STop depressie en zelfmoord in 7 dagen!

STop depressie en zelfmoord in 7 dagen!

Stop depressie en zelfmoord

in 7 dagen!

BOB VANSANT

© 2011 Standaard Uitgeverij / WPG Uitgevers België nv, Mechelsesteenweg 203, B-2018 Antwerpen en Bob Vansant

www.standaarduitgeverij.be [email protected]

Vertegenwoordiging in Nederland WPG Uitgevers België Herengracht 370/372 NL-1016 CH Amsterdam

Omslagontwerp: de Bosvyver

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op welke wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Ondanks alle zorg die aan de samenstelling van de uitgave werd besteed, kan de redactie of de auteur noch de uitgever aansprakelijkheid aanvaarden voor eventuele schade die zou kunnen voortvloeien uit enige fout die in deze publicatie zou kunnen voorkomen.

ISBN 978 90 02 23602 0 D/2011/0034/660 NUR 740

Inhoudstafel

9

Voorwoord

19

Hoofdstuk en dagthema 1 – Siga, Siga

31

Hoofdstuk en dagthema 2 – Vertrouwen als basis voor alles

57

Hoofdstuk en dagthema 3 – Perfectie, verantwoordelijkheid en plicht

81

Hoofdstuk en dagthema 4 – Weer geloven: de kabouter helpt

107

Hoofdstuk en dagthema 5 – Boos of broos?

137

Hoofdstuk en dagthema 6 – Geld, Macht en Seks. Depressie en Zelfmoord als protest

181

Hoofdstuk en dagthema 7 – Het keerpunt! Vandaag? Er is hoop…

227 Nabeschouwing 235 Info

Dit boek is opgedragen aan Lieve Hinneman, steun en toeverlaat bij de startperiode van Sapphohuis vzw te Griekenland. Ook aan hen die de afgelopen jaren begaan waren met mijn ziek zijn. Jullie troost en bemoediging was helend. Dank je. En verder, aan de duizenden cliënten en anderen, die ondanks alles toch volhouden en zin geven aan hun en mijn leven… Ik gebruik in dit boek hij, hem of zijn omdat ik een man ben. Lezeressen worden verzocht zij of haar te lezen waar dat van toepassing is. Telkens hij/zij of hem/haar schrijven zou bij het lezen te storend werken. De auteur beweert: Binnen de week kunnen wij ons depressieve leven veranderen, net zoals we op één minuut tijd drastisch tot zelfmoord kunnen beslissen. We moeten enkel ‘de juiste klik’ maken. Dit boek zorgt hopelijk voor die ommekeer. Verandering kan alleen maar als daar genoeg motivatie voor is! Een andere weg inslaan, die leidt tot meer geluk en tevredenheid, vraagt wel moed en volharding. Vaak tegen de stroom in. Zij die de gemakkelijkste weg verkiezen, kunnen dit boek dus het best niet lezen… en blijven slikken. Tot ze barsten. Therapie noch pillen zullen de depressiegolf stoppen. Meer heil moet worden verwacht van de filosofie en zingeving. ‘Alle geniale mensen zijn melancholici.’ (Aristoteles)

Bob Vansant STOP DEPRESSIE en ZELFMOORD in 71 dagen!

1

Het getal zeven (heptade) staat voor spiritualiteit, geluk en heelheid. De heptade wordt geassocieerd met Athene, de Griekse godin van de wijsheid. We kennen naast de zeven dagen van het scheppingsverhaal, zeven wereldwonderen, zeven continenten, zeven kleuren van de regenboog, zeven dagen van de week, zeven chakra’s, zeven werken van barmhartigheid, zeven wereldzeeën en zelfs de zeven dwergen.

Voorwoord

Volgens het scheppingsverhaal schiep God de wereld in zeven dagen. Depressie wordt weleens ‘de griep’ onder de psychische aandoeningen genoemd. Zouden we dan, in onze hoogtechnologische en ‘slimme’ samenleving van vandaag, niet in staat zijn om een thema als depressie en zelfmoord in zeven dagen te overwinnen? Sinds 1980 leef ik professioneel in de ban van het fenomeen depressie. Persoonlijk zelfs iets langer. Ik was vijf toen de depressie van mijn grootmoeder in mijn beleving een plaats kreeg. Toen werd depressie nog niet bij naam genoemd. Sindsdien heeft het thema me niet meer losgelaten. Het lijkt er wel op dat de wereld ook in de ban van de depressies leeft. Als we de Wereldgezondheidsorganisatie2 mogen geloven, zijn we nog niet op het hoogtepunt van de depressiepandemie. Jaarlijks eist depressie een massa dodelijke – vaak jonge – slachtoffers. Op de een of andere manier heeft de depressie van mijn grootmoeder een zo diepe indruk op me gemaakt, dat ik van depressie, en alles wat ermee samenhangt, mijn stokpaardje en mijn levenswerk heb gemaakt. Moest haar depressie onnodig een leven lang duren? De laatste tien jaar is de werken leefvorm waarin ik met dit thema aan de slag ben gewijzigd. Ik heb mijn geboorte- en vaderland België grotendeels verlaten om beter en helderder te kunnen kijken hoe we er leven, denken, voelen. Door afstand te nemen worden dingen vaak duidelijker. Uit vorige boeken3 kan de lezer opmaken dat ik geloof dat onze Belgische en Nederlandse manier van leven juist depressies

2 3

Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) lijden 340 miljoen mensen aan depressie. Jaarlijks plegen hiervan 1 miljoen zelfmoord. De piek aan depressies wordt pas voorspeld voor het jaar 2030. Depressie is geen ziekte en Dagboek van een psychotherapeut , beide uitgegeven bij Standaard Uitgeverij, Antwerpen. 9

Stop depressie en zelfmoord in 7 dagen!

kweekt. In zuiderse en warmere landen kwam depressie tot voor kort minder voor.4 Depressie noem ik dan ook een koude ziekte. Mensen voelen zich in de kou staan. Naarmate een samenleving immers verkilt en verkoelt, zul je er meer depressies aantreffen. Zolang het ‘economisch fundamentalisme’ in onze westerse cultuur – bijna als religie – toeneemt, zullen we als nevenwerking depressies ontwikkelen. Depressie en zelfmoord zijn dus niet de ziekte, maar het neveneffect. Het symptoom. We kunnen het symptoom gaan bestrijden, wat momenteel gebeurt, of we kunnen de oorzaak aanpakken. Opmerkelijk is immers dat depressie, zelfmoord en allerlei stressziekten die we in het Westen kennen, quasi niet voorkomen in Afrika. Omgevingsfactoren spelen de belangrijkste rol in de ontwikkeling van depressie. Depressie en zelfmoord zijn geenszins genetisch bepaald. Ook de breintheorie, waarbij alles toegeschreven wordt aan één enkel hormoon (serotonine), houdt geen steek.5 Op het eiland Lesbos, in Griekenland, mijn moederland, waar ik sinds het jaar 2000 ben neergestreken, leeft men korter bij de Afrikaanse cultuur dan bij de Amerikaanse. Het Amerikanisme heeft ons na de Tweede Wereldoorlog dan wel materiële welvaart en praktisch comfort gebracht, maar het prijskaartje toont ons heel wat psychische en emotionele ellende. Welvaart is niet langer een garantie voor welzijn en welbevinden, zoals men dat vele jaren (economisch) trachtte te verkopen. Welvaart is nu op zich een ‘product’ geworden. Heel wat projecten en producten worden ons, ook politiek, verkocht onder het mom van de toenemende verhoging van onze welvaart. Ons wel-‘zijn’ en ‘goed in ons vel voelen’ zou dan enkel nog afhan4 5

In Spanje probeert men om economische redenen de siësta af te schaffen. Op die manier wordt drastisch ingegrepen in de gezonde leefgewoonten van de Spanjaard, met een stijging van het aantal depressies tot gevolg. Wie een kritische analyse wil van de farma-industrie en haar misbruiken om antidepressiva te slijten, raad ik het volgende boek aan: Psychiaters te koop van Walter Vandereycken en Ron van Deth. 10

Voorwoord

kelijk zijn van de auto waarmee we rijden, hoeveel we verdienen, het wasproduct dat we gebruiken of de merkkledij die we dragen. Op het Griekse eiland Lesbos6 doe ik sinds tien jaar drie keer per jaar, gedurende een volle week, een kuur -en herstelverlof7 voor mensen met een depressie of zij die voelen dat ze afglijden in apathie en onverschilligheid. Vaak ook met chronische ziektebeelden als gevolg. Chronische vermoeidheid en fibromyalgie zijn maar enkele voorbeelden. Ik noem het bewust een herstelverlof en geen ziekteverlof. Mensen in depressie zijn niet ziek in de strikt biologische zin van het woord. Ze zijn niet gestoord maar verstoord in hun emotionele evenwicht. Met een aantal biologische gevolgen weliswaar. Hieraan hebben zij helemaal geen schuld. Ze zijn in verwarring door al wat deze wereld van hen vraagt of zelfs eist. Ze zijn moe en uitgeblust van het goed willen doen. Ze gaan eigenlijk in staking. Uit ervaring, na al die jaren met meer dan 35 verschillende groepen en ongeveer 350 cliënten die een kuur- en herstelverlof meemaakten, en na meer dan 12.000 gesprekken met depressieve mensen voordien, kan ik concluderen dat, in deze formule, een depressie sneller kan gekeerd worden dan men aanneemt. Met enige moed en durf althans. Mensen met een depressie hebben immers idealen en dromen van hoe het anders zou kunnen. Op zeven dagen tijd kan men een klik maken, zoals sommige deelnemers het hebben omschreven. Anders kijken, anders voelen, anders ervaren. Het kan anders. Het kan veranderen. Samen met anderen. Ik heb dan ook spectaculaire veranderingen gezien en meegemaakt. Van overleven gingen velen onder hen pas echt (opnieuw) leven. Vaak 6 7

