Stappenplan schoolen beroepskeuze 1. Aanleiding School- en beroepskeuze is belangrijk voor jongeren. Een verkeerde keuze leidt vaak tot schooluitval of slechte resultaten. IMAO vindt het belangrijk dat jongeren een maximaal rendement halen uit hun schoolloopbaan. Het is dan belangrijk een goed beeld te hebben van toekomstige beroepen en kansen op de arbeidsmarkt en mede op basis van eigen kwaliteiten een zorgvuldige keuze te maken. In 2010 hebben een aantal voorbereidende activiteiten plaatsgevonden en is dit stappenplan ontwikkeld. In 2010 heeft IMAO verschillende activiteiten op het gebied van school- en beroepskeuze ondernomen:
Gesprekken met de leiding van scholen gevoerd. Voorbeeldprojecten en handleidingen geanalyseerd. Tijdens een voorbereidende bijeenkomst in de Deventer Moskee hebben ouders kennis en ervaring uitgewisseld over de dagelijkse praktijk van hun schoolgaande kinderen, opvoeding, onderwijssysteem, contact met school. Mede door deze bijeenkomst zijn 10 ouders gevonden voor een interview. Er zijn Interviews afgenomen met 10 ouders die kinderen hebben in het basisonderwijs of voortgezet onderwijs. Naar aanleiding van de interviews is er een avond georganiseerd in een school van het Etty Hillesum Lyceum voor ouders. Samen met de decaan van de school en de directeur en ouders zijn we nagegaan op welke wijze ouders beter geïnformeerd kunnen worden. De opkomst bij deze bijeenkomst was laag. Naar aanleiding van bovenstaande actie heeft IMAO een stappenplan ouderparticipatie uitgewerkt.
2. Inhoudelijke resultaten van de gesprekken met ouders
De open interviews gaven inzicht in de persoonlijke beleving van de ouders. De geselecteerde groep betrof ouders die belangstelling hadden voor deze problematiek en het gesprek ervoeren als kans om de eigen rol in het keuzeproces te bepalen. Vragen waren met name gericht op: -
Op wat voor manier zijn er contacten of vormen van participatie in het onderwijs.
-
Welke problemen en valkuilen signaleer je als ouder bij de keuze van scholen.
-
Welke mogelijkheden zouden scholen moeten bieden om deze drempel te verlagen of weg te nemen.
-
Welke criteria spelen een rol bij de schoolkeuze.
-
Welk beeld bestaat er over beroepsmogelijkheden na school.
-
Welke adviezen zijn er door de scholen gegeven.
Stappenplan School- en Beroepskeuze IMAO 2010
1
- Welke informatie of ondersteuning is wenselijk. Bij de beantwoording van deze vragen komen de volgende punten tot uitdrukking: -
Ouders zijn onvoldoende bekend met de mogelijkheden om te communiceren met leerkrachten of te participeren in de school. Er bestaat een grote drempel om met de ‘deskundigen’ van school te praten en de eigen kennis en informatie is beperkt.
-
10 minuten gesprekken en ouderavonden worden als moeilijk ervaren. Er is vrees voor negatieve bejegening door andere ouders of de school.
-
De beheersing van de Nederlandse taal, onbekendheid met het schoolsysteem zijn een belemmering om informatie te verwerken en een adequaat schoolloopbaan- besluit te nemen.
-
Het beeld van beroepsmogelijkheden is zeer beperkt. Het referentiekader is gerelateerd aan de beroepen en mogelijkheden van familie en kennissen in de directe omgeving.
-
Het schoolkeuze- advies van de basisschool speelt een doorslaggevende rol, omdat er geen kritische toetsing plaatsvindt.
-
De vervolgkeuze voor een studierichting aan het eind van de basisvorming vindt plaats op basis van beeldvorming en niet goed gefundeerde wensen.
