Nieuwe Sanitatie Bert Palsma Bjartur Swart

Nieuwe Sanitatie Bert Palsma Bjartur Swart

24

Nieuwe Sanitatie Perspectieven

Inhoudsopgave Introductie

1

Wat is Nieuwe Sanitatie?

3

9DQWUHQGWRWQRUP"

Welke maatschappelijke ontwikkelingen

hebben invloed op de waterketen? De (nieuwe) waarden van de keten?

9

Nieuwe doelen?

13

%LMGUDJHYDQ1LHXZH6DQLWDWLHDDQRQWZLNNHOLQJHQ

en belangrijke onderzoeksvragen Korte termijntoepassingen

19

De rol(len) van Stowa

25

24


Introductie

De waterketen van de toekomst zal niet hetzelfde zijn als de waterketen van nu. Dat weten we zeker! Maar hoe ziet hij er dan wel uit? De laatste jaren is veel tijd en geld gestoken in wat inmiddels Nieuwe Sanitatie is gaan heten. Ten onrechte wordt wel eens gedacht dat Nieuwe Sanitatie in de plaats moet komen van conventionele sanitatie. Zo simpel ligt het niet. Wij zijn er van overtuigd dat de waterketen zich voortdurend ontwikkelt en zich ook in de toekomst zal blijven ontwikkelen. Die ontwikkelingen vinden plaats als gevolg van maatschappelijke trends, toenemende kennis en het beschikbaar komen van nieuwe technologieën. Er zullen in een veranderende maatschappij naast het primaire doel van de volksgezondheid ook nieuwe doelen met de waterketen worden nagestreefd. Dat leidt tot extra normen die opgenomen worden in beleid- en beheerplannen. Uiteindelijk zullen zich in een langdurig transitieproces voor verschillende situaties nieuwe sanitatieconcepten ontwikkelen. Deze “Perspectievennota Nieuwe Sanitatie” geeft

We staan in de nota achtereenvolgens stil bij:

inzicht in de bijdrage die Nieuwe Sanitatie kan

leveren aan de verdere ontwikkeling van de

Wat we onder Nieuwe Sanitatie verstaan en wat de verschillen zijn met de conventionele

waterketen. Zij is in eerste instantie bedoeld voor

systemen.

bestuurders en managers die verantwoordelijkheid

Welke relevante trends invloed hebben op de

dragen voor de waterketen. De nota bevat echter ook

waterketen en welke nieuwe doelen die daar uit

waardevolle inzichten voor een ieder die betrokken

voort zouden kunnen vloeien.

is bij de toekomstige ontwikkeling op het gebied van

duurzaam stedelijk waterbeheer.

Op welke wijze Nieuwe Sanitatie aan het realiseren van die doelen bij zou kunnen dragen.

Tot welke ontwikkelconcepten dit reeds op korte termijn zou kunnen leiden.

Tot slot is het natuurlijk van belang vast te stellen welke rol STOWA de komende periode in zou kunnen nemen.

1

Nieuwe Sanitatie richt zich onder andere op:

Conventionele Sanitatie kenmerkt zich onder andere door:

%HKDQGHOLQJYDQXQLIRUPHHQJHFRQFHQWUHHUGHGHHOVWURPHQ

%HKDQGHOLQJYDQJURWHKRHYHHOKHGHQVDPHQJHYRHJGHVWURPHQ

%HQXWWLQJYDQRPJHYLQJVIDFWRUHQ

2PJHYLQJVRQDIKDQNHOLMNKHLG

%HQXWWLQJYDQLQKHWDIYDOZDWHUDDQZH]LJHZDDUGHQ

9HUZLMGHULQJYDQ%=9&=9HQQXWULsQWHQ

%URQJHULFKWHDDQSDN

(QGRISLSH

'HFHQWUDOHV\VWHPHQDOVGDWNDQ

&HQWUDDOWHQ]LM

9HUPDDWVFKDSSHOLMNLQJYDQGHNHWHQ

2QW]RUJLQJ

2


Wat is Nieuwe Sanitatie?

De afgelopen decennia hebben de ontwikkelingen in de waterketen zich vooral gericht op uniformering, schaalvergroting en end-of-pipe zuivering van afvalwater. Onder de noemer Nieuwe Sanitatie is de laatste jaren met name gekeken naar mogelijkheden om de doelmatigheid te verhogen door het behandelen van separate deelstromen, zo mogelijk decentraal en brongericht, waarbij lokale omgevingsfactoren optimaal worden benut bij de verwerking van ons afvalwater. Waar de waterketen zich altijd heeft gericht op het ontzorgen van de burger en het weghouden van de keten uit de maatschappelijke belangstelling leidt Nieuwe Sanitatie juist tot een vermaatschappelijking van de keten. Toch staat Nieuwe Sanitatie niet tegenover

Inmiddels is de laatste jaren nieuwe kennis en

&RQYHQWLRQHOH6DQLWDWLH0HW1LHXZH6DQLWDWLHZRUGW

ervaring opgedaan met:

op een andere manier naar inrichting en beheer

Het apart inzamelen en verwerken van urine.

