Stem en steun samen sterk. Voor belangenbehartigers en organisaties informele zorg

Stem en steun samen sterk Voor belangenbehartigers en organisaties informele zorg

Stem en steun samen sterk Ondersteuningsorganisaties voor informele zorg en belangenbehartigers van mantelzorgers streven hetzelfde doel na: een sterke informele zorg en een samenleving die aandacht heeft voor mensen die voor een ander zorgen. In de praktijk blijkt dat ondersteuners en belangbehartigers sterker staan en meer kunnen bereiken als ze met elkaar samenwerken. Dat is winst, zeker nu de vraag naar informele zorg steeds groter wordt terwijl de financiële middelen afnemen. Veel organisaties voor informele zorg staan in toenemende mate onder druk, mantelzorgers worden zwaarder belast en wachtlijsten voor vrijwilligerszorg groeien. Samen optrekken vergroot de kans op gemeentelijk beleid dat een goed klimaat schept voor mantelzorg ondersteuning en zorgvrijwilligers. Een gezamenlijk gedragen, eensluidend advies van ondersteunings organisaties en belangenbehartigers aan de gemeente versterkt de invloed op het beleid. Stem en steun samen sterk is een handreiking voor ondersteuners (de steun) en belangenbehartigers (de stem) in de informele zorg. Zes ondersteuningsorganisaties en belangenorganisaties hebben eraan meegewerkt. U vindt in deze handreiking veel handvatten en tips voor als u samen wilt optrekken. In praktijk voorbeelden leest u wat dat kan opleveren.

Stem en steun samen sterk

|

3

Wat zijn stem en steun? Stem Onder stem verstaan we alle organisaties en personen die regionaal of lokaal opkomen voor de collectieve belangen van mantelzorgers. Dat kan op allerlei manieren, formeel en informeel: in een Wmo-raad, platform Regionale belangenbehartiging voor mantelzorgers (RBM), Regionale mantel zorg organisaties (RMO), in werkgroepen, cliëntenraden, contactpunten of clusters. Stem bestaat uit ervaringsdeskundigen: mantelzorgers en ex-mantelzorgers. Zij richten zich op de beïnvloeding van beleid rond informele zorg. Steun Onder steun verstaan we alle organisaties die informele zorg bieden. Dat zijn bijvoorbeeld Steun punten Mantelzorg, organisaties voor Vrijwillige Thuishulp, Georganiseerde Burenhulp, Buddyzorg, Vriendendiensten, welzijnsorganisaties, MEE, Humanitas en VPTZ. Steun bestaat uit beroepskrachten. Zij richten zich op de ondersteuning van mantelzorgers, zowel regionaal als lokaal. Ook behartigen zij belangen van individuele mantelzorgers.

4

|


Inhoud Stem en steun samen sterk

3

1. Zelfde doelen, verschillende rollen

7

2. Samen optrekken loont

11

3. Samen optrekken

14

3.1 3.2 3.3 3.4

Oriënteren Kennismaken Vertrouwen opbouwen door te doen Evalueren en bijstellen

4. In de praktijk 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6

Erkenning en herkenning van mantelzorgers Bewustwording bij mantelzorgers van hun positie Mantelzorg en werk Mantelzorgbeleid in zorginstellingen Vrijwilligers als vangnet voor mantelzorgers en preventie van overbelasting Goede voorzieningen voor mantelzorgers

5. Tot slot: de belangrijkste tips

14 15 16 17

21 21 22 23 25 25 26

33


|

5

6

|


1. Zelfde doelen, verschillende rollen Ondersteuningsorganisaties en belangenbehartigers van mantelzorgers streven dezelfde doelen na: 1. De samenleving erkent en herkent mantelzorgers en heeft aandacht voor de problemen waar zij tegenaan kunnen lopen. Er is beleid dat afgestemd is op hun wensen en behoeften. 2. Op lokaal niveau zijn de basisfuncties mantelzorgondersteuning en vrijwilligerswerk ingevuld. Organisaties voor informele zorg hebben een sterke en gezonde positie. 3. Mantelzorgers zijn zich bewust van het feit dat ze mantelzorger zijn, dat ze een partij zijn in het zorgproces en dat ze om steun mogen vragen. Ook al streven ondersteuningsorganisaties en belangenbehartigers van mantelzorgers dezelfde doelen na, ze hebben wél een eigen rol, eigen taken, eigen verantwoordelijkheden en eigen belangen. Eigen rol helder Om succesvol samen op te trekken is het belangrijk dat u voor uw eigen organisatie helder heeft wat die rol, taken, verantwoordelijkheden en belangen zijn. Als stem behartigt u de collectieve belangen van mantelzorgers, bijvoorbeeld door hun wensen en behoef ten te inventariseren en die te vertalen in adviezen aan de gemeente en dienstverleners voor hun beleid. Als steun ondersteunt u mantelzorgers door hen te informeren, zaken te regelen en individuele belangen te behartigen, hen emotioneel te ondersteunen, te trainen en door vrijwilligers in te zetten. Vanuit uw expertise adviseert u de gemeente en dienstverleners over de uitvoering van hun beleid.


|

7

Overlap Soms overlappen taken en activiteiten van stem en steun elkaar. Dat kan zo gegroeid zijn, maar het is soms ook gewoon praktisch of voor de kerntaak noodzakelijk. Belangenbehartigers en ondersteuners kunnen bijvoorbeeld: • Beiden informatiebijeenkomsten organiseren voor mantelzorgers of derden. • Beiden een nieuwsbrief voor mantelzorgers uitgeven. • Beiden overleggen met de directie van een zorginstelling. • Beiden de gemeente adviseren over mantelzorgbeleid. • Beiden mantelzorgers via een website informeren over ondersteuningsmogelijkheden. • Beiden contact hebben met de vertegenwoordigers van mantelzorg in de Wmo-raad. • Beiden contact hebben met gemeenteambtenaren, gemeenteraadsleden en wethouder. Als activiteiten elkaar overlappen of aanvullen is het uiteraard zinvol om met elkaar te overleggen over een goede afstemming.