-
Feitelijk is er veel onbekendheid met de wijze waarop ouders de schoolloopbaan van hun kinderen kunnen volgen en beïnvloeden.
-
Er is grote behoefte aan advisering of ondersteuning door een deskundige ‘vertrouwenspersoon’, liefst uit eigen kring.
3. Studie en beroepskeuzebegeleiding De Raad voor Werk en Inkomen (RWI) publiceerde al in 2008 voorstellen voor een betere studie- en beroepskeuzebegeleiding1. De nota is gericht op het onderwijs, maar conclusies zijn relevant en kunnen benut worden voor het stappenplan van IMAO. De RWI maakt zich zorgen over de aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt. Voorzien wordt dat er in verschillende sectoren grote tekorten ontstaan als gevolg van vergrijzing en verjonging van het arbeidspotentieel. De samenleving heeft behoefte aan goed opgeleide vakmensen en door een gebrekkige schoolloopbaan worden kansen gemist. Een gebrekkige studiekeuze heeft vervelende gevolgen voor:
Het niet behalen van een diploma of startkwalificatie en daardoor minder kansen op de arbeidsmarkt. De mogelijkheden van leerlingen bij het vinden van een stage tijdens de opleiding of een baan na afronding van de opleiding. Onvoldoende aansluiting bij de vraag vanuit de arbeidsmarkt, resulterend in onnodige personeelstekorten, werkloosheid of onderbenutting van opgedane competenties.
Allochtone jongeren worden door het RWI als ‘risicogroep’ bij studie- en beroepskeuze gezien. Zij krijgen thuis vaak te horen dat ze beter een economisch- administratieve opleiding kunnen doen, terwijl traditionelere beroepen meestal betere arbeidsperspectieven bieden. 1
‘Voor de keuze’, voorstellen voor een betere studie- en beroepskeuzebegeleiding, RWI, maart 2008.
Stappenplan School- en Beroepskeuze IMAO 2010
2
De RWI vindt dat scholen verantwoordelijk zijn voor school- en beroepskeuze van hun leerlingen. Het proces van school- en beroepskeuze is geen eenmalige activiteit, maar zou doorlopend, in meerdere schooljaren aandacht moeten krijgen. Het advies van de RWI heeft betrekking op scholen, maar speerpunten kan IMAO ook benutten bij activiteiten gericht op de achterban.
Hoe ziet effectieve school- en beroepskeuze er uit volgens de RWI:
Welke activiteiten kan IMAO ontwikkelen:
Contact met de beroepspraktijk. Jongeren beroepen zelf laten ‘ervaren’ en in contact brengen met beroepen en beroepsbeoefenaren. Contacten met de beroepspraktijk zijn bovendien aan te grijpen voor dialoog met de leerling. Reflectie. Leerlingen laten communiceren over praktijkervaringen en actief uitdagen na te denken over hun eigen toekomst: Wat wil i? Wat kan ik?
Aansluiten bij de initiatieven die scholen en sectororganisaties al nemen om verschillende beroepen te promoten en inzicht te geven in mogelijkheden. Jongeren én ouders laten deelnemen. Gelegenheid bieden om, wanneer dat op school onvoldoende gebeurd, in kleine kring te praten over school en beroepskeuze en opgedane ervaringen. Werkvormen kiezen die aansluiten op jongeren (bijvoorbeeld theater, paneldiscussie) Situaties/ bijeenkomsten creëren waarbij met jongeren gesproken wordt over hun keuzes en de ingewikkelde omgang met de opvattingen van ouders en de omgeving van jongeren.
