Starters-enquête 9 september 2014
Een initiatief van AOb-Groene Golf en het NCRV-programma Altijd Wat
1
EEN STROEVE START Een fantastische baan, maar heel erg zwaar. De Groene Golf – de jongerenafdeling van de AOb – heeft kort voor de zomer een enquête gehouden onder starters die maximaal vijf jaar voor de klas stonden. Daaruit blijkt dat de opleiding en begeleiding van starters nog een stuk beter kan. Daarnaast wordt duidelijk dat de hoge werkdruk en een laag salaris belangrijke oorzaken zijn om na te denken over het verlaten van het onderwijs. De belangrijkste conclusies op een rij: De kwaliteit van het werk in het onderwijs
Starters in basis en voortgezet onderwijs geven als rapportcijfer hun baan een dikke 7
De drie belangrijkste plussen van een onderwijsbaan zijn: 1. werken met leerlingen 2. afwisselend werk 3. maatschappelijk nuttig werk
Desondanks denkt 63% wel eens over het verlaten van het onderwijs
In het basisonderwijs zijn de drie belangrijkste redenen daarvoor: 1. de hoge werkdruk 2. Lastig een baan te vinden 3. Slecht betaald
In het voortgezet onderwijs zijn de drie belangrijkste redenen daarvoor: 1. de hoge werkdruk 2. Slecht betaald 3. Slechte werksfeer
De hoge werkdruk wordt voornamelijk verklaard door administratieve lasten en niet lesgebonden taken zoals mentorschap, werkweken en ouderavonden.
In beide sectoren noemen de geënquêteerden in de open antwoorden opvallend vaak veeleisende ouders als werkdruk-verhogende factor
De kwaliteit van opleiding en begeleiding
Starters vinden opvallend vaak dat hun opleiding ze niet goed genoeg heeft voorbereid op hun eerste jaar (47% basisonderwijs, 38% voortgezet onderwijs)
91 procent van de starters wil in het eerste jaar begeleiding
In het basisonderwijs krijgen opvallend weinig inderdaad begeleiding: slechts 50%
In het voortgezet onderwijs is dat beter geregeld. Starters hebben volgens de cao recht op 20% lesreductie voor hun inwerkprogramma. Desondanks geeft 20% aan dat zij géén begeleiding hebben gehad. 2
Tabellen startersenquête 2014 De deelnemers In mei 2014 heeft het ITS van de Radboud Universiteit Nijmegen in opdracht van de Algemene Onderwijsbond een enquête gehouden onder jonge docenten over hun ervaringen bij de start van hun loopbaan in het onderwijs. Hiervoor werden ruim 11.000 docenten van onder de 35 aangeschreven. Daarvan reageerden er 2.024, waarvan er 848 maximaal vijf jaar voor de klas staan en daarom als starter tellen.
Deelnemers per sector Basisonderwijs
aantal
%
426
50%
55
6%
285
34%
Speciaal voortgezet onderwijs
21
2%
Middelbaar beroepsonderwijs
42
5%
Hoger onderwijs
19
2%
848
100%
Speciaal basisonderwijs Voortgezet onderwijs
Total
Voor de sectoren basisonderwijs en voortgezet onderwijs zijn er voldoende deelnemers om harde conclusies te trekken, voor de andere sectoren zijn dat er te weinig. Slechts bij enkele vragen zullen de resultaten daarvan als indicatie ter vergelijking worden opgenomen. Na analyse van de resultaten blijkt dat de verschillen per leeftijd, aantal jaren voor de klas of regio niet of nauwelijks relevant zijn. De grootste verschillen zijn er per sector. De baan Het vinden van een baan is lastiger door krimp en bezuinigingsmaatregelen. Gemiddeld vindt een derde het lastig of zeer lastig om werk te vinden, maar het verschilt per regio. In Friesland is werk zoeken het moeilijkst, vinden de starters.