Lesbos ligt in de Egeïsche Zee en is het derde grootste eiland van Griekenland met slechts 100.000 inwoners. Het eiland is vierhonderd jaar lang bezet geweest door Turkije, tot in 1912. Naast kuur-en herstelverlof voor depressieve mensen wordt er ook drie keer per jaar een week georganiseerd voor mensen die met depressie werken en leven onder de noemer ‘opleiding depressiecoach’. 11


tegen de stroom in. Wie in de put zit moet echter stoppen met graven! In de middelbare school gingen we vaak op bezinningsdagen of retraite aan het begin van het nieuwe schooljaar. Als volwassenen zouden we daar dan plots geen behoefte meer aan hebben? Meer dan ooit moeten we in hectische en manische tijden, waarin het woord crisis voortdurend valt, tot stilstand komen en bezinnen. Indien we dat niet doen, zorgen ons lichaam en onze geest wel vanzelf voor een time-out. Dat is dan ook de betekenis van een depressie. Een moment van (ongewilde) stilstand. Een crisis én een kans. In de Chinese lettertekens is het karakter voor crisis hetzelfde als dat voor kans en uitdaging. De oude Grieken Plato en Aristoteles beweerden al dat creativiteit geboren wordt uit geregeld niets doen en stilzitten. Enkel dictators zouden hun bevolking aanzetten om altijd bezig te zijn en nooit stil te zitten. Onze opgezweepte, zogenaamd democratische leiders en politieke partijen moeten hier toch maar eens bij stilstaan. Dit boek is de neerslag van mijn ervaringen tijdens de kuur- en herstelweken.8 Het zou bijna een handboek kunnen zijn om je depressie en die van anderen te doen keren. Hoewel ik huiver om het begrip handboek al te letterlijk te nemen. Zoals we ook tijdens deze weken met een programma werken, een dagthema, activiteiten die helpend zijn, biedt dit boek je een programma. Niet voor dingen die je moet aanleren, maar vooral voor zaken die je het best kunt afleren. Zoals met leren altijd het geval is, staat of valt alles met de motivatie van de leerling. Als je echt drastisch wilt afrekenen met de depressie, vraagt het ook drastische keuzes. Die worden hier deels aangereikt. Dag per dag, zeven dagen lang, verdeeld over zeven hoofdstukken.

8

Sinds vijf jaar gaan de kuur-en herstelweken door in het Sapphohuis vzw. Een (huur)huis met negen studio’s, vlak bij de zee in een compleet stille omgeving. 12

Voorwoord

In mijn persoonlijk leven werd ik de afgelopen drie jaar ook geconfronteerd met drastische veranderingen. Kort na elkaar dienden zich drie levensbedreigende (of levensreddende?) fysieke ziekten aan: aneurysma van de aorta met als gevolg een operatie, acute pancreasproblemen waardoor ik twee weken op intensieve zorgen doorbracht, én prostaatkanker. Ook een scheiding, na meer dan dertig jaar huwelijk, drong zich in die periode uiteindelijk op. Alles bij elkaar redenen genoeg om zélf depressief te worden. En toch werd ik het niet! Onlangs las ik nog in de krant dat een man die de diagnose prostaatkanker kreeg zijn echtgenote vermoordde en daarna zelfmoord pleegde. Waarom wordt de ene wel en de andere niet depressief? Ik had geleerd uit mijn vorige depressies9. Ik heb kennelijk de juiste of gezonde keuzes gemaakt. Als depressies blijven terugkeren, is dat een teken dat we de boodschap nog altijd niet hebben begrepen. We kunnen of durven dan niet kiezen voor verandering. Veelal zijn mensen hardnekkige wezens, die moeilijk hun patronen en gewoonten afleren. Ezels zijn soms minder koppig. Zo dikwijls ben ik bij mensen met een depressie gestuit op de afhankelijkheidsthematiek dat ik er in dit boek ook aandacht aan moet geven. Ik waarschuw de lezer van dit boek bij dezen voor ‘slikgedrag’, iets waar mensen met een depressie zeer goed in zijn. Zij slikken makkelijk wat hen wordt voorgeschreven en herkauwen amper. Dat verklaart het succes van antidepressiva en andere psychofarmaca in de westerse cultuur10. Ik hoop dat je dit boek dus niet zomaar slikt. Denk erover na en vooral: praat erover met anderen. Stop het voor-denken waar velen zich aan bezondigen. Gebruik het in groep. Bespreek the9 Zie Depressie is geen ziekte, Bob Vansant, Standaard Uitgeverij, 1999. 10 In België worden jaarlijks meer dan 830 miljoen verpakkingen psychofarmaca verkocht. In Nederland bedroeg de uitgave voor antidepressiva in 2005 al 162 miljoen euro. De laatste vijf jaar is het verbruik van antidepressiva in beide landen met liefst 33 procent gestegen.

13


ma’s samen. Isolatiegedrag is typisch voor iemand met depressieve en zelfmoordgedachten. Dus kom ermee naar buiten. Er is niets om je over te schamen. Je bent niet alleen in deze strijd. De professionele hulpverlener gaat de tsunami aan depressies en zelfmoorden ook niet tegenhouden. De hulpverleners zijn vaak ziek in hetzelfde manische bedje. Ze werken te hard, nemen onvoldoende tijd en willen te veel. Mensen met een depressie of met zelfmoordneigingen bereiken hen daardoor onvoldoende. Ze zullen zich moeten verenigen en elkaar steunen en helpen. Tot slot van deze inleiding wil ik wijzen op de lay-out en de vorm van dit boek. Mensen met een depressie hebben concentratiestoornissen, waardoor lezen vaak zeer moeilijk is. Dit is echter niet te verwarren met geheugenverlies, zoals sommigen weleens vrezen. Het voorliggende boek houdt hier ook rekening mee. De indeling en het formaat zijn makkelijk en elk hoofdstuk is bevattelijk te lezen en te herlezen. Ik vermijd uitvoerige zinnen en verwijs telkens in voetnoten naar meer info of referenties. Zo wordt een tekst niet te zwaar of te uitgebreid. Ik raad de lezer aan om slechts één hoofdstuk per dag te lezen. Met mondjesmaat dus. Dit is geen boek om snel uit te lezen en dan in de kast te zetten voor jaren. Ook het lettertype is bewust groot genoeg gemaakt. Vele kleine lettertjes op één blad doen iemand met een depressie al samenkrimpen van angst. Dikke boeken zijn ook niet besteed aan iemand met een depressie en zelfmoordplannen. Alles is immers te veel. Na elk hoofdstuk volgen telkens een zeven- tot tiental tips die je die dag en de volgende dagen kunt doen. Er is na elk hoofdstuk ook ruimte voorzien voor eigen notities, zodat je resultaten en ervaringen kunt neerschrijven. Op die manier wordt het ook een persoonlijk

14

Voorwoord

werkboek waarnaar je terug kunt grijpen en dat je niet zomaar uitleent aan anderen. De helpende tips aan het eind van elk hoofdstuk zijn als richtinggevend bedoeld en kunnen onmogelijk in een enkele dag worden toegepast of uitgeprobeerd. Neem je tijd om hier op langere termijn mee aan de slag te gaan. Niet alles zal meteen op de harde schijf van je geheugen worden opgeslagen. Herhaling is ook een van de pijlers van leren. Dus lees en herlees per hoofdstuk. Een sprookje of fabel uit de folklore sluit elke dag af. We moeten immers weer in onze rijke tradities gaan snuffelen om antwoorden te vinden op moderne bestaansvragen. Alles is ooit al eens beleefd en ervaren. Hierover is dikwijls in beeldende en sprekende taal geschreven. Een sprookje, mythe, sage of fabel spreekt soms boekdelen die dan niet meer geschreven hoeven te worden. Ik introduceer hier ook het archetype van de helpende kabouter Dip. Voor sommige lezers is dat misschien een heel rare en gekke gedachte. In onze verbeelding hopen we echter allemaal dat iemand anders, een deus ex machina, ons te hulp zou komen. Zo geloven heel wat mensen vandaag weer in engelen. Welnu, misschien kunnen we wel de helpende hand het eerst bij onszelf vinden. Kabouter Dip, de gezonde en helpende therapeut, zit in ieder van ons. We moeten hem enkel ontdekken en leren gebruiken. In dit boek wordt bewust gekozen voor de term zelfmoord en niet voor zelfdoding, suïcide, uit het leven stappen enzovoort. Hiermee benadruk ik dat het gaat om een daad van agressie, zoals bij elke andere moord. Al te vaak gaan eufemismen als uit het leven stappen – zoals je uit de bus stapt – ertoe leiden dat de ernst ervan ontkracht wordt. Daardoor lijkt het ook alsmaar meer aanvaardbaar.