Zelfmanagement. De leerling heeft een eigen verantwoordelijkheid, het gaat immers om zijn of haar toekomst. Het is lastig want jongeren houden er niet van om over de toekomst na te denken. Hier ligt de uitdaging om de jongere te stimuleren tot nadenken en te ondersteunen in zijn keuzeproces. Duurzame en geïntegreerde begeleiding. Schoolen beroepskeuze integreren in het curriculum, niet (alleen) als losstaand vak. Aandacht besteden aan de langere termijn, niet alleen aan keuzes op de korte termijn. Instrumenten gebruiken voor dialoog. Vragenlijsten en lesmethoden worden nu nog vaak alleen gebruikt als invuloefening, terwijl ze vaak uitermate geschikte ingangen bieden om met leerlingen in gesprek te gaan. Ook persoonlijke ontwikkelingsplannen (POP) en portfolio’s worden te weinig gebruikt voor dialoog en reflectie. Beïnvloedingskanalen gebruiken. Het is belangrijk ouders en ‘peer groups’ actief te betrekken. Ook zij kunnen jongeren aanzetten tot nadenken. Maar voorkom dat ze de jongere de verkeerde kant op sturen. Kennismaking met de arbeidsmarkt. Leerlingen moeten weten hoe de vervolgopleiding globaal ‘scoort’ op de arbeidsmarkt en welke stageperspectieven er zijn. Differentiatie. Er bestaat geen blauwdruk voor alle jongeren. Twijfelaars vragen om andere ondersteuning dan zij die al gekozen hebben. Maar allebei hebben ze begeleiding nodig.
Stappenplan School- en Beroepskeuze IMAO 2010
Scholen zijn hiervoor verantwoordelijk. IMAO kan dit aan de orde stellen als belangenbehartiger of samenwerkingspartner van scholen. Scholen zijn hiervoor verantwoordelijk.
Bijeenkomsten met ‘rolmodellen’, mensen uit de eigen omgeving die vertellen over hun loopbaan. Jongeren én ouders betrekken. Inzetten van promotie teams (jongeren uit de eigen groepen laten praten met jongeren over hun keuzes) Aansluiten bij de initiatieven die scholen en sectororganisaties al nemen om verschillende beroepen te promoten en inzicht te geven in mogelijkheden. Jongeren én ouders laten deelnemen. Ambassadeurs (vrijwilligers) uit eigen kring inzetten om als klankbord te kunnen dienen voor jongeren. Samenwerken met scholen om deze vrijwilligers te trainen en coachen.
3
4. Stappenplan school- en beroepskeuze IMAO Het stappenplan gericht op school- en beroepskeuze wordt steeds per gemeente ontwikkeld. In iedere gemeente wordt een werkgroep opgericht van ambassadeurs (vrijwilligers) die de lokale activiteiten coördineren en organiseren. De lokale werkgroep richt zich op:
Een werkplan van de activiteiten in de gemeente. Rekening wordt gehouden met belangrijke keuzemomenten en deadlines. Organisatie en uitvoering van activiteiten; zorgen voor aansluiting op bestaande activiteiten in de gemeente.
In samenwerking met de gevormde werkgroep wordt het stappenplan vormgegeven in vier onderdelen: A. Het geven van informatie en voorlichting aan jongeren en ouders (groepsgericht). B. Samenwerking met scholen en andere relevante organisaties in een gemeente voor een gerichte aanpak van school- en beroepskeuze. C. Overleg met schoolleiding en B&W over verbeteren van de aanpak van school- en beroepskeuze. D. Individuele advisering en coaching. De vier invalshoeken zijn cyclisch, dat wil zeggen dat ze samenhangen en jaarlijks terug komen. Het is daarom belangrijk een lokale infrastructuur te ontwikkelen gericht op het verbeteren van het schoolen beroepskeuzeproces, een eigen rol voor ouders en hun organisaties, samenwerking met scholen.
