Insectenplagen op bomen en klimaatverandering G.A.J.M. Jagers op Akkerhuis/L.G. Moraal H. Siepel, M.J. Schelhaas, G.F.P. Martakis
Wie weet dat nog?
Jaren 40: kaalvraat van iepen door de Ringelrups. Een regen van uitwerpselen en glibberige verkeersgevaarlijke massa's platgereden rupsen langs de Amsterdamse grachten. Jaren 50: privévliegtuig van Prins Bernhard voor uitvoeren bespuitingen tegen Dennenbladwesp op de Veluwe. Jaren 60: vliegtuigbespuitingen tegen Bastaardsatijnvlinder in Noord-Brabant.
Monitoring en analyse www.insectenweb.nl
“Jaarlijkse monitoring van insectenplagen sinds 1946” is een van de langstlopende continue biologische meetreeksen in Nederland. De monitoring wordt uitgevoerd met behulp van een netwerk van ca. 400 vrijwillige waarnemers. Veelheid aan gegevens biedt mogelijkheid tot analyse naar de oorzaken van verschuivingen van plagen.
Op bomen meer insecten dan op andere planten
Grootte, vorm en structuur leveren verschillende voedselplekken. Voorspelbare voedselbron. Bovengronds zijn er overwinteringsmogelijkheden.
De ene boom is de andere niet: Totaal aan herbivore insecten per boomgenus wilg
450
eik
420
berk
330
den
170
els
140
beuk
100
es
60
esdoorn
40
plataan
<5
paardenkastanje
<5
acacia
<5
douglasspar
<5
Opdringerige plagen: TOP-10 van afgelopen 60 jaar Periodes van 5 jaar ->
Mogelijke oorzaken: bosbeheer boomaanplant invasies klimaat
“Oude” plagen die afnemen .....
Dennenbladwesp In jaren ‘50: PLAAG Nu: VERDWENEN Oorzaak: ?
– Diprion pini
Grote Dennensnuitkever – Hylobius abietis In verleden: PLAAG Nu: VERDWENEN Oorzaak: bosbeheer
“Oude” plagen die toenemen .....
Wilgenspinselmot – Yponomeuta rorrellus Vroeger: WEINIG Nu: VEELVULDIG Oorzaak: klimaat?
Kleine wintervlinder Operophtera brumata Vroeger: WEINIG Nu: TOENEMEND Oorzaak: strategie eioverwinteraar?
2002
2000
1998
1996
1994
1992
1990
1988
1986
1984
1982
200
1980
1978
1976
1974
1972
1970
1968
1966
1964
1962
1960
1958
1956
1954
1952
1950
1948
1946
Kleine wintervlinder Aantal meldingen Kleine wintervlinder
250
licht
matig
zwaar
150
100
50
0
Eikenprachtkever
Vroeger: ZZ Nu: tijdelijke PLAAG Oorzaak: zwakke eik
“Nieuwe” plagen
Tegenwoordig hebben we ook te maken met invasies van nieuwe plagen, soms van ZuidEuropese oorsprong, soms van een ander continent.
Roodzwarte dennencicade – Haematoloma dorsatum Vroeger: Nu: SINDS ‘80 Uit: Z-Europa
Koningsschildluis (Pulvinaria regalis) Vroeger: Na ‘80: ALGEMEEN Uit: Azie/VS
Eikenprocessierups
Vroeger: ZZ Nu: CONTINU Uit: M/Z-Europa
Eikenprocessierups: 2005 het vijftiende jaar M e ldinge n Eike nproce ssie rups 2 50
Licht
200
Matig Zwaar 150
10 0
50
2004
2003
2002
2001
2000
1999
1998
1997
1996
1995
1994
1993
1992
1991
0
Eikenprocessierups 2003
Paardenkastanjemineermot (Cameraria ohridella)
Vroeger: Nu: INHEEMS Uit: Macedonië?
Paardenkastanjemineermot (Cameraria ohridella)
Wat is de rol van klimaat ?
Bij invloed van klimaat verwacht je een vergelijkbaar effect op plagen met dezelfde strategie
Welke strategieën zijn er? • Bv: aantal generaties, overwinterstadium, dispersie, etc.
Wat is “het” effect van klimaat? • neerslag, vocht, temperatuur, schommelingen, timing, etc. etc.
Je verwacht in ieder geval effect op groepen met sterke synchronisatie (sterk gebonden aan planten-stadium)
Overlevingsstrategieën amphitook
Facultatieve diapauze adult/larve/ei overw adult overw
Adult max 1 seizoen
Sexueel/arrh.
pre-adult overw
(plaaginsecten!) larve overw ei overw
asex Met synchronisatie Obligate diapauze = 1 generatie met synchronisatie
adult/larve/ei overw
adult overw sexueel pop overw larve overw Meerjarige larve (meikever!)
ei overw
Alle loofhoutinsecten en hun overwintering
aantal meldingen op logschaal
2,5
ei-overwinteraars larve-pop-adult-overwinteraars
2
1,5
1
0,5
0 1946- 1950- 1955- 1960- 1965- 1970- 1975- 1980- 1985- 1990- 1995- 20001949 1954 1959 1964 1969 1974 1979 1984 1989 1994 1999 2002
larve en adult-overwinteraars op eik 300
Aardappelgalwesp Eikenblaasmijnmot 250
Eikenspintkever Eikenaardvlo
200
Eikenspringkever Eikelboorder Bastaardsatijnvlinder
150
Eikenprachtkever
Bastaardsatijnvlinder 100
50
0 19461949
en
19501954
19551959
19601964
19651969
19701974
19751979
19801984
19851989
19901994
19951999
20002002
ei-overwinteraars op eik
500 450 400 350
Eikenkankerluis Eikendwergluis Eikenlichtmot
Kleine Wintervlinder
Plakker Eikenproces sierups
300
Groene eikenbladroller Grote wintervlinder
250
Kleine wintervlinder
Groene Eikenbl-roller
200 150 100
Grote Wintervlinder Eikenprocessierups
50 0 1946- 1950- 1955- 1960- 1965- 1970- 1975- 1980- 1985- 1990- 1995- 20001949 1954 1959 1964 1969 1974 1979 1984 1989 1994 1999 2002
Tussenconclusie:
Overwintering als ei tegenwoordig beter dan overwintering als larve, pop of adult
Hoe kan dat?
Engeland: Start van de bladontplooiing van eik Bron: www.knmi.nl
Timing
Ook in Nederland lopen bomen eerder uit www.dow.wau.nl/msa/natuurkalender
Periode 1975-1987 vergeleken met 1988-2000
Beuk Meidoorn Paardenkastanje Vlier Lijsterbes Zomereik Sleedoorn
3 dagen eerder 7 Timing 12 12 13 13 19
Temperatuur
Temperatuur
1946
Neerslag
Neerslag
1946
Wat kan het succes van ei-overwinteraars verklaren? z z z z z
Meer sterfte in zachte (vochtige) winters door schimmelinfecties bij larven, poppen en adulten dan bij eitjes. Meer ademhaling in warme winters bij larven, poppen, adulten Î energieverbruik Î minder vetreserves Î verzwakking. Bomen lopen eerder uit – eioverwinteraars zijn goede synchroniseerders (hoe precies?). Meer eiken in NL: maar niet alle plagen van eik reageren positief, dus een klimaateffect is waarschijnlijker De reactie van een hele groep soorten met de zelfde strategie duidt erop dat klimaatverandering (en niet stikstofdepositie of verdroging) een rol speelt.
Meer weten ? Insectenplagen en klimaatverandering: * Alterra-rapport 2004, nummer 856 * De Levende Natuur 2003, 104 (3): 90-93. * cd-rom Tree Doctor voor het herkennen van Ziekten & Plagen op bomen
* * algemene info: © Wageningen UR
www.insectenweb.nl
Bedankt voor uw aandacht
© Wageningen UR
19 46 19 50 19 54 19 58 19 62 19 66 19 70 19 74 19 78 19 82 19 86 19 90 19 94 19 98 20 02
graden Celcius
10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0
MAART-gemiddelde temperatuur De Bilt 1946-2002
Temperatuur
