Stagehandleiding

Stagehandleiding 2008-2009 Interuniversitaire opleiding K.U.Leuven - UGent - UA - VUB

Master-na-Master opleiding Ziekenhuisfarmacie

Inhoudstafel Inleiding ...................................................................................................…….........

3

Deel 1 : Algemene informatie……………………………...............................…….

4

1.1. Duur van de stage ……………………………………………. 1.2. Aantal ziekenhuizen………………………..…………………. 1.3. Aanvraag voor de stage …………………………………...…. 1.4. Stageverzekering ……………………………………………... 1.5. Nuttige contactpersonen ……………………………………..

4 4 4 4 4

Deel 2 : Stagedocumenten, stage-evaluatie en stagewerk …………………………..

6

2.1. Stagedocumenten ……………………………………………. 2.2. Stagewerk……………………………………………………..

6 6

Deel 3 : Stageprogramma …………………………………………………………….

7

3.1. Inleiding ……………………………………………………… 3.2. Doelstelling van de stage …………………………………….. 3.3. Specifieke aandachtsvelden ………………………………….

7 7 7

Addenda Addendum 1 : Document voor stage-aanvraag Addendum 2 : Stagegetuigschrift

Inleiding

De stage in de specialisatieopleiding ziekenhuisapotheker heeft tot doel de student uitgebreid kennis te laten maken met de praktijk van het ziekenhuis en meer bepaald de ziekenhuisofficina en daarnaast ook hem ervaring te laten opdoen in klinische farmacie. Van primordiaal belang daarbij is dat de student intensief bij het dagelijks werk betrokken wordt en niet alleen theoretische opdrachten krijgt. Deze handleiding is als leidraad voor de stagemeester bedoeld: daarin vindt hij/zij naast praktische informatie een lijst met aandachtspunten, d.w.z. facetten van de werking van het ziekenhuis waarmee de kandidaat ziekenhuisapotheker bij voorkeur geconfronteerd zou moeten worden. Deze lijst is echter niet limitatief of bindend: de stagemeester kan ze naar eigen inzicht uitbreiden of beperken en ook de creatieve inbreng van de kandidaat ziekenhuisapotheker kan bijdragen tot een flexibele programmatie. Wel is gewenst dat de student een brede waaier aan activiteiten ontplooit. Een succesvolle stage dient verder gesteund te zijn op een uitstekende communicatie tussen de kandidaat ziekenhuisapotheker en de stagemeester. De student moet durven vragen te stellen en de stagemeester wordt geacht tijd vrij te maken om met de student in discussie te treden.

2

Aan zowel de stagemeesters als de studenten wordt met aandrang gevraagd de vereiste stagedocumenten (getuigschrift en evaluatiefiche) tijdig te bezorgen aan de facultaire coördinator van de universiteit waar de student is ingeschreven (in K.U.Leuven aan secretariaat van faculteit). De stageverantwoordelijken houden eraan de stagemeesters oprecht te danken voor hun grote inzet voor onze stagiairs.