15


Ik wens je toe dat je binnen zeven dagen al heel anders tegen depressie en zelfmoord aankijkt. Mogelijk is de klik gemaakt en heb je in de toekomst geen professionele hulp of medicatie meer nodig. Het zou de kosten van onze ziekteverzekering en de overconsumptie binnen de genees-kunde drastisch terugdringen.11 En willen we dat niet allemaal? Met warme groeten Bob Vansant, Molyvos, Lesbos, Griekenland, 2010-2011

11

Naar schatting zou 60 tot 70 procent van de kosten van de ziekteverzekering en de consulten bij de huisarts toe te schrijven zijn aan stressgerelateerde ziekten waaronder depressie en andere psychologische problemen. 16

Voorwoord

Ik begin dit boek met een pakkende getuigenis12 van Katrien. Zij was tweeëntwintig jaar toen ze zelfmoord13 pleegde. In haar afscheidsbrief aan vrienden en familie legde ze precies uit wat er allemaal aan voorafging. Een document om depressie – vaak gemaskeerd onder vrolijkheid en drukke agenda’s – en zelfmoord beter te kunnen begrijpen. Zelfmoord is momenteel de eerste doodsoorzaak14 bij jongeren tussen 15 en 35 jaar. In Europa plegen jaarlijks ruim 60.000 mensen zelfmoord. Het aantal stijgt jaar na jaar en is groter dan het aantal dodelijke verkeersslachtoffers.

Liefste familie en vrienden Eerst en vooral wil ik 1000 x sorry zeggen om het verdriet en de pijn die ik jullie aandoe. Ik weet dat er waarschijnlijk onder jullie enkelen zijn die teleurgesteld in me zijn of zelfs kwaad. Dat vind ik spijtig en ik hoop ook dat jullie me zullen kunnen vergeven. Daarom ook dat ik dit geschreven heb, zodat jullie allemaal weten waarom ik dit gedaan heb en niet met twijfels en vragen achterblijven. De pijn en het verdriet die ik jullie aandoe kan ik spijtig genoeg niet wegnemen en daar voel ik me, terwijl ik dit schrijf, ongelooflijk schuldig over. Ik heb echt heel hard geprobeerd ertegen te vechten. Ik heb geprobeerd om een ‘normaal’ leven te leiden. Dikwijls lukte dat ook, maar meestal was het maar van korte duur. Alle keren dat ik bij jullie was en vrolijk en gelukkig was, waren oprecht, ik speelde geen toneel. Jullie maakten mij blij, gelukkig en geliefd. 12 13 14

Deze brief kon worden gebruikt met de bedoeling om mensen eruit te laten leren, met toestemming van de ouders van Katrien. Enkel de naam is veranderd. Katrien is dus een fictieve naam. In België plegen jaarlijks 2500 personen zelfmoord. In Nederland ruim 1600. Het aantal zelfmoordpogingen zou het tienvoudige bedragen. Recent (2011) kwam de minister van Binnenlandse Zaken in België nog met het onthutsende cijfer van 5712 zelfmoorden in 2009! In 1969 ging het in Nederland jaarlijks nog om 76 jongeren in de leeftijdscategorie van 15 tot 24 jaar, in 2008 om 103. 17


Ik hield echter wel mijn donkere zijde verborgen omdat ik er zelf maar amper iets van begreep. Maar vasthouden aan de goede momenten werd steeds moeilijker voor mij en het gat waarin ik viel werd steeds dieper en onmogelijk om weer uit te klimmen. Het was zo moeilijk voor mij om te leven met die extremen, van intens gelukkig naar doodongelukkig… Hoe hard ik er ook tegen vocht, ik kon geen evenwicht vinden. Ik liet mijn geluk ook steeds meer van jullie afhangen, jullie moesten mij gelukkig maken, want zelf kon ik het niet. Ik ben zo dankbaar dat jullie dat voor mij gedaan hebben. Maar het was jullie taak niet, jullie moesten niet zorgen dat ik gelukkig was. Daarvoor moest ik zelf zorgen en dat lukte me niet. Ik weet dat velen zich afvragen: ‘Maar waarom was je ongelukkig, je had toch alles wat je wilde?’ En dat is waar. Ik had alles wat ik wilde: de beste familie die ik me kon inbeelden waar ik enorm veel liefde van kreeg, veel toffe lieve vrienden die mij aan het lachen maakten en mij blij maakten, een fantastisch lief die mij als een prinses deed voelen wanneer ik bij hem was en die enorm veel van mij hield… En daarom klinkt het des te meer ondankbaar van mij dat zelfs dat niet genoeg was. Ik wilde perfect zijn… Enkel perfect zijn zou me echt gelukkig kunnen maken. En ook al besef ik zelf maar al te goed hoe belachelijk dat is en klinkt en dat niemand dat van mij verwachtte, dit gevoel was zo sterk dat het mijn leven ging beheersen. Het werd een obsessie. Steeds minder had ik controle over mijzelf. En hoe harder ik besefte dat dit volslagen belachelijk was en dat ik gewoon moest relativeren, hoe geobsedeerder ik ervan werd. Mijn eisen voor mezelf werden steeds hoger en dat is net wat ik niet aankon. Ik kon niet voldoen aan mijn eigen eisen, ik werd opgevreten door schuldgevoelens, mijn emotieleven nam op een zeer negatieve manier de macht over mij. En hoe hard ik er ook 18

Voorwoord

tegen vocht, ik kon niet winnen. Ik vocht voor jullie, omdat jullie zo goed voor mij waren, omdat ik jullie geen pijn wilde doen, maar zelf ging ik daaraan onderdoor. Deze wereld gaat te snel voor mij. Er zijn te veel gevoelens en emoties die ik niet kon verdragen, ze waren te intens en ik kon er niet mee omgaan, ik wist niet hoe. Ik had rust nodig en die kon ik hier niet vinden. Ik verlangde zo hard naar rust in mijn hoofd, maar die kleine duivel in mij wou me dat niet gunnen. Net zoals ik perfect wilde zijn, wilde ik ook alles wat het leven te bieden heeft. Ik wilde alles meemaken, alles zien, alles kunnen, leren, voelen… Te veel voor wat ik aankon. Ik probeerde het, heel hard, en had ook het geluk er vaak ook van te kunnen genieten. Maar wanneer de geluksroes verdween, bleven enkel de leegte en onzekerheid over. Er definitief van wegvluchten was de enige oplossing die overbleef. Keuzes maken kon ik nooit en dat maakte het allemaal nog veel complexer en moeilijker om mee te leven. Er is te veel hier voor mij, jullie zijn ook met te veel, ik hou te veel van jullie allemaal. Maar te veel liefde hebben voor anderen is ook niet gezond. Zeker niet omdat de enige die ik liefde vergat te geven mijzelf was. Ik kan niet meer volgen in deze wereld, ik voel me hier steeds minder thuis. Dingen waar ik vroeger wel nog intens van kon genieten, werden nu steeds vaker ook een opgave. Alles werd zwaar, alles werd moeilijk.

19

Hoofdstuk en dagthema

21

1

Hoofdstuk en dagthema 1 Siga, Siga

Geen Tijd maar Priori-teit!

Mijn bijna tachtigjarige moeder had vroeger een uitspraak als we heel snel en gauw gauw iets wilden doen. Meestal klonk dan: ‘Haast en spoed zijn zelden goed.’ Deze volkswijsheid is blijkbaar helemaal in onbruik geraakt. In Griekenland hoor je die uitspraak nog dagelijks. ‘Siga, Siga’ betekent dan zoveel als kalmpjes aan, kalmpjes aan. In de zogenaamd ontwikkelde landen lijkt het alsof we snelheid synoniem hebben gemaakt met kwaliteitsvol leven. Voor sommigen is het zelfs een statussymbool geworden om het altijd druk te hebben, een volle agenda te kunnen tonen, steeds en overal enerverend aan de telefoon te hangen en voortdurend op het internet te surfen en te twitteren. Als we echter naar de natuur kijken, waar we tenslotte een onderdeel van zijn, loopt alles veel trager. De seizoenen alleen al tonen ons dat het niet altijd bloei- en oogsttijd kan zijn. In België, met zijn 10,8 miljoen inwoners, is slechts de helft van de bevolking beroepsactief. Beroepsactiviteit en zo direct bijdragen aan de economische realiteit geldt als norm en waarde. Voor baby’s, kleuters, bejaarden of zelfs 55-plussers loopt het leven een pak trager. Maar daarom niet minder waardevol. Met hun tempo wordt echter geen rekening gehouden. In Nederland, dat 16,5 miljoen inwoners15 telt, is dat precies hetzelfde. Heel wat mensen ervaren een leegte als ze niet druk bezig zijn. 15

België telde per 1/09/09 exact 10.860.066 inwoners, Nederland op 29 oktober 2009 16.559.991. 23


Zelfs op verlof gaan is dan een kwelling. We zijn doordrongen van efficiënt, nuttig en productief bezig zijn, van resultaten en streefcijfers halen. Alsof we met zijn allen voortdurend een examen moeten afleggen. Geen wonder dat velen dan afhaken. Voortdurend op de toppen van je tenen lopen kost heel veel energie en put je uit, geestelijk en lichamelijk. Volgens cijfers van het Nederlands Centraal Bureau voor de Statistiek16 voelde in 2007 ruim 46,5 procent van de Nederlanders zich de laatste veertien dagen vermoeid en 15,1 procent noemde zichzelf depressief of angstig. Globaal wordt aangenomen dat tussen de 10 en de 17 procent van de Europese bevolking met een depressie kampt. Het is dus vijf voor twaalf. Hoog tijd om het tij te keren. Ik beweer al vele jaren dat depressie zich vooral ontwikkelt doordat we in een permanente en krampachtige stresssituatie verkeren. Overstress dus. Niet het serotonineverhaal17 maar de gevolgen van jarenlang jachten en jagen, liggen aan de oorsprong van de meeste depressies. De biologische reacties blijven dan niet uit, maar zijn eerder gevolg dan oorzaak. Ook bij kinderen. Zij kunnen de druk niet aan die hun al van bij de geboorte opgelegd wordt door hun omgeving. Baby’s worden al van in den beginne omringd met stress in plaats van met warmte, tijd, ruimte en aandacht. Ik kom hier later op terug, omdat depressies in het volwassen leven vaak een herhaling kunnen zijn van allereerste depressies in de baby- en/of kleutertijd. Hier in Griekenland blijft een moeder veertig dagen lang met haar

16 17

Centraal Bureau voor de Statistiek: www.cbs.nl Serotonine is een neurotransmitter die is betrokken bij stemming, zelfvertrouwen, slaap, emotie, seksuele activiteit en eetlust. Het speelt ook een rol bij de verwerking van pijnprikkels. 24

Siga, Siga

kind afgeschermd van de buitenwereld in hun thuisomgeving18. Ook kraambezoek is niet echt welkom. Geen drukke babyborrel dus. Op die manier kunnen beiden wennen aan elkaar en deze (voor de baby) nieuwe wereld van licht, geluid, andere mensen enzovoort. Ook voor de moeder is de komst van een kind een compleet nieuwe situatie in haar leven. Telkens weer. Stresshormonen zouden dus wel eens meer verantwoordelijk kunnen zijn voor depressie en zelfmoord dan het gebrek aan serotonine. Er is dus niet een tekort, maar een teveel in onze hormonale huishouding. In dat verband wordt het stresshormoon cortisol19 vaak genoemd. Dit is echter voor de economie en de industrie niet zo gunstig. Als we mensen aanzetten tot trager leven en minder stress, kan dat nadelige gevolgen hebben voor de economische groei. Ook de farmaceutische industrie heeft geen antwoord op een teveel aan stresshormonen. Daar bestaat geen medicijn voor. Het economisch fundamentalisme doet ons de das om. We woekeren constant met onze tijd. Uit onderzoeken bleek enkele jaren geleden dat de Vlaming gemiddeld tien uur per week tijd te kort blijkt te hebben! De bevraagden vinden vooral dat ze te weinig tijd hebben voor zichzelf, hun partner en hun kinderen, de belangrijkste personen in hun leven dus. Op zich is dat natuurlijk lachwekkend en tegelijk schrijnend, zeker als je weet dat diezelfde Vlaming tien uur per week doorbrengt op het internet en drie tot vier uur per dag20 spendeert aan de alsmaar platter wordende tele zonder visie. We hebben het dan niet langer over een tekort aan tijd, maar over tijd versus prioriteit. Wat vinden we écht belangrijk in het leven? Welke 18 19 20

Men noemt deze periode ‘geveertigd’ worden of ‘Sarantisi ’. Quarantaine verwijst ook naar het getal 40. Mozes ging 40 dagen in afzondering, Christus trok 40 dagen door de woestijn. Cortisol is een steroïdhormoon dat geproduceerd wordt in de bijnierschors. Het wordt gevormd uit cholesterol. Volgens cijfers begin 2010 kijkt de Vlaming twintig uur per week televisie. 25


zijn onze normen en waarden en in hoeverre maken we gezonde keuzes voor onszelf? Gelet op het feit dat we geen tien uur per week kunnen bijmaken. Een dag telt vierentwintig uren. Dat is heel wat tijd. Elke dag opnieuw. Dat betekent elke dag kiezen voor wezenlijk belangrijke dingen en mensen. De dingen en de mensen die er écht toe doen in ons leven. Een Amerikaanse psycholoog beweert dat maar 33 procent van de mensen rondom ons echt geïnteresseerd zijn in wie we zijn en wat we doen. Het zijn onze supporters. Zij bouwen op, denken mee, steunen en bemoedigen in wat we meemaken in het leven. Ze delen onze meningen en overtuigingen. Meer dan die 33 procent supporters kun je dus volgens hem niet krijgen. Hoe goed je ook je best doet. Heel wat mensen willen door iedereen goed gevonden worden en putten zich uit om de overige 67 procent toch ter wille te zijn, gunstig te stemmen, tot supporter te maken. Dit kost ontzettend veel tijd en energie en lukt dus nooit. Het brengt alleen maar frustratie en ontgoocheling met zich mee. Ondertussen gaan kostbare tijd en energie verloren om met de 33 procent échte supporters en vrienden iets op te bouwen, te delen en te genieten van het leven.

Depressie aanvaarden

De grootste supporter in je eigen leven ben je natuurlijk in de eerste plaats zelf. Of dat zou toch zo moeten zijn. Vaak is een depressie of een neiging tot zelfmoord een poging van je organisme om te ontsnappen uit de gevangenis waarin je je bevindt. Het is een emotionele gevangenis van muurvaste, onwrikbare gedachten, gevoelens, gewoonten, normen, waarden, overtuigingen, patronen en principes. Hier kom je op één dag natuurlijk niet uit. Ook niet op zeven dagen.

26

Siga, Siga

Steen per steen zullen de muren van die gevangenis moeten worden afgebroken. De eerste steen is het aanvaarden van je depressie. Klinkt dat gek? Zolang je de depressie als jouw vijand ziet, zal ze blijven duren. Je gaat dan vooral je depressie bevechten en niet je situatie als gevangene. Of de oorzaak van je depressie. Je depressie is eerder een bevrijder en een handlanger die je wil helpen om te ontsnappen. Stop dus de weinige energie die je nog over hebt niet in het verzet tegen je vriend. Luister naar wat hij te vertellen heeft. Zie in dat hij je wil beschermen en behoeden voor nog erger. Ga niet langer vechten tegen, maar vechten voor! De depressie en de zelfmoordgedachten tonen je dat je verandering wilt. Je wilt eruit. Je wilt weg van heel wat mensen en dingen die je belasten. Daar is niets mis mee. Je kunt je idealen, je dromen en ambities misschien op een andere manier, op een andere plek, in een andere baan, een ander soort leven en met andere mensen wel nog waarmaken. Depressie en zelfmoordgedachten geven aan dat de huidige situatie en context waarin je leeft, denkt en ervaart niet meer voldoen. Tijd dus om op zoek te gaan naar iets anders in jouw leven. Misschien een nieuwe context voor jezelf zoeken? Geef jezelf op z’n minst de toestemming om hierover te denken, te fantaseren, te dromen.21 Praat erover met de 33 procent van de mensen die je dierbaar zijn en je kunnen steunen en mee willen denken in dit proces. Blijf niet met de symptomen van je depressie zitten, maar kijk naar oorzaken en stel de vraag: Wat wil ik zelf doen met mijn leven, zonder rekening te moeten houden met…? Soms moeten we dan levensnoodzakelijke beslissingen nemen, dikwijls ook tegen de stroom in.

21

Een recente internetenquête van een Belgische krant gaf aan dat 25 procent van de respondenten niet graag in hun land woonde. 27


Keuzes maken

Prioriteit betekent zoveel als ‘datgene wat voorrang krijgt of hoort te krijgen’. Uit de veelheid der dingen moeten we dus keuzes maken en die keuzes dan nog eens ordenen naargelang van hun belang. Dat is vandaag niet gemakkelijk. De keuzemogelijkheden zijn gigantisch op velerlei terreinen (consumptieartikelen, meningen en overtuigingen, religies, studierichtingen, relaties enzovoort). Daarom is het ook zo moeilijk om uit die mogelijkheden net datgene te kiezen dat goed voor je is. Kiezen is ook verliezen. Je kunt niet alles tegelijk hebben. Velen zijn moe van het voortdurend moeten kiezen. Afhankelijk worden van anderen is dan hun optie. ‘Laat de anderen, het lot of het toeval maar voor mij beslissen.’ Maar dan word je geleefd en leef je niet meer zelf. Het is nochtans nodig om orde te scheppen in de chaos die er bij een depressie is. Tegen mijn cliënten zeg ik weleens: ‘Je hebt geen probleem maar een thema.’ Het woord ‘thema’ komt uit het Grieks en betekent zoveel als ‘een afgebakend terrein’. Als zoon van een landmeter weet ik maar al te goed wat dit wil zeggen. Om te beginnen moeten we dus de dingen die nu volop in chaos zijn, gaan ordenen en afbakenen. Om welke thema’s gaat het? Is er een relatiethema, thema op het werk, geldzorgen, vriendenthema, kinderen-oudersthema, verliesthema, vertrouwensthema? Wat moet nu eerst aangepakt worden? Wat heeft voorrang? We kunnen slechts één thema tegelijk aanpakken. Zo niet, komt er chaos en lopen verschillende thema’s door elkaar. Dat veroorzaakt dan paniek, angst, uitzichtloosheid en verwarring. Het gevoel gek te worden overvalt je. Pogingen om daaraan te ontsnappen door te gaan drinken, drugs te gebruiken, dingen te gaan kopen, veel te eten of te snoepen, in bed

28

Siga, Siga

te kruipen of ander vluchtgedrag te ontwikkelen, maken de chaos alleen maar erger. Er moet dus iets aangepakt worden, hoe klein ook. Dat geeft opnieuw zelfvertrouwen en hoop.

