STRATEGIE & ONDERZOEK
Startnotitie Duurzaam Ede
Opdachtgever : Arjen Droog, Clustermanager BR Opdrachtnemer : Saskia Heins, Programmamanager Duurzaamheid S&O maart 2015
Blz. 2
1.
Samengevat
Samen met inwoners, bedrijven en maatschappelijke organisaties willen we duurzaamheid in Ede verstevigen. En een toekomstbestendige gemeente worden met een langdurige balans tussen people, planet en profit. Een gemeente waar het fijn wonen, werken, en recreëren is voor ons en voor de generaties na ons. Ede wil zo tot de top van duurzaamste gemeenten gaan behoren. We willen in ieder geval inzetten op de volgende speerpunten: Hernieuwbare energie; Duurzame mobiliteit-Ede gaat voor Groen; Energiebesparing in de bouw; Ede proeftuin voor duurzame Voeding en Meer waarde uit Afval. Deze passen bij Ede en hierin hebben we al stappen gezet. Met de raad en ambassadeurs zijn we over deze en mogelijke andere speerpunten in gesprek gegaan tijdens de beeldvormende bijeenkomst van 19 febr. jl. We hebben een nulmeting uitgevoerd om te zien hoe duurzaam Ede al is op deze speerpunten. En we inventariseren de mogelijkheden van duurzaamheidsbevordering rond deze speerpunten. In het vervolg kleuren we de speerpunten samen met de samenleving verder in en kijken we wat hun bijdrage kan zijn. Bij alle speerpunten en inspanningen die wij gaan leveren om een duurzamer gemeente te worden geldt het grote belang van voortdurende en heldere informatie en communicatie daarover, zowel intern in onze organisatie als extern met de samenleving. Wij zien dat als overkoepelend speerpunt, geldend voor al de overige speerpunten. De uitgangspunten uit deze startnotitie vormen de basis voor het op te stellen Uitvoeringsprogramma Duurzaam Ede.
2.
Inleiding
Respect en zorg voor onze omgeving vertaalt zich in verantwoord gebruik van grondstoffen, de inzet van hernieuwbare energiebronnen en het terugdringen van de afvalstromen. Stappen op weg naar een circulaire economie (economisch systeem gericht op maximaal hergebruik producten en grondstoffen). Als we spreken over duurzaamheid is dat de richting die we op willen. Het geeft daarmee ook aan wat we bedoelen als we de definitie van duurzaamheid gebruiken en uitspreken dat we willen zorgdragen dat er ook in de behoeften van toekomstige generaties voorzien kan worden. Toen in 400 jaar voor Christus de bewoners van onze gemeente de raatakkers (Celtic Fields) aanlegden was dat een vorm van een circulaire economie. Wat er aan vruchtbaarheid in de vorm van producten afgehaald werd, moest er in de vorm van mest en grondverrijking met plaggen weer opgebracht worden. Het zoeken naar een circulaire duurzame economie gaat in onze omgeving daarmee ver terug. Die zorg voor onze omgeving is ons niet vreemd. Wel hebben we moeite gehad om dat in de huidige tijd met zijn overweldigende aanbod aan fossiele brandstoffen, goedkope bouwmaterialen en afvalverbrandingsinstallaties goed vorm te geven. Het tij is aan het keren. Nieuwe technieken stellen ons in staat om gebruik te maken van hernieuwbare energiebronnen, helpen om grondstoffen te recyclen, en maken ons bewust van de effecten van ons gedrag op onze leefomgeving. De werkelijke kosten van onzorgvuldig omgaan met onze leefomgeving werden en worden vaak niet of ten dele doorberekend. Daarmee heeft lang een directe prikkel ontbroken die de samenleving bewust maakte van haar handelen en het effect op de leefomgeving dichtbij en ver weg. Ons gedrag heeft vaak onbedoeld geleid tot vernietiging en uitputting terwijl het zou moeten leiden tot 'zorg dragen voor' en 'beheren van onze leefomgeving. In onze gemeente is het begrip rentmeesterschap gemeengoed geworden. Duurzaamheid dat daaraan appelleert hoort bij Ede. Zorgdragen doen we niet alleen voor de mensen om ons heen maar ook voor onze leefomgeving. In onze citymarketing uitingen noemen we onze gemeente groen, gezond en actief. Woorden die passen bij ons gebied. Juist dat gebied is kwetsbaar voor menselijk handelen. In het convenant is aandacht voor het unieke van Ede. Dat unieke dient zich te vertalen in een meer dan gemiddelde aandacht voor duurzaamheid. Vandaar dat het convenant de ambitie uitspreekt om tot de top van duurzame gemeenten in Nederland te behoren.
Blz. 3
Ede is uniek. Een groene, gezonde en actieve gemeente met aantrekkelijke woonmilieus aan de rand van de Veluwe. Het mooie groene buitengebied draagt bij aan het unieke karakter van Ede en is een belangrijke factor: als vestigingsplaats voor bedrijven en voor inwoners en bezoekers om hun vrije tijd door te brengen. De nabijheid van natuur is onze kracht, en onze kwetsbaarheid, waar we zuinig op moeten zijn. We willen daar goed mee omgaan. In Ede hebben we oog voor elkaar. Voor de behoeften van de mensen nu en die van onze inwoners in de toekomst. We willen dat ons gedrag nu, het leven van toekomstige inwoners niet benadeelt. Dat is de reden dat Ede een duurzame gemeente wil zijn. En een bijdrage levert aan een duurzame samenleving. Samen met inwoners, bedrijven en maatschappelijke organisaties willen we duurzaamheid in Ede verstevigen, waar het fijn wonen, werken, en recreëren is voor de huidige en generaties na ons. Zo is in het Convenant 2014-2018 over duurzaamheid een ambitieuze doelstelling geformuleerd:
“We willen onze gemeente laten behoren bij de top van de duurzaamste gemeenten van Nederland”.