van de afvalwaterketen gekeken. Het helpt ons de

Het apart inzamelen en verwerken van geconcentreerd toiletwater.

waterketen verder te optimaliseren in de richting

van de (nieuwe) doelen die vanuit de maatschappij

Het combineren van de verwerking van andere

aan het afvalwaterbeheer worden gesteld. Nadenken

RUJDQLVFKHVWRIVWURPHQJURHQWHHQIUXLWDIYDO

RYHUQLHXZHWHFKQRORJLHsQHQQLHXZHFRQFHSWHQLV

met de verwerking van humaan afvalwater.

een logische stap en noodzakelijk voor de verdere

+HWZLQQHQYDQQXWULsQWHQXLWXULQHHQ]ZDUW water.

ontwikkeling van het afvalwaterbeheer in Nederland.

Het winnen van energie uit toiletwater.

Het verwijderen van medicijnresten uit urine en zwart water.

Het gebruik van urine als meststof.

De invloed van het afkoppelen van urine op de werking van een RWZI.

De potenties van afvalwater in duurzame HQHUJLHHQQXWULsQWHQNULQJORSHQ

De gewenste schaalgrootte van decentrale systemen.

3

%HKDQGHOLQJYDQJULMVZDWHU

4


Welke maatschappelijke ontwikkelingen hebben invloed op de waterketen? Het verantwoord behandelen van ons afvalwater dient grote maatschappelijke belangen. Het is dan ook logisch dat trends in de maatschappij invloed zullen hebben op hoe de afvalwaterketen er in de toekomst uit zal zien. Deze trends bepalen ook de onderzoeksagenda. Bij het benoemen van de trends is ondermeer gebruik gemaakt van “Microtrends Nederland”, Adjiedj Bakas, 2009 en de resultaten van de workshop “De afvalwaterketen in 2030”.

Van trend tot norm? 'HPRJUD¿H

zuivering geeft veel meerwaarde. Aanpassingen aan

Vergroening van het bedrijfsleven,

Nederland wordt pluriformer,

de zuivering zijn dan vereist.

(UNRPHQPHHUWHFKQRORJLHsQEHVFKLNEDDUGLHRRN voor een duurzamere waterketen kunnen worden

Wensen vanuit andere culturen kunnen leiden tot aangepaste sanitaire voorzieningen. Flexibiliteit en

Economie

gebruikt. Daarnaast zullen bedrijven producten

keuzevrijheid worden steeds belangrijker.

Afval is voedsel,

maken die het milieu (de afvalwaterketen)

Afval (en dus ook afvalwater) heeft een waarde! De

niet of veel minder belasten, bijvoorbeeld snel

noodzaak kringlopen te sluiten dringt steeds meer

degradeerbare medicijnen en detergenten.

Nederland vergrijst, In toenemende mate zullen in bestaande woningen

door en zal ook de afvalwaterketen beïnvloeden.

VDQLWDLUHYRRU]LHQLQJHQZRUGHQDDQJHSDVW(HQH[WUD

Afvalwater zal steeds meer als grondstof worden

Sociale verhoudingen

badkamer, hogere toiletten, toepassing van (luxe)

gezien.

Revitalisering eigen omgeving,

QLHXZHWHFKQRORJLHsQ

In een mondiale samenleving worden mensen zich

Nieuwe financiële concepten,

meer bewust van de waarde van hun eigen

Technologische ontwikkelingen veranderen het

leefomgeving. Het kan leiden tot een focus op

Door de ontvolking van buitengebieden wordt de

hedendaagse betalingsverkeer. Afrekening per

lokale kringlopen en decentrale systemen.

bestaande infrastructuur onderbelast; vervanging is

dienst wordt mogelijk en transparantie in kosten

bij herinvestering niet zonder meer logisch.

wordt steeds meer gevraagd. Tariefdifferentiatie

Nederland krimpt,

op basis van vervuilingslast of verdunningsfactor

Nederland gaat slimmer om met ruimte,

biedt gebruikers een keuzeperspectief.

9HHO5:=,¶VOLJJHQQDELMJURWHUH bevolkingsconcentraties waar de ruimtedruk groot is. 0XOWLIXQFWLRQHHOJHEUXLNYDQGHUXLPWHYDQGH 5

6


Nieuwe besturingssystemen, 0RQLWRULQJVHQLQIRUPDWLHWHFKQRORJLHNXQQHQYHHO

Vermindering uitstoot broeikasgassen,

processen vergaand optimaliseren. Ook urine en

0LWLJHUHQGHPDDWUHJHOHQRPGHWRHQHPHQGH

IHFDOLsQNXQQHQZHOOLFKWLQGHWRHNRPVWEDWFKJHZLMV

opwarming van de aarde een halt toe te roepen

na elkaar door één en dezelfde rioolbuis worden

richten zich op het beperken van de uitstoot van

verzonden.

broeikasgassen. Het verminderen van het gebruik van fossiele energie is daarbij een belangrijk thema.

