Stadsvernieuwingsprojecten binnen het Vlaams Stedenbeleid

Stadsvernieuwingscongres 2015

Stadsvernieuwingsprojecten binnen het Vlaams Stedenbeleid 2002-2015 André Loeckx 1. de stedelijke conditie 1990, stadsverval en nevelstad 2. stadsherwaardering, structuurplanning en stadsontwerp 3. de projectmodus van stedelijke ontwikkeling, zegen of vloek? 4. kleine ideologie van Stedenbeleid/Stadsvernieuwing in Vlaanderen 5. amendering van de projectmodus: Stadsvernieuwingsprojecten 6. envoi: wat met de stadsvernieuwingsprojecten?

de schitterende tweeling: de historische stad (compacte stad, stenen stad) meesterwerk van de Europese cultuur

de schitterende tweeling: het historische platteland, complement en tegenpool van de historische stad

waar is de historische stad, waar het historische platteland? Vlaanderen ‘nevelstad’ ‘nevelstad’, ‘città diffusa’, ‘non-place urban realm’, ‘urban sprawl’, ‘Zwischenstadt’, ‘rural-urban continuum’,…

A G B

L

zichten uit de nevelstad, 1990-2000

verlinting, verspreiding, verkeer, verkaveling, verstening, verdringing,…

zichten uit de historische stad, 1990-

verwaarloosd, verlaten, ongewenst, probleemgebied,…

de stedelijke erfenis van twee industriële revoluties: postindustriële infrastructuren, verval en vervuiling, grote reserve van strategisch gelegen brownfields



aanzetten van stadsherwaardering o.m. stadskernvernieuwing jaren 70, stadsvernieuwingscampagne en herwaarderingsgebieden jaren 80, Sociaal Impulsfonds jaren 90

structuurplanning (1990-2011) Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen (1997-2011) Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen 1997

Ruimtelijk Structuurplan Gent 2003

ordening van de ruimte in eerder abstracte structuren weinig aandacht voor definitie en aanzet van strategische projecten

Globaal Structuurplan Antwerpen,1990 Strategisch Structuurplan Antwerpen, 2006 sterke samenhang tussen structuurplan en strategische stadsprojecten

stadsontwerp: herontwikkeling van de postindustriële ruimte; van ‘terrain vague’ naar volwaardig stadsdeel Antwerpen: ‘Stad aan de Stroom’ 1990 “de geboorte van het stadsproject”

het strategisch stadsontwerp het Eilandje, Manuel de Solà-Morales, 1992

‘de as Falcon-Nassau’

stadsontwerp als wervend masterplan Nieuw Zuid, project Toyo Ito, 1990



Europa 1985-2005 de projectmodus van stedelijke transformatie, ontwikkelaars+ontwerpers aan zet, Rotterdam, Barcelona, Londen, Berlijn…

Vlaanderen-Brussel 1985-2005: de projectmodus van stedelijke transformatie: ontwikkelaars aan zet lokale overheid aan de zijlijn, ontluiken van civiel verzet

De ‘projectmodus’ in vraag gesteld

• + capaciteit van interventie en realisatie • + investeren in de stad • + noodzaak en uittesten van nieuwe publiek – private samenwerking • + de civiele maatschappij affirmeert zichzelf als stedelijke actor • ... • • • • • • •

- de overheid op het achterplan - vastgoedontwikkeling vervangt stadsvernieuwing - afbraak van nog bruikbare stadsweefsels en infrastructuren - generisch globalisme overtroeft de ‘genius loci’ - ruimtelijke kwaliteit en leefkwaliteit niet de eerste zorg - de civiele maatschappij als ‘obstructor’ ...

Het ‘amenderen’ van de projectmodus Op meerdere plaatsen slaagt men er in de projectmodus te ‘amenderen’ van vastgoedoperaties naar vernieuwende stadsprojecten (Barcelona, Ruhr-Emscher, Lyon, Bordeaux…). Ook Vlaanderen kiest voor het amenderen van de projectmodus. Verschillende vragen komen daarbij aan de orde: - Hoe kan de projectmodus worden aangepast aan de specifieke stedelijke conditie in Vlaanderen (talrijke kleinere steden, verspreide verdichting, verknoopte stadsweefsels, versplinterde eigendommen, ad hoc politieke coalities, kleinschalig ondernemerschap,…)?

- Hoe kan de projectmodus voldoen aan de vraag naar kwaliteitsvolle stedelijke ruimten, kwaliteitsvol stedelijk leven, verantwoordelijk burgerschap?