Maar op welke wijze kan en wil Ede haar ambitie invullen? Waar staan we nu en wat moeten we (extra) doen om een duurzame gemeente te worden? Wat is de rol van de gemeente hierin en hoe betrekken we de samenleving? Wat is passend bij Ede? En waarmee onderscheiden we ons van andere gemeenten? Deze startnotitie beschrijft de weg om te komen tot een bij Ede passend integraal duurzaamheidprogramma voor de jaren 2015-2018. Het is het resultaat van een eerste verkenning naar mogelijkheden, kansen, risico's, benodigde middelen. In deze startnotitie komen aan de orde: • Definitie duurzaamheid • Waarom een duurzaam Ede? • Hoe duurzaam is Ede al? • Doelstelling en focus • Aanpak en beoogde resultaten • Rol gemeente/burgerparticipatie • Communicatie • Planning en organisatie • Risico's en kosten 3.
Duurzaamheid is...
Voorzien in de behoeften van huidige en toekomstige inwoners Het begrip duurzaamheid is een containerbegrip. Voorlopig hanteren we de beschrijving van Duurzaamheid uit de Kadernota Duurzaamheid 2013-2016 en de gemeentelijke nota over MVO (Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen) uit 2011. Deze omschrijving is gebaseerd op de definitie van de VN-commissie Brundtland uit 1987:
‘’Een duurzame samenleving is een samenleving die kan voorzien in de behoefte van de huidige generaties zonder die van de toekomstige generaties in gevaar te brengen en zonder verschuiving van negatieve effecten naar elders’’.
Balans tussen people, planet en profit Duurzaamheid richt zich op mens, omgeving en economie, oftewel people, planet, profit. Een duurzame leefomgeving ontstaat door een goede balans tussen people, planet en profit, oftewel het Triple P-concept: People: verbeteren sociaal welzijn Profit: behouden economische levensvatbaarheid Planet: beschermen van het milieu
Blz. 4
Bron: www.cortalconsors.de
Integrale ontwikkelstrategie Met de bijdrage aan de 3 P’s is duurzame ontwikkeling een integrale ontwikkelstrategie. Kansen voor duurzaamheid liggen dan vooral ook in de integrale benadering. Elk beleidsveld en gebiedsontwikkeling zou de centrale opgave mee moeten krijgen om een bijdrage te leveren aan een duurzame toekomst, aan de balans tussen de 3 P’s. Zo dienen er duurzaamheidseisen in de (ruimtelijke) visies van de gemeente te worden opgenomen (kwalitatieve woonvisie, Food-visie, structuurvisie, visie buitengebied, visie kwaliteit openbare ruimte). 4.
Waarom een duurzaam Ede?
Wat zijn eigenlijk de redenen om een duurzaam Ede te ambiëren? We noemen er zes: Sociale gemeente Ede is een sociale gemeente. Een gemeente met een hechte samenlevingsstructuur. We zijn gewend om naar elkaar om te kijken. En voelen verantwoordelijkheid voor de volgende generatie. Dit vraagt om een andere manier van omgaan met onze omgeving. Als we niet zuinig omgaan met onze grondstoffen en energiebronnen en niet op tijd alternatieven vinden en gebruiken, ontstaan er grote problemen in de toekomst. Jonge en groeiende gemeente Ede is een jonge gemeente. Een gemeente waar veel jonge mensen wonen. Bovendien krimpt Ede voorlopig niet in tegenstelling tot veel andere gemeenten. Ook in Ede zullen volgende generaties ervaren wat de huidige generatie aan leefomgeving heeft nagelaten. Dit betekent dat we extra rekening moeten houden met de generaties na ons. Groene en gezonde gemeente Ede is de buitenstad van Nederland. De kwaliteit van de woon- en leefomgeving is zeer hoog. Het belangrijkste kapitaal van Ede is het bezit van aantrekkelijke landschappen: landbouwgebieden, natuurgebieden, bossen en heidevelden. Op dit kapitaal dienen we zuinig te zijn en dus op een duurzame wijze mee om te gaan. Het is namelijk onze kracht, ook in economische zin. Daarnaast is het belang van de groene natuurlijke omgeving voor de gezondheid van onze inwoners groot. Food-gemeente Ede kiest voor Food. In het convenant 2014-2018 is aangegeven dat het College food als speerpunt wil verbinden met de belangrijkste strategische dossiers en met de ontwikkeling van een voedselstrategie een onderscheidend Foodprofiel voor Ede wil creëren. Hierbij past een duurzame voedselproductie en -consumptie.
Blz. 5
Voorbeeldgemeente De taak om te zorgen voor een duurzame wereld rust op ons allen, zowel individuen als organisaties. Als overheid hebben we daarnaast een bijzondere verantwoordelijkheid, omdat we het goede voorbeeld horen te geven. Daarnaast wil Ede graag een voorbeeld zijn voor andere gemeenten op het gebied van duurzaamheid, vanuit onze eigen identiteit en visie. Kwetsbare gemeente Ede is een kwetsbare gemeente. Het natuurlijk evenwicht in de ons omringende natuurgebieden is fragiel. Slecht beheer, verwaarlozing, onvoldoende bescherming kunnen onomkeerbare effecten hebben op deze gebieden. Wat vandaag is, kan morgen voorbij zijn. En niet alleen de natuur kent die kwetsbaarheid. Ook onze landbouwgebieden gaan met dat evenwicht om. De verspreiding van een veeziekte kan in no-time een complete veestapel vernietigen. Bodemverontreiniging en de daarmee gepaard gaande aantasting van het grondwater, luchtvervuiling kan onze gezondheid in gevaar brengen. Een groeiende bedrijvigheid kan beschadigd worden door een tekort aan energie. Duurzaamheid kan van onze kwetsbare omgeving een robuuste maken. 5.
