WOI-Wandeling dorpskern Wijtschate
Een wandeling van 3,5 km door het dorp langs 20 banners met foto’s van het dorp voor en tijdens de Groote Oorlog.
Deze uitgave werd verzorgd door Toerisme Heuvelland. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schri"elijke toestemming van de uitgever.
Idee en advies: José Depover en Eric Flamand Foto’s banners: Eric Flamand en José Depover Tekst: Ingrid Tiersen, samengesteld op basis van informa*e van José Depover Eindredac*e: Ingrid Tiersen Verantwoordelijk uitgever: E*enne Cloet, Bergstraat 24, 8950 Heuvelland-Kemmel Toerisme Heuvelland, Sint-Lauren*usplein 1, B-8950 Heuvelland T057 450 455 -
[email protected] 1
Het dorp Wijtschate werd volledig vernield in De Groote Oorlog. Tijdens deze wandeling verken je het dorp en kan je ter plaatse uitzoeken waar de vooroorlogse gebouwen zich bevonden. Er is geen vaste route die de banners verbindt. Op pagina 5 vind je een plan van de dorpskom met aanduiding van de banners. Start Sint-Medardusplein - banner dichtst bij de kiosk Banner 1 - Gemeenteschool en brouwerij Op de kleine foto zie je de straat links naast je. Aan de overkant van de straat bevond zich vóór de oorlog de gemeenteschool van de Zusters van Heule (het gebouw met wi@e ramen dat je links van je ziet). In de kelders van de school vonden zowel Bri@en als Duitsers goede schuilplaatsen *jdens de oorlog. Rechts op de kleine foto zie je een muur met wat verder een gebouw met een grote schoorsteen. Dit gebouw was de brouwerij van het dorp. De muur die je ziet, was de muur van de pastorie en deze was ook op het marktplein gelegen. Waar nu het marktplein is, was dus voor de oorlog een huizenblok met brouwerij, pastorie en verder nog twee herbergen. Van een grote verandering voor en na de oorlog gesproken! Bij de heropbouw na de oorlog werden gronden geruild zodat er een marktplein kon worden aangelegd. De brouwerij werd niet heropgebouwd op de oorspronkelijke plaats maar ‘verhuisde’ naar de plaats waar vroeger de gemeenteschool stond. Deze brouwerij werd veel later parochiaal centrum en is nu een gebouw met meerdere appartementen. De pastorie werd na de oorlog heropgebouwd dichter bij de kerk. Als je langs alle banners loopt, zal je voorbij de pastorie passeren. Grote foto Op deze foto zie je rechts een muur die toont waar de brouwerij stond. Naast die muur is een smalspoor aangelegd, dwars door wat ooit de brouwerij was. Een Duitse soldaat stapt rich*ng het smalspoor. De smalsporen werden als transportmiddel gebruikt voor aanvoer van muni*e, materiaal en al wat nodig is om militairen in de loopgraven te bevoorraden. De locomo*eEes gebruikten geen steenkolen maar een speciale olie die geen rook gaf. In oorlogs*jd je posi*e kenbaar maken met rook, is namelijk geen bijster goed idee. Er werd overdag trouwens niet of weinig gereden met deze treintjes maar wel ‘s nachts om zeker onzichtbaar te blijven voor de tegenpar*j. Je ziet in de verte ook een gebouw met een eigenaardige houten construc*e op het dak. In dit gebouw was vermoedelijk een Duitse commandopost geves*gd. De houten construc*e deed mogelijk dienst als uitkijkpost. Banner 2 - Dode paarden De banner vind je op de hoek van het marktplein, je kijkt hierbij in de rich ng van de Schoolstraat en Wulvergemstraat. Kleine foto Deze foto toont het zicht op de Schoolstraat uit de posi*e waar je nu staat. Op de hoek zie je een wit huis, dat voor de oorlog een winkel was. Het grote gebouw verder op de foto was het klooster en tussen beide staat een heel klein werkmanshuisje.