Friesland Utrecht Limburg Overijssel Drenthe Noord-Brabant Zeeland Noord-Holland Gelderland Flevoland Zuid-Holland Groningen
50% 37% 36% 35% 32% 32% 31% 30% 30% 28% 24% 24%
3
Overigens zijn de starters niet erg verhuisbereid: 54 procent wil uitsluitend in de eigen provincie werken en 42 procent ook wel in de direct aangrenzende provincie. Slechts 4 procent maakt het niet uit waar zij een baan vinden. De starters hebben over het algemeen een vaste baan:
Ik heb tijdelijk werk in het onderwijs Ik heb een vaste baan in het onderwijs
39% 61%
Van degenen met een tijdelijk contract, heeft het merendeel uitzicht op vast werk:
Een tijdelijk contract met uitzicht op een vaste baan Een invalbaan voor minder dan drie dagen Een invalbaan voor drie of meer dagen Een plek in een invalpool Een oproepcontract voor losse uren
42% 15% 37% 5% 2%
Van de mensen met een tijdelijk contract is het merendeel in dienst van het schoolbestuur:
De school/het schoolbestuur waar ik werk De invalpool van meerdere scholen Een uitzendbureau Een payroll-contract bij een ander diensterleningsbureau of bv Weet ik niet
77% 7% 2% 13% 1%
Het overgrote deel heeft een grote deeltijdbaan of een fulltimebaan
Deeltijd tot 20% Deeltijd tot 50% Deeltijd tot 80% Fulltime
3% 11% 35% 51%
Een flink deel zou méér willen werken. Vooral de mensen met een deeltijdbaan van 20% of minder wil driekwart méér werken. Van de fulltimers wil 11% minder werken. Gemiddeld ligt dat op onderstaande percentages voor allen:
Ja, tevreden met omvang baan Nee, ik zou meer willen werken Nee, ik zou minder willen werken
72% 21% 7%
4
Waardering huidige baan Gemiddeld krijgt het werken in het onderwijs een dikke voldoende: een 7,2. Hoewel het om kleine aantallen, gaat lijkt het er op dat de waardering voor werken in het speciaal onderwijs meer voldoening geeft en in het mbo zichtbaar minder. Starters in basis en voortgezet onderwijs geven hun werk een 7,3 of 7,2.
bao
Sbao 7,3
vo
vso
7,4
7,2
mbo 7,7
hbo
gemiddeld 7,3 7,2
6,5
Het aantrekkelijkste van werken in het onderwijs is het werken met leerlingen, de afwisseling en het maatschappelijk nut. In het voortgezet onderwijs, mbo en hbo valt op dat vrijheid enorm veel hoger scoort dan in het basisonderwijs. Wat is het aantrekkelijke van werken in het onderwijs?
bao Werken met leerlingen Afwisselend werk Maatschappelijk nuttig werk Veel zelfstandigheid Veel vakantie Interessante collega’s Veel vrijheid Goede ontwikkelingsmogelijkheden Goed salaris
95% 65% 50% 27% 13% 11% 9%
sbao vo 100% 73% 44% 20% 11% 16% 9%
8% 2%
Vso
mbo
hbo
87% 53% 51% 33% 18% 9% 25%
85% 45% 60% 35% 25% 10% 5%
87% 42% 53% 29% 16% 8% 34%
65% 41% 35% 35% 24% 35% 47%
7% 1%
0% 0%
16% 3%
6% 0%
13% 0%
Een leuke baan, dus. Desondanks denkt een flink percentage wel eens aan stoppen met de onderwijscarrière. Denk je er wel eens over wel eens om het onderwijs te verlaten?
bao
Sbao 63%
vo 47%
vso 63%
mbo 55%
hbo 71%
76%
Opvallend veel starters denken er over het onderwijs te verlaten. Een leuke baan, maar voor bijna twee derde in basis- en voortgezet onderwijs toch niet aantrekkelijk genoeg. Opvallend is naast de lage waardering voor de baan ook het hoge percentage dat het onderwijs uit wil in het mbo.
De geënquêteerden mochten maximaal drie redenen noemen waarom zij denken over het vertrek uit het onderwijs. De hoge werkdruk scoort het hoogst, maar daarna zijn er verschillen. In het basisonderwijs volgt de moeite die het kost om een goede baan te vinden. In het voortgezet onderwijs is de slechte betaling een belangrijke tweede. Opvallend is nog wel dat een slechte werksfeer in het voortgezet onderwijs op de derde plaats komt met 25%.
