Stedelijk Museum Alkmaar
jaarverslag 2014
Jaarverslag 2014
Stichting Stedelijk Museum Alkmaar Stedelijk Museum Alkmaar, geopend in 1875, is één van de oudste musea van Nederland. Tot en met 2013 was dit middelgrote museum als stadsbedrijf onderdeel van de gemeente Alkmaar. Per 1 januari 2014 is het museum extern verzelfstandigd tot stichting conform het Raad van Toezichtmodel met een directeur-bestuurder. Het museum is opgenomen in het Nederlands Museumregister en voert de Museumkaart. Sinds 2000 is Stedelijk Museum Alkmaar gevestigd in het cultuurgebouw aan het Canadaplein. Anno 2014 is het museum stevig verankerd in de Alkmaarse samenleving en economie. Jaarlijks trekt het tussen de 40.000 en 50.000 bezoekers – lokaal, regionaal en landelijk publiek – met een uitgebreid en gevarieerd activiteitenprogramma. Stedelijk Museum Alkmaar beheert de museale collectie van de gemeente Alkmaar, bestaande uit ruim 12.000 objecten. Vooral de collectie zestiende en zeventiende-eeuwse schilderkunst is van hoog niveau, met topstukken van nationale betekenis. Het museum staat tevens bekend om zijn grote collectie
erken van de Bergense School. Naast w oude en moderne kunst presenteert Stedelijk Museum Alkmaar de geschiedenis van de stad Alkmaar, historisch speelgoed en kunstnijverheid. In 2012 is de eerste fase van een modernisering van de publieksfaciliteiten en de museumzalen uitgevoerd. De uitvoering van de tweede fase wordt in 2015 en 2016 afgerond. In het museum werkten per 1 januari 2014 25 vaste medewerkers verdeeld over 21,7 fte.
1
2
1. Het vernieuwde museum bij nacht 2. Pieter Jansz Saenredam, Interieur van de Grote Kerk Alkmaar, circa 1665
1
2
Jaarverslag 2014
Inhoud Voorwoord Raad van Toezicht
5
Voorwoord directeur
7
Tentoonstellingen en publieksbereik 11 Tentoonstellingen 13 Publieksbereik 16 Educatie 19 Educatief aanbod 20 Collectie 23 Aanwinsten en restauraties 25 Bezoekers en begunstigers Winkel en Cultuurcafé Gebouw en publieksontvangst Begunstigers
29 31 32 33
Bedrijfsvoering en organisatie 35 Bedrijfsvoering 36 Organisatie en medezeggenschap 37 Bijlagen 39 Aanwinsten, schenkingen en bruiklenen 40 Begunstigers 41 Verkorte jaarrekening 2014 42 Kerncijfers personeel in loondienst in 2014 49 Medewerkers en vrijwilligers in 2014 50 Colofon 52 1 4
2
3
5
1. Wethouder Anjo van de Ven en theaterdirecteur Peter Blaauboer. 2. AZ met Marco van Basten, burgemeester Bruinooge, Loet Schledorn 3. De Van Oostsanenbank van Piet Boon 4. Paul Spies, directeur Amsterdam Museum, en Lidewij de Koekkoek tijdens de opening van Van Oostsanen 5. Opening Van Oostsanen met Raad van Toezichtlid Marjolein Warburg
3
Email van 5 juni 2014, van een bezoeker uit Delft ‘Gistermiddag bezocht ik uw museum, voor het eerst. Met name voor de mooie expositie met het schitterende werk van Jacob van Oostsanen. Gelukkig had ik daarna nog tijd genoeg om de rest van het museum te ontdekken, met (een deel) van de vaste collectie. En daar ben ik heel blij om, want vooral toen viel het me op hoe prachtig het museum is. Wat een mooie gevarieerde verzameling o.a. over het beleg, de Gouden Eeuw en ook nog over de Bergense School! Maar vooral ook hoe subliem tentoongesteld in die heel fijne, rustgevende blauwe ruimtes. Eerder bezocht ik vele honderden musea over de gehele wereld, grote, kleine, onbekende en de beroemdste, maar in uw museum was ik echt met heel veel plezier*. Onvergetelijk! Dat wil ik u hiermee toch even laten weten. Met vriendelijke groet en dank! p.s. Uw medewerkers waren ook heel sympathiek! * Heb er dan ook 220 foto’s gemaakt!’
1
1. Beschrijving van de geplaatste foto
4
Jaarverslag 2014
Voorwoord van de Raad van Toezicht 2014 was het eerste volledige jaar dat de Raad van Toezicht van Stedelijk Museum Alkmaar in functie was. Het gemotiveerde team geeft met groot enthousiasme invulling aan zijn toezichthouderschap. Er is een gezond evenwicht tussen warme betrokkenheid en benodigde afstand die het toezichthouderschap vergt: de Raad van Toezicht mag nooit op de stoel van de directeur-bestuurder gaan zitten.
over aspecten van de verzelfstandiging en het cultureel ondernemerschap. De statuten en het huishoudelijk reglement zijn opgesteld, de kwartaalrapportages van de directie zijn besproken, er is een accountant benoemd, de begroting en de jaarrekening zijn vastgesteld. Voorzitter en vicevoorzitter hebben een jaargesprek met de directeur-bestuurder gevoerd en tot slot heeft de Raad van Toezicht de jaarlijkse evaluatie van het eigen functioneren gehouden.
Stedelijk Museum Alkmaar is een gezonde instelling, zowel inhoudelijk als ook op het gebied van de bedrijfsvoering. Een compliment aan het gemeentebestuur van Alkmaar en in de eerste plaats aan wethouder Anjo van de Ven is op zijn plaats. Bij de verzelfstandiging heeft de gemeente het museum niet met lege handen laten staan; de afspraken die voor de langere termijn zijn gemaakt zijn zeer de moeite waard. De Raad van Toezicht heeft de directeurbestuurder in het verslagjaar geadviseerd
1
1. De Gouden Eeuw in blauw
1
2
1. Gerrit Valk, voorzitter van de Raad van Toezicht speelt de AZ quiz 2. Jacob Cornelisz van Oostsanen, Noli me tangere, 1507. Gemäldegalerie Alte Meister Kassel
5
Het belang van dit museum overstijgt de regio. Tentoonstellingen en aanwinsten overstijgen regelmatig het lokale belang en trekken dan ook terecht veel nationale aandacht. Ik verwijs graag naar de grote tentoonstelling over Jacob Cornelisz van Oostsanen, die samen met het Amsterdam Museum werd georganiseerd. Toch wordt ook de regio niet vergeten, zoals bleek uit tentoonstellingen over AZ, de zusters Vlaanderen en uitgeverij Kluitman. Vooral de AZ-tentoonstelling trok bezoekers die normaliter niet snel een museum binnengaan.
Wat de leden van de Raad van Toezicht opvalt, is de motivatie en de begeestering die alle medewerkers van het museum uitstralen, zowel betaalde krachten als vrijwilligers. Dat belooft veel goeds voor mijn voorwoord in het Jaarverslag 2015! Gerrit Valk Voorzitter Raad van Toezicht
Leden van de Raad van Toezicht: Gerrit Valk, voorzitter Christel Portegies, vicevoorzitter Marjolein Warburg Peter van den Brink Pieter Jan Gutter
1
1. Retteketet! AZ
6
Jaarverslag 2014
Voorwoord directeur 2014: het eerste jaar van de stichting Stedelijk Museum Alkmaar. En vooral ook: het jaar van Jacob Cornelisz van Oostsanen en van Retteket! AZ. Fans van oude kunst en voetbalfans: alleen in een stadsmuseum als Stedelijk Museum Alkmaar kun je deze bezoekers broederlijk zien optrekken. Wat een prachtige start van deze nieuwe fase van ons bijna 150 jaar oude museum! We wonen niet meer ‘op kamers’ bij de gemeente Alkmaar, maar zijn geheel zelfstandig in ons huis getrokken. De banden met de gemeente en de stad zijn nog even innig, maar we besturen nu zelf. En dat maakt vooral het verschil in de praktische aansturing en bedrijfsvoering. We zijn sneller, efficiënter, geheel geconcentreerd op onze corebusiness: museum zijn, van Alkmaar, voor iedereen. 2014 was in vele opzichten een topjaar. Voorop staat voor mij de grote dubbeltentoonstelling over de vroeg zestiendeeeuwse schilder Jacob Cornelisz van Oostsanen. Een droomproject dat wij samen met het Amsterdam Museum hebben ontwikkeld en dat gelijktijdig in onze beide musea en in de Grote Kerk te Alkmaar te zien was. Dankzij de steun van het Rijksmuseum, de Radboud Universiteit Nijmegen, vele (inter)nationale bruikleengevers en talloze fondsen, donateurs en sponsoren kon na vijf jaar voorbereiding het oeuvre van deze meester voor het eerst aan het publiek worden getoond. Ongeëvenaard, in alle opzichten. Het tentoonstellingsconcept voor Van Oostsanen werd in 2011 genomineerd voor de prestigieuze Turing Toekenning.
1
2
1. Van Oostsanen, Maria Magdalena, 1519. Saint Louis Art Museum. 2. Tentoonstellingsimpresssie Van Oostsanen
7
“Schitterend. Ik kende Van Oostsanen. Door deze tentoonstelling heb ik hem nog meer leren waarderen, zelfs bewonderen, dan ik al deed.”
