Standpunt Nieuwe Sanitatie Vastgesteld door het college van dijkgraaf en hoogheemraden op 12 juni 2012. Inleiding Over de manier van inzameling- en zuivering van huishoudelijk afvalwater ontstaan nieuwe inzichten. Als wordt gesproken over Nieuwe Sanitatie dan worden deze nieuwe inzichten aangehaald. Van verschillende kanten is er behoefte om aan te geven hoe het Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden met Nieuwe Sanitatie om gaat. De inzichten zijn zeer aan verandering onderhevig. In dit voorstel wordt aangegeven hoe het waterschap er vooralsnog mee om wil gaan. Wat is Nieuwe Sanitatie? Op de huidige, conventionele manier van afvalwaterinzameling en -zuivering wordt het huishoudelijk afvalwater, vaak nog samen met regenwater, via één grote leiding naar één van de zeventien centrale rioolwaterzuiveringsinstallaties van het waterschap afgevoerd en gezuiverd. Dit afvalwater kan echter ook gescheiden worden in deelstromen (bijlage 1): een blauwe (afgekoppeld regenwater), grijze (douche, keuken en afwas- en wasmachine) en zwarte (toilet) waterstroom. Als bij deze laatste gebruik gemaakt wordt van vacuümtoiletten, wordt een ingedikte afvalwaterstroom verkregen (kleine zuiveringsinstallatie, efficiënte zuivering). Bovendien wordt bespaard op drinkwater. Zwart water kan ook nog verder worden gescheiden in een bruine (poep) en gele (plas) afvalwaterstroom. Zwart of bruin water kan grotendeels anaeroob (zonder beluchting, dus op energetisch gunstige wijze) worden gezuiverd en levert dan ook nog eens energie op in de vorm van biogas. Nu gebeurt dit zuiveren hoofdzakelijk aeroob (mét lucht dus) wat veel (beluchtings-)energie kóst. Uit geel water kunnen medicijnresten worden verwijderd en/of nutriënten (kunstmest) worden teruggewonnen. Als het gele water (nadien) biologisch gezuiverd wordt, kan dit op energetisch gunstige wijze (ca. 50% minder energie ten opzichte van een conventionele rioolwaterzuivering). Grijs water vraagt een relatief eenvoudige zuiveringsstap omdat deze stroom maar een beperkte vuillast bevat. Het grootste deel van het water (grijs en blauw) blijft binnen het plangebied. Kernwoorden bij Nieuwe Sanitatie zijn dus: gescheiden afvalwaterstromen, blauw-, zwart-, geel-, bruin- en grijswater en decentrale behandeling. Nieuwe Sanitatie wordt soms verward met IBA’s. IBA’s zijn zeer kleine conventionele zuiveringsunits (< 10 i.e.) die geplaatst worden als de aansluiting op de riolering (veel) te duur wordt. Er is geen sprake van gescheiden afvalwaterstromen. De gemeente is leidend (en eigenaar). Het Hoogheemraadschap beheert de IBA’s. IBA-gebruikers betalen de standaard verontreinigingsheffing (1 of 3 ve’s). Bij nieuwe sanitatie geldt een soortgelijke constructie. Over de investeringen zal hier echter een verdeelsleutel moeten worden overeengekomen tussen gemeente, hoogheemraadschap en gebruikers/projectontwikkelaar. Ook juridisch zijn er meerdere mogelijkheden. In het meest voor de hand liggende model is de gemeente eigenaar van het inzamelingssysteem en het Hoogheemraadschap verantwoordelijk voor het beheer (afvoer en verwerking). Over onderhoud en het gebruik door bewoners moeten afspraken worden gemaakt. Praktijkervaringen Praktijkvoorbeelden van de toepassing van enkele Nieuwe Sanitatie technieken als pilot project: • Sneek: DeSaH-principe, op wijkniveau wordt sinds 2009 afvalwater van ca. 30 woningen in een garagebox gezuiverd. Het effluent wordt vooralsnog geloosd op de als back-up aangelegde riolering. Het project heeft een vervolg gekregen in de wijk Noorderhoek (232 woningen): vacuümtoiletten, zwartwater-vergisting + GF bijmenging middels vermalers, biogasgebruik in de verwarmingsketels, lokale grijswaterzuivering in mini-wzi; • Meppel, Sleen, hoofdkantoor Waterschap Reest en Wieden (buitenland: Kullön village, 1 Palsternacke): No-mix toiletten/scheidingstoiletten /watervrije urinoirs (geel waterinzameling); 2 • Deventer (buitenland: Lübeck wijk Flintenbreite, Knittlingen , Freiburg wijk Wohnen & 3 Arbeiten ): vacuümtoiletten/riolering;
1
Sinds 2010 stokt de productie van scheidende toiletten, wegens onvoldoende marktafzet, STOWA platform NS 18-2-2010
•
Drielanden (Gr.), Culemborg (wijk Lanxmeer): helofytenfilter grijswater.