Van trend tot norm? Steeds meer overvloed, We willen voortdurend meer en beter en dat willen we laten zien. Na het tweede toilet boven zijn er al JDVWHQZF¶VHQXULQRLUVLQZRRQKXL]HQ Het toevoegen van waarde aan een basisvoorziening als een toilet kan een driver zijn om nieuwe sanitaire concepten te stimuleren. Technologie

Nieuwe zorg, We blijven, ook als we zorg nodig hebben, langer thuis wonen. Woningen en sanitair moeten daarop worden aangepast. Het toilet als gezondheidsmonitor.

Nieuwe energie, (ULVHHQZHUHOGZLMGH]RHNWRFKWQDDU energiebesparing en naar nieuwe energiebronnen. Die kennis en technologie zullen hun weg vinden naar de waterketen en het concept van de huidige RWZI volledig veranderen.

Klimaatverandering, energie en duurzaamheid

Ook de waterketen stoot broeikasgassen uit.

Nieuwe generatie biobrandstoffen,

Toekomstige eisen en normen zullen

Nieuwe brandstoffen zijn nodig, maar mogen niet

leiden tot aangepaste technologie.

leiden tot een extra druk op de voedselmarkt. De tweede generatie biobrandstoffen haalt energie uit organisch afval. Door combinatie van de

Millennium doelen

verschillende organische stromen ontstaan geheel

MDG 7,

QLHXZHDIYDOZDWHUFRQFHSWHQ'H(QHUJLHIDEULHN

(HQJURRWGHHOYDQGHZHUHOGLVQRJVWHHGVYHUVWRNHQ van een adequate sanitatie. Ook de Nederlandse

Van Eco-chique naar eco-iconic,

waterschappen hebben zich verplicht hun steentje

Groen is in en we laten ons erop voorstaan dat we

bij te dragen om dit probleem op te lossen. Het

goedbezig zijn.

KXLGLJH:HVW(XURSHVHFRQFHSWLVQLHW]RQGHUPHHU

Hoewel, het moet natuurlijk wel hip en modern zijn!

een voorbeeld voor hoe het in ontwikkelingslanden

(QGDQPDJKHWRRNZHOZDWPHHU

zou moeten. Om die voorbeeldfunctie wel te

NRVWHQ%HODQJULMNLVGDWZHKHWYHUKDDODFKWHUKHW

vervullen zal ook ons systeem moeten gaan

concept goed kunnen vertellen!

evolueren naar een duurzamer systeem.

Duurzaam bouwen, 0HHUHQPHHU]LHQRYHUKHGHQHQZRQLQJFRUSRUDWLHV

In ons land hebben we last van de remmende voorsprong,

KHWEHODQJYDQGXXU]DDPERXZHQRSZRQLQJHQ

Historische investeringen bepalen in grote mate

op wijkniveau. Het sluiten van kringlopen en lokale

de toekomstige ontwikkelingen. Technologische

HQHUJLHHQZDWHUQHWZHUNHQ]LMQEHODQJULMNH

vernieuwing in “Nieuwe gebieden” zullen bijdragen

bouwstenen. Nieuwe eisen worden gesteld aan de

aan het opdoen van kennis en ervaring die wij op

afvalwaterketen.

termijn weer zullen kunnen gebruiken. 7

8


De (nieuwe) waarden van de waterketen De afvalwaterketen diende aanvankelijk vooral een volksgezondheidsdoel. Dat doel staat ook nu nog voorop! Later zijn daar milieudoelen aan toegevoegd. Kosten en draagvlak zijn bij het ontwerp van het systeem altijd belangrijke randvoorwaarden geweest. Onder invloed van de maatschappelijke trends lijken er in de toekomst nieuwe doelen en randvoorwaarden aan toegevoegd te moeten worden. Daarnaast biedt de ontwikkeling van kennis en technologie ook de mogelijkheid die waarden na te streven. Dit leidt mogelijk voor de toekomst tot nieuwe waardeperspectieven in de afvalwaterketen.

Van trend tot norm? Volksgezondheid

Milieu

Klimaat

(HQJRHGHVDQLWDWLHLVGHEDVLVYDQGHZHVWHUVH

De huidige zuiveringen zijn o.a. gericht op het

Het beperken van de opwarming van de aarde is

beschaving. Het veiligstellen van de volksgezondheid

verminderen van emissies van stikstof en fosfaat

mondiaal gezien een belangrijke opgave. Ook met

is en blijft zonder meer de eerste prioriteit van de

naar het oppervlaktewater. In toenemende mate

de inrichting en het beheer van de waterketen

afvalwaterketen. Toch is ook nu nog onduidelijk in

blijkt dat ook andere stoffen schade toebrengen

kunnen we daar aan bijdragen.