Een geweldige erkenning voor beide musea, die de aanzet gaf tot een succesvolle verdere fondsenwerving. Maar er was natuurlijk veel meer in 2014: de grote AZ-tentoonstelling, georganiseerd naar aanleiding van 60 jaar betaald voetbal (voor wie het nog niet weet: AZ was de eerste profclub van Nederland). En aan het publiek getoond in combinatie met de voetbalhelden van Kluitman. Lokaal verankerd, met een landelijke uitstraling. Heel bijzonder was begin 2014 de bekendmaking dat wij van de Bankgiro Loterij een grote eenmalige schenking kregen voor de tweede fase van de vernieuwing van onze museumpresentaties. Het kerstcadeau van 2014 overtrof alles: een verzamelaars echtpaar schonk ons geheel onverwacht een beeldschoon zeventiende-eeuws pronkkabinet van Pierre Gole. Eenvoudig geboren als Pieter Goolen in het nabijgelegen dorp Bergen schopte hij het tot maître ébéniste van de Franse koning Lodewijk XIV. In Alkmaar houden wij wel van dit soort selfmade-men. Achter de schermen waren we in 2014 druk bezig met het opzetten van een zelfstandige bedrijfsvoering. Van Museum CAO tot financiële administratie, alles is vernieuwd. De verzelfstandiging van het museum tot stichting is in 2013 ingezet vanuit een positieve grondgedachte: het college van burgemeester en wethouders en de gemeenteraad van Alkmaar wensten het museum – evenals Theater De Vest, de Grote Kerk, het Sportbedrijf en Stadswerk, die gelijktijdig zijn verzelfstandigd – de ruimte te geven om zo effectief en efficiënt
8
1
2
3
1. Schenking van het Pierre Gole kunstkabinet 2. Opening AZ 3. De museumwinkel
Jaarverslag 2014
mogelijk de kerntaken uit te voeren. Geen ingrijpende bezuinigingen, geen sturende visies: de verantwoordelijkheid en het vertrouwen werd gelegd bij de directies van de te verzelfstandigen organisatieonderdelen. En dat heeft zijn vruchten duidelijk afgeworpen. Niet dat het proces van verzelfstandigen eenvoudig was of perfect verliep. Tot ver in 2014 hebben we samen met de gemeente gewerkt aan het afronden van alle details. Het eindresultaat mag er zijn en daar ben ik als directeur-bestuurder heel erg tevreden mee. Mijn grote dank gaat dan ook uit naar het college van B en W en de gemeenteraad voor het in ons gestelde vertrouwen, in het bijzonder de wethouder voor cultuur Anjo van de Ven en de burgemeester van Alkmaar, Piet Bruinooge. Grote dank ook aan alle medewerkers en het managementteam van het museum, die deze transitie mede mogelijk hebben gemaakt en vooral volop hebben meegemaakt. En natuurlijk dank aan onze inspirerende, nieuw aangetreden Raad van Toezicht: betrokken en gezond kritische professionals, die mij als directeur-bestuurder de ruimte hebben gegeven de nieuwe stichting in te richten, de koers te bepalen en het museum te leiden.
Tot slot natuurlijk ook veel dank aan ons publiek, dat in grote getale naar Alkmaar kwam en zo positief is over ons museum. De komende jaren beloven opnieuw veel moois: ambitieuze tentoonstellingen over oude en moderne kunst (denk aan de schilders Kruseman, Claes van der Heck, Gerrit van Blaaderen, Caesar van Everdingen, Emanuel de Witte), de oplevering van een nieuwe vaste presentatie over de geschiedenis van Alkmaar in de zomer van 2015, in 2016 gevolgd door een nieuwe zaal voor onze Bergense School-verzameling en collectie historisch speelgoed. Collectieprojecten zijn er ook de komende jaren, zoals een door de gemeente Alkmaar gefinancierde inhaalslag op het gebied van restauratie, registratie en digitalisering en natuurlijk de hoop op mooie aankopen en schenkingen. Ook willen we verder investeren in onze organisatie en medewerkers. Maar daarover meer in het jaarverslag van 2015!
Lidewij de Koekkoek Directeur-bestuurder Stichting Stedelijk Museum Alkmaar
1
1. Caesar van Everdingen, Meisje met een brede hoed, 1645-50, Rijksmuseum Amsterdam
9
10
Jaarverslag 2014
Tentoonstellingen en Publieksbereik 2014 was het jaar van voetbalclub AZ en de vroeg zestiende-eeuwse meester Jacob Cornelisz van Oostsanen. Twee op het oog zeer verschillende tentoonstellingen, die echter uitstekend passen bij het stadsmuseum dat Stedelijk Museum Alkmaar wil zijn: cultuurhistorisch verankerd in de stad, kunsthistorisch met een bovenregionale uitstraling. Met dit afwisselende programma trok het museum in 2014 47.000 bezoekers naar Alkmaar.
“Van Oostsanen: pracht tentoonstelling. Ik werd er helemaal stil van, die eeuwenoude schoonheid en kleur.”
12
Datum
Tentoonstellingen
t/m 19-01-2014
Dames Vlaanderen Het excentrieke fotografenduo uit Alkmaar
15-03-2014 – 29-06-2014
Van Oostsanen - de eerste Hollandse meester
05-07-2014 – 31-08-2014
Een leven langs het water - Noord-Holland Biënnale 2014
11-07-2014 – 20-07-2014
e Alkmaarse vrouw, presentatie van Huis van Hilde, D archeologiecentrum Noord-Holland
13-08-2014 – 01-02-2015
GOAL – De voetbalhelden van Kluitman
14-08-2014 – 08-03-2015
Retteketet AZ! 60 jaar betaald voetbal in Alkmaar
04-10-2014 - 02-11-2014
Drie – Eén. Presentatie van de Rabobank Cultuurprijs 2014
22-11-2014 – 01-02-2015
101 Ogenblikken – Foto’s van Theo van Houts 1958-1983
1
2
1. Daantje Meuwissen, gastconservator Van Oostsanen 2. Van Oostsanen tentoonstellingsimpressie
Jaarverslag 2014
Tentoonstellingen 2014 was een jaar met een grote variatie aan tentoonstellingen, voor zeer verschillende doelgroepen én in vormen van samenwerking. In de grote tentoonstellingszaal waren zowel oude kunst als cultuurhistorie te bewonderen. De – voor velen nostalgische - foto’s van de Dames Vlaanderen, de beeldschone schilderijen en prenten van Jacob Cornelisz van Oostsanen en de voetbalwereld van AZ: ze illustreerden op zeer diverse wijze onze rol als museum voor kunst én geschiedenis. Bovendien werden niet alleen de tentoonstellingszalen op de begane grond benut. Ook de bovenverdieping van het museum was in gebruik voor tijdelijke presentaties. Het museum bood de partners Regionaal Archief Alkmaar, Rabobank Cultuurprijs en Huis van Hilde een podium voor tentoonstellingen. En achter de schermen werd volop gewerkt aan de nieuwe zaal Portret van Alkmaar, met het definitief ontwerp als resultaat. Het museum verwelkomde met dit gevarieerde aanbod in totaal 46.822 bezoekers, een stijging van
1
14% ten opzichte van het voorgaande jaar.
Dames Vlaanderen De in het najaar van 2013 geopende tentoonstelling over het bekende en excentrieke Alkmaarse fotografenduo Tonny en Sophie Vlaanderen trok ook in de eerste maanden van 2014 nog volop publiek, in totaal bijna 15.000 bezoekers. De speelse en nostalgische sfeer van de tentoonstelling en de talloze portretten van Alkmaarders werd door een vooral lokaal en regionaal publiek zeer gewaardeerd. Voor de Alkmaarders zelf vormt dit excentrieke fotografenduo onderdeel van het stadsgeheugen.
Van Oostsanen Na de Dames Vlaanderen was het tijd voor een lang verwacht, zeer omvangrijk project. Niet eerder waren zo veel zestiendeeeuwse werken van zo veel buitenlandse bruikleengevers in Alkmaar te zien. Van Oostsanen – de eerste Hollandse meester presenteerde het indrukwekkende werk van Jacob Cornelisz van Oostsanen, een schilder met een atelier in Amsterdam, maar ook verantwoordelijk voor onder andere de gewelfschilderingen in de Grote Kerk van Alkmaar. Met deze tentoonstelling werd de traditionele
2
1. AZ tentoonstellingsimpressie 2. Dames Vlaanderen
13
kunstliefhebber uit Nederland en ver daarbuiten bereikt. Om een belangrijke, maar relatief onbekende meester bij het publiek onder de aandacht te brengen, dát was de grote uitdaging. In samenwerking met het Amsterdam Museum werd een omvangrijke mediacampagne opgezet, die op speelse en verrassende wijze de oude meester in al zijn facetten over het voetlicht bracht. Eveneens in samenwerking met het Amsterdam Museum, maar ook met de Grote Kerk Alkmaar, het Rijksmuseum en de Radboud Universiteit Nijmegen ontstonden een schitterende en uitgebreide catalogus (volledig uitverkocht), fiets-, auto- en wandelroutes in samenwerking met de ANWB, design-bankjes van Piet Boon in de openbare ruimte, talloze lezingen en activiteiten. In totaal zijn er op de locaties Amsterdam Museum, Grote Kerk Alkmaar en Stedelijk Museum Alkmaar circa 100.000 bezoekers geweest.
