciliteiten zijn geïdentificeerd en aangewezen om de continuïteit van de activiteiten te waarborgen wanneer een bepaalde faciliteit ontoegankelijk wordt De toegang tot telefoonlijnen/videoconferenties is bekend en wordt verleend overeenkomstig de toegewezen rollen in de crisisbeheerstructuur Creëer een functionele e-mailbox voor de specifieke crisis Het systeem kan worden opgeschaald of neergeschaald al naar gelang de mankracht en middelen die nodig zijn voor de reactie Het systeem is flexibel, zodat op onverwachte variabelen kan worden gereageerd; gezondheidsrisicobeheerders op elk niveau hebben de nodige autonomie om op veranderende omstandigheden te reageren terwijl ze de hogere echelons op de hoogte brengen Zorg in hetzelfde gebouw/dezelfde verdieping voor faciliteiten die tegemoetkomen aan de basisbehoeften van personeelsleden Ontwikkel oplossingen om met extreme omstandigheden om te gaan (bv. stroomstoringen, personeelstekorten of uitval van het IT-systeem).
Interoperabiliteit De intracommunautaire activiteit beoogt het volgende: Het best mogelijke niveau van standaardisatie/harmonisatie van de crisisbeheerstructuren in de EU De organisatie van oefeningen (zo vaak mogelijk) op nationaal/EU-niveau De organisatie van opleidingen/trainingen op nationaal/EU-niveau De toewijzing van tijd/personeel/budgetten aan oefeningen/opleidingen. Competent en toegewijd personeel kan effectiever blijken dan technische apparatuur.
4.4 Met elkaar in verbinding stellen van de verantwoordelijke BVC’s Verwachte resultaten De bevestiging (door analyse van informatie over risico’s) dat de bedreiging kan worden betiteld als ernstig of groot zal resulteren in de activering van i) de bevels- en controlestructuur als hierboven beschreven, en ii) de verbindings-/contactstructuur als hierboven beschreven. Deze bevestiging zal ook leiden tot de betiteling van de bedreiging (in het kader van de IGR van 2005) als een noodsituatie op het gebied van de volksgezondheid van internationaal belang en daardoor ook tot de activering van een verbinding met de WHO. De diensten van de Europese Commissie (het operationeel centrum voor het beheer van gezondheidsgerelateerde crises van het DG SANCO – SANCO-HEOF, plus andere relevante actoren) zullen contact opnemen met de betrokken lidstaat of lidstaten om de situatie te beoordelen (informatie over de omstandigheden, de mogelijke/verwachte ontwikkeling van de situatie enz.). De verbindings-/contactstructuur van het SANCO-HEOF zal vervolgens virtueel of ter plaatse samenwerkingscapaciteit ter beschikking stellen om: i) alle relevante informatie te verzamelen en te delen, ii) de evaluatie van de verzamelde gegevens te verbeteren, en iii) de opties voor het risicobeheer vast te stellen. De hoofddoelstelling van deze structuur is continue communicatie over relevante aspecten van de beoordeling en het beheer van de bedreiging voor de volksgezondheid om een algemeen Europees overzicht van de situatie te kunnen geven, waarmee de beheerders van de volksgezondheidscrisis kunnen worden ondersteund bij de uitvoering van hun taken. Wanneer de initiële fase voorbij is, volgt de operationele fase van het crisisbeheer, waarbij een door alle partijen overeengekomen tijdschema zal worden gevolgd. Er zal een dagelijks werkschema worden geïmplementeerd waarin tijdsintervallen zullen worden vastgesteld voor de uitwisseling van informatie tussen de lidstaten.
- 36 -
Afhankelijk van de situatie zal het niet-bindende werkschema wellicht moeten worden aangepast en de procedure (verzoek, informatie op de website, audio-/videoconferentie) meer dan één keer per dag moeten worden uitgevoerd, of juist minder vaak, misschien om de dag enz. Lidstaten die de gevraagde informatie niet ‘op tijd’ kunnen verstrekken, kunnen deze de volgende dag verstrekken. Het verstrekken van de gegevens tijdens een audio-/videoconferentie zal niet zijn toegestaan.
Lidstaten Vereisten: Er is een bevels- en controlestructuur operationeel Het draaiboek omvat de volgende elementen: Drempels en schalen van waarschuwingen die tot nationale activering van de waarschuwing leiden De EU heeft drempels en het waarschuwingsniveau dat tot communautaire activering leidt vastgesteld Overeenkomstig de schaalindeling zijn er standaardprocedures om de crisisruimte/medewerkers/apparatuur te
activeren/deactiveren en om een BVC aan te wijzen die de leiding krijgt over de bevels- en controlestructuur Om een snelle doorgifte van informatie in een crisissituatie te waarborgen moet een lid van de bevels- en controlestructuur (niet de BVC) worden aangewezen om de waarschuwingssystemen (zoals het EWRS) te volgen In elk draaiboek wordt vastgelegd dat de BVC en de adjunct-BVC actief betrokken zijn bij de communautaire samenwerking In elk draaiboek wordt de betrokkenheid van het geëigende agentschap (of een combinatie van agentschappen) bij het beheer van de gezondheidseffecten per type vastgestelde bedreiging geregeld Er moet een nationale verbindings-/contactstructuur bestaan, ter ondersteuning van de bevels- en controlestructuur, voor het nationale beheer van de gevolgen van een crisis op andere niveaus (lokaal/regionaal) en voor andere sectoren (politie, vervoer, reizen, onderwijs, voedselvoorziening), die zich bezighoudt met de triage, onderzoeken naar incidenten of uitbraken, handelsverboden, reisadviezen, beperkingen van de bewegingsvrijheid Overeenkomstig de schaalindeling zijn er standaardprocedures om de koppeling van de nationale verbindings/contactstructuur met andere sectoren te activeren/deactiveren. De politieke autoriteiten en de bevelsketens zijn duidelijk vastgesteld en de taken zijn duidelijk verdeeld tussen de structuren (in het bijzonder met betrekking tot de besluitvorming over gezondheidsrisico’s) en getest door alle belanghebbenden Standaardprocedures om indien nodig verbinding te leggen met het coördinatienetwerk van de diensten van de Europese Commissie Veiligstelling van alle wettelijke aspecten van het draaiboek.
Agentschappen Vereisten: Er is een crisisbeheerstructuur operationeel Het draaiboek omvat de volgende elementen: De EU heeft drempels en het waarschuwingsniveau dat tot communautaire activering leidt vastgesteld Overeenkomstig de schaalindeling zijn er standaardprocedures om de crisisruimte/medewerkers/apparatuur te
activeren/deactiveren en om een beheerder van de volksgezondheidscrisis aan te wijzen De autoriteit die de algehele leiding en de autoriteiten die de leiding over de individuele componenten van de reactie hebben zijn allemaal vastgesteld Veiligstelling van alle wettelijke aspecten van het draaiboek (waaronder de vertrouwelijkheid bij communicatie met het EWRS).
Europese Commissie Vereisten: Er is een crisisbeheerstructuur operationeel Het draaiboek omvat de volgende elementen: De EU heeft drempels en het waarschuwingsniveau dat tot communautaire activering leidt vastgesteld Overeenkomstig de schaalindeling zijn er standaardprocedures om de verbindings-/contactstructuur (HEOF)
te activeren/deactiveren teneinde coördinatie van de maatregelen ter bestrijding van de bedreiging van de volksgezondheid mogelijk te maken Standaardprocedures om virtueel of ter plaatse samenwerkingscapaciteit op te zetten om alle relevante informatie te verzamelen en te delen op een wijze die voor alle partners in de lidstaten begrijpelijk is, om de evaluatie van de verzamelde gegevens te verbeteren en om opties voor het risicobeheer voor te stellen Standaardprocedures om de lidstaten en de bevoegde EU-agentschappen in kennis te stellen van de activering van deze verbindings-/contactstructuur Veiligstelling van alle wettelijke aspecten van het draaiboek Er bestaat een netwerk van de Europese Commissie (ARGUS) om de acties van de lidstaten te ondersteunen door de verschillende diensten te coördineren
- 37 -
Overeenkomstig de schaalindeling zijn er standaardprocedures om de coördinatie door de Europese Commissie (ARGUS) te activeren De politieke autoriteit die de algehele leiding heeft en de politieke autoriteiten die de leiding over de individuele componenten van de reactie hebben zijn allemaal vastgesteld In elke lidstaat is basiskennis van de bestaande crisisbeheerstructuren aanwezig (zie 4.1.1) Verbeter de huidige websites van de snellewaarschuwingssystemen.
Interoperabiliteit De intracommunautaire activiteit beoogt het volgende: Het praktisch functioneren van de verbindings-/contactstructuur die de verantwoordelijke beheerders van de volksgezondheidscrisis van de betrokken lidstaten, de diensten van de Europese Commissie en de EUagentschappen met elkaar in verbinding stelt. Om dit bereiken moeten de volksgezondheidsdiensten van de Europese Commissie: Virtuele capaciteit ontwikkelen (HEDIS) (Zo vaak mogelijk) opleidingen en oefeningen organiseren op nationaal en EU-niveau Tijd/personeel/budgetten aan oefeningen en opleidingen toewijzen.
4.5 Het operationeel centrum voor het beheer van gezondheidsgerelateerde crises (HEOF) Verwachte resultaten De verbindings-/contactstructuur voor gezondheidscrises is het operationeel centrum voor het beheer van gezondheidsgerelateerde crises (HEOF) van de Commissie, dat werkt vanuit Luxemburg. De taken van het HEOF zijn vastgesteld en formeel bekrachtigd op EU-niveau, rekening houdend met het subsidiariteitsbeginsel. Indien nodig zullen de beheerders van de volksgezondheidscrisis samenwerken met andere bevoegde autoriteiten en diensten dan die op het gebied van de volksgezondheid, zoals bepaald in hun nationale draaiboeken. Het HEOF fungeert bij volksgezondheidscrises als zenuwcentrum voor het tot stand brengen van verbindingen met de centrale nationale/Europese crisisbeheerstructuren. Alle betrokken partijen zullen elkaar informatie verstrekken. Daarbij zullen ze de informatie die toegankelijk is op een beveiligde website, die door de verbindings-/contactstructuur wordt gemonitord, kunnen gebruiken in hun eigen besluitvormingsproces. Het HEOF zal een instrument zijn dat besluitvormers voorziet van: i) snelle en alomvattende kennis en analyses van situaties ii) informatie over in andere lidstaten getroffen maatregelen iii) doelmatige coördinatie van reactiemaatregelen.
Lidstaten Vereisten: In elk draaiboek wordt de gecommitteerdheid aan de communautaire samenwerking bij de volksgezondheidscrises expliciet vastgelegd
Standaardprocedures voor het verbinding maken met het HEOF/EOF Standaardprocedures voor het verstrekken van relevante gegevens aan de instrumenten van de Europese Commissie: de snellewaarschuwingssystemen/de virtuele samenwerkingscapaciteit (HEDIS), indien nodig
Indien mogelijk de detachering van een deskundige (contactpunt) bij het operationeel centrum (bv. het HEOF in Luxemburg) om de interactie tussen het operationeel centrum en de lidstaten te verbeteren.
Agentschappen Vereisten: Standaardprocedures voor het verbinding maken met de belanghebbende partijen (lidstaten, HEOF, DG SANCO, ARGUS)
Standaardprocedures voor het verstrekken van relevante gegevens aan de instrumenten van de Europese Commissie: de snellewaarschuwingssystemen/de virtuele samenwerkingscapaciteit (HEDIS) indien nodig
Een duidelijk mandaat voor het ECDC en andere betrokken agentschappen: Risicobeoordeling actualiseren naarmate het risico en de uitvoering van reactiemaatregelen zich ontwikkelen Op verzoek: de Europese Commissie aanbevelingen doen met betrekking tot het risicobeheer:
- 38 -
i) uitwisseling van wetenschappelijk onderbouwde adviezen: raadplegingen, zowel ad hoc als in realtime, over voorzorgs- en beheersingsmaatregelen (bv. ondersteuning van epidemiologisch onderzoek) ii) verzameling/analyse van gegevens, ook van deskundigenteams (bv. over isolatieprocedures) Detachering van een deskundige (contactpunt) bij het operationeel centrum (bv. het HEOF in Luxemburg) om de interactie tussen het operationeel centrum en de agentschappen te verbeteren.
Europese Commissie Vereisten: Standaardprocedures voor het verbinding maken (bv. door het HEOF) met de lidstaten en EU-agentschappen. Dit is
van essentieel belang om de maatregelen van het HEOF in tijden van crisis te laten aansluiten op de behoeften van de lidstaten Standaardprocedures voor het verbinding maken met het DG SANCO en ARGUS Meedelen, via het EWRS en het RAS-BICHAT, dat het geven van follow-up aan deze crisis vanaf dit moment uitsluitend aan het HEDIS is Situatieverslag: huidige virtuele capaciteit ontwikkelen (HEDIS) voor de operationele fase van het crisisbeheer, met onder meer: Verzameling van relevante (wetenschappelijke en/of operationele) gegevens die het meest doelmatige beheer van de heersende gezondheidscrisis mogelijk maken Monitoring van informatiebronnen en validatie van de gegevens (bv. afkomstig van lidstaten en/of agentschappen). De lidstaten moeten op deze informatie kunnen vertrouwen bij het aanpassen van hun reactie Analyse van gegevens om de coördinatie van de reactie op het grondgebied van de EU te monitoren Snelle en beknopte weergave van gegevens (volgens bepaalde standaardprocedures, bv. met betrekking tot de identificatie van de bron) op een gemakkelijk en snel vindbare wijze. Standaardprocedures voor het delen van informatie met agentschappen (bv. het ECDC)/organisaties (bv. het WHO) en plaatsing van deze informatie op de website van het HEOF Activiteitenverslag: standaardprocedures voor de coördinatie van de reactie op het grondgebied van de EU, waaronder: Het vaststellen van de beschikbare opties om een risico voor de menselijke gezondheid te voorkomen, weg te nemen of tot een aanvaardbaar niveau terug te brengen, en het actualiseren van deze opties op basis van nieuwe informatie en de ontwikkeling van de situatie Het vermijden van conflicten bij de tenuitvoerlegging van de verschillende nationale beheersingsstrategieën Het organiseren van continue logistieke steun voor geplande operationele activiteiten gedurende de gehele periode dat de bedreiging aanwezig is Het organiseren van de communicatie met het publiek over de risico’s en de getroffen maatregelen door het netwerk van communicatoren van het Gezondheidsbeveiligingscomité hierbij te betrekken (zie paragraaf 2.5 Risico-/crisiscommunicatie met de media en het relevante publiek) Ontwikkeling van ‘mapping’, omdat dit uitstekende overzichten en momentopnamen biedt. De plattegronden moeten voortdurend worden geactualiseerd en op duidelijke wijze essentiële (epidemiologische en/of operationele) informatie bieden.
Interoperabiliteit De intracommunautaire activiteit moet leiden tot een grotere efficiëntie van het HEOF: Vaststellen van de eisen en behoeften van potentiële gebruikers van het HEDIS, bv. door het houden van een enquête onder de belanghebbenden (lidstaten, DG SANCO, HEOF, ECDC, WHO)
Alle technische problemen onderzoeken en samen met alle belanghebbende partijen oplossen: ‘Noodzakelijke voorwaarden’-software voor de toegang tot de website, met informatie over i) waar/hoe veilig informatie kan worden gevonden/gedownload, en ii) wanneer de informatie moet worden geüpdatet Problemen met de server (snelheid) Problemen met wachtwoorden: veranderen/herinneren Bestandheid van het systeem tegen stress en overbelasting Belanghebbende partijen op de hoogte houden van nieuwe ontwikkelingen van de instrumenten Regelmatig opleidingen en oefeningen met alle potentiële gebruikers organiseren.
4.6 Speciale aspecten van biologische, chemische en radionucleaire gebeurtenissen en gebeurtenissen in verband met de klimaatverandering Bij deze gebeurtenissen moet de beheerstructuur worden aangevuld met deskundigheid op het desbetreffende gebied, afhankelijk van de situatie. Verder zijn er geen specifieke aanvullende eisen waaraan de beheerstructuur bij dit type gebeurtenissen moet voldoen.
- 39 -
4.7 Checklist voor bevels- en controlestructuren Personeelsmanagement Het personeelsmanagement is tijdens een crisis een hoeksteen van het crisisbeheer. Competent en toegewijd personeel kan doelmatiger blijken te zijn dan technische apparatuur. Personeelsmanagement moet het volgende omvatten: Het personeel van de bevels- en controlestructuur moet alle volgende communicatieactiviteiten kunnen uitvoeren: strategische, operationele, logistieke, administratieve, financiële en mediacommunicatie
Op alle niveaus moeten de personeelsleden die in de bevels- en controlestructuur werken, zijn opgeleid en bevoegd voor de functies waarin ze werken
De personeelsleden moeten terminologie en technologie gebruiken waar ze bekend mee zijn De informatiestroom moet ervoor zorgen dat elk personeelslid de aan hem of haar toegewezen taken zo goed mogelijk uitvoert als de omstandigheden toestaan en effectief informatie doorgeeft
Bij ploegendiensten met niet-opgeleid personeel (tweede of derde ploegendienst, onvoorziene moeilijkheden, leden van verschillende organisaties/agentschappen) wordt informatie verstrekt om het voor dit niet-opgeleid personeel gemakkelijker te maken om hun taken uit te voeren: gebruikersvriendelijke handboeken, checklists, veldgidsen op zakformaat, oriëntatie op de taken/handboeken voor standaardprocedures Om de capaciteit voor het beheer van de situatie te vergroten is teambuilding de moeite van het overwegen waard. Mensen die gewend zijn om samen te werken zijn minder vatbaar voor stress.
Standaardprocedures Duidelijk omschreven standaardprocedures maken optimale prestaties van het personeel mogelijk, waardoor in het crisisbeheer snel actie kan worden ondernomen. Alle standaardprocedures zijn opgesteld met en getest door alle relevante belanghebbenden De verantwoordelijkheden en taken van elke functie zijn duidelijk omschreven (strategische, operationele,
logistieke, administratieve, financiële en mediacommunicatie) De hiërarchische structuur is beschreven voor de belanghebbende partijen De relatie tussen hiërarchische sectoren is beschreven Er is een algemeen beslissingsdiagram aanwezig en de door elke afdeling te nemen maatregelen zijn omschreven De relaties/verbindingen tussen crisisbeheersectoren op het gebied van de volksgezondheid en andere gebieden (op nationaal/internationaal niveau) zijn beschreven Er zijn regelingen voor telefonische/videoconferenties, die de volgende vragen moeten beantwoorden: wie zijn aanwezig (procedures), waar vindt de conferentie plaats (ruimten), welk systeem wordt gebruikt (instrumenten)? De standaardprocedures omvatten de stappen voor een in toenemende of afnemende mate middelenintensieve reactie (plaatsvervangend(e) personeel, uitrusting, faciliteiten, financiering) De standaardprocedures omvatten herschikking van het personeel (binnen dezelfde afdeling of niet), afhankelijk van de behoeften, en zorgen voor continuïteit van de kernactiviteiten De standaardprocedures voor het verlenen van toegang tot de bevels- en controlestructuur moeten bekend zijn bij het 24/7/365-onderhoudsteam.
