Sterrenwacht in Doepark Nooterhof in Zwolle
Sterrenkunde is een populaire, moderne en oude wetenschap die interessante objecten en processen in het heelal onthult, aanzet tot creatief nadenken over de mogelijkheden van ruimtevaart, maar ook de samenhang in de natuur laat zien.
Weerkunde is een wetenschap die het weer met wiskundige modellen en met verzamelde data kan voorspellen: op korte en lange termijn en op (inter) nationaal en lokaal niveau.
Voorwoord Met deze brochure presenteert Vereniging voor Weer- en Sterrenkunde Thales haar plannen om een sterrenwacht te realiseren in Doepark Nooterhof. Doepark Nooterhof is een prachtig park dat sinds 2009 in gebruik is, maar waar nog steeds ontwikkelingen plaatsvinden. Met dit park wil Landstede duurzaamheid, natuur en educatie een vaste plek in Zwolle geven. De komst van Thales naar Doepark Nooterhof heeft een belangrijke meerwaarde: daar waar de activiteiten nu vooral gericht zijn op de relatie tussen plant, mens en dier, oftewel horizontaal gericht, zorgt Thales letterlijk voor blikverruiming door ook de hemelverschijnselen te aanschouwen.
Bovendien draagt de vereniging bij aan het versterken van het totale (activiteiten)aanbod. Onze leden, de inwoners van Zwolle en omgeving en met name ook het onderwijs kunnen wij in Doepark Nooterhof veel meer bieden. Maar eerst stellen wij ons kort aan u voor. We vertellen waarom weer- en sterrenkunde onze passie hebben, waarom deze natuurwetenschappen ons motiveren om ons in te zetten voor het populariseren ervan. Uiteraard geven we ook informatie over de beide wetenschappen. Vereniging voor Weer- en Sterrenkunde Thales
inhoud 1. Vereniging voor Weer- en Sterrenkunde Thales
4
2. Onze aandachtsgebieden 6 2.1 Sterrenkunde 6 2.2 Weerkunde 7 3. Een sterrenwacht realiseren 3.1 Thuisbasis voor Thales 3.2 Samenwerking met het onderwijs 3.3 Activiteiten voor Zwolle en omgeving
8 10 12 13
4. Meer kwaliteit en betrokkenheid
14
3
1. Vereniging voor Weer- en Sterrenkunde Thales is een bloeiende Zwolse vereniging voor weer- en sterrenkunde die ruim 70 jaar bestaat. De vereniging is een erkende afdeling van de Koninklijke Nederlandse Vereniging voor Weer- en Sterrenkunde (KNVWS) en staat ingeschreven bij de Kamer van Koophandel. De vereniging telt meer dan 100 leden. Deze leden ontvangen 3x per jaar het ledenblad ‘Sterrenstof’. Daarnaast is er onze website www.vws-thales.nl. Ons doel is het beoefenen en verbreiden van weer- en sterrenkunde in populair- wetenschappelijke zin. Daarbij richten we ons in het bijzonder (ook) op kinderen en jongeren. Wij ondernemen talloze activiteiten om deze doelstelling te realiseren. Mensen met passie Onze leden zijn mensen met een passie voor hemel en dampkring die voortkomt uit specialisme of hobbymatige interesse. Ze worden gedreven door de verwondering voor bijzondere verschijnselen die met het blote oog of met een telescoop aan de hemel te zien zijn en zich meestal ver weg in het heelal afspelen.
4
lezingen en cursussen Voor leden en andere belangstellenden worden er in het hoogseizoen lezingen gehouden. Hiervoor worden professionals uitgenodigd die een deel van hun actuele onderzoekswerk op relatief eenvoudige wijze presenteren aan een breed publiek. Ook organiseert Thales regelmatig cursussen op het gebied van weeren sterrenkunde. Jaarlijks een basiscursus Sterrenkunde over de opbouw van ons zonnestelsel en heelal, plaatsbepaling in het heelal, sterevolutie, waarnemen met telescopen en ook het werken met een draaibare sterrenkaart. Ook bieden we af en toe een basiscursus Weerkunde of een vervolgcursus Sterrenkunde met als thema’s ‘Spectra van hemellichamen’ en ‘Astrodeeltjesfysica’. Deze cursussen worden gegeven door leden van Thales.