Hoe duurzaam is Ede (al)?
Duurzaamheid is niet nieuw voor de gemeente Ede. Ede is op tal van fronten al actief op het gebied van duurzaamheid (zie ook Kadernota Duurzaam Ede 2013-2016). De ambitie om tot de top te gaan behoren is echter wel nieuw. Om een beter beeld te krijgen van dit ambitieniveau en richting te kunnen geven, is het van belang zicht te hebben op waar we nu staan. Hoe duurzaam is Ede eigenlijk al? Ranglijsten Er bestaan diverse ranglijsten rond duurzaamheid. Op de Gemeentelijke duurzaamheidsindex 2014 (zie ook bijlage 1) van de Stichting Duurzame samenleving staat Ede op een 100e plek. Kanttekening van de index is de breedte. Zo behoren ook sportparticipatie en jeugdwerkloosheid tot de indicatoren. Dit zijn juist wel de aspecten waar Ede relatief hoog op scoort. Daarnaast scoort Ede heel hoog op de indicator natuurkwaliteit.
Bron: Gemeentelijke Duurzaamheidsindex 2014 (GDI)
Blz. 6
Op de Duurzaamheidsbalans van Telos neemt Ede een 114e plek in. Duurzame ontwikkeling wordt opgevat als een ontwikkelproces gericht op het bevorderen van een evenwichtige groei (het in balans zijn) van de veerkracht en kwaliteit van de natuur (het ecologisch kapitaal), van het lichamelijke en geestelijke welzijn van mensen (het sociaal-cultureel kapitaal) en van de houdbaarheid van de economische productie en consumptie (het economisch kapitaal). Ede scoort vooral hoog op economisch kapitaal (30e plek); en minder hoog op ecologisch en sociaal cultureel kapitaal (respectievelijk 349e en 166e plek). De overall duurzaamheidscore van de gemeente Ede bedraagt 52 en is hoger dan deze in de groep gemeenten van vergelijkbare bevolkingsomvang. Overzicht al bestaande projecten/nulmeting In bijlage 2 is een inventarisatie opgenomen van taken die we nu vervullen in het kader van duurzaamheid (bron: Kadernota DuurzaamEde 2013-2016). Daarbij zijn ook de nu gehanteerde rollen benoemd. In bijlage 3 zijn de resultaten van de nulmeting weergegeven. 6.
Doelstelling
Ede zet in op een duurzame ontwikkeling. Samen met inwoners, bedrijven en maatschappelijke organisaties willen we duurzaamheid in Ede verstevigen. En zo tot de top van duurzaamste gemeenten gaan behoren. Doel van het duurzaamheidsprogramma is om te zorgen dat Ede een groene, gezonde en aantrekkelijke gemeente blijft om in te wonen, werken en recreëren, een toekomstbestendige gemeente met een langdurige balans tussen people, planet en profit. We willen de bewustwording van de samenleving vergroten en uitdagen om met duurzaamheid aan de slag te gaan. Duurzame ontwikkeling vraagt immers om een bepaalde manier van denken en leven. 7.
Focus en speerpunten
Keuze thema’s/speerpunten: waar gaan we voor? Ervaring van andere gemeenten (bijv. Wageningen, Leeuwarden) leert dat het verstandig is om focus aan te brengen. In plaats van op de gehele breedte van het thema duurzaamheid in te zetten, willen we binnen het duurzaamheidsprogramma focussen op enkele speerpunten. Hier zetten we vooral op in en hiermee willen we ons onderscheiden van andere gemeenten. Daarnaast gaan we als gemeente natuurlijk verder met de uitvoering van al bestaand beleid zoals vastgelegd in de Kadernota Duurzaamheid. Criteria Bij de keuze van onze speerpunten zijn we uitgegaan van de volgende EPOS-criteria: • Effectief: levert bijdrage aan blijvende verduurzaming van Ede (bijv. energiebesparing, CO2reductie, gezondheid) • Passend bij Ede: past bij de identiteit van de gemeente Ede • Onderscheidend/innovatief: verrassend, doorbrekend • Stimuleert duurzame bewustwording van de samenleving Relaties met andere programma's/visies Dit programma focust nadrukkelijk niet op de sociale dimensie van duurzaamheid (o.a. onderwijs, sociale zekerheid, participatie). Deze aspecten zijn belegd in het programma sociaal domein. Uiteraard is afstemming met de andere programma's (Food en de Kennisas) essentieel. Duurzaamheid dient onderdeel uit te maken van beide programma's. Daarnaast dienen er duurzaamheidseisen in de (ruimtelijke) visies van de gemeente te worden opgenomen (o.a. kwalitatieve woonvisie, visie buitengebied, visie kwaliteit openbare ruimte, economische visie). Zoveel als mogelijk kijken we in hoeverre er dwarsverbanden mogelijk zijn tussen duurzaamheid en deze verschillende visies. Zo wordt bijvoorbeeld in de nota Tussenstand van de Kwalitatieve woonvisie al ruim aandacht besteed aan het thema Duurzaamheid met o.a. de volgende vragen: Hoe verduurzamen we de bestaande voorraad? Hoe behalen we de duurzaamheidsdoelstellingen in het nieuwbouwprogramma? Gevolgd proces voor draagvlak van de speerpunten Via verschillende wegen wegen zijn we in gesprek gegaan met bestuur, inwoners, bedrijven, maatschappelijke organisatie, raadsleden en de jongerenraad over mogelijke speerpunten. In november 2014 hebben we hierover een BOT met het college gehouden. In de gemeenteraad is daarnaast enthousiasme voor duurzaamheid ontstaan met de vorming van een task-force group duurzaamheid, welke ook betrokken is bij de keuze voor de speerpunten.