2
Grote foto Deze foto toont je de Schoolstraat met zicht op wat nu het marktplein is. Deze foto is genomen in de Schoolstraat zelf. Je ziet ongeveer in het midden van de foto de ruïne van de kerk boven de kapotgeschoten huisgevels uit torenen. Twee Duitse soldaten staan bij de kadavers van dode paarden. Men schat dat *jdens de oorlog ongeveer evenveel paarden als militairen het leven lieten.
Banner 3 - Ruïne en twee Duitse soldaten Vlak bij banner 2, vind je de derde banner. Op de kant van het marktplein dicht bij de Wulvergemstraat en Schoolstraat. Op de grote foto zie je de a"akeling van het dorp. De kleine foto gee" zicht op de brede straat die min of meer als centrum van het dorp dienst deed. Deze straat ligt links van je. Links op de foto zie je herberg Gemeentehuis Rechts de herberg van wijlen Jules Godtschalck en waarschijnlijk de woning-herberg van gemeentesecretaris Hassebrouck. Bij de boom op de foto, zie je rechts ervan herberg Saint-Hubert, heropgebouwd met dezelfde naam. Saint-Hubert bevindt zich op de hoek van het marktplein dicht bij de kerk. Op de foto zie je achter Saint-Hubert het topje van de kerktoren. Je merkt het al: ook de kerk ziet er helemaal anders uit dan voor de oorlog!
Banner 4 - Klooster in de Schoolstraat Om banner 4 te bekijken, stap je de Schoolstraat in en laat je de Guido Gezellestraat rechts liggen. Wat verder, net voor de bibliotheek, vind je de banner aan de rechterkant. Voor de oorlog bevond zich op deze hoek het Klooster van de zusters van Por*eux (Vogezen). Het klooster was een pensionaat voor Franse kinderen en was opgericht rond 1905. De toenmalige Franse wet verbood namelijk aan religieuzen om les te geven of om een pensionaat te houden. Daardoor kwamen de zusters zich in België ves*gen, dikwijls ondanks tegenkan*ng van het lokale bestaande klooster. Het was een pensionaat voor meer begoede kinderen. De zusters hadden dit gebouw gekocht omdat niemand het gebouw wilde want er was een moord in gebeurd. In dat gebouw werd dokter de Burghgrave vermoord, volgens een lokale legende de dokter tovenaar. Je kan zijn graf nog al*jd terugvinden op de begraafplaats in de Hospicestraat. Na de oorlog keerden de zusters niet terug naar het dorp en rich@e de gemeente Wijtschate op die plaats de meisjesschool op. Banner 5 - De onverwoestbare boom Keer terug naar het marktplein indien je banner 4 in de Schoolstraat bent gaan bekijken. De volgende banner staat vlak bij het pad naar het monument voor de gesneuvelden. Het zicht op de foto is de plaats waar je momenteel staat bij de banner, maar dan genomen van de overkant van de straat. Rechts op de foto zie je een huis met een eigenaardige houten construc*e. Heb je banner 1 al bekeken, dan weet je dat die woning als Duitse commandopost werd ingericht.
3
De eenzame boom links op de foto, komt op vele oude postkaarten of foto’s van Wijtschate voor. De boom stond voor café Saint-Hubert op de hoek waar nu het marktplein is, maar voor de oorlog was dit geen marktplein, wel een huizenblok. De boom hield dapper stand en zorgt er voor dat onderzoekers van oude foto’s en postkaarten, zich op basis van die boom kunnen oriënteren! Banner 6 - Grote en kleine foto met boom Dit is de banner die op het marktplein het dichtst bij Saint-Hubert staat. Aan de hand van de kleine foto kan je je het best oriënteren. Je kijkt voor je recht de Wijtschatestraat in. Deze straat staat op de foto vermeld als Rue de Kemmel, de weg leidt inderdaad naar Kemmel. Het hoekhuis (nu elektriciteitszaak) was voor de oorlog een smidse en de kleine vrije ruimte ervoor een pleintje (nog steeds). Misschien is dit wel het meest authen*eke plekje in het dorp. Bemerk ook de boom op de foto. Uitleg over deze boom bij banner vijf. Op de grote foto zie je dezelfde plek, haast onherkenbaar omgewoeld door het oorlogsgeweld. Je herkent de omgeving aan de boom en het kleine huis waar het smalspoor voorbij komt. De smidse is dan al lang verdwenen. Banner 7 - Ruïne Kerk met kerkhof Stap langs café Saint-Hubert rich ng kerk. Net voor de kerk zie je rechts de banner. Op de kleine foto kan je zien hoe de kerk er voor de oorlog uit zag. De toren werd al in 1914 vernield omdat dit een te goede uitkijkpost was. Het kerkgebouw was voor de oorlog een go*sche hallenkerk met drie dezelfde beuken. Rond het kerkgebouw, bevond zich het kerkhof. Het parkje met gras rond de huidige kerk, was dus het vroegere dorpskerkhof. Het kerkhof is niet echt ‘opgeruimd’ bij de heropbouw, hier liggen dus vermoedelijk nog veel restanten van inwoners van het dorp van misschien wel eeuwen terug. Op de grote foto zie je Duitsers in het kerkhof bij de ruïne van de kerk. Begraafplaatsen werden in oorlogs*jd ook gebruikt als schuilplaats. Banner 8 - Kerkplein achterzijde kerk Via het pad door het park rond de kerk, bereik je de achterzijde van de kerk en de volgende banner. Op de grote en kleine foto zie je telkens de a"akelende huizenrij van het kleine kruispunt voor je (Kerkplein-Kapelanie). De grote foto is genomen in het begin van de oorlog, de kleine later in de oorlog. Je ziet het gebouw Desmyter en herberg Het Hoekje en rechts de weg naar de Kapelanie. Achter die huizenrij stond voor de oorlog een windmolen. Rechts op de foto zie je wat nog rest van het toenmalige postgebouwtje.
4
Banners 1 + 2 + 3 + 5 + 6 + 14 + 15 + 16 bevinden zich op het marktplein Banner 4 vind je bij de bibliotheek (Schoolstraat) Banner 7 en 8 bij de kerk Banner 9 in de Hospicestraat bij de begraafplaats Banner 10 in de Ieperstraat aan de overkant van de Bossenstraat Banner 11 en 12 vind je in de Ieperstraat aan het kruispunt met de Staanijzerstraat Banner 13 in de Staanijzerstraat ter hoogte van de Tuinstraat Banner 17 vind je in Kapellerie, ter hoogte van huisnummer 23 Banners 18 vind je in de Vierstraat aan de linkerkant net buiten de dorpskom Banners 19 + 20 vind je in de Vierstraat, dicht bij de sporthal
5
Banner 9 - Bejaardentehuis en kerk In de Hospicestraat bij de huidige gemeentelijke begraafplaats, vind je een banner met op de grote foto zicht op de kapotgeschoten kerk, de kosterwoning en het toenmalige bejaardentehuis dat was uitgebreid in de jaren 1860-1865. Het huidige bejaardentehuis is ongeveer op dezelfde plaats gebouwd als het vroegere. Je ziet het gebouw links van je als je in de rich*ng van de banner kijkt. Let ook op het smalspoor, dat gebruikt werd *jdens de oorlog voor aanvoer van materiaal. De kleine foto toont je het vooroorlogse bejaardentehuis.
Banner 10 - Duitse soldaten in het bos Je vindt deze banner in de Ieperstraat bij de bakkerij, aan de ingang van het voetgangersweggetje dat twee straten verbindt, tegenover de Bossenstraat. Op de foto zie je Duitse soldaten in een bos bij een construc*e met het opschri" Sachsen Feste. Dit bos bevond zich in de Bossenstraat. De ingang van deze straat zie je aan de overkant van de Ieperstraat, schuin tegenover de bakkerij. In dit bos - met de naam Sterrebos - was een groot bunkercomplex gebouwd. Daar hadden de Duitsers een verpleegpost en een bevelpost. Het was de hoofdpost voor de Duitse troepen in Wijtschate: Gruppe Wytschaete.
Banner 11 - Foto met herberg de Barriere Je vindt deze foto in de Ieperstraat tegenover café De Dreve, aan het kruispunt met de Staanijzerstraat. Op de kleine foto zie je de Staanijzerstraat, rechts voor u. Bemerk hoe smal de straat was, de straat diende namelijk vóór de oorlog niet breder te zijn dan om een kar met paard te laten passeren! Op de kleine foto zie je verder in de straat de vernielde jongensschool. Op vandaag bevindt zich op dezelfde plaats de vrije basisschool, voor jongens én meisjes. Op de foto zie je ook een uithangbord hangen, bedoeld voor de Duitse soldaten. Het opschri" meldt dat de straat niet bij klaarlichte dag mag worden gebruikt. Op de grote foto zie je hetzelfde kruispunt. Je herkent hetzelfde huis rechts - bemerk de platen die schuin tegen het gebouw zijn gestapeld. Op deze foto zie je echter nog herberg De Barriere. Samen met het andere hoekgebouw, sloot deze herberg de toegang tot de straat af. De Barriere had zijn naam niet gestolen: vroeger stond hier een slagboom (barriere) die enkel open ging na het betalen van tol voor het gebruik van de steenweg. Herberg De Barriere deed *jdens de oorlog dienst als veldkeuken voor de soldaten. De herberg stond dus waar nu de parking is, vlak bij de banner. Op deze plaats in het dorp is dus geen spoor meer te vinden van de gebouwen voor de oorlog. Banner 12 - Jongensschool Deze foto bevindt zich in de Staanijzerstraat bij de bushalte. Als je voor de foto staat en je kijkt rechts omhoog de straat in, zie je de huidige vrije basisschool. Op de kleine foto zie je hetzelfde zicht met in de verte de kerk met de toren van voor de oorlog. Links en rechts naast de jongensschool, bevond zich aan weerszijden een huis voor de onderwijzers.
6
Op de grote foto zie je dezelfde straat met aan flarden geschoten huizen. Het smalspoor diende voor het aanbrengen van materiaal naar de materiaalpost die zich bevond achter de school. Banner 13 - Half huis Deze banner staat in de Staanijzerstraat rechts naast de Tuinstraat. De Duitsers hebben dit huis meermaals gefotografeerd waardoor je de geleidelijke a"akeling kan zien. De diverse foto’s zijn herkenbaar aan de hand van de dakconstruc*e. Banner 14– Kleine foto huis met mensen er voor Op het marktplein, langs de kant van de bushalte, vind je drie banners. Banner 14 vind je op de hoek met de Staanijzerstraat. Op de grote foto zie je links restanten van een muur. Dit was de muur van de pastorie die zich bevond op het marktplein, ongeveer ter hoogte van de huidige bushalte. Verder op de grote foto zie je de ruïne van de kerk. Je merkt een diepe gracht langs de muur: dit is een loopgraaf met verder een bruggetje waarover je een aantal militairen ziet stappen. Op de kleine foto zie je dezelfde omgeving voor de oorlog. Links de muur, rechts het hoekhuis. De straat hee@e toen de Lepelstraat. Let op de typische bouws*jl van een huis uit die *jd. Banner 15 - Kerk met diepe loopgraaf Op het marktplein, tegenover de buurtwinkel op de hoek van de Hospicestraat, staan twee banners. De ene banner toont zowel op de grote als de kleine foto de kerk in puin. Op de grote foto zie je de diepe loopgraaf die zich in de Lepelstraat bevond. De straat rechts van je noemde men vroeger de Lepelstraat maar maakt nu deel uit van het marktplein. Banner 16 - Diepe loopgraaf Op het marktplein, tegenover de buurtwinkel, staan twee banners. De banner dichtst bij de straat waar het Sociaal huis zich bevindt, toont de diepe loopgraaf die zich op deze plaats bevond. Links torent de pastoriemuur boven de loopgraaf uit. Er was voortdurend onderhoud nodig aan de loopgraven en de problemen met (grond)water waren groot. Bemerk de planken op de bodem van de loopgraaf, die het enigszins mogelijk maakten boven de waterlijn met drogere voeten te stappen.
Banner 17 - Kapellerie - hoeve B2 Stap via het Kerkplein langs de achterzijde van de kerk - je passeert hierbij langs banner 8 - vervolgens door de Kapelaniestraat. Op het einde van deze straat, stap je de wijk Kapellerie binnen. Stap naar links, volg het wandelpad. Aan het einde van het wandelpad ga je naar rechts en de volgende banner vind je op het einde van deze straat, aan de rand van de akkers dicht bij huisnummer Kapellerie 23, met prach g zicht op de stad Ieper.
7
Op de foto zie je een hoeve die door de Duitsers B2 werd genoemd. ‘B2’ stond voor ‘borne 2’, vrij vertaald: kilometerpaal 2 (twee km vanaf Sint-Elooi). De hoeve werd heropgebouwd en je ziet ze rechts in het dal voor je. Beide foto’s op de banner werden door de Duitsers genomen. De hoeve werd gebruikt als commandopost. In het bos voor je, ligt en lag namelijk Bayernwald, een site die strategisch heel belangrijk was omwille van het zicht op de wijde omgeving. Loopgravensite Bayernwald kan worden bezocht. Inlich*ngen en *ckets bij Toerisme Heuvelland, Sint-Lauren*usplein 1 te Kemmel. T057 450 455 Banner 18 - Bos Verlaat de Kapellerie. Volg de Kapelaniestraat en halverwege sla je rechts de Bassevilleweg in. De weg mondt uit in een wandelwegel die je kan volgen tot aan de Vierstraat. Je ziet recht voor je de volgende banner. Je bevindt je dan in de Vierstraat net buiten de bebouwde kom, vlak bij een wandelweg rich ng bos. Op de kleine foto zie je een begraafplaats in het bos. Deze begraafplaats werd door de Duitsers aangelegd, toen ze het dorp beze@en. De grote foto toont de houten omheining van de kleine begraafplaats. Na de oorlog en zelfs nog in de jaren ‘50, werden de kleine Duitse begraafplaatsen in de regio ontruimd en werden de lichamen overgebracht naar de vier Duitse begraafplaatsen die je in West-Vlaanderen vindt: Langemark, Vladslo, Menen en Hooglede.
Banner 19 en banner 20 - Huize Godtschalck In de Vierstraat, vlakbij de sporthal, vind je nog twee banners. Sporthal: adres Vierstraat 31. Voor de oorlog bevond zich hier een gloednieuw gebouwencomplex: Ins*tuut Godtschalck. Het ins*tuut voorzag in onderwijs en logement voor honderd leerlingen: wezen en verlaten jongens. Het ging om een landbouwschool - uniek in de streek - die naast de kapel zeven paviljoenen had van ongeveer gelijke afme*ngen, met elkaar verbonden en met daartussen speelplaatsen en tuintjes. De gebouwen waren volledig omheind met een 400 meter lange gemetselde muur. In 1909 was de ruwbouw af. Het gebouw werd in gebruik genomen in 1911 en bestuurd door de zusters van de Heilige Vincen*us à Paulo van Gits in opdracht van het Bestuur der Burgerlijke Godshuizen van Ieper. Naast weeskinderen werden ook betalende leerlingen op internaat opgevoed en onderwezen. De uitba*ng was echter van korte duur. In september 1914 werden vluchtelingen uit alle delen van het land opgenomen in het scholencomplex van Wijtschate, maar de bewoners moesten algauw zelf vertrekken. De betalende kinderen werden bij het uitbreken van de oorlog naar huis gestuurd en niet veel later werd de school volledig verlaten. Al *jdens de eerste oorlogswinter, veranderde het scholencomplex gestaag in een ruïne. Tijdens de oorlog werden er slachtoffers begraven tussen het puin. De school werd niet in Wijtschate heropgebouwd, maar in Ieper, langs de Poperingseweg. Het was daar niet langer een tuinbouwschool, maar een lagere school voor weeskinderen.
8