Voetbal
De pers over Van Oostsanen: Volkskrant: “Gala van pracht” Trouw: “Kunstwerken op hoog niveau”
14
En toen voetbal. In 2014 was het 60 jaar geleden dat in Alkmaar de eerste betaalde voetbalwedstrijd van Nederland gespeeld werd. Aanleiding voor AZ en het museum om een interactieve tentoonstelling te maken over legendarische momenten, clubhelden en clubliefde. Retteketet! AZ richtte zich vooral op de voetballiefhebber uit Alkmaar en omgeving. Bijzonder hierbij was dat met behulp van AZ en de media de bekendheid van de tentoonstelling bij de AZ-fans bijna 95% was. De daadwerkelijke stap naar het museum bleek echter groot. Toch werd de tentoonstelling zeer gewaardeerd en trok in een periode van zes maanden meer dan 23.000 bezoekers. Gelijktijdig met deze tentoonstelling vierde de Alkmaarse Uitgeverij Kluitman haar jubileum en presenteerde in de kleine zaal van ons museum 100 jaar voetbalboeken.
2
Podium voor partners
3
Het Regionaal Archief Alkmaar kreeg de mogelijkheid een gedeelte van onze bovenzaal in te richten met een onderdeel uit hun collectie. Dit resulteerde in de tentoonstelling 101 Ogenblikken – Foto’s van Theo van Houts 1958-1983. Voor de Rabobank Cultuurprijs 2014 was het museum dé locatie voor een presentatie
1
1. ANWB fietsroute Het Land van Jacob 2. Theo van Houts, ca. 1959 3. Huis van Hilde, Alkmaarse vrouw
Jaarverslag 2014
van de genomineerden voor het onderdeel visuele kunsten. Onder de titel Drie - Één toonden Jak Beemsterboer, Regula Maria Müller en Anton Dekker hun werk. In de kleine tentoonstellingszaal onthulde het nieuw te openen archeologiecentrum Huis van Hilde De Alkmaarse vrouw, een reconstructie van een op de Paardenmarkt opgegraven vrouwelijk skelet afkomstig uit de periode van het beleg van Alkmaar (1572). Ook nam het museum deel aan de tweejaarlijkse manifestatie Noord-Holland Biënnale. In dat kader was in de foyer een presentatie te zien over het Noordhollands Kanaal en de betekenis ervan voor de stad Alkmaar.
NRC «««« Rijkdom aan detaillering Telegraaf «««« Fenomenale dubbeltentoonstelling
Vernieuwing vaste opstelling Als onderdeel van de vernieuwing van de vaste opstelling is gedurende het hele jaar gewerkt aan de inhoudelijke uitwerking en vormgeving van de derde cultuurhistorische zaal Portret van Alkmaar. Hier zal aan de hand van een mozaïek aan verhalen het DNA van de stad Alkmaar bloot gelegd worden. Aan het eind van 2014 was het definitief ontwerp gereed en ging de realisatie van start.
Abri_perfectionist.indd 1
22-04-14 11:16
1
2
1. Campagnebeeld Van Oostsanen 2. AZ tentoonstellingsimpressie
15
Publieksbereik Activiteiten Om het publiek meer te bieden dan de tentoonstellingen en de inhoud van de vaste opstelling alleen werden tal van activiteiten georganiseerd: rondleidingen, schrijfworkshops, lezingen, een culinaire avond rond eten en drinken in de tijd van Van Oostsanen en nog tal van andere boeiende evenementen zoals het jaarlijkse culturele festival Kunst tot de Nacht en de 8 October viering. Zoals al enige jaren gebruikelijk werd een aantal maal in samenwerking met andere culturele instellingen in Alkmaar het Historisch Café georganiseerd, met onderwerpen die nauw raakten aan de Alkmaarse geschiedenis.
Marketing en communicatie Traditionele middelen als het ophangen van affiches, het verspreiden van folders en het plaatsen van advertenties bleven ook dit jaar een van de belangrijkste methoden om het publiek te bereiken. Alleen
16
al met de Van Oostsanen-tentoonstelling werd met recensies, artikelen, vermeldingen, advertenties en affiches een mediawaarde van € 570.000 gehaald. Daarnaast waren ook free publicity en de inzet van de social media van belang. De pers besteedde ruim aandacht aan onze tentoonstellingen. De Van Oostsanententoonstelling ontving in diverse kranten vier sterren. Eind 2014 had het museum 512 Facebookvrienden en 1040 volgers op Twitter. Via een speciaal in het leven geroepen weblog werden geïnteresseerden op de hoogte gehouden van de werkzaamheden rondom de tentoonstelling Van Oostsanen – de eerste Hollandse meester. Vooral de kijkjes achter de schermen en de interviews met medewerkers aan de tentoonstelling werden goed gelezen. Het blog is nog steeds te lezen via www.vanoostsanen.nl.
1
1. Selfies met Van Oostsanen
Jaarverslag 2014
“Het is mij een groot genoegen geweest om aan deze tentoonstelling mijn steentje bij te dragen. Dit is voor mij de derde keer dat ik het bekijk. Van mijn kant veel complimenten voor de mensen die dit hebben gerealiseerd. Vriendelijke groet, Kees Kist”
1
2
3
4
1. Ouderwetse affiches werken het best 2. Jaarlijkse 8 Octoberviering 3. Lets go Dutch in Alkmaar 4. Van Oostsanen haalt de Mexicaanse kranten
17
18
Jaarverslag 2014
Educatie Educatie heeft zich in 2014 gericht op het verder verbreden van het aanbod, zowel bij de vaste presentatie als bij de tijdelijke tentoonstellingen. Daarnaast werden vele activiteiten georganiseerd om jong en oud op actieve wijze kennis te laten maken met kunst, cultuur en geschiedenis. Uiteraard is ook verder geïnvesteerd in het verbeteren van het netwerk met scholen, educatieplatforms en andere cultuuraanbieders in Alkmaar en de regio.
Educatief aanbod Aansluitend op de reeds bestaande Kunst Kijk Koffers zijn twee nieuwe koffers ontwikkeld, bedoeld zowel voor individuele bezoekers als voor museumlessen. De spannende koffers zitten vol prikkelende kijkvragen, opdrachten en voorwerpen waarbij wetenschap, techniek en kunst elkaar ontmoeten. Met de koffer Kleine Kunst Kijker ontdekken kinderen van 4 tot en met 8 jaar de Gouden Eeuw, verkennen ze werken van de Bergense School en genieten ze van het historische speelgoed in de Kleine Wereld. Met de koffer Het Atelier van de Schilder komen kinderen van 8 tot en met 12 jaar te weten hoe een schilder werkte in de Gouden Eeuw. ‘Die schilderijen lijken zo echt, nu kan ik nooit meer normaal tekenen’, aldus een jongen van 8 jaar.
Jacob van Oostsanen Ook de grote tentoonstelling Van Oostsanen – de eerste Hollandse meester, vormde een prachtig onderwerp voor educatieve activiteiten. Naast een kijkwijzer voor individuele bezoekers van alle leeftijden en de workshop ‘Stempels maken’ voor kinderen, konden volwassenen deelnemen aan speciale instaprondleidingen op de zaterdagen. Deze werden druk bezocht. Daarnaast werden ook tientallen aanvragen voor specifieke groepsrondleidingen gehonoreerd.
1
2
3
1. Werken met Kunst Kijk Koffers 2. Kleurplaten Kluitman voetbalhelden 3. Gezinnen bij Van Oostsanen
20
Jaarverslag 2014
‘Die schilderijen lijken zo echt, nu kan ik nooit meer normaal tekenen’, aldus een jongen van 8 jaar.
Voor het voortgezet onderwijs kon lesmateriaal vanaf de museumwebsite worden gedownload. Zowel voor vmbo 4 en de onder- en bovenbouw van havo en vwo werden programma’s samengesteld die aansloten bij het kunstonderwijs op school.
Retteketet! AZ De AZ Retteketest voor individuele bezoekers en voor in museumlessen was een groot succes. Getest werd of je wel een échte AZ-kenner was. In de museumles werd extra aandacht besteed aan een junior-quiz en een sportieve verwerkingsopdracht.
1
2
1. Echte AZ kenners met Van Basten 2. Interview met AZ speelster
Museumdocenten en rondleiders werden dit jaar getraind in Visible Thinking. Doel van de dag was om bezoekers tijdens het rondleiden of de les meer te kunnen betrekken bij de kunstwerken, onder andere door ze zelf na te laten denken over wat er te zien is.
21
22
Jaarverslag 2014
Collectie Op collectiegebied was 2014 een ‘gouden jaar’: maar liefst vijf stukken konden we toevoegen aan onze sterke collectie zestiendeen zeventiende-eeuwse Alkmaarse kunst, die permanent te zien is in de opstelling De Gouden Eeuw van Alkmaar.