Blz. 7
Daarnaast hebben we inwoners gevraagd hoe duurzaam in hun ogen Ede op dit moment is en wat er vooral zou moeten gebeuren om een duurzamere gemeente te worden. Dit hebben we gedaan in de tweejaarlijkse enquête Inwoners aan het woord. Ook is er al een start gemaakt met bewustwording door deelname aan de Warme Truiendag. Middels een goed bezochte beeldvormende bijeenkomst op 19 februari hebben we de samenleving de gelegenheid gegeven hun inbreng te leveren. De volgende vragen kwamen in ieder geval aan de orde: hoe kijkt de samenleving aan tegen de voorgestelde speerpunten? Welke speerpunten passen nog meer bij Ede? Welke speerpunten hebben prioriteit? Naar aanleiding van o.a. deze bijeenkomst blijken de reeds in november het college geopperde speerpunten draagvlak te hebben. Wel zijn enkele speerpunten verder genuanceerd, en breder/integraler gemaakt. Wat duidelijk naar voren is gekomen is het belang van communicatie. Alleen bij goede, enthousiaste, duidelijke en frequente communicatie gaan we bereiken dat duurzaamheid in het DNA van Ede terecht komt. Deze bijeenkomst heeft veel opgeleverd, o.a. in de vorm van concrete ideëen, die meegenomen zullen worden in het uitvoeringsprogramma. 8.
Speerpunten
Rekening houdend met de criteria, het overleg met de samenleving en de uitkomsten van de enquête, zijn daaruit de volgende 5 speerpunten gekomen: 1. Hernieuwbare energie 2. Duurzame mobiliteit - Ede gaat voor groen 3. Energiebesparing in de bouw 4. Ede, proeftuin voor duurzame voeding 5. Meer waarde uit Afval Deze speerpunten passen bij Ede (groen, gezond en actief) en de keuze voor Food. In veel gevallen zijn we er al actief in. Daarnaast lenen ze zich voor innovaties, waarmee we ons vervolgens kunnen onderscheiden van andere gemeenten. En kan hiermee de bewustwording van de samenleving worden gestimuleerd.
Overkoepelende focus op informatie en communicatie Eén van de belangrijkste opbrengsten van de beeldvormende bijeenkomst op 19 februari 2015 is de roep om duidelijke en frequente informatie en communicatie over duurzaamheid in onze samenleving. Een voortdurend roeren van de trom maar ook het tonen van mogelijkheden en praktische voorbeelden en toepassingen die bijdragen aan een duurzamere manier van leven wordt als essentieel gezien voor het welslagen van duurzaamheidsbeleid. Wij onderschrijven dit grote belang van communicatie. In het uitvoeringsplan zal aan dit aspect afzonderlijke aandacht worden besteed en worden ingegaan op organisatie en budget voor dit doel. Een uitwerking hiervan wordt gevoegd bij het Uitvoeringsprogramma Duurzaamheid. De volgende punten worden daar onderdeel van: • De communicatie rondom duurzaamheid wordt integraal en eenduidig • Communicatie gaat de speerpunten en komende initiatieven ondersteunen, daarom is een grote mate van flexibiliteit in vorm en frequentie nodig (er moet ingespeeld kunnen worden op ontwikkelingen en actualiteiten) • De communicatierol past bij de stimulerende, informerende en verbindende overheid die gevraagd wordt • Middels gestructureerde integrale communicatie kunnen we onze voorbeeldfunctie (waarnaar gevraagd wordt) beter vervullen • Goede integrale communicatie over duurzaamheid maakt Ede bewuster en zorgt ervoor dat de ‘rode draad’ van een duurzame levenstijl uitgerold wordt. • Frequente communicatie kan de vooruitgang laten zien die we boeken en vergroot de gezamenlijke verantwoordelijkheid hiervoor
Speerpunt 1: Hernieuwbare energie
Blz. 8
Onze fossiele energiebronnen raken op. En we moeten snel handelen om verdere opwarming van de aarde te voorkomen en CO2 uitstoot terug te dringen. Ook uit de beeldvormende bijeenkomst van 19 februari 2015 blijkt de brede steun voor inzet op diverse bronnen van hernieuwbare energie, zoals wind, zon en biomassa. In Ede hebben we een bio-energiecentrale en een duurzaam (groen) warmtenet. In de centrale wordt biomassa verstookt en omgezet in het warme water van het warmtenet. Dit warme water wordt vervolgens geleverd aan afnemers/inwoners, tot nu toe bijvoorbeeld aan zwembad de Peppel, de wijk Kernhem en de woningen van Woonstede in Veldhuizen, en het Pallas Athene College. Bijzonder aan dit project is dat groenafval en landschapshout als brandstof dienen. Ede ligt dan ook uniek voor de bio-energiecentrale vanwege het beschikbare hout binnen onze gemeente. We willen kijken hoe we dit warmtenet verder kunnen uitrollen, waar mogelijk kunnen versnellen en meer in de kijker kunnen zetten. Voorbeeld zou kunnen zijn aansluiting van het Akoesticum en het WFC op het warmtenet, de hoogbouwflats van Ede-zuid, scholen en op de langere termijn bijvoorbeeld het Culturagebouw en de Kazerneterreinen.