8

|


Stem

Steun

belangenbehartiger

ondersteuner

ervaringsdeskundige

beroepskracht

Kerntaak

collectieve belangenbehartiging

ondersteuning

Taken

achterban raadplegen

doelgroep informeren

wensen en behoeften inventariseren

signalen opvangen en vertalen in ondersteuning

gemeente adviseren over gewenst beleid

gemeente adviseren over uitvoering van beleid

dienstverleners adviseren over gewenst beleid

zorgaanbieders, scholen en werkgevers adviseren over mantelzorgbeleid

bij zorgverzekeraars aandacht vragen voor mantelzorg

respijtzorg door vrijwilligers aanbieden

mantelzorgers vertegenwoordigen in Wmo-raad

lokale dienstverleners adviseren zoals Wmo-loket en welzijnsorganisaties

algemeen belang mantelzorgers

algemeen belang mantelzorgers

erkenning als belangenbehartiger

in stand houden eigen organisatie

Rol

Belangen

Activiteiten/ middelen

bijeenkomsten - deskundigheidsbevordering - publieksvoorlichting - signalering netwerken en samen werken met derden - adviseren - lotgenotencontact


|

9

10

|


2. Samen optrekken loont Stem en steun hebben belang bij een sterke positie van elkaar. Ook bij inhoudelijke vragen en prakti sche zaken kunnen ze elkaar van dienst zijn. Zo kunt u ervoor kiezen om samen een bepaald thema onder de aandacht van de gemeente te brengen. Bijvoorbeeld respijtzorg: vanuit de achterban komt het signaal dat er behoefte is aan diensten die taken van mantelzorgers verlichten, maar de organisatie voor Vrijwillige Thuishulp moet juist bezuinigen. Als stem en steun zich gezamenlijk hard maken voor deze respijtzorg en een eenduidige boodschap overbrengen, versterkt dat hun boodschap. Subsidie Door samen op te trekken staat u ook sterker bij subsidieaanvragen. In de voorbereiding kunnen belangen behartigers de randvoorwaarden stellen op basis waarvan de ondersteuningsorganisatie het aanbod ontwik kelt. Door de subsidieaanvraag te steunen legitimeert stem de aanvraag van de steunorganisatie. Bij een gezamenlijk project kunt u uiteraard ook samen subsidie aanvragen. Belangrijk is dan wel dat u zich profileert als partners met duidelijk te onderscheiden taken en rollen.

Tip Stem uw acties onderling af en grijp daarbij uw eigen rol. Bijvoorbeeld: een Wmo-raad constateert dat de medewerkers van het Wmo-loket te weinig aandacht hebben voor mantelzorgers. De Wmo-raad overlegt met het Steunpunt Mantelzorg of deze een training kan bieden in het herkennen van problemen bij mantelzorgers. Op basis hiervan kan de Wmo-raad de gemeente adviseren om de loketmedewerkers te laten trainen door het Steunpunt.

Wat heeft steun aan stem? • Stem kan de knelpunten die u ervaart bij uw werk onder de aandacht brengen bij de gemeente, Wmoraad, zorgverzekeraars of zorgaanbieders. • Stem kan het belang van een sterke steunorganisatie voor mantelzorgers onderstrepen bij de gemeente en de Wmo-raad. Dat is belangrijk omdat u steeds meer moet opkomen voor het bestaansrecht van uw organisatie. • Een project dat mede ondersteund wordt door stem maakt meer kans op subsidie.


|

11

praktijk Beide terreinen In de Wmo-raad van Haarlem zijn zowel de vrijwilligerszorg als de mantelzorg vertegenwoordigd. De vrijwilligersvertegenwoordiger heeft goede contacten met de vrijwilligerscentrale; de mantelzorg vertegenwoordiger heeft goede contacten met de organisatie voor informele zorg. Op beide terreinen heeft de Wmo-raad adviezen uitgebracht aan de gemeente. Hierbij hebben de twee Wmo-raadsleden nauw samengewerkt. Dat heeft ertoe geleid dat de mantelzorgvertegenwoordiger nu participeert in de gemeentelijke werkgroep Versterking vrijwilligerswerk.

12

|


• Stem kan het belang van de (intensieve) vrijwilligerszorg onder de aandacht van financiers brengen. Denk bijvoorbeeld aan respijtzorg die u biedt aan mantelzorgers. • Stem kan signalen doorgeven over behoeften van mantelzorgers, waardoor u het ondersteuningsaanbod kunt verbeteren. • Stem heeft contacten met mantelzorgers die u kunt gebruiken bij het organiseren van bijeenkomsten of het versturen van mailings. • Het netwerk van stem kan voor u interessant zijn. Wat heeft stem aan steun? • Een sterke organisatie voor informele zorg is onmisbaar voor een goed ondersteuningsaanbod voor mantelzorgers. • Steun kan een passend aanbod ontwikkelen voor problemen die u hoort vanuit de achterban. • Steun kan signalen van cliënten aan u doorgeven die u kunt gebruiken voor uw lobby. • Steun heeft contacten met mantelzorgers die u kunt gebruiken bij het organiseren van achterban raadpleging, het versturen van mailings of het benaderen van kandidaten voor de Wmo-raad. • Vaak biedt steun ook praktische zaken zoals vergaderruimte, kopieermogelijkheden of ondersteuning bij mailings. • Het netwerk van steun kan voor u interessant zijn.


|

13

praktijk Nieuwsbrief In Hoogeveen geven het Contactpunt Mantelzorg (stem) en de Stichting Welzijnswerk (steun) samen een nieuwsbrief voor mantelzorgers uit. Er zijn afspraken gemaakt over wie wat doet. De Stichting Welzijnswerk levert de menskracht en de middelen, het Contactpunt Mantelzorg levert de input.

