tDi L409(L6
Stormschade aan bomen op dijken Storm 27 oktober 2002
Schade aan dijken door omgewaaide bomen en wat we er van kunnen leren
W ~ ~ -1
-
t
•;;;
:
•
-
4831 ....
.pUlaLJIL vail
Alterra, Research Instituut voor de Groene Ruimte Rijkswaterstaat Dienst Weg- en Waterbouwkunde Afdeling Waterkeren
Stormschade aan bomen op dijken Storm 27 oktober 2002
Schade aan dijken door omgewaaide bomen en wat we er van kunnen Ieren
-
-
.
54 , -
-,
21,
.-..'
.-- •. : -
1
ç Wa1
Zzlf
- - -;.
...
Alterra, Research Instituut voor de Groene Ruimte In opdracht van: Rijkswaterstaat Dienst Weg- en Waterbouwkunde Afdeling Waterkeren
REFERAAT Hazebroek, E,. Stormschade aan bomen op dijken, storm 27 oktober 2002: Schade aan dijken door omgewaaide bomen en wat we er van kunnen leren... Wageningen, Alterra, Research Instutuut voor de Groene Ruimte
Dit verslag geeft een overzicht van omgewaaide bomen op dijken als gevolg van de storm van 27 oktober 2002 -voor zover deze bekend zijn geworden door middel van een enquête onder de waterschappen- en conclusies die uit deze gegevens kunnen worden getrokken. Trefwoorden: storm, bomen, dijken
ISSN 1566-7197
© 2003 Alterra, Research Instituut voor de Groene Ruimte, Postbus 47, NL-6700 AA Wageningen. Tel.: (0317) 474700; fax: (0317) 419000; e-mail: postkamer@ alterra.wag-ur.nl Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Alterra.
Projectnummer 50070.05 4
Inhoud:
Voorwoord
4
Inleiding
5
De inventarisatie
5
De aard van de storm (bron KNMI)
6
Stormschade aan bomen
9
10
Conclusie
Literatuur
12
BIJLAGE 1 Resultaten enquête
13
BIJLAGE II Checklist
29
3
Voorwoord
Wout Snijders (DWW- Afdeling Waterkeren) en Jitze Kopinga (Alterra) waren zo vriendelijk de tekst kritisch door te lezen en van commentaar te voorzien. Van hun aanmerkingen en aanvullingen heb ik dankbaar gebruik gemaakt. Het commentaar van Jitze Kopinga bij de foto's in de bijlagen is tussen aanhalingstekens geplaatst en aangeduid met (iK).
ri
Inleiding
Op zondag 27 oktober 2002 raasde een storm over Nederland die behoorlijk wat schade heeft aangericht, onder andere ook aan bomen op dijken. Een eis is dat waterkeringen, zoals dijken, al dan niet met bomen er op, ook in extreme omstandigheden zoals tijdens een storm goed moeten functioneren. In deze enquête gaat het om bomen op plaatsen waar sprake is van een waterkerende functie: dit kunnen zijn primaire waterkeringen of andere waterkeringen. Voor schade is schade aan het wortelstelsel van overwegend belang. Doordat de wortels, of een deel van de wortels, worden beschadigd of uit de bodem wordt gerukt verliest de dijk aan sterkte. De belangstelling van het onderzoek richt zich in het bijzonder op gevallen dat een omgevallen boom wortelschade heeft. Analyse van die situaties kan ons dan iets leren welke eisen we aan waterkeringen met bomen er op of er bij zouden kunnen stellen. In deze gevallen zijn de locatie van de boom en de toestand van het beheer van belang. Voor wat betreft de veldomstandigheden tijdens de storm wordt opgemerkt: • Uit algemene gegevens van het KNMI blijkt dat gedurende oktober 2002 de hoeveelheid neerslag normaal was. In De Bilt viel gedurende de twee weken voorafgaand aan de grote storm dagelijks gemiddeld 2 - 3 mm regen, met een uitschieter op 25 oktober (9 mm). 27 oktober zelf was ook een natte dag met gemiddeld over het land 13 mm neerslag (in de Bilt viel die dag meer dan 25 mm). • Het temperatuurverloop was in de maand voorafgaand aan de storm normaal. In de Bilt is het kwik tot de storm niet onder 00 C gekomen (meetreeksen KNMI). • De storm viel in de periode van herfstbladval van de loofbomen: veel boomsoorten die betrekkelijk laat in de herfst hun blad verliezen verloren juist gedurende deze stormepisode een belangrijk deel van hun bladeren. In hoeverre aanwezige bladeren aan bomen debet zijn aan de stormschade kan dan ook moeilijk worden opgemaakt.
De inventarisatie
Alterra is door Rijkswaterstaat benaderd om, via een telefonische enquête, de aard en omvang van mogelijke schade aan de dijken door omgewaaide bomen op of nabij deze dijken te inventariseren. Naar aanleiding van vragen van de Unie van Waterschappen en diverse waterschappen, was door STOWA reeds een schriftelijke enquête onder de waterschappen gestart naar de gevolgen van de storm voor bomen op en nabij keringen. Deze enquête had 20 december nog niet veel respons opgeleverd. Alterra heeft, op verzoek van Rijkswaterstaat/DWW, het vervolg van deze enquête op zich genomen en de waterschappen die nog niet gereageerd hadden telefonisch benaderd. De resultaten van beide enquêtes zijn in dit verslag weergegeven.