- Hoe voorzien in de lokale sturing, omkadering en financiering die nodig zijn voor het amenderen van de projectmodus?

- Hoe kan de projectmodus geamendeerd worden zonder de dynamiek van vastgoedontwikkeling te remmen?

Stadsvernieuwingsprojecten in Vlaanderen 2002-2015 André Loeckx

1. de stedelijke conditie 1990, stadsverval en nevelstad 2. stadsherwaardering, structuurplanning en stadsontwerp 3. de projectmodus van stedelijke transformatie, zegen of vloek? 4. kleine ideologie van Stedenbeleid/Stadsvernieuwing in Vlaanderen 5. amendering van de projectmodus: Stadsvernieuwingsprojecten 6. envoi: wat met de stadsvernieuwingsprojecten?

Stedenbeleid en stads(vernieuwings)projecten in Vlaanderen (2002-2015) •

Vanaf 2002 groeien diverse initiatieven van ‘het Project Stedenbeleid’ uit tot een veelzijdig en relatief coherent beleid.

•

Er wordt werk gemaakt van visievorming en van het formuleren van een beleidskader (2002-2004) - cfr het Witboek Stadsbeleid ‘De eeuw van de stad. Over stadsrepublieken en rastersteden’ en de ‘Stadsdebatten’

•

Er worden beleidsinstrumenten ontwikkeld en toegepast. - cfr De stadsmonitor - cfr Stadscontracten - cfr Stedenvisitatie - cfr Projectsubsidiëring Stadsvernieuwingsprojecten - cfr Conceptsubsidiëring Stadsvernieuwingsprojecten - cfr Thuis in de Stad prijs

Witboek Hoofdstuk 4 ‘Stadsdebat en Stadsprojecten’ het definiëren van een coproductieve projectconditie •

de fysieke stadsruimte als resource en als platform, gelijkrichter, gangmaker... van stedelijke ontwikkeling

•

trialoog van visievorming, stadsbeleid en stadsprojecten

•

het stadsproject als proefbank van ‘4D ontwikkeling’ [dichtheid, diversiteit, duurzaamheid, democratie (in tweevoud:representatieve+participatieve)] en van transversale samenwerking [intersectoraal, interdepartementaal,...]

•

samenspel van 3 modi van maatschappelijke integratie (Karl Polanyi) en van 3 centrale projectactoren: market exchange [private sector], welfare redistribution [overheid], reciprocity [civiele maatschappij, stedelijke gemeenschap]

•

drievoudige coproductie [(PPS1) (PPS2) (PCS)] gestuurd door de stedelijke overheid

•

lokale capacity building door project formulering en project opzet, door project realisatie, door uitwisseling van projectervaring

subsidiëren en ondersteunen van stadsvernieuwingsprojecten op basis van kwaliteitscriteria / kwaliteitsvectoren •

1. structurele impact, ‘hefboomeffect’, in wisselwerking met structuurplanning

•

2. integrale duurzaamheid: ruimtelijk, sociaal, economisch, ecologisch

•

3. stedelijke synergie: samenbrengen, verbinden, verknopen, verweven van uiteengelegde stadsdelen, functies, diensten, infrastructuren, projecten

•

4. stedelijke coproductie (1): efficiënte publiek - publieke samenwerking

•

5. stedelijke coproductie (2): ontwikkelingsgerichte publiek - private samenwerking

•

6. stedelijke coproductie (3): verantwoordelijk burgerschap en medezegging

•

7. kwaliteitsvolle planning en ontwerp als ruimtelijk kader en als podium voor stedelijke ontwikkeling

•

8. performante projectopzet en krachtige sturing door de lokale overheid (bestuur en administratie)

projectsubsidiëring (PS) / conceptsubsidiëring (CS) 2002-2014 Eerste oproep 2002: 43 inzendingen, 8 geselecteerd, 8 conceptsubsidiëringen Tweede oproep 2005: 28 inzendingen, 9 geselecteerd, 6 conceptsubsidiëringen Derde oproep 2007: 33 inzendingen, 14 geselecteerd, 10 conceptsubsidiëringen

Vijfde oproep 2011: inzendingen: 7 PS, 10 CS geselecteerd: 4 PS, 5 CS Zesde oproep 2012: inzendingen: 9 PS, 14 CS geselecteerd: 4 PS, 6 CS