welke mate bijvoorbeeld pathogenen (bijvoorbeeld

aan het (water)milieu. Zware metalen en

Transport en verwerking van afvalwater zullen in

KHSDWLWXV(RINQRNNHONRRUWV RRNHFKWYHUZLMGHUG

microverontreinigingen zoals medicijnresten en

hoge mate vrij moeten zijn van de uitstoot van

worden. Toenemende mondiale mobiliteit en

hormoonsysteemverstorende stoffen worden niet of

EURHLNDVJDVVHQ&2HQ12[

toenemend (her)gebruik van afvalwater maken

VOHFKWVWHQGHOHYHUZLMGHUG(U]XOOHQLQGHWRHNRPVW

de kans op verspreiding van nieuwe ziekten

hogere eisen aan het zuiveringsproces worden

steeds groter. De nieuwe keten zal daarop moeten

gesteld, maar misschien ook wel aan de producten

anticiperen.

die in het afvalwater terecht komen. We staan met veel stoffen voor de keus beter zuiveren of zorgen dat zij niet meer worden toegepast.

De keten van de toekomst is minimaal De keten van de toekomst is nog veiliger!

De keten van de toekomst is nog schoner!

klimaat neutraal! 9

10


Van trend tot norm? Duurzaamheid (planet)

'XXU]DDPKHLGSUR¿W

Duurzaamheid (people)

Duurzaamheid kent vele dimensies. In toenemende

De afvalwaterketen gold tot op heden vooral als

Het toilet, vroeger het kleinste kamertje op

mate zal ook de afvalwaterketen duurzamer moeten

een kostenpost. Kostenminimalisatie was een

nauwelijks een vierkante meter, maakt een revival

worden ingericht en beheerd. Het zal gaan om het

van de hoofddoelstellingen. Waardecreatie wordt

door! Het toilet moet wat toevoegen aan ons leven.

benutten van waardevolle grondstoffen (bijvoorbeeld

steeds belangrijker. Daarmee komen ook andere

De ontwikkeling gaat in de richting van luxere

3 RIKHWKHUJHEUXLNYDQQXWULsQWHQ'HLQKHW

¿QDQFLHULQJVEURQQHQLQ]LFKW'HWRHQHPHQGH

toiletten, meer toiletten en toiletten die meer doen

afvalwater opgeslagen energie zal in toenemende

DXWRPDWLVHULQJHQGDWDWHFKQRORJLHPDNHQHHQ

dan alleen maar het inzamelen van urine en feces.

mate worden teruggewonnen. Onnodig transport

belangrijke optimalisatie van het beheer mogelijk

&RPIRUWHQFRQYHQLHQFHZRUGHQVWHHGVEHODQJULMNHU

moet worden vermeden, wat betekent dat benutting

waardoor grote besparingen worden bereikt, maar

Toiletten zullen steeds minder statisch zijn.

YDQHQHUJLHHQQXWULsQWHQ]RPRJHOLMNORNDDOJDDW

bieden ook aan de burgers de mogelijkheid om hun

Flexibele systemen maken het mogelijk overal in

plaats vinden. Daarmee is de afvalwaterketen in

HLJHQDIYDOZDWHUSURGXFWLHWHRSWLPDOLVHUHQ(HQ

de woning toiletten te plaatsen (en te verwijderen).

Nederland ook een voorbeeld voor ontwikkelingen

JHFRQFHQWUHHUGHVWURRPRIHHQJHVFKHLGHQXULQH

Levensloopbestendige sanitairunits veranderen mee

LQKHWEXLWHQODQG0HWQDPHLQRQWZLNNHOLQJVODQGHQ

aanvoer: de burger merkt het in de zuiveringslasten.

met onze behoeften.

De keten van de toekomst heeft meerwaarde!

De keten van de toekomst voegt welzijn toe!

KHHUVWHHQJURRWWHNRUWDDQQXWULsQWHQ (HQGXXU]DPHDIYDOZDWHUNHWHQLVGDDUQDDVWUREXXVW en betrouwbaar en kent een zekere mate van ÀH[LELOLWHLWZDDUGRRUHHQYRXGLJRSYHUDQGHUHQGH omstandigheden kan worden ingespeeld. De keten van de toekomst is duurzaam!

11

+ ) ,

- $,$ ,

",,

# ",, )

% &'( )*("

12

!"

#$ . %


Van trend tot norm?

Nieuwe doelen? De vermaatschappelijking van de afvalwaterketen is onmiskenbaar. We stoppen de waterketen niet weg, maar gebruiken haar. Dat geldt voor het sanitair in de woning, voor het transport én voor de verwerking van het afvalwater. Daarin hebben verschillende partijen wel elk hun eigen verantwoordelijkheden. Een verplaatsbaar toilet of een verwarmde zitting is wellicht wel een ontwikkeling, maar geen doel voor de afvalwaterketenbeheerder. Welke nieuwe doelen zouden we (als waterketenbeheerders) dan, naast de huidige doelen op het gebied van volksgezondheid en milieu, gelet op de nieuwe maatschappelijke ontwikkelingen, na moeten streven?