“You have done an excellent job. We enjoyed it very much, also the children. Thank you!” (Greek family)
24
Jaarverslag 2014
Aanwinsten en restauraties Het jaar begon met een klapper, de verwerving van een indrukwekkend zeegezicht van Jan Theunisz Blankerhoff (1628-1669). Deze schilder werd in Alkmaar geboren en opgeleid, maar zijn werk was nog niet in onze collectie vertegenwoordigd. 1 2 3
4
5
6
1. Jan Theunisz. Blankerhoff (16281665), Driemaster in opkomende storm 2 Schenking Kunstkabinet Pierre Gole 3. Detail Gole kabinet 4. Luthers kastje gesloten 5. Luthers kastje, circa 1664 6. Van Oostsanen, De verzoeking van Christus, ca. 1525. Suermondt-Ludwig Museum Aken
Het zogenoemde Luthers kastje van Nijenburg (ca. 1665) bevindt zich al vanaf 2012 in onze Gouden Eeuwzaal, als bruikleen van de laatste bewoners van het landgoed. In 2014 kon het aangekocht worden, dankzij ruimhartige steun van de Vereniging Rembrandt en haar Bankgiro Loterij Aankoopfonds en het VSBfonds. Ondertussen leidde de tentoonstelling over Jacob Cornelisz van Oostsanen tot twee mooie tijdelijke toevoegingen aan onze zaal met zestiende-eeuwse kunst: twee werken van Van Oostsanen, bruiklenen uit het Suermondt-Ludwig-Museum Aken en Museum Boijmans Van Beuningen, mochten na afloop van de tentoonstelling nog enige tijd in Alkmaar blijven. In augustus nodigde een verzamelaars echtpaar directeur en conservator van
het museum uit om een kunstkabinet van Pierre Gole (ca. 1620-1684) te komen bezichtigen. Gole is wereldberoemd om zijn meubels met bijzonder inlegwerk (marqueterie). Hij werd in Bergen NH geboren als Pieter Goolen, maar was vanaf 1640 meubelmaker in Parijs voor Zonnekoning Lodewijk XIV. Tijdens de bezichtiging kondigde het echtpaar onverwachts aan hun kabinet te willen schenken aan Alkmaar. In december werd het bijzondere kerstgeschenk onthuld in de Gouden Eeuwzaal.
Moderne en hedendaagse kunst Natuurlijk was de aandacht niet uitsluitend op oude kunst gericht. In oktober was er hedendaags werk van kunstenaars uit Alkmaar en omgeving te zien in ons museum, in het kader van de uitreiking van de Cultuurprijs Visuele Kunsten.
25
Het ging om stukken van genomineerden voor deze prijs: Jak Beemsterboer, Anton Dekker en Maria Regula Müller. Jak Beemsterboer schonk na afloop van de tentoonstelling twee van zijn fotocollages aan het museum.
Restauraties De tentoonstelling over de kunstenaarsfamilie Kruseman – in 2014 te zien in Museum Jan Cunen in Oss en in 2015 in Stedelijk Museum Alkmaar – gaf aanleiding voor bestudering en restauratie van de werken van Hendrik Dirk Kruseman van Elten (1829-1904) en zijn dochter Elisabeth Frederica. Vooral de etsen met Amerikaanse landschappen van Hendrik Dirk oogstten veel lof bij de opening van de tentoonstelling in Oss. In de aanloop naar de nieuwe vaste presentatie Portret van Alkmaar (opening juni 2015), en tentoonstellingen over de zeventiende-eeuwse schilders Claes van der Heck (opening september 2015) en Caesar van Everdingen (opening september 2016) werden vele werken in behandeling gegeven bij restauratoren. Een elegant zestiende-eeuws beeldje van Maria met de gestorven Christus en een grote hoeveelheid schilderijen werden geconserveerd ten behoeve van Portret van Alkmaar. De drie ‘gerechtigheidsstukken’ – in 1616-1620 door Claes van der Heck gemaakt voor het Alkmaarse stadhuis – werden voor volledige restauratie en enig schildertechnisch onderzoek naar onze vaste restauratoren in Haarlem gezonden. Een groot schuttersstuk van Caesar van Everdingen (1616/1617-1678) ging naar een specialistisch restauratieatelier in Hilver-
26
1
2 3 4
1. Depot Stedelijk Museum Alkmaar 2. Hendrik Dirk Kruseman van Elten, ets Under the bridge 1884 3. Gerechtigheidsstuk Claes Jacobsz. van der Heck voor restauratie 4. Oude Schutterij van Caesar van Everdingen uit 1657 in restauratie
Jaarverslag 2014
“A wonderful museum – we are far better informed about Alkmaar because of our visit.”
sum. Het bleek voor ongeveer driekwart overschilderd door restauratoren uit het verleden. Die latere, niet-authentieke toevoegingen zijn verwijderd in de laatste maanden van 2014. In 2015 zal het stuk, teruggebracht tot zijn oorspronkelijke kern, weer opgebouwd worden tot een toegankelijk schuttersstuk. Vervolgens zal het tweede grote schuttersstuk van Van Everdingen dezelfde behandeling ondergaan, zodat beide werken het stralende middelpunt kunnen zijn tijdens de overzichtstentoonstelling van Alkmaars belangrijkste meester najaar 2016.
Collectiemanagement
veel aandacht besteed. Dit heeft geleid tot nieuwe en bijgewerkte werkprotocollen, waarbij de veiligheid van de collectie voorop staat. Met de gemeente is voor het beheer van de collectie een collectiebeheersovereenkomst gesloten waarin onze taken en verantwoordelijkheden zijn vastgelegd. Ook in verzelfstandigde vorm blijft de gemeente immers eigenaar van de collectie. Wij zijn blij dat de gemeente de directe verantwoordelijkheid voor de collectie blijft voelen. Dit geeft vertrouwen voor de toekomst, waarin nog enkele problemen rond de collectie moeten worden opgelost.
De afgelopen jaren is veel geïnvesteerd in het beheer van de collectie. Het depot is gedeeltelijk opnieuw ingericht om de schilderijen en het textiel beter te kunnen bewaren. Ook geeft een nieuw klimaatmeetsysteem betere en meer betrouwbare informatie over de condities in het museum. Tijdens het drukke tentoonstellingsprogramma van 2014 heeft het museum hier volop van geprofiteerd. Wij waren hiermee een goede en betrouwbare partner voor de vele bruikleengevers. Vooral bij de tentoonstelling over Jacob Cornelisz van Oostsanen leverde dit veel krediet op bij de buitenlandse koeriers: zij complimenteerden ons diverse malen met de manier waarop het museum omgaat met de collectie en het stabiele klimaat dat wij in het museum kunnen garanderen.
In 2014 heeft ook de collectieregistratie en digitalisering van de collectie aandacht gekregen. Het collectieregistratiesysteem Adlib is overgezet op een webversie, waarmee de gegevens gemakkelijk toegankelijk kunnen worden gemaakt voor andere applicatie. Eén koppeling die inmiddels is gerealiseerd, is die met het Digital Asset Management System waarin ons digitaal beeldmateriaal wordt beheerd. Dit DAMsystem wordt beheerd door Picturae, al jarenlang een betrouwbare partner van het museum. De koppeling maakt de digitale ontsluiting van de collectie via de website eenvoudiger en zorgt voor een veilig en efficiënt beheer van onze digitale beelden. De ontsluiting van de collectie via de museumwebsite zal in 2015 verder aandacht krijgen.
In 2014 zijn opnieuw instrumenten en materialen die nodig zijn voor een verantwoord en modern collectiebeheer vervangen en aangevuld. Bovendien volgden de betrokken medewerkers een aantal trainingen om de nieuwste inzichten hierbij toe te kunnen passen. Aan het bewustzijn van de verantwoordelijkheid voor de collectie en goede werkafspraken is in 2014
Het drukke jaar heeft ervoor gezorgd dat het werken aan de registratie en digitalisering vooral in projectverband heeft plaatsgevonden. Een collectiebrede slag op dit gebied wordt voorbereid en zal eind 2015, begin 2016 kunnen starten. Daarmee zal de gehele collectieregistratie op een goede wijze worden aangevuld en bijgewerkt.
27
28
Jaarverslag 2014
Bezoekers en begunstigers Stedelijk Museum Alkmaar is trots op zijn gastvrije en hedendaagse uitstraling. De nieuwe museumwinkel en het cultuurcafé trekken volop bezoekers. Ook vele begunstigers weten ons te vinden en dragen gul bij aan het succes van het museum.
2 1
3
4
1. Van Oostsanen in de museumwinkel 2. Deftige thee van de Dames Vlaanderen 3. In het Cultuurcafé 4. Museumwinkel
30
Jaarverslag 2014
Museumwinkel en Cultuurcafé De winkel van Stedelijk Museum Alkmaar is al jaren een geliefd onderdeel van het museumbezoek, maar wordt ook bezocht door niet-museumbezoekers die in het rijke assortiment grasduinen naar het ideale cadeau. Uiteraard sluit dit assortiment nauw aan bij de collectie van het museum en de tijdelijke tentoonstellingen. De museumwinkel, ondersteund door vele vrijwilligers, is hiermee zowel marketinginstrument als belangrijk onderdeel van het verdienmodel van het museum. De inkomsten uit de winkel, evenals die uit de kaartverkoop en het Cultuurcafé, komen geheel ten goede aan de kerntaken van het museum. Populair bij het winkelend publiek zijn ansichtkaarten, wenskaarten, catalogi, boeken en kleine cadeautjes. Het museum laat regelmatig unieke producten ontwikkelen, geïnspireerd op de collectie of een tijdelijke tentoonstelling; dit gebeurde in
“Gostei muito, designs interessantes e muito didatico. Abracos!” (Brasil)
2014 ook voor de grote Van Oostsanententoonstelling. De in samenwerking met Uitgeverij Waanders geproduceerde catalogus was in korte tijd uitverkocht. Ook de facsimile van het schetsboekje van Jacob Cornelisz van Oostsanen werd gretig afgenomen. De producten rondom Van Oostsanen waren daarnaast te koop in de winkel van de Grote Kerk in Alkmaar en de museumwinkel van het Amsterdam Museum. Een ander belangrijk project in 2014 was de herziene herdruk van de bestandscatalogus Bergense School. Deze is in een oplage van tweeduizend exemplaren vervaardigd. Ook dit boek wordt door het museum als uitgever doorverkocht aan andere boekhandels.