3

Deel 1 : Algemene informatie

Belangrijke gegevens voor stagemeester en kandidaat ziekenhuisapotheker 1.1. Duur van de stage De totale stage duurt minimum 600 uren, bestaat uit 2 periodes en wordt gelopen tussen 17 november 2008 en 10 januari 2009 en van 27 april 2009 tot 27 juni 2009. In de eerste periode ligt het accent op de klassieke ziekenhuisfarmacie, in de tweede periode op klinische farmacie. De student kan in elk van deze stageperiodes vijf vrije dagen opnemen in samenspraak met zijn/haar stagemeester. Voor de stage wordt uitgegaan van een “standaard”week van 40 u stage. Indien de student om persoonlijke redenen en in samenspraak met de stagemeester tijdens de voorziene periode wenst gebruik te maken van é é n of meerdere bijkomende vrije dagen, wordt daarom verwacht dat hij/zij dit compenseert door aanpassing van de stagetijd op andere dagen (of bijvoorbeeld deelname aan wacht- en weekenddienst). Het is trouwens aangewezen dat de student minstens eenmaal deelneemt aan de weekenddienst. 1.2. Aantal ziekenhuizen De totale stage wordt bij voorkeur gelopen in één ziekenhuis of uitzonderlijk in twee ziekenhuizen. De stagiair moet dit vooraf overeenkomen met de facultaire stageverantwoordelijke. 1.3. Aanvraag voor de stage De student van de specialisatieopleiding ziekenhuisapotheker dient voor zijn stage een aanvraag in vóór 1 november. Deze aanvraag wordt ingediend bij de plaatselijke coördinator op het hiervoor bestemde document (addendum 1). 1.4. Stageverzekering Tijdens de stageperiode is de stagiair door de universiteit verzekerd voor burgerlijke aansprakelijkheid op de stage en lichamelijke letsels opgelopen tijdens de verplaatsing van en naar de stageplaats. 1.5. Nuttige contactpersonen Indien er zich gedurende de stage problemen zouden voordoen, kan tijdens de kantooruren contact worden opgenomen met de coördinatoren vermeld op volgende pagina:

4

•

Aan de UGent prof. Chris Vervaet Laboratorium Farmaceutische Technologie Harelbekestraat 72, 9000 GENT Tel.: 09 264 80 69, Fax : 09 222 82 36 e-mail: [email protected]

• Aan de UA prof. Annick Ludwig UA, Departement Farmaceutische Wetenschappen Universiteitsplein 1 2610 WILRIJK Tel.: 03 820 27 16 Fax: 03 820 27 34 e-mail: [email protected] •

Aan de VUB prof. Bart Rombaut Farmaceutisch Instituut, VUB, Campus Jette Departement Microbiologie en Hygiëne Laarbeeklaan 103, BE-1090 BRUSSEL Tel.: 02 477 44 97 Fax: 02 477 44 95 e-mail: [email protected]

•

Aan de K.U.Leuven prof. Alfons Verbruggen Laboratorium voor Radiofarmacie Onderwijs en Navorsing 2, Bus 821 Herestraat 49 3000 LEUVEN Tel.: 016 33 04 46 Fax: 016 33 04 49 e-mail: [email protected]

5

Deel 2 : Stagedocumenten, stage-evaluatie en stagewerk 2.1. Stagedocumenten Volgende documenten moeten ten laatste tegen 29 juni 2009 in het bezit zijn van de plaatselijke coördinatoren (aan K.U.Leuven: studentensecretariaat): Door de stagiair • Stagegetuigschrift (addendum 2): Door de stagemeester • evaluatiefiche van de stage (addendum 3, wordt later toegezonden). Aan de stagemeester wordt gevraagd aan het einde van de stageperiode een evaluatiefiche van de stage in te vullen. Deze quotering is mee bepalend voor de beoordeling van de student van de specialisatieopleiding ziekenhuisapotheker. De stagemeester wordt gevraagd deze fiche met zorg in te vullen om een correcte en volledige evaluatie van de activiteiten en de houding van de student tijdens de stage toe te laten Na het invullen van de evaluatiefiche wordt de stagemeester vriendelijk verzocht deze fiche zo snel mogelijk te sturen naar de plaatselijke coördinator.