Thales Onze amateurs slagen er in om opnamen te maken van verschijnselen die zo’n 10 jaar geleden alleen door professionele astronomen konden worden gemaakt. Objecten op afstanden van miljoenen lichtjaren halen zij als het ware in de Sterrenwacht. Bij die verwondering spelen grote vragen een rol: Wat is onze plaats in het heelal? Hoe zag het verre verleden eruit? Hoe ziet het beeld van de zich ontvouwende toekomst van ons heelal eruit? Is er elders leven in het heelal? Vooral de laatste vraag is bijzonder intrigerend en actueel sinds astronomen de laatste jaren honderden planeten bij andere sterren hebben ontdekt. Hiermee raakt sterrenkunde voor velen ook aan culturele vraagstukken. Maar ook relatief dichtbij in onze dampkring doen zich prachtige verschijnselen voor zoals de diverse soorten regenbogen en halo’s, maar ook indrukwekkende gebeurtenissen als tornado’s en onweer. En wat te denken van het weer… we raken er niet over uitgepraat! Dit wordt nog versterkt door het feit dat extreme weersituaties - door klimaatverandering - steeds vaker voorkomen. Meer weten over Thales? Kijk op www.vws-thales.nl.
sterren ontdekken Om het publiek te laten kennismaken met Thales, doet de vereniging mee aan de Landelijke Sterrenkijkdagen (voorjaar). Daarnaast zijn er diverse Sterrenkijkavonden en andere ( jeugd)activiteiten.
waarneemgroep Thales heeft een actieve waarneemgroep die in het hoogseizoen (september t/m mei) maandelijks bij elkaar komt en bijzondere gebeurtenissen zoals maansverduisteringen, zonnevlekken, samenstanden van planeten en meteorenregens gezamenlijk waarneemt. Ook worden er waarneem- en fotografische resultaten uitgewisseld, waarneemobjecten dan wel sterrenkundige gebeurtenissen besproken, kennis en ervaring op het gebied van het omgaan met en bouwen van instrumenten, astrofotografie en het waarnemen met elkaar gedeeld.
5
2. Onze aandachtsgebieden 2.1 Sterrenkunde Grote belangstelling
Er is in Nederland veel belangstelling voor sterrenkunde. Een groot deel van de bevolking is onder de indruk van de schoonheid en de grootsheid van het universum. Ook de media besteden regelmatig aandacht aan astronomie. Veel mooie en fascinerende beelden, en tegenwoordig steeds meer filmpjes en animaties waarbij op kwalitatief niveau aandacht is voor bijzondere hemelverschijnselen, vinden via onder andere tv en internet hun weg. Daarmee is sterrenkunde een wetenschap die veel tijd en energie besteedt aan het populariseren van het vakgebied. Voor amateurs is dat een goed uitgangspunt om ook anderen voor astronomie te interesseren. Nauwkeurige instrumenten Sterrenkunde is ook een moderne wetenschap met een groot technologisch gehalte. Met uiterst nauwkeurige instrumenten worden interessante objecten en processen in ons gigantische heelal bestudeerd. Om de astronomische data (licht/straling) goed te kunnen verkrijgen en te verwerken, is digitale detectie- en weergaveapparatuur onmisbaar.