Stappenplan School- en Beroepskeuze IMAO 2010
4
Lokale Werkgroep De werkgroep wordt gevormd uit vrijwilligers die door ervaring, opleiding, of beroep betrokken zijn bij de problematiek van gebrekkige school- en beroepskeuze. Het gaat om mensen die in staat zijn op een onafhankelijke manier te organiseren en een houding hebben die bi jongeren en hun ouders respect afdwingt. Gedacht kan worden aan een groep van vijf tot tien personen. De werkgroep probeert een werkplanning te maken voor de vier aandachtspunten van school- en beroepskeuze. Werkprogramma voor het eerste (school)jaar:
De werkgroep moet afwegen of activiteiten worden ontwikkeld voor kinderen in de bovenbouw van de basisschool of in het voortgezet onderwijs. Over het algemeen kan het programma het beste worden afgestemd op kinderen in het basisonderwijs. De kinderen kunnen de komende jaren gevolgd worden en dan komen vanzelf de keuzes in het voortgezet onderwijs aan de orde. Er is een inventarisatie nodig bij scholen, de gemeente, vrijwilligerscentrale, andere instanties die mogelijk bij school- en beroepskeuze betrokken zijn. Nagegaan kan worden op welke onderdelen samenwerking mogelijk is. De werkgroep schat in welke ouders en kinderen bereikt kunnen worden: hoe groot is de groep, wat zijn hun wensen, voor welke activiteiten lopen zij warm. Onderdelen van het werkprogramma voor de bovenbouw van het basisonderwijs bevat bijvoorbeeld de volgende onderdelen: -
Een voorlichtingsbijeenkomst voor ouders. Er wordt informatie over school- en beroepskeuze gegeven, maar ook wordt ingegaan op het doel van het project en wie de werkgroep leden zijn. Nagegaan kan worden welke wensen er leven.
-
Gebruik maken van kijkdagen bij bedrijven. Kijkdagen vinden regelmatig plaats. Het is een eenvoudige manier om met uiteenlopende beroepen kennis te maken.
-
Kijkdagen bij scholen voor het voortgezet onderwijs. Een bijeenkomst organiseren waarbij de ervaringen van ouders worden teruggekoppeld en de ervaringen worden gespiegeld aan de ervaringen van ouders die al een kind op betrokken scholen hebben.
-
Informatiebijeenkomst geven over de Cito toets en de rol die de uitslag van de toets speelt bij de schoolkeuze en daarnaast de rol van de leerkracht- de school.
-
Als klankbord optreden voor ouders die na de uitslag Cito toets een schoolkeuze moeten maken en niet goed weten wat ze moeten kiezen of het niet eens zijn met het schooladvies.
-
De stand van zaken opmaken (evalueren)over hoe het gelopen is, wat ging er goed, wat niet, wat zijn ervaringen van ouders en kinderen.
-
Op basis van de evaluatie gesprekken voeren met schooldirecties en de wethouder. Op welke manier kan school- en beroepskeuze effectiever worden georganiseerd.
-
Nagaan of in het volgende jaar meerdere activiteiten georganiseerd kunnen worden, zoals huiswerkbegeleiding, training van jongeren op houding, gedrag, ambitie, theater of andere werkvormen ontwikkelen om kinderen en jongeren aan te spreken.
- Het werkplan voor het volgend schooljaar uitwerken en nieuwe werkgroep leden zoeken. IMAO speelt bij de ontwikkeling van werkgroepen per gemeente een aanjagende rol. Het zoeken en vinden van vrijwilligers, opstellen van een werkprogramma voor de gemeente, backing geven voor activiteiten, goede sprekers en informanten zoeken, zonodig een korte training over activiteiten organisatie en planning organiseren.
Stappenplan School- en Beroepskeuze IMAO 2010
5
A. Informatie en voorlichting Bij de uitwerking van het werkprogramma kunnen de volgende activiteiten worden in gepland. Soms kunnen activiteiten worden gecombineerd.
Informatie over alle stappen in het school- en beroepskeuze proces -
Bijeenkomst om de werkzaamheden en werkwijze aan ouders en leerlingen toe te lichten.
-
Presentatie van de lokale werkgroep.
-
Alle keuze momenten in beeld: overgang BO- VO en keuzes bij VO opleidingen.