29

Hoe kan ik mezelf helpen vandaag?

1. Doe je horloge vandaag (en de volgende zeven dagen) uit. Je kunt nog altijd vragen hoe laat het is. 2. S chrap 77 procent van je zogenaamde vrienden uit je agenda, Facebook, je computer. Zoek vooral persoonlijk (fysiek) contact met diegenen die tot je 33 procent echte supporters behoren. 3. Laat je mobiele telefoon de hele week thuis. Het vraagt veel zinloze tijd om met dat ding bezig te zijn. Het verhoogt stress en geeft angst. 4. Maak deze week zeker geen planning voor de volgende week, maand of jaar. Laat elke dag op je afkomen als nieuw en onbeschreven. Mijd agenda’s. Uitstellen mag nu even! 5. Ban de televisie en de computer deze week uit je dagschema. Zij zorgen voor te veel impressies. Bij een depressie kun je dat best missen. 6. Doe alles traag als de schildpad – plak een afbeelding van een schildpad op zichtbare plaatsen – en neem pas beslissingen ‘na een nachtje erover geslapen te hebben’. Zeg het ook zo tegen je omgeving. Vraag dus een time-out. Mijd woorden als gauw, snel, direct, onmiddellijk, spoedig, straks, meteen. Ze jagen je nodeloos op en veroorzaken op zich al mentale stress. 7. Besteed wat tijd aan fysieke beweging. Vooral in de ochtenduren. Minstens een halfuur. Een wandeling, maar ook in de tuin werken, breien of koken maken blijer. 8. Lees een sprookje, zoek spreekwoorden en gezegden over omgaan met tijd, keuzes maken, plannen. Van de geschiedenis kun je leren. 9. Zoek enkele vriendelijke namen voor je depressie. Zij is er om je te bevrijden uit je (mentale) gevangenis. Ze is een bondgenoot, een kompaan die juist jouw vrijheid wil. 10. Noteer zeven thema’s die voor jou belangrijk zijn in het leven en tracht ze te rangschikken in volgorde van belangrijkheid. De volgende dagen kun je de eerste twee thema’s al een beetje gaan aanpakken en voorzichtige beslissingen nemen.

‘Zij die zich haasten, geloven niet.‘ I Tjing 30

Sp r o o k j e s , sag e n , m y t h e n e n fa b e l s

De hoefnagel Grimm 184 - De hoefnagel Er was eens een koopman. Hij was op de jaarmarkt geweest en had daar goede zaken gedaan. Hij had al zijn waren verkocht en zijn geldkas gespekt met goud en zilver. Hij wilde nu naar huis en vóór het aanbreken van de nacht weer thuis zijn. Dus zette hij zijn tas met geld op zijn paard en reed weg. ’s Middags pauzeerde hij in een grote stad en toen hij verder wilde, bracht de huisknecht het paard, maar zei: ‘Meneer, aan het linkerachterbeen is een nagel uit het hoefijzer.’ ‘Laat maar,’ antwoordde de koopman, ‘die zes uur die ik nog te rijden heb, zal dat ijzer wel houden. Ik heb haast.’ In de vroege avond stopte hij nog eens, steeg af en liet het paard brood geven. De knecht kwam de gelagkamer binnen en zei: ‘Mijnheer, er mist een hoefijzer aan het linkerachterbeen van uw paard. Zal ik het naar de hoefsmid brengen?’ ‘Laat maar,’ zei de heer, ‘die paar uur die ik nog rijden moet, zal het paard nog wel uithouden. Ik heb haast.’ En hij reed weg. Het duurde niet lang, of het paard begon te hinken. Het duurde niet lang, of het ging kreupel, en niet veel later viel het en brak een been. De koopman moest het paard achterlaten, de tas afgespen, op z’n schouder nemen en te voet naar huis gaan, waar hij pas diep in de nacht aankwam. ‘Van al mijn ongeluk’, zei hij tegen zichzelf, ‘is die verwenste hoefnagel de schuld.’ Haast u langzaam!

31

Mijn notities bij hoofdstuk en dagthema 1

32

Hoofdstuk en dagthema

33

2

Hoofdstuk en dagthema 2 VERTROUWEN ALS BASIS VOOR ALLES

Een mens die niets of niemand nog vertrouwt, is ten dode opgeschreven of eigenlijk al voor een groot stuk ‘dood’. De stap om jezelf dan letterlijk te doden is dikwijls nog klein. Zelfmoord en depressie kaderen dus ook in een grote existentiële vertrouwenscrisis. Vragen als ‘Wat is de zin van het leven?’, ‘Waarom leef ik eigenlijk nog?’ of ‘Wie geeft er nog om mij en is nog te vertrouwen?’ gaan aan depressie en zelfmoord vooraf en maken er deel van uit. Hieruit spreekt grote ontgoocheling, intens verdriet, kwaadheid22 en verontwaardiging. Veelal stelt men geen vertrouwen meer in de mensen en de wereld rondom zich omdat men het juist te veel heeft gedaan en het vertrouwen steeds opnieuw werd beschaamd. Seneca (Lucius Annaeus), een Romeinse filosoof ten tijde van Christus, schreef: ‘Iedereen vertrouwen is even dom als niemand vertrouwen.’ Het is dus niet omdat je vertrouwen in iemand beschaamd werd, dat niemand meer te vertrouwen is. Als we de regel van de 33 procent aanhouden, zouden er voor jou minstens 2,3 miljard mensen op deze aardbol rondlopen die wel te vertrouwen zijn. Ruim 4,7 miljard zijn dus niet te vertrouwen. 23 Uiteindelijk nog een groot aantal (potentiële) vertrouwelingen, niet? Vertrouwen is de basis voor elke relatie, of het nu een zakelijke relatie betreft of een vriendschapsrelatie of een huwelijk. Het is ook het basisbeginsel van alle rechtspleging. Zonder vertrouwen staan we nergens en helemaal alleen. Het gevoel van wantrouwen overheerst bij depressie en zelfmoord. 22 23

Over kwaadheid en woede volgt nog een apart hoofdstuk en allicht een volgend boek. De totale wereldbevolking bedraagt ruim 7 miljard mensen waarvan de helft in Azië leeft. Elke dag komen er 200.000 mensen bij. 35


Ondanks het feit dat er wereldwijd zoveel mensen zijn die begrip zouden kunnen opbrengen en steun zouden kunnen bieden. Maar meestal verwachten we begrip en steun van onze directe omgeving. Of zelfs maar van één iemand! Nochtans kunnen we ons geluk en ons welzijn niet laten afhangen van één iemand of één plek op deze aardbol. De wereld is groot. We zijn met velen. Vroeger konden mensen nog hun vertrouwen stellen in God. Op de Amerikaanse dollarbiljetten prijkt nog steeds In God we trust. Door de afkalving van het geloof en de ontkerkelijking is ook dit vertrouwen in een hogere macht weggevallen. Vertrouwen in andere hoge (wereldse) machten en instituties, zoals de bankwereld, het gerecht, de medici, de politiek, de paus, vorstenhuizen of presidenten is ook al lang zoek. Des te opvallender maar des te begrijpelijker was daarom ook de verkiezing van Barack Obama tot eerste zwarte president van de Verenigde Staten. De wereld zoekt immers naar vertrouwen en hoop. We zoeken weer solidariteit en vriendschap, nadat we die in de snelle naoorlogse rush naar welvaart hebben verkwanseld. Over vertrouwen zijn er al heel wat traktaten geschreven en ook de oude filosofen hebben er heel wat over gezegd en gepubliceerd. De vraag is steeds: ‘Zijn mensen te vertrouwen of moet ik er vooral van uitgaan dat ze niet te vertrouwen zijn, tot het tegendeel is bewezen?’ Het laatste leidt echter tot pure waanzin en paranoia. Ik lig dan namelijk voortdurend op vinkenslag om te bewijzen dat de ander niet te vertrouwen is. Ik ga alles controleren en bijzonder waakzaam zijn om toch maar geen verlies te moeten incasseren. De ander gaat zich ook geviseerd weten en voortdurend het gevoel hebben zich te moeten bewijzen. In relaties is dat moordend en uiteindelijk breekt het de relatie af. Wat je het meest vreesde, maak je op die manier dus zelf waar.

36

VERTROUWEN ALS BASIS VOOR ALLES

Vertrouwen, of het gebrek eraan, wan-trouwen (verkeerd trouwen) dus, leidt tot angst en angst is in elke relatie vernietigend en vergiftigend. Je kunt dus het best selectief je vertrouwen geven. Telkens opnieuw. Het is bovendien een soort ‘schenking’. Iemand je vertrouwen schenken, zegt men immers. Een kostbaar iets wat je de ander geeft. Algauw zal blijken of hij er voorzichtig mee omgaat of dat kostbare iets meteen als parels voor de zwijnen vergooit. We zullen moeten leren aanvaarden dat in een (té) snel veranderende wereld empathie, moraliteit en ethiek niet voor iedereen dezelfde betekenis en inhoud (meer) hebben. De crisis van de normen en waarden, waar zoveel over gesproken wordt, heeft ervoor gezorgd dat we geen zekerheid meer hebben over het engagement van de ander. Zo was bijvoorbeeld vroeger een gegeven woord bindend, net alsof het geschreven stond. Dat is nu niet meer het geval. Zelfs niet bij zogenaamd betrouwbare instellingen als banken of in de politiek. Dat schept verwarring, ongeloof en uiteindelijk apathie. Wat in sommige culturen goed is, is in een andere cultuur dan weer fout. Als we in België of Nederland iemand op café trakteren nadat hij ons eerst een drankje heeft aangeboden, vinden we dat goed. Het hoort zo. De beleefdheid vereist het. In Griekenland beschouwt men dat echter als een belediging. Voor de Griek lijkt het dan alsof je zijn gift niet wilt aanvaarden en neutraliseert. In een multiculturele samenleving, die ons in feite op een kunstmatige manier is opgedrongen door een westers multi-economisch denken en dus eigenlijk door het kapitalisme, maken we nu de ene vertrouwenscrisis na de andere mee. Tot in het economisch systeem toe. Regeringsleiders geven nu toe dat de multiculturele samenleving mislukt is.

37


Als we elkaars normen en waarden niet kennen en er ons ook niet spontaan, geduldig en natuurlijk in inleven (empathie) – wat heel wat tijd en inspanning vraagt –, is het niet verwonderlijk dat we vreemden gaan wantrouwen en er bang voor worden. De makers van deze multiculturele wereld waren ervan overtuigd dat een en dezelfde waarde voor iedereen universeel dezelfde was: geld. En dat is niet zo! In heel wat culturen is de waarde van geld nog altijd ondergeschikt aan andere waarden. Solidariteit, vriendschap, familie, eer, trots, tradities, rechtvaardigheid, eerlijkheid, oprechtheid en zoveel andere waarden koop je immers niet met geld. Voor de ‘geldmensen’ is dat onbegrijpelijk. Als ons vertrouwen wordt geschonden, kunnen we daar ontgoocheld om zijn, ja zelfs verdrietig en boos. Maar de volgende dag of de volgende week zullen we toch weer het risico op pijn en verdriet moeten nemen. Een andere weg is er niet. Het enige alternatief is zelfmoord. Als je niemand meer vertrouwt, wordt het leven zinloos. De persoon die je vertrouwen heeft geschonden, schrap je uiteraard het best van je supporterslijst. Belangrijk om na te gaan voordat je in een relatie je vertrouwen schenkt, is of de persoon in kwestie er quasi dezelfde ethiek en moraliteit op na houdt als jijzelf. En of de verschillen te verenigen zijn. Dat maakt bijvoorbeeld gemengde interraciale en interculturele huwelijken (verschillen tussen de partners in etnische herkomst of nationaliteit, of een verschillend economisch of cultureel milieu) vaak zo moeilijk. Het scheidingspercentage ligt er bijzonder hoog. 24 Er bestaat hierover zelfs een spreekwoord: ‘Twee geloven op één kussen, daar slaapt de duivel tussen.’ Dit geldt echter niet alleen voor waarden als religie maar ook voor andere waarden en normen.

24 Volgens Bevolkingstrend, een nieuw tijdschrift van het Nederlands Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), wordt de helft tot 70 procent van de gemengde huwelijken binnen de tien jaar ontbonden. 38


Een vertrouwensrelatie opbouwen vraagt dus een grondige en langdurige kennismaking. Dit vraagt ook veel persoonlijk (niet-digitaal) contact in alle leef-, werken privéomstandigheden. Stel daarom je hoop niet op de snelle instantbeloften van onder andere datingsites, die je binnen het uur de ‘ideale partner’ voorschotelen. Dan vertrouw je vooral op computers en niet op mensen. Een goede vertrouwensrelatie opbouwen vraagt veel tijd, empathie en inzet. En spijtig genoeg kan datzelfde vertrouwen heel snel, als sneeuw voor de zon, weer verdwijnen. Hou er in je leven rekening mee dat dit meermaals kan gebeuren en dat je daar vaak niets kunt tegen inbrengen. Je kunt je er zelfs niet tegen wapenen. Tenzij je kiest voor de eenzame opsluiting in je emotionele gevangenis. Niet meer meedoen in deze wereld van zeven miljard spelers betekent immers dat je onder de voet gelopen wordt. Je kunt er dus niet levenslang om blijven treuren. Daarom ook moeten we net in onze goede relaties veel zorg en aandacht blijven opbrengen. Ook al gaat het om relaties die al tientallen jaren duren en waarvan je zogezegd zeker bent. Een relatie onderhouden, heet dat dan. Zekerheden in relaties bestaan niet. Zorg dat het veilig en aangenaam warm blijft. Laat oorspronkelijk fijne relaties niet verbitteren en verzuren.

39


Vertrouwen komt te voet en gaat te paard25

Het is dus ook een illusie dat het huidige collectieve wantrouwen van mensen tegenover elkaar, de politiek, het gerecht, de banken, de kerk meteen hersteld zal zijn. Het vraagt jaren om dit weer op te bouwen en zelfs een president als Obama, of een andere leidersfiguur, zal dat proces niet kunnen versnellen. Zeker niet in vier of acht jaar. Hij die zegt: ‘Je móét mij vertrouwen’ is op zich al onbetrouwbaar. Hij wil zaken forceren en dwingen en kan geen geduld opbrengen voor het proces en de weg die moeten worden afgelegd. Dit getuigt van een gebrek aan inzicht, respect en empathie in het vertrouwensmechanisme en de persoon in kwestie. Iemand met geduld en tijd, die je ruimte geeft, is betrouwbaarder. Dat geldt zowel in privérelaties als in professionele relaties. Een hulpverlener of arts zonder geduld en tijd die zijn cliënt/patiënt zegt of eerder gebiedt hem te vertrouwen, kun je dus het best mijden. Na meer dan dertig jaar in de hulpverlening moet ikzelf nog telkens opnieuw het vertrouwen van mijn cliënt (blijven) verdienen. Vertrouwen en respect zijn dingen die je moet verdienen. Je krijgt ze niet zomaar.

‘Zeker, vertrouwen is een heroïsche daad: je moet jezelf overwinnen en het risico nemen dat de ander het geschonken vertrouwen schendt. Vertrouwen is dan ook een uiterst humane maar gevaarlijke deugd.’ Gerard Bodifée

25

Veelgebruikt Nederlands gezegde. Vooral actueel gebruikt bij financieel en zakelijk wantrouwen. De oorsprong van het gezegde zou nog niet zo oud zijn. 40


Zelfvertrouwen of zelf-liefde?

Boeken zijn volgeschreven over het vage en enigszins bizarre begrip zelfvertrouwen. Zouden we de belangrijkste persoon in ons eigen leven, onszelf, dan wantrouwen? Misschien werkt hier ook wel hetzelfde principe als bij het vertrouwen geven aan anderen. Misschien moeten we lang genoeg met onszelf hebben geleefd om echt zelfvertrouwen te kunnen hebben. Zelfvertrouwen heeft dus ook te maken met zelfkennis. En met kennis over hoe de wereld, de mensen, relaties, geschiedenis in elkaar zitten. Hoe je zelf in elkaar zit en hoe je reageert in extreme en ongewone omstandigheden26. Hoeveel mensen kennen zichzelf echt? Als dat het geval zou zijn, dan zouden gruwelijke genociden en massamoorden, zoals tijdens de Tweede Wereldoorlog en op andere plaatsen en tijden, niet hebben plaatsgevonden. De actoren zouden geweigerd hebben hun opdrachten uit te voeren. 27 Mijn ervaring is dat het aantal zelfbewuste mensen met zelfvertrouwen bijzonder klein is. Heel wat mensen kennen en gebruiken wat hun is voorgeschreven, aangeleerd en opgevoed(erd). Daar putten ze zekerheden uit. Maar ze hebben het zich niet eigen gemaakt. Dat lijkt op (vals) zelfvertrouwen. Ze spelen vaak de rol van ‘zelfvertrouwen en zelfbewust’, maar weten diep vanbinnen dat ze het niet hebben of zijn. Ze missen immers de zelfkennis. Dit is gemakkelijk te doorprikken en elke serieuze crisis of tegenslag in het leven brengt dan alle zelfvertrouwen aan het wankelen. Zelfkennis kun je maar opbouwen door de confrontatie met het leven 26

27

Zoals in het bekende horrorexperiment uit de sociale psychologie van Stanley Milgram uit 1963, waar mensen anderen levensgevaarlijke (fictieve) stroomstoten toedienden om dingen aan te leren als leraar. Het was bedoeld om de bereidheid te meten van een deelnemer om gehoor te geven aan opgedragen taken van een gezaghebbende, die strijdig zijn met het persoonlijke geweten van de deelnemer. We kunnen zo tot moord aangezet worden. Intelligentietests afgenomen van Amerikaanse soldaten in W0 II toonden dat ze een intelligentieniveau hadden van een dertienjarige. 41


zelf. Dat vraagt dus ook weer tijd. Jonge twintigers en dertigers mogen dan schijnbaar wel zelfbewust en zelfverzekerd zijn, het is vaak iets wat ze zo geleerd hebben in een wereld die dat van hen eist. Uit het voorbeeld van de brief die Katrien schreef bij haar zelfmoord, leren we andere dingen. Lees de advertenties en sollicitatievoorwaarden in de kranten of op internet erop na. Jongeren moeten universitair geschoold zijn en liefst ook nog een specialisatie of baccalaureaat in het buitenland hebben gehaald. Ze moeten assertief, sociaal vaardig, stressbestendig zijn. Ze moeten bovendien vier verschillende talen spreken en schrijven, een computervirtuoos zijn, een pak ervaring kunnen voorleggen, dynamisch en flexibel zijn, fit, gezond, mooi zijn of beantwoorden aan het schoonheidsideaal en ze mogen niet ouder zijn dan vijfentwintig jaar!28 Voor jonge vrouwen geldt bovendien nog dat ze moeten bewijzen volop voor hun carrière te willen gaan en dat ze aan een kinderwens willen verzaken. Ook al wordt zoiets uiteraard nooit openlijk toegegeven. Jagen we in deze economische oorlog op die manier niet veel van onze jonge krijgers de dood in? Zoals momenteel aan het gebeuren is. De meerderheid van onze jongeren voelt zich tekortschieten. En de overige kampen vaak met een niets of niemand ontziende en gevaarlijke overschatting van zichzelf. Als we enkel op die strenge en onrealistische voorwaarden onze jongeren vertrouwen en kansen willen geven, zeggen we eerder hoe onzeker en angstig we zelf zijn, toch? Wie kan aan zulke uitzinnige en extreme voorwaarden beantwoorden in amper vijfentwintig levensjaren? Beantwoorden we daar zelf dan wel aan? Of willen we ‘economi28

Een Britse studie bij 2000 tienermeisjes in 2007 wees uit dat 70 procent van de meisjes (‘generatie supergirls’ genoemd) hun lichaam haat. Slechts 8 procent vond zichzelf mooi. Twee op drie meisjes geloofde dat hun leven drastisch zou veranderen als ze slanker zouden worden. 42


sche übermenschen’ kweken, waar de zwakkeren en de trageren dan maar zichzelf moeten elimineren? 29 Misschien wordt het begrip zelfvertrouwen wel het meest verward met het begrip zelfliefde. Hoe graag zie ik mezelf? Iemand met voldoende zelfliefde weigert zich aan te passen aan zulke extremen. Iemand met voldoende zelfliefde laat zich niet opjagen in de ratrace. Als baby is zelfliefde zichtbaar aanwezig. Een pasgeborene ziet zichzelf heel graag en drukt dat ook op een zelfbewuste assertieve manier uit. Als hij honger heeft of wil vastgenomen worden, laat hij dat overduidelijk blijken. Naarmate de opvoeding vordert, wordt die oorspronkelijke zelfliefde vaak afgeleerd. Omdat ze niet gevoed wordt. Vooral moeders30 spelen hierbij een belangrijke rol. Als een moeder een afwijzende, afwezige rol heeft gespeeld in het leven van de baby, gaat die zichzelf steeds minder graag zien. Het vertrouwen van het kind naar de moeder toe galoppeert dan weg als het paard. Het kind interpreteert de afwezige moeder als de afwijzende moeder. De liefde van de moeder voor het kind mag dan onvoorwaardelijk zijn, omgekeerd stelt het kind aan de moeder wél zijn voorwaarden. Moeder moet namelijk (mentaal) aanwezig en bereikbaar zijn, bevestiging, koestering en waardering geven. Ze moet zorgzaam en aandachtig zijn. En niet alleen op materieel gebied. Een kind heeft niets aan een mooie kinderkamer of bergen pluchen knuffels zonder emotionele warmte van diegene die hem gedragen heeft. Ze moet dus ook warmte en veiligheid bieden, zodat het kind zich kan hechten31. De moeder zelf moet 29 30 31

Liefst 745 professionele bachelors en 289 masters in Vlaanderen behoren nu al tot de zogenaamde arbeidsgehandicapten wegens ‘persoonlijke en welzijnsproblemen’. Zij zullen voor het eerst niet in het arbeidsproces passen en zien hun studie-inspanningen ook verloren gaan. Lees mijn boek Alles is herinnering, Standaard Uitgeverij, 2007. De hechtingstheorie van Bowlby zegt dat de eerste drie levensjaren van cruciaal belang zijn in de relatie moeder-kind. Het al of niet ontwikkelen van psychische aandoeningen hangt af van deze ‘bounding’. 43


open en positief in de wereld staan, zodat het kind ook gemotiveerd wordt om zo zijn leven aan te vatten. Als dit allemaal niet aanwezig is, keert het kind zich af. In eerste instantie van de moeder. In tweede instantie van moeder aarde, de wereld, waarvan de fysieke moeder het symbool en de voelbare en zichtbare vertegenwoordigster is. Op die manier zou – vaak al heel vroeg – de basis worden gelegd voor optimisme en pessimisme in het leven. Dat resulteert bij pessimisme in latere depressies en zelfmoord bij afwijzing, de beleving van niet (meer) meetellen, in de steek gelaten worden of niet gehoord en gezien worden.

Bodemloze put

Wat hierna volgt is misschien wel een van de belangrijkste oorzaken en redenen van het grote aantal depressies en zelfmoorden. De vele zogenaamd karaktergestoorde kinderen met ADHD, autisme en andere die momenteel de consultaties van psychiaters en kinderpsychologen bevolken, zouden wel eens kunnen lijden aan een hechtingsstoornis. Een hechtingsstoornis is een koepelterm voor een hele reeks gedragingen bij kinderen, maar ook bij latere volwassenen, als reactie op het feit dat ze geen basaal vertrouwen hebben gekregen in de eerste kinderjaren. Ik weet als geen ander hoe vandaag de dag de ontwikkelingspsychologie om voor de hand liggende (economische) redenen ontkend en miskend wordt, maar na het aanhoren van meer dan 12.000 depressieve verhalen in de afgelopen dertig jaar, kan ik er niet omheen terug te grijpen naar deze levenslooppsychologie, zoals ze actueel ook wel genoemd wordt. Indien een kind voortdurend afwijzing heeft ervaren of te maken had met een (mentaal) afwezige moeder en zich daardoor niet heeft

44


kunnen hechten aan die moeder, gaat het in latere relaties ook geen verbindingen meer aan. Toch niet met mensen en zeker niet met volwassenen. Met kinderen en dieren wil die hechting nog wel eens lukken. Er volgt een levenslang protest. Deze volwassenen blijken dan vaak relationeel en sociaal gehandicapt te zijn. Men noemt het ook weleens het Geen-Bodem-Syndroom. Het Geen-Bodem-Syndroom kan omschreven worden als een abnormaal sociaal gedrag en een tekort aan vaardigheden om diepe genegenheid, motivatie en verbintenissen met betrekking tot iets of iemand aan de dag te leggen. Men heeft dus geen doel in het leven of ook geen passie. Alles is gelijk. Er is geen echte bodem in het bestaan. Een grote leegte wordt constant ervaren. Het is net een bodemloze put. Je stopt er oneindig veel liefde, aandacht en zorg in, maar er komt zelden iets terug. Die liefde en zorg blijft niet hangen. Het valt erdoor. Het bouwt niet op. Het kind heeft in de allereerste levensfase immers nooit het fundament in zijn bestaan kunnen leggen van de liefhebbende volwassene aan wie het al dan niet was toevertrouwd. In de eerste plaats is dat de moeder van bij de geboorte. Het syndroom komt ook veel voor bij adoptiekinderen die op (soms) oudere leeftijd werden geadopteerd. Het komt echter evenzeer voor bij biologisch eigen kinderen, pleegkinderen en stiefkinderen die om een of andere reden het basisvertrouwen van de ouder(s) hebben moeten missen. Het kind vertoont weinig eigen kern- en bestaansverbinding, ook al is het er voortdurend naar op zoek in zijn volwassen leven. Er is dus weinig of geen ‘ik’,32 geen vertrouwen in volwassenen, met als gevolg diepgewortelde angst om (h)echte relaties aan te gaan. Bindingsangst. Er is daarom een sterke neiging tot het leggen van vele

32

Zoals ik eerder schreef vormt het ik zich rond de leeftijd van twee tot drie jaar, de periode dat moderne kinderen in de crèche doorbrengen en al een ‘wij’ moeten ontwikkelen. 45


vluchtige, oppervlakkige, voortdurend wisselende contacten. Eenmaal volwassen, volgen partners elkaar vaak snel op. Anderen, inclusief hulpverleners, merken er weinig of niets van. Ook de hulpverleners hebben, als ze het al zien, te maken met vluchtgedrag en het gebrek aan verbinding in de therapie. Ook al klaagt de betrokkene daar dan zelf over. Hij wil wel maar hij kan (durft) niet. Als men in therapie bij de kern van het probleem komt, haakt de cliënt meestal af wegens te bedreigend. Het zijn ook de cliënten die de hulpverlener verleiden tot persoonlijke vriendschap, zodat men hem als therapeut (onbewust) kan uitschakelen. De intieme emotionele banden binnen het gezin worden als bedreigend ervaren. Isolatiegedrag binnen het gezin/de relatie is het gevolg. Ook in het latere volwassen leven met de partner. Oppervlakkige aandacht van talloze onbekenden wordt meer op prijs gesteld dan de persoonlijk gerichte aandacht van enkele vertrouwde personen. Men is altijd uithuizig en op de vlucht. Het verschil tussen vriend en vreemde wordt niet echt gevoeld. Men is vriend met iedereen of vreemde met al zijn zogenaamde vrienden. Relaties worden ook niet onderhouden. De relatie is er enkel om te gebruiken. Men investeert er niet in, tenzij om zelf aandacht te krijgen. Men heeft niets te geven. Men wil alleen ontvangen. Men behoort nergens bij of niemand toe. Groepen zijn zeer bedreigend omdat men dan de controle dreigt te verliezen. Er is tussen de verzorgende ouder(s) en het kind een permanente machtsstrijd gaande die vaak niet waarneembaar is voor derden. Emoties kunnen daarbij aan- en uitgeschakeld worden, als op bevel. Ook in latere volwassen relaties kan dit worden verder gezet in een strijd om aandacht tussen partners. De partner geeft immers nooit genoeg aandacht, warmte, liefde en betrokkenheid, ook al slooft die zich vaak uit. In de relatie voelt men zich altijd alleen. Hoewel men

46


de eenzaamheid haat en het alleen-zijn verfoeit, zoekt men ze toch altijd op. Dit vroegste ervaren van pijn of niet gewenst zijn is onvoorstelbaar vernietigend. Het ontbreken van basisvertrouwen in de allereerste levensfase uit zich dan ook vaak in vernietigingsdrang die zich richt tegen zichzelf (zelfmutilatie, zelfmoord, verslaving) of tegen de naaste verwanten (jarenlange familieruzies, onvoorziene uitbarstingen, wispelturigheid). Andere uitingen van die agressie kunnen zijn: wreedheid jegens dieren, vernielzucht in de materiële en de psychologische zin, liegen en de waarheid anders voorstellen of verdraaien, slapeloosheid, provocerend seksueel gedrag als uitdagen en verleiden tot prostitutie toe, en weglopen of vluchtgedrag in woord en daad. Meestal vertoont men een onverzadigbare honger naar aandacht en egobevestiging. Negatieve aandacht levert daarbij dikwijls meer resultaat op dan positieve. Het kind heeft nauwelijks remmen of drempels. Dit kan leiden tot een manische en zelfs roekeloze leefstijl. Men heeft weinig of geen schuldgevoel. De gewetensontwikkeling is niet of weinig op gang gekomen. Het ontbreken van elke angst en ethisch besef kan zelfs tot psychopathie leiden. Het kind vertoont overlevingsgedrag en schijnaanpassing. Het is schijnbaar erg flexibel en meegaand. Het is geniaal in het observeren, controleren, taxeren en manipuleren van de mensen om zich heen. Al deze informatie wordt opgeslagen en gecollecteerd. Er is een sterke tendens de ouders en andere gezinsleden tegen elkaar uit te spelen. Ook met kennissen, vrienden, familie, leerkrachten gebeurt deze manipulatie van mensen en hun onderlinge relaties. Het zijn, ongewild, de wolven in schapenvacht binnen de kudde. De onruststokers en de rotte appels in de mand. Maar het kunnen ook de perfecte zakenmannen en managers zijn, die over lijken gaan.

47


Er is nooit echte bevrediging. Het kind voelt zich steeds tekortgedaan. Het heeft relatief weinig gevoel voor ruimte en tijd. Er ontstaan vaak ook leerproblemen als concentratiestoornissen, ondanks een meestal normale begaafdheid. Men is vooral met egoaandacht bezig in plaats van met aandacht voor de leerstof. Bij adoptiekinderen kenmerkt de beginfase zich meestal door onbegrijpelijk en uitzonderlijk goed aangepast gedrag, zonder heimwee, zowel thuis als op de school. Naarmate de tijd verstrijkt wordt het gedrag naar de verzorgende ouder(s) echter steeds afwijzender. Te kortbij komen verhoogt immers de angst voor intimiteit. Hun hele leven lang zullen bodemloze-putkinderen alleen blijven. Ondanks het feit dat ze omringd worden met liefde en vriendschap, zullen ze leegte blijven ervaren. Dat drijft hen vaak tot zelfmoord. Hun leven is een constante zoektocht naar liefde en aandacht, die ze dan uiteindelijk verwerpen en vernietigen. Zij leiden een vermoeiend leven omdat alles en iedereen voortdurend onder controle moet zijn. Dat kan ook leiden tot fobieën. Het ontbreken van (schijnbaar) elke angst en ethisch besef kan zelfs tot psychopathie leiden. Het zijn mogelijk ook de types die constant verhuizen en nergens kunnen aarden. Steeds blijft er die innerlijke onrust. Chronische vermoeidheid is dan vaak ook een van de latere ziektebeelden. Spijtig genoeg is aan deze vroege handicap uit de kindertijd niet veel te verhelpen, tenzij ze er zich bewust van zijn en ermee leren leven.33 Het is in ieder geval niet de schuld van de betrokkene zelf. Wat enigszins verzachting kan brengen is een oprechte en welgemeende sorry van de moederfiguur. Bodemloze-putkinderen hebben trouwens een haat-liefdeverhouding met hun moeder. Ze zullen haar vaak opzoeken en tegelijkertijd vervloeken. Vaak verwachten en wachten ze hun leven lang tot er toch nog uitgesproken acceptatie komt. 33

Lees mijn boek Alles is herinnering en Alice Miller, Het drama van het begaafde kind. 48


Gelet op de snelheid en nonchalante manier waarop er momenteel geleefd wordt, gebeurt dit in de steek laten van kleine kinderen die nog niet gehecht waren alsmaar vaker en is dit mede de verklaring voor zoveel actuele depressie en zelfmoord. Het hoeft geen verder betoog dat in onze cultuur er een zware taak op de frêle jonge moederschouders rust. Begrijpelijk dat vele vrouwen ook deze verantwoordelijkheid van het moederschap, al of niet onder zachte dwang, beginnen af te wijzen34. Ik wil moeders zeker niet culpabiliseren en met de vinger wijzen. Zij zijn ook maar het product van een samenleving die onmenselijk en onkinderlijk hoge eisen stelt. Het moederschap zou moeten geherwaardeerd worden als belangrijke schakel en misschien wel het begin van alle emotionele en psychische stabiliteit. We zouden, meer dan ooit, net nu alles in het werk moeten stellen om jonge moeders gedurende de eerste drie levensjaren van hun kind materieel en emotioneel te ondersteunen.35 Op die manier zorgen we voor het behoud van de zelfliefde bij hun baby’s en kleuters en de latere stabiele volwassenen, die we hard nodig zullen hebben. Dit is natuurlijk een visie op lange termijn. Onze huidige manier van planning is er echter een van kortetermijndenken. Zowel in het bedrijfsleven als in de politiek, die hiervan louter de emanatie (verpersoonlijking) is geworden, wordt er in kwartalen gedacht. Niet in termen van generaties. Politici willen nú scoren, niet later! De politiek creëert alsmaar meer plaatsen in de kinderopvang en -crèches van 0 tot 3 jaar bij. De investeringen in gebouwen en mensen zijn gigantisch. Niet voor de kinderen. Wel voor de economie. Voor de gezondheid en de economie van de toekomst zouden ze juist kinder-

34 35

Nederlands onderzoek door Intomart in 2005 toonde toen al dat 44 procent van de 600 ondervraagde vrouwen tussen 27 en 42 jaar in de toekomst geen kinderen wil. Dé grootste bedreiging voor onze economie van de toekomst. In tal van geschriften, onder meer Alles is herinnering, pleit ik voor de afschaffing van kindercrèches als tegennatuurlijk. Tussen 0 en 3 jaar zijn kinderen daar psychologisch nog niet aan toe. De hechtingsfase kan dan niet plaatsvinden. 49


opvang voor de leeftijd van 3 jaar moeten verbieden. Volgens recente cijfers leeft 1 op 7 mensen in onze contreien in (materiële) armoede. Dat is erg. Wij gingen toch al die tijd voor welvaart, waarbij niemand meer honger moest lijden? Als we echter zouden kunnen onderzoeken hoeveel mensen er in emotionele armoede en honger leven, dan schat ik dat 6 tot 7 mensen op 10 hier de gevolgen van dragen. Geen wonder dus dat zoveel psychische problematiek zich aandient. De vooruitzichten voor de toekomst, met betrekking tot onze zogenaamde geestelijke gezondheid36, zijn dus eerder somber. Verwacht wordt dat er zich de volgende decennia een verveelvoudiging van psychische en sociale problematiek, met vooral hechtingsstoornissen en bodemlozen (borderline) zal voordoen. We worden dus met z’n allen gekker. Het antwoord ligt niet in het voorzien van meer psychologen, therapeuten of psychiaters. Dat is een zwaktebod van een samenleving die er niet in slaagt solidaire hulp, samenhorigheid en basale nestwarmte te stimuleren. De economische dictatuur heeft namelijk van soortgenoten en lotgenoten die we toch zijn van elkaar angstige en apathische concurrenten gemaakt. Die worden tegen elkaar opgezet in wedstrijden en competities waarbij alleen nog de winnaars meetellen. Wie niet meekan, is een loser. In de toekomst zullen die soort- en lotgenoten elkaar echter moeten gaan helpen, ze zullen elkaar hard nodig hebben. Een andere uitweg uit de ‘psychische oorlog’ waarin we leven is er niet. De hulpverlening hinkt pijnlijk achterop en dweilt met de kraan open. Men stopt veel, heel veel goede wil en zorg in een bodemloze put. Hulpverleners die al eens (maatschappij)kritisch durven te zijn, worden genegeerd of monddood gemaakt. Psychia36

‘Geestelijke gezondheid’ bestaat als dusdanig niet. Gezondheid is immers volgens WHO een toestand van lichamelijk, geestelijk-mentaal en sociaal welbevinden. De opdeling tussen lichamelijke en geestelijke gezondheid is kunstmatig en onjuist. Er bestaat alleen ‘gezondheidszorg’ in de brede zin. 50

STop depressie en zelfmoord in 7 dagen!

Recommend Documents