Voordelen van Nieuwe Sanitatie • Energie: Besparing op transportenergie door decentrale, lokale behandeling van afvalwater en besparing op zuiveringsenergie vanwege toepasbaarheid van speciale energiezuinige biologische zuiveringstechnieken en het direct vergisten van zwart water. Het is een prestatie als een zuiveringssysteem energieneutraal functioneert. Een eventuele netto-energieproductie van een nieuwe sanitatie-systeem zal daarom beperkt zijn en zal nooit een substantieel onderdeel vormen van de totale energiebehoefte van een woonwijk. Energie kan dus geen 4 doorslaggevend argument zijn voor de implementatie van een nieuw sanitatie-concept ; • Gaat verdroging tegen: Een (groot) deel van het water blijft binnen het plangebied. Er kunnen dus nevendoelen worden behaald, zoals bestrijding van droogte. In gebieden met een neerslagtekort kan dit wenselijk zijn; • Nieuwe technieken: Door scheiding en bijkomende concentratie van stoffen, komen technieken binnen handbereik die op een gewone, conventionele rwzi niet snel toegepast zouden kunnen worden (actief kool voor verwijdering van medicijnresten, fosfaat- en stikstofterugwinning door kunstmest vorming). Nadelen van Nieuwe Sanitatie • Duur: Uit alle door waterschappen uitgevoerde onderzoeken blijkt tot dusverre, dat Nieuwe Sanitatie (aanzienlijk) duurder is dan behandeling van afvalwater op conventionele wijze; • Grotere kans op oppervlaktewaterverontreiniging: Het risico op verontreiniging van het oppervlaktewater in het plangebied is groter bij decentrale behandeling van de zwarte afvalwaterstroom. Zeker als dit met behulp van meerdere (kleinere) installaties gebeurt; • Lastiger beheersbaar: Kleine schaalgrootte en dus al snel meerdere kleine zuiveringsinstallaties (beheersbaarheid is lastiger, borging van een goede procesvoering is noodzakelijk). Standpunt van het waterschap ten aanzien van Nieuwe Sanitatie Het waterschap staat onder voorwaarden open voor toepassing van nieuwe sanitatiesystemen. Per locatie moet altijd een afweging gemaakt worden waarbij de voordelen van de aanleg van een nieuw sanitatiesysteem afgewogen moeten worden tegen de nadelen. Er zijn verschillende uitvoeringsvormen van nieuwe sanitatiesystemen. Het waterschap acht alleen de zogenaamde “Rijnenburg-variant” (bijlage 2) kansrijk. De betrokken partijen moeten een afweging maken of de meerkosten opwegen tegen de opbrengsten en overeenstemming bereiken over de verdeling van de meerkosten. Afweging in voorkomende gevallen De afweging tussen een nieuw sanitatiesysteem (“Rijnenburg-variant”) aan de ene kant en conventionele inzameling en afvoer naar de dichtstbijzijnde rwzi aan de andere kant, wordt gemaakt op basis van: 1. kans op gevaar voor volksgezondheid; 2. gevoeligheid van het ontvangende lokale oppervlaktewater: is het risico op oppervlaktewatervervuiling acceptabel?; 3. kosten: hoe verhouden zich de kosten van een “Rijnenburg-variant” ten opzichte van een systeem met conventionele inzameling en afvoer naar de dichtstbijzijnde rioolwaterzuivering; 4. beheersbaarheid van de verschillende zuiveringsprocessen; en 5. speciale duurzaamheidprincipes: is er sprake van aantoonbare energiewinst, wordt verdroging bestreden, worden medicijnresten uit het afvalwater verwijderd of anders? Het standpunt van het waterschap ten aanzien van Nieuwe Sanitatie is om in voorkomende gevallen aan de hand van bovenstaande afwegingen een kosten/baten analyse water (KBW) op te stellen. 2
In Knittlingen, Duitsland zijn 100 woningen uitgerust met vacuümtoiletten, wordt het zwarte water opgeconcentreerd met ultrafiltratie en vervolgens vergist. Fosfaat wordt middels struviet teruggewonnen, het effluent wordt voor irrigatie gebruikt. 3 In 1999 concept met vacuümtoiletten en MBR 4 Bij nieuwbouwprojecten is de grootste energiewinst in de afvalwaterketen te boeken door de warmte uit doucheen badwater te hergebruiken. Als er een energiebesparingdoelstelling voor het gebied geldt, zijn warmtewisselaars in de doucheputjes één van de meest efficiënte maatregelen
Bijlage 1 Schematische weergave Nieuwe Sanitatie
Bijlage 2 “Rijnenburg”variant
Bijlage 3 Afkortingen IBA MBR
v.e. rwzi
Individuele Behandeling Afvalwater (conventionele mini-rwzi voor 1-10 personen) membraanbioreactor, biologische zuiveringstechniek waarbij het actief slib niet met behulp van nabezinktanks wordt gescheiden van het gezuiverde, schone water, maar met behulp van membranen; vervuilingseenheid (de hoeveelheid afvalwater die een inwoner produceert); waterzuiveringsinstallatie