5
Redenen om het onderwijs te verlaten:
bao Hoge werkdruk Lastig een baan te vinden Slecht betaald Toename aan kinderen met een rugzak Te weinig professionele ruimte Slechte werksfeer Geen plezier halen uit het lesgeven Slecht contact met ouders Niet voldoende vaardigheden Slecht contact met kinderen
66% 58% 41% 21% 17% 14% 10% 6% 4% 1% vo
Hoge werkdruk Slecht betaald Slechte werksfeer Te weinig professionele ruimte Lastig een baan te vinden Geen plezier halen uit het lesgeven Toename aan kinderen met een rugzak Slecht contact met ouders Niet voldoende vaardigheden Slecht contact met kinderen
78% 57% 25% 22% 21% 18% 17% 4% 4% 2%
Werkdruk Hoe heb jij het eerste jaar ervaren?
erg leuk leuk te doen zwaar erg zwaar
28% 24% 12% 22% 14%
Een mix van leuk en zwaar, zoals de dikke voldoende voor de baan en het hoge percentage dat de sector vanwege werkdruk etc. wil verlaten al aangeeft. Het aantal groepen dat een docent heeft is daarbij van belang. In de enquête geeft 18 procent van de starters in het basisonderwijs aan dat zij drie of meer verschillende groepen per week hebben. Dat is veel.
6
Hoeveel groepen/klassen geef jij gemiddeld per week les?
bao 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
vo 56% 25% 13% 5% 1% 0% 0% 0% 0% 0%
1% 1% 2% 7% 12% 14% 16% 20% 8% 18%
De werkdruk wordt door starters direct als hoog ervaren. Reden om daar extra naar te kijken: bijna 90 procent ervaart de werkdruk als hoog of erg hoog in basis en voortgezet onderwijs.
bao erg laag Laag Neutraal Hoog erg hoog
vo 0% 0% 11% 59% 30%
0% 1% 12% 55% 32%
Die werkdruk wordt voornamelijk veroorzaakt door de administratieve last. Geven we een rangorde per gevraagd onderwerp op een vijfpuntsschaal dan ziet die er als volgt uit:
administratie niet lesgebonden taken leerlingen met speciale zorg klassengrootte vergaderingen verwachtingen leidinggevenden of collega's
4,3 3,9 3,8 3,5 3,5 3,4
Veeleisende ouders Daarnaast was het mogelijk om nog andere factoren in een open vraag aan te geven. Veel van de antwoorden waren direct verbonden met de klassengrootte (hoeveelheid nakijkwerk en mentoraat in het voortgezet onderwijs) of zorgleerlingen (basisonderwijs) maar één nieuwe factor sprong er bovenuit in beide sectoren: het contact met ouders en veeleisende ouders. In het basisonderwijs werd dat in de open antwoorden 166 maal genoemd en in het voortgezet onderwijs 169 keer.
7
Uitgesplitst naar sector ligt dat iets anders. Administratie blijft op één, maar in het vo is de klassengrootte meer een probleem, terwijl in het po de kinderen met een speciale zorgbehoefte hoog scoren.
bao erg weinig weinig neutraal veel erg veel erg weinig weinig neutraal veel erg veel erg weinig weinig neutraal veel erg veel erg weinig weinig neutraal veel erg veel erg weinig weinig neutraal veel erg veel erg weinig weinig neutraal veel erg veel
Klassengrootte
Administratie
Vergaderingen
Leerlingen met speciale zorgbehoefte
Niet-lesgebonden taken
Verwachtingen vanuit leidinggevende en collega's
8
vo 3% 17% 30% 40% 10%
2% 12% 22% 45% 20%
0% 2% 9% 47% 43%
0% 5% 19% 50% 26%
1% 10% 44% 37% 8%
1% 15% 38% 36% 11%
0% 4% 17% 52% 26%
2% 9% 33% 39% 17%
0% 3% 27% 49% 21%
1% 10% 25% 43% 21%
1% 12% 46% 30% 10%
1% 12% 43% 32% 12%
Begeleiding starters Begeleiding van starters is de laatste jaren een belangrijk item. Tussen de sectoren zijn opmerkelijke verschillen. Zo lijkt het voortgezet onderwijs beginners veel beter op te vangen dan het basisonderwijs. Daar krijgt slechts de helft in het eerste jaar begeleiding. En dat terwijl de behoefte er wel degelijk is: van degenen die behoefte hebben aan begeleiding in het basisonderwijs, krijgt slechts de helft die. Heb je het gevoel dat je op de opleiding genoeg bent voorbereid op je eerste jaar voor de klas?