- Inventariseren vragen en wensen. Informatiebijeenkomst school en beroepskeuze -
Ingaan op het schoolsysteem in het Voortgezet Onderwijs.
-
Informatie geven over verschillende beroepen, kansen op de arbeidsmarkt, beloning.
-
Rolmodellen interviewen over hun schoolkeuze, beroep, loopbaan en belangrijke momenten.
- Tonen films over een aantal beroepen. Informatiebijeenkomst Cito toets -
Wat is de functie van de Cito toets
-
Hoe ziet zo’n toets er uit
-
Hoe interpreteer je de uitslag
-
Wat doen scholen met de toetsuitslag
-
Rol van de school bij schoolkeuzeadvies
Wat kun je als ouders doen in de voorbereiding, in het gesprek met BO en VO scholen, hoe bereik je het maximale voor je kind. Terugkoppel bijeenkomst schoolkeuze
-
Scholen hebben open dagen om de school te bekijken en informatie te krijgen over de werkwijze en de sfeer in de school. Ouders en leerlingen zo kenmismaken met scholen.
-
De opgedane ervaringen en indrukken kunnen op deze bijeenkomst uitgewisseld worden. Het is ook mogelijk met ouders die al een kind op de school hebben ervaringen uit te wisselen, indrukken te spiegelen en na te gaan hoe het wekelijk toegaat op de school. Informatiebijeenkomst(en) beroepskeuze
-
Verschillende bedrijfssectoren zijn graag bereid om informatie te geven over de beroepen in de die sectoren, de beloning, de kansen voor werk op de langere termijn.
-
Voor Turkse ouders is het belangrijk ook kennis te nemen van kansrijke sectoren, zoals beroepen in de zorg en technische beroepen (chemie & kunststoffen, metaal & elektrotechniek, transport & logistiek, voeding, energie, bouw). Kijkdagen bij bedrijven
-
Kijken en ervaren van bedrijven en beroepen is de beste manier om een beeld te krijgen van mogelijkheden.
-
Verschillende bedrijfssectoren organiseren zelf kijkdagen in bedrijven. Daarnaast is het mogelijk met een groep (ouders en leerlingen) op een dag een aantal bedrijven te bezoeken. Dit vereist enige organisatie.
Stappenplan School- en Beroepskeuze IMAO 2010
6
B. Samenwerking Er zijn veel initiatieven voor een betere school- en beroepskeuze. Voor de door IMAO te ontwikkelen initiatieven is het belangrijk hier op aan te sluiten. Enerzijds om gebruik te maken van aanwezige kennis en mogelijkheden. Anderzijds om via samenwerking tot een effectievere aanpak voor de achterban van IMAO te komen. Samenwerking
In Oost Nederland hebben de scholen voor VMBO en MBO een samenwerkingsverband gevormd voor intake van leerlingen. Alle VMBO en MBO opleidingen hebben open dagen en soms kijkdagen op school of bij aan gesloten bedrijven. Verschillende beroepssectoren hebben oefenlokalen ingericht om kennis te maken met bij voorbeeld beroepen in de chemie, metaaltechniek of zorg. Er zijn lokale maatschappelijke initiatieven zoals stichting de Slinger, stichting de Zwaluwstaart, Rotary en andere serviceclubs, Kamer van Koophandel die een bijdrage leveren als klankbord, gastlessen voor kinderen, voorlichting en informatie. Op internet zijn tal van op studie en beroepskeuze gerichte sites beschikbaar met informatie, keuzehulp, etc. Van verschillende beroepen zijn informatieve filmpjes te zien. Maatschappelijke stages maken het mogelijk kennis te maken met organisaties waar jongeren nog niet eerder mee in aanraking zijn gekomen, maar ook met bedrijven.