3. Samen optrekken Samen optrekken begint met oriënteren op mogelijke partners en kennis maken met elkaar. Door vervolgens daadwerkelijk met elkaar op te trekken kan er vertrouwen ontstaan. Evalueren en bij stellen helpen om steeds effectiever samen op te trekken.

3.1 Oriënteren De eerste stap is: overzicht krijgen. Welke organisaties voor mantelzorgondersteuning en vrijwilligerszorg zijn er in uw werkgebied? Wie houden zich bezig met de belangenbehartiging van mantelzorgers? Nu gemeenten zelf verantwoordelijk zijn voor mantelzorgondersteuning en vrijwilligerszorg willen ze die ook het liefst lokaal laten uitvoeren, bijvoorbeeld door een lokale welzijnsorganisatie of een lokaal loket. Ook waar ondersteuningsorganisaties regionaal zijn opgezet vindt de directe ondersteuning van mantelzorgers meer en meer lokaal plaats. De regionale organisaties veranderen daarbij in expertisecentra voor de lokale organisaties, gemeenten en zorgaanbieders. Ook in de belangenbehartiging is veel veranderd. De belangenbehartiging van mantelzorgers gebeurt regio naal door belangenorganisaties, al dan niet ondersteund door Zorgbelang. Lokaal zijn er belangenorganisaties, vaak georganiseerd rond de mantelzorgvertegenwoordiging in de Wmo-raad. Door deze veranderingen moeten er soms nieuwe relaties worden opgebouwd, niet alleen tussen stem en steun maar ook tussen de regionale en lokale niveaus.

14

|


Zo kunt u zich oriënteren op relevante relaties: • In de gemeentegids of op de website van de gemeente staan de lokaal werkende organisaties en vaak ook de regionaal werkende organisaties. • Op www.mezzo.nl staan alle organisaties die lid zijn van Mezzo. Deze zijn per plaats of provincie op te zoeken via www.mezzo.nl/adres_in_de_buurt. • De regioadviseur van Mezzo weet welke organisaties in uw werkgebied actief zijn. U vindt de regioadvi seur via www.mezzo.nl/contact. • De Wmo-raad kan vertellen wie de belangen van mantelzorgers en vrijwilligers behartigt.

3.2 Kennismaken Als u relevante relaties hebt gevonden is het tijd om met elkaar kennis te maken. U onderzoekt dan wat u voor elkaar kunt betekenen. Bespreek samen uw visie op mantelzorgbeleid en op wat u wilt bereiken. Welke knelpunten spelen er en hoe kunt u daar samen oplossingen voor aandragen? Wie doet wat? Wat kunt u eventueel samen doen, ieder vanuit zijn eigen rol? U kunt ook uw werkplannen naast elkaar leggen, ontdekken welke thema’s u gemeen schappelijk hebt en in welke thema’s u elkaar kunt aanvullen. Het kan gaan om overstijgende thema’s zoals: • goede mantelzorgondersteuning behouden, ondanks bezuinigingen • zoveel mogelijk mantelzorgers bereiken • een goed lokaal netwerk creëren • de Dag van de Mantelzorg organiseren • mantelzorgers informeren • praktische zaken als vergaderruimte, kopieermogelijkheden


|

15

Praktijk Pleiten voor behoud Het provinciale Maatjesproject Drenthe werd met opheffing bedreigd. Hierover heeft het Maatjesproject de Wmo-raden in de provincie per brief geïnformeerd. Gemeenten willen deze dienstverlening lokaal organiseren, het gevaar is dat er weinig overblijft van de expertise die nu provinciaal is opgebouwd. De brief heeft ertoe geleid dat alle Wmo-raden in hun eigen gemeente hebben gepleit voor behoud van het provinciale Maatjesproject. Hieruit is financiering ontstaan om de expertise te behouden.

16

|


En het kan gaan om inhoudelijke thema’s zoals: • jonge mantelzorgers • respijtzorg • mantelzorg en werk • allochtone mantelzorgers • mantelzorg in intramurale instellingen • mantelzorg bij dementie • mantelzorg bij psychiatrische aandoeningen • overbelasting van mantelzorgers voorkomen

3.3 Vertrouwen opbouwen door te doen Vertrouwen ontstaat door samenwerking op één of meer onderdelen aan te gaan, afspraken te maken over wat u van elkaar verwacht en te ervaren hoe het gaat. U wilt bijvoorbeeld beiden aandacht besteden aan jonge mantelzorgers. U wilt bereiken dat jonge mantel zorgers zich bewust worden van hun positie als mantelzorger, dat organisaties en instellingen zich bewust worden van de problemen waar jonge mantelzorgers mee te maken kunnen hebben en dat er een goed aanbod komt voor deze doelgroep. De volgende samenwerking is denkbaar: • U verzamelt allebei signalen over jonge mantelzorgers en wisselt die uit. • U bespreekt samen waar een goed aanbod voor jonge mantelzorgers aan moet voldoen. • De belangenbehartigers brengen de problematiek aan de orde in de Wmo-raad en in hun gesprekken met de gemeente. • De organisatie voor mantelzorgondersteuning ontwikkelt een aanbod voor jonge mantelzorgers. • De belangenbehartigers ondersteunen eventuele subsidieaanvragen voor dit ondersteuningsaanbod. • U bespreekt welke publiciteit nodig is en wie wat doet.

Leg de afspraken vast in een samenwerkingsovereenkomst. Dat maakt wederzijdse verwachtingen duidelijk en geeft eventuele opvolgers houvast om de gemaakte afspraken voort te zetten. Wees alert bij de wisseling van personen, bevestig dan de afspraken opnieuw. Soms dienen zich ad hoc thema’s aan, bijvoorbeeld bij bezuinigingen. Dan kunnen stem en steun elkaar infor meren over signalen, bespreken welke aanpak gewenst is en op welke manier u elkaar kunt versterken.