Volksgezondheid

Duurzaamheid

Klimaat

9RRUNRPHQGDW

De bedrijfsvoering is zo ingericht dat:

De bedrijfsvoering is zo ingericht dat:

ziekteverwekkers (ook tropische ziekten),

het energieverbruik minimaal is en de in het

er geen uitstoot meer is van broeikasgassen;

medicijnresten (bijvoorbeeld die invloed hebben

afvalwater aanwezige energie zo veel mogelijk

de nog benodigde energie in de bedrijfsvoering

hormoonsysteemverstorende stoffen

niet met fossiele energie is opgewekt.

wordt herwonnen;

RSUHVLVWHQWLHYDQEDFWHULsQ HQ

zoveel mogelijk waardevolle grondstoffen (P, N,

via het afvalwatersysteem in het milieu terecht

water en organische stof) uit het afvalwater in

€ Euro’s

komen en direct of indirect de gezondheid van de

bruikbare vorm worden herwonnen;

'H¿QDQFLHULQJVVWUXFWXXUYDQGHZDWHUNHWHQZRUGW

zo min mogelijk hulpstoffen (spoelwater,

zodanig dat er keuzemogelijkheden zijn voor de

FKHPLFDOLsQ DDQKHWDIYDOZDWHU ZRUGHQ

consument en dat er een duidelijk verband is tussen

toegevoegd;

de dienst en de kosten.

mens kunnen aantasten.

Milieu 9RRUNRPHQGDW

waar mogelijk gebruik wordt gemaakt van

QXWULsQWHQ

VSHFL¿HNHORNDOHRPVWDQGLJKHGHQFRPELQDWLH

Acceptatie

organische stof

PHWDQGHUHUHVWVWURPHQSRWHQWLsOHDIQDPHYDQ

De communicatie richt zich op de waarde van de

zware metalen

QXWULsQWHQ

keten voor de hedendaagse maatschappij.

medicijnresten

hormoonsysteemverstorende stoffen

overige microverontreinigingen

via het afvalwatersysteem in zodanige concentraties in het milieu terecht komen dat zij daar invloed hebben op in het milieu voorkomende organismen.

13

14


Bijdrage van Nieuwe Sanitatie

De afgelopen jaren zijn onder de noemer “Nieuwe Sanitatie” verschillende onderzoeken en pilotprojecten opgestart. Dat heeft tot veel nieuwe inzichten geleid. In ieder geval worden momenteel de potenties van Nieuwe Sanitatie in specifieke gevallen nadrukkelijk onderkend. Dat op zich is al winst. Er valt wat te kiezen, ook voor de waterbeheerder. Maar er zijn natuurlijk ook nog wel de nodige vragen.

aan ontwikkelingen en belangrijke onderzoeksvragen Ziekteverwerkers

Herwinnen P

GH]HHQHUJLHNDQZRUGHQWHUXJJHZRQQHQ9DQXLW

)HFDOLsQ]LMQZHOOLFKWGHJURRWVWHEURQYRRU

Afvalwater bevat per persoon per jaar ca 700 g P.

GH&RQYHQWLRQHOH6DQLWDWLHOLJWGHIRFXVRSGH

menselijke ziekteverwekkers, maar ook urine en

De helft is opgelost in urine, 30% zit in de feces en

winning op de RWZI (slibvergisting) en uit riolen

JULMVZDWHUNXQQHQHUPHH]LMQEHVPHW0HW1LHXZH

LVDINRPVWLJXLWJULMVZDWHU7HUXJZLQQLQJYDQ

(warmtewisselaar?); vanuit de Nieuwe Sanitatie

Sanitatie zijn ziekteverwekkers opnieuw onder de

een belangrijk deel van de P uit gemengd afvalwater

ligt de focus meer op het benutten van de meest

aandacht gekomen. Nagegaan wordt of separate

is in principe mogelijk door precipitatie van struviet,

HQHUJLHULMNHGHHOVWURPHQIHFDOLsQZDUPEDGZDWHU

en geconcentreerde deelstroombehandeling de

maar het rendement is vooralsnog beperkt tot

verwijdering van ziekteverwekkers door toepassing

&D±ZDDUELMJURWHKRHYHHOKHGHQDIYDOZDWHU

9HHOHQHUJLHLVELMHHQFRQYHQWLRQHOH]XLYHULQJQRGLJ

van geavanceerde technieken mogelijk maakt.