2.2. Meesterproef Doel, inhoud en verloop van de meesterproef Het secretariaat van de faculteit FFW K.U.Leuven (Mevr. A. Goethals, studentensecretaris, Onderwijs en Navorsing 2, Bus 420, Herestraat 49, B-3000 Leuven, tel.: 016 32 34 00, fax: 016 32 34 67, e-mail: [email protected] deelt in de loop van november de studenten in twee groepen in. Eén groep wordt begeleid door H. Robays en F. Van Beek, de tweede groep door H. Collier en L. Willems. Binnen elke groep wordt aan elke student één begeleider toegewezen (onderlinge verdeling gebeurt door lesgevers Organisatie en beheer van de ziekenhuisapotheek). De studenten worden vóór eind 2008 op de hoogte gebracht van de hun toegewezen stagebegeleider. Vóór eind januari legt de stagiair in samenspraak met de stagemeester van de tweede stageperiode een onderwerp voor een meesterproef (eindwerk) vast en deelt dit onderwerp mee aan de coördinator van zijn universiteit. Dit onderwerp houdt verband met de dagelijkse praktijk in de ziekenhuisapotheek (technologie, bereidingen, stockbeheer, distributie, geneesmiddeleninteracties, …..) of omvat het uitdiepen van een probleem of casus waarmee de ziekenhuisapotheker kan te maken hebben. Naast de titel van de meesterproef wordt eveneens een korte beschrijving (max. 200 woorden) opgesteld door de student (in overleg met zijn/haar stagemeester van de 2de stageperiode) waarin de probleem- en doelstelling en zo mogelijk ook reeds de geplande werkwijze van de meesterproef worden gegeven. Iedere student maakt zo snel mogelijk na de eerste stageperiode een afspraak met zijn/haar begeleider. Tijdens dit eerste contact tussen student en begeleider krijgt de

6

student advies en suggesties over de meest geschikte methodiek voor zijn/haar specifiek onderwerp. Afhankelijk van het onderwerp kunnen de hogergenoemde begeleiders ook andere lesgevers vragen op te treden als begeleider van de meesterproef. De ganse periode tussen januari en juni moet gebruikt worden voor het uitwerken van de meesterproef. In de loop van de maand oktober wordt bijkomende informatie bezorgd aan studenten en stagemeesters aangaande praktische aspecten van de meesterproef en de gewenste inhoud van de tweede stageperiode. De stagiair verricht over het voorgestelde onderwerp een (beperkt) zelfstandig opzoekingswerk (praktisch werk, bevragingen, literatuur en/of informatie via internet, contacten met betrokkenen, …). Op initiatief van de student kan er een tussentijds contact met de begeleider georganiseerd worden tijdens de 2de stageperiode. De noodzaak hiertoe zal afhankelijk zijn van de progressie van de meesterproef en eventuele problemen die opduiken. De stagiair vat zijn bevindingen samen in een verslag van maximaal 30 pagina’s (lettergrootte 12, anderhalve interlinie, din A4, marges van 3 cm aan alle zijden). Het verslag omvat alleszins een inleiding met de probleemstelling en een referentielijst met vermelding van de geraadpleegde literatuur (auteurs + titel van artikel of boek + tijdschrift met jaar, volume en paginanummers). Het verslag wordt uiterlijk op 15 juni 2009 (voormiddag) ingediend in drie exemplaren bij de facultaire stageverantwoordelijke of bij voorkeur op het secretariaat van de faculteit en in één exemplaar bij de stagemeester. De student stelt zijn stagewerk voor met behulp van een korte powerpoint-presentatie van ten hoogste 10 slides gedurende een tiental minuten op maandag 29 juni 2009 voor een examencommissie van twee van de stagebegeleiders (afhankelijk van de groep waartoe hij behoort, zie hoger). De powerpoint-presentatie wordt meegebracht op een memostick. PC en dataprojector zijn aanwezig op de plaats van het examen. Na de voorstelling wordt de student ondervraagd door de examinatoren over het eindwerk, over de stage en over de ziekenhuisfarmacie in het algemeen. Het gehele stage-examen neemt ongeveer 30 minuten in beslag.

7

Deel 3 : Stageprogramma 3.1. Inleiding Het doel van de stage in een ziekenhuisapotheek is de kandidaat ziekenhuisapotheker een specifieke beroepsopleiding te geven onder de leiding van een erkend ziekenhuisapotheker en onder de supervisie van de Faculteit. De stage maakt deel uit van de academische opleiding. Het is de bedoeling de kandidaat ziekenhuisapotheker te betrekken bij de diverse activiteiten in de apotheek. In de volgende paragrafen wordt een overzicht gegeven van de verschillende aandachtspunten die in de stageapotheek kunnen behandeld worden. Het is duidelijk dat niet op elke stageplaats aan alle voorgestelde punten kan voldaan worden. De handleiding is zoals reeds eerder vermeld enkel bedoeld als begeleiding en geheugensteun voor stagemeester en kandidaat ziekenhuisapotheker. In overleg met de kandidaat ziekenhuisapotheker kunnen eigen accenten in dit stageprogramma gelegd worden.