3.4 Evalueren en bijstellen Spreek bij het begin van de samenwerking af wanneer u evalueert. Ook een tussentijdse evaluatie is mogelijk. In de evaluatie bespreekt u of de samenwerking aan de wederzijdse verwachtingen voldoet, of u doorgaat op de ingeslagen weg of dat u andere afspraken wilt maken. Zo kan gaandeweg het wederzijdse vertrouwen toenemen en wordt de samenwerking makkelijker en effectiever.

TIP Zorg dat de volgende zaken helder zijn als u samen een project gaat uitvoeren: • uw eigen doel in het project • het gezamenlijke doel • de taakverdeling, zowel voor als tijdens het project • ieders verantwoordelijkheid • de verdeling van de kosten • de manier waarop u elkaars adressen en netwerk gebruikt • de grenzen van de samenwerking


|

17

Belemmeringen wegnemen In de praktijk blijkt dat samen optrekken ook lastig kan zijn, bijvoorbeeld als mensen elkaar niet liggen, als partijen verschillende verwachtingen en belangen hebben, of als er concurrentiegevoelens zijn. Hieronder en hiernaast ziet u wat u dan kunt proberen om toch effectief samen te werken.

Belemmering

Mogelijke aanpak

Valkuilen

Concurrentiegevoelens

• Onderzoek op welke gebieden u wilt samenwerken. • Stel vast welk belang u heeft bij samenwerking en maak dit aan de ander duidelijk. • Maak duidelijk welke rol u heeft, en wat u wel en niet doet. • Stel vast wie eigenaar van het thema is. • Spreek af wie met welke organisatie praat en waarover. • Vraag eventueel hulp van de regioadviseur van Mezzo of van Zorgbelang.

• Organisaties gaan zich meer met elkaar bezighouden dan met de zaak waar ze voor staan. • Risico dat derden de beide partijen tegen elkaar uitspelen.

18

|


Belemmering

Mogelijke aanpak

Valkuilen

Vrijwilligers (belangenbehartigers) versus beroepskrachten (ondersteuners)

• Bespreek ieders positie met elkaar. Dat vergroot wederzijds begrip en verbetert de mogelijkheden voor samenwerking. • Stel vast welk belang u heeft bij samenwerking en maak dit aan de ander duidelijk.

• De verschillen tussen vrijwilligers en beroepskrachten kunnen leiden tot een ongelijkwaardige relatie. Dit kan een effectieve samenwerking is de weg staan.

Voor stem: • Baken voor uzelf af wat u als vrijwilligers wel en niet kunt en wilt doen. • Zorg dat u mensen in uw organisatie heeft die op beleidsniveau kunnen en willen werken. Stel een profielschets op voor nieuwe (bestuurs)leden. Voor steun: • Erken de grenzen van wat stem wel en niet kan en wil doen. Mensen liggen elkaar niet

• Kijk welke kwaliteiten de ander wel heeft en benut die in afspraken op zakelijke gronden. • Ga samen met iemand anders uit uw organisatie naar een gesprek. • Zoek andere contactpersonen in de organisatie waar mee u samenwerkt of vaardig zelf iemand anders af.

• Persoonlijke tegenstellingen worden organisatietegenstellingen. • Alles wat iemand doet wordt verkeerd uitgelegd.


|

19

20

|


4. In de praktijk In dit hoofdstuk ziet u aan de hand van voorbeelden hoe stem en steun elkaar kunnen versterken. De voorbeelden zijn gerangschikt naar zes actuele thema’s.

4.1 Erkenning en herkenning van mantelzorgers Zowel belangbehartigers als ondersteuners hebben als doel dat mantelzorgers worden erkend en herkend. Erkenning van mantelzorgers in het gemeentelijk beleid komt tot uiting in een goed informele zorgbeleid en erkenning van mantelzorgers als belanghebbenden in de Wmo. Ook moeten mantelzorgers erkend worden als partij in de zorg, naast de zorgvrager, zorgaanbieder en financier. Zo hoort mantelzorg te worden opgeno men in het zorgplan bij intramurale zorg. Herkenning van mantelzorgers hoort onderdeel te zijn van de taken van Wmo-loketmedewerkers, beroepskrachten in de zorg en andere beroepskrachten. Voor erkenning en herkenning moet in de samenleving het besef van het belang van informele zorg toenemen. Ook is meer bewustzijn nodig van de knelpunten in de informele zorg. Zowel stem als steun beijveren zich daarvoor. Dat doen ze door in netwerkgesprekken, informatiebijeenkomsten, vergaderingen en publicaties uit te leggen wie mantelzorgers zijn en wat ze doen, en hoe overbelasting van mantelzorgers te voorkomen is. Zo kunt u samen optrekken Een voorbeeld is de Dag van de Mantelzorg, waarop in heel Nederland mantelzorgers in het zonnetje worden gezet en mantelzorg bij het brede publiek onder de aandacht wordt gebracht. Deze dag wordt lokaal of regio naal ingevuld. Dat is een prima gelegenheid voor stem en steun om samen op te trekken:

Praktijk Zelfde achterban In Haarlem hebben alle inwoners een brief gekregen met de vraag of ze voor iemand zorgen, en zo ja, voor wie en om welk ziektebeeld het gaat. Deze brief is door Tandem Informele Zorg opgesteld en in samenwerking met de gemeente verstuurd. De brief heeft bijgedragen aan de bewustwording van mantelzorgers en contact met de achterban opgeleverd. Aan de brief is de vraag toegevoegd of mensen het goed vinden dat hun adres doorgegeven wordt aan het Platform belangen behartiging mantelzorgers. Stem heeft zo ook nut gehad van de actie van steun en de basis gelegd voor een eigen adressenbestand.


|

21

• • •

U kunt de activiteiten samen organiseren. Eén van beiden kan activiteiten organiseren en de ander daarbij betrekken. Als u liever ieder afzonderlijk activiteiten wilt organiseren, overleg dan wel met elkaar voor een goede afstemming.