Cultuurcafé Het biologisch en Fair Trade-assortiment in het Cultuurcafé is in 2014 verder ontwikkeld, met nog meer aandacht voor streek- en seizoensgebonden kwaliteitsproducten. Het Cultuurcafé is inmiddels onderdeel geworden van de Alkmaarse Fair Trade-route. Daarnaast wordt het assortiment regelmatig aangepast aan thema´s uit de collectie of tentoonstellingen: een voorbeeld is de ‘deftige thee’ van de Dames Vlaanderen met kringloopservies. Het Cultuurcafé heeft zich het afgelopen jaar verder geprofessionaliseerd, bijvoorbeeld in logistiek, voorraadbeheer en aansturing van de vrijwilligers. In deze vrijwilligersgroep van twintig medewerkers bevinden zich veel mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt die intensieve begeleiding vragen. De vrijwilligers van winkel en café zijn betrokken, deskundig en gastvrij. Zomer 2014 zijn we gestart met de exploitatie van een eigen terras voor het museum op het Canadaplein. Cultuurcafé en -terras hebben het afgelopen jaar een belangrijke positieve bijdrage geleverd aan de beleving van het bezoek aan het museum.
31
Gebouw en publieksontvangst Als voorbereiding op de vernieuwing van de vaste opstelling zijn twee oude museumzalen in 2014 verbouwd. Een zaal op de begane grond heeft een nieuwe vloer en vernieuwde infrastructuur (elektra en data) in plafond en vloer gekregen. In deze zaal komt de nieuwe presentatie over de geschiedenis van Alkmaar, die in juni 2015 geopend wordt. De oude vaste opstelling in de grote zaal op de eerste verdieping is geheel verdwenen: deze zaal is in 2014 voorlopig (met beperkte finan ciële inspanning) heringericht als tijdelijke tentoonstellingsruimte voor onder andere de Bergense School, in afwachting van de complete vernieuwing van deze zaal in 2015-2016.
“Blij dat we hier gestart zijn met ons bezoek aan Alkmaar.”
32
Net als over het regulier onderhoud van gebouw en (museale) installaties zijn met de gemeente als eigenaar van het gebouw in 2014 afspraken gemaakt over onderhoud en huurcontract.
Publieksontvangst Het team Publiek is verantwoordelijk voor de ontvangst van het de bezoekers. In 2014 reageerde het publiek zeer enthousiast (onder andere in het gastenboek) over de gastvrije en persoonlijke manier waarop zij zich in het museum ontvangen voelen. Tegelijkertijd merken we dat weinig bezoekers gebruik maken van de vroege openstelling in de weekeinden; pas vanaf 12 uur trekt het bezoek aan. In 2015 onderzoeken we de voordelen van het verschuiven van onze reguliere openingstijden, van bijvoorbeeld 11 tot 18 uur in plaats van 10 tot 17 uur. Wij verwachten dat dit meer zal aansluiten bij het bezoekgedrag van ons publiek. Dit kan echter alleen gerealiseerd worden als er voldoende gekwalificeerde publieksmedewerkers ingezet kunnen worden.
Jaarverslag 2014
Begunstigers Stedelijk Museum Alkmaar bestaat dankzij vele begunstigers. In de eerste plaats natuurlijk de gemeente Alkmaar als hoofdfinancier, dat is het fundament waarop het museum drijft. De gemeente Alkmaar staat niet alleen voor de jaarlijkse basisfinanciering, maar stelt het museum met tijdelijke projectbijdragen ook in staat bijzondere projecten te realiseren. Zo is er in 2014 door de gemeente eenmalig € 100.000 toegekend voor de tweede fase van de modernisering, bovenop de 1,6 miljoen die in de jaren 2011-2012 voor de modernisering is vrijgemaakt. Daarnaast heeft de gemeente € 50.000 beschikbaar gesteld als eerste bijdrage in de restauratie van onze kerncollectie, specifiek voor een monumentaal schuttersstuk van Caesar van Everdingen. 1
2
3
1. Entree museum 2. Bij de kaartverkoop 3. Ontwerp Opera voor Portret van Alkmaar zaal. Dankzij de BankGiro Loterij
SMA - PORTRET VAN ALKMAAR - 30 10 2014
€ 400.000 van de Bankgiro Loterij voor de afronding van de vernieuwing van de vaste opstelling. Voor de grote en kostbare tentoonstelling over Jacob Cornelisz van Oostsanen is in samenwerking met het Amsterdam Museum een recordbijdrage van € 430.000 ontvangen aan externe bijdragen. Ook de trouwe Schutters en Vrienden van het museum droegen ruimhartig bij aan onze activiteiten, waaronder de Van Oostsanen-tentoonstelling. Op het gebied van aankopen zijn wij wederom zeer gul bedeeld, onder meer door de Vereniging Rembrandt voor de aankoop van het Luthers kastje, waarbij we zelfs meer dan de gebruikelijke 50% als bijdrage hebben ontvangen. Heel bijzonder was natuurlijk de schenking van het Pierre Gole kabinet uit 1665, geschonken door een verzamelaarsechtpaar
Het museum floreert mede dankzij de steun van fondsen, sponsors, vrienden, schutters en particuliere donateurs. De afgelopen jaren zijn wij in toenemende en geregeld zeer royale mate begunstigd, een ontwikkeling waar wij zeer dankbaar voor zijn. 2014 begon in dat opzicht heel bijzonder met de gulle schenking van
33
34
Jaarverslag 2014
BEDRIJFSVOERING EN ORGANISATIE De verzelfstandiging tot stichting bracht grote veranderingen voor de bedrijfsvoering en medewerkers van het museum. Zo is onder meer een zelfstandige financiële administratie opgezet en is de Museum CAO ingevoerd.
Bedrijfsvoering Stedelijk Museum Alkmaar is op 1 januari 2014 verzelfstandigd. Tot en met 31 december 2013 was het museum als stadsbedrijf onderdeel van de Gemeente Alkmaar. Als zelfstandige stichting heeft Stedelijk Museum Alkmaar een subsidierelatie met de gemeente gekregen en worden op hoofdlijnen afspraken gemaakt over het beleid en de prestaties. Gebouw en collectie zijn eigendom van de gemeente gebleven. De directeur-bestuurder is eindverantwoordelijk voor de beleidsontwikkeling, de museumorganisatie en de gerealiseerde prestaties. Het museum heeft een onafhankelijke Raad van Toezicht en hanteert de Code Cultural Governance. Stedelijk Museum Alkmaar is verder een algemeen nut beogende instelling (ANBI) en wordt ook als culturele ANBI aangemerkt. Bij de verzelfstandiging heeft het museum gekozen voor het zelf organiseren van een deel van de bedrijfsvoering. Eind 2013 zijn een zelfstandige financiële en personele
36
administratie ingericht. Begin 2014 heeft de eigen planning en control-functie binnen het museum vorm gekregen via een integrale begroting, projectadministratie en periodieke rapportages. De systemen voor de boekhouding (AccountView) en salarisadministratie (Loket.nl) worden gedeeld met Stichting Theater De Vest en Grote Sint Laurenskerk. Bij het Shared Service Centrum (SSC) van de Gemeente Alkmaar worden na de verzelfstandiging nog een aantal diensten afgenomen, zoals in 2014 automatisering, telefonie, personeelsadvies, verzekeringen en facilitaire zaken. Met ingang van 2017 heeft het museum geen verplichting meer om diensten af te nemen bij het SSC. Met het SSC worden in 2015 nadere afspraken gemaakt over de diensten die nog bij hen worden afgenomen, op basis van kwaliteit, prijs en continuïteit.