Speerpunt 2: Duurzame mobiliteit: Ede gaat voor groen Duurzame mobiliteit is vooral te bereiken door vermindering van de mobiliteitsbehoefte of groene alternatieven te zoeken voor de mobiliteit op basis van conventionele brandstoffen. Ede wil inzetten op vermindering van automobiliteit door het stimuleren van fietsmobiliteit en bevordering van schoner vervoer (vergroening).We zetten daarbij in op bewezen concepten en projecten maar we willen ook innovaties aanjagen en de markt uitnodigen deze succesvol te maken. Ede groene fietsgemeente Met de Veluwe als achtertuin biedt Ede fantastische mogelijkheden voor haar inwoners en bezoekers om te fietsen in het groen en de natuur. Dit past uitstekend bij Ede groen, gezond en actief en daarnaast ontmoeten en verbinden. Deze kwaliteit willen we nog meer uitbuiten. Mensen stimuleren om de fiets te pakken in plaats van de auto, verbetering fietsinfrastructuur, aanleg duurzame fietsroutes naar het buitengebied, innovaties op gebied van (fiets)mobiliteit (zoals ontwikkeling fietssnelwegen, vervanging fietspaden op de hei door solar-roads, introductie overdekte fiets met zonnepaneel etc). Het stimuleren van fietsgebruik is een effectief instrument om de mobiliteit te verduurzamen, juist voor Ede omdat: – het aandeel van de fiets in de vervoerwijzekeuze ten opzichte van andere gemeenten laat zien dat nog een duidelijke groei kan worden behaald; – met name in Ede stad een duidelijke inhaalslag is te maken op het gebied van fietsinfrastructuur, zodat de fiets een meer volwaardig alternatief wordt voor de auto; – Ede hoogwaardige woon- en werkmilieus nastreeft. Goede bereikbaarheid per fiets is daarbij essentieel; – Ede het succes van de recreatieve fietsroutes in het buitengebied verder kan uitbouwen, ook voor haar eigen inwoners; – de afstanden tussen de kernen in de gemeente beter overbrugbaar worden door de opkomst van de elektrische fiets. Bevorderen van fietsgebruik kent ook veel andere voordelen, zoals: – verminderen vervoerkosten en kwetsbaarheid voor stijgende olieprijzen; – verminderen kosten wegonderhoud; – per saldo meer verkeersveiligheid (denk bijv. ook aan doelgroep jonge automobilisten en verkeersveiligheid bij basisscholen); – geen geluidhinder en lokale emissies schadelijke stoffen; – minder ruimtegebruik; – verbeteren gezondheid burgers en arbeidsproductiviteit (bestrijden obesitas, meer beweging); – vergroten maatschappelijke participatie. Voor Ede groene fietsgemeente zoeken we de samenwerking op met bedrijven en maatschappelijke organisaties. En sluiten aan bij kansen die het Fiets experience center biedt. Mogelijk leggen we bij dit speerpunt ook de verbinding met het thema food (Fiets & Food),
Blz. 9
door duurzame en gezonde fietsarrangementen te ontwikkelen (bijv. aanbieden lokale producten langs recreatieve fietsroutes). Groener vervoer In de gevallen dat de fiets geen soelaas biedt kijkt Ede naar mogelijkheden om de af te leggen kilometers zo groen mogelijk te maken. Kiezen voor rijden op elektriciteit, groengas of waterstof is kiezen voor een positief effect op de luchtkwaliteit, geluidoverlast en het klimaat. Deze manier van reizen heeft ook positieve effecten op de energiemarkt en innovaties. Ede wil een vervolg geven aan het regioproject Stimulering Elektrisch Vervoer en deze scope in de toekomst uitbreiden naar rijden op waterstof.
Speerpunt 3: Energiebesparing in de bouw Bestaande bouw Ede telt ca.48.000 woningen. Verreweg de meeste woningen worden verwarmd met aardgas en stoten daarbij CO2 uit. De energiebesparingsdoelstelling (landelijk en ook in Ede) voor de bestaande bouw is: gemiddeld 1,5% energiebesparing per jaar. Energiebesparing draagt ook bij aan woonlastenvermindering. Isolatiemaatregelen vergroten daarnaast het wooncomfort. En investeringen in de woningen betekenen ook een economische impuls voor bedrijven in de regio. Sinds 2011 stimuleert de gemeente energiebesparing via de subsidieregeling woningisolatie. Ook verstrekt de gemeente leningen voor duurzaamheidsmaatregelen in koopwoningen. In het SER-energieakkoord (2013) is afgesproken dat gemeenten de inspanningen, op het gebied van energiebesparing bestaande bouw, gaan vergroten. Dit moet bijv. leiden tot een energieloket voor burgers (in de regio en/of lokaal), waarbij overigens ook van branchepartijen een belangrijke inbreng wordt verwacht. Bij het stimuleren van de burgers zal de nadruk liggen op het treffen van fysieke maatregelen (woningisolatie), met als optie renovatie naar NOM-niveau (Nul op de meter, d.w.z. de bewoner heeft geen energiekosten meer). Daarnaast kan stimulering zich richten op het stookgedrag in de woning. Nieuwbouw In de komende jaren worden in Ede nog duizenden nieuwe woningen gebouwd. Wij willen daarbij krachtig sturen op duurzame bouw. Wij willen dat doen met een open mind en met partners zoeken naar alternatieve mogelijkheden en nieuwe aanpakken zonder in normeringen te verzanden. Wij realiseren ons dat de lat hoog moet liggen: elke niet energie-neutraal/duurzaam gebouwde woning in Ede is een gemiste kans! Wij onderzoeken de mogelijkheid om bij de verkoop van gronden duurzaam bouwen als een belangrijk en leidend element mee te wegen. Ook onderzoeken we de mogelijkheid om in Ede een duurzaamheidsmatrix te hanteren (zoals meer gemeenten doen) waaraan stedenbouwkundige plannen en bouwplannen worden getoetst met een sterk selecterende betekenis. De relatie met onze natuurlijke habitat kunnen we ook laten zien in de keuze van bouwmaterialen. Duurzame bouw wordt dan tastbaar en zichtbaar. Wij willen dit in onze informerende en communicerende rol meenemen en bijvoorbeeld een 'duurzaamheidsbibliotheek' opzetten met voorbeelden en praktische ideeën op het gebied van bouwen en wonen die voor iedereen toegankelijk is.
Speerpunt 4: Ede proeftuin voor duurzame voeding Ede en het gebied van de FoodValley regio zijn van oudsher sterk verbonden met de productie van food. Samen met de WUR en de kenniscampus Ede ligt de kracht van Ede/FoodValley in de combinatie tussen de op ontwikkeling en innovatie gerichte kennis en de aanwezigheid van een groot aantal agrofoodbedrijven, agrarische ervaring en praktische expertise. Ede heeft in de Visie
Blz. 10
Ede 2025 uitdrukkelijk gekozen voor Food in de brede zin van het woord.
In de in ontwikkeling zijnde strategische visie Food worden deze krachtige elementen uitgewerkt en verbonden met doelstellingen op het gebied van: – Economie: versterken van de economische kracht van Ede en het bevorderen van productiemethoden en innovaties die bijdragen aan een duurzame (mondiale) voedselproductie. - Sociaal: versterken van de sociale kracht van Ede, vooral door bevorderen van ontmoeten en verbinden van stad en platteland. Deze startnotitie over Duurzaamheid is daaraan complementair. In deze notitie stellen we het speerpunt duurzame voeding voor. Dat kan gaan over duurzame productiewijzen, duurzaam transport, maar ook over duurzame gezondheid. Daarbij bestaan ook logische verbindingen met bijvoorbeeld recreatie en toerisme (lekker en gezonde voeding in onze restaurants), sport en educatie. Het speerpunt duurzame voeding sluit aan bij een brede maatschappelijke trend. Het maakt onderdeel uit van een life-style, een bewustere manier van leven. Deze trend is er één van meer aandacht voor echt (samen) eten, producten van dichter bij huis, op een verantwoorde manier geproduceerd, goed voor gezondheid van mens, dier en omgeving en uiteraard veilig. Mogelijke doelen zijn: Duurzame supermarkten, stadslandbouw, proeflocaties in het buitengebied voor onderzoek naar duurzame voeding en voedselproductie, samenwerking met de Voedingsalliantie (WUR en Ziekenhuis) Gezond en gevarieerd voedsel dragen ook belangrijk bij aan doelstellingen op het gebied van duurzame gezondheid en aan het welbevinden van onze inwoners. Diabetes kan daarbij als belangrijk voorbeeld worden genoemd ook in relatie tot overgewicht. Overgewicht en daaraan gerelateerde diabetes vormen en in belang sterk groeiend probleem in Nederland. Goede voeding heeft ook een directe verbinding met goede zorg in de wijken en het langer in goede gezondheid en vitaal thuis wonen van onze oudere inwoners. Het WFC voorziet in de ontwikkeling van een Experiencecentre waar bezoekers op informatie en kennis kunnen opdoen over alle facetten van het thema Food. De voedselwaardeketen vormt daarin de rode draad. Duurzaamheid is de belangrijkste opgave in de organisatie van de voedselwaardeketen.
Speerpunt 5: Meer waarde uit afval Gemeentelijk afvalbeheer kan een belangrijke bijdrage leveren aan de duurzame ambities van de gemeente. In de Koersnotitie 'Kijken naar Afval' hebben we de stip op de horizon aangegeven. Huishoudelijk afval is niet langer afval maar grondstof. Intensivering van gescheiden inzameling draagt bij aan kostenreductie en een beter milieu. Door duurzaamheideisen op te nemen bij opdrachtverstrekking en aanbestedingen sturen wij op de 3 P's: 1. milieuoptimalisatie (meer/beter hergebruik, beperking CO2-uitstoot met 18.000t/jr.); 2. Social Return On Investment (SROI) binnen de afvalinzameling en – verwerking; 3. kostenreductie door innovatieve inzamelsystemen en verschuiving van afval verbranden naar hergebruik van grondstoffen. Doel van ons afvalbeleid is een trendbreuk te bewerkstelligen van het al jarenlange scheidingspercentage van 58% naar 75% in 2020. Twee pilots in 2015 voeren we uit om na te gaan welk effect aanpassing(en) van het afvalinzamelsysteem heeft/hebben op reductie van kosten en restafval, c.q. verhoging van het hergebruikpercentage. Uiteraard speelt bewustwording rond afvalscheiding, verspilling en hergebruik van afval een belangrijke rol hierbij. Met educatieprogramma’s, campagnes en acties/evenementen (zoals koken met restjes, FoodUnplugged) is het bewustzijn mogelijk nog verder te vergroten.
Blz. 11
9.
Aanpak
Het proces om te komen tot een duurzaamheidsprogramma bestaat uit de volgende stappen: 1. Nulmeting speerpunten: waar staan we? 2. Analyse best practices speerpunten: van welke inspirerende voorbeelden kunnen we leren? 3. Analyse mogelijkheden rond speerpunten: welke initiatieven zijn er mogelijk? 4. Keuze initiatieven: wat gaan we doen? Hieronder lichten we de verschillende stappen toe: 1. Nulmeting speerpunten: waar staan we? Hoe duurzaam is Ede al? In paragraaf 5 hebben we al kort weer gegeven hoe we scoren op diverse benchmarks. Daarnaast is in de bijlage een overzicht van bestaande projecten te vinden. Voor de (mogelijke) speerpunten maken we het nulbeeld verder compleet (voor een eerste analyse zie bijlage 3). Voorstelbaar is namelijk dat er initiatieven in de samenleving zijn rond duurzaamheid waar we nu als gemeente geen weet van hebben. Via een scan van websites en social media proberen we hier zicht op te krijgen. Het complete nulbeeld hanteren we vervolgens als vertrekpunt voor ons duurzaamheidsbeleid en gebruiken we bij monitoring en latere evaluaties van het beleid. 2. Analyse best practices speerpunten: welke inspirerende voorbeelden zijn er om van te leren? Daarnaast leren we graag van andere gemeenten. Daarom inventariseren we ook wat andere gemeenten doen aan duurzaamheid rond deze speerpunten. Welke best-practices zijn er? Welke ideeën/initiatieven passen ook bij Ede? Een analyse van bestaande projecten waar Ede bij aan zou kunnen sluiten maakt tevens onderdeel uit van deze inventarisatie. Overigens is het niet de bedoeling om best practices te kopiëren van andere steden, maar om ideeën op te doen die passen bij Ede. Daarnaast gaan we in gesprek met enkele gemeenten (o.a. Wageningen, Apeldoorn, Arnhem, Nijmegen) om te leren van hun ervaringen. 3. Analyse mogelijkheden rond speerpunten: welke initiatieven zijn er mogelijk? Om zicht te krijgen op welke initiatieven mogelijk zijn rond de gekozen speerpunten voeren we, zoals afgesproken in het convenant, met een onderzoek naar de mogelijkheden op het gebied van duurzaamheidsbevordering. Dit onderzoek dient antwoord te geven op de vragen: Welke mogelijkheden zijn er om duurzaamheid in Ede te bevorderen rond de gekozen speerpunten? Welke kansrijke aanvullende/nieuwe initiatieven dragen bij aan het halen van de doelstellingen? Hoe kunnen we het verschil gaan maken? Wat past bij Ede? Welke initiatieven lonen het meest? En met welke initiatieven is juist de samenleving in beweging te krijgen? Per initiatief brengen we in beeld wat de bijbehorende kosten zijn en wat het oplevert. 4 Maken keuzes: wat gaan we doen? Op basis van stap 1 t/m 4 stellen we vast voor welke speerpunten we willen gaan, met per speerpunt een doelstelling/streefbeeld en selectie van mogelijke kansrijke initiatieven. Vervolgens kleuren we de speerpunten verder in. Dit doen we samen met de samenleving, via het Inwonerspanel en social media. Wat vinden zij van onze ideeën? Wat heeft volgens hen prioriteit? En wat zou hun bijdrage aan de speerpunten kunnen zijn?
10. Beoogde resultaten Met bovenstaande aanpak beogen we te komen tot een duurzaamheidsprogramma dat bestaat uit de volgende onderdelen:
Een lijst met speerpunten waar we de komende collegeperiode voor gaan met bijbehorende doelstellingen. Een uitvoeringsprogramma met te nemen initiatieven (wat, wie, wanneer?). Handvatten voor vakafdelingen om duurzaamheid in hun eigen beleidsterrein te incorporeren. Communicatieplan: om bestaande en nieuwe initiatieven meer in de etalage te zetten, en de samenleving en eigen organisatie te betrekken en stimuleren. Vertaling van de duurzaamheidsspeerpunten en doelstellingen naar indicatoren die de voortgang meten van duurzame ontwikkeling.
Blz. 12
11. Rol gemeente Wat is onze rol om de duurzaamheidsambities te bereiken? Niet overal willen en kunnen we ons evenveel mee bemoeien. En op een aantal zaken hebben we geen grip. Gelet op onze invloedsfeer zien wij onze rol als volgt. Vooral stimulerend, verleidend en faciliterend In het Convenant is door de coalitiefracties uitgesproken dat zij op een vernieuwende manier burgers en andere partners betrekken bij de voorbereiding en uitvoering van plannen en projecten. Dit geldt ook voor duurzaamheid. We zien de rol van de gemeente hierbij zoveel mogelijk als stimulerend en inspirerend. In de zin van het stimuleren van initiatieven vanuit de samenleving. Vanuit de gedachte dat de samenleving de drijvende kracht is bij het verduurzamen van de gemeente (bottum-up). Inwoners kunnen we verleiden en stimuleren om duurzamer te zijn door successen zichtbaar te maken en te belonen. Innovatieve bedrijven op gebied van duurzaamheid kunnen we aantrekken door ruimte te geven aan start-ups. We zetten hierbij zoals hiervoor opgemerkt krachtig in op informatie en communicatie. Dat geldt als overkoepelende aanpak voor al de gekozen speerpunten. In het uitvoeringsplan komen we hier expliciet op terug. Toch zullen we rond duurzaamheid ook dikwijls zelf het initiatief moeten nemen. En een initiërende en/of faciliterende rol op ons nemen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan het verstrekken van subsidies rond zonnepanelen, aanleg fietssnelwegen, aanleg stadswarmtenet. En bij het duurzaam bouwen op de Veluwse Poort is het pakken van een regierol wellicht meer vanzelfsprekend, via grondposities. Uiteindelijke rolneming en positionering hangt uiteraard ook af van de uiteindelijke thema's en speerpunten. ‘Practice what you preach’ Duurzaamheid kan in eigen huis optimaal worden vormgegeven door duurzaamheid te integreren in de bedrijfsvoering. Voor bestuur, medewerkers en organisatie als geheel moet gelden: 'practice what you preach' . Het goede voorbeeld geven kan bijv. door duurzaam inkopen, terugdringen energiegebruik, gebruik van zonnepanelen, elektrisch rijden, duurzaam inkopen, stimulering gebruik fiets bij dienstreizen binnen Ede en woon-werkverkeer.
Voorbeelden van manieren om initiatieven uit de samenleving te stimuleren • Werven duurzame ideeën via een digitaal platform / LinkedIn-groep • Inwonerspanel • Pilots/proeftuinen • Voorbeeldfunctie Duurzame voorbeeldwoning • Voorlopers steuntje geven (als vb functioneren) • Aangaan verbindingen met lokale partners (bijv. d.m.v. convenanten) • Organiseren bijeenkomsten (koplopers samenbrengen, uitwisseling kennis en ervaringen) • Voorlichting/promotie • Prijsvraag duurzame projecten • Keurmerk duurzame ondernemer • Lespakket energieke school 12. Planning Met deze startnotitie zetten we een eerste stap op weg naar een nog op te stellen uitvoeringsprogramma Duurzaamheid. De doorlooptijd van het programma is gelijk aan de bestuursperiode (2014-2018). De planning ziet er als volgt uit: Startnotitie: - Vaststelling startnotitie in vergadering burgemeester en wethouders 3 maart 2015 - Oordeelvormende vergadering gemeenteraad 19 maart 2015 - Besluitvormende vergadering gemeenteraad 2 april 2015 Uitvoeringsprogramma: - Vaststelling in college burgemeester en wethouders 14 april 2015 - Oordeelsvormende vergadering gemeenteraad 30 april 2015 - Besluitvormende vergadering gemeenteraad 21 mei 2015
Blz. 13
13. Organisatie Opdrachtgevers Wethouder Leon Meijer is bestuurlijk opdrachtgever en Arjen Droog is ambtelijk opdrachtgever van het programma duurzaamheid. Inzet beleidsafdelingen Een integrale benadering van duurzaamheid vraagt inzet vanuit diverse afdelingen in de organisatie. Vanuit het programma wordt het programmaplan opgesteld, met hierin handvatten voor de vakafdelingen om in hun eigen beleid te verwerken. Kernteam Een ambtelijk kernteam zorgt voor het opstellen van het programmaplan. Het kernteam bestaat uit een strateeg, communicatieadviseur en twee beleidsadviseurs onder leiding van een programmamanager. De programmamanager duurzaamheid geeft sturing aan de ontwikkeling van het programma. Een strateeg adviseert hierbij over te maken keuzes etc. Bij het betrekken van de samenleving speelt Communicatie een belangrijke rol. Externe ondersteuning Voor het onderzoek naar mogelijkheden van duurzaamheidsbevordering maken we gebruik van een hierin gespecialiseerd extern bureau. Voor de nulmeting en analyse best practices doen we een beroep op een HBO/Universiteit. Externe partijen We willen het gesprek aangaan met partners in de samenleving. We gaan graag samen op zoek naar manieren om een programma Duurzaam Ede te realiseren. Andere overheden (provincie, regio, Gelrestad etc), maatschappelijke organisaties, kennisinstellingen en bedrijven betrekken we in ieder geval in het cocreatieve proces. Task force group Sinds november bestaat er een task force group. Deze groep bestaat uit raadsleden die zich verbonden voelen met het thema duurzaamheid en heeft een informeel karakter. Doel van de groep is om het programma te voeden met ideeën en voor het programma als sparringpartner te fungeren. Denktank Daarnaast gaan we na of een Denktank Duurzaamheid toegevoegde waarde heeft, bestaande uit experts en strategische partners op het gebied van duurzaamheid. Deze ambassadeurs kunnen meedenken over de kansen en uitdagingen m.b.t. duurzaamheid. Indien mogelijk sluiten we aan bij een bestaand overleg. 14. Risico’s/kritische succesfactoren Gelet moet worden op: • integrale aanpak duurzaamheid op alle beleidsvelden in de gemeente Ede • aan bestaande medewerkers wordt gevraagd tijdig capaciteit te leveren. Daarnaast is extra capaciteit nodig. Het niet of niet tijdig kunnen leveren van capaciteit gaat ten kosten van de doorlooptijd en succes van het programma • draagvlak, commitment en cocreatie met partners/samenleving • tegelijkertijd gebeurt er al veel interactief met bewoners en bedrijven. Met de kerntakendiscussie en het sociaal domein trekt de gemeente al de wijken in en krijgt burgerparticipatie vorm. Afstemming met andere participatietrajecten is dus essentieel. 15. Kosten Voor het opstellen van het programma duurzaamheid is vooral geld nodig voor het participatietraject met de samenleving, campagnes, nulmeting, voorstudies, ondersteuning etc. We schatten de benodigde hoeveelheid middelen in op € 75.000. De vraag voor 2015 (nieuw beleid) is nog niet bekend en zal op basis van het uitvoeringsprogramma worden ingebracht in de Perspectiefnota 2016-2019.