Voor de te ontwikkelen lokale groepen is het belangrijk kennis te maken met de bestaande initiatieven en zo veel mogelijk afstemming tot stand te brengen. Vaak zijn instellingen en organisaties ook bereid deel te nemen aan door IMAO georganiseerde bijeenkomsten.
C. Signalering De opgerichte lokale werkgroepen en IMAO doen veel ervaring op met de knelpunten en problemen in het keuzeproces van ouders, kinderen en jongeren. Slechte school- en beroepskeuze is een maatschappelijk probleem en daar waar verbeteringen mogelijk en noodzakelijk zijn moet de overheid of een andere verantwoordelijke instelling (scholen) ingrijpen. Ervaringen van IMAO in de contacten met ouders, groepsgericht, individueel, in samenwerkingsrelaties met instellingen en organisaties kunnen jaarlijks gebundeld worden. op basis van ervaringen kunnen aanbevelingen worden geformuleerd. De lokale werkgroepen, met steun van IMAO moeten hun ervaringen en aanbevelingen bespreken met de verantwoordelijk wethouder en de leiding van scholen.
D. Individueel De cirkel is rond wanneer de groepsgerichte activiteiten ook een individuele vertaling krijgen. De leden van de lokale werkgroep kunnen voor individuele contacten getraind worden. belangrijk is basiskennis te hebben over het schoolsysteem, de wijze van gespreksvoering, maar ook adequaat door te verwijzen en zonodig als coach of belangenbehartiger ouders terzijde te staan in gesprekken.
Stappenplan School- en Beroepskeuze IMAO 2010
7
Individuele ondersteuning kan plaatsvinden door:
Tijdens belangrijke periodes in het schoolkeuze proces een spreekuur te houden voor ouders en jongeren. Via telefoon of sociale media beschikbaar te zijn voor opkomende vragen.
Overige aanvullende activiteiten In Nederland zijn verschillende activiteiten ontwikkeld die succesvol zijn. Vaak gaat het om uitgewerkte methodes om specifieke onderdelen extra aandacht te geven. Wanneer de voorlichting en advisering aan ouders goed loopt is het denkbaar een z.g. pluspakket te ontwikkelen. Enkele voorbeelden zijn:
Mentorteams; Mentorteams bestaan uit jongeren die een stap verder in hun (school)loopbaan zijn en via gerichte acties jongeren benaderen en activeren om aandacht te geven aan hun school- en beroepskeuze. Een getraind team kan op de markt, of bij voetbalverenigingen jongere aanspreken en informatie geven. In Noord Brabant is een mentorteam zeer succesvol in het activeren van jongeren op deze manier. Theater voor/ door jongeren; Theater werkt aansprekend wanneer jongeren zich zelf inleven in een rol die te maken heeft met een succesvolle of juist mislukte schoolloopbaan. Theater van jongeren zelf kan zeer bewustmakend werken en goed weergeven wat de gevolgen zijn van een verkeerde keuze. Huiswerkbegeleiding; Veel ouders hebben moeite hun kind goed te ondersteunen bij huiswerk. Een aparte huiswerkgroep kan zeer ondersteunend werken als plaats waar aandacht aan huiswerk kan worden gegeven. Ook is het denkbaar actief in te zetten op taal (woordenschat) en rekenen als cruciale vakken voor een vervolgopleiding. Daarnaast is voorbereiding op de Cito toets effectief. Leren multiple choice vragen te interpreteren, veel vragen beantwoorden en kijken wat het resultaat is, oefenen heeft een zeer goed effect op de Cito toets resultaten. Soft Skills van jongeren ontwikkelen; Een training of project gericht op het versterken van competenties van jongeren zodat zij zich betere kunnen handhaven in een stage of een werkplek bij een werkgever. Soft skills versterken het zelfvertrouwen, zelfreflectie, doorzettingsvermogen, inlevingsvermogen, assertiviteit en het nemen van initiatief.
Stappenplan School- en Beroepskeuze IMAO 2010
8