Daarom maken ook amateurs gebruik van hoogwaardige instrumenten en beeldverwerkende apparatuur en computers. Ruimtevaart Ruimtevaart blijft in de belangstelling staan. Veel waarnemingen worden gedaan door met raketten gelanceerde satellieten. Meerdere mensen hebben op de Maan gewandeld, maar wanneer landt de eerste mens op Mars? Een buitengewoon boeiende vraag voor de mensheid. Niet alleen volwassenen, ook jongeren houden ervan om hierover te filosoferen en creatief na te denken. Plaats van de mens en zijn omgeving Astronomie is ook een van de oudste wetenschappen. In de loop der tijden heeft ons huidige wereldbeeld vorm gekregen. Deze ontwikkeling laat ons de plaats van de mens en zijn omgeving zien. Er zijn vele linken met andere wetenschappen: aardrijkskunde, natuurkunde, scheikunde, wiskunde en ook biologie. Door met sterrenkunde in aanraking te komen, krijgen (ook) jongeren een goed beeld van de samenhang in de natuur.
Eclips Saturnus
Zon 6
Maan
2.2 Weerkunde Grote rol Iedereen heeft met het weer te maken. Wij zijn er afhankelijk van en het speelt op veel vlakken een grote rol in ons leven: bijvoorbeeld bij zaaien en oogsten, plantengroei, vervoer en vrijetijdsbesteding. De scheefstand van de Aarde in de ruimte en de unieke atmosfeer zorgen in alle seizoenen voor een prachtige natuur. Wiskundige modellen Ook de weerkunde, of officiëler de wetenschap meteorologie, heeft grote ontwikkelingen doorgemaakt. Naast het feit dat ook hier waarnemingen steeds nauwkeuriger en completer zijn geworden, speelt digitalisering en automatisering een grote rol. Veel beschrijvingen en verwachtingen worden met wiskundige modellen gemaakt. Lokale verschillen en verwachtingen Maar ook weeramateurs blijven belangrijk bij het verzamelen van data. Deze data zijn nodig om de soms grote lokale verschillen in het weer te kunnen verklaren en lokale verwachtingen te geven. Elke regionale tv-zender heeft tegenwoordig een eigen weerman. Gezien het grote belang van het weer voor de samenleving is het zelfs een (winstgevend) product geworden voor diverse ondernemingen (bijvoorbeeld de populaire site www.buienradar.nl).
de aarde: een kwetsbare planeet De astronomie heeft ons de plek van de Aarde in het heelal duidelijker gemaakt. De laatste decennia groeit het besef dat de Aarde een kwetsbare planeet is die van buitenaf door zonnestraling en hoogenergetische kosmische straling kan worden beïnvloed en dat er een zeer kleine kans is op botsing met planetoïden. Daarnaast is de invloed van de mens op het ecosysteem ondertussen wetenschappelijk aangetoond. Niemand twijfelt meer aan het versterkte broeikaseffect op Aarde dat grote gevolgen heeft voor ons klimaat, het weer en de inrichting van de samenleving. Thales vindt het belangrijk dat kinderen en jongeren met dit thema in aanraking komen, het hebben van deze kennis is van wezenlijk belang voor hun ontwikkeling en kijk op de wereld.
7
3. Een sterrenwacht realiseren Thales wil in Doepark Nooterhof een goed geoutilleerde sterrenwacht realiseren. Landstede heeft hiervoor een locatie - de tweede etage van het rode gebouw in het park - beschikbaar gesteld en deze ruimte bouwkundig aangepast en de nodige veiligheidsvoorzieningen getroffen. De inrichting van de sterrenwacht is de verantwoordelijkheid van Thales. De mogelijkheid om een sterrenwacht in te richten in Doepark Nooterhof is voor Thales een unieke kans, zowel voor wat betreft onze activiteiten op het gebied van weerkunde - die daarmee een grotere plek binnen onze vereniging kunnen krijgen als sterrenkunde. Wel is de meest ideale situatie in en rond een stad als Zwolle - vanwege de lichtvervuiling - moeilijk te verwezenlijken, maar op deze locatie is een goede en aantrekkelijke stadssterrenwacht te creëren, zeker als bij de aanschaf van apparatuur rekening wordt gehouden met de aanwezige omstandigheden. Voor wie is de sterrenwacht bedoeld? 1. De leden van Thales: zij kunnen op een goede locatie hun passie op semi-professioneel niveau uitoefenen. 2. Het onderwijs (basis- en voortgezet onderwijs, mbo en hbo) in Zwolle en omgeving: leerlingen en studenten kunnen in de praktijk meer leren over weer- en sterrenkunde (zie p. 12). 3. Inwoners van Zwolle en omgeving en andere belangstellenden ( jong en oud): iedereen die dat wil kan tijdens acti viteiten kennismaken met weer- en sterrenkunde (zie ook p. 13).