1
2
1. Kees Kist bij AZ 2. Museummedewerkers bij Van Oostsanen in Amsterdam Museum
Jaarverslag 2014
Organisatie en medezeggenschap Met de verzelfstandiging van het museum tot stichting is er veel veranderd voor de museummedewerkers. Het belangrijkste voor hen was ongetwijfeld dat zij een nieuwe werkgever kregen, een stichting, in de persoon van de directeurbestuurder. Voor de oud-medewerkers van de gemeente Alkmaar betekende het ook a fscheid nemen van het (soms decennialange) ambtenaarschap. Door de gemeente is een sociaal plan opgesteld, dat niet alleen salarisgarantie maar ook werkgarantie biedt voor de medewerkers die in dienst zijn gekomen van de stichting. De Museum CAO is ingevoerd en verschillen in inschaling zijn gecompenseerd met individuele garantietoelagen. Bestaande en nieuwe medewerkers zijn aangesloten bij het ABP Pensioenfonds. Organisatorisch is er voor de meeste medewerkers weinig veranderd: de organisatie is één op één overgegaan naar de nieuwe stichting, de bestaande afdelingen en functies zijn gehandhaafd. Bovendien genoot het museum als stadsbedrijf van de gemeente al een grote mate van beleidsmatige en inhoudelijke vrijheid. Wel is er een nieuwe afdeling bedrijfsvoering opgezet die onder leiding van een interimhoofd de bedrijfsvoering en financieel-administratieve organisatie van het museum heeft opgezet. Voor de directeur-bestuurder is het meeste veranderd: er is een raad van toezicht ingesteld, een nieuwe verhouding tot de gemeente Alkmaar opgetreden, en de directeur-bestuurder is werkgever geworden. In 2014 zijn veel nieuwe functies tijdelijk of interim ingevuld, in afwachting van de afronding van onderdelen van de verzelfstandiging. Eind 2014 kwam er zekerheid over de hoogte van de meerjaren subsidiëring door de gemeente en daarmee de mogelijkheden voor het museum om de organisatie structureel te versterken, noodzakelijk om als stichting de komende jaren goed te kunnen functioneren. In 2015 wordt de versterking van de organisatie uitgevoerd.
Medezeggenschap Voor de zelfstandige stichting is het ook noodzakelijk de medezeggenschap goed te organiseren. Gezien de omvang van de organisatie volstaat een geregelde personeelsvergadering of personeelsvertegenwoordiging. Voor een belangrijk deel van 2014 is echter gewerkt met een zogenaamde tijdelijke ondernemingsraad. Dit op advies van de gemeentelijke OR, om zo de betrokkenheid en zeggenschap van de medewerkers bij de overgang van gemeente naar stichting en bij het inrichten van de stichting te garanderen. De directeur-bestuurder heeft veelvuldig vergaderd met de tijdelijke OR en in goed overleg zijn diverse regelingen vastgesteld: opleidingsplan 2014-2015, verlofreglement, verzuimprotocol, procedure werving & selectie, reiskostenregeling, regeling functioneren, beoordelen en ontwikkelen en een gedragscode integriteit. Vanaf eind 2014 wordt er gewerkt met een personeelsvergadering met het oog op het instellen van een definitieve OR of PVT in 2015.
37
38
Jaarverslag 2014
BIJLAGEN 1. Aanwinsten, schenkingen en bruiklenen 2. Begunstigers 3. Verkorte jaarrekening 2014 4. Kerncijfers personeel in loondienst in 2014 5. Medewerkers en vrijwilligers in 2014
Bijlage 1 Aanwinsten, schenkingen en bruiklenen Aanwinsten
Bruiklenen aan derden
• Jan Theunisz Blankerhoff – Schepen in een storm voor een mediterrane kust, ca. 1660-1665, olieverf op doek • Luthers kastje van Nijenburg, ca. 1665, diverse houtsoorten en olieverf op paneel
• Onbekende kunstenaar – Retourvloot uit Batavia, ca. 1674, olieverf op doek (tijdelijk bruikleen aan de Kunsthal, Rotterdam) • Arnout Colnot – Zwarte schuur bij het Oude Hof te Bergen, ca. 1925, olieverf op doek (tijdelijk bruikleen aan Museum Kranenburgh, Bergen) • Henri ten Holt – ’t Vissertje, pentekening (tijdelijk bruikleen aan Museum Kranenburgh, Bergen) • Leo Gestel – Terugkomst van de akkers, ca. 1919, olieverf op doek (tijdelijk bruikleen aan De Hallen, Haarlem) • Alexander Kläsener – Meisje en een jongen die eten halen, 1891, olieverf op doek (tijdelijk bruikleen aan Museum Catharijneconvent, Utrecht) • Diverse (ca. 20) werken van Jan Adam Kruseman, Hendrik Dirk Kruseman van Elten en Elisabeth Frederica Kruseman van Elten (tijdelijk bruikleen aan Museum Jan Cunen, Oss)
Schenkingen • Jak Beemsterboer – twee fotocollages, ‘After dark’ en ‘reality is an illusion’, 2011 • Pierre Gole – Kunstkabinet met bloemdecoraties, ca. 1680 • Miniatuurdraaiorgeltje, gemaakt door de bekende Alkmaarse orgeldraaier P.J. Arzbach (een kopie van het orgel waarmee hij jaren in de Alkmaarse binnenstad muziek liet horen) • Portret van dhr E.M.J.W. van den Heuvel (1894-1945), lid van het verzet in Alkmaar tijdens WOII • Gouden zakhorloge in foedraal van dhr Klaas Bus, machinist bij Alkmaar Packet, met inscriptie ‘souvenir van C. Bosman aan K. Bus wegens 25-jarige trouwe plichtsvervulling 1880-20 April-1905’
Bruiklenen van derden voor de vaste presentatie • Jacob Cornelisz van Oostsanen – De verzoeking van Christus, ca. 1525-1530, olieverf op paneel (kortdurend bruikleen van Suermondt-Ludwig-Museum Aken) • Jacob Cornelisz van Oostsanen - Twee luiken van een altaarstuk met Dirk Willemsz van Rietwijk en vier heiligen, ca. 1516, olieverf op paneel (langdurig bruikleen Museum Boijmans Van Beuningen, Rotterdam) • Onbekende kunstenaar - Portret van Geertruyd Bijlevelt, stichteres van het hofje van Bijlevelt, 17de eeuw, olieverf op paneel (permanent bruikleen Stichting Provenhuis Bijlevelt)
40
Van de vorige pagina: Jacob Cornelisz van Oostsanen, Salomé met het hoofd van Johannes de Doper, 1524. Rijksmuseum Amsterdam
1
1. Dirck Jacobzn, Van Oostsanen schildert zijn vrouw Anna, Toledo Museum of Art
Jaarverslag 2014
Bijlage 2 Begunstigers Tentoonstelling Jacob Cornelisz van Oostsanen (i.s.m. Amsterdam Museum) • Turing Foundation • Prins Bernhard Cultuurfonds • Mondriaanstichting • SNS Reaalfonds • VSB Fonds • Stichting Zabawas • Radboud Universiteit Nijmegen • Provincie Noord-Holland • ANWB • Gemeente Alkmaar • Stichting Vrienden en Schutters Stedelijk Museum Alkmaar • Genootschap Amsterdam Museum • Colliers International • Athenaeum Boekhandel • Particuliere donateurs
Tweede fase vernieuwing vaste opstelling: • BankGiro Loterij • Gemeente Alkmaar
Restauratie Schuttersstuk Caesar van Everdingen • Projectsubsidie gemeente Alkmaar • Zakelijke donatie
Bijdrage marketing en communicatie • Rabobank Alkmaar e.o.
Tentoonstelling Retteket! AZ • Voetbalclub A.Z. N.V
Tentoonstelling Het Noordhollands kanaal • Stichting Noord-Holland Biënnale
Educatief programma voor ouderen • Pius-Stichting
Aankoop schilderij Jan Theunisz. Blankerhoff: • Vaderlandsch Fonds ter aanmoediging van ’s lands zeedienst • Vereeniging de Prins Hendrik Stichting • Admiraal van Kinsbergenfonds • Directie der Oostersche Handel en Reederijen 1
1. Uitreiking Bankgiro Loterij bijdrage
Aankoop Luthers Kastje • Vereniging Rembrandt (dankzij haar BankGiro Loterij Aankoopfonds) • VSB Fonds • Particuliere donatie
41
Bijlage 3 Verkorte jaarrekening 2014 Deze verkorte jaarrekening is ontleend aan de jaarrekening 2014 van Stichting Stedelijk Museum Alkmaar. Bij de volledige jaarrekening 2014 van Stedelijk Museum Alkmaar is door De Hooge Waerder Registeraccountants BV op dd. 13 maart 2015 een goedkeurende controleverklaring verstrekt.