3.2. Doelstelling van de stage Tijdens de stage wordt kennis gemaakt met diverse aspecten van het ziekenhuis en meer bepaald de ziekenhuisapotheek, waarbij het zelfstandig werken dient te primeren. Zowel de klassieke ziekenhuisfarmacie met het ter beschikking stellen van geneesmiddelen en medische hulpmiddelen als de klinische farmacie waarbij de patiënt met zijn geneesmiddelentherapie centraal staat, moeten aan bod komen.

3.3. Specifieke aandachtspunten per periode

3.3.1. Productgerichte aspecten van de ziekenhuisfarmacie De student bouwt kennis en ervaring op binnen de ziekenhuisapotheek. Geneesmiddelendistributie • Organisatie van geneesmiddelendistributie: procedures • Unit-dose/ herverpakking/barcodering • Opvolging en controle op toediening • Praktische uitvoering (uitvoering voorschriften per patiënt, uitvoeren medicatielistings per dienst) • Inkoop, opslag en voorraadbeheer • Good Distribution Practices: validatie van een geneesmiddelendistributiesysteem, toetsing van kwaliteit en de bepalingen van het Vlaams Kwaliteitsdecreet partim geneesmiddelendistributie • Het elektronisch voorschrijven van geneesmiddelen • Automatische verdeelsystemen • Procedures m.b.t. verdovende middelen

8

Bereidingen • Individuele bereidingen en voorraadbereidingen (protocollering) • Steriele bereidingen (algemene procedures, luchtbehandeling, sterilisatiemethoden-validatie –GMP, LAF-kasten en isolatoren) • Parenterale voeding (samenstelling, bereiding) • Cytostaticabereidingen (theoretische uitleg, bereidings- en manipulatietechnieken, praktische uitvoering, voorzorgsmaatregelen bij bereiding en toediening van cytostatica) • Antiseptica (bereiding, distributie, controle) • Kwaliteitscontrole bij de bereidingen (in-proces, eindcontrole) • Validatie-apparatuur (e.g. weegschalen, …)

Sterilisatie • Reinigingsprocedures en sterilisatieprocedures (stoomsterilisatie, sterilisatie met ethyleenoxide, sterilisatie met waterstofperoxide,…), • Verpakkingsmaterialen • Opslag • Controle en validatie Desinfectieprocedures • Toegepaste kennis over gebruik en indicaties van antiseptica en desinfectantia

Disposable materiaal • Materiaaleisen en selectie: het opstellen van een lastenboek • Stockbeheersysteem • Distributie • Decubituspreventie • Wondverzorgingsproducten • Materialenkennis: hechtmaterialen, perfusiemateriaal, … Implantaten en medisch /chirurgisch materiaal •

Toegepaste kennis van diverse gamma’s

Financieel en administratief beheer • Facturatie, bestelling en boekhouding via computer (opstellen bestelbon, aankoop) • Tarificatie (theoretische en praktische oefeningen) • Inzicht in exploitatierekening van de ziekenhuisapotheek en de diverse kostensoorten/kostenplaatsen • Aspecten van kosten/batenanalysen, buy or make, farmaco-economische analysen Klinische studies 9

• • •

Theoretische uitleg Good Clinical Practices: drug accountability, randomisatiecodes etc. Producten in compassionate use programma.