8
doepark nooterhof
Doepark Nooterhof (www.doeparknooterhof.nl) heeft een educatief karakter. Bezoekers komen er in aanraking met natuur, milieu en duurzaamheid. ‘Groene’ organisaties De activiteiten worden geïnitieerd door organisaties als Stichting Milieuraad Zwolle, IVN Zwolle, AOC de Groene Welle, Waterschap Groot Salland, Landstede en de gemeente Zwolle. Thales Thales beschouwt zichzelf - vanuit ideëel perspectief - als een goede partner voor genoemde partijen. Onze komst heeft ook een meerwaarde voor het park: daar waar de activiteiten nu vooral gericht zijn op de relatie tussen plant, mens en dier, oftewel horizontaal gericht, zorgt Thales letterlijk voor blikverruiming door ook de hemelverschijnselen te aanschouwen. De aanwezigheid van Thales biedt tevens mogelijkheden tot meer samenwerking met de genoemde ‘groene organisaties’ en versterking van het totale (activiteiten)aanbod.
9
3.1 Thuisbasis voor Thales De nieuwe locatie is voor Thales een echte thuisbasis: de ruimte Sterretjesmos (een klaslokaal) is gereserveerd voor onze vereniging. Ook is er een collegezaal en zijn er nog enkele andere onderwijsruimtes beschikbaar. Vanuit de verenigingsruimte is - via een trap - de ‘controlroom’ te bereiken. Daar kunnen de laatste voorbereidingen voor het waarnemen worden getroffen. Nog hoger - op het dak van het gebouw - bevindt zich de koepel met een aantal telescopen (zie p. 11). De aanwezige bergruimte biedt de gelegenheid om de kostbare apparatuur veilig op te slaan. Onze (nieuwe) activiteiten Doepark Nooterhof biedt Thales de mogelijkheid haar (educatieve) activiteiten in de ruimtes van de sterrenwacht te verbeteren en uit te breiden. Een overzicht: • De waarneemgroep kan bij onbewolkt weer naar hartelust waarnemen vanuit de koepel. Dat dit kan vanaf een degelijke, vaste montering leidt tot aanzienlijk betere resultaten voor wat betreft de astrofotografie. De maandelijkse bijeenkomsten kunnen in de verenigingsruimte worden gehouden.
10
• De collegezaal is geschikt voor het houden van lezingen voor leden en andere belangstellenden op het gebied van weer- en sterrenkunde (ongeveer 10 per jaar). • Voor onze cursussen op het gebied van weer- en sterrenkunde - voor leden en andere belangstellenden - zijn diverse geschikte ruimtes, ook wanneer deelnemers intensief van een computer gebruik moeten maken. • Een aantal leden wil graag een studiegroep starten en ook hiervoor - evenals voor bestuursvergaderingen - is de verenigingsruimte uitstekend geschikt. • Met zusterverenigingen en volkssterrenwachten willen we contacten leggen en onderhouden en - in samenwerking met zusterverenigingen - excursies organiseren. • Wij adviseren over de aanschaf van onder andere boeken, verrekijkers en telescopen. Regelmatig repareren we een telescoop. • Voor wat betreft de weerkunde: we willen samenwerken met zusterorganisatie Vereniging voor Weerkunde en Klimatologie. Tegenwoordig werken weeramateurs namelijk met een digitaal weerstation. Om hier optimaal gebruik van te kunnen maken is samenwerking wenselijk. Interactieve zonnewijzer en weerhut Thales wil in Doepark Nooterhof de elementen weer- en sterrenkunde graag terug zien komen door middel van een interactieve zonnewijzer naar menselijke maat en een klassieke weerhut. Op deze manier kunnen bijvoorbeeld leerlingen fysiek ervaren hoe een zonnewijzer werkt en ontdekken ze hoe ‘basisweerwaarden’ worden gemeten.
Tweede verdieping Sterretjesmos Trappenhuis
Derde verdieping
Controlroom
Koepel
Trappenhuis
11
3.2 Samenwerking met het onderwijs welk belang er landelijk gehecht wordt aan De laatste jaren neemt vanuit het onderwijs extra’s voor excellerende leerlingen in de de vraag naar ondersteuning bij lessen en bovenbouw van het voortgezet onderwijs. projecten steeds meer toe. Ook het plaatsen van de witte koepel op het rode gebouw leid- • Het Platform Bèta Techniek heeft van de overheid de opdracht gekregen ervoor te zorgen de tot meer verzoeken. Leren moet volgens dat Nederland over voldoende bètatechnici scholen niet alleen in een klaslokaal plaatsbeschikt. Voor elke onderwijssector (basis- en vinden, maar kinderen, leerlingen en studenten voortgezet onderwijs, mbo en hbo) is een moeten ook ervaringen buiten school opdoen. programma ontwikkeld. Met deze programma’s wordt ernaar gestreefd dat natuur en Ontwikkelingen techniek een vanzelfsprekende plaats hebben Thales vindt het daarom belangrijk om de in het onderwijs en dat kinderen enthousiast banden met het onderwijs te intensiveren en gestimuleerd worden door aantrekkelijk en waar nodig scholen hulp te bieden. en interessant bètaonderwijs, zodat meer Ook de volgende, deels samenhangende jongeren dan nu kiezen voor bèta- en techontwikkelingen, spelen daarbij een rol: nische studies in het hoger onderwijs. • In het basisonderwijs is steeds meer aandacht voor differentiatie. Zo zijn er onder meer verrijkingslessen voor de betere leerlingen van groep 7 en 8. Vaak maakt kansen sterrenkunde deel uit van het programma. • In het voortgezet onderwijs wordt profiHet onderwijs biedt een potentieel lering van scholen steeds belangrijker. In aan mogelijkheden: Zwolle doen scholen dat bijvoorbeeld • Door onze vereniging in Doepark onder de noemer ‘technasium’, ‘wetenNooterhof te vestigen wordt het schap’, ‘science’, ‘techniek’ en ‘exact’. Stervoor scholen aantrekkelijker om ons renkunde krijgt dan meestal in de onderte benaderen. Scholen hebben zo bouw de nodige aandacht. namelijk meer mogelijkheden om • Bij curriculumherzieningen in het voortvoor hun leerlingen en studenten gezet onderwijs wordt steeds meer nadruk een interessant en uitdagend proop contexten gelegd. Hiermee krijgt astrogramma samen te stellen dat past nomie een grotere plaats in de vakken. Dit bij hun projecten, themaweek of geldt voor natuurkunde en aardrijkskunde, curriculum. Wij kunnen diverse maar ook voor een relatief nieuw keuzevak arrangementen aanbieden. als Natuur, Leven en Technologie (NLT). • Door vaker en directer contact met De plaats van astronomie binnen het vak het onderwijs wil Thales de interesse Algemene Natuurwetenschappen (ANW) van jongeren zodanig wekken dat verandert niet; het vak is alleen verplicht een regionale afdeling van de landevoor vwo’ers. lijke Jongeren WerkGroep voor • In het voortgezet onderwijs zijn er al tienSterrenkunde kan worden herstart tallen jaren olympiades voor de vakken (www.sterrenkunde.nl/jwg). wiskunde, natuurkunde, scheikunde, bioloOrganisaties als IVN en het Wereld gie en aardrijkskunde. De laatste jaren zijn Natuur Fonds hebben vergelijkbare daar informatica, taalkunde, sterrenkunde mogelijkheden voor jongeren. en milieu bijgekomen. Ook dit geeft aan 12
3.3 Activiteiten voor Zwolle en omgeving Nederland telt duizenden mensen die weer- of sterrenkunde als hobby hebben. Ze beoefenen deze hobby individueel of samen met anderen. Dat laatste is vaak leuker en biedt meestal ook meer mogelijkheden, weten de leden van Thales uit ervaring. Daarom wil Thales meer mensen met deze wetenschappen laten kennismaken: niet alleen via het onderwijs (zie p. 12), maar ook door activiteiten te organiseren voor de inwoners van Zwolle en omgeving. Hiervoor zijn de banden met Stichting Milieuraad Zwolle en IVN Zwolle versterkt. Activiteiten Gedurende het jaar zijn er in Doepark Nooterhof verschillende gelegenheden waarbij Thales en alle andere betrokkenen zich presenteren aan het publiek.
Een aantal voorbeelden van activiteiten die Thales organiseert: • De genoemde ‘groene’ organisaties werken samen bij het jaarlijkse evenement Nacht voor de Nacht (najaar), een initiatief van de Provinciale Milieufederaties en Stichting Natuur en Milieu dat aandacht vraagt voor de schoonheid van de donkere nacht. • Tijdens de Landelijke Sterrenkijkdagen (voorjaar) kunnen bezoekers in Doepark Nooterhof via zo’n 10 (mobiele) telescopen genieten van indrukwekkende en leerzame beelden van de Maan, planeten en enkele deepsky-objecten. • Voor kinderen en jongeren zijn er regelmatig speciale jeugdmiddagen, waarbij kennis, spel en creativiteit voorop staat. Als het maar even helder weer is laat Thales jongeren kennismaken met diverse beelden van de Zon, de zonnevlekken en protuberansen. 13
4. Meer kwaliteit en betrokkenheid Met de vestiging op Doepark Nooterhof kan Thales meer kwaliteit bieden, want er: • is een vaste ruimte waar leden elkaar kunnen inspireren en stimuleren, ervaringen rond waarnemingen kunnen uitwisselen en waardoor het plezier in bedrijven en populariseren van weer- en sterrenkunde alleen maar kan toenemen; • kunnen veel meer activiteiten worden ontwikkeld; • zijn voor kinderen, leerlingen, studenten en volwassenen meer mogelijkheden om zich te verwonderen over, geïnteresseerd te raken in, en te leren van de natuur.
14
We verwachten dat onze aanwezigheid in Doepark Nooterhof en de bijbehorende betere faciliteiten ook tot een (nog) grotere betrokkenheid van de leden zal leiden. Hopelijk wordt hiermee ook de uitstraling van de vereniging vergroot, zodat het ledental verder stijgt. Thales zal zich in ieder geval blijven inspannen om haar doelstellingen te realiseren vanuit een eigen, goed geoutilleerde sterrenwacht in Doepark Nooterhof.
Colofon Redactie Gert Schooten (Thales), Astrid Grootenhuis (Circade), dienst Communicatie, Marketing & Strategie (Landstede) Fotografie Willie Buning en Emiel Veldhuis (Thales): astrofoto’s, Gert Schooten (Thales), Jeroen Keep: p. 8 (Fotopartners), Stijn Bossink: p. 7 onder. Vormgeving Astrid Grootenhuis (Circade) Druk totdrukwerk, Apeldoorn
Meer weten? Neem dan contact op met: Gert Schooten projectleider sterrenwacht Holtmate 14 8014 HA Zwolle 038 465 21 59 / 06 10 95 29 06
[email protected] Of kijk op onze website: www.vws-thales.nl