Vierde oproep 2010: 19 inzendingen, 4 geselecteerd, 7 conceptsubsidiëringen

Zevende oproep 2013: inzendingen: 7 PS, 13 CS geselecteerd: 4 PS, 6 CS

43 projectsubsidies geselecteerd 54 conceptsubsidies geselecteerd

Achtste oproep 2014: inzendingen: 8 PS, 12CS geselecteerd: 4 PS, 6 CS

gesubsidieerde stadsvernieuwingsprojecten in: Aalst, Aarschot, Antwerpen, Brugge, Deinze, Eeklo, Geel, Gent, Genk, Halle, Hasselt, Kortrijk, Leuven, Lokeren, Mechelen, Oostende, Oudenaarde, Roeselare, Ronse, Sint-Niklaas, Tienen, Tongeren, Turnhout, Vilvoorde



Leuven, Centrale Werkplaatsen: SVP: residentieel luik van herontwikkeling stationsomgeving, brownfieldsanering, stedelijke renovatie van het industrieel patrimonium, gediversifieerde wijk: wonen en winkels, sociale woningbouw, park, jeugdcentrum, stedelijke academie

werk van o.m. Wit, Bogdan&VanBroeck, Nero, Maenhout, Dijledal, Matexi

Antwerpen, Eilandje-Kattendijkdok en Nieuw Zuid Kattendijkdok: SVP: investeren in structurele verbindingen stad-Eilandje met MAS als knooppunt, aanleg kwaliteitsvolle publieke ruimte Nieuw Zuid: SVP: investeren in eerste klimaatneutrale wijk

Eilandje: werk van o.m. Diener & Diener, Desvigne, Neutelings-Riedijk, Project 2 Nieuw Zuid:concept masterplan: Studio Associato Secchi-Viganò

Antwerpen Groen Kwartier (Militair Hospitaal) SVP: betere integratie van prestigieus vastgoedproject in stedelijke omgeving (vermijden van ‘gated community’) door meervoudige ontsluiting, aanleg buitenruimte, parkeren, buurtwerking

werk van: Beel Achtergael Arch., Michel Desvigne, Matexi, Vanhaerents, AG Vespa

Lokeren Hoedhaar: brownfield sanering, renovatie en integratie sociale woningblokken, stedelijk park, nieuwe woonvormen

werk van o.m. Planners, Beel, Van Roey, Interwaas

Oostende Oosteroever, waterfront vastgoedontwikkeling, SVP: duinenherstel, publieke strandaanleg, ontsluiting Duin en Zee, groene Halve Maan, groene Moureauxlaan, Groen Lint, herwaardering en ontwikkelingscoalitie Vuurtorenwijk

Vuurtorenwijk groene Halve Maan groene Moreauxlaan

Groen Lint werk van o.m. Palmbout Urban Landscapes, Desvigne, Technum, Groep Versluys- CFE Immo-Conix Architecten - AGSO

Gent Stadsvernieuwingsproject ‘Oude Dokken’ Ontwerpwedstrijd 2004 ‘het brochettemodel’ van OMA

Fase 1 Handelsdok Oost, strategische deelprojecten 2012 1. infrastuctuur: 4 bruggen 2. infrastructuur: reconstructie van de kades 3. gemengd woningbouwproject fase 1 ‘Schipperskaai’ 4. socio-cultureel programma (DOK) 5. hergebruik betoncentrale en buurtpark

strategisch deelproject 1: infrastructuren voor verbinding en mobiliteit fietsers- en voetgangersbruggen (inhuldiging Batavia brug zomer 2012)

strategisch deelproject 2: vernieuwing van de kades, herwaardering van afgeschreven infrastructuur tot kwaliteitsvolle publieke ruimte

Gent Stadsvernieuwingsproject ‘Oude Dokken’ strategisch deelproject 3: gemengd woningbouwproject Schipperskaai

werk van o.m. Stéphane Beel architects, Maat ontwerpers, Pauwels ReVive - Vanhaerents Developments - Van Roey Vastgoed- SOGENT

strategisch project 4:

DOK werking 2012-2014

‘werfplek voor verpozing en culturele manoeuvres’

Sint-Niklaas Clementwijk, Deinze Oostkouter herdenken en herontwikkelen van uitgestrekte verkavelingen zachte ecologische structuren/ zachte infrastructuren/ nieuwe typologieën en woonwijzen/ uitrusting. Projectbegrenzing? Wie zou moeten coproduceren?