1
1. Klanten in de museumwinkel
42
Jaarverslag 2014
Cijfers 2014 STAAT VAN BATEN EN LASTEN
Realisatie 2014
Begroting 2014 bedragen in €
Baten Inkomsten museum Entreegelden (excl. toeslag Van Oostsanen) Brutomarge winkel en café Overige omzet
146.818
125.000
71.291
60.000
9.710
10.000
227.819
195.000
7.197
50.000
62.375
-
8.264
15.000
77.836
65.000
2.740.062
2.462.000
50.000
60.000
2.790.062
2.522.000
3.095.717
2.782.000
1.213.233
1.233.000
326.197
155.000
74.581
30.000
1.614.011
1.418.000
Huisvesting
426.631
437.000
Kantoor- en organisatie
310.579
270.000
36.192
50.000
773.402
757.000
250.740
250.000
102.753
12.000
58.766
93.000
412.259
355.000
217.121
174.000
69.928
78.000
287.049
252.000
3.086.721
2.782.000
8.996
-
Fondsen, subsidies en sponsoring Tentoonstellingen (excl. Van Oostsanen) Aankopen museumcollectie Sponsoring algemeen
Subsidie Gemeente Alkmaar Structurele subsidie Vrijval reservering hogere premiedruk
Totaal baten Lasten Personele lasten Personeel in loondienst Uitzendkrachten/overige tijdelijke inzet Overige personeelskosten
Algemene lasten
Marketing en communicatie (basis)
Collectie en tentoonstellingen Tentoonstellingen Aankopen museumcollectie Overige museaal
Kapitaallasten Afschrijvingen Rente
Totaal lasten RESULTAAT
43
Balans
31-12-2014
1-1-2014 bedragen in €
Activa Materiële vaste activa Verbouwing en inrichting
349.963
421.204
61.627
60.584
1.590.240
1.684.791
56.367
-
2.058.197
2.166.579
63.957
61.802
77.719
19.885
141.676
81.687
17.790
-
Omzetbelasting
140.331
-
Subsidiegevers en fondsen
165.916
155.152
Gemeente Alkmaar
247.773
-
Overige vorderingen
16.095
-
Vooruitbetaalde bedragen
36.391
10.034
624.296
165.186
1.238.440
295.499
4.062.609
2.708.951
198.996
190.000
2.075.000
2.075.000
763.715
-
Inventaris en ICT Vernieuwing vaste opstelling Activa in ontwikkeling
Voorraden en onderhanden werk Voorraden winkel/museumkaarten Onderhanden werk tentoonstellingen en projecten
Vorderingen Debiteuren
Liquide middelen Totaal Totaal activa Passiva Stichtingskapitaal Algemene reserve Langlopende schulden Gemeente Alkmaar Kortlopende schulden Crediteuren Loonheffing en pensioenpremies
73.634
-
Reserveringen vakantiegeld en vakantiedagen
112.063
70.000
Reservering hogere premiedruk
70.000
120.000
-
246.828
319.201
7.123
450.000
-
1.788.613
443.951
4.062.609
2.708.951
Gemeente Alkmaar Nog te betalen bedragen Vooruitontvangen schenkingen en subsidies
TOTAAL PASSIVA
44
Jaarverslag 2014
Toelichting bij de verkorte jaarrekening 2014 Verzelfstandiging en subsidiëring Stedelijk Museum Alkmaar is op 1 januari 2014 verzelfstandigd. De oprichtingsakte van de stichting is op 22 november 2013 gepasseerd. De museummedewerkers die op 31 december 2013 bij de Gemeente Alkmaar waren, zijn op 1 januari 2014 in dienst getreden bij Stichting Stedelijk Museum Alkmaar. Per die datum zijn ook de toerekenbare activa, vorderingen, liquide middelen, te betalen bedragen en een startkapitaal financieel overgedragen aan de stichting. Ter financiering van de overgedragen activa en passiva is een geldlening bij de gemeente Alkmaar afgesloten, die vanaf 2015 wordt afgelost.
integrale kostprijzen. En daarnaast met de overheveling van een aantal centrale gemeentelijke kostenbegrotingen, die eerder niet volledig in de museumbegroting waren opgenomen.
De begrote kosten en gemeentelijke subsidie voor 2014 waren gebaseerd op de afdelingsbegroting van het museum binnen de gemeentelijke organisatie. De uiteindelijke gemeentelijke subsidie is december 2014 met terugwerkende kracht tot 1 januari 2014 verhoogd naar € 2.740.062, in verband met de doorbelasting van diensten van het gemeentelijke Shared Service Centrum (SSC) tegen
1
2
1. Projectleider Hester Huitema met wethouder Anjo van de Ven 2. Tentoonstelling Dames Vlaanderen
45
Investeringen Bij de verzelfstandiging van het museum zijn de vaste activa tegen boekwaarde per 1-1-2014 van de Gemeente Alkmaar overgenomen. De oorspronkelijke investeringen, gedaan bij de start van het museum aan het Canadaplein in 2000, worden versneld afgeschreven. De investeringen in de vernieuwing van de vaste opstelling (VVO) vinden gefaseerd t/m 2016 plaats. Dit is mogelijk dankzij een schenking in 2014 van € 400.000 door de BankGiro Loterij. In 2014 is gestart met de VVO-investeringen voor Portret van Alkmaar (oplevering in 2015). Hiervan wordt € 350.000 gefinancierd vanuit de BankGiro Loterij-schenking. De afronding van de VVO wordt met de oplevering van de nieuwe presentaties van de Bergense School, de speelgoedcollectie en de AV-tour in 2016 verwacht. Hiervoor is in 2014 van de Gemeente Alkmaar reeds een bijdrage van € 100.000 ontvangen. In 2014 is de investering in de ontsluiting van de museumcollectie middels digitale collectiesystemen (DAM/Adlib) afgerond. Verder is er geïnvesteerd in terrasmeubilair.
van Everdingen, in 2014 een eerste subsidie van € 50.000 heeft toegekend.
Eigen inkomsten museum De inkomsten uit entreegelden zijn bijna € 22.000,- hoger dan begroot, enerzijds door de Van Oostsanen-tentoonstelling en anderzijds door de hantering van het voorzichtigheidsbeginsel bij de begroting voor de entreegelden.
Tentoonstellingen De kosten en opbrengsten van een tentoonstelling worden genomen in het jaar dat deze wordt gepresenteerd
Onderhanden werk Op basis van een nulmeting van de collectie is in 2014 projectmatig gestart met de grondige restauratie van enkele topstukken uit de eigen schilderijcollectie, waarvoor de gemeente voor de eerste restauratie, een schuttersstuk van Caesar
1
2
3
1. Van Oostsanen, Laatste Oordeel, 1518, detail. Grote Kerk Alkmaar 2. Gijs Scholten van Asschat en Paul Spies met het Amsterdamse Schetsboek 3. Gijs Scholten van Asschat ontvangt eerste exemplaar Van Oostsanen catalogus
46
Jaarverslag 2014
aan het publiek. In 2014 brachten Amsterdam Museum en Stedelijk Museum Alkmaar in samenwerking elk een eigen tentoonstelling over Jacob Cornelisz van Oostsanen. Amsterdam Museum was voor de financiën en algemene fondsaanvragen van het project de penvoerder. Een aantal geoormerkte opbrengsten aan de kant van Stedelijk Museum Alkmaar zijn afgedragen aan Amsterdam Museum en aldaar ingebracht in de gezamenlijke projectbegroting. De totale gezamenlijke bruto kosten van de Van Oostsanen-tentoonstelling bedragen € 881.564. De twee musea hebben samen voor € 490.088 aan bijdragen van fondsen, sponsoren en andere projectinkomsten genereerd. Van de totale netto kosten van € 391.476 neemt Stedelijk Museum Alkmaar € 193.563 voor haar rekening.
1
1. Alcmaria Victrix
Binnen de totale tentoonstellingsbegroting 2014 van Stedelijk Museum Alkmaar was uitgegaan van € 250.000 aan bruto kosten en € 50.000 aan opbrengsten, waardoor de netto kostenbegroting voor tentoonstellingen € 200.000 omvat. De gerealiseerde netto tentoonstellingskosten bedragen € 243.543. De overschrijding van € 43.543 wordt veroorzaakt door de achterblijvende inkomsten bij de Van Oostsanen-tentoonstelling, die slechts gedeeltelijk konden worden opgevangen door kostenbesparingen elders binnen het project.
Fondsen en subsidies aankopen museumcollectie Binnen deze opbrengsten zijn o.a. bijdragen te vinden van fondsen en een schenking voor de aanschaf van het Blankerhoff schilderij (totaal € 15.000 van Het Vaderlandsch Fonds, Vereniging de Prins Hendrik Stichting, Admiraal van Kinsbergenfonds en Directie der Oostersche Handel) en het Luthers Kastje (€ 8.000 VSB Fonds en € 34.375 Vereniging Rembrandt). De aankopen zijn, inclusief bijbehorende kosten, opgenomen onder de post aankopen binnen de collectiekosten.
Personele lasten De kosten van personeel in loondienst onderschrijden de begroting 2014 per saldo met ca. € 20.000. Dit kostenvoordeel bestaat deels uit de uitgestelde invulling van diverse vacatures binnen Publiek & Techniek. De kosten van uitzendkrachten en overige tijdelijke inzet overstijgen in 2014 de begroting met ca. € 81.000 door de invulling van de vacatures binnen Publiek & Techniek met uitzendkrachten en de externe inhuur voor de nieuwe bedrijfsvoeringsfuncties. De overige personeelskosten overschrijden de begroting 2014 met ca. € 45.000 als gevolg van diverse, niet eerder op gemeentelijk afdelingsniveau begrote posten. Die worden grotendeels gedekt door de verhoogde gemeentelijke subsidie 2014.
47
Algemene lasten De kantoor- en organisatiekosten overschrijden de begroting 2014 met ca. € 41.000 voornamelijk als gevolg van diverse, niet eerder op gemeentelijk afdelingsniveau begrote posten, door nieuwe kosten als gevolg van de verzelfstandiging (kosten Raad van Toezicht, accountantskosten, etc.) en door de nieuwe doorberekeningen van het gemeentelijk SSC tegen integrale kostprijzen. Deze hogere kosten worden grotendeels gedekt door de aangepaste gemeentelijke subsidie 2014. Vanwege de onzekerheid over de hoogte van de uiteindelijke subsidie 2014 zijn de uitgaven voor algemene marketing en communicatie getemporiseerd. De specifieke reclamekosten bij tentoonstellingen maken onderdeel uit van de tentoonstellingsbegroting.
Collectie en tentoonstellingen De bruto kosten van collectie en tentoonstellingen overstijgen de begroting met € 57.000. Dit wordt toegeschreven aan een tweetal aankopen voor de museumcollectie (Blankerhoff schilderij en het Luthers Kastje), waarvoor een aantal financiële bijdragen en een donatie zijn ontvangen (zie Fondsen en subsidies aankopen museumcollectie). Naast de twee genoemde aankopen voor de collectie heeft Stedelijk Museum
Alkmaar ook een kunstkabinet van Pierre Gole, met een taxatiewaarde van € 250.000, als schenking voor de museumcollectie mogen ontvangen.
Jaarresultaat 2014 Het boekjaar 2014 is afgesloten met een positief resultaat van € 8.996. Na toevoeging van dit resultaat aan de algemene reserve heeft het stichtingskapitaal een omvang van € 198.996 per 31 december 2014.
Bezoldiging bestuurder en toezichthouders De directeur-bestuurder ontvangt een salaris op basis van schaal 15 van de Museum CAO en neemt deel aan het Pensioenfonds ABP conform de premieberekeningswijze bij de overige medewerkers in dienst van Stichting Stedelijk Museum Alkmaar. De leden van de Raad van Toezicht ontvangen een vacatievergoeding en een vergoeding van gemaakte reiskosten op declaratiebasis.
ANBI Stichting Stedelijk Museum Alkmaar wordt sinds 22 november 2013 als een algemeen nut beogende instelling (ANBI) en ook als culturele ANBI aangemerkt. Het RSINnummer is 8534.07.769.
1
1. Bergense School zaal met Charley Toorops kaasdragers
48
Jaarverslag 2014
Bijlage 4 Kerncijfers personeel in loondienst in 2014 Arbeidsongeschiktheid (gemiddeld over de periode 1-1 t/m 31-12-2014) Regulier ziekteverzuim 4,2% Zwangerschaps- en bevallingsverlof 1,3% Opbouw personeelsbestand Gemiddelde personeelsformatie in 2014 (in FTE’s):
Soort dienstverband medewerkers in loondienst op 31-12-2014: Dienstverband voor onbepaalde tijd
21
Contract voor bepaalde tijd
4
Totaal aantal medewerkers
25
19,3 Aantal medewerkers in loondienst op 31-12-2014: Aantal vrouwen
18
Aantal mannen
7
Totaal aantal medewerkers
25
Leeftijdsopbouw medewerkers in loondienst op 31-12-2014: t/m 29 jaar
0
30 t/m 39 jaar
3
40 t/m 49 jaar
5
50 t/m 59 jaar
6
60 t/m 64 jaar
10
Vanaf 65 jaar Totaal aantal medewerkers
1 25
1
2
1. AZ Supporters op weg naar Amsterdam 2. Van Oostsanen tentoonstellingsimpressie
49
Bijlage 5 medewerkers en vrijwilligers in 2014 Bestuur en directie • Lidewij de Koekkoek, directeur-bestuurder
Raad van Toezicht • Gerrit Valk, voorzitter • Christel Portegies, vicevoorzitter • Marjolein Warburg, lid • Peter van den Brink, lid • Pieter-Jan Gutter, lid
Afdeling Bedrijfsvoering • Peter Sieben, interimmanager Bedrijfsvoering • Mieke Endeveld, secretaresse • Marja Scheppers-Piet, medewerker bedrijfsadministratie • Doreen Roex, medewerker personeelsadministratie (t/m 31 december) • Chantal Goossens, medewerker personeelsadministratie (vanaf 1 december) • Catharina van Son, HRM adviseur Uitzendkrachten: • Jeannie Diels, bedrijfsadministrateur (t/m 1 augustus) • Nathalie Overtoom, bedrijfsadministrateur (vanaf 20 juni) Vrijwilligers: • Marga van Dijk Tijdelijke detachering via gemeente Alkmaar: • Lowina Heymans, medewerker archief (vanaf 1 april) • Hanneke Muller-Schuitemaker, medewerker archief (vanaf 1 augustus)
50
• Charlotte Samuels, tijdelijk medewerker educatie • Mia Alphenaar-Hoogreef, collectiebeheerder • Marjolein de Boer, registrator • Margreet Snijders-Stoop, collectiebeheerder • Kirsten Broers, stagiaire • Tedje Schreurs, stagiaire • Francisca Vullers, stagiaire Freelance /detachering • Tom Knevel, gastconservator Kluitman • Daantje Meuwissen, gastconservator Van Oostsanen • Ruud Priem, gastconservator Emanuel de Witte (2017) • Marleen van Dam, tijdelijk projectleider tentoonstellingen • Sanne Bruin, tentoonstellingsregistrar Museumdocenten/rondleiders • Marjorie van Beekum • Meandre Carmio • Mieke Content • Sara van Doorn • Jazzy de Groot • Femke Huisman • Anneke Leek • Sandra Licht • Charlotte Samuels • Saskia van Schagen • Marlies Schulte • Ingrid Völke-Roders • Carolijn Nicolai • Annemiek Klever
Afdeling Publiek & Techniek
Afdeling Museale Zaken
• Henny Dubbeldeman, afdelingshoofd Publiek & Techniek
• Loet Schledorn, afdelingshoofd Museale Zaken • Ilse Rus, communicatiemedewerker • Mariëlla Beukers, communicatiemedewerker (t/m 12 september, vervanging zwangerschapsverlof en projectmedewerker communicatie Kruseman) • Hans Duncker, marketing en winkelmanager • Christi Klinkert, conservator • Hester Huitema, projectleider tentoonstellingen • Aafje Moonen, medewerker educatie
Team Techniek • David Visser, coördinator techniek (t/m 17 maart) • Benno Schuijt, meewerkend voorman techniek (van 1 september t/m 30 september) • Sjoerd Appelman, meewerkend voorman techniek (vanaf 15 oktober) • Fred van der Gulik, medewerker techniek (t/m 7 oktober)
Jaarverslag 2014
Uitzendkrachten: • Adri van Walsem, medewerker techniek (t/m 21 oktober) Team Publiek • Anja le Feber, dagcoördinator publiek • Margo Pennings, dagcoördinator publiek • Karin Regeling dagcoördinator publiek • Dirk Bakker, publieksmedewerker • Willem Borst, publieksmedewerker • Jan Pieter van Eijkelenborg, publieksmedewerker • Joke van der Molen-Van Drunen, publieksmedewerker • Nellemieke Reus-Schouten, publieksmedewerker (vanaf 1 september) • Natascha Tennekes-De Boer, publieksmedewerker (vanaf 15 september) Uitzendkrachten: • Ans Weel, publieksmedewerker (13 februari t/m 19 augustus) • Astrid van Diepen, publieksmedewerker (vanaf 9 juni) • Bobby Komen, publieksmedewerker • Eric van Es, publieksmedewerker • Han Damman, publieksmedewerker • Ineke Komen, publieksmedewerker • Lucy Keijser, publieksmedewerker • Wim Ligtermoet, publieksmedewerker • Julia Koster, publieksmedewerker (t/m 5 april) • Cees Jonker, publieksmedewerker (t/m 17 juli) • David Visser, publieksmedewerker (vanaf 22 april) • Ronald Mooy, publieksmedewerker (31 maart t/m 5 oktober) • Ton Schenkeveld, publieksmedewerker (t/m 25 mei) • Wander Adema, publieksmedewerker (vanaf 7 mei) Cultuurcafé en Museumwinkel • Evelien Zandbergen, coördinator cultuurcafé en ontvangsten Uitzendkrachten: • Matthé Grent, meewerkend voorman horeca (vanaf 9 september) • Charlotte Afchard, medewerker horeca (t/m 19 oktober) • Jet le-Loux, medewerker horeca (t/m 24 juni) • Reyhan Akpinar, medewerker horeca (t/m 19 oktober)
• Helga Groeneveld • Jan Willen Tuinman • Leon Olie • Marion Leijen • Marjan Koning • Matthé Grent • Merel Veenstra • Priscella van Groeningen • Rebecca Wijker • Regina de Vries • Reyhan Akpinar • Ria de Koning • Tineke Wijker • Wanda de Wreede • Wil Doodeman • Jet le Loux • Elly Veldman • Linda Geluk • Marius Krijger • Michael Tearr • Samantha Hives • Marion Koning • Stephan Wehnes Vrijwilligers Museumwinkel: • Ymelda van Duin • Anneke Snel (inval) • Bep van Es • Fleur Boesenkool • Brenda Bos • Peter Loomans • Lyda Theissen • Wander Adema • Brigit van Diepen • Toos Engeringh • Griet Flokstra • Suzan Heymans • Ron Huisman • Betty Kreuk • Annegien van Lieshout • Hennie Ligthart • Elly Limmen • Corry Schouten • Ria Pols • Sissel de Vries
Vrijwilligers Cultuurcafé: • Loes Groen, administratieve ondersteuning Cultuurcafé • Alessandra van Broekhoven • Anke Verstraten • Cok Sjoukens • Gerie Goudsblom
51
Colofon Stedelijk Museum Alkmaar Canadaplein 1 1811 KE Alkmaar (072) 548 97 89
[email protected] stedelijkmuseumalkmaar.nl Beeld Mike Bink Fotografie, Margareta Svensson Ontwerp huisstijl Grrr Vormgeving & opmaak RAADHUIS.COM
1
2
1. Zomer op het Canadaplein Cultuurplein 2. Werk van Anton Dekker, tentoonstelling Cultuurprijs
52