4.2 Bewustwording bij mantelzorgers van hun positie Mantelzorgers herkennen zich vaak niet in de term mantelzorger. Wat ze voor hun partner, ouder of kind doen, vinden ze vanzelfsprekend. Daarom zoeken ze voor zichzelf niet snel hulp. Hulp wordt meestal gevraagd voor de zorgvrager. Ondersteuning helpt mantelzorgers om hun taken vol te houden en te kunnen blijven meedoen in de samenleving. Het is belangrijk dat ze dat weten. Daarom is het van belang dat ze zich herkennen in de term mantelzorger. Zo kunt u samen optrekken Zowel stem als steun werken aan bewustwording bij mantelzorgers via bijeenkomsten en publicaties. U kunt afspreken wat u samen doet, bijvoorbeeld: • In de nieuwsbrief van het steunpunt verzorgt het platform belangenbehartiging een pagina. • Op de website van de belangenorganisatie staat op de homepage een link naar het steunpunt en de vrij willigersorganisaties. • De belangenorganisatie raadpleegt de achterban over de behoefte aan respijtzorg. De Vrijwillige Thuishulp centrale wordt uitgenodigd om te vertellen wat zij doet op het gebied van respijtzorg. • In een netwerkbijeenkomst van zorgaanbieders nodigt het Steunpunt Mantelzorg de belangenorganisatie uit om iets te vertellen over de knelpunten en behoeften van mantelzorgers. • De belangenorganisatie verstuurt een persbericht en denkt dat de inhoud van belang is voor de organisatie van het maatjesproject. Ze stuurt hen een kopie van het persbericht.

22

|


• De lokale belangenorganisatie en de welzijnsorganisatie geven samen een interview naar aanleiding van aangekondigde bezuinigingen op het vrijwilligerswerk. • Het steunpunt schrijft samen met de belangenbehartigers een artikel over de knelpunten die mantel zorgers van dementerenden ervaren.

4.3 Mantelzorg en werk Eén op de acht werknemers combineert het werk met mantelzorgtaken. Bijna de helft van hen voelt zich overbelast en ondervindt problemen door de combinatie van werken en zorgen. Zowel stem als steun stimuleren een mantelzorgvriendelijk werkklimaat. Mantelzorgondersteuners helpen werkende mantelzorgers een betere balans te vinden tussen werk en privé, bijvoorbeeld door te leren hoe je mantelzorgtaken zo goed mogelijk rond het werk kunt organiseren, door hulp te bieden bij regeltaken en door emotionele ondersteuning. Belangenbehartigers wijzen de gemeente op de noodzaak van een mantel zorgvriendelijk personeelsbeleid bij werkgevers in de gemeente. Zo kunt u samen optrekken • Samen werkgevers en de gemeente informeren over het belang van mantelzorgvriendelijk personeels beleid. • Afspreken op welke manier stem gaat pleiten bij de gemeente voor uitbreiding van taken van steun. • Afspreken op welke manier stem gaat pleiten bij de gemeente voor voldoende respijtzorgmogelijkheden voor werkende mantelzorgers.

Praktijk Subsidie In Dordrecht hebben het Platform Mantelzorg Zuid-Holland Zuid en het regionale Steunpunt Mantelzorg samen subsidie aangevraagd voor een project rond mantelzorg en werk. Het project heeft als doel werkgevers te informeren over de voordelen van mantelzorgvriendelijk personeelsbeleid en hen te stimuleren hun personeelsbeleid aan te passen. Het Platform Mantelzorg en het Steunpunt hebben samen de startconferentie georganiseerd. Het Steunpunt begeleidt werkgevers bij het ontwikkelen van mantelzorgvriendelijk personeelsbeleid.

Kijk voor meer informatie op www.werkenmantelzorg.nl.


|

23

24

|


4.4 Mantelzorgbeleid in zorginstellingen Als iemand is opgenomen in een zorginstelling houden de mantelzorgtaken niet op. Ze worden alleen anders. Bovendien doen steeds meer zorginstellingen een beroep op familieleden om taken op zich te nemen. De positie van mantelzorgers in zorginstellingen is anders dan die van vrijwilligers. Mantel zorgbeleid geeft hierin duidelijkheid, zowel voor de medewerkers van de instelling als voor de mantelzorgers. Ondersteuners kunnen een rol spelen bij de ontwikkeling van het mantelzorgbeleid in zorginstellingen en voor een deel bij de uitvoering. Belangenbehartigers komen op voor de belangen van mantelzorgers in zorg instellingen. Zij kunnen bijvoorbeeld in gesprek gaan met de cliëntenraad van een instelling. Zo kunt u samen optrekken • Samen zorginstellingen informeren over de voordelen van goed mantelzorgbeleid. • Afstemmen wie zorginstellingen adviseert over het ontwikkelen van mantelzorgbeleid en hoe daarbij elkaars expertise gebruikt kan worden. • Afstemmen wie de mantelzorgers van bewoners van zorginstellingen informeert over ondersteunings mogelijkheden.

4.5 Vrijwilligers als vangnet voor mantelzorgers en preventie van overbelasting Organisaties voor vrijwilligerszorg zetten vrijwilligers in. Deze organisaties rekenen mantelzorgondersteuning tot hun taak, ook in complexe mantelzorgsituaties. Ze sluiten daarmee aan op gemeentelijk Wmo-beleid. Vrijwilligers bieden mantelzorgers praktische hulp, respijtzorg en emotionele ondersteuning.