De verkregen gegevens leveren een goede indicatie van de schade aan bomen op dijken als gevolg van de storm. Bij de interpretatie van de gegevens moet duidelijk worden betrokken dat de waarnemingen géén volledig beeld geven. Dit om twee redenen: de enquête is met beperkte middelen, telefonisch uitgevoerd per waterschap is één persoon geënquêteerd die is belast met een beheerstaak. Verondersteld wordt dat de geënquêteerden op het tijdstip dat zij werden benaderd niet steeds allen optimaal gedocumenteerd zijn geweest van zowel gebiedskennis, kennis over de sterkte van waterkeringen én boomkennis.
De aard van de storm (bron KNMI)
Op 27 oktober trok een zware storm over het land. In het gehele land kwamen zeer zware windsnelheden voor. Gemiddeld over het land was dit de zwaarste storm in ruim twaalfjaar. De 27-oktober-storm staat op de zesde plaats in de rij van zware stormen vanaf 1970. In de eerste middaguren is in de westelijke kustprovincie gemiddeld over 10 minuten windkracht 11, een zeer zware storm, gemeten. Het hoogste uurgemiddelde van de wind bedroeg 28 mlsec (101 km/uur) in Vlissingen en in Ijmuiden. Daarmee staat deze storm met een uurgemiddelde van windkracht 10 geboekt in de Tabel van de zwaarste stormen sinds 1910. Op de top 10 van de zwaarste stormen vanaf 1970 staat deze storm op de zesde plaats. Bij een zware storm, windkracht 10, worden gemiddeld over tien minuten snelheden bereikt van 89 tot 102 kilometer per uur (25 tot 28 meter per seconde). Een zeer zware storm, windkracht 11 volgens de schaal van Beaufort, haalt een tien minuten gemiddelde van 103 tot 117 kilometer per uur (28 tot 32 meter per seconde). Tijdens windstoten kunnen dan korte tijd snelheden van 100 tot 150 kilometer per uur worden bereikt. In het binnenland komt windkracht 10 zelden voor, maar bij zware storm aan zee komen landinwaarts wel zeer zware windstoten voor. Bomen kunnen worden ontworteld, takken worden afgerukt en obstakels of gebouwen kunnen schade oplopen, wat grote risico's met zich meebrengt. Vooral in de periode oktober tot en met april wordt op weerstations langs onze kust nu en dan korte tijd windkracht 10 gemeten, maar een lang aanhoudende zware of zeer zware storm komt weinig voor. Sinds 1910 kwam in ons land in totaal 39 keer een storm voor waarbij minstens een uur lang windkracht 10 of meer woedde, waarvan negen in de jaren negentig van de 20e eeuw.
on
Tabel 1. Windsnelheden in m/sec in Nederland op 27 oktober 2002 (bron: KNMI) Locatie
De Kooy gem max min Eelde gem max min Marknesse gem max min Schiphol gem max min Rotterdam gem max min
Windsnelheid gem vlaag
Windsnelheid gem vlaag
16 24 6
34
12 17 5
30
12 18 4
De Bilt gem max min Twenthe gem max min Vlissingen gem max min Gilze-Rijen gem max min Maastricht gem max min
30
15 23 6
34
14 21 5
32
9 15 4
28
11 17 4
35
19 28 9
41
11 15 9
28
12 19 5
31
Wlndsnelheid sterkste stoten zondag 27 oktober 2002 2
N
A
29
48 sffitiona
33 27 38
36
5
37 32
33 31
33
34 24 32 -
31
33 mis flTO-28 31 r-128-30 28 3D•32 2 r- 32.34 28 34-36 r136-38 38-4O 4044
20 - 020 40e0 KIcreters c)20. KI Klinatoloosche Dienst
1
KI
Figuur 1 Snelheid sterkste windstoten op 27 oktober 2002 (bron: KNMI)
7
Tabel met de zwaarste stormen in Nederland vanaf 1910 (bron KNMI)
'lummer
Jaar
Data
Zwaarste windstoot
Windkracht hoogste uurgemiddelde 24,5 m/sec of hoger Bft
Mlsec
kmlh
anlsec
km/h
Plaats
1911
30sept11 okt
II
30
108
38
137
Hoek van Ho]land
2
1912
27augustus
10
27
97
41
148
Hoek van Holland
3
1914
28/29 dec
11
32
115
42
151
Hoek van Holland
4
1916
13januari
10
27
97
42
151
Hoek van Holland
5
1921
6november
11
32
115
45
162
Hoek van Hol land
6
1925
9/10 februari
10
27
97
39
140
Vlissingen
7
1926
9/10 oktober
10
26
94
35
126
Vlissingen
1928
16/17nov
11
29
104
38
137
Vlissingen
9
1928
23november
10
25
90
38
137
Vlissingen
10
1928
25november
10
28
101
37
133
Vlissingen
11
1938
4 oktober
10
26
94
38
137
Vlissingen
12
1940
13/14 nov
10
26
94
38
137
Vlissingen
13
1943
718 april
11
31
112
35
126
Vlissingen
14
1944
7september
12
34
122
IS
1949
1/2 maart
11
29
104
39
140
Den Helder
16
1953
31 jan!! tebr
10
27
97
40
144
Den Helder
17
1960
20januari
10
26
94
41
148
Den Helder
18
1967
17 oktober
10
27
97
40
144
IJmuiden
19
1972
13 november
II
29
104
42
151
Mectpaal Texelhors
20
1973
2april
11 11 10
30 30 28
108 108 101
43 42 39
155 151 140
Vlieland MeetpaalTexelhors Ijmuiden
2!