EHKDQGHOGPRHWHQZRUGHQ0HW1LHXZH6DQLWDWLH

voor het verwijderen van de stikstof.

wordt ervaring opgedaan met een gescheiden

'H]HLVYRRUUXLPDINRPVWLJXLWXULQH

LQ]DPHOLQJYDQXULQH0HWVWUXYLHWSUHFLSLWDWLHNDQ

(HQVHSDUDWHXULQHVWURRPEHKDQGHOLQJ]RDOVEHSURHIG

hier vrijwel alle P uit worden teruggewonnen. Dit

in Nieuwe Sanitatieconcepten kan veel energie

LVGXVYULMZHOYDQGHJHKHOH3YUDFKWLQKHW

besparen. Als de urine direct als meststof in de

afvalwater.

landbouw wordt toegepast wordt ook nog eens

Medicijnresten / hormonen / hormoonsysteemverstorende stoffen Afvalwater bevat microverontreinigingen. Deze in zeer lage concentratie aanwezige stoffen kunnen veelal alleen met relatief kostbare technieken worden YHUZLMGHUG%HSHUNLQJYDQGHYROXPHVWURRPOHLGW PRJHOLMNWRWHHQNRVWHQUHGXFWLH0HW1LHXZH Sanitatie ontstaat inzicht in de verontreiniging PHWPLFUR¶VYDQGHYHUVFKLOOHQGHGHHOVWURPHQHQ de mogelijkheid met een deelstroombehandeling lokaal of centraal met geavanceerde technologie microverontreinigingen te verwijderen.

bespaard op het energieverbruik dat nodig is voor Herwinnen energie

het maken van stikstofkunstmest.

Afvalwater bevat zowel thermische als chemische energie. Die energie is afkomstig uit verschillende GHOHQYDQGHZDWHUNHWHQ0RPHQWHHOZRUGWELQQHQ het programma waterketenonderzoek uitgevoerd QDDUGHHQHUJLHLQKRXGYDQGHYHUVFKLOOHQGH afvalwaterstromen en de plaats en mate waarin 15

16


geheel of gedeeltelijke verwerking van afvalwater

alleen om een optimalisatie van de huidige

Gebiedsgericht maatwerk

in de directe woonomgeving zijn alleen mogelijk als

installaties, maar ook om het ontwikkelen

Afvalwater bevat waarden die ook dicht bij huis benut

GDDUYRRUPDDWVFKDSSHOLMNGUDDJYODNLV%LMQLHXZH

YDQQLHXZHWHFKQRORJLHsQHQKHWRQGHUOLQJRS

]RXGHQNXQQHQZRUGHQ0HWQDPHLQGXXU]DPH

sanitatie is veel aandacht voor de maatschappelijke

HONDDUDIVWHPPHQYDQQLHXZHWHFKQRORJLHsQ

wijken is het lokaal benutten van afval(water) een

beleving en de bereidheid van de burger bij te

(HQYHUGHUHGRRURQWZLNNHOLQJLVYHUHLVW

EHODQJULMNHZHQV&RQYHQWLRQHOHVDQLWDWLHELHGW

dragen aan andere afvalwaterconcepten. Hier wordt

hiervoor geen oplossingen. Nieuwe Sanitatie richt

VSHFL¿HNRQGHU]RHNQDDUXLWJHYRHUGHQSURMHFWHQ

]LFKKLHUPHWQDPHRS0HW1LHXZH6DQLWDWLHZRUGHQ

leiden tot gebruikerservaringen.

0HHUSDUWLMHQUDNHQEHWURNNHQELMGH afvalwaterketen, meer concepten zullen naast

technieken beproefd om lokaal, decentraal en

elkaar functioneren. Aandacht is nodig voor de

HYHQWXHHOPHWJHVFKHLGHQGHHOVWURPHQHQHUJLHHQ

beheerbaarheid van het totale systeem, voor

RIQXWULsQWHQORNDDODDQWHZHQGHQ

GHULVLFR¶VYRRUGHYHUDQWZRRUGHOLMNKHGHQHQ voor het juridisch eigendom van de in de keten aanwezige waarden.

Verminderen broeikasgassen Het zuiveren van afvalwater kost veel energie. Zolang

die energie voortkomt uit fossiele brandstoffen leidt GDWWRWHHQXLWVWRRWYDQ&2'DDUQDDVWNRPWELM

Nog openstaande onderzoeksthema’s

KHW]XLYHULQJVSURFHVRRN12[YULM&RQYHQWLRQHOH

Sanitatie richt zich op het besparen van energie door

we welke waarden het best benutten of terugwinnen? Is het gewenst alle organische

De toenemende aandacht voor de behandeling

stof in energie om te zetten of hebben we meer

van deelstromen en de wens steeds meer

KHWLQ]HWWHQYDQQLHXZHWHFKQRORJLHsQHQRSKHW

behoefte aan de productie van inert organische

ongewenste stoffen te verwijderen vraagt in

DDQZHQGHQYDQGXXU]DDPRSJHZHNWHHQHUJLHZLQG

$IYDOZDWHUEHYDWZDDUGHQ0DDUKRHNXQQHQ

koolstof als bodemverbeteraar? Onderzoek is

het algemeen een gedetailleerder inzicht in de

nodig naar de manier waarop de waarden van

zuivering nodig voor het verwijderen van de Stikstof.

samenstelling van de verschillende stromen. Wat

afvalwater het beste kunnen worden benut.