Tip Informeer elkaar over uw acties. Bijvoorbeeld: als belangenbehartiger wilt u zich sterk maken voor een mantelzorgbeleid in een verpleeghuis. U kunt dit doen door de cliëntenraad van het verpleeghuis te vragen om mantelzorg op de agenda te zetten. Het onderwerp kan dan in de cliëntenraad aan de orde komen, waarna zij advies kan geven aan de directie. U informeert hierover het Steunpunt Mantelzorg. Omdat de directie aandacht heeft voor het thema, kan het Steunpunt gemakkelijk contact krijgen met de directeur en het verpleeghuis helpen bij het ontwikkelen van mantelzorgbeleid.

Praktische hulp kan bestaan uit boodschappen doen, vervoer regelen en klussen doen. Emotionele onder steuning kan bestaan uit een luisterend oor of een ontspannend uitje. Voor specifieke doelgroepen bieden vrijwilligers in toenemende mate intensievere zorg. De vrijwilligers hebben 1-op-1 contact met bijvoorbeeld mensen met een psychische of psychiatrische aandoening, mensen met niet-aangeboren hersenletsel en


|

25

TIP Benadruk als belangenbehartiger of Wmo-raad bij de gemeente dat intensieve vrijwilligerszorg een belangrijk respijteffect heeft voor mantelzorgers. De lokale vrijwilligersorganisatie biedt aanbod dat op dit advies aansluit.

kinderen met een handicap. Daarmee bieden zij de mantelzorger respijt. Ook zijn er maatjesprojecten die mantelzorgers zelf emotioneel en praktisch ondersteunen middels een maatje. De belangenorganisatie dringt bij de gemeente aan op faciliteiten voor organisaties die vrijwilligers inzetten. Zo kunt u samen optrekken • Belangenbehartigers geven signalen uit de achterban over behoeften aan vrijwilligerszorg door aan vrijwil ligersorganisaties. • Belangenbehartigers adviseren organisaties voor vrijwilligerszorg bij het verbeteren en ontwikkelen van dienstverlening aan mantelzorgers. • Belangenbehartigers adviseren de gemeente over de voorwaarden voor goede vrijwilligerszorg.

4.6 Goede voorzieningen voor mantelzorgers Het ministerie van VWS, de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) en Mezzo hebben samen de ba sisfuncties mantelzorg en vrijwilligerswerk opgesteld. Dat zijn de minimale voorzieningen die een gemeente geregeld moet hebben. Organisaties voor informele zorg voeren één of meer basisfuncties uit. Belangenbe hartigers brengen de basisfuncties onder de aandacht van de gemeente. Voor veel belangenbehartigingsor ganisaties zijn de basisfuncties leidraad bij hun werk. Ondersteuners weten uit hun contacten met mantelzorgers welke voorzieningen ontbreken of niet goed functioneren. Deze signalen zijn waardevol voor belangenbehartigers voor hun adviezen aan de gemeente en andere organisaties. Belangenbehartigers hebben via achterbanraadpleging contacten met mantelzorgers. In een aantal provincies kunnen ze ook de uitkomsten van mantelzorgpanels gebruiken. Dit geeft inzicht in hoe mantelzorgers de dienstverlening van informele zorgorganisaties ervaren. Ook wordt duidelijk of er nog voorzieningen ontbre ken. Dat is waardevolle informatie om te bespreken met organisaties voor informele zorg.

26

|


Barometer Basisfuncties Hoe staat het met de uitvoering van de basisfuncties in uw gemeente? De Barometer Basisfuncties van Mezzo is het instrument voor mantelzorgers en belangenbehartigers om antwoord te krijgen op deze vraag. De uit komsten geven een indicatie van hoe mantelzorgers de lokale voorzieningen ervaren. De uitkomsten bieden belangenbehartigers de mogelijkheid met de gemeente in gesprek te gaan over welke verbeteringen in de ondersteuning van mantelzorgers en vrijwilligers wenselijk zijn. De uitkomsten van de barometer zijn voor belangenbehartigers ook een goede aanleiding om in gesprek te gaan met organisaties voor informele zorg. Het gesprek kan leiden tot vernieuwing of aanpassing van de dienstverlening of tot een gezamenlijk project. Mantelzorgers en belangenbehartigers kunnen de barometer invullen voor hun eigen gemeente.

Lees meer over de Barometer Basisfuncties op www.mezzo.nl/barometer.


|

27

Samen optrekken om de basisfuncties mantelzorg te realiseren Er zijn acht basisfuncties voor mantelzorgondersteuning. Elke basisfunctie biedt stem en steun mogelijkheden om samen op te trekken voor verbetering van voorzieningen of beleid. 4.6.1 Basisfunctie informatie Mantelzorgers hebben behoefte aan informatie, bijvoorbeeld over de combinatie mantelzorg en werk, ziekten en ziektebeelden, aanbod van hulp en zorg, en regelingen. Zowel stem als steun verstrekken informatie aan mantelzorgers. Steun doet dat aan individuele mantelzorgers. Collectief doen ze dat beiden, onder meer via nieuwsbrieven, website, folders en informatiebijeenkomsten. Zo kunt u samen optrekken: • Digitale informatie op elkaar afstemmen. • Gezamenlijk een folder uitgeven. • Groepsgewijze informatie samen verzorgen of wat betreft tijdstip en inhoud op elkaar afstemmen. • Samen een informele zorggids samenstellen. 4.6.2 Basisfunctie advies en begeleiding Mantelzorgers hebben behoefte aan een luisterend oor en begeleiding bij het zoeken naar oplossingen voor hun problemen. Ondersteuningsorganisaties bieden advies en begeleiding. Belangenbehartigers brengen de behoeften van mantelzorgers aan advies en begeleiding onder de aandacht bij de gemeente. Zo kunt u samen optrekken: • Belangenbehartigers bespreken de behoeften van mantelzorgers met de ondersteuningsorganisaties, zodat deze het aanbod daarop kunnen afstemmen. • Belangenbehartigers ondersteunen de organisaties voor informele zorg bij het aanvragen van subsidie voor het uitvoeren of uitbreiden van advies en begeleiding.

28

|


4.6.3 Basisfunctie emotionele steun Emotionele steun kan individueel geboden worden of in groepsverband, zoals lotgenotencontact of een man telzorgcafé. Er zijn ook digitale mogelijkheden, bijvoorbeeld een chatbox of een forum. Steun signaleert, ver wijst door en voert zelf activiteiten uit. Stem signaleert, brengt de behoefte aan emotionele steun onder de aandacht bij de gemeente en organiseert soms ook zelf bijeenkomsten, bijvoorbeeld voor lotgenotencontact. Zo kunt u samen optrekken: • Belangenbehartigers brengen bij de gemeente de behoeften op het gebied van emotionele steun onder de aandacht. • Ondersteuners ontwikkelen samen met belangenbehartigers nieuwe activiteiten op basis van de behoef ten van mantelzorgers. • Ondersteuners doen een voorstel aan de gemeente of fondsen voor financiering van activiteiten op het gebied van emotionele steun en stemmen dit af met de belangenbehartigers. • Ondersteuners helpen belangenbehartigers bij de organisatie en uitvoering van groepsactiviteiten. • Ondersteuners nodigen belangenbehartigers uit om aanwezig te zijn bij bijvoorbeeld het mantelzorgcafé, zodat zij in contact kunnen komen met hun achterban. • Om mantelzorgers uit te nodigen kan van elkaars adressenbestand gebruik gemaakt worden.


|

29

4.6.4 Basisfunctie educatie Educatie omvat voorlichting aan en training van mantelzorgers. Het gaat bijvoorbeeld om voorlichting over ziektebeelden en het omgaan met ziekte. Of het trainen van vaardigheden zoals tiltechnieken, omgaan met je tijd of hulp vragen. Stem en steun signaleren beiden de behoefte aan educatie. Steun voert educatieve activiteiten uit en verwijst zonodig door. Stem maakt behoefte aan educatie kenbaar bij de gemeente en bij steun. Soms organiseert een belangenorganisatie ook educatieve activiteiten. Zo kunt u samen optrekken: • Samen de behoeften van mantelzorgers aan voorlichting en training bespreken. • Overleggen over voorstellen aan de gemeente of fondsen voor financiering van voorlichtings- en trainings activiteiten. • Elkaar uitnodigen voor een inhoudelijke bijdrage bij een educatieve activiteit. 4.6.5 Basisfunctie praktische hulp Bij praktische hulp gaat het vooral om huishoudelijke hulp, boodschappen doen, maaltijdservice, begeleiding bij vervoer, administratieve hulp, kinderopvang of klussendienst. Praktische hulp wordt door veel verschillende organisaties geboden. Steun signaleert, verwijst door en biedt vaak ook zelf deze hulp met vrijwilligers. Stem signaleert en pleit voor voldoende, goed bereikbare en goede praktische hulp. Zo kunt u samen optrekken: • Knelpunten en behoeften ten aanzien van praktische hulp met elkaar bespreken en afspreken wie daar iets mee gaat doen. • Afspreken wie welke organisaties benadert met het verzoek aandacht te schenken aan mantelzorgers en zorgvragers. Praktische hulp aan zorgvragers biedt ook vaak verlichting voor de mantelzorgers.

30

|


4.6.6 Basisfunctie respijtzorg Respijtzorg biedt mantelzorgers de mogelijkheid hun zorgtaken even helemaal aan een ander over te dragen. Steun signaleert de behoefte aan respijtzorg, verwijst door en biedt respijtzorg door vrijwilligers. Stem signa leert knelpunten en behoeften en brengt die onder de aandacht van de gemeente. Zo kunt u samen optrekken: • Knelpunten en behoeften ten aanzien van respijtzorg met elkaar bespreken en afspreken wie daar iets mee gaat doen. • Afspreken wie welke organisaties benadert met het verzoek om respijtzorg te bieden. 4.6.7 Basisfunctie financiële tegemoetkoming Intensieve zorg brengt meestal extra kosten met zich mee, bijvoorbeeld voor vervoer, eigen bijdragen en telefoonkosten. Mantelzorgers kunnen als gevolg van hun zorgtaken ook inkomsten derven. Steun signaleert, en informeert mantelzorgers over ondersteuningsmogelijkheden en helpt zo nodig bij een aanvraag. Stem signaleert, dringt bij de gemeente aan op een regeling voor vergoeding van deze extra kosten en informeert de achterban over de mogelijkheden voor financiële tegemoetkoming. Zo kunt u samen optrekken: • Knelpunten en behoeften bij mantelzorgers ten aanzien van financiën met elkaar bespreken en afspreken wie daar iets mee gaat doen. • Afstemmen hoe en wanneer mantelzorgers in de gemeente worden geïnformeerd over de mogelijkheden van financiële tegemoetkoming.

Praktijk Signaal doorgeven In Noord-Brabant constateerden steunpunten mantelzorg dat zorg vragers steeds vaker werden geweigerd voor tijdelijke opname in een verzorgings- of verpleeghuis. Dit signaal gaven zij door aan het Platform belangenbehartiging mantelzorg. Dat heeft toen de mogelijkheden van tijdelijke opname geïnventariseerd in alle verzorgings- en verpleeghuizen in de provincie. Het bleek dat onder druk van de zorgverzekeraars kamers niet meer leeg kunnen blijven staan, want dat kost de instelling geld. De uitkomsten van de inventarisatie zijn vastgelegd in een rapport dat aan alle Wmo-raden, steunpunten en zorgkantoren is verstuurd. Het Platform beoogt hiermee dat zorg kantoren nu andere afspraken maken met de verzorgings- en verpleeghuizen.


|

31

TIP Kijk voor samenwerking en afstemming verder dan de steunpunten mantelzorg. Ook andere organisaties voeren basisfuncties voor mantelzorgondersteuning uit. Denk bijvoorbeeld aan vrijwilligers organisaties (respijtzorg en praktische hulp), thuiszorgorganisaties (praktische hulp), maatschappelijk werk (informatie, advies en begeleiding en emotionele steun), organisaties voor geestelijke gezondheidszorg (educatie), MEE (ondersteuning, educatie), kinderopvang (praktische hulp), zorgboerderijen (respijtzorg) en sociale werkplaatsen (respijtzorg). Deze organisaties kunnen belangrijke partners zijn bij het realiseren van uw doelen.

32

|


4.6.8 Basisfunctie materiële hulp Bij materiële hulp gaat het in eerste instantie om de zorgbehoevende zelf. Maar materiële voorzieningen kunnen ook een enorme verlichting betekenen voor mantelzorgers. Denk bijvoorbeeld aan mantelzorgwoningen, aangepast vervoer, hulpmiddelen of een parkeerkaart. Steun signaleert en ondersteunt mantelzorgers bij het verkrijgen van materiële hulp. Stem signaleert en brengt de behoefte aan materiële hulp bij mantelzorgers onder de aandacht bij de gemeente. Beiden informeren mantelzorgers over de mogelijkheden van materiële hulp. Zo kunt u samen optrekken: • Knelpunten en behoeften bij mantelzorgers ten aanzien van materiële hulp met elkaar bespreken en afspreken wie daar iets mee gaat doen. • Afstemmen hoe en wanneer mantelzorgers in de gemeente worden geïnformeerd over de mogelijkheden van materiële hulp.

Kijk voor meer informatie over de basisfuncties op www.mezzo.nl/basisfuncties_mantelzorg_en_vrijwilligerswerk.

5. Tot slot: de belangrijkste tips Samen sterk. De belangrijkste tips nog eens op een rijtje: • Versterk elkaar. Stem en steun hebben belang bij een sterke positie van elkaar. Ook bij inhoudelijke vragen en praktische zaken kunt u elkaar van dienst zijn. • Wissel met elkaar signalen uit die u krijgt van uw klanten (steun) of vanuit achterbanraadpleging of de Barometer Basisfuncties (stem). • Stem uw activiteiten af, zeker als deze elkaar overlappen of aanvullen. • Samen optrekken begint met oriënteren: welke organisaties voor mantelzorgondersteuning en vrij willigerszorg zijn er in uw werkgebied? Wie houden zich bezig met de belangenbehartiging van mantel zorgers? • Maak kennis met elkaar en bespreek samen uw visie op mantelzorgbeleid en op wat u wilt bereiken. • Heb voor uw eigen organisatie helder wat uw rol, taken, verantwoordelijkheden en belangen zijn. Wees hierover ook duidelijk naar elkaar. • Vertrouwen ontstaat door samenwerking op één of meer onderdelen aan te gaan, afspraken te maken over wat u van elkaar verwacht en te ervaren hoe het gaat. • Werk samen op thema’s. Bijvoorbeeld (h)erkenning van mantelzorgers, de combinatie van mantelzorg en werk, vrijwilligers als vangnet voor mantelzorgers en goede voorzieningen voor mantelzorgers. • Leg afspraken vast in een samenwerkingsovereenkomst. • Evalueren en bijstellen helpen om steeds effectiever samen op te trekken. • Kijk breed om u heen welke organisaties voor u interessant zijn om mee samen te werken.


|

33

Colofon Opdrachtgever en eindredactie: Mezzo, Bunnik Redactie: Ria Eijck, adviesgroep Terts Eindredactie: Joop Rosier, Zodra, Wageningen Fotografie: Joost van Velzen, Hilversum; Roelof Pot, Den Haag; Arjan de Graaf, Elburg Vormgeving: Diet Rademaker Grafisch Ontwerp, Utrecht Drukwerk: Koninklijke Drukkerij Em. de Jong, Baarle Nassau Mezzo bedankt de volgende organisaties voor hun medewerking aan de totstandkoming van deze handreiking: • Carinova Mantelzorgondersteuning • Cluster Mantelzorg Wmo-adviesraad Deventer • Zorgbelang Zuid-Holland Zuid, afdeling zuid • Platform Mantelzorg Zuid-Holland Zuid • MEE Drechtsteden • Stichting Welzijnswerk Hoogeveen • Contactpunt Hoogeveen • Tandem, mantelzorgondersteuning, vrijwillige thuishulp en buddyzorg • Platform belangenbehartging Mantelzorg Haarlem en omstreken • Mantelzorg Verlicht, Eindhoven • Regionaal platform belangenbehartiging mantelzorg Zuid-oost Brabant • RMO Delft, Westland, Oostland • Startpunt Wonen, Zorg en Welzijn Delft Deze handreiking is financieel mogelijk gemaakt door het ministerie van VWS.

34

|


Mezzo Postbus 179 3980 CD Bunnik T 030 659 22 22 F 030 659 22 20 [email protected] www.mezzo.nl

Stem en steun samen sterk Belangenbehartigers van mantelzorgers - de stem - en ondersteunings organisaties - de steun - hebben elk hun eigen rol en taken van waaruit ze streven naar de versterking van de informele zorg en goede voorzieningen voor mensen die voor een ander zorgen. De praktijk laat zien dat het loont als stem en steun samen optrekken. Het vergroot de kans op gemeentelijk beleid dat een goed klimaat schept voor mantelzorgondersteuning en zorgvrijwilligers.

D48 10 11 0015

In deze handreiking vinden belangenbehartigers en ondersteuners adviezen over hoe zij samen kunnen optrekken. Praktijkvoorbeelden laten zien wat dat kan opleveren.

Stem en steun samen sterk. Voor belangenbehartigers en organisaties informele zorg

Recommend Documents