1974
16 januari
10
25
90
32
114
Vlissingen
114 97 108
40 41 39
144 114 140
IJmuiden Vlissingen Terscheling IJmuiden
Vlissingen
2/3januari
II 10 11
32 27 30
1983
1 februari
10
27
97
38
137
1983
27 november
10
27
97
40
144
Vlissingen
1984
13januari 14januari
4!
15!
10
27
97
Gilze Rijen Vlissingen
1987
16 oktober
10
27
97
40
144
IJmuiden
27
1990
25januari
II 10
29 27
104 97
44 41
159 148
IJmuiden Schiphol
28
1990
26 tèbruari
10
26
94
41
148
Den Helder
29
1993
13januari
10
26
94
34 38
122 137
IJmuiden/Terschelling Stavoren
30
1993
8/9 dec
10
25
90
35
126
Vlissingen
31
1994
1april
10
25
90
32 35
114 126
IJmuiden Vlissingen
32
1995
3maart
10
25
90
31
112
IJmuiden
33
1998
4januari
10
26
94
35
126
IJmuiden
34
1999
3december
10
25
90
33
118
Vlieland
35
2000
28 mei
10 10
25 25
90 90
34 33
122 118
IJmuiden Vlissingen
36
2000
29/30 okt
10
26
94
39
140
IJmuiden
37
2002
26 februari
10
25
90
34
122
Vlieland
38
2002
9maart
10
25
90
30
108
Ijmuiden
39
2002
27 oktober
10 10 10
28 28 27
101 101 97
41 39 38
148 140 137
Vlissingen IJmuiden Hoek van Holland
22
1976
23 24 25 26
4. Stormschade aan bomen
Bij de inventarisatie is melding gemaakt van 157 omgewaaide bomen op of nabij waterkeringen. Uit tabel 1 en figuur 1 blijkt dat de storm het hevigst heeft toegeslagen in Noord-Holland en Zeeland. De meeste omgevallen bomen komen echter voor in de provincies Zuid-Holland en Utrecht (Tabel 2). In de provincies Groningen, Friesland, Drenthe en Flevoland is weinig of geen schade. De schade aan of door bomen bij primaire waterkeringen is gering. De reden hiervoor is dat de meeste waterschappen terughoudend zijn met het toestaan van bomen op primaire waterkeringen. Tabel 2 Aantallen en soorten omgewaaide bomen per provincie. p = primaire waterkering s = secundaire waterkering De omgewaaide bomen op de kaden zijn in deze tabel niet opgenomen. Over Geld Flev Utr Provincie Gro Frie Dre pspspspSpspsps j
20
21
1
3
5
1 2
1 1
Plawn Eik Onbekend
50
2
Zw. Els lep Populier Knotwilg Wilg
NH ZH NB Zeel Limb ps pspspsps
r
4
00
2
2
35
10 25 10
Voor het verkrijgen van een grove indicatie van het voorkomen van aantallen bomen op dijken is bij de enquête gevraagd een schatting te geven van het aandeel dijken met bomen. Van de 23 Waterschappen die deze vraag beantwoord hebben zijn er 9 met vrij veel bomen op de dijk, 8 met vrijwel geen en 6 met geen bomen op de dijk. Waar het voorkomen van bomen op een dijk om bepaalde redenen wenselijk geacht is, zijn vaak voorzieningen getroffen door het plaatsen van een damwand in de dijk. Een aantal beheerders is van mening dat stevige gezonde bomen een goed wortelstelsel hebben en daardoor bij zware storm gewoonlijk omvallen door afknappen. Deze mening wordt ondersteund door ir. J. Kopinga, bomendeskundige bij Alterra. Problemen ontstaan vooral bij zieke bomen of daar waar de bomen door een hoge grondwaterstand slechts oppervlakkig wortelen. Dit laatste is duidelijk te zien op de foto van de omgewaaide Elzen langs het kanaal van Deurne. Ook in de enquête wordt soms melding gemaakt van zieke bomen die zijn omgevallen. Van de omgewaaide bomen is voor een aantal locaties en gevallen een mogelijke oorzaak genoemd, maar vaak ook niet. Een overzicht op basis van wat meer gedetailleerde gegevens levert het volgende beeld op:
Hoge grondwaterstand/natte bodem Waterschap de AA 50 zwarte elzen, kanaal van Deurne Waterschap Groot Salland 1 populier Hoogheemraadschap van de Krimpenerwaard 2 beuken Waterschap Mark en Weerijs. 25 bomen Ziek, beschadigd 1 boom 1 iep 10 bomen (op stam afgebroken)
Waterschap de Groote Waard Waterschap Brielse Dijkkring Waterschap Roer en Overmaas
Omgewaaid maar afgebroken Waterschap Groot Salland Iepen en knotwilgen Waterschap IJsselmonde Essen Hoogheemraadschap van de Stichtse Rijnlanden 1 populier Waterschap Vallei en Eem 10 eiken Waterschap Zeeuwse eilanden Enkele knotwilgen DWR Amstel en Vecht 4 knotwilgen Omgewaaid met kluit geen duidelijke oorzaak 1 linde Hoogheemraadschap Alblasserwaard en Vijffieerenlanden Waterschap Groot Salland 1 populier Hoogheemraadschap van Schieland 1 spar bomen (populier en plataan) Hoogheemraad de Stichtse Rijnlanden 5