'H]HLVYRRUUXLPDINRPVWLJXLWXULQH(HQ

zit nu precies waarin en hoe kan ik dat het beste

separate urinestroombehandeling zoals beproefd

verwijderen, of hoe kan ik voorkomen dat het er

in Nieuwe Sanitatieconcepten kan veel energie

in komt?

]RQELRPDVVD 9HHOHQHUJLHLVELMHHQFRQYHQWLRQHOH

afvalwater tegelijk met andere afval(water) stromen te verwerken. De mogelijkheden

besparen.

hiervoor, bijvoorbeeld in relatie met de

Nieuwe Sanitatietechnieken laten zien dat er

Acceptatie

SHUVSHFWLHYHQ]LMQ0DDUGHHHUVWHJHQHUDWLH

9HUDQGHULQJHQLQGHNHWHQYHUJHQVRPV

technologie laat ook zien dat er in technische

aanpassingen die ook de burger raken. Andere

en operationele sfeer nog wel de nodige

vormen van sanitair (vacuümtoiletten) of een

verbeterslagen te maken zijn. Het gaat niet

(UOLMNHQPRJHOLMNKHGHQWHRQWVWDDQRPKXPDDQ

landbouw, zullen nader moeten worden onderzocht.

17

18


Waarom: De kosten voor het beheer en onderhoud

1.

voorbehandeld en in de omgeving gebruikt als

aanvankelijk ingeschat. De ontwikkeling van

meststof; geconcentreerd bruin water wordt

decentrale zuiveringsconcepten bieden inmiddels

toegevoegd aan de wijkvergister waar ook al het GFT wordt verwerkt.

goede alternatieven.

Kortetermijn toepassingen

8ULQHZRUGWDSDUWLQJH]DPHOGHYHQWXHHO

van de persgemaaltjes blijken veel hoger dan

'ULYHUV/DJHUHNRVWHQORNDDOKHUJHEUXLN

Zwart water wordt geconcentreerd ingezameld HQVDPHQPHW*)DIYDOYHUJLVW+HWVOLE

energiewinning.

ZRUGWQDHHQK\JLsQLVDWLHVWDSJHEUXLNWDOV Samenwerking met landbouw

structuurverbeteraar in de landbouw. N en P

Waar: Locaties waar energie door vergisting uit

worden uit het digestaat herwonnen.

IBA-phase 2.0

biomassa wordt gewonnen.

Grijs water wordt voorgezuiverd en via compacte of

Waar: Geïsoleerde percelen in het landelijk gebied

Wat: Zwart water wordt aan de vergister

extensieve systemen naar het oppervlaktewater

die nu niet zijn aangesloten op de riolering.

toegevoegd; geel water wordt apart ingezameld en

geleid.

:DW9HUVFKLOOHQGHRSWLHV]LMQGHQNEDDU8LWJDDQGH

gebruikt als meststof; grijs water wordt (lokaal) via

Waarom: De lokale verwerking leidt tot

YDQKHWEHQXWWHQYDQGHQXWULsQWHQ]RXHHQ

KHORI\WHQ¿OWHUVJH]XLYHUG

bewustwording bij bewoners. De waardevolle

gescheiden urineinzameling in combinatie met een

Waarom: De verwerking van geconcentreerd

QXWULsQWHQZRUGHQYLDORNDOHYRHGVHONULQJORSHQZHHU

conventionele septictank goede oplossingen kunnen

bruin water wordt direct meegenomen in een

terug in de wijk gebracht.

ELHGHQ0DDURRNFRQFHSWHQZDDUELMJHFRQFHQWUHHUG

DQGHUHVWURRPHI¿FLHQF\ HQOHYHUWQRJZDW

Drivers: Duurzaamheidsambities, voorbeeldwerking,

zwart water in andere organische stromen wordt

energie op.

EHZXVWZRUGLQJKHUJHEUXLNQXWULsQWHQ

bijgemengd en energie wordt gewonnen, zijn

Drivers: Lagere kosten, energiewinning, hergebruik

mogelijk. Grijs water kan zowel door middel

QXWULsQWHQ

van compacte als extensieve systemen worden

Zorgen om de zorgsector :DDU%LM]LHNHQKXL]HQHQYHU]RUJLQJVFRPSOH[HQ

gezuiverd. Ook hierin zijn keuzes te maken.

Duurzame nieuwbouwwijk

:DW8ULQHHQIHFDOLsQZRUGHQDSDUWLQJH]DPHOG

Drivers: minder emissie (N en P) dan in de huidige

:DDU1LHXZERXZHQUHQRYDWLHJHELHGHQLQ

en zodanig behandeld dat alle ziekteverwekkers en

VLWXDWLHGXXU]DDPGRRUKHUJHEUXLNQXWULsQWHQ

en rond dorpen en steden met een duurzame

PHGLFLMQUHVWHQYHUZLMGHUGZRUGHQ(YHQWXHHONXQQHQ

ontwikkelingsopgave.