Logistieke en technische aspecten Zie ook het document ‘minimumvereisten voor crisisruimten’ (bijlage 1). Monitor de activering en geldigheid van de badge van elk personeelslid dat toegang krijgt tot het gebouw/de ruimte van de bevels- en controlestructuur Relevante checklists zijn gemakkelijk toegankelijk (het personeel weet waar ze te vinden zijn) De checklists voor essentiële procedures worden regelmatig geactualiseerd Het regelmatig updaten van de contactlijsten is een uitdaging (met inbegrip van het onderhoudsteam) Er is een model van een universeel logboek beschikbaar Er is op 24/7/365-basis een team voor technisch onderhoud beschikbaar Directe telefoonlijnen voor de bevels- en controlestructuur moeten worden opgezet door twee verschillende aanbieders, om uitvallen te voorkomen Er moet eten en drinken beschikbaar zijn voor het personeel, in een ruimte die bedoeld is om uit te rusten Het personeel moet gebruik kunnen maken van rust-, slaap- en badvoorzieningen zonder dat de operationele ondersteuning wordt verstoord.
- 40 -
5 Voorbereiding van de gezondheidssector Een volksgezondheidscrisis zal vrijwel altijd extra druk op de gezondheidssector leggen. Daarom is het belangrijk dat de sector voorbereid is en over draaiboeken beschikt om zich te kunnen aanpassen aan de nieuwe vereisten. De beginselen van het crisisbeheer zullen onvermijdelijk niet identiek zijn in de verschillende landen, afhankelijk van hun gezondheidsinfrastructuur, en ook het vermogen om grootschalige volksgezondheidscrises te beheren zal uiteenlopen. Wanneer grensoverschrijdende bijstand nodig is, is inzicht vereist in de procedures van de lidstaat die de bijstand ontvangt. Daartoe moet een netwerk voor kruiselingse communicatie tussen de lidstaten worden opgezet en moet bij de opstelling en herziening van de nationale draaiboeken informatie worden uitgewisseld over de geplande activiteiten en bijstand. Binnen de Commissie en in enkele lidstaten zijn gezondheidskwesties in prehospitale settings ondergebracht bij civiele bescherming.
5.1 Onderzoek Verwachte resultaten Onderzoek van de gebeurtenis en evaluatie van de benodigde reactie zijn noodzakelijke voorwaarden om een bedreiging voor de volksgezondheid het hoofd te kunnen bieden. De middelen die hiervoor nodig zijn, zijn vastgesteld voordat een incident plaatsvindt en er zullen procedures zijn ontwikkeld voor het gebruik van deze middelen. Bundeling van de onderzoeksmiddelen zorgt voor een betere voorbereiding op gebeurtenissen en vergroot de mogelijkheden voor een internationale reactie op een grootschalige gebeurtenis buiten de EU.
Lidstaten, Commissie en agentschappen Checklist voor onderzoeks- en reactieteams: De nationale draaiboeken bevatten bepalingen voor de snelle inzet van onderzoeks- en reactieteams De leidende beginselen voor internationale operaties zijn bekrachtigd Wie zijn de bevoegde autoriteiten/welke structuren zijn bevoegd? Wordt in de draaiboeken ook ingegaan op andere zaken dan volksgezondheidskwesties in geval van een incident, zoals de politie, veiligheid, andere?
Bestaan er operationele verbindingen met de WHO en andere internationale volksgezondheidsorganisaties en worden deze gebruikt?
Interoperabiliteit De intracommunautaire activiteit beoogt het volgende: Een EU-reactiecapaciteit die operationeel is voor EU- en internationale activiteiten Operationele verbindingen met focal points binnen de EU, de WHO en ander relevante instanties (bv. ESCON, EUmechanismen voor diergezondheid, plantgezondheid, voedselveiligheid, civiele bescherming, radiologische kwesties, rechtshandhaving, Europol, WHO/GOARN, WHO/IGR enz.) De rol van het ECDC als coördinator en evaluator van het proces is duidelijk omschreven voor gebeurtenissen met overdraagbare ziekten Het ECDC ontwikkelt een activeringsmechanisme, communicatielijnen en logistiek voor gebeurtenissen met overdraagbare ziekten Het ECDC zet een mechanisme op om bij een gebeurtenis met overdraagbare ziekten op ad-hocbasis het mandaat van de teams vast te stellen.
5.2 Incidentbeheer Deze paragraaf heeft betrekking op de activiteiten die de gezondheidssector moet ontplooien wanneer zich een incident voordoet.
5.2.1 Incidentbeheer buiten het ziekenhuis 5.2.1.1 Eerste hulp en ambulancezorg Verwachte resultaten Prehospitale zorg is een cruciaal element van de ‘overlevingsketen’. In de nationale draaiboeken zal een duidelijk overzicht worden gegeven van het bestaande systeem voor het verlenen van eerste hulp, - 41 -
levensreddende hulpverlening en ambulancediensten. Hieronder valt ook informatie over de wijze waarop de hulpdiensten moeten worden gealarmeerd en uitgestuurd. De rollen en verantwoordelijkheden van de spelers zullen zijn omschreven, evenals de beschikbare middelen. De rol van de ambulancezorg zal zijn omschreven, evenals de voorwaarden voor het gebruik van ambulancezorg, afhankelijk van de aard van de crisis en het systeem voor het beheer van crises. In de nationale draaiboeken moet ook aandacht worden geschonken aan de huidige stand van zaken met betrekking tot de grensoverschrijdende samenwerking bij het verlenen van spoedeisende medische hulp.
Lidstaten, Commissie en agentschappen Checklist eerste hulp en ambulancezorg: De nationale draaiboeken bevatten regelingen voor het verlenen van eerste hulp; de rollen van overheidsinstellingen en niet-gouvernementele organisaties worden omschreven, waaronder het alarmeren en uitsturen van hulpdiensten
Samenwerking tussen gezondheids- en civiele bescherming, waar nodig In de nationale draaiboeken wordt de rol van de diensten voor spoedeisende medische hulp in het beheer van crises en noodsituaties omschreven
Draaiboeken voor spoedeisende medische hulp in crisis- en noodsituaties zijn wettelijk verplicht en bestaan ook daadwerkelijk
Er bestaan opleidingen op het gebied van beheer van crisis- en noodsituaties voor het personeel van diensten voor spoedeisende medische hulp
Er worden maatregelen toegepast om de veiligheid van patiënten te waarborgen (‘matchen’ van de patiënt met polsbandjes, triagekaarten enz.).
Interoperabiliteit De intracommunautaire activiteit beoogt het volgende: Het bestaan van internationale samenwerkingsovereenkomsten (protocollen) inzake spoedeisende medische hulp, ten minste voor wederzijdse grensoverschrijdende samenwerking
Het gebruik van het Europees alarmnummer 112.
5.2.1.2 Huisartsen en beroepsbeoefenaren in de eerstelijnsgezondheidszorg Verwachte resultaten Bij bepaalde volksgezondheidscrises, zoals epidemische respiratoire syndromen, pandemische influenza of hittegolven, staan huisartsen en beroepsoefenaars in de eerstelijnsgezondheidszorg vaak in de frontlinie. In de nationale draaiboeken moet een duidelijk beeld worden geschetst van de rol en de verantwoordelijkheden van de spelers in het beheer van deze gebeurtenissen en moeten de beschikbare middelen en de organisatie worden beschreven, evenals de wijze waarop een doelmatige en snelle dialoog met huisartsen moet worden ingesteld.
Lidstaten, Commissie en agentschappen Checklist voor huisartsen en beroepsoefenaars in de eerstelijnsgezondheidszorg: In de nationale draaiboeken worden regelingen voor huisartsen en
beroepsoefenaars in de eerstelijnsgezondheidszorg beschreven, ook met betrekking tot flexibiliteit en dialoog, alsmede de rollen, verantwoordelijkheden en indien nodig de specifieke verzekeringen in deze omstandigheden Er worden nationale richtsnoeren voor het beheer van verschillende bedreigingen opgesteld en aan beroepsbeoefenaren in de gezondheidszorg toegezonden Er worden aanbevelingen voor leerplannen, opleidingen, informatievoorziening en beheeractiviteiten ontwikkeld en voorgesteld Persoonlijke beschermingsmiddelen zijn beschikbaar en worden ook aan deze groepen aangeboden.
Interoperabiliteit De intracommunautaire activiteit beoogt het volgende: Het delen van richtsnoeren tussen de lidstaten, mogelijk leidend tot het delen van goede praktijken De rollen van EU-agentschappen (bv. het ECDC) bij het ondersteunen en evalueren van het proces worden duidelijk omschreven.
- 42 -
5.2.2. Triage en beheer van een groot aantal gevallen Verwachte resultaten Wanneer een groot aantal gevallen wordt gemeld, kunnen deze door het gezondheidssysteem ofwel worden behandeld in eerstehulpafdelingen of andere locaties waar de patiënten naartoe worden gestuurd, ofwel op de plaats van een mogelijke of daadwerkelijke blootstelling. Ongeacht de locatie, zijn triage (indeling van slachtoffers/patiënten) en triageprocedures essentieel om adequate zorg aan een groot aantal personen te kunnen verlenen. De planning van het gebruik van ambulances zal nauw verbonden zijn met de planning van de triage van gevallen; deze activiteiten moeten worden gezien als één blok, waarvoor dezelfde zaken moeten worden ontwikkeld en dezelfde samenwerking nodig is. Op dit moment hebben de verschillende lidstaten verschillende procedures, afhankelijk van de lokale tradities en gezondheidsstelsels. De Commissie moedigt de lidstaten aan om op basis van internationaal erkende vereisten, richtsnoeren en procedures systemen te ontwikkelen voor de triage en het beheer van een groot aantal gevallen. De Commissie ondersteunt de grensgebieden bij de ontwikkeling van gezamenlijk beheer van grootschalige gebeurtenissen, ook door ziekenhuizen.
Lidstaten, Commissie en agentschappen Checklist voor de triage en het beheer van een groot aantal gevallen: Is aan de volgende minimumvereisten voldaan? Aan de hand van internationale richtsnoeren zijn triageprocedures vastgesteld door specialisten op het gebied
van nationale rampen en/of spoedeisende medische hulpverlening of door de samenleving Alle personeelsleden hebben de kans om opleidingen in deze methoden te volgen Ziekenhuizen in grensgebieden hebben samenwerking met gezondheidsautoriteiten in het buurland ontwikkeld Systemen voor het traceren van patiënten zijn operationeel en gekoppeld aan systemen voor het opsporen van vermiste personen Wordt ook ingegaan op andere dan gezondheidsvraagstukken in geval van een incident, zoals civielebeschermingsteams en andere?
Interoperabiliteit De intracommunautaire activiteit is gericht op het volgende: Ondersteuning van de grensgebieden bij het ontwikkelen van gezamenlijk beheer van grootschalige gebeurtenissen Discussies over de coördinatie van triagesystemen en behandelingsprotocollen.
5.2.3 Psychosociale ondersteuning Verwachte resultaten De ervaring met nationale en internationale crises leert dat de bevolking in het algemeen en het personeel in de gezondheidszorg in het bijzonder, en met name de eerstelijnshulpverleners en -crisisbeheerders, tijdens en na een incident te maken krijgen met grote stress. In alle fasen van de crisissituatie, dat wil zeggen de voorbereiding, de crisis en de nasleep, moeten er counselingdiensten beschikbaar zijn om het moreel onder de bevolking op peil te houden en moet de personeelsbezetting in de gezondheidssector toereikend zijn. Tijdens een grootschalige gebeurtenis moeten er nationale middelen beschikbaar zijn, en regionale planning kan hiervoor zorgen. Informatie van nationale en regionale autoriteiten is een belangrijk onderdeel van deze procedure. De activiteiten zullen worden toegesneden op lokale situaties. Er zullen oefeningen worden georganiseerd voor het delen van ervaringen met de planning en de daadwerkelijke uitvoering van de plannen om deze middelen te verschaffen.
Lidstaten, Commissie en agentschappen Checklist voor psychosociale ondersteuning: is aan de volgende minimumvereisten voldaan? Er zijn nationale middelen en richtsnoeren beschikbaar, onder meer voor de behandeling van posttraumatische stressstoornissen
In de richtsnoeren worden de linguïstische, culturele, sociale en religieuze kenmerken van de bevolking wat betreft de reactie op stress in aanmerking genomen
Er zijn ondersteuningsteams voor het verlenen van psychosociale ondersteuning opgericht en operationeel op nationaal, regionaal en/of lokaal niveau.
- 43 -
Interoperabiliteit De intracommunautaire activiteit beoogt het volgende: Ondersteuning van de ontwikkeling van richtsnoeren en het delen van ervaringen met psychosociale ondersteuning.
5.2.4 Zorgen voor voldoende kritieke voorraden voor de gezondheidssector Verwachte resultaten De nationale draaiboeken voor gezondheidszorgfaciliteiten zullen ervoor zorgen dat alle benodigde voorraden tijdens een crisis aanwezig zullen zijn. De vraag welke en hoeveel voorraden moeten worden aangehouden, moet worden besproken met de nationale autoriteiten, om ervoor te zorgen dat de behoeften van gezondheidszorgfaciliteiten worden meegenomen in de draaiboeken voor de samenleving als geheel. De nationale draaiboeken zullen ervoor zorgen dat de beschermingsmiddelen, geneesmiddelen en voorraden (waaronder reservevoorraden) die nodig zijn in gezondheidszorgfaciliteiten snel ter plaatse beschikbaar worden gesteld en op peil worden gehouden in ambulante settings, zoals poliklinieken. In de besprekingen over de draaiboeken voor de samenleving, zowel op nationaal als op EU-niveau, is input van de gezondheidssector noodzakelijk.
Lidstaten, Commissie en agentschappen Checklist om ervoor te zorgen dat er voldoende voorraden voor de gezondheidssector beschikbaar zijn: is aan de volgende minimumvereisten voldaan? Er zijn nationale richtsnoeren ontwikkeld voor de bevoorrading van de gezondheidssector in noodsituaties De algemene draaiboeken omvatten leveringen aan gezondheidszorgfaciliteiten tijdens een crisis De draaiboeken bevatten opties voor het aanleggen van extra voorraden van medische producten en hulpmiddelen, waaronder persoonlijke beschermingsmiddelen, en vermelden bronnen voor het aanleggen van aanvullende voorraden, met inbegrip van regelingen voor de veilige distributie van geneesmiddelen De draaiboeken vermelden een reeks essentiële geneesmiddelen die aanvullend aanwezig moeten zijn (antibiotica, geneesmiddelen tegen hart- en vaatziekten enz.); deze geneesmiddelen zullen ook nuttig zijn voor de behandeling van complicaties In de draaiboeken wordt het zorgniveau vastgesteld dat in alternatieve gezondheidszorgfaciliteiten kan worden verstrekt, met inbegrip van een noodplan om deze alternatieve faciliteiten te voorzien van de uitrusting en voorraden die nodig zijn om het vastgestelde zorgniveau te kunnen bieden De algemene draaiboeken voorzien in de aanwezigheid van voorraden die tijdens een crisis aan ambulante settings kunnen worden gedistribueerd De draaiboeken omvatten een strategie voor de distributie van voorraden van geneesmiddelen en de organisatie van distributielocaties Personeelsleden van distributielocaties hebben instructies en een opleiding gekregen Er is naar behoren tegemoetgekomen aan de wettelijke aspecten van geneesmiddelendistributie De toegankelijkheid voor gehandicapten, dak- en thuislozen en vergelijkbare groepen is geregeld Personen met symptomen die zich op de distributielocaties melden worden vervoerd naar een behandelcentrum Er is feedback over de beschikbaarheid van voorraden georganiseerd.
Interoperabiliteit De intracommunautaire activiteit beoogt het volgende: Een duidelijke omschrijving van de rollen van EU-agentschappen (bv. het ECDC) bij het ondersteunen en evalueren van het proces
Een communautair mechanisme en betrokkenheid van de Gemeenschap bij het oplossen van de operationele problemen van het aanleggen van voorraden (met gezondheidsdiensten, het EMA, het DG ENV enz.)
Het delen van ervaringen.
- 44 -
5.3 Voorbereiding van ziekenhuizen 5.3.1 Zorgen voor algemene draaiboeken voor ziekenhuizen (zie ook hoofdstuk 7 beheer van plannen) Verwachte resultaten In de nationale draaiboeken zullen de gemeenschappelijk (in de EU) overeengekomen minimumvereisten voor gezondheidszorgfaciliteiten worden vastgesteld en geverifieerd. Het beheer van noodsituaties in gezondheidszorgfaciliteiten omvat elementen van mitigatie, voorbereiding, reactie en herstel. In deze draaiboeken moet rekening worden gehouden met de geschiktheid en toereikendheid van fysieke faciliteiten, organisatiestructuren, menselijke hulpbronnen en communicatiesystemen. De gezondheidszorginfrastructuur is in toenemende mate afhankelijk van andere infrastructuursystemen, reden waarom ook die afhankelijkheden in de draaiboeken van de gezondheidssector in aanmerking moeten worden genomen. De risico- en kwetsbaarheidsanalyse moet ook betrekking hebben op de voorbereiding op storingen in verschillende infrastructuursystemen, zowel extern als intern (aspecten van de veiligheid van ziekenhuizen) en de noodzaak om diensten tijdig en 24 uur per dag (ondanks de crisis) te verstrekken, ook gedurende een langere periode (bedrijfscontinuïteitsplan: zie ook paragraaf 6.3). Vooral systemen voor de voorziening van elektriciteit, water, medisch gas en informatie moeten in aanmerking worden genomen. Andere aspecten van de veiligheid van ziekenhuizen zijn voorbereiding op brand in het ziekenhuis en op overstromingen. Bijzondere aandacht moet ook worden geschonken aan de bescherming van het ziekenhuis tegen besmetting door toxische chemische stoffen en de verspreiding van besmettelijke stoffen enz., door bijvoorbeeld ventilatiesystemen aan te passen. Robuustheid wordt bereikt door deze aspecten te integreren in de risico- en kwetsbaarheidsanalyse, de planning van faciliteiten voor medische zorg, de draaiboeken voor externe en interne rampen en de activiteiten na storingen. De checklist is bedoeld om de beoordeling en dialoog met belangrijke belanghebbende partijen te stimuleren, zowel binnen de faciliteiten als op lokaal niveau en hoger.
Lidstaten, Commissie en agentschappen Is aan de volgende minimumvereisten voldaan? De draaiboeken van gezondheidszorgfaciliteiten voor noodsituaties voldoen aan de nationale richtsnoeren Er is een rampencomité ingesteld dat multidisciplinair van aard is en ook administratieve krachten omvat Er is een risico- en kwetsbaarheidsanalyse uitgevoerd voordat het draaiboek is opgesteld Het ziekenhuis heeft lopende, verplichte trainingprogramma’s voor rampen Er zijn reservevoorraden elektriciteit, verwarmingsbrandstoffen, water, geneesmiddelen en logistieke middelen aanwezig
De ventilatiesystemen zijn aangepast om besmetting door toxische agentia (chemische, biologische en radionucleaire agentia enz.) te voorkomen
Het draaiboek voorziet in het naar huis sturen van alle niet-urgente patiënten en bezoekers uit de
eerstehulpafdelingen, de annulering van alle facultatieve opnamen en chirurgische ingrepen en het identificeren van snel beschikbare en onbezette bedden Het hele ziekenhuis en elke afdeling hebben standaardprocedures ontwikkeld voor de continuering van een tijdige dienstverlening die 24 uur per dag beschikbaar is (ondanks de crisis), ook gedurende een langere periode (bedrijfscontinuïteitsplan: zie ook paragraaf 6.3) De afdelingen voor medische dossiers en opnamen zijn zodanig georganiseerd dat ze een grote instroom van slachtoffers aankunnen Het ziekenhuis heeft een operationeel centrum voor noodsituaties of een beheerder van gezondheidscrises aangewezen die verantwoordelijk is voor de reactiemaatregelen van het ziekenhuis in de tijd dat het draaiboek wordt geactiveerd Er zijn actieschema’s of rollenkaarten opgesteld voor al het personeel dat betrokken is bij de reactie op een ramp Debriefing van personeel Contact met andere ziekenhuizen Lijst van isolatieruimten/onderdrukruimten.
5.3.2 Behandelcapaciteit Verwachte resultaten Bij een groot aantal slachtoffers zal de behandelcapaciteit van het ziekenhuis of de gezondheidszorgfaciliteit (huisartsen, eerstelijnsartsen enz.) sterk worden overschreden. Bij een snel stijgende vraag zal er
- 45 -
waarschijnlijk een tekort aan middelen en apparatuur ontstaan. In veel landen zal de belangrijkste beperkende factor de beschikbaarheid van personeel zijn. Bij kleinschalige gebeurtenissen zullen routineprocedures worden gevolgd om patiënten te plaatsen. In de planning zullen gegeven richtsnoeren worden gevolgd en er zullen alternatieven worden gebruikt wanneer het aantal personen dat zich bij een gezondheidszorgfaciliteit meldt te groot is; de planning omvat het in cohorten indelen van patiënten die dezelfde symptomen vertonen (dat wil zeggen het opnemen van groepen patiënten in een aangewezen faciliteit) en het opzetten van alternatieve behandelmodaliteiten. De richtsnoeren zullen ook betrekking hebben op de manier waarop personeel moet worden herschikt en hoe groot de extra capaciteit dient te zijn. Overdracht van patiënten tussen lidstaten vindt al plaats op het gebied van acute zorg (vooral voor slachtoffers met brandwonden) en bij geplande procedures. De overdracht van hulpmiddelen, bv. door het gebruik van mobiele ziekenhuizen, is grotendeels ontwikkeld in het militaire domein. Onderzocht moet worden of de middelen omvangrijk genoeg zijn en tijdig genoeg kunnen worden overgedragen om lidstaten tijdens een belangrijke gebeurtenis daadwerkelijk bij te staan.
Lidstaten, Commissie en agentschappen Checklist voor de behandelcapaciteit: is aan de volgende minimumvereisten voldaan? Er zijn richtsnoeren voor het vrijmaken van piekcapaciteit opgesteld Er zijn procedures voor het uitwisselen van patiënten en het overbrengen van patiënten vanuit/naar andere landen (met gegevens over het aantal), waarbij financiële steun door de nationale ziektekostenverzekeringsstelsels in aanmerking is genomen Informatie over de aangeboden behandelcapaciteit wordt gedeeld tussen lidstaten De nationale draaiboeken omvatten de coördinatie van en de communicatie met behandelfaciliteiten en: Er zijn per gebied behandelcentra geïdentificeerd die waarschijnlijk de zorg op zich zullen nemen voor slachtoffers die symptomen vertonen Er zijn alternatieve behandelfaciliteiten vastgesteld om de zorg op zich te nemen voor slachtoffers die symptomen vertonen Er is een systeem voor snelle rapportage van het (zich ontwikkelende) aantal gediagnosticeerde en vermoedelijke gevallen aan de lokale autoriteit De voortgang van de rapportagesystemen van behandelcentra die niet in staat zijn om snel het (zich ontwikkelende) aantal gediagnosticeerde en vermoedelijke gevallen aan de lokale autoriteit te rapporteren wordt gevolgd Er zijn epidemiologen beschikbaar om ondersteuning te geven bij epidemiologische veldonderzoek, of toxicologen en stralingsdeskundigen om clinici te ondersteunen bij het beheer van slachtoffers Er zijn communicatiemiddelen aanwezig die kunnen worden ingezet om snel het aantal gevallen aan behandelcentra door te geven In elk behandelcentrum is een coördinator aangewezen met wie wordt gecommuniceerd.
Interoperabiliteit De intracommunautaire activiteit beoogt het volgende: Procedures voor de internationale verplaatsing van patiënten, met een focus op acute verplaatsingen.
5.3.3 Eerstehulpafdelingen Verwachte resultaten In de meeste ziekenhuizen kunnen eerstehulpafdelingen bij een grootschalig incident worden geconfronteerd met een spontane instroom van slachtoffers (patiënten die zich zonder voorafgaande kennisgeving bij de eerstehulpafdeling melden), waardoor een triage buiten het ziekenhuis nodig is. De werkverdeling tussen de eerstehulpafdelingen en de intensivecareafdeling kan aanzienlijk variëren, evenals andere aspecten. De verschillen tussen landen zijn groot. Belangrijke punten zijn dat de patiëntenstroom wordt gedeeld en dat er contact wordt opgenomen met specialisten op het gebied van de verantwoordelijke agentia. Ook is het belangrijk om de bovengenoemde triage te coördineren. Door de grote verschillen tussen de systemen zijn de mogelijkheden om middelen van eerstehulpafdelingen over te dragen beperkt. De stroom werknemers van eerstehulpafdelingen tussen verschillende landen laat echter zien dat bepaalde middelen wel kunnen worden overgedragen. De organisatie van de nationale systemen zal worden gedeeld en de haalbaarheid van de overdracht van middelen worden onderzocht.
- 46 -
Lidstaten, Commissie en agentschappen Checklist voor eerstehulpafdelingen: Is aan de volgende minimumvereisten voldaan? Eerstehulpafdelingen beschikken over draaiboeken voor grote volksgezondheidsincidenten, die onderdeel zijn van of aansluiten op de draaiboeken voor crisis- en noodsituaties van ziekenhuizen Er zijn structuren om de activiteiten van eerstehulpafdelingen en andere activiteiten buiten het ziekenhuis te coördineren teneinde een incident te beheersen, waaronder activiteiten buiten het ziekenhuis Wordt in de draaiboeken ook ingegaan op andere zaken dan volksgezondheidskwesties in geval van een incident, zoals de aanwezigheid van civielebeschermingsteams en andere teams? Draaiboeken voor crisis- en noodsituaties zijn verplicht voor eerstehulpafdelingen en deze draaiboeken bestaan ook daadwerkelijk Er worden voorstellen gedaan voor opleidingen/trainingen op het gebied van ‘beheer van crisis- en noodsituaties’ voor het personeel van eerstehulpafdelingen Er worden maatregelen genomen om de veiligheid van patiënten en de documentatie te waarborgen (polsbandjes, triagekaarten enz.) Er zijn procedures voor triage buiten het ziekenhuis.
Interoperabiliteit De intracommunautaire activiteit beoogt het volgende: Het delen van beschrijvingen van de rol van eerstehulpafdelingen in de nationale systemen Evaluatie van de mogelijkheden voor het delen van middelen en klinische gegevens in vastgestelde scenario’s, met name bij grensoverschrijdende gebeurtenissen.
5.3.4 Intensivecareafdelingen Verwachte resultaten In veel van de scenario’s die in een algemeen draaiboek worden behandeld hebben intensivecareafdelingen een duidelijke rol. Intensivecareafdelingen zijn hulpmiddelen met een beperkte capaciteit en met dure apparatuur, terwijl voor elke patiënt relatief veel en hoog opgeleid personeel nodig is. Het is duidelijk dat in noodsituaties de vraag vaak veel hoger zal zijn dan de beschikbare middelen. Met het oog op een noodsituatie moet elk land plannen hebben om deze middelen maximaal uit te breiden en indien mogelijk voorraden van extra apparatuur en geneesmiddelen aan te leggen. Maar zelfs als deze mogelijkheden bestaan, zullen er ook plannen nodig zijn om prioriteiten te stellen met betrekking tot verschillende patiëntengroepen. In nationale richtsnoeren zal worden bepaald in hoeverre van ziekenhuizen kan worden verlangd dat ze de capaciteit van hun intensivecareafdelingen uitbreiden en hoe prioriteiten kunnen worden gesteld. Het aanpassen van middelen ten behoeve van het beheer van grote aantallen slachtoffers vraagt om nationale coördinatie en het op internationale schaal delen van ervaringen. Er is reeds nagedacht over het delen van middelen tussen lidstaten in geval van kleine groepen patiënten in grensgebieden en er zijn procedures voor deze overdrachten vastgesteld. In bepaalde settings kan worden gekozen voor het gebruik van mobiele middelen, waarna de mogelijkheden om deze middelen internationaal te delen kunnen worden onderzocht.
Lidstaten, Commissie en agentschappen Checklist voor intensivecareafdelingen: Is aan de volgende minimumvereisten voldaan? Er zijn nationale richtsnoeren voor de rol van intensivecareafdelingen in volksgezondheidscrises Ziekenhuizen in grensgebieden hebben samenwerking met gezondheidsautoriteiten in buurlanden ontwikkeld.
Interoperabiliteit De intracommunautaire activiteit beoogt het volgende: Een planningsproces om met andere lidstaten overeenstemming te bereiken over, en de voorwaarden te bepalen voor, het delen van middelen en personeel
Contacten tussen intensivecareafdelingen over grote aantallen slachtoffers en beheersingsmaatregelen, waaronder de uitwisseling van klinische gegevens.
- 47 -
5.4
Beheer van dodelijke slachtoffers
Verwachte resultaten Het beheer van dodelijke slachtoffers bij incidenten met een groot aantal sterfgevallen heeft verschillende aspecten. Een multisectorale (gezondheidszorg, rechtshandhaving, civiele bescherming, forensische instanties) en multiculturele aanpak is verplicht. De draaiboeken zullen ervoor zorgen dat er extra middelen beschikbaar zullen komen wanneer het aantal sterfgevallen de capaciteit van het systeem te boven gaat. De agentia die de oorzaak van de sterfgevallen zijn, kunnen een speciale behandeling van de lichamen nodig maken om het personeel te beschermen en ervoor te zorgen dat het agens zich niet verder verspreidt. Tot slot kunnen er burgers van verschillende landen bij de gebeurtenis betrokken zijn, en daarom zal het beheer van dodelijke slachtoffers in elk nationaal draaiboek mede zijn gebaseerd op de specifieke wettelijke bepalingen van andere lidstaten. Deze activiteiten en de bijbehorende formaliteiten zullen worden gecoördineerd op EU-niveau.
Lidstaten, Commissie en agentschappen Checklist voor het beheer van dodelijke slachtoffers: Is aan de volgende minimumvereisten voldaan? Er zijn nationale richtsnoeren voor het beheer van grote aantallen dodelijke slachtoffers, waarin rekening wordt gehouden, indien mogelijk, met begrafenispraktijken van verschillende religies en culturen
Er zijn nationale richtsnoeren voor het vervoer van buitenlandse burgers naar hun vaderland De nationale draaiboeken zorgen ervoor dat er postmortale zorg wordt verleend en dat pathologieafdelingen en klinisch laboratoria worden geïnformeerd over het overleggen van monsters ten behoeve van onderzoek of verwijdering en over het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen en -normen Nuttige informatie die forensisch pathologen verkrijgen, wordt doorgegeven aan de relevante autoriteiten, waaronder de volksgezondheidsautoriteiten Er zijn richtsnoeren voor de behandeling van sterfgevallen die zijn veroorzaakt door overdraagbare agentia.
Interoperabiliteit De intracommunautaire activiteit beoogt het volgende: Een multisectorale aanpak.
5.5
Speciale aspecten van biologische gebeurtenissen
In geval van een biologische gebeurtenis moeten er speciale maatregelen worden genomen. Dat zijn, afgezien van het inroepen van advies van deskundigen: tracering van contacten (personen die in contact zijn geweest met het betreffende agens), beheersing van infecties en gebruik van persoonlijke beschermingsmaatregelen, en isolatieprocedures.
5.5.1 Tracering van contacten Verwachte resultaten Procedures voor het traceren van contacten vormen een belangrijke connectie tussen gezondheidszorgactiviteiten en surveillance. Hierbij is een breed scala aan activiteiten en actoren betrokken, afhankelijk van het scenario en het agens of de agentia in kwestie. Het doel is om zowel de oorzaak van het incident vast te stellen als de toekomstige effecten te minimaliseren. Wanneer het traceren van contacten echter te gecompliceerd wordt, moeten deze activiteit worden teruggebracht tot redelijke proporties. De lidstaten hebben uitgebreide ervaring met het traceren van contacten en de exacte procedures zullen sterk afhangen van de nationale systemen, wetgeving en bescherming van persoonsgegevens (zie ook paragraaf 6.4 over passagiersinformatie). De internationale verspreiding van ziekten zorgt voor extra complicaties, ook al bestaat er wat dit betreft enige ervaring met sommige ziekten. De te ontplooien activiteiten bij internationale gebeurtenissen zullen worden gecoördineerd, de verschillen tussen de systemen zullen worden bestudeerd en onderkend en er zal overeenstemming worden bereikt over de contacten die moeten worden getraceerd. De procedures zullen het mogelijk maken om contacten die tussen landen en continenten reizen te traceren en zullen de voorbereiding van de EU vergroten.
- 48 -
Lidstaten, Commissie en agentschappen Checklist voor het traceren van contacten: Is aan de volgende minimumvereisten voldaan? Er is vastgesteld bij welke incidenten contacten moeten worden getraceerd De verantwoordelijkheden zijn vastgesteld De informatiestroom in de lidstaat is vastgesteld Er zijn internationale contacten gelegd voor de internationale tracering van contacten Is er rekening gehouden met de balans tussen de doelen en de mogelijke verzadiging van het proces? Wordt in de draaiboeken ook ingegaan op andere zaken dan volksgezondheidskwesties in geval van een incident, zoals inschakeling van de politie en dergelijke?
Interoperabiliteit De intracommunautaire activiteit beoogt het volgende: Procedures voor de internationale tracering van contacten die de regels inzake de bescherming van persoonsgegevens respecteren
Snelle coördinatie van EU-brede tracering (EWRS, ECDC).
5.5.2 Beheersing van infecties/gebruik van persoonlijke beschermingsmaatregelen Verwachte resultaten Bij veel van de agentia waaraan moet worden gedacht bij de planning voor een volksgezondheidscrisis zijn er extra aandachtspunten die verband houden met het gebruik van persoonlijke beschermingsmaatregelen en de beheersing van infecties. Het is mogelijk dat er speciale voorzorgsmaatregelen moeten worden genomen om de kans op overdracht te verkleinen, en bepaalde ziekten kunnen aanvullende isolatiemaatregelen nodig maken. De kennis en de resultaten van de evaluatie van de aanvullende procedures zullen op EU-niveau worden verzameld en verder worden ontwikkeld. Het gebruik van de ontwikkelde methoden zal worden aangepast aan de nationale settings. Deze methoden kunnen in bepaalde gevallen het gebruik van speciale apparatuur of geneesmiddelen voor profylaxe voor en na de blootstelling met zich meebrengen. Er zullen nationale richtsnoeren worden opgesteld en middelen worden uitgetrokken voor de opslag van de apparatuur en de ontwikkeling van opleidingsprogramma’s voor het gebruik van deze apparatuur. Ook zullen er voorstellen worden gedaan voor internationale overeenkomsten over het gebruik van deze apparatuur bij grote gebeurtenissen die wederzijdse ondersteuning nodig maken.
Lidstaten, Commissie en agentschappen Checklist voor de beheersing van infecties/het gebruik van persoonlijke beschermingsmaatregelen: is aan de volgende minimumvereisten voldaan? Er zijn nationale richtsnoeren voor de beheersing van infecties en het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen bij volksgezondheidscrises met specifieke agentia voor zowel ziekenhuizen als eerstelijnszorgverleners (huisartsen en paramedici, beheerders van volksgezondheidscrises) Er zijn nationale, regionale of lokale voorraden van persoonlijke beschermingsmiddelen gevormd en/of systemen voor de distributie van persoonlijke beschermingsmiddelen opgezet Afvalbeheer (handschoenen, maskers enz.).
Interoperabiliteit De intracommunautaire activiteit beoogt het volgende: Een planningsproces om met andere lidstaten overeenstemming te bereiken over, en de voorwaarden te bepalen voor, het delen van middelen en personeel
Contacten tussen de lidstaten over de ontwikkeling van procedures en richtsnoeren voor specifieke agentia Een duidelijke omschrijving van de rol van het ECDC als coördinator en evaluator van het proces; de ontwikkeling van een overeengekomen lijst van profylaxemaatregelen voor en na de blootstelling
Normen en richtsnoeren voor beroepsbeoefenaren op het gebied van beheersing van infecties.
5.5.3 Isolatie- en quarantaineprocedures Verwachte resultaten Bij een aantal agentia die een risico voor de volksgezondheid vormen is isolatie van patiënten een belangrijke tegenmaatregel. Datzelfde geldt voor quarantainemaatregelen. Deze maatregelen beperken de verspreiding van ziekten naar het personeel en andere patiënten. Voor enkele ziekten zijn reeds isolatieprocedures overeengekomen, waarin wordt beschreven welke gevallen moeten worden geïsoleerd en wanneer de isolatie - 49 -
kan worden beëindigd; voor andere ziekten moeten deze nog worden ontwikkeld. Op sommige gebieden zullen speciale middelen nodig zijn, en er zullen nationale richtsnoeren worden opgesteld voor de benodigde hoeveelheden. Daarnaast zullen er procedures bestaan om in geval van nieuwe ziekten op basis van consensus op EU-niveau snel richtsnoeren te ontwikkelen, rekening houdend met de Internationale Gezondheidsregeling van de WHO, ook al kunnen daarbij enkele nationale aanpassingen nodig zijn.
Lidstaten, Commissie en agentschappen Checklist voor isolatieprocedures: is aan de volgende minimumvereisten voldaan? Er zijn nationale richtsnoeren aanwezig die in overeenstemming zijn met het wettelijk kader Er zijn gegevens beschikbaar over de nationale middelen die beschikbaar zijn voor isolatie/quarantaine.
Interoperabiliteit De intracommunautaire activiteit beoogt het volgende: Gedeelde richtsnoeren voor isolatieprocedures Ondersteuning door projecten die het delen en ontwikkelen van richtsnoeren mogelijk maken.
5.6
Speciale aspecten van chemische gebeurtenissen
In geval van een chemische gebeurtenis moeten er speciale maatregelen worden genomen: detectie van het agens op blootgestelde personen, ontsmetting van patiënten, gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen, het inroepen van deskundigenadvies van antigifcentra en andere relevante instanties, en bescherming van gezondheidszorgfaciliteiten tegen besmetting door chemische wolken en tegen secundaire besmetting door slachtoffers/patiënten (voor de veiligheid van ziekenhuizen, zie paragraaf 5.3 Voorbereiding van ziekenhuizen). Ook dient aandacht te worden besteed aan milieu- en voedselverontreiniging waartegen door andere sectoren maatregelen worden genomen (zie ook hoofdstuk 6 Sectoroverschrijdende samenwerking).
5.6.1 Detectie van het agens op blootgestelde personen Verwachte resultaten Het kan nodig zijn om vast te stellen of een persoon is blootgesteld en of ontsmetting of andere maatregelen noodzakelijk zijn. De lidstaten zullen procedures ontwikkelen om de noodzaak van detectie of identificatie van het agens op blootgestelde personen vast te stellen. Het delen van informatie over criteria en detectie- en identificatieprocedures tussen lidstaten zal leiden tot grotere mogelijkheden voor het grensoverschrijdend delen van middelen voor de detectie van het agens op blootgestelde personen.
Lidstaten, Commissie en agentschappen Checklist voor de detectie van het agens op blootgestelde personen: Is aan de volgende minimumvereisten voldaan? De nationale draaiboeken omvatten richtsnoeren en procedures voor het detecteren van het agens op blootgestelde personen in prehospitale en ziekenhuissettings De nationale draaiboeken omvatten richtsnoeren en procedures voor het detecteren van het agens op ambulance- en ziekenhuispersoneel, ambulancevoertuigen en gezondheidszorgfaciliteiten Voor een breed scala aan bedreigingen (bv. CBRN-bedreigingen) worden procedures ontwikkeld De tijdschema’s en andere aspecten van draaiboeken worden regelmatig getest in oefeningen Informatie over de detectiecapaciteit wordt op nationaal of regionaal niveau bijeengevoegd Wie zijn de bevoegde autoriteiten/welke structuren zijn bevoegd? Wordt in de draaiboeken ook ingegaan op andere zaken dan volksgezondheidskwesties in geval van een incident, zoals de inschakeling van reddingsdiensten (inclusief de brandweer) en politieteams voor het nemen van monsters?
Interoperabiliteit De intracommunautaire activiteit beoogt het volgende: Het delen van richtsnoeren en detectiemethoden tussen lidstaten, mogelijk leidend tot het delen van goede praktijken
Het delen van validatiegegevens met betrekking tot detectiemethoden De evaluatie van mogelijkheden om grensoverschrijdend middelen te delen Een duidelijke omschrijving van de rol van de relevante EU-agentschappen in de beoordeling en evaluatie van het proces
De relevante EU-agentschappen ontvangen informatie ten behoeve van de mogelijke coördinatie van activiteiten.
- 50 -
5.6.2 Ontsmetting van patiënten Verwachte resultaten Het kan nodig zijn om blootgestelde personen te ontsmetten voordat ze in de gezondheidszorgfaciliteit worden ontvangen. De lidstaten zullen procedures ontwikkelen voor het vaststellen van de noodzaak van ontsmetting en de capaciteit om de vereiste maatregelen te nemen. Het delen van informatie over criteria en ontsmettingsprocedures tussen lidstaten zal leiden tot grotere mogelijkheden voor het grensoverschrijdend delen van ontsmettingshulpmiddelen. Er zal nauw worden samengewerkt met sectoren die verantwoordelijk zijn voor de decontaminatie van het milieu.
Lidstaten, Commissie en agentschappen Checklist voor ontsmetting van patiënten: Is aan de volgende minimumvereisten voldaan? De nationale draaiboeken omvatten richtsnoeren en procedures voor
De ontsmetting van blootgestelde personen in prehospitale en ziekenhuissettings De ontsmetting van ambulance- en ziekenhuispersoneel, ambulancevoertuigen en gezondheidszorgfaciliteiten Voor een breed scala aan bedreigingen (bv. CBRN-bedreigingen) worden procedures ontwikkeld De tijdschema’s en andere aspecten van draaiboeken worden regelmatig getest in oefeningen Informatie over de ontsmettingscapaciteit wordt op nationaal of regionaal niveau bijeengevoegd Wie zijn de bevoegde autoriteiten/welke structuren zijn bevoegd en hoe wordt de samenwerking gegarandeerd? Wordt in de draaiboeken ook ingegaan op andere zaken dan volksgezondheidskwesties in geval van een incident, zoals de inschakeling van teams voor het nemen van monsters en andere teams? o o
Interoperabiliteit De intracommunautaire activiteit beoogt het volgende: Het delen van richtsnoeren en ontsmettingsmethoden tussen lidstaten, mogelijk leidend tot het delen van goede praktijken
Het delen van validatiegegevens met betrekking tot ontsmettingsmethoden De evaluatie van mogelijkheden om grensoverschrijdend middelen te delen Een duidelijke omschrijving van de rol van de relevante EU-agentschappen in de beoordeling en evaluatie van het proces.
5.6.3 Gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen Verwachte resultaten Vooral bij chemische (en biologische en radionucleaire) incidenten moeten de eerstelijnscrisisbestrijders en -gezondheidszorgverleners zichzelf beschermen tegen blootstelling, bijvoorbeeld ter plaatse, tijdens het vervoer naar de gezondheidszorgfaciliteit of in de gezondheidszorgfaciliteit voordat de patiënt goed is ontsmet. De lidstaten zullen procedures ontwikkelen voor de bescherming van het personeel. Het delen van informatie over criteria en procedures voor het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen tussen lidstaten zal leiden tot grotere mogelijkheden voor het grensoverschrijdend delen van persoonlijke beschermingsmiddelen.
Lidstaten, Commissie en agentschappen Checklist voor het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen: Is aan de volgende minimumvereisten voldaan? De nationale draaiboeken omvatten richtsnoeren voor het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen De nationale draaiboeken omvatten richtsnoeren en procedures voor het gebruik van persoonlijke
beschermingsmiddelen door ambulance- en ziekenhuispersoneel Voor een breed scala aan bedreigingen (bv. CBRN-bedreigingen) worden procedures ontwikkeld De tijdschema’s en andere aspecten van draaiboeken worden regelmatig getest in oefeningen Informatie over de capaciteit aan en de beschikbaarheid van persoonlijke beschermingsmiddelen wordt op nationaal of regionaal niveau bijeengevoegd Wie zijn de bevoegde autoriteiten/welke structuren zijn bevoegd? Wordt in de draaiboeken ook ingegaan op andere zaken dan volksgezondheidskwesties in geval van een incident, zoals de inschakeling van de politie, reddingsdiensten enz.?
- 51 -
Interoperabiliteit De intracommunautaire activiteit beoogt het volgende: Het delen van richtsnoeren voor normen en validatiegegevens met betrekking tot het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen tussen lidstaten, mogelijk leidend tot het delen van goede praktijken
De evaluatie van mogelijkheden om grensoverschrijdend middelen te delen Een duidelijke omschrijving van de rol van EU-agentschappen in de beoordeling en evaluatie van het proces Afvalbeheer (handschoenen, maskers enz.).
5.6.4 Wetenschappelijke adviezen van antigifcentra en andere relevante instanties Verwachte resultaten Input van deskundigheid van antigif(voorlichtings)centra en andere relevante instanties leidt tot een verbetering van de reactie- en behandelcapaciteit bij chemische incidenten. Antigifcentra kunnen eerstelijnscrisisbeheerders en andere afdelingen voor crisisbeheer, intensivecareafdelingen enz., van specifieke deskundigheid voorzien en helpen bij het verkrijgen van extra tegengif(fen).
Lidstaten, Commissie en agentschappen Vaststellen van de deskundige instanties voor het verstrekken van op wetenschappelijke bewijzen adviezen EU-agentschappen Antigifcentra Het Internationaal Programma voor chemische veiligheid (IPCS) en de daarmee samenwerkende agenten/instellingen/clearinghousemechanismen De Europese Raad voor chemische nijverheid (CEFIC) Universiteiten, nationale en internationale agentschappen met specifieke kennis over chemische stoffen Civielebeschermingsstructuren Checklist voor antigifcentra: is aan de volgende minimumvereisten voldaan? De draaiboeken voorzien in antigifcentra voor het verstrekken van deskundigheid tijdens de reactie(crisis)fase en bij de risicobeoordeling in de planningsfase Antigifcentra wisselen informatie uit met de beheerder van de volksgezondheidscrisis en de gezondheidssector in het algemeen Antigifcentra hebben het vermogen om gegevens over syndromen te verzamelen en samen te werken met de relevante structuren in de gezondheidssector om bedreigingen voor de volksgezondheid te identificeren en te monitoren.
Interoperabiliteit De intracommunautaire activiteit beoogt het volgende: Een planningsproces om met andere lidstaten overeenstemming te bereiken over en de voorwaarden te bepalen voor het delen van middelen en personeel
Contacten tussen de lidstaten over de ontwikkeling van procedures en richtsnoeren voor specifieke agentia.
5.7
Speciale aspecten van radionucleaire gebeurtenissen
In geval van een radionucleaire gebeurtenis moeten er speciale maatregelen worden genomen. Dit zijn: het inroepen van advies van deskundigen, uitrusting voor de detectie/identificatie van radionucleaire agentia, ontsmetting van patiënten, het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen, gebruik van kennis en capaciteit voor de behandeling van stralingsziekten. Nauwe samenwerking met andere sectoren is belangrijk. Ook dient aandacht te worden besteed aan milieu- en voedselverontreiniging waartegen door andere sectoren maatregelen worden genomen (zie ook hoofdstuk 6 Sectoroverschrijdende samenwerking) en de veiligheid van ziekenhuizen (zie paragraaf 5.3 Voorbereiding van ziekenhuizen).
5.7.1 Detectie van het agens op blootgestelde personen Verwachte resultaten Het kan nodig zijn om vast te stellen of een persoon is blootgesteld en of ontsmetting of andere maatregelen nodig zijn. De lidstaten zullen procedures ontwikkelen om de noodzaak van detectie of identificatie van het agens op blootgestelde personen vast te stellen. Het delen van informatie over criteria en detectie- en identificatieprocedures tussen lidstaten zal leiden tot grotere mogelijkheden voor het grensoverschrijdend delen van middelen voor de detectie van het agens op blootgestelde personen.
- 52 -
Lidstaten, Commissie en agentschappen Checklist voor de detectie van het agens op blootgestelde personen: Is aan de volgende minimumvereisten voldaan? De nationale draaiboeken omvatten richtsnoeren en procedures voor
De ontsmetting van blootgestelde personen in prehospitale en ziekenhuissettings De ontsmetting van ambulance- en ziekenhuispersoneel, ambulancevoertuigen en gezondheidszorgfaciliteiten De gekozen detectiemethoden zijn gevalideerd Voor een breed scala aan bedreigingen (bv. CBRN-bedreigingen) worden procedures ontwikkeld De tijdschema’s en andere aspecten van draaiboeken worden regelmatig getest in oefeningen Informatie over de detectiecapaciteit wordt op nationaal of regionaal niveau bijeengevoegd Wie zijn de bevoegde autoriteiten/welke structuren zijn bevoegd? Wordt in de draaiboeken ook ingegaan op andere zaken dan volksgezondheidskwesties in geval van een incident, zoals de inschakeling van reddingsdiensten (inclusief de brandweer) en politieteams voor het nemen van monsters? o o
Interoperabiliteit De intracommunautaire activiteit beoogt het volgende: Het delen van richtsnoeren en detectiemethoden tussen lidstaten, mogelijk leidend tot het delen van goede praktijken
Het delen van validatiegegevens met betrekking tot detectiemethoden De evaluatie van mogelijkheden om grensoverschrijdend middelen te delen Een duidelijke omschrijving van de rol van de relevante EU-agentschappen in de beoordeling en evaluatie van het proces
De relevante EU-agentschappen ontvangen informatie ten behoeve van de mogelijke coördinatie van activiteiten.
5.7.2 Ontsmetting van patiënten Verwachte resultaten Het kan nodig zijn om blootgestelde personen te ontsmetten voordat ze in de gezondheidszorgfaciliteit worden ontvangen. De lidstaten zullen procedures ontwikkelen voor het vaststellen van de noodzaak van ontsmetting en de capaciteit om de vereiste maatregelen te nemen. Het delen van informatie over criteria en ontsmettingsprocedures tussen lidstaten zal leiden tot grotere mogelijkheden voor het grensoverschrijdend delen van ontsmettingshulpmiddelen.
Lidstaten, Commissie en agentschappen Checklist voor ontsmetting van patiënten: Is aan de volgende minimumvereisten voldaan? De nationale draaiboeken omvatten richtsnoeren voor het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen De nationale draaiboeken omvatten richtsnoeren en procedures voor het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen door ambulance- en ziekenhuispersoneel Voor een breed scala aan bedreigingen (bv. CBRN-bedreigingen) worden procedures ontwikkeld De tijdschema’s en andere aspecten van draaiboeken worden regelmatig getest in oefeningen Op nationaal of regionaal niveau wordt informatie over de ontsmettingscapaciteit bijeengevoegd Wie zijn de bevoegde autoriteiten/welke structuren zijn bevoegd en hoe wordt de samenwerking gegarandeerd? Wordt in de draaiboeken ook ingegaan op andere zaken dan volksgezondheidskwesties in geval van een incident, zoals de inschakeling van teams voor het nemen van monsters en andere?
Interoperabiliteit De intracommunautaire activiteit beoogt het volgende: Het delen van richtsnoeren en ontsmettingsmethoden tussen lidstaten, mogelijk leidend tot het delen van goede praktijken
Het delen van validatiegegevens met betrekking tot ontsmettingsmethoden De evaluatie van mogelijkheden om grensoverschrijdend middelen te delen Een duidelijke omschrijving van de rol van EU-agentschappen in de beoordeling en evaluatie van het proces.
5.7.3 Gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen
- 53 -
Verwachte resultaten Vooral bij chemische (en radionucleaire incidenten) gebeurtenissen moeten de eerstelijnscrisisbestrijders en -gezondheidszorgverleners zichzelf beschermen tegen blootstelling, bijvoorbeeld ter plaatse, tijdens het vervoer naar de gezondheidszorgfaciliteit of in de gezondheidszorgfaciliteit voordat de patiënt goed is ontsmet. De lidstaten zullen procedures ontwikkelen voor de bescherming van het personeel. Het delen van informatie over criteria en procedures voor het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen tussen lidstaten zal leiden tot grotere mogelijkheden voor het grensoverschrijdend delen van persoonlijke beschermingsmiddelen.
Lidstaten, Commissie en agentschappen Checklist voor het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen: is aan de volgende minimumvereisten voldaan? De nationale draaiboeken omvatten richtsnoeren voor het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen De nationale draaiboeken omvatten richtsnoeren en procedures voor het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen door ambulance- en ziekenhuispersoneel Voor een breed scala aan bedreigingen (bv. CBRN-bedreigingen) worden procedures ontwikkeld De tijdschema’s en andere aspecten van draaiboeken worden regelmatig getest in oefeningen Informatie over de capaciteit aan en de beschikbaarheid van persoonlijke beschermingsmiddelen wordt op nationaal of regionaal niveau bijeengevoegd Wie zijn de bevoegde autoriteiten/welke structuren zijn bevoegd? Wordt in de draaiboeken ook ingegaan op andere zaken dan volksgezondheidskwesties in geval van een incident, zoals de inschakeling van de politie, reddingsdiensten enz.?
Interoperabiliteit De intracommunautaire activiteit beoogt het volgende: Het delen van richtsnoeren voor normen en validatiegegevens met betrekking tot het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen tussen lidstaten, mogelijk leidend tot het delen van goede praktijken
De evaluatie van mogelijkheden om grensoverschrijdend middelen te delen Een duidelijke omschrijving van de rol van de relevante EU-agentschappen in de beoordeling en evaluatie van het proces
Afvalbeheer (handschoenen, maskers enz.).
5.7.4 Stralingsziekte Personen die in ernstige mate zijn blootgesteld aan straling kunnen stralingsziekte ontwikkelen. Dit is een zeldzame aandoening. Er moet advies van deskundigen worden ingewonnen over de behandeling van deze personen en deze personen moeten tegen potentiële infecties worden beschermd.
Lidstaten, Commissie en agentschappen Checklist voor de isolatie van patiënten: is aan de volgende minimumvereisten voldaan? De nationale draaiboeken voorzien in de beschikbaarheid van deskundigheid op het gebied van de behandeling van stralingsziekte
De nationale draaiboeken voorzien in richtsnoeren voor het beheer van een groot aantal personen met stralingsziekte, inclusief de isolatie van een groot aantal personen en het verstrekken van specifieke geneesmiddelen (bv. cytokinen) aan een groot aantal personen.
Interoperabiliteit De intracommunautaire activiteit beoogt het volgende: Een netwerk van deskundigen op het gebied van stralingsziekte.
5.8
Speciale aspecten van gebeurtenissen in verband met de klimaatverandering
In de draaiboeken van de gezondheidssector voor het beheer van volksgezondheidscrises moeten extreme weersomstandigheden in aanmerking worden genomen in de risico- en kwetsbaarheidsanalyse. Nauwe samenwerking met andere sectoren en actoren is belangrijk. Personeel in de gezondheidssector moet worden opgeleid en getraind. Patiënten die buiten ziekenhuizen worden behandeld moeten worden geïdentificeerd en moeten hulp krijgen, en ook aan andere kwetsbare groepen moet medische hulp kunnen worden geboden. De draaiboeken moeten voorzien in robuuste ziekenhuisfaciliteiten en in de voorziening van essentiële goederen, - 54 -
aangezien extreme weersomstandigheden tot beschadiging van kritieke infrastructuur kunnen leiden. Er moet capaciteit zijn voor de opvang van een groot aantal dodelijke slachtoffers, mortuaria moeten indien nodig kunnen worden uitgebreid door het gebruik van koelcontainers of op andere wijze, en nauwe samenwerking met andere sectoren kan worden overwogen. Er moeten evacuatiedraaiboeken voor ziekenhuizen en andere medische faciliteiten worden opgesteld.
- 55 -
6 Sectoroverschrijdende samenwerking In dit hoofdstuk wordt de nood- en interventieplanning beschreven waarover elke lidstaat dient te beschikken om een grote volksgezondheidscrisis het hoofd te kunnen bieden. Een belangrijk element van de sectoroverschrijdende samenwerking is het gebruik van reeds bestaande modellen om parallelle structuren of dubbel werk te voorkomen. Ook wordt in dit hoofdstuk beschreven hoe de kloof met andere disciplines/sectoren kan worden overbrugd •
om bij een volksgezondheidscrisis andere beheerproblemen dan die op het gebied van de volksgezondheid het hoofd te bieden;
•
om de volksgezondheidspartners voor te bereiden op maatregelen voor het verlichten van de gevolgen die normaliter door andere instanties worden genomen.
Goede draaiboeken zullen aanbevelingen bevatten om bij een grote volksgezondheidscrisis vitale civiele functies operationeel te houden en herstel mogelijk te maken. Een kwestie waarop in het bijzonder moet worden ingegaan is de relatie tussen rechtshandhaving en gezondheid, en er is een aparte paragraaf over het met elkaar verbinden van veiligheid en gezondheid. Bijlage 5 bevat een in 2009 gemaakte inventaris van de crisisbeheercapaciteit van de Gemeenschap. Deze inventaris vormen een illustratie van de complexiteit van het crisisbeheer in de Europese Commissie en het belang van sectoroverschrijdende samenwerking.
6.1. Nood- en interventieplanning Verwachte resultaten De nationale nood- en interventiedraaiboeken zullen procedures en criteria voor het onmiddellijk inrichten van veilige zones (afsluiting van gebieden) bevatten, die afhankelijk zijn van het type bedreiging. Deze zones zijn bedoeld om i) de omvang van de bedreiging te beperken, ii) de redding van slachtoffers door bevoegd personeel mogelijk te maken, iii) de reddingswerkers te beschermen, iv) het nemen van passende tegenmaatregelen voor de bescherming van de omwonende bevolking mogelijk te maken, v) beheersing van de gevolgen voor het milieu mogelijk te maken, vi) de interventie van rechtshandhavingsautoriteiten mogelijk te maken, en vii) verstoring door de media te voorkomen. In standaardprocedures zal duidelijk worden beschreven welke zones toegankelijk zijn voor welk personeel en onder welke voorwaarden. Alle reddingswerkers zullen zijn opgeleid in en bekend zijn gemaakt met deze procedures. Er zal een systeem voor de gemakkelijke identificatie van reddingswerkers (uniformen, gekleurde helmen, hesjes) bestaan. De interactie met andere actoren in decontaminatieprocedures wordt omschreven.
Lidstaten De nationale nood- en interventiedraaiboeken omvatten: De duidelijke toewijzing van taken tussen de reddingsdisciplines/sectoren (medisch, decontaminatie van mensen en het milieu, afvalbeheer, verwijderingsmaatregelen)
Er zijn duidelijke standaardprocedures voor de afbakening van zones (afsluiting, toegang voor reddingswerkers, de
inrichting van posten – operationele commandopost, decontaminatie-eenheden, vooruitgeschoven medische post, crisiscentrum in het veld, communicatie en logistieke ondersteuning). De toegang tot deze zones wordt geweigerd aan de bevolking en de media. De verantwoordelijken voor deze zones kunnen om rechtshandhavings- en milieumaatregelen verzoeken Er zijn duidelijke standaardprocedures tussen de reddingsdisciplines/sectoren (gemeenschappelijke codes en taal, goedgekeurde bevelsprocedures, coördinatie, gemeenschappelijke of compatibele communicatiesystemen) De nooddraaiboeken van instellingen voor gezondheidszorg moeten worden geactiveerd aan de hand van in de nationale wetgeving vastgestelde criteria en drempels Er zijn standaardprocedures voor het vergroten/verminderen van de toegewezen middelen Er is een duidelijk mandaat voor de vordering van eigendommen (grond, voertuigen, laboratoria, ziekenhuizen, geneesmiddelen) met duidelijke wettelijke en financiële implicaties Tenuitvoerlegging van de IGR (2005), met een nationaal IGR-focal point voor het contact met de WHO Tenuitvoerlegging van de EWRS-focalpointfunctie voor het contact met de Commissie.
- 56 -
Agentschappen Wetenschappelijk advies en dreigingsbeoordeling.
Europese Commissie Checklist voor het beheer van incidenten met gevolgen voor de volksgezondheid: Lijst, inventaris en piekcapaciteit (personeel, materiaal) voor het reactie-/reddingsbeheer Standaardprocedures voor het opschalen van middelen en het vrijmaken van piekcapaciteit Procedures voor de coördinatie van de bijstand tussen lidstaten.
Interoperabiliteit Operationele verbindingen voor intracommunautaire vergemakkelijking van de activiteiten: Grensoverschrijdende coördinatieovereenkomsten tussen en oefeningen met verschillende disciplines/sectoren Workshops voor planners.
6.2 Overbrugging van de kloof tussen disciplines/sectoren Verwachte resultaten Voorbereid zijn vereist dat alle sectoren en belanghebbende partijen die moeten worden betrokken bij het beheer van een grote bedreiging voor de volksgezondheid duidelijk zijn geïdentificeerd. Er zullen overeenkomsten zijn gesloten en reglementen van orde en andere regels zijn vastgesteld tussen de relevante belanghebbende partijen op alle politieke niveaus, evenals overbruggingsprocedures. Het personeel zal zijn opgeleid/getraind om deze toe te passen. De verantwoordelijkheden van de directoraten-generaal van de Commissie en de agentschappen moeten duidelijk zijn omschreven. Binnen de Commissie en in enkele lidstaten zijn gezondheidskwesties in de prehospitale setting ondergebracht bij de sector civiele bescherming. De nationale autoriteiten van de punten van binnenkomst zullen over adequate traceerbaarheidsmaatregelen/overeenkomsten beschikken en er zal een wettelijk kader bestaan voor het verkrijgen van passagiersinformatie van de luchtvaartmaatschappijen die vaste ‘slots’ op luchthavens hebben en van reisbureaus, touroperators en cruiseschipmaatschappijen. De nationale draaiboeken zullen voorzien in de verstrekking van algemene informatie aan reizigers vóór en tijdens de reis (zoals posters en folders in punten van binnenkomst, informatie over de in te checken bagage enz.) en het doorgeven van deze informatie aan luchtvaartmaatschappijen, reisbureaus, touroperators en cruiseschipmaatschappijen (passagiersvoorlichting bij de aanschaf van het ticket).
Lidstaten Vaststellen en ten uitvoer leggen van de overbrugging tussen sectoren, ook met sectoren buiten de gezondheidssector: Reddingsdisciplines: brandweer, civiele bescherming, politie, identificatie van slachtoffers bij rampen Vervoerssector, reisadviezen en maatregelen bij punten van binnenkomst: Standaardprocedures en wettelijk kader voor de tracering van passagiers
o Voor autoriteiten van punten van binnenkomst o Voor vervoersondernemingen Standaardprocedures voor passagiersvoorlichting bij punten van binnenkomst Operationeel netwerk voor de tijdige overdracht van informatie aan relevante actoren Lijst van lokale, regionale, nationale en internationale contactpunten Onderdeel van het opschalingsproces in de nationale crisisdraaiboeken zijn reisadviezen en maatregelen bij punten van binnenkomst Er is wetenschappelijk advies van volksgezondheidsdeskundigen (nationaal, internationaal) en back-up door de nationale volksgezondheidsautoriteiten beschikbaar Conformiteit met de wetgeving inzake punten van binnenkomst (IGR 2005 en andere) en gegevensbescherming.
- 57 -
Agentschappen
Vaststellen van EU-agentschappen buiten de gezondheidssector Samenwerking met het communautaire netwerk Procedure voor het op verzoek verlenen van bijstand bij de tracering van passagiers aan de lidstaten Wettelijk kader voor de doorgifte van relevante gegevens aan relevante actoren in procedures voor de tracering van passagiers Beveiligde instrumenten en standaardprocedures voor de doorgifte van gegevens in procedures voor de tracering van passagiers Lijst van lokale, regionale, nationale en internationale contactpunten Wetenschappelijk advies/wetenschappelijke risicobeoordeling met betrekking tot het vervoer van gevaarlijke agentia Ondersteuning bij de identificatie van de voor het gewenste doel meest geschikte laboratoria in de EU Creatie van een netwerk van laboratoria in de EU.
Europese Commissie Operationele verbindingen voor intracommunautaire vergemakkelijking van de activiteiten: Ondersteuning van de lidstaten bij de toepassing van traceerbaarheidsmaatregelen Procedures opzetten met de nationale autoriteiten en belanghebbende partijen op het gebied van reizen Europees wettelijk kader voor de doorgifte van relevante informatie aan relevante actoren in procedures voor de tracering van passagiers
Beveiligd instrument voor de coördinatie van maatregelen in procedures voor de grootschalige tracering van passagiers
Lijst van lokale, regionale, nationale en internationale contactpunten Coördinatie van maatregelen die worden toegepast bij punten van binnenkomst Samenwerking met het communautaire netwerk.
Interoperabiliteit Procedures voor de samenwerking tussen de diensten van de Commissie en de bevoegde nationale autoriteiten in de lidstaten
Europees wettelijk kader voor de doorgifte van relevante informatie aan relevante actoren in procedures voor de tracering van passagiers
EU-platform voor een dialoog tussen gezondheids- en private ondernemingen in de reissector (luchthavens, luchtvaartmaatschappijen, reisbureaus, andere belanghebbende partijen en de betrokken diensten)
Tenuitvoerlegging van de IGR (2005) Samenwerking tussen de betrokken Europese autoriteiten (Europol, volksgezondheid, vervoer, justitie, economie) Discussie op internationaal niveau: IATA, WHO, onder andere.
6.3 Verbindingen tussen gezondheid en veiligheid Verwachte resultaten De lidstaten zullen coördinatie- en communicatiemechanismen tussen de nationale volksgezondheids-, rechtshandhavings- en civielebeschermingsautoriteiten hebben opgezet om de naleving van volksgezondheidsmaatregelen te waarborgen. Elke bevoegde autoriteit zal haar wederpartijen in de lidstaten in samenwerking met de Commissie van de ontwikkelingen op de hoogte houden. De lidstaten zullen epidemiologische en rechtshandhavingsonderzoeken in hun draaiboeken hebben opgenomen. De Commissie, het ECDC en Europol zullen het samenwerkingsinitiatief ondersteunen, aangezien bij veel van de tegenmaatregelen het optreden van de rechtshandhavings- en civielebeschermingsautoriteiten nodig is. De bevels- en controlestructuur op nationaal niveau en de verbindings- en controlestructuren op EU-niveau zullen deze rol ondersteunen. Voor nadere informatie zie het werkdocument van de diensten van de Commissie van 17 juni 2009 (SEC(2009) 874). (http://s-sanco-europa/health/ph_threats/com/preparedness/prephome/cbrn_en.htm)
Lidstaten Checklist voor incidenten met gevolgen voor de volksgezondheid:
- 58 -
In de fase voorafgaand aan het incident zijn de benodigde preliminaire praktijken, criteria en voorwaarden
ontwikkeld om interactie tussen rechtshandhavings- en volksgezondheidsinstanties mogelijk te maken op de volgende gebieden: De ontwikkeling van samenwerkingsrelaties voordat incidenten plaatsvinden Het beheer van gezamenlijke onderzoeken De creatie van synergieën tussen rechtshandhavings- en volksgezondheidsonderzoeken Risico- en dreigingsanalyse, informatie-uitwisseling en samenwerking voorafgaand aan een gebeurtenis Omschrijving van de bedreigingen en risico’s en beginselen voor de toepassing van risico- en dreigingsanalyse Interactie tussen volksgezondheid en rechtshandhaving inzake risico’s en bedreigingen Belemmeringen/oplossingen voor de uitwisseling van informatie De ontwikkeling van samenwerkingsrelaties en het beheer van gezamenlijke onderzoeken Personeelsbeveiliging en -beheer Verantwoordelijkheid van werkgevers om personeel te monitoren en te ondersteunen in verband met de toegang tot gevaarlijke materialen en om versterkte veiligheidsmaatregelen voor de bescherming van gevaarlijke materialen en belangrijke informatie na te leven Onderzoek van personeel en controle van bezoekers aan gevoelige locaties Veiligheid en beheer van de faciliteit (biologische materialen) Begrip van de verschillende perspectieven van volksgezondheids- en rechtshandhavingsautoriteiten met betrekking tot het risico voor het publiek dat kan voortvloeien uit het verkeerd gebruik van biologische materialen die doorgaans in openbare, onderwijs- en industriële inrichtingen zijn opgeslagen Vaststellen van een gemeenschappelijke opvatting over redelijke niveaus van beveiliging, die kunnen worden verhoogd als het dreigingsniveau verandert De ontwikkeling van gezamenlijke werkprogramma’s inzake de ontwikkeling van beveiliging tegen met name biologische agentia Veiligheid tijdens vervoer, controle van materialen en verantwoording Monsters voorbereiden voor vervoer naar een andere locatie om te worden geanalyseerd Beschrijving van de voorwaarden voor de beveiliging van materialen tijdens het vervoer De diverse internationale regels die afzonderlijk zijn afgekondigd voor het vervoer van biologische materialen Opleiding van personeel dat betrokken is bij het vervoer van gevaarlijke materialen Volgen en veiligstellen van materialen tijdens het vervoer, zorgen voor de legitimiteit van de consignatarissen en zekerheid verkrijgen over de correcte ontvangst van de opgestuurde monsters Gezamenlijke risico- en dreigingsbeoordeling met betrekking tot verdachte incidenten Erkenning door de volksgezondheidsautoriteiten van incidenten die moeten worden doorverwezen naar rechtshandhavings- en andere bevoegde autoriteiten Erkenning door rechtshandhavingsautoriteiten en andere bevoegde autoriteiten van incidenten die moeten worden doorverwezen naar volksgezondheidsautoriteiten Persoonlijke beschermingsmiddelen Beoordelen van gevaren en verstrekken van passende persoonlijke beschermingsmiddelen Beperkingen aan de communicatie Weerstand en achteruitgang van de fysiologische prestaties en de beschermingsmiddelen Standaardisatie van het geheel van persoonlijke beschermingsmiddelen (interoperabiliteit) versus de noodzaak van uiteenlopende normen om verschillende werkpraktijken mogelijk te maken Verwijdering van persoonlijke beschermingsmiddelen Verificatie van de bescherming door persoonlijke beschermingsmiddelen en geruststelling van het personeel Beschikbaarheid van decontaminatiefaciliteiten voor operationeel personeel van bevoegde autoriteiten (volksgezondheid en rechtshandhaving) Omschrijving en handhaving van de veiligheid van een gebied en van hete/veiligheidszones voor onderzoeksdoeleinden Omschrijving veiligheidszones Wetgeving om de werkzaamheden bij een incident te ondersteunen Zorgen voor veilige werksystemen voor onderzoekers Zorgen voor handhaving van cordons en de veiligheid van een locatie/het publiek Management en autoriteit om veiligheids- en controlemaatregelen te vragen Laboratoriumkwesties: behoud van de bewijsketen Identificatie en indeling van gevaren Beginselen voor het verzamelen van monsters voor forensische doeleinden (wie verzamelt wat) Tijdpaden voor laboratoria Laboratoriumkwesties – aanwijzing, accreditatie, kwaliteitsborging en forensische vereisten met betrekking tot het stellen en bevestigen van diagnoses Begrip van de verschillende rollen en processen die door laboratoria worden gebruikt voor diagnosticering, uitsluiting en bevestiging
- 59 -
Identificatie van de juiste specialisten en referentielaboratoria Gebruik van laboratoria die normaliter niet zijn geaccrediteerd voor het verlenen van forensische diensten Begrip van de verschillende processen en bewijsniveaus die worden gebruikt bij het ontwikkelen van een klinisch vermoeden van een ziekte, het verkrijgen van klinische bevestiging en het leveren van voldoende bewijs (op basis van wetenschappelijke normen) voor een ziekte Bewaren van bewijsmonsters Verwijdering van gevaarlijk bewijsmateriaal Media en public relations Informeren van het publiek en in stand houden van het vertrouwen van het publiek door snel mededelingen te doen, transparant te werk te gaan en de behoeften en de perceptie van de gevaren van het publiek te begrijpen Paniek en verstoringen van de openbare orde voorkomen Geruststellen van het publiek, zorgen voor waakzaamheid en bewustmaking Ervoor zorgen dat het publiek zich zodanig gedraagt dat de gevolgen van een incident worden beperkt en geminimaliseerd Ervoor zorgen dat het publiek deelneemt aan het voorkomen en ontdekken van misdrijven Zorgen voor een zo snel mogelijke terugkeer naar de normale situatie Waarborgen van het recht en de plicht van de media om het publiek te informeren Opleidingen/trainingen en oefeningen Regelmaat en intensiviteit van de opleidingen/trainingen Verschillende managementniveaus kunnen verschillende opleidingsniveaus vereisen Opleidingen/trainingen tussen agentschappen versus opleidingen/trainingen binnen agentschappen Eerstelijnsfunctionarissen moeten praktijkopleidingen krijgen Het bewustzijn van gelijkwaardige technisch personeel en beroepsbeoefenaren moet worden benadrukt.
Europese Commissie Beschikbare EU- en internationale waarschuwings- en medische-informatiesystemen en het gebruik daarvan Ervoor zorgen dat de juiste personen toegang hebben tot de beschikbare openbare informatiebronnen en
vertrouwelijke EU-informatiebronnen Ervoor zorgen dat de uit deze bronnen verkregen informatie kan worden geanalyseerd in relatie met de eigen nationale behoeften en kwetsbare punten Er moeten nationale verspreidings- en waarschuwingssystemen bestaan om ervoor te zorgen dat er praktisch kan worden gehandeld op basis van de verkregen informatie De gezondheidssector moet formeel samenwerken met de rechtshandhavingssector zodat de verschillende analytische vaardigheden van de afzonderlijke organisaties kunnen worden gebundeld teneinde de hoeveelheid informatie die kan worden verzameld en de kwaliteit van de analyses te maximaliseren Volksgezondheidsinstanties die betrokken zijn bij dergelijke samenwerking moeten ervoor zorgen dat hun verbindingspersoneel de overeengekomen beveiligingsmaatregelen voor de veilige behandeling van gevoelige informatie naleeft, over een passende formele veiligheidsmachtiging beschikt en hoogwaardige risicobeoordelingen aan de rechtshandhavingsautoriteiten verstrekt.
6.4 Bedrijfscontinuïteitsplan Verwachte resultaten Er is voor gezorgd dat essentiële diensten in geval van een grote gezondheidscrisis kunnen blijven functioneren met een personeelsbezetting die ongeveer 30% van de normale bezetting uitmaakt. In elke lidstaat zijn de kritieke structuren in de gezondheidssector en in andere sectoren vastgesteld. De planning moet worden verricht door de diensten zelf, als onderdeel van hun bestaande noodplannen en in samenwerking met de relevante autoriteiten.
Lidstaten Identificatie van alle kritieke diensten en structuren Er is een bedrijfscontinuïteitsplan voor grote
volksgezondheidscrises waarin de rol volksgezondheidsautoriteiten en -instanties wordt beschreven en de kritieke middelen zijn vastgesteld.
van
Agentschappen Procedure om lidstaten op verzoek bij te staan bij de tenuitvoerlegging van hun bedrijfscontinuïteitsplan Wetenschappelijk advies/wetenschappelijke risicobeoordeling met betrekking tot kritieke structuren/diensten.
- 60 -
de
Europese Commissie De communautaire activiteit moet leiden tot: Coördinatie van de te nemen tegenmaatregelen in het kader van de bedrijfscontinuïteitsplannen.
Interoperabiliteit De intracommunautaire activiteit beoogt het volgende: Overeenstemming over kritieke diensten die een bedrijfscontinuïteitsplan ten uitvoer moeten leggen Een zo efficiënt mogelijk beheer van de kritieke normale bedrijfsactiviteiten met ongeveer 30% van de normale personeelsbezetting.
6.5 Vervoer van monsters Verwachte resultaten De lidstaten beschrijven in hun draaiboeken gedetailleerd hoe gevaarlijke pathogenen binnen en zo nodig buiten het land moeten worden vervoerd. Er zullen overeenkomsten bestaan tussen laboratoria die door de bevoegde autoriteiten zijn goedgekeurd voor dit type vervoer. De douane zal worden geïnformeerd over in aanmerking komend vervoer tussen de nationale laboratoria die zijn aangewezen voor volksgezondheidscrises. De relevante communautaire wetgeving reguleert het vervoer van patiënt- en milieumonsters bij volksgezondheidscrises. De communautaire en nationale wetgeving inzake het vervoer van gevaarlijke stoffen wordt regelmatig aangepast aan de zich ontwikkelende wetenschappelijke en technologische omstandigheden, waarvan internationale organisaties verslag uitbrengen. Er is wetgeving of er zijn richtsnoeren met betrekking tot de te gebruiken beschermingsmaatregelen.
Lidstaten, agentschappen en Europese Commissie Checklist voor incidenten met gevolgen voor de volksgezondheid: Maatregelen voor veilig vervoer (volgens internationale normen) Civiele bescherming of geaccrediteerde/geautoriseerde transportbedrijven Opgeleid personeel en relevante uitrusting Ontwikkeling van een lijst van contacten en standaardprocedures voor elke vervoerde stof Overeenkomsten tussen autoriteiten, laboratoria en transportbedrijven In wetgeving wordt rekening gehouden met de noodsituatie: Douane Vervoer Aangewezen laboratoria.
Interoperabiliteit Vereisten voor operationele verbindingen voor intracommunautair vervoer: Er is een betrouwbare vervoerder vastgesteld voor mogelijke vervoersbehoeften De vervoerder heeft het vervoer van zendingen naar de bestemming getest Op de plaats van bestemming wordt voor een correcte ontvangst gezorgd Er bestaat een overeenkomst over het uitvoeren van tests, de betaling en de vertrouwelijkheid De relevante communautaire wetgeving inzake het vervoer van patiënt- en
milieumonsters in volksgezondheidscrises wordt ten uitvoer gelegd Vervoer van gevaarlijke stoffen Op nationaal niveau bestaat wetgeving of bestaan richtsnoeren met betrekking tot de te gebruiken beschermingsmaatregelen De relevante internationale overeenkomsten inzake het vervoer van patiënt- en milieumonsters in volksgezondheidscrises (bv. de IATA, de WHO) worden toegepast.
6.6 Ethische implicaties van tegenmaatregelen Verwachte resultaten Ethische vraagstukken zijn nauw verbonden met de wettelijke vraagstukken zoals die hierboven genoemd worden, en zijn onderdeel van het kader dat nodig is om de culturele aanvaardbaarheid van maatregelen als quarantaine en selectieve immunisatie van vooraf omschreven risicogroepen te beoordelen. Ethische aspecten
- 61 -
doen zich voor wanneer er te weinig middelen voor de hele bevolking beschikbaar zijn en alleen geselecteerde groepen toegang tot de beschikbare middelen kunnen krijgen. De nationale draaiboeken omvatten een ethisch kader dat bij het ontwerpen van reactiemaatregelen in volksgezondheidscrises als leidraad fungeert. De nationale draaiboeken omvatten een ethisch verificatieproces om te waarborgen dat bij het nemen van beleidsbeslissingen tijdens een uitbraak voor evenwicht tussen individuele rechten en rechten van de bevolking wordt gezorgd.
Lidstaten, Commissie en agentschappen Checklist voor de ethische implicaties van tegenmaatregelen In de nationale draaiboeken wordt ingegaan op: Ethische vraagstukken met betrekking tot het beperken van de beschikbaarheid van schaarse middelen, zoals
gerantsoeneerde diagnostische laboratoriumtests, vaccins, antivirale geneesmiddelen of andere medische producten of hulpmiddelen Vraagstukken met betrekking tot de verplichte vaccinatie van eerstelijnshulpverleners, werknemers in de gezondheidszorg en essentiële communautaire dienstverleners Vraagstukken met betrekking tot het beperken van de persoonlijke vrijheid, zoals het geval kan zijn bij isolatie en quarantaine Het vaststellen van een ethisch kader voor onderzoek, met name wanneer hierbij menselijke onderzoeksobjecten zijn betrokken.
Interoperabiliteit De intracommunautaire activiteit beoogt het volgende: Een platform tussen de diensten van de Commissie en de relevante belanghebbende partijen voor: De identificatie van vraagstukken met ethische implicaties Het vaststellen van een kader voor de beoordeling van de integratie van ethische aspecten Het doen van aanbevelingen.
- 62 -
7 Beheer van de draaiboeken In dit hoofdstuk worden de processen beschreven die nodig zijn om het zorgvuldig en wederzijds delen, het evalueren, het opleiden in en het verspreiden en testen van de draaiboeken mogelijk te maken.
7.1 Follow-up en controle van draaiboeken Interoperabiliteit Dit voorgestelde planningsproces moet worden gevolgd door actie om ervoor te zorgen dat de nodige structuren, wetgeving, regelingen en middelen aanwezig zijn. Het moet duidelijk zijn wie verantwoordelijk is voor de uitvoering van het draaiboek en er moet overeenstemming worden bereikt over een mechanisme voor en de frequentie van het herzien en actualiseren van het draaiboek. Distributielijsten moeten up-to-date worden gehouden. Dit communautaire draaiboek kan een model vormen voor draaiboeken voor specifieke gebeurtenissen of voor de ontwikkeling van en actualisering van nationale/regionale draaiboeken, die uiteraard niet met elkaar in strijd behoren te zijn. Daarom moeten de draaiboeken naar elkaar verwijzen. De personen die verantwoordelijk zijn voor deze planning moeten toezicht houden op en zorgen voor het bestaan van nationale draaiboeken en moeten worden betrokken bij de ontwikkeling of actualisering van die draaiboeken. Daarom is het aan te raden dat alle nationale draaiboeken met behulp van een overeengekomen mechanisme worden gedeeld en gevalideerd. Er moet zorgvuldig worden nagedacht over de wijze waarop in de EU de controle op de draaiboeken wordt geregeld, aangezien dit een politiek gevoelige kwesties is.
Lidstaten, Commissie en agentschappen Checklist voor de follow-up van draaiboeken: is aan de volgende minimumvoorwaarden voldaan? De volksgezondheidsautoriteiten of andere bevoegde autoriteiten ondernemen actie om ervoor te zorgen dat de
nodige structuren, wetgeving, regelingen en middelen voor de uitvoering van nationale, regionale en lokale draaiboeken aanwezig zijn Er is overeenstemming over wie verantwoordelijkheid is/zijn voor het draaiboek en over een mechanisme voor en de frequentie van herzieningen van het draaiboek De draaiboeken omvatten een distributielijst die up-to-date wordt gehouden De volksgezondheidsautoriteiten of andere bevoegde autoriteiten presenteren de draaiboeken in een ‘peer setting’ om ervoor te zorgen dat de nationale/regionale/lokale draaiboeken op verschillende niveaus worden gecoördineerd Er is een overeengekomen mechanisme voor het analyseren, vergelijken en evalueren van nationale draaiboeken.
Interoperabiliteit De intracommunautaire activiteit moet ertoe leiden dat: De volksgezondheidsautoriteiten of andere bevoegde autoriteiten de draaiboeken delen en in een ‘peer setting’ presenteren om ervoor te zorgen dat de nationale/regionale/lokale draaiboeken in de verschillende lidstaten worden gecoördineerd Er een inventaris en een databank van draaiboeken beschikbaar zijn De lidstaten overeenstemming bereiken over een mechanisme voor het analyseren, vergelijken en evalueren en op onderlinge compatibiliteit controleren van nationale draaiboeken.
7.2 Opleiding Verwachte resultaten Op EU-niveau is het opleidingsconcept dat meest geschikt is om de relevante cursussen op nationaal niveau te ondersteunen wellicht het concept ‘leidt de opleiders op’. Dit zou helpen om mogelijk gaten in het opleidingsmateriaal (cursussen, dia’s, casestudies) en/of de beschikbaarheid van opleiders op te vullen. Om dit te bereiken zullen procedures en structuren worden ontwikkeld en zal opleidingsmateriaal worden gedeeld, zal er een ‘gids van opleiders’ worden opgesteld en zullen cursussen ook beschikbaar zijn voor ‘nietonderdanen’.
Lidstaten, Commissie en agentschappen Checklist voor opleidingen: is aan de volgende minimumvoorwaarden voldaan? Richtsnoeren voor het opleiden van al het betrokken personeel, met inbegrip van het management
- 63 -
De draaiboeken omvatten relevante opleidingsprogramma’s voor alle betrokken niveaus.
Lidstaten, Commissie en agentschappen De intracommunautaire activiteit beoogt het volgende: De beschikbaarheid van ‘leidt de opleiders op’-modules om de relevante cursussen op nationaal niveau te ondersteunen en om voor aanbod van opleidingsmateriaal (cursussen, dia’s, casestudies) te zorgen
Procedures en structuren voor de ontwikkeling van opleidingsmateriaal en een ‘gids van opleiders’ die beschikbaar zijn om een bijdrage te leveren aan de ontwikkeling van opleidingsmateriaal en cursussen
Intensivering van de samenwerking tussen de lidstaten (uitwisseling van opleidingsmodules, ervaringen enz.).
7.3 Testen en evalueren van draaiboeken, inclusief oefeningen Verwachte resultaten Nadat de structuur en de inhoud van een draaiboek zijn vastgesteld, is het testen en evalueren van het draaiboek een belangrijke vervolgstap. Er zullen regelmatig oefeningen worden georganiseerd om de samenhang en de haalbaarheid van het draaiboek te controleren. Een eerste oefening zou zijn om het draaiboek systematisch ‘door te nemen’ en samen met verschillende belangrijke spelers die bij de ontwikkeling van het draaiboek waren betrokken recente ervaringen ‘na te spelen’. Een andere stap kan zijn om het draaiboek door te nemen met de belangrijkste spelers en daarbij verschillende scenario’s te simuleren. Op nationaal/regionaal/lokaal niveau moeten oefeningen worden georganiseerd om de draaiboeken te testen. Evaluaties en geleerde lessen zijn belangrijke instrumenten om de draaiboeken te verbeteren.
Lidstaten, Commissie en agentschappen Checklist voor het testen en evalueren van draaiboeken Richtsnoeren voor de organisatie van oefeningen De draaiboeken omvatten oefeningsprocessen en geleerde lessen Oefeningen die de betrokken spelers de mogelijkheid bieden om de voorgestelde draaiboeken te testen en te evalueren.
Interoperabiliteit De intracommunautaire activiteit moet ertoe leiden dat: Regelmatig EU-breed scenario’s worden getest In het draaiboek zo veel mogelijk spelers (niet alleen in het medische domein) op lokaal, regionaal, nationaal, EUen mondiaal niveau worden geïdentificeerd
Geleerde lessen worden gedeeld Er kansen worden ontwikkeld om goede praktijken en richtsnoeren vast te stellen in de Gemeenschap.
7.4 Doelstellingen voor de reactietijden Verwachte resultaten De doelstellingen voor de reactietijden zijn voorgestelde tijdschema’s voor geselecteerde kritieke reactiefuncties of -taken. Eenmaal vastgesteld worden deze doelstellingen onderdeel van de doelstellingen voor de reactiecapaciteit en moeten ze als evaluatiecriteria worden gebruikt in oefeningen.
Lidstaten, Commissie en agentschappen Checklist voor de doelstellingen voor de reactietijd: is aan de volgende minimumvoorwaarden voldaan? De draaiboeken bevatten goede indicatoren en doelstellingen voor de reactietijden en zorgen ervoor dat voor de volgende activiteiten de reactietijden worden getest: Het vaststellen van de activiteiten die in het kader van het noodbeheer moeten worden verricht De activering van de het operationeel centrum voor het beheer van crises (EOF) Het EOF is volledig functioneel (alle organisaties zijn vertegenwoordigd) De kennisgeving aan lokale, nationale en EU-partners De initiëring van mitigatiemaatregelen en de verlening van technische bijstand aan responsmedewerkers ter plaatse De afsluiting van een gebied
- 64 -
Het geven van aanbevelingen aan het publiek over het nemen van dringende beschermingsmaatregelen De voorbereiding van initiële patiëntenzorg in eerstehulpafdelingen De reactietijden worden op verschillende niveaus getest.
Interoperabiliteit De intracommunautaire activiteit beoogt het volgende: Het delen van geleerde lessen en efficiënte draaiboeken.
7.5 Dekkingsdoelstellingen Verwachte resultaten De ‘dekkingsdoelstellingen’ voor geselecteerde kritieke reactiefuncties of -taken dragen bij aan de controle van de tenuitvoerlegging van draaiboeken in en tussen verschillende afdelingen. Eenmaal vastgesteld worden deze doelstellingen onderdeel van de doelstellingen voor de reactiecapaciteit en moeten ze als evaluatiecriteria worden gebruikt in oefeningen. De dekking van specifieke professionele doelgroepen in nationale draaiboeken voor specifieke ziekten (bv. influenzavaccins, de beschikbaarheid van collectieve en persoonlijke beschermingsmiddelen enz.) stelt de beheerders van draaiboeken in staat om te beoordelen hoe goed de draaiboeken ten uitvoer zijn gelegd.
Lidstaten, Commissie en agentschappen Checklist voor de dekkingsdoelstellingen: is aan de volgende minimumvoorwaarden voldaan? De draaiboeken omvatten goede indicatoren en dekkingsdoelstellingen, waaronder meetprocedures voor: De dekking van activiteiten die in het kader van het noodbeheer moeten worden verricht De dekking van professionele doelgroepen (bv. civiele bescherming, vervoer enz.) De tijd die nodig is om deze doelstellingen te verwezenlijken wordt op verschillende niveaus getest.
Interoperabiliteit De intracommunautaire activiteit beoogt het volgende: Het delen van geleerde lessen en efficiënte draaiboeken.
7.6 Benchmarking Verwachte resultaten Om het planningsproces en de ontwikkeling van gemeenschappelijke minimumnormen voor het opstellen van draaiboeken te vergemakkelijken moet de Commissie in het kader de bestaande samenwerkingsregelingen een jaarlijks benchmarkingforum organiseren.
7.7 Evaluatie en follow-up van gebeurtenissen en oefeningen Verwachte resultaten Een belangrijk instrument voor het verbeteren van de voorbereiding en de planning is de evaluatie van gebeurtenissen en oefeningen, waarbij onderdelen van de draaiboeken die voor verbetering vatbaar zijn, maar ook onderdelen die goed werken worden geïdentificeerd.
Lidstaten, Commissie en agentschappen Is aan de volgende minimumvereisten voldaan? Voorbereide structuur voor de follow-up en analyse van een gebeurtenis Voorbereide structuur voor de follow-up en analyse van oefeningen Voorbereide structuur voor de integratie van ervaringen en feedback in de geleerde lessen.
Interoperabiliteit De intracommunautaire activiteit beoogt het volgende: Het delen van ervaringen en goede praktijken tussen de lidstaten Het delen van ervaringen en goede praktijken tussen verschillende sectoren.
- 65 -
BIJLAGE 1: Minimumvereisten voor crisisruimten
1. Achtergrond De coördinatie en het beheer van volksgezondheidscrises genereert op Europees niveau steeds meer belangstelling. Het Gezondheidsbeveiligingscomité is een van de belangrijkste pleitbezorgers van voorbereiding en reactie op EU-niveau en heeft als zodanig de afdeling Algemene Draaiboeken opdracht gegeven het technische document uit 2005 over dit onderwerp te actualiseren en daarin ook aandacht te besteden aan minimumvereisten voor crisisruimten. Gebeurtenissen waarbij de volksgezondheid in het geding is omvatten uitbraken van infectieziekten en besmetting door onveilige voedingsmiddelen, producten, dieren of planten of de verspreiding van chemische, biologische of nucleaire agentia in het milieu. Snelle uitwisseling van informatie over de zich ontwikkelende situatie, kennis van de maatregelen die zijn genomen of worden voorzien door andere landen en het vermogen om maatregelen en reactieactiviteiten te coördineren zijn van het grootste belang voor een succesvol beheer van een crisis. Dit omvat het bereiken van overeenstemming over essentiële informatie en gemeenschappelijke gedragslijnen tegenover de media. Het opzetten van speciale crisisruimten in de ministeries van Volksgezondheid en/of andere bevoegde instanties in de lidstaten zal leiden tot betere contacten tussen alle partijen die bij het uitvoeren van risicobeoordelingen en het beheer van een belangrijke gebeurtenis zijn betrokken, zowel op nationaal als op internationaal niveau. Dit document is gebaseerd op de ervaring die de eenheid Gezondheidsbedreigingen de afgelopen jaren heeft opgedaan als onderdeel van het Operationeel centrum voor het beheer van gezondheidsgerelateerde crises (HEOF), en in het document worden de instrumenten en structuren beschreven die idealiter aanwezig zouden moeten zijn om de communicatie-uitdaging aan te kunnen. De lijst is zuiver indicatief, is bedoeld als leidraad, en moet in geen geval worden opgevat als een reeks verplichtingen. Het document heeft geen betrekking op de normale gezondheids- en hygiënewetgeving die in uw landen van kracht is en die in elk geval moet worden toegepast.
2. Doel van een crisisruimte Het belangrijkste doel van een crisisruimte is het versterken van de communicatie, samenwerking en coördinatie met partners bij het beheer van een incident, waardoor de kennis van de situatie toeneemt, een gemeenschappelijk beeld van de situatie kan worden ontwikkeld, informatie kan worden gedeeld en gecontroleerd, voor samenhang tussen de genomen maatregelen kan worden gezorgd en de besluitvorming wordt vergemakkelijkt. De technische uitrusting in de crisisruimte moet personeel in staat stellen om contact op te nemen met de partners in andere crisisruimten, op nationaal niveau (bv. van andere sectoren) of op internationaal niveau (de Europese Commissie, EU-agentschappen als het ECDC of het EMA, internationale organisaties als de WHO enz.), waardoor de activiteiten van de gemeenschap van gezondheidscrisisbeheerders aan elkaar kunnen worden gekoppeld en contact kan worden gelegd met deskundigen op relevante gebieden.
3. Structuur/faciliteiten Gebouwen moeten over voldoende ruimte beschikken om het aantal personen dat tijdens een crisis waarschijnlijk in de crisisruimte zal werken comfortabel te huisvesten. Ook moeten er meerdere vergaderruimten beschikbaar zijn, van verschillende grootte, waaronder: Een besluitvormingsruimte voor crisismanagers en hoge functionarissen; Een operationeel communicatiecentrum waar informatie toegankelijk is voor het team dat gespecialiseerde informatie verzamelt;
- 66 -
Een ruimte waar vergaderingen kunnen worden gehouden en waarvanuit virtuele vergaderingen (audio- en videoconferenties) kunnen worden georganiseerd; Een coördinatieruimte waar de situatie en mogelijke maatregelen kunnen worden geëvalueerd en besproken; Een specifieke ruimte voor het team dat verantwoordelijk is voor de communicatie met de media, inclusief een ruimte voor het houden van persconferenties; Een mediaruimte voor journalisten (als het crisiscentrum bevoegd is om rechtstreeks met de pers te communiceren); deze ruimte moet om redenen van vertrouwelijkheid echter niet in de buurt van de crisisruimte zelf liggen; Kleinere vergaderruimten voor deskundigen; Een ondersteuningsgebied (secretariaat en logistiek); De vergaderruimten moeten van verschillende grootte zijn en beschikken over efficiënte airconditioningsystemen en adequate verlichting. Speciale aandacht moet worden geschonken aan de ergonomie van de meubels en stoelen; Personeel moet de beschikking over een ontspanningsruimte hebben, afhankelijk van de te verwachten ploegendiensten (dag/nacht/duur van de diensten) en moet voedsel en drank kunnen krijgen (keuken?); Gegeven de kosten van het aanleggen van crisisbeheerfaciliteiten moeten ruimten voor normaal, dagelijks gebruik snel kunnen worden getransformeerd in crisisruimten om de uitdagingen van grote gebeurtenissen het hoofd te kunnen bieden. Er moeten verschillende niveaus van actie in aanmerking worden genomen, bv.: Groen niveau – monitoren van de activering (in het kader van de dagelijkse werkzaamheden); Geel niveau – gedeeltelijke activering wanneer een zorgwekkende gebeurtenis wordt gedetecteerd; Rood niveau – volledige activering, waarbij alle primaire en secundaire functies worden ingeschakeld om efficiënt op een waargenomen bedreiging te reageren. Andere zaken die in overweging dienen te worden genomen hebben betrekking op de beveiliging. Crisisruimten moeten bij voorkeur liggen in een zone met beperkte toegang en beschikken over systemen voor toegangscontrole, bescherming tegen brand en toezicht (camera’s en bewakers).
4. Uitrusting Het is mogelijk om uitrusting te delen met andere belanghebbende partijen (zoals het ministerie van Binnenlandse Zaken of civielebeschermingsautoriteiten) en een memorandum van overeenstemming met deze partijen te hebben.
Minimumuitrusting
Doorsnee configuratie
Ideale configuratie
IT
Computers met passende software (compatibel met die van andere partijen, bv. MS Office)
Computers met passende software (compatibel met die van andere partijen, bv. MS Office)
Computers met passende software (compatibel met die van andere partijen, bv. MS Office)
Zwart-witprinters
Zwart-witprinters Kleurenprinters
Zwart-witprinters Kleurenprinters Plotter voor plattegronden (grootformaatprinter) Ruimte op de netwerkdrive voor samenwerking tussen groepen Documentbeheersysteem
Ruimte op de netwerkdrive voor samenwerking tussen groepen
Ruimte op de netwerkdrive voor samenwerking tussen groepen Documentbeheersysteem
- 67 -
Firewall Beveiligingssoftware (antivirus enz.) Speciaal lokaal netwerk (LAN) IT-ondersteuning
Firewall Beveiligingssoftware (antivirus enz.) Speciaal lokaal netwerk (LAN) IT-ondersteuning
Crisisbeheersysteem
Firewall Beveiligingssoftware (antivirus enz.) Speciaal lokaal netwerk (LAN) IT-ondersteuning
Communicatie Er moet ten minste één technisch systeem aanwezig zijn om gerubriceerde informatie te behandelen (minimumuitrusting): RESTREINT UE, CONFIDENTIEL UE of SECRET UE of overeenkomstige rubriceringen krachtens de nationale wetgeving. Telefoons Alternatieve Alternatieve Mogelijk versleutelde communicatiecommunicatietelefoons, als er geen instrumenten instrumenten ander systeem Telefoons Telefoons beschikbaar is om Mobiele telefoons Mobiele telefoons gerubriceerde informatie Satelliettelefoons te behandelen Versleutelde telefoons
Fax Mogelijk versleutelde fax/pc, als er geen ander systeem beschikbaar is om gerubriceerde informatie te behandelen Toegang tot internet Speciale functionele mailboxen
Fax
Fax Versleutelde fax/pc
Toegang tot internet Toegang tot satellietmedia Speciale functionele mailboxen Speciale intranetsite voor crises WIFI
Audioconferentiesysteem (Tripod) Toegang tot een externe provider van audioconferenties, met inbegrip van een managementtool Videoconferentiesysteem (ISDN /IP) met 8 punten
Toegang tot internet Toegang tot satellietmedia Speciale functionele mailboxen Speciale intranetsite voor crises WIFI Toegang tot een externe hotlinetelefoondienst Audioconferentiesysteem (Tripod) Toegang tot een externe provider van audioconferenties, met inbegrip van een managementtool Videoconferentiesysteem (ISDN /IP) met 32 punten Projector met groot scherm LCD-schermen
WIFI
Audioconferentiesysteem (Tripod)
Bilateraal videoconferentiesysteem (ISDN /IP) Projector met groot scherm
Opnamesysteem
Projector met groot scherm LCD-schermen
- 68 -
Overige materialen Kluis
Smartboards
Automatische verzending van sms’en en voiceberichten (uitbesteed aan de provider of een gespecialiseerd systeem)
Kluis Papierversnipperaar
Kluis Papierversnipperaar Kopieerapparaat (zwartwit en kleuren) Noodstroom, met alternatieve oplossingen als de primaire elektriciteitsvoorziening uitvalt – generator of UPS (Uninterruptible Power Source) die enkele uren kan werken
Kopieerapparaat
Kopieerapparaat
Noodstroom
Noodstroom
5. Toegang tot specifieke software en speciale websites In de crisisruimten moet het voor elk systeem verantwoordelijke personeel toegang hebben tot waarschuwings- en/of informatiesystemen op nationaal, communautair en internationaal niveau. Op EU-niveau omvat dit toegang van het ministerie van Volksgezondheid of de bevoegde autoriteiten tot: •
HEDIS (Health Emergency Diseases Information System) voor kennis van de situatie en crisisbeheer;
•
EWRS (Systeem voor vroegtijdige waarschuwing en maatregelen voor overdraagbare ziekten);
•
RAS BICHAT (Systeem voor snelle waarschuwingen voor bio- en chemoterrorisme);
•
MedISys (Medisch Informatiesysteem).
Andere instrumenten die in een crisiscentrum aanwezig zouden moeten zijn, zijn: •
Mappingsoftware
•
Modelleringssoftware
•
Toegang tot weersvoorspellingen.
6. Diversen Bij het opzetten van een crisisruimte moeten nog enkele andere essentiële factoren in aanmerking worden genomen: a. Opleiding van het personeel; b. Standaardprocedures voor het afgeven van waarschuwingen en het nemen van reactiemaatregelen; c. Regelmatige oefeningen met de draaiboeken, standaardprocedures en voorlichting en communicatieinstrumenten; d. Regelmatig testen en dagelijks gebruiken van alle aanwezige instrumenten en structuren; - 69 -
e. Verbinding met/integratie van het crisiscentrum in algemene draaiboeken; f.
Nadenken over noodplannen voor als het centrum plotseling niet meer in staat is om de verwachte ondersteuning van het crisisbeheer te geven (back-upfaciliteiten enz.).
- 70 -
Bijlage 2: Lijst van gebruikte afkortingen ARGUS
Beveiligd algemeen systeem voor snelle waarschuwing van de Europese Commissie
ASHT
Waarschuwingssysteem en ontwikkeling van een gezondheidssurveillancesysteem voor het moedwillig laten vrijkomen van chemische agentia door terroristen (project in het kader van het Gezondheidsprogramma)
BICHAT
Biologische en chemische aanslagen en dreigingen
BSN
Basissurveillancenetwerk
BVC
Beheerder van de volksgezondheidscrisis
CBRN
Chemische, biologische en radionucleaire gebeurtenissen
CCC
Crisiscoördinatiecomité
CEFIC
Europese Raad voor chemische nijverheid
CIE Toolkit
De volksgezondheidsreactie op noodsituaties na een chemisch incident (project in het kader van het Gezondheidsprogramma)
DG
Directoraat-generaal
DSN
Specifiek surveillancenetwerk
EAPCCT
Europese Vereniging van antigifcentra en klinisch toxicologen
ECDC
Europees Centrum voor ziektepreventie- en bestrijding
ECHA
Europees Agentschap voor chemische stoffen
ECHO
Bureau voor humanitaire hulp van de Europese Gemeenschap
EDQM
Europees Departement voor de Kwaliteit van Geneesmiddelen
EFSA
Europese Autoriteit voor voedselveiligheid
EISS
Europees Bewakingssysteem voor influenza
EMA
Europees Geneesmiddelenbureau
EMEA4
Europees Bureau voor de geneesmiddelenbeoordeling
EMPL
Commissie werkgelegenheid, sociale zaken en inclusie (DG)
ENV
Milieu (DG)
EOC
Controlecentrum voor noodsituaties
EOF
Operationeel centrum voor het beheer van crises
EPCIP
Europees Programma voor de bescherming van kritieke infrastructuur
EPIS
Informatiesysteem voor inlichtingen over epidemieën
ESCON
Epidemiologische Surveillancecomponent van het communautaire netwerk
EU
Europese Unie
EU-27
De 27 lidstaten van de Europese Unie
ECURIE
Communautair systeem voor uitwisseling van urgente radiologische informatie
EUNID
Europees Netwerk van in infectieziekten gespecialiseerde medici
EUPHIN
Europees Netwerk voor informatie over volksgezondheid
EURATOM
Europese Gemeenschap voor atoomenergie
4
Sinds februari 2010 EMA.
- 71 -
EVM
Europese Vaccinproducenten
EWRS
Systeem voor vroegtijdige waarschuwing voor en maatregelen tegen volksgezondheidsrisico’s
FAO
Voedsel- en Landbouworganisatie van de Verenigde Naties
GCO
Gemeenschappelijk Centrum voor onderzoek
GHSAG
Actiegroep voor wereldwijde bescherming van de gezondheid
GHSI
Initiatief voor wereldwijde bescherming van de gezondheid
GIS
Geografisch Informatiesysteem
GOARN
Wereldwijd netwerk voor alarmering en interventie (WHO)
GSCT
Algemene scenario’s – Verspreiding van chemische stoffen door terroristen (project in het kader van het Gezondheidsprogramma)
HEDIS
Informatiesysteem voor gezondheidscrises en ziekten
HEOF
Operationeel centrum voor het beheer van gezondheidsgerelateerde crises
HEPA
Hoogefficiënte verwijdering van deeltjes uit de lucht
HSC
Gezondheidsbeveiligingscomité
HSSCD
Gezondheidssurveillanceregeling voor overdraagbare ziekten
IAEA
International Organisatie voor atoomenergie
IATA
Internationale Luchtvaartorganisatie
ICAO
Internationale Burgerluchtvaartorganisatie
IGR
Internationale Gezondheidsregeling
IP
Internetprotocol
IPCS
Internationaal Programma voor chemische veiligheid
IRIDE
Inventarisatie van organisaties die infectieziekten bestrijden in Europa
ISDN
Digitaal Netwerk voor geïntegreerde diensten
JLS5
Justitie, vrijheid en veiligheid (DG)
LAN
Lokaal Gebiedsnetwerk
LEN
Rechtshandhavingsnetwerk
MedISys
Medisch Informatiesysteem
MIC
Waarnemings- en informatiecentrum
NAVO
Noord-Atlantische Verdragsorganisatie
NEMO
Europees NEtwerk voor wiskundige MOdellen
NFP
Nationaal Focal Point
NGO
Niet-gouvernementele organisatie
OESO
Organisatie voor economische samenwerking en ontwikkeling
OIE
Wereldorganisatie voor diergezondheid
OVCW
Organisatie voor het verbod van chemische wapens
PHEIC
Noodsituatie op het gebied van de volksgezondheid van internationaal belang
RAPEX
Systeem voor snelle waarschuwing van informatie over gevaarlijke producten
5
Sinds februari 2010 DG HOME.
- 72 -
RAS- BICHAT
Systeem voor snelle waarschuwingen voor bio- en chemoterrorisme
RAS-CHEM
Systeem voor snelle waarschuwingen voor chemische producten
RASFF
Systeem voor snelle waarschuwingen voor levensmiddelen en diervoeders
RELEX
Buitenlandse betrekkingen (DG)
SANCO
Gezondheid en consumenten (DG)
SARS
Ernstig Acuut Respiratoir Syndroom
WCNG
Wetenschappelijk Comité voor nieuwe gezondheidsrisico’s
TESSY
Europees Surveillancesysteem
6
TREN
Energie en vervoer (DG)
UPS
Ononderbreekbare stroomvoorziening
WATA
Mondiale Organisatie van reisbureaus
WCNG
Wetenschappelijk Comité voor nieuwe gezondheidsrisico’s
WHO
Wereldgezondheidsorganisatie
WHO-IPCS
Internationale programma voor de veiligheid van chemische stoffen van de WHO betreffende geïntegreerde risicobeoordeling
6
Het DG TREN is begin 2010 opgesplitst in het DG MOVE (Mobiliteit en vervoer) en het DG ENER (Energie).
- 73 -
Bijlage 3: Definities Achtergrond In draaiboeken voor gezondheidscrises komt een aantal meer of minder goed omschreven termen steeds terug. Om de geplande activiteiten in verschillende landen met elkaar te kunnen vergelijken moet men het eens zijn over de betekenis van deze termen. In de hier geselecteerde verzameling termen wordt geen rekening gehouden met nationale draaiboeken of de context waarin ze worden gebruikt. Het doel is om een gemeenschappelijke interpretatie van de termen in de verschillende landen te krijgen en om de uitwisseling van informatie over draaiboeken tijdens een crisissituatie te vergemakkelijken. Over het algemeen dienen de definities van artikel 1 van de Internationale Gezondheidsregeling (2005) te worden gebruikt. Authenticatie van de afzender
Vaststelling van de identiteit van de verstrekker van elektronische informatie.
Machtiging van een gebruiker
Vaststelling van wat een gebruiker mag doen. Het toegepaste beginsel is dat van de minimaal vereiste bevoegdheden: gebruikers, ongeacht of dit mensen of machines zijn, krijgen alleen de bevoegdheden die nodig zijn om hun taken te vervullen. Deze aanpak voorkomt een teveel aan informatie en de negatieve effecten van lekken of onbevoegde verspreiding of bekendmaking van gevoelige informatie, en maximaliseert de privacy van patiënten omdat persoonsgegevens via het netwerk worden doorgegeven.
Bioveiligheidsniveau
Benodigde niveau van de voorzorgsmaatregelen die nodig zijn om gevaarlijke biologische agentia in een overdekte ruimte te isoleren.
Sluiting van gebouwen
Maatregel om de contacten tussen personen te minimaliseren, zoals het sluiten van openbare ruimten als scholen, bepaalde werkplekken enz.
Contacten (in geval van een incident met pokken)
Primaire contacten zijn personen die vanaf 24 uur voordat de eerste symptomen volgens de gevalsdefinities zich voordoen en tot de tijd dat de korsten eraf vallen in contact zijn geweest met een bevestigd of waarschijnlijk geval. Een andere groep van contacten bestaat uit personen die in contact met besmettelijke materialen zijn geweest. De contacten kunnen worden onderverdeeld in twee groepen: A Contacten binnen hetzelfde huishouden en personen die in direct contact (direct huidcontact) of nauw contact met het geval hebben gestaan, waardoor overdracht via de ademhaling mogelijk is geweest. Contacten met infectieus materiaal; B Personen die enige tijd in dezelfde omgeving hebben doorgebracht of hetzelfde airconditioningsysteem hebben gebruikt als gevallen, waaronder passagiers van hetzelfde vliegtuig. Secundaire contacten, of contacten van contacten, zijn personen die in een huishouden of direct in contact zijn geweest met een primair contact van het type A.
Cordon sanitaire
Het aanleggen van een barrière rond een omschreven potentieel geïnfecteerd geografisch gebied om het binnentreden en soms ook het verlaten van het gebied door personen te voorkomen.
Crisis
Een ernstige, onverwachte en vaak gevaarlijke situatie die tijdige actie vereist; een situatie die van invloed is op levens, het milieu, kritieke infrastructuur of kernfuncties van de samenleving of deze bedreigt en het gevolg kan zijn van een natuurlijke of door de mens veroorzaakte ramp.
Crisiscommunicatie
Communicatie in een situatie waarin de ideeën van het publiek met betrekking tot wat hoort, tradities, waarden, veiligheid, gezondheid, beveiliging of de integriteit van de overheid op enigerlei wijze in het geding zijn.
Ontsmetting
Zie artikel 1 van de Internationale Gezondheidsregeling (2005): een
- 74 -
procedure waarbij gezondheidsmaatregelen worden genomen om een infectieus of giftig agens of stof op een lichaamsoppervlak van een mens of dier, in of op een product dat bestemd is voor consumptie of op andere levenloze voorwerpen, met inbegrip van vervoermiddelen, die een volksgezondheidsrisico vormen, te elimineren. Spoedeisende communicatie met een selecte groep personen in een abnormale situatie die snelle actie vereist, buiten de normale procedures om, teneinde lichamelijk letsel of de dood van personen of schade aan eigendommen of het milieu te voorkomen. Vaak is deze communicatie zeer operationeel en bedoeld om aan te zetten tot onmiddellijke actie of om deze te sturen.
Noodcommunicatie
Systeem voor waarschuwing
vroegtijdige
Een systeem voor de identificatie van potentiële crises, voornamelijk door middel van bulletins, voorspellingen en waarschuwingen.
Evacuatie
Operatie waarbij de bewoners van een gevaarlijk geacht gebouw of gebied naar een veiligere plaats of regio worden overgebracht.; het proces van overbrenging van gewonde personen naar eerstehulpdiensten.
Groepen met hoog risico op blootstelling (bij een incident met pokken)
In sommige plannen “first responders” genoemd. Dat is een term die meestal wordt voorbehouden voor de speciale groepen die worden samengesteld om de eerste gevallen van pokken aan te pakken. Iedereen die in een land waarschijnlijk als eerste met gevallen van pokken in aanraking komt. Normaal gaat het onder meer om gezondheidswerkers, hoofdzakelijk in nooddiensten, en ambulancepersoneel. Afhankelijk van de scenario's die waarschijnlijk worden geacht, kunnen ook andere groepen in aanmerking komen, zoals politie-, douane- en ander grenspersoneel.
Integriteit van informatie
Betekent dat de informatie die door het systeem gaat of zich in het systeem bevindt, echt en niet vervalst is. Bij de doorgifte van gegevens moet willekeurige aantasting op protocolniveau worden hersteld met behulp van een ingebouwde foutencorrectiefunctie. Om bewuste aantasting of doorgifte tegen te gaan, zal het operationele beginsel zijn dat elke doorgifte van informatie versleuteld moet plaatsvinden vanwege de dynamische, peer-to-peer-aard van de netwerken.
Isolatie
Zie artikel 1 van de Internationale Gezondheidsregeling (2005): de afzondering van zieke of besmette personen of getroffen bagage, containers, vervoermiddelen, goederen of postpakketten van anderen zodanig dat de verspreiding van de infectie of besmetting wordt voorkomen.
Grootschalige noodsituatie
Een grootschalig incident waarbij een groot aantal mensen is betrokken en dat een buitengewone disproportionaliteit veroorzaakt (wat betreft tijd of omvang) tussen de medische en psychosociale behoeften enerzijds en de reactiecapaciteit anderzijds.
Ramp
Een noodsituatie waarin het dagelijkse leven plotseling volledig wordt verstoord en de bevolking als gevolg daarvan behoefte heeft aan bescherming, voedsel, kleding, onderdak, medische zorg, sociale zorg en andere essentiële voorzieningen.
Medische inlichtingen
De categorie inlichtingen die resulteert uit de verzameling, evaluatie, analyse en interpretatie van buitenlandse medische, biowetenschappelijke en milieu-informatie die van belang is voor strategische planning en voor militaire medische planning en militaire operaties voor de instandhouding van de gevechtssterkte van bevriende machten en de beoordeling van buitenlandse medische capaciteiten in zowel militaire als civiele sectoren.
Speler
Administratieve afdelingen en autoriteiten, instanties, bedrijven en gemeenschapsdiensten (zoals ziekenhuizen, reddingswerkers, diensten voor spoedeisende medische zorg enz.) op elk niveau die een essentiële rol spelen bij de beoordeling en het beheer van een gebeurtenis.
Paraatheid
De kennis en capaciteiten die zijn ontwikkeld door de overheid,
- 75 -
professionele reactie- en hersteldiensten, gemeenschappen en individuele personen, om effectief te anticiperen en te reageren op en te herstellen van de gevolgen van waarschijnlijke, naderende of bestaande crises. Draaiboeken opstellen
Het in aanmerking nemen van de lokale, nationale en EU-dimensie in verschillende sectoren die van invloed zijn op het opstellen van nooddraaiboeken: een basisstructuur bieden voor de ontwikkeling van kernelementen voor de verschillende typen gezondheidsbedreigingen en de interoperabiliteit van de draaiboeken vergroten om bedreigingen en noodsituaties die de volksgezondheid in meer dan één lidstaat bedreigen of kunnen bedreigen het hoofd te bieden.
Prioritaire geneesmiddelen
Prioritaire geneesmiddelen is een collectieve term voor die geneesmiddelen die vanuit het oogpunt van volksgezondheid/zorg nodig zijn, maar niet bestaan of niet worden ontwikkeld vanwege een gebrek aan marktperspectieven. De term omvat weesgeneesmiddelen, geneesmiddelen voor kinderen en ouderen en vaccins tegen grote bedreigingen van de volksgezondheid die het gevolg zijn van overdraagbare ziekten en bioterrorisme.
Bedreiging volksgezondheid
voor
de
Een gebeurtenis (incident), omstandigheid of agens waardoor een blootgestelde bevolking snel, direct of indirect zodanige schade kan ondervinden dat een crisis ontstaat.
Volksgezondheidscrisis
Een reeks gebeurtenissen die volgt op een bedreiging voor de volksgezondheid, waarbij de beperkte tijd die beschikbaar is om besluiten te nemen en hoge mate van onzekerheid leiden tot overbelasting van de normale reactiecapaciteit en een ondermijning van het gezag.
Quarantaine
Krachtens artikel 1 van de Internationale Gezondheidsregeling (2005): de beperking van de activiteiten en/of de afzondering van anderen van verdachte personen die niet ziek zijn of van verdachte bagage, containers, vervoermiddelen of goederen op zodanige wijze dat de mogelijke verspreiding van een infectie of besmetting wordt voorkomen.
Systeem voor snelle waarschuwing en kennisgeving
Een systeem dat door de Europese Commissie, de bevoegde instanties in de lidstaten en bij gelegenheid de uitvoerende partners en gesprekspartners van de Europese Commissie primair wordt gebruikt om snel informatie over noodsituaties en ernstige gebeurtenissen uit te wisselen.
Herstel
Het herstellen en zo nodig verbeteren van installaties, middelen van bestaan en levensomstandigheden van gemeenschappen die door een crisis zijn getroffen, met inbegrip van inspanningen om de risicofactoren voor een crisis te verkleinen.
Reactie
Het aanbieden van nooddiensten en overheidsbijstand tijdens of onmiddellijk na een crisis om levens te redden, de gevolgen voor de gezondheid, het milieu en de samenleving te beperken en de openbare veiligheid te waarborgen en te voorzien in de elementaire levensbehoeften van de getroffen personen.
Beperking van de verplaatsingen
Maatregelen als het sluiten van het openbaar vervoer (luchthavens, spoorwegen enz.) om de verspreiding van de ziekte af te remmen.
Ringvaccinatie of strategie van opsporen en beheersen
De strategie die door de WHO werd ontwikkeld tijdens de uitroeiing van de pokken: het in een vroeg stadium identificeren en isoleren van gevallen, het actief zoeken naar en vaccineren van alle contacten en het toezicht houden op deze contacten om vroege tekenen van ziekten te identificeren zodat ze snel kunnen worden geïsoleerd.
Risico
De combinatie van de waarschijnlijkheid van een crisis en de negatieve gevolgen daarvan.
Risicobeoordeling
Een wetenschappelijk proces dat bestaat uit de volgende stappen: i) vaststelling van het gevaar, ii) karakterisering van het gevaar, iii) beoordeling van de blootstelling, en iv) karakterisering van het risico.
- 76 -
Risicocommunicatie
De uitwisseling en verspreiding van passende informatie over risico’s om besluitvormers, belanghebbende partijen en het publiek in staat te stellen goede besluiten te nemen.
Risicobeheer
Het proces, dat moet worden onderscheiden van risicobeoordeling, van het afwegen van beleidsalternatieven, in overleg met belanghebbende partijen en rekening houdend met de risicobeoordeling en andere factoren die relevant zijn voor de bescherming van de gezondheid van consumenten en de bevordering van eerlijke handelspraktijken, en indien nodig de selectie van passende preventie- en beheersingsmaatregelen.
Permanente groep
Groep die onmiddellijk (binnen 24 uur) bijeen kan komen.
Dreigingsgebied
Het technische gebied, zoals het milieu, en de deskundigheid die nodig is om de gevolgen van de bedreiging aan te pakken (biologisch, chemisch, radionucleair).
Niveau
Een groep van belangrijke spelers die op een bepaald overheidsniveau actief is. Tijdens een incident met een groot verspreidingsgebied is er vaak behoefte aan een nationaal niveau waarop strategische kwesties die het nationale niveau overstijgen worden beheerd. Voor belangrijke incidenten zou dit de eenheid Gezondheidsbedreigingen van het DG SANCO zijn. In dit verband komen vier niveaus in aanmerking voor het nemen van maatregelen:
Kwetsbaarheid
•
de coördinerende EU-structuren en -comités;
•
de lidstaten, bv. de ministeries van volksgezondheid, volksgezondheidsinstellingen, andere “bevoegde organen”, laboratoria, wetenschappelijke instanties;
•
regionaal, provinciaal of nationaal niveau: te bepalen door elke afzonderlijke lidstaat;
•
lokaal of eenheidsniveau, bv.: operationele eenheden zoals ziekenhuizen.
De kenmerken en omstandigheden waardoor een gemeenschap, een systeem of middelen vatbaar zijn voor de schadelijke gevolgen van een crisis.
- 77 -
Bijlage 4: Wettelijk kader Relevante wettelijk kader voor het opstellen van draaiboeken en het reageren op volksgezondheidscrises Internationale Gezondheidsregeling (IGR), WHO 2005 Artikel 152 (Volksgezondheid) in Titel XIII, Volksgezondheid Verordening (EG) nr. 851/2004 van het Europees Parlement en de Raad (ECDC) Beschikking nr. 2119/1998/EG van het Europees Parlement en de Raad tot oprichting van een netwerk voor epidemiologische surveillance en beheersing van overdraagbare ziekten Conclusies van de Raad van 17 december 2001: Informeel orgaan voor samenwerking en coördinatie tussen de ministers van Volksgezondheid en de Europese commissaris voor Gezondheid en consumenten Conclusies van de Raad van 22 februari 2007: Voorlopige verlenging van het mandaat van het Gezondheidsbeveiligingscomité (HSC) voor 2007-2009 Conclusies van de Raad van 16 december 2008 (na de informele bijeenkomst van de ministers van Volksgezondheid van 8 en 9 september 2008 in Angers). Biedt het Gezondheidsbeveiligingscomité een rechtsgrondslag; wetgevingsinitiatief om de status van het Gezondheidsbeveiligingscomité aan te passen aan de uitdagingen op het gebied van de volksgezondheid Beschikking nr. 57/2000/EG, systeem voor vroegtijdige waarschuwing en maatregelen Beschikking nr. 96/2000 van de Commissie, lijst van overdraagbare ziekten en bijzondere gezondheidsproblemen bij epidemiologische surveillance Besluit nr. 253/2000 van de Commissie, gevalsdefinities voor de rapportage van overdraagbare ziekten Besluit 2004/210/EG van de Commissie tot instelling van wetenschappelijke comités op het gebied van de consumentenveiligheid, de volksgezondheid en het milieu Richtlijn 95/46/EG van het Europees Parlement en de Raad van 24 oktober 1995 betreffende de bescherming van natuurlijke personen in verband met de verwerking van persoonsgegevens en betreffende het vrije verkeer van die gegevens Verordening (EG) nr. 45/2001 van het Europees Parlement en de Raad van 18 december 2000 betreffende de bescherming van natuurlijke personen in verband met de verwerking van persoonsgegevens door de communautaire instellingen en organen en betreffende het vrije verkeer van die gegevens Richtlijn 94/3/EG van de Commissie tot vaststelling van een procedure voor melding van de onderschepping van uit derde landen herkomstige en uit fytosanitair oogpunt onmiddellijk gevaar opleverende zendingen of schadelijke organismen COM(2004) 689 inzake preventie, paraatheid en reactie op terroristische aanslagen COM(2004) 701 inzake terrorismebestrijding: paraatheid en beheersing van de gevolgen COM (2009) 273 CBRN-pakket – aangenomen in juni 2009 Horizontale mededeling inzake de aanscherping van de chemische, biologische, radiologische en nucleaire beveiliging in de Europese Unie EU-actieplan met specifieke maatregelen voor de afzonderlijke CBRN-elementen (bioparaatheid, vermindering van radiologische en nucleaire risico’s, chemische bedreigingen) op het gebied van preventie, detectie en reactie, evenals een reeks horizontale, transversale maatregelen (bijlage bij de mededeling)
- 78 -
Werkdocument van de diensten van de Commissie (“Bridging Security and Health”) waarin goede praktijken in de samenwerking tussen rechtshandhavings- en gezondheidsautoriteiten bij de reactie op CBRN-incidenten worden gepresenteerd Richtlijn 95/50/EG van 6 oktober 1995 betreffende uniforme procedures voor de controle op het vervoer van gevaarlijke goederen over de weg Richtlijn 96/82/EG betreffende de veiligheid van vaste installaties waar grotere hoeveelheden gevaarlijke stoffen zijn opgeslagen en betreffende de beheersing van de gevaren van zware ongevallen waarbij gevaarlijke stoffen zijn betrokken (Seveso II) Richtlijn 85/337/EEG betreffende de milieueffectbeoordeling van bepaalde openbare en particuliere projecten (MEB-Richtlijn) en gewijzigde MEB-Richtlijn (97/11/EG) Richtlijn 2001/42/EG betreffende de beoordeling van de gevolgen voor het milieu van bepaalde plannen en programma’s (SMEB-Richtlijn), PB L 197 van 21.7.2001, blz. 30 Richtlijn 2003/105/EG van het Europees Parlement en de Raad van 16 december 2003 tot wijziging van Richtlijn 96/82/EG van de Raad betreffende de beheersing van de gevaren van zware ongevallen waarbij gevaarlijke stoffen zijn betrokken Verordening (EG) nr. 648/2005 (communautair douanewetboek) Verordening (EG) nr. 1907/2006 inzake de registratie en beoordeling van en de autorisatie en beperkingen ten aanzien van chemische stoffen (REACH) Beschikking 2007/162/EG, Euratom van de Raad van 5 maart 2007 tot instelling van een financieringsinstrument voor civiele bescherming, PB L 71 van 10.3.2007, blz. 9 Beschikking 2007/779/EG, Euratom van de Raad van 8 november 2007 tot vaststelling van een communautair mechanisme voor civiele bescherming (herschikking), PB L 314 van 1.12.2007, blz. 9 Beschikking van de Commissie van 20 december 2007 tot wijziging van Beschikking 2004/277/EG, Euratom met betrekking tot de uitvoeringsbepalingen voor Beschikking 2007/779/EG, Euratom van de Raad tot vaststelling van een communautair mechanisme voor civiele bescherming, als gewijzigd bij Beschikking van de Commissie van 20 december 2007 Richtlijn 2008/114/EG van de Raad van 8 december 2008 inzake de identificatie van Europese kritieke infrastructuren, de aanmerking van infrastructuren als Europese kritieke infrastructuren en de beoordeling van de noodzaak de bescherming van dergelijke infrastructuren te verbeteren Richtlijn 2008/68/EG van 24 september 2008 betreffende het vervoer van gevaarlijke goederen over land Richtlijn 89/618/Euratom betreffende de informatie van de bevolking Richtlijn 96/29/Euratom tot vaststelling van basisnormen voor de bescherming van de volksgezondheid Verordening (EG) nr. 1592/2002 van 15 juli 2002 tot vaststelling van gemeenschappelijke regels op het gebied van burgerluchtvaart en tot oprichting van een Europees Agentschap voor de veiligheid van de luchtvaart Richtlijn 87/3954/Euratom tot vaststelling van maximaal toelaatbare niveaus van radioactieve besmetting van levensmiddelen Beschikking 87/6007/Euratom van de Raad inzake vroegtijdige uitwisseling van informatie
- 79 -
Bijlage 5: Communautaire capaciteit voor crisisbeheer Inventaris van de crisisbeheercapaciteit in de Europese Commissie en EU-agentschappen (2009) Deze inventaris is gemaakt in 2009 en biedt een holistisch overzicht van het beheer van crises, gebaseerd op de beschikbare capaciteiten en instrumenten in meer dan twintig diensten van de Europese Commissie en een aantal agentschappen. De inventaris beslaat de hele cyclus van rampenpreventie, paraatheid, reactie en herstel en omvat capaciteiten voor het beheer van gebeurtenissen binnen en buiten de Europese Unie. Er wordt uitgegaan van een alle risico’s omvattende aanpak: de crises van tegenwoordig hebben in toenemende mate veel verschillende aspecten en onze reactie moet die derhalve ook hebben. De capaciteiten worden hier niet per sector, maar per functie gepresenteerd. Met andere woorden, de inventaris is niet gebaseerd op wie wat doet, maar op wat er bestaat om een gegeven probleem het hoofd te bieden. De onderstaande tabel is een uittreksel van deze inventaris, met inbegrip van de functies waaraan het DG SANCO bijdraagt. Functie
Leidende DG’s
Geassocieerde DG’s
Geassocieerde agentschappen
Risicobeoordeling en planning
(ENV7) ECHO
(JLS) HOME, JRC, REGIO, SANCO, TAXUD
Frontex
Bescherming van de gezondheid, inclusief zich snel ontwikkelende grote bedreigingen voor de volksgezondheid
SANCO
JRC, (JLS) HOME
ECDC
Terrorismebestrijding
(JLS) HOME
SANCO, (ENV) ECHO, JRC, MARKT, TAXUD
Europol
Gevaarlijke materialen
(JLS) HOME, SANCO
(TREN) ENER, ENTR, JRC, ENV, TAXUD
Europol
Bescherming van de gezondheid, inclusief zich snel ontwikkelende grote bedreigingen voor de volksgezondheid
SANCO
(JLS) HOME, JRC, (ENV) ECHO, TAXUD
ECDC, Europol
Terrorismebestrijding
(JLS) HOME
SANCO, (ENV) ECHO, (TREN) ENER, JRC
Europol
Gevaarlijke materialen
(JLS) HOME, ECHO
(TREN) ENER, JRC, SANCO, TAXUD
Europol, ECDC
Bescherming van de gezondheid, inclusief zich snel ontwikkelende grote bedreigingen voor de volksgezondheid
SANCO
(ENV) ECHO, (JLS) HOME, JRC, AGRI, TAXUD
ECDC, EFSA, Europol
Crisisbeheer
SG, ENV, SANCO
JRC, (TREN)
ECDC, EMSA, Frontex
Crises binnen de EU Preventie
Paraatheid
Reactie
7
Civiele bescherming is in februari 2010 ondergebracht bij het DG ECHO (was het DG ENV).
- 80 -
ENER, MOVE, (JLS) HOME, INFSO Crises buiten de EU Preventie
Regionale en grensoverschrijdende samenwerking met en tussen buurlanden
ELARG, RELEX
REGIO, (ENV) ECHO, SANCO
Paraatheid
Rampenparaatheid en -mitigatie
ECHO
(ENV), AIDCO, DEV, (JLS) HOME, SANCO
Reactie
Crisisbeheer en coördinatie van capaciteiten in het hoofdkantoor
SG, RELEX, ECHO, (ENV) SANCO
ELARG, DEV, JRC, (TREN) MOVE, ENER
ECDC, EMSA, EFSA, Frontex, Enisa
Directoraten-generaal (DG) AGRI
Landbouw en plattelandsontwikkeling
AIDCO
EuropeAid
DEV
Ontwikkeling
ECHO
Humanitaire hulp en civiele bescherming
ELARG
Uitbreiding
ENTR
Ondernemingen en industrie
ENV
Milieu
INFSO
Informatiemaatschappij en media
JLS
Justitie, vrijheid en veiligheid
JRC
Gemeenschappelijk Centrum voor onderzoek
MARKT
Interne markt en diensten
REGIO
Regionaal beleid
RELEX
Buitenlandse betrekkingen
SANCO
Gezondheid en consumenten
SG
Secretariaat-generaal
TAXUD
Belastingen en douane-unie
TREN
Energie en vervoer
Corrigendum (2010): Het DG ECHO is nu verantwoordelijk voor civiele bescherming (waar dat voorheen het DG ENV was) Het DG TREN is opgesplitst in het DG MOVE voor vervoer en het DG ENER voor energie Het DG JLS is opgedeeld in twee nieuw opgerichte DG’s: het DG Binnenlandse Zaken (HOME) en het DG Justitie (JUST) Agentschappen van de Europese Unie ECDC
Europees Centrum voor ziektepreventie- en bestrijding
EFSA
Europese Autoriteit voor voedselveiligheid
EMSA
Europees Agentschap voor maritieme veiligheid
Enisa
Europees Agentschap voor netwerk- en informatiebeveiliging - 81 -
Europol
Europese Politiedienst (per 2010 een EU-agentschap)
Frontex
Europees Agentschap voor het beheer van de operationele samenwerking aan de buitengrenzen van de lidstaten van de Europese Unie
Corrigendum (2010): ECHA: Europees Agentschap voor chemische stoffen EMA: Europees Geneesmiddelenbureau
- 82 -