5. Conclusie
Tijdens de storm van 27 oktober is in een enkel geval schade ontstaan aan het wortelstelsel van bomen op of aan de dijk in een zone met een waterkerende functie: bomen op dijken zijn niet zondermeer zonder risico. De bevindingen van de enquête zijn beperkt. Vermoedelijk zijn niet alle bomen met schade opgespoord. Ook zijn van de bomen waarvan een aantasting van het wortelstelsel is geconstateerd niet steeds goede analyses opgesteld van de sterkte van de waterkering en het functioneren van de boom. Een volgende keer is het beter dat meteen na de storm de inventarisatie wordt gehouden en de 'hotspots' —nog voordat de schade is hersteld- worden bezocht door personen met kennis van en geotechniek en kennis van boomkunde. Op bijlage 2 is een checklist bijgevoegd die heel handig kan zijn bij het organiseren van een eerstvolgende inventarisatie. De schade aan en door bomen op primaire waterkeringen is gering. Dit kan voor een deel worden verklaard doordat op primaire waterkeringen als regel maar weinig bomen voorkomen. 10
De omvang van de schade aan bomen en de schade aan de waterkering door toedoen van de oktoberstorm betreft vooral bomen op en aan kaden en secundaire dijken. Dit zijn locaties waar - in verhouding tot de primaire waterkeringen - veel meer bomen voorkomen en de gevolgen voor de veiligheid door aantasting van het dijktalud in de regel geringer zijn. Vooral bomen met schade aan het wortelstelsel -waar schade aan het dijklichaam is ontstaankunnen een gevaar betekenen voor de waterkerende functie omdat de erosiebestendigheid kan zijn verminderd. Uit de enquête komt naar voren dat in een aantal gevallen deze omgewaaide bomen reeds ziek of beschadigd waren. Soms was dit bij de beheerders al herkend. Niet altijd is de onderliggende oorzaak van het ontwortelen duidelijk. Dit maakt het lastig om voortijdig "riskante" bomen te herkennen. Op locaties waar men vanuit historisch oogpunt waardevolle of monumentale bomen op dijken wil bewaren kan men speciale maatregelen nemen waarbij de reststerkte behouden blijft, bijvoorbeeld door het oprichten van damwanden. Voorbeeld is de Bomendijk langs de Westzijde van de IJssel in de gemeente Voorst waar door het Waterschap Veluwe speciale maatregelen zijn getroffen. Bomen op dijken en met name bomen met een ontoereikend of anderszins verzwakt wortelstelsel, kunnen tijdens stormachtig weer een bedreiging zijn voor de erosiebestendigheid van de dijk. Gelukkig komen de stormen vaak voor in een periode van het jaar (zie Tabel KNMI met de zwaarste stormen) dat de bomen (vrijwel) geen bladeren hebben en dus minder gemakkelijk zullen omwaaien. Daarentegen kan echter worden aangevoerd dat in de winter de kans op een volledige waterverzadiging van de grond groter is, hetgeen een nadelig effect zou kunnen hebben op de verankering van de boom. Mocht men om bepaalde redenen er toch voor kiezen bomen op dijken te willen aanplanten, dan is het raadzaam om dit vooralsnog te beperken tot locatiespecifieke omstandigheden waar de aanwezigheid van bomen geen bijzondere risico's met zich meebrengt, dan wel waar de eventuele risico's kunnen worden ondervangen door aanvullende voorzieningen. Een standplaatsonderzoek door een bomendeskundige op geschiktheid van de locatie en de keuze van het juiste bomensortiment zijn daarbij een eerste vereiste. Op basis van een aantal factoren zoals o.a. de dikte van de afdeklaag, de doorwortelbaarheid van de grond, grondwaterstandfluctuaties en dergelijke, kan een uitspraak worden gedaan of de locatie in principe wel of niet geschikt is en welke boomsoort daar dan het beste aangeplant kan worden. Uiteraard kunnen hierbij ook landschappelijke, ecologische en culturele overwegingen worden betrokken. Ook zullen de beheerders in staat moeten zijn om risicovolle bomen tijdig te herkennen en moeten weten welke (boomverzorgende) maatregelen nodig zijn om problemen te voorkomen. Om hen hierbij te helpen is aan het eind van dit verslag in de literatuurlijst een aantal bronnen opgenomen met informatie en richtlijnen ten aanzien van het herkennen van in dit opzicht "gevaarlijke" bomen.