Andere aspecten van het ziekenhuis • Theoretische uitleg en inzicht in ziekenhuisstructuur, meer in het bijzonder samenwerking met de artsen en verpleegkundigen, de administratieve diensten en de directie • Praktische aspecten over de werking van het Medisch Farmaceutisch Comité (MFC), Comité voor Medisch Materiaal (CMM), Ethisch comité (EC), Comité Ziekenhuishygiëne (bij voorkeur 1 x bijwonen van vergaderingen) • Het opstellen van het ziekenhuisformularium • Het opstellen van het jaarverslag met betrekking tot de activiteiten van de ziekenhuisapotheek. • Bezoek aan bepaalde diensten van het ziekenhuis. (klinisch laboratorioum, Radiologie, Operatiekwartier, Intensieve zorgen, Dialyse,…)

3.3.2. Patiënt- en therapiegerichte aspecten van de ziekenhuisfarmacie De student zal in nauw overleg met zijn stagemeester samenwerken met artsen en verpleegkundigen en trachten een bijdrage te leveren om de individuele geneesmiddelentherapie te optimaliseren. De volgende aandachtpunten kunnen deel uitmaken van de optimalisatie van de geneesmiddelentherapieën: Interventies bij de individuele geneesmiddelentherapie • Clinical rounds • Voorschriftadviezen bijv. pijnmanagement, slaapmedicatie, laxativa, stollingsbeleid • Therapeutische Drug Monitoring (in samenspraak met klinisch laboratorium) Verbetering van het voorschrijfgedrag • Opstellen van het jaarverslag met betrekking tot de verbruiksgegevens • Drug Use Evaluation • Adverse Drug reactions (ADR) en Adverse drug events (ADE), screenen van interacties Documentatie en informatie • Beantwoorden van vragen van artsen en verpleegkundigen • Geneesmiddeleninformatie aan patiënten • Documentatiebronnen • Het valideren van informatie • Theoretische kennis in verband met de geneesmiddelen specifiek voor het ziekenhuis (farmacologie,..) • Antibiotica en antibiotica profylaxe • Anaesthetica

10

•

• Analgetica • Antidota • Medicinale gassen • Diagnostica • Perfusies, plasmavervangende preparaten en parenterale voeding, ... • Thrombolytica, ... Inzicht verwerven in de vigerende richtlijnen mbt. het rationeel gebruik van deze preparaten

Daarnaast zal de stagiair tijdens de tweede stageperiode op initiatief van de stagemeester een aantal diensten van het ziekenhuis bezoeken als ondersteuning van de cursus Fysiopathologie, capita selecta. Aan de hand van medische en verpleegkundige dossiers worden concrete problemen gedemonstreerd. Meest aangewezen diensten voor deze bezoeken en/of rondleidingen zijn spoedgevallenafdeling, intensieve zorgen, endoscopie, radiologie, daghospitalisatie, pediatrie en operatiezaal en tevens transplantatieafdelingen, radiotherapie en neonatologie, indien aanwezig in het ziekenhuis.

11

Addendum 1 : Document voor stage-aanvraag Plaats : ....................................... Datum : ........................................ Ondergetekende STAGIAIR

Naam : ..................................................................................................................................... Adres : ..................................................................................................................................... ......................................................................................................................................

student masteropleiding ziekenhuisfarmacie, vraagt hierbij de toelating om stage te mogen doen tijdens het academiejaar 20.... - 20...... bij onderstaande stagemeester(s).

VOORGESTELDE STAGEMEESTER(S): Periode: ………………………………………………………………………………………..

Naam : ..................................................................................................................................... Naam, adres stageziekenhuis: .................................................................................................................................................. .......................................................................................................................

Periode: ………………………………………………………………………………………..

Naam : ..................................................................................................................................... Naam, adres stageziekenhuis: .................................................................................................................................................. .......................................................................................................................

Handtekening Stagiair

12

Addendum 2 : Stagegetuigschrift

Getuigschrift Ondergetekende, Apotheker ……………………………………………………….. verklaart dat Apotheker ……………………………………………………. geboren op…………………………………. te …………………………………… regelmatig en met goed gevolg een ziekenhuisstage heeft volbracht van ……………..

tot …………………….

en van ……………….

tot ……………………

in het ziekenhuis (naam+adres)…………………. ……………………… …………………………….…………………………………………………………… in het raam van de masteropleiding ziekenhuisfarmacie. Ten bewijze waarvan hij/zij het onderhavig getuigschrift heeft afgeleverd.

Gegeven te………………………………………op

Handtekening Apotheker stagemeester

13