Sint-Niklaas Clementwijk

Deinze Oostkouter Clementwijk: werk van o.m. Technum, Fris in het Landschap, Grontmij, Matexi

Halle Nederhem, Vilvoorde Watersite en Broek herontwikkeling van brownfields langs voormalige ABC corridor herontwikkeling langs infrastructuurbundel spoor-kanaal, landschapsherstel Zenne, ‘double scale’: kernversterking kleine steden van de Vlaamse Rand, uitrusting van de Brusselse Metropolitane Ruimte

Halle Nederhem herontwikkeling brownfield tussen spoor en kanaal, hechting van de morfologische breuk tussen stad en randstad, ‘derde wijk’ als connector en publiekstrekker, wonen en werken, landschapsherstel Zenne

masterplan en kwaliteitsbegeleiding: De Smet Vermeulen architecten stad Halle, Haviland intercommunale, Van Roey NV

Vilvoorde Watersite en Broek herontwikkeling ‘terrain vague’ strook tussen spoor+Renaultsite en kanaal, suite van industriële en residentiële stadskamers, modernisering haven Brussel, kernversterking Vilvoorde, landschapsherstel Zenne

Watersite en Broek Xaveer De Geyter ontwikkelingsvisie, Beel-Achtergael masterplan Watersite stad Vilvoorde-W&Z-PSR Brownfield Developers-Matexi

Genk Sledderlo LO2020 Stadsvernieuwingsproject 2010 synergie van landschappelijke en stedelijke vernieuwing

satellietstad Ford Genk verwordt tot sociale enclave in het bos

Sledderlo, satellietstad, Sam van Embden, 1963

Genk Sledderlo LO2020 SVP 2010 verweving van landschappelijke en stedelijke vernieuwing

Stad Genk – Nieuw Dak – BUUR cvba – Bureau Bas Smets



1 De stadsvernieuwing is niet afgewerkt. De stedelijke conditie blijft zorgbehoevend: de verwarde 20e eeuwse gordel, de samenhang met de randstad, nood aan nieuwe vormen van wonen en zorg, kwaliteit van de publieke ruimte, stedelijke mobiliteit, de ecologische voetafdruk van de stad, samenlevingsopbouw, veiligheid, financiering, ... 2 De stadsvernieuwingsprojecten zijn niet afgewerkt. De reeds bereikte resultaten mogen gezien worden. Een goed instrumentarium en een schat aan ervaring werden uitgebouwd. Maar het blijven kwetsbare operaties, gevoelig voor conjunctuur, contestatie en procedurele verwikkelingen. Zij vergen ondersteuning en begeleiding. 3 Heel wat stadsvernieuwingsprojecten slaagden er in een succesvolle vorm van publiek-private samenwerking op het getouw te zetten. In meerdere gevallen neemt ook de civiele sector actief deel aan het proces. Toch is er nog een hele weg af te leggen naar een vlot draaiende publiek-privaat-civiele coproductie. 4 Er is een nood aan een betere publiek-publieke samenwerking tussen sectoren en beleidsniveaus. Stadsvernieuwingsprojecten zijn proefterreinen van transversale samenwerking tussen actoren en sectoren. Dit vraagt effectieve stadscontracten. 5 Er moet gewerkt worden aan criteria van ‘integrale duurzaamheid’. Duurzaamheid gaat over meer dan klimaat en energie: van e-duurzaamheid naar i-duurzaamheid: d.w.z. ecologisch+sociaal+economisch.

6 Heel wat projecten vertonen kwaliteitserosie. Er is nood aan effectieve kwaliteitsbewaking zowel ten overstaan van private als van civiele en publieke partners. Er moet werk gemaakt worden van een betere verstandhouding en samenwerking tussen architectuur en vastgoed. 7 Participatie gaat niet over ‘iedereen moet meebeslissen’ maar moet worden gezien in een bredere optiek van inzet van sociale kennis, capacity building van de civiele partner, effectieve coproductie en samenlevingsopbouw. 8 De verschillende tijdskaders van stadsprojecten moeten beter ingeschat worden: stadsprojecten moeten voorzien in ‘quick wins’ en voorlopig gebruik, moeten kunnen inspelen op onvoorziene wendingen en kansen en tegelijk leren omgaan met de onvermijdelijke lange duur van structurele ruimtelijke varandering (‘slow urbanism’) 9 Zonder kwaliteitsvolle ruimtelijke planning en ontwerp lukt het niet. Planning en ontwerp moeten een performant ruimtelijk frame aanreiken voor stedelijke leefkwaliteit, stedelijke ontwikkelingskansen en coproductie. 10 De stad blijft de meest aangewezen regisseur van het stadsvernieuwingsproject. Maar wat met problemen en opportuniteiten die de bevoegdheid van de stad te buiten gaan? Nieuwe gebiedsgerichte samenwerkingsverbanden moeten worden uitgetest.

Stadsvernieuwingsprojecten binnen het Vlaams Stedenbeleid

Recommend Documents