Literatuur
Gent, H. van, P.J. Keizer, J. Kopinga & B.M. Visser. 1997. Houtrot in bomen. Bomenstichting,Utrecht, IPC Groene Ruimte, Arnhem, Kring praktiserende boomverzorgers, Enschede. 61 pp. Lonsdale, D. 1999. Principles of tree hazard assessment and management. Forestry Commission, London. 388 pp. Mattheck, C. & H. Breloer. 1995. Handboek Boomveiligheid. De boombreuk in mechanica en rechtspraak. Piux Floris Produkties, Almere-Haven, 254pp. Prooijen, G.-J., 2002. Stadsbomen Vademecum 3A. Boomcontrole en onderzoek. IPC Groene Ruimte , Arnhem, 150 pp. Wessoly, L. & M. Erb. 1998. Baumstatik und Baumkontrolle. Patzer Verlag, Berlin. 270pp.
12
BIJLAGE 1 Resultaten enquête
Schade aan bomen op dijken en waterkeringen bij de Waterschappen
13
Waterschap de Aa Postbus 385 5280 AJ Boxtel 0411-613100 50 volwassen zwarte elzen ontworteld langs kanaal van Deume (zie foto's). Waterschap heeft geen 'echte' dijken in beheer. Ni
•,i$ 4
1 1
(JK) "Het" falen" van de bomen is hier toe te schrijven aan een gebrekkige doorworteling (naar de diepte) van de bomen als gevolg van een hoge grondwaterstand (waar beneden ook bij Elzen, niet of nauwelijks wortelontwikkeling) plaatsvindt). De richting van de wind en de bescherming door belendende beplanting zijn tevens bepalend voor de windworpgevoel igheid." 14
Hoogheemraadschap Albiasserwaard en Vijflieerenlanden Postbus 102 4200 AC Gorinchem 0183-635482 Geen schade op primaire dijken. Alleen een gesnoeide linde op secundaire dijk. Kluit meegetrokken, 2m breed, 70 cm diep. Van deze linde is geen informatie beschikbaar, die een aanwijzing kan geven waarom deze boom is omgewaaid. Wel noemt het Hoogheemraadschap een vergelijkbaar geval aan de buitenzijde van de Zouwendijk (secundaire dijk). Deze boom (waarschijnlijk een Wilg of Zwarte Els) was niet ziek of beschadigd. Wel stond de boom aan de buitenzijde van de Zouwendijk met de wortels nagenoeg in het water van de Zederik, waardoor aan de waterzijde weinig steun was.
Hoogheemraadschap Alm en Biesbosch Postbus 5 4285 ZG Woud richem 0183-305050 Geen schade. Vrijwel alle dijken zijn recent verbeterd en hebben weinig risicovolle bomen meer.
Waterschap Blija Buitendijks Ljouwterdijk 10 9171 MD Blija Geen schade. Boezempolder, geen bomen
Wetterskip Boarn en Kijf Postbus 56 8500 AB Joure 0513-482648 Geen schade Geen primaire waterkeringen in beheer; alleen boezemkaden. Bomen op deze dijken komen bijna niet voor, slechts enkele tientallen.
15
Waterschap de Brielse Dijkring Postbus 19 3230 AA Brielle 0181-412566 lep omgewaaid Ontgrondingkuil, 1 m diep, 2m breed. De kwaliteit van deze boom was slecht (iepziekte). De boom stond wel op de waterkering maar buiten het waterschapsprofiel (de waterkering is overgedimensioneerd Over een lengte van 20 km veel beplanting, als scherm tussen Botlek en landelijk gebied.
Hoogheemraadschap van Delfiand Postbus 3061 2601 DB Delft 015-2608108 Geen schade
Waterschap de Dommel Postbus 10001 5280 DA Boxtel 0411-618618 Geen schade Waterschap heeft geen 'echte' dijken in beheer
Waterschap de Dongestroom Postbus 60 5109 ZG 's-Gravenmoer 0162-372255 Wel een aantal (kleinere) bomen omgewaaid, maar geen schade aan de keringen
Wetterskip Fryslân Postbus 36 8900 AA Leeuwarden 058-2339933 Geen schade Geen bomen op dijken
16
Waterschap Groot Geestmerambacht = Hollands Noorderkwartier Postbus 180 1700 AB Heerhugowaard Geen stormschade
Waterschap Groot Haarlemmermeer Postbus 82 2130 AB Hoofddorp 023-5670880 Geen schade Geen bomen op dijken
Waterschap Groot Salland Postbus 60 8000 AB Zwolle 038-455720 1 .Omgewaaide populier net buiten de kernzone van regionale waterkering no. 532 bij Hessum. Deze boom stond aan de binnenkant van de dijk naast de kweisloot. De diameter van de boom is 59 cm. Er is geen gevaarlijke situatie ontstaan. Omgewaaide bomen (iepen) in de kernzone van primaire waterkering nr. 9 (bij Huis den Doorn). De iepen hadden een diameter van ongeveer 30 cm. Doordat ter plekke een vervangende waterkering is aangebracht middels een stalen damwand, is de aanwezigheid van bomen op deze waterkering toegestaan. Omgewaaide knotwilg in de kernzone van waterkering nr 9. Deze stond in het talud, en was in zeer slechte conditie. De wilg had een diameter van ongeveer 60 cm. Omgewaaide populier in de kernzone van regionale waterkering nr. 931 (bij Baarlo). Deze boom heeft nogal wat schade aan het buitentalud veroorzaakt doordat het hele wortelstelsel werd meegenomen. De boom had een diameter van 80 cm.
17
:
v
-
Al
.j
'L •
'4*
IA 4il ' .
;
1 1r•
:
-41
b
-
Alt
- . .. • - .. -, , .
Foto's stormschade Waterschap Groot Salland locatie 1 en 2. (JK) "Uit de bovenste foto valt niet op te maken wat de populier heeft doen bezwijken,. Bij de onderste foto lijkt het erop dat de boom, ofwel gebroken of ontworteld is. De standplaats lijkt echter buiten de teen van de dijk te liggen en dit roept de vraag op 6f er wel sprake is geweest van risico (bijv. als gevolg van het zogenaamde piping)"
18
Waterschap de Groote Waard Postbus 7010 3286 ZG Klaaswaat 0186-577222 De schade aan bomen is alleen opgetreden bij niet primaire waterkeringen. Takbreuk 100 100 100 50
Scheef gewaaid 4 stuks
Omgewaaid 35 stuks 5 stuks 3stuks 19 stuks 2stuks 64 stuks
Boomsoort Wilg Populier Es lep Knotwilg Totaal
> > > >
7 stuks 11 stuks
Globale kostenraming stormschade rKosten Waterschap I E 15.500,00 pigs!osten derden € 60000,00 Stortkosten afval hout €18.750,00 Palen herstellen jonge beplanting € 10.250,00 Herplanten bomen ca. 64 stuks €8.000,00 [itaai
.9
v_'
••..
-
.... -..
..
-. .
-
-.'
41 -.
- ......•-
•..
.•
.
Waterschap de Groote Waard: Schade aan boom door aanleg fietspad. De wortels waren beschadigd waardoor er schimmelaantasting was opgetreden. (JK) "Het omwaaien van de boom op de foto lijkt vooral te liggen in een gebrek aan doorwortelbare ruimte als gevolg van storende lagen (waardoor zowel de zijdelingse als de IM
neerwaartse wortelontwikkeling is beperkt en de boom instabiel was). Het is niet uitgesloten dat herprofilering van de weg (en het eventueel daaraan gekoppelde verwijderen van de zijwortels) daartoe in negatieve zin heeft bijgedragen. Tevens is dit een illustratie dat het voor de beheerder van belang kan zijn om de" geschiedenis" van de beplanting te kennen c.q. wat er zoal in de loop der tijden heeft plaatsgevonden."
Waterschap Hunze en Aa's Postbus 195 9640 AD Veendam 0598-693800 Geen schade Geen bomen op primaire dijken. Wel op kade langs Eemskanaal, meest op teen van dijk. Als er bomen omwaaien knappen deze meestal bij de voet af.
Waterschap IJsselmonde Postbus 5 2990 AA Barend recht 0180-645299 Primaire waterkeringen geen schade. Op de primaire dijken komen ook vrijwel geen bomen voor. Secundaire waterkeringen: schade aan een tiental essen met takbreuk en stambreuk bij overgang van stam naar kruin. Omwaaien en ontgronding heeft op secundaire waterkering niet plaatsgevonden.
20
Hoogheemraadschap Krimpenerwaard Postbus 150 2920 AD Krimpen aan de IJssel 0189-540404
Op één locatie bij Krimpen aan de IJssel twee bomen (beuken) omgewaaid, maar weinig schade omdat het meegekomen wortelstelsel erg klein was (foto). (iK) "In bovenstaande situatie is er sprake van een substantiële wanbalans tussen de omvang van de wortelkluit en die van het bovengrondse gedeelte (criteria Mattheck & Breloer, 1995). De verregaande verrotting van het wortelstelsel zou het gevolg kunnen zijn van (te) grote grondwaterfiuctuaties waarvoor de beuk in het bijzonder gevoelig is. Bij eventuele nieuwe aanplant zou daarop met een gerichte boomsoortkeuze kunnen worden ingespeeld. Verder geen bomen bij of op dijken omgewaaid, wel op andere locaties. Bij vrijwel al deze locaties was sprake van een hoge grondwaterstand." Het waterschap heeft bij ongeveer 80 % van de dijken op of langs de dijk bomen staan. Het beleid is dat een bomenrij 6 meter en struiken 3 meter uit de teen van de dijk moeten staan. Bij reconstructiewerken worden de bomen verwijderd of bij markante bomen in de teen van de dijk worden aanpassingen aan de dijk gedaan bijvoorbeeld door het bouwen van een damwand in de dijk.
Wetterskip Lauwerswâlden Postbus 93 9285 ZW Buitenpost 0511-548548 Geen schade.
21
Waterschap de Maaskant Postbus 309 5340 AH Oss 0412-693800 Geen schade Op primaire waterkeringen weinig bomen. Totaal ongeveerl 00 km dijk waarvan 4-5 km met bomen, voornamelijk notenbomen, aan de teen van de dijk. Op secundaire waterkeringen veel populieren, ongeveer 1/3 van totaal secundaire dijken (ook ongeveer 100 km).
Waterschap Mark en Weerijs Postbus 123 4850 AC Ulvenhout 076-5601515 Ongeveer 25 bomen omgewaaid. Gemiddelde stamomvang >40 cm. De beschadigingen beperken zich tot taluds welke direct hersteld zijn bij het verwijderen van de bomen.
Wetterskip Marne-Middelsee Postbus 30 8700 AA Bolsward 0515-575155 Geen schade Heel weinig bomen op dijken
Waterschap De Oude Rij nstromen Postbus 160 2350 AD Leiderdorp 071-5410511 Geen schade Weinig bomen op dijken, een enkele wilg maar deze worden regelmatig geknot. Waterschap Reest en Wieden Postbus 120 7940 AC Meppel 0522-276767 Geen schade Geen bomen op dijken
22
Waterschap Regge en Dinkel Postbus 5006 7600 GA Almelo 0546-832525 Geen schade Weinig waterkeringen, geen bomen op kades. Populieren die vroeger op de dijk stonden zijn verwijderd en vervangen door struiken.
Waterschap Rijn en IJssel Postbus 148 7000 AC Doetinchem 0314-369369 Geen schade Geen bomen op dijken, hoogstens in nabijheid, 4 meter of meer uit teen van dijk.
Hoogheemraadschap van Rijnland Postbus 156 2300 AD Leiden 071-5168268 Geen schade Op zeedijken, geen bomen. Op overige dijken enkele (enkele tientallen) bomen.
Waterschap Rivierenland Postbus 46 4001 NG Tiel 0344-649090 Geen schade door omgevallen of omgewaaide bomen ten zuiden van de Waal. In periode 1995 —2001 zijn veel bomen van de dijk verwijderd. Nu staan er alleen nog enkele vitale bomen op de dijk. Nieuwe aanplant wordt niet in de kernzone geplant. Tussen Waal —Nederrijn en Lek zijn er voor zover bekend ook geen bomen omgewaaid (maar informatie is niet meer met zekerheid te achterhalen). Waterschap Roer en Overmaas Postbus 185 6130 AD Sittard 046-4205700 Ongeveer 10 bomen op de stam afgebroken. Bomen stonden in parkplantsoen binnendijks en waren al vrij lang beschadigd en/of ziek. Bij het waterschap staan veel (honderden) bomen op de dijken. 23
Waterschap Het Scheldekwartier Postbus 80 4724 ZH Wouw 0165-304606 Geen schade Geen waterkeringen in beheer, wel tweetal niet beplante kades
Hoogheemraadschap van Schieland Postbus 4059 3006 AB Rotterdam 010-4537200 Een spar is met kluit en al omgewaaid. Stamdiameter 25 cm, boom stond wel in kadeprofiel maar het is een brede kade. In totaal heeft het Hoogheemraadschap 280 km waterkering met maar weinig bomen op dijken. Het voorkomen van bomen is plaatselijk en vooral in de dorpen. Het beleid is om bij ophoging van de dijk alle bomen binnen 5 m van de waterweg te verwijderen. Bomen op een afstand van 5-1 Om worden in overleg met de eigenaar zo mogelijk verwijderd.
Waterschap Sevenwolden Postbus 250 8400 AG Gorredijk 0513-468700 Geen schade
Hoogheemraadschap de Stichtse Rij nianden Postbus 550 3990 GJ Houten 030-6345700 Nederrijndijk (open veld), primaire waterkering kernzone binnendijks één populier op im boven de grond afgebroken. Geen schade aan de omgeving. Harmelen regionale waterkering in bebouwde kom, aan westoeverzijde langs Oude Rijn. (Beschermingszonelbuitenbeschermingszone), 3 bomen met kluit omgewaaid. Breedte kuil 2,5 m en van kluit 2,5 x 2,5 m. Type boom volgens opgaaf populier (met vraagteken), boom op meegestuurde foto's is plataan. Schade: Ontgronding en beschadiging peilschrijver. Twee populieren, regionale waterkering in kernzone bij lintbebouwing. Schade gedeeltelijk afgescheurde oever, omvang kuil 0,5 —1 m 3. Geen schade aan omgeving.
24
'T
ir
îL '
77!, , .1
Hoogheemraadschap de Stichtse Rijnianden: Foto's van de omgewaaide bomen bij Harmelen (JK)" Uit de vorm (enigszins vierkant afgegrensd) van de kluit en de bewortelingsdiepte (zie de nog onder de worteikluit uitstekende oorspronkelijke boompaal) zou mogen worden afgeleid dat ook in deze situatie de beperkte doorwortelings(mogelijkheden) van de standplaats de voornaamste oorzaak is geweest van de instabiliteit van de boom."
Hoogheem raadschap Hollands Noorderkwartier Postbus 15 1135 ZH Edam 0299-663000 Geen bomen omgewaaid. Markermeer waterkering, Op waterkering zelf vrijwel geen bomen
25
Waterschap Vallei en Eem Postbus 330 3830 AJ Leusden 033-4346000 Schade aan bomen op primaire waterkering langs de Wakkerendijk Eemnes en langs de Grebbedijk.Wakkerendijk!Meentweg. In totaal is er schade aan 10 bomen, allen eiken. Vier bomen zijn vlak onder de kruin afgebroken, de overige zes op ongeveer een meter boven de grond. Ontgronding heeft niet plaatsgevonden. Verder zijn langs de Grebbedijk in Wageningen bij een aantal populieren in de binnenteen takken afgebroken.
Wakkerendijk /Meentweg. De foto is genomen in zuidelijke richting. Links ligt breed voorland en vervolgens de Eem. Rechts ligt bebouwing van Eemnes. (iK)" Is hier sprake van een "probleem"? Dit lijkt mij eigenlijk een standplaats waar bomen op dijken wél zouden kunnenlmogen, vooropgesteld dat de bewortelingsmogelijkheden gelijke tred houden met de bovengrondse ontwikkeling. Een uitzondering zou echter kunnen zijn wanneer het gaat om een veendijk waar bomen als gevolg van extra vochtonttrekking een negatieve invloed (kunnen) hebben op de samenhang c.q. veenstructuur. Dit zou dan per geval eerst nader moeten worden onderzocht."
Waterschap Veluwe Postbus 4142 7320 AC Apeldoorn 055-5272911 Geen schade aan dijk. Wel 2 of 3 bomen omgewaaid op een dijk die het bos nabij Wilp doorkruist. Schade is waarschijnlijk ontstaan door de ouderdom van de bomen maar mogelijk ook door het plaatsen van een damwand in de dijk waardoor wortels beschadigd zijn. Verspreid langs de IJssel staan regelmatig bomen op de dijk, ter plaatse zijn dan voorzieningen getroffen door het plaatsen van een damwand. 26
Wetterskip de Waadkant Postbus 96 9050 AB Stiens 058-2572233 Geen schade Alleen boezemkaden in beheer, op deze kaden staan weinig bomen, soms een enkele wilg.
Waterschap de Waterlanden = Hollands Noorderkwartier Postbus 13 1462 zg Middenbeemster Geen schade
Waterschap Wilck en Wiericke Postbus 30 2740 AA Waddinxveen 0182-623288 Geen schade
Waterschap Zeeuws Vlaanderen Postbus 88 4530 AB Terneuzen 0115-641000 Tijdens de storm is er aan of nabij de keringen geen noemenswaardige schade aan bomen opgetreden. Op de overige locaties beperkt de schade zich tot enkele knotwilgen en delen van bomen uit kronen. De knotwilgen zijn soms boven het maaiveld afgeknapt. Dit waren oude bomen. Op veel dijken binnen dit waterschap staan bomen, vooral populieren en knotwilgen.
Waterschap Zeeuwse Eilanden Postbus 114 4460 AC Goes 0113-241000 Geen schade door bomen. Op primaire waterkeringen staan geen bomen. Op de secundaire waterkeringen staan veel bomen maar er zijn geen meldingen van omgewaaide bomen.
27
Waterschap Zuiderzeeland Postbus 229 8200 AE Lelystad 0320-274911 Geen schade. Geen bomen op dijken
DWR Amstel en Vecht Postbus 1061 1200 BB Hilversum 035-6477777 Vier (knot)wilgen omgewaaid (afgebroken) langs Angstelkade, Nieuwesluis. Beleid is geen hoge en diepwortelende bomen op waterkeringen. Behalve het gevaar van omvallen ontstaat er ook zetting (inklinking) door water onttrekking rond de bomen. Wel staan er knotwilgen van 1,5 m hoog aan de polderzijde en knotwilgen aan de teen van de dijk. Deze knotwilgen worden om de drie jaar geknot.
28
BIJLAGE II Checklist
Checklist die na een eerstvolgende storm gehanteerd kan worden bij een inventarisatie van schade aan bomen en schade aan waterkeringen Doel: Inzicht krijgen op de invloed van wind op beplanting in relatie tot de sterkte van de waterkering. Meteen na de storm wordt de inventarisatie gehouden, z6, dat tenminste alle gevallen van boomschade met aantasting van de wortels - en nog v66r dat de schade is hersteld - kunnen worden geanalyseerd op sterkte van de waterkering en het functioneren van de boom. 1. Algemeen Waterschap: Contactpersoon: Telefoonnummer: Gebied waarover de inventarisatie betrekking heeft: Datum ontstaan schade: Aantal en karakterisering van de schadegevallen: II. Indien sprake is van wortelschade dan per schadegeval: 1. Tenminste twee foto's maken: Een van de plaats van de boom in het dijkprofiel Een van de wortelschade 2. Schets van plaats van de boom in het dijkprofiel (kruin, binnentalud, buitentalud én kwelzone) 3. Onderstaande vragen beantwoorden: Locatie: Aard van de schade: Boomsoort en hoogte van de boom: Zitten er bladen aan de boom? Diameter boomstam (borsthoogte): Kroonbreedte: Leeftijd boom: Gezondheidstoestand van de boom: Diepte en diameter ontgrondingkuil: Dikte en grondsoort afdeklaag: Grondsoort onderlaag: Grondwaterstand en wisselingen in de grondwaterstand: Vochttoestand dijkprofiel (doorweekt/droog):
Deze inventarisatie heeft géén betrekking op beheerstaken gericht op veiligheid tegen vallende takken, toekennen van schadevergoedingen, enz.
29