WHYHQVQXWULsQWHQHQRIHQHUJLHZRUGHQKHUZRQQHQ

Druk op drukriolering

:DW(U]LMQYHUVFKLOOHQGHRSWLHVZHQRHPHQ

Waarom: Ziekenhuizen en verzorgingshuizen

Waar: Percelen en kernen die op drukriolering zijn

voorbeelden:

blijven in potentie belangrijke puntbronnen voor de

aangesloten.

verspreiding van medicijnresten.

:DW9HUYDQJLQJYDQGUXNULROHULQJGRRUORNDOH

'ULYHUV9HUPLQGHULQJXLWVWRRWPHGLFLMQUHVWHQHQ

afvalwaterverwerkingssystemen.

(bij ziekenhuizen) zeldzame ziekteverwekkers. 19

20


Altijd echter richt Stowa zich op het verbreiden

0HWGH]H3HUVSHFWLHYHQQRWDSODDWVHQZH

van kennis. Deze aanpak is, gelet op de

ontwikkelingen op het gebied van Nieuwe Sanitatie

snelle ontwikkeling die Nieuwe Sanitatie heeft

in een maatschappelijk perspectief. Daar blijkt

doorgemaakt, succesvol gebleken.

behoefte aan! Ook bij de toekomstverkenningen YDQGHZDWHUNHWHQHQGH5:=,YDQLV

De rol(len) van Stowa

Ook in de toekomst zullen wij ons blijven richten

de maatschappelijke context bepalend voor

op het verbreiden van kennis en het fungeren als

het toekomstbeeld. De transparantie van het

LQWHUPHGLDLU]RZHOLQKHWELQQHQDOVEXLWHQODQG

waterbeheer die door veel waterschappen in

Het platform Nieuwe Sanitatie en de Koepelgroep

het verleden werd beoogd, heeft duidelijk ook

2166]LMQGDDUELMEHODQJULMNHLQVWUXPHQWHQ0HW

LQYORHGJHKDGRSGHZDWHUNHWHQ(UWUHHGWHHQ

het serieuzer worden van het onderwerp wordt het

vermaatschappelijking op van de waterketen.

impulsen gegeven aan de ontwikkeling van Nieuwe

evenwel ook steeds belangrijker relaties aan te

Het betekent dat we in de toekomst de

6DQLWDWLHLQ1HGHUODQG0HGHGRRUKDDUSDUWLFLSDWLH

gaan met partijen die een rol moeten gaan spelen

maatschappelijke context scherper zullen moeten

LQSURMHFWHQDOV³+HW1LHXZH3ODVVHQ´LQ0HSSHO

bij de verdere implementatie van Nieuwe Sanitatie

DQDO\VHUHQ$DQGDFKWYRRUWUHQGVHQULVLFR¶VYRRU

HQKHW³((7'(6$5SURMHFW´LQ6QHHNQDPHQYHHO

WHFKQRORJLHsQ+HWJDDWELMYRRUEHHOGRPERXZHUV

bestuurlijke en juridische consequenties en voor de

waterschappen initiatieven om de mogelijkheden

en projectontwikkelaars voor het installeren van de

rol van het afvalwatersysteem in onze samenleving is

voor Nieuwe Sanitatie verder te onderzoeken.

hardware, maar ook om vertegenwoordigers van

essentieel.

Stowa heeft daarbij met de oprichting van de

grondstoffenindustrie of energiebedrijven.

Stowa heeft het afgelopen decennium belangrijke

Koepelgroep Ontwikkeling Nieuwe Sanitatie Systemen (ONSS) en de organisatie van

De verdere kennisontwikkeling zal door moeten

platformbijeenkomsten zorg gedragen voor de

gaan. Wetenschappelijk onderzoek maar vooral ook

coördinatie, afstemming en informatieuitwisseling.

de toetsing van concepten in de praktijk,

Daarbij zijn ook contacten gelegd met buitenlandse

zijn onontbeerlijk voor de verdere ontwikkeling.

initiatieven. De rol van Stowa is daarbij niet altijd

De rollen die we in het verleden op ons hebben

hetzelfde. Soms, als zich kansen voordoen, is zij

genomen zullen we ook in de toekomst blijven

LQLWLsUHQGHQ]RUJW]HHUYRRUGDWSDUWLMHQELMHHQ

vervullen. Stowa is een FIP: een Facilitator, een

komen. In veel gevallen participeert Stowa in het

Initiator en een Participant. Participeren in onderzoek

onderzoek en incidenteel faciliteert zij projecten in

blijft natuurlijk een belangrijk aandeel in ons werk

organisatorische zin.

RPNHQQLVWHYHUJDUHQ0DDUZDDUQRGLJ]XOOHQZH ook zelf initiatieven nemen en projecten faciliteren.

21

22


Colofon Teksten:

Bert Palsma (Stowa) Bjartur Swart (Stowa)

Opmaak:

Wiebren Planting (Grontmij)

Foto’s:

Bjartur Swart (Stowa) december 2009 www.stowa.nl

23

Nieuwe Sanitatie Bert Palsma Bjartur Swart

Recommend Documents