bao prima Goed voldoende Slecht erg slecht
vo 5% 9% 39% 40% 7%
4% 10% 48% 31% 7%
Had je behoefte aan begeleiding in het eerste jaar? % ja
Bao
vo 91%
91%
Vrijwel alle starters hebben behoefte aan begeleiding. Slechts een klein deel denkt het alleen af te kunnen. Heb je in het eerste jaar begeleiding gehad?
bao Ja Nee
sbao 50% 50%
vo 48% 52%
vso 80% 20%
mbo 70% 30%
hbo 54% 46%
Had je behoefte aan begeleiding en heb je begeleiding gehad?
Kreeg je begeleiding het eerste jaar? Ja Nee Ja, ik had behoefte aan begeleiding
bao vo
49% 78%
51% 22%
Als je begeleiding hebt gehad, welk rapportcijfer geef je daar aan?
bao
sbao 7,1
vo 6,9
vso 6,8
mbo 7,0
hbo 7,1
9
6,5
40% 60%
Hoeveel uur kreeg je begeleiding?
bao 0 uur 0 tot 2 uur 2 tot 4 uur Meer dan 4 uur
4% 65% 24% 7%
vo 3% 55% 30% 12%
Werd er rekening gehouden in het rooster, taken of klassen met jou als starter?
po Er werd in keuze voor klassen rekening met me gehouden Ik kreeg vrijstelling van bepaalde taken Ik hoefde niet aan alle commissies (kerst/werkweek/etc) deel te nemen Ik kreeg meer tijd om mijn lessen voor te bereiden
vo 32% 57% 65% 15%
42% 57% 56% 45%
De cao in het voortgezet onderwijs geeft in het eerste jaar 20 procent lesreductie en begeleiding voor starters. Heb jij dat gehad?
Ja Nee weet ik niet meer
58% 30% 11%
Zijn er ook mogelijkheden voor begeleiding ná het eerste jaar?
Ja Soms Nee
42% 46% 6%
In hoeverre heb je het gevoel dat begeleiding los staat van beoordeling? bao Er loopt enkel een beoordelingstraject Het traject van begeleiding en beoordeling is met elkaar verweven Begeleiding staat duidelijk los van beoordeling
vo 16% 45% 39%
Welke soort begeleiding zou jij graag gehad willen hebben in het eerste jaar?
bao Een aangewezen collega aan wie je vragen kunt stellen Een coach vanuit je eigen team Specifieke bijscholing voor starters Regelmatig klassenbezoek Intervisie met ervaren collega’s Intervisie met andere starters Een (onafhankelijke) coach buiten de eigen school Video-observatie Geen van alle 10
vo 57% 40% 40% 38% 37% 35% 15% 13% 6%
50% 40% 33% 41% 42% 38% 15% 18% 8%
10% 39% 50%
Welke soorten begeleiding zijn beschikbaar?
bao Een aangewezen collega aan wie je vragen kunt stellen Ja, standaard voor iedereen Ja, maar alleen op aanvraag Weet ik niet Nee Een coach vanuit je eigen team Ja, standaard voor iedereen Ja, maar alleen op aanvraag Weet ik niet Nee Een (onafhankelijke) coach buiten de eigen school Ja, standaard voor iedereen Ja, maar alleen op aanvraag Weet ik niet Nee Regelmatig klassenbezoek Ja, standaard voor iedereen Ja, maar alleen op aanvraag Weet ik niet Nee Video-observatie Ja, standaard voor iedereen Ja, maar alleen op aanvraag Weet ik niet Nee Specifieke bijscholing voor starters Ja, standaard voor iedereen Ja, maar alleen op aanvraag Weet ik niet Nee Intervisie met andere starters Ja, standaard voor iedereen Ja, maar alleen op aanvraag Weet ik niet Nee Intervisie met ervaren collega's Ja, standaard voor iedereen Ja, maar alleen op aanvraag Weet ik niet Nee 11
vo
47% 25% 9% 20%
60% 23% 8% 9%
13% 18% 20% 49%
38% 20% 12% 30%
4% 18% 28% 50%
2% 11% 32% 55%
43% 22% 4% 31%
36% 36% 2% 26%
5% 37% 9% 50%
7% 39% 12% 42%
9% 11% 25% 56%
22% 16% 26% 36%
13% 9% 15% 63%
64% 13% 4% 18%
12% 24% 16% 48%
18% 23% 15% 44%
Starters en collega’s
bao Hoeveel ruimte heb je voor eigen ideeën en invulling van je lessen? erg weinig weinig neutraal veel erg veel Voel je je gesteund door ervaren collega's? erg weinig weinig neutraal veel erg veel In hoeverre heb je het idee dat er ruimte is om kritisch te zijn op je leidinggevende of je collega's? erg weinig weinig neutraal veel erg veel In hoeverre heb je het idee dat er wat wordt gedaan met je kritische opmerkingen of ideeën? erg weinig weinig neutraal veel erg veel
vo
2% 11% 18% 54% 15%
0% 6% 10% 56% 28%
1% 8% 19% 50% 20%
2% 7% 20% 55% 16%
5% 25% 37% 29% 4%
5% 30% 33% 30% 2%
6% 21% 44% 26% 3%
12% 28% 40% 18% 3%
Vaardigheden Hoe capabel vindt jij jezelf op de volgende docentvaardigheden?
bao Oudergesprekken erg slecht slecht neutraal goed erg goed
vo 0% 6% 35% 53% 6%
12
0% 4% 23% 64% 8%
Orde houden en grenzen stellen erg slecht slecht neutraal goed erg goed Duidelijke uitleg geven van leerstof erg slecht slecht neutraal goed erg goed Taakgerichte sfeer creëren erg slecht slecht neutraal goed erg goed Actief betrekken van leerlingen bij de lesstof erg slecht slecht neutraal goed erg goed Instructie afstemmen op verschillende niveaus van leerlingen erg slecht slecht neutraal goed erg goed Verwerkingsopdrachten afstemmen op verschillen tussen leerlingen erg slecht slecht neutraal goed erg goed De ontwikkeling van leerlingen volgen en aanalyseren erg slecht slecht neutraal goed erg goed 13
bao
vo 0% 3% 18% 55% 24%
0% 10% 31% 48% 12%
0% 0% 16% 71% 13%
0% 1% 8% 63% 28%
0% 2% 20% 64% 14%
0% 6% 40% 50% 4%
0% 3% 24% 61% 12%
0% 5% 37% 53% 5%
0% 2% 32% 55% 11%
1% 20% 45% 29% 4%
0% 9% 37% 48% 6%
1% 30% 47% 19% 2%
0% 7% 31% 51% 10%
1% 13% 45% 36% 4%
Tijdig plannen en lessen voor te bereiden erg slecht slecht neutraal goed erg goed Communiceren met ouders erg slecht slecht neutraal goed erg goed Communiceren met collegas erg slecht slecht neutraal goed erg goed Administratie goed op orde houden erg slecht slecht neutraal goed erg goed De grens tussen werk en privé bewaken erg slecht slecht neutraal goed erg goed
bao
Alle taken van leraar binnen werktijd afkrijgen erg slecht slecht neutraal goed erg goed
14
vo 1% 9% 24% 47% 18%
1% 14% 18% 43% 24%
0% 4% 26% 59% 10%
0% 5% 25% 62% 9%
0% 1% 15% 67% 17%
0% 1% 11% 70% 18%
1% 9% 27% 46% 16%
2% 12% 28% 46% 12%
10% 31% 25% 26%
10% 38% 23% 22%
8%
8%
25% 39% 22% 12% 1%
35% 37% 16% 12